Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Gi¸o tr×nh
§o ®¹c vμ chØnh lý
sè liÖu thuû v¨n
Hμ néI - 2001
Lêi giíi thiÖu
§o ®¹c vµ chØnh lý sè liÖu thuû v¨n lµ c«ng t¸c träng t©m cña néi dung ®iÒu tra c¬ b¶n
vÒ nguån n−íc mÆt trong c¸c s«ng, suèi, ao, hå... ë n−íc ta, do vËy cÇn ®−îc trang bÞ nh÷ng
kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®o ®¹c vµ chØnh lý sè liÖu thuû v¨n cho c¸c kü s− chuyªn ngµnh Thñy
v¨n - M«i tr−êng. Qua mét thêi gian dµi ho¹t ®éng cña ngµnh thuû v¨n, khÝ t−îng nãi chung
vµ cña c«ng t¸c ®o ®¹c, chØnh lý sè liÖu thuû v¨n nãi riªng ®· cã phÇn ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña
c¸c kü s− chuyªn ngµnh thuû v¨n. Thêi gian gÇn ®©y do sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n−íc
ta vµ viÖc x©m nhËp m¹nh mÏ nh÷ng kiÕn thøc khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i tõ c¸c n−íc tiªn
tiÕn vµo n−íc ta nªn mét sè ph−¬ng ph¸p ®o ®¹c, m¸y mãc ®o ®¹c vµ ph−¬ng ph¸p chØnh lý
sè liÖu thuû v¨n ®· cã sù thay ®æi cho phï hîp. Tuy vËy nh÷ng nÐt c¬ b¶n trong c«ng t¸c
nµy vÉn kÕ thõa nh÷ng kiÕn thøc mµ chóng ta ®· sö dông trong gÇn mét thÕ kû qua. Do ®ã
trong gi¸o tr×nh nµy vÉn ®Ò cËp tíi nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®· vµ ®ang øng dông cïng víi
mét sè kiÕn thøc vµ m¸y mãc ®o ®¹c hiÖn ®¹i ®ang b¾t ®Çu ®−îc sö dông ë n−íc ta.
Néi dung cña gi¸o tr×nh còng ®· chó ý biªn so¹n phï hîp nh÷ng quy ®Þnh cña c¸c quy
ph¹m Tiªu chuÈn ngµnh cña Tæng côc KhÝ t−îng - Thuû v¨n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho
kü s− khi ra tr−êng c«ng t¸c.
Mét sè yÕu tè ®· ®o ®¹c tr−íc ®©y mµ hiÖn nay t¹m ngõng ®o ®¹c (bïn c¸t ®¸y) chóng
t«i sÏ kh«ng tr×nh bµy chi tiÕt.
Mét sè thuËt ng÷ cò ®· dïng tr−íc ®©y mµ nay Tæng côc KhÝ t−îng Thuû v¨n ®· söa
®æi nh−ng chóng t«i vÉn ph¶i dïng l¹i vµ ghi thuËt ng÷ míi trong ngoÆc ( )* v× c¸c lý do
sau:
C¸c gi¸o tr×nh, tµi liÖu ®· xuÊt b¶n cña tr−êng §¹i häc Thuû lîi nh− ChØnh trÞ s«ng,,
§éng lùc häc dßng s«ng, TÝnh to¸n thuû v¨n... cã liªn quan tíi tµi liÖu thuû v¨n vÉn dïng
c¸c thuËt ng÷ cò. MÆt kh¸c nh»m gióp cho sinh viªn vµ c¸c kü s− khi ra tr−êng cã thÓ khai
th¸c sö dông ®−îc c¸c tµi liÖu cò cã liªn quan.
VÝ dô: "L−îng ngËm c¸t" nay ®æi thµnh "Hµm l−îng chÊt l¬ löng"...
Trong gi¸o tr×nh nµy ghi lµ: L−îng ngËm c¸t (hµm l−îng chÊt l¬ löng)*...
Néi dung cña m«n häc cßn bao gåm mét ®ît thùc hµnh cña sinh viªn ë c¸c tr¹m thñy
v¨n. §©y lµ dÞp ®Ó c¸c kü s− t−¬ng lai vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc vµo viÖc ®o ®¹c, tÝnh
to¸n, chØnh lý sè liÖu ë thùc tÕ, nhÊt lµ häc tËp ph−¬ng ph¸p tæ chøc lµm viÖc ë mét tr¹m
thñy v¨n.
§èi t−îng phôc vô chÝnh cña gi¸o tr×nh lµ sinh viªn ngµnh thuû v¨n - m«i tr−êng ®ång
thêi cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho sinh viªn c¸c ngµnh häc kh¸c cã liªn quan.
Néi dung s¸ch gåm 10 ch−¬ng, viÖc biªn so¹n ®−îc ph©n c«ng nh− sau:
Gi¶ng viªn Phan §×nh Lîi biªn so¹n phÇn më ®Çu vµ c¸c ch−¬ng I ®Õn ch−¬ng VI.
Gi¶ng viªn NguyÔn N¨ng Minh biªn so¹n c¸c ch−¬ng VII ®Õn ch−¬ng X.
http://www.ebook.edu.vn 3
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n vµ hoµn chØnh néi dung chóng t«i ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn
®ãng gãp cña bé m«n "ChØnh trÞ s«ng vµ bê biÓn" tr−êng §¹i häc Thuû Lîi, trong ®ã gi¶ng
viªn Ng« Lª Long ®· gióp ®ì thiÕt kÕ b¶n vÏ minh ho¹; sù gãp ý vµ gióp ®ì cña Côc m¹ng
l−íi vµ Trang thiÕt bÞ kü thuËt KhÝ t−îng Thuû v¨n, Trung t©m t− liÖu KhÝ t−îng Thuû v¨n,
§µi KhÝ t−îng Thuû v¨n khu vùc ®ång b»ng B¾c bé, Tæng côc KhÝ t−îng Thñy v¨n. §Æc
biÖt lµ sù gãp ý vµ gióp ®ì cña PGS. TS. §ç Cao §µm nguyªn gi¶ng viªn tr−êng §¹i häc
Thuû lîi, PGS. TS. Ng« Träng ThuËn Tæng côc KhÝ t−îng Thuû v¨n.
C«ng t¸c ®o ®¹c vµ chØnh lý sè liÖu thuû v¨n bao gåm mét néi dung kh¸ lín, song
ch−¬ng tr×nh cña m«n häc l¹i cã h¹n. §Ó phï hîp víi yªu cÇu gi¶ng d¹y chóng t«i ®· chän
läc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®Ó biªn so¹n trong gi¸o tr×nh nµy, do ®ã kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt
mong b¹n ®äc, gãp ý, x©y dùng ®Ó gi¸o tr×nh ®−îc hoµn chØnh thªm.
4 http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng më ®Çu
_1. Dßng s«ng ®èi víi c¸c ngμnh kinh tÕ n−íc ta
I. Nguån lîi vµ t¸c h¹i do dßng s«ng mang l¹i cho cuéc sèng vµ s¶n xuÊt.
S«ng ngßi ®· g¾n bã víi con ng−êi bao ®êi nay. Nã ®−a l¹i nguån n−íc cho sinh ho¹t,
cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c... V×
vËy mµ sù ph¸t triÓn cña c¸c khu d©n c−, c¸c thµnh phè lín trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n
ho¸ cña mét n−íc hay mét khu vùc ®· mäc lªn hai bªn s«ng...
Dßng s«ng ®ång thêi còng ®· g©y ra cho con ng−êi kh«ng Ýt khã kh¨n nh− lò lôt, sù
diÔn biÕn cña dßng s«ng cã khi lµm xãi lë c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng lín cïng víi nhµ cöa vµ
c¸c c«ng tr×nh x©y dùng trªn ®ã. Ng−îc l¹i cã chç lßng s«ng båi lÊp lµm cho c¸c c«ng tr×nh
®· x©y dùng bªn bê s«ng (c«ng tr×nh lÊy n−íc, c¶ng...) kh«ng ho¹t ®éng ®−îc. Sau ®©y chØ
®¬n cö mét vµi thêi kú lò ®iÓn h×nh ®Ó thÊy t¸c h¹i do lò lôt g©y ra cho con ng−êi.
- Tõ n¨m 1848 - 1883 §ª V¨n Giang vì 18 n¨m liÒn, biÕn mét vïng ®ång b»ng réng
lín ë H−ng Yªn thµnh rõng lau sËy.
- Tõ n¨m 1900 - 1945 cã 17 lÇn lò lµm vì ®ª s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh lµ mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra n¹n ®ãi n¨m 1945.
- Lò lÞch sö th¸ng 8/1971 g©y vì ®ª s«ng §uèng vµ s«ng Th¸i B×nh lµm thiÖt h¹i lín vÒ
ng−êi vµ cña ë ®ång b»ng B¾c bé.
- Cuèi n¨m 1999 lò ë c¸c tØnh miÒn Trung ®· g©y cho nh©n d©n ta nh÷ng thiÖt h¹i to
lín cho tíi nay vÉn ch−a hµn g¾n ®−îc.
- Cuèi n¨m 2000, 2001 lò ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long kÐo dµi hai, ba th¸ng ®· g©y
kh«ng Ýt khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ ë n−íc ta...
II. Tµi liÖu thuû v¨n ®èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ.
C¸c ngµnh kinh tÕ, kü thuËt cã liªn quan tíi dßng s«ng vµ c¸c yÕu tè thuû v¨n cña nã ë
n−íc ta ngµy cµng ph¸t triÓn, nhÊt lµ trong giai ®o¹n ®æi míi nÒn kinh tÕ hiÖn nay. Nh−ng sù
hiÓu biÕt cña chóng ta vÒ thiªn nhiªn nãi chung vµ vÒ dßng s«ng nãi riªng vÉn ch−a ®ñ. §Ó
cã c¬ së cho viÖc lËp quy ho¹ch, ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt phï hîp ®Ó khai th¸c tµi
nguyªn n−íc vµ h¹n chÕ c¸c t¸c h¹i do dßng s«ng g©y ra tr−íc hÕt ph¶i biÕt c¸c quy luËt
biÕn ®æi cña dßng n−íc, bïn c¸t v.v.. trong dßng s«ng. Muèn vËy ph¶i ®o ®¹c, quan s¸t qu¸
tr×nh thay ®æi cña c¸c yÕu tè thuû v¨n t¹i c¸c vÞ trÝ khèng chÕ, ®Æc tr−ng cho mét ®o¹n s«ng
hoÆc mét hÖ thèng s«ng nµo. Tõ chuçi tµi liÖu thùc ®o cã thÓ tæng hîp thµnh c¸c chuçi sè
liÖu ®Æc tr−ng, lµm c¬ së cho viÖc x¸c lËp c¸c quy luËt thay ®æi cña c¸c yÕu tè thuû v¨n ë
®o¹n s«ng nghiªn cøu. Tµi liÖu thuû v¨n phôc vô nhiÒu ngµnh kinh tÕ, kü thuËt cã liªn quan
tíi n−íc vµ dßng s«ng. Sau ®©y chØ ®¬n cö mét sè chuyªn ngµnh cã liªn quan trùc tiÕp tíi
thuû v¨n.
http://www.ebook.edu.vn 5
1. Tµi liÖu thuû v¨n thu thËp ®−îc, qua chØnh lý vµ tæng hîp phôc vô cho c«ng t¸c ®iÒu
tra c¬ b¶n vÒ tµi nguyªn n−íc cña n−íc ta. §©y lµ nhiÖm vô c¬ b¶n mµ Tæng côc KhÝ t−îng -
Thuû v¨n ®· vµ ®ang tiÕn hµnh. Tµi liªu nµy ®−îc cung cÊp cho c¸c ngµnh cã nhu cÇu.
2. Ngµnh Thuû lîi lu«n g¾n liÒn víi dßng s«ng do ®ã tµi liÖu thuû v¨n sÏ lµm c¬ së ®Ó
tÝnh to¸n c¸c th«ng sè c¬ b¶n cña c«ng tr×nh thuû lîi nh− hå chøa, ®Ëp, cöa lÊy n−íc, c«ng
tr×nh trÞ s«ng, biÓn.v.v..
Trong ®ã chuyªn ngµnh chØnh trÞ s«ng, c¸c tµi liÖu thuû v¨n ®ãng vai trß hÕt søc quan
träng cho viÖc ph©n tÝch nguyªn nh©n diÔn biÕn lßng s«ng, chän gi¶i ph¸p c«ng tr×nh hîp
lý...
C«ng t¸c phßng chèng lò lôt lµ mét trong nh÷ng c«ng t¸c hµng ®Çu cña Nhµ n−íc vµ
cña Ngµnh Thuû lîi. §Ó gi¶i quyÕt tèt viÖc phßng chèng lò lôt cÇn ph¶i n¾m ®−îc quy luËt
biÕn ®æi cña c¸c yÕu tè thuû v¨n cña tõng l−u vùc s«ng. Ch¼ng h¹n muèn x©y dùng mét hå
chøa t¹i mét ®iÓm nµo ®ã ®Ó chøa lò, ph¸t ®iÖn vµ lîi dông tæng hîp th× ph¶i biÕt c¸c ®Æc
tr−ng thuû v¨n t¹i vÞ trÝ ®ã nh− mùc n−íc (Hmax, H , Hmin)l−u l−îng (Qmax, Q , Qmin),
bïn c¸t, tæng l−îng n−íc (W) vµ sù ph©n phèi cña nã trong n¨m, trong nhiÒu n¨m; l−îng
bïn c¸t chuyÓn qua mÆt c¾t nµo ®ã trong s«ng v.v... C¸c tµi liÖu nµy lµ s¶n phÈm cña ®o ®¹c
thuû v¨n.
3. Dßng s«ng ®èi víi giao th«ng vËn t¶i nãi chung, ®Æc biÖt ®èi víi giao th«ng thuû cã
mét ý nghÜa to lín. V× vËn t¶i thuû lµ lo¹i ph−¬ng tiÖn vËn t¶i rÎ tiÒn vµ tiÖn lîi do ®ã ®−îc
nh©n d©n ta ®· sö dông l©u ®êi. §Ó ph¸t triÓn lo¹i h×nh vËn t¶i nµy cÇn ph¶i biÕt quy luËt
thay ®æi cña lßng s«ng cïng víi sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè thuû v¨n trªn ®ã ®Ó x¸c ®Þnh
tuyÕn vËn t¶i, cÊp vËn t¶i vµ lµm c¸c c«ng tr×nh giao th«ng trªn s«ng.
4. Tµi liÖu thuû v¨n cßn phôc vô cho c¸c ngµnh dïng n−íc kh¸c nh− t−íi, sinh ho¹t,
cung cÊp n−íc cho c«ng nghiÖp, phôc vô cho nu«i trång thuû s¶n; phôc vô cho quèc phßng,
cho ngµnh du lÞch...
6 http://www.ebook.edu.vn
- Giai ®o¹n tr−íc 1954: tr¹m thuû v¨n (cã tµi liÖu) l©u ®êi nhÊt ë n−íc ta ®−îc thµnh lËp
tõ n¨m 1902 ë miÒn B¾c cã 11 tr¹m vµ n¨m 1912 ë miÒn Nam cã 16 tr¹m, sè tr¹m ®o l−u
l−îng, bïn c¸t trong giai ®o¹n nµy cã tõ 2-4 tr¹m trong tæng sè gÇn 30 tr¹m.
- Tõ n¨m 1954 - 1975 ë miÒn B¾c ®· cã sù thay ®æi c¬ b¶n vÒ m¹ng l−íi tr¹m. PhÇn lín
c¸c tr¹m ®−îc x©y dùng tõ n¨m 1956 - 1960. §Õn n¨m 1960 ®· cã gÇn 130 tr¹m, trong ®ã
cã trªn 50 tr¹m ®o l−u l−îng vµ bïn c¸t. Sè c¸n bé c«ng nh©n viªn cã tíi gÇn mét ngh×n
ng−êi. C¬ quan qu¶n lý lµ Côc Thuû v¨n, Bé Thuû lîi.
- Tõ n¨m 1975 tíi nay quy ho¹ch l−íi tr¹m toµn quèc ®−îc hoµn thiÖn. HiÖn t¹i cã gÇn
240 tr¹m ®o, trong ®ã cã gÇn 80 tr¹m ®o l−u l−îng vµ 50 tr¹m ®o bïn c¸t. Sè tr¹m cßn l¹i
®o mùc n−íc, ®o ®é mÆn...
VÒ ph−¬ng tiÖn m¸y mãc ®o ®¹c hiÖn ®¹i còng ®ang dÇn dÇn ®−îc thay ®æi. Sè c¸n bé
kü thuËt cã tr×nh ®é tiÕn sÜ, th¹c sÜ, kü s−... ngµy cµng t¨ng vµ ®−îc ®µo t¹o liªn tôc h»ng
n¨m.
C¬ quan qu¶n lý cao nhÊt cña ngµnh lµ Tæng côc KhÝ t−îng Thuû v¨n bao gåm mét sè
Côc, Vô, ViÖn. Mét sè tØnh gÇn nhau vµ cã liªn quan tíi m¹ng l−íi s«ng ®−îc thµnh lËp mét
§µi khu vùc d−íi sù qu¶n lý cña Tæng côc. §µi khu vùc sÏ qu¶n lý trùc tiÕp c¸c tr¹m thuû
v¨n trong §µi.
http://www.ebook.edu.vn 7
Môc lôc
Trang
Ch−¬ng Më ®Çu ............................................................................................ 5
§1. Dßng s«ng ®èi víi c¸c ngµnh kinh tÕ n−íc ta ........................................... 5
§2. Vµi nÐt vÒ ®o ®¹c thuû v¨n n−íc ta ........................................................... 6
§3. C¸c yÕu tè thuû v¨n cÇn ®o ®¹c, thu thËp ................................................. 7
Ch−¬ng I. Kh¶o s¸t, chän tuyÕn ®o ®¹c
c¸c yÕu tè thuû v¨n............................................................... 8
§1-1. Ph©n cÊp, ph©n lo¹i tr¹m thuû v¨n......................................................... 8
§1-2. Kh¶o s¸t chän vÞ trÝ ®Æt tr¹m thuû v¨n................................................... 9
Ch−¬ng II. §o mùc n−íc vμ nhiÖt ®é n−íc .................................... 17
§2-1. C«ng tr×nh vµ m¸y ®o mùc n−íc.......................................................... 17
§2-2. ChÕ ®é ®o mùc n−íc ............................................................................ 24
§2-3. §o vµ tÝnh to¸n mùc n−íc................................................................... 25
§2-4. §o nhiÖt ®é n−íc T°N vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ T°K ............................... 26
§2-5. Quan s¸t, ®o ®¹c c¸c yÕu tè kh¸c ....................................................... 27
§2-8. TÝnh to¸n, thèng kª c¸c ®Æc tr−ng mùc n−íc...................................... 28
Ch−¬ng III. §o ®é s©u dßng n−íc......................................................... 32
§3-1. §o s©u dßng n−íc vµ øng dông .......................................................... 32
§3-2. Dông cô vµ m¸y mãc ®o s©u............................................................... 32
§3-3. ChÕ ®é ®o s©u ..................................................................................... 37
§3-4. C¸c ph−¬ng ph¸p ®o s©u ..................................................................... 37
§3-5. ChØnh lý vµ tÝnh to¸n tµi liÖu ®o s©u .................................................. 42
Ch−¬ng IV. §o l−u l−îng n−íc........................................................... 46
§4-1. Ch−¬ng tr×nh vµ m¸y mãc ®o l−u l−îng n−íc .................................... 46
§4-2. §o l−u l−îng t¹i vïng s«ng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu ............................ 58
§4-3. TÝnh l−u l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p "l−u tèc -diÖn tÝch" ....................... 68
§4-4. §o l−u l−îng n−íc t¹i vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu .............................. 84
§4-5. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y........................................................................... 91
§4-6. §o l−u l−îng n−íc b»ng tµu di ®éng vµ m¸y ADCP ........................... 98
§4-7. Kh¸i qu¸t vÒ chÕ ®é ®o l−u l−îng n−íc ............................................. 109
Ch−¬ng V. §o bïn c¸t trong n−íc s«ng....................................... 111
§5-1. Kh¸i niÖm, nguån gèc vµ ph©n lo¹i bïn c¸t ...................................... 111
§5-2. M¸y mãc vµ thiÕt bÞ lÊy mÉu ............................................................ 113
i http://www.ebook.edu.vn
§5-3. §o l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng ............................................................. 118
§5-4. §o l−u l−îng bïn c¸t ®¸y .................................................................. 130
§5-5. Kh¸i qu¸t chÕ ®é ®o bïn c¸t .............................................................. 132
Ch−¬ng VI. §o ®é mÆn trong n−íc s«ng vïng ven biÓn ..... 133
§6-1. Kh¸i niÖm vÒ ®é muèi vµ ®é mÆn...................................................... 133
§6-2. VÞ trÝ vµ ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu .......................................................... 133
§6-3. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu n−íc vµ x¸c ®Þnh ®é mÆn .................... 134
§6-4. §o ®é mÆn b»ng m¸y......................................................................... 140
§6-5. §o ®é chua pH................................................................................... 141
§6-6. Kh¸i qu¸t chÕ ®é ®o ®é mÆn vµ ®é chua............................................ 142
Ch−¬ng VII. ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vμ nhiÖt ®é n−íc 143
§7-1. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña c«ng t¸c
chØnh lý sè liÖu thuû v¨n nãi chung .................................................. 143
§7-2. Tãm t¾t néi dung chØnh lý sè liÖu mùc n−íc ..................................... 143
§7-3. TÝnh bæ sung mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ cùc trÞ............................ 144
§7-4. KiÓm tra ph¸t hiÖn sai sè ................................................................... 146
§7-5. TÝnh chÊt chung cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng............................... 146
§7-6. TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña sù thay ®æi mùc n−íc s«ng........................... 149
§7-7. NhËn d¹ng sai sè vµ c¸ch xö lý ......................................................... 151
§7-8. Tæng hîp sè liÖu vµ x¸c ®Þnh trÞ sè ®Æc tr−ng.................................... 151
§7-9. ChØnh lý sè liÖu mùc n−íc vïng ¶nh h−ëng triÒu .............................. 153
§7-10. ThuyÕt minh, nhËn xÐt vÒ chÊt l−îng sè liÖu................................... 154
§7-11. ChØnh lý sè liÖu nhiÖt ®é n−íc s«ng ................................................ 155
Ch−¬ng VIII. ChØnh lý sè liÖu l−u l−îng n−íc
vïng s«ng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu .................. 157
§8-1. Néi dung chØnh lý sè liÖu l−u l−îng n−íc ......................................... 157
§8-2. ChØnh lý l−u l−îng n−íc khi quan hÖ Q=f(H) æn ®Þnh ...................... 158
§8-3. Mét sè kü n¨ng vÏ biÓu ®å vµ kÐo dµi Q=f(H) .................................. 166
§8-4. ChØnh lý sè liÖu l−u l−îng n−íc khi quan hÖ Q=f(H)
thay ®æi theo mÆt c¾t bÞ xãi, båi........................................................ 173
§8-5. ChØnh lý sè liÖu l−u l−îng n−íc khi quan hÖ Q=f(H)
thay ®æi theo ®é dèc mÆt n−íc .......................................................... 177
Ch−¬ng IX. ChØnh lý sè liÖu l−u l−îng n−íc
vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu...................................... 190
§9-1. Ph©n lo¹i ¶nh h−ëng triÒu .................................................................. 190
http://www.ebook.edu.vn ii
§9-2. ChØnh lý l−u l−îng n−íc khi ¶nh h−ëng triÒu yÕu ............................. 191
§9-3. ChØnh lý l−u l−îng n−íc khi ¶nh h−ëng triÒu m¹nh ......................... 192
§9-4. ChØnh lý l−u l−îng n−íc ¶nh h−ëng triÒu møc trung b×nh................. 201
§9-5. NhËn xÐt vÒ c¸c ph−¬ng ph¸p chØnh lý l−u l−îng vïng triÒu ............ 205
§9-6. Kh¸i qu¸t vÒ ch−¬ng tr×nh chØnh lý tµi liÖu thuû v¨n
trªn m¸y vi tÝnh ................................................................................. 205
Ch−¬ng X. ChØnh lý sè liÖu l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng.... 211
§10-1. Thu thËp c¸c tµi liÖu cã liªn quan.................................................... 211
§10-2. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p chØnh lý l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng ........ 212
§10-3. Mét sè biÖn ph¸p xö lý khi quan hÖ ρmn ~ ρdb kh«ng æn ®Þnh....... 216
Tμi liÖu tham kh¶o ........................................................................ 218
¶nh b×a : Tr¹m thuû v¨n Th−îng NhËt, T¶ tr¹ch s«ng H−¬ng tØnh Thõa Thiªn - HuÕ
Photo: Gi¶ng viªn TrÇn Thanh Tïng
iii http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng I
8 http://www.ebook.edu.vn
§1-2 Kh¶o s¸t chän vÞ trÝ ®Æt tr¹m thuû v¨n
I. VÞ trÝ tr¹m ®o l−u l−îng n−íc, ®o bïn c¸t
1. Tiªu chuÈn cña ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m
a. §o¹n s«ng hÑp t−¬ng ®èi th¼ng, cã chiÒu dµi cña ®o¹n s«ng th¼ng L sao cho khi x¸c
®Þnh c¸c yÕu tè liªn quan tíi chiÒu dµi cã sai sè trong ph¹m vi cho phÐp, ch¼ng h¹n trong
tr−êng hîp tÝnh ®é dèc mÆt n−íc, tÝnh l−u tèc phao, x¸c ®Þnh h−íng ch¶y v.v. chiÒu dµi L
cña ®o¹n s«ng th¼ng ph¶i ®¶m b¶o tiªu chuÈn nh− sau:
L = (3,5)B (1-1)
⎡ ⎤
⎢ L ⎥
B
VËy Δ% = ⎢1 − ⎥ × 100 (1-2)
⎢
⎣⎢
1+ L
2⎥
( )
B ⎥⎦
Víi B lµ chiÒu réng trung b×nh cña ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m (m)
http://www.ebook.edu.vn 9
L
C¨n cø vµo (1-2) ta cã thÓ tÝnh ®−îc sai sè Δ% cho c¸c tr−êng hîp tû sè kh¸c nhau
B
nh− b¶ng 1-1.
B¶ng 1-1. Sai sè t−¬ng ®èi vÒ chiÒu dµi ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m
L αo cosα 1- cosα Δ% Ghi chó
B
1 45,00 0,707 0,293 29,3
2 26,37 0,894 0,106 10,6
3 18,12 0,950 0,050 5,0 ⎫
4 14,05 0,970 0,030 3,0 ⎪ Trong sai sè cho phÐp
⎬
5 12,01 0,978 0,022 2,2 ⎪
6 9,36 0,986 0,014 1,4 ⎭
Tõ b¶ng (1-1) khi L = (3-5)B th× sai sè Δ% = (2-5 )% n»m trong giíi h¹n sai sè cho
phÐp. Tr−êng hîp kh«ng chän ®−îc ®o¹n s«ng theo c«ng thøc (1-1) th× cã thÓ chän ®o¹n
s«ng ng¾n h¬n song chiÒu dµi ®o¹n s«ng kh«ng nhá h¬n 3 lÇn chiÒu réng (L ≥ 3B)
§èi víi ®o¹n s«ng cã chiÒu réng B > 300m th× L ph¶i b»ng hoÆc lín h¬n kho¶ng c¸ch
gi÷a hai tuyÕn ®o ®é dèc
Riªng tr¹m ®o ë vïng ¶nh h−ëng triÒu, khi B > 300m th× chän L≤1000m
Tr−êng hîp tr¹m ®o b»ng tµu di ®éng th× chiÒu réng s«ng B ≥ 300 m, ®é s©u h ≥ 2 m
(víi tÊt c¶ c¸c mùc n−íc)
b) §o¹n s«ng ®Æt tr¹m ë ngoµi ph¹m vi ¶nh h−ëng cña n−íc d©ng, n−íc vËt do c¸c
c«ng tr×nh trªn s«ng hoÆc do giao thoa sãng lò cña c¸c s«ng nh¸nh g©y ra ( xem h×nh 1.2 )
ChiÒu dµi khu vùc n−íc d©ng ®−îc
tÝnh theo c«ng thøc sau :
ho + Z
Ld = a
J
Trong ®ã :
Ld : ChiÒu dµi n−íc d©ng ( m)
ho : ChiÒu s©u b×nh qu©n cña
H×nh 1-2. S¬ ®å tÝnh chiÒu dµi n−íc d©ng dßng ch¶y khi ch−a cã n−íc d©ng (m)
Z : ChiÒu cao n−íc d©ng lín nhÊt
t¹i c«ng tr×nh ng¨n s«ng hoÆc t¹i ng· ba s«ng (m).
J : §é dèc mÆt n−íc khi ch−a cã n−íc d©ng
Z
a : HÖ sè phô thuéc vµo tû sè
ho
10 http://www.ebook.edu.vn
Khi tÝnh to¸n cã thÓ lÊy J b»ng ®é dèc b×nh qu©n ®¸y s«ng ®o¹n tõ n¬i ph¸t sinh n−íc
d©ng ®Õn n¬i ®Æt tr¹m ( theo tµi liÖu kh¶o s¸t ®Þa h×nh) vµ a ®−îc tÝnh theo b¶ng sau :
Z 5,0 2,0 1,0 0,5 0,3 0,2 0,1 0,05
ho
a 0,96 0,91 0,81 0,76 0,67 0,58 0,41 0,24
c) Tr¹m ®o kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña th¸c ghÒnh vµ ¶nh h−ëng do sù ho¹t ®éng cña
con ng−êi lµm thay ®æi quy luËt tù nhiªn cña dßng ch¶y. Kh«ng cã vËt kiÕn tróc lín che
khuÊt tÇm nh×n.
d) Hai bê s«ng cao, khèng chÕ ®−îc mùc n−íc cao nhÊt, cã ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt tèt ®¶m
b¶o x©y dùng ®−îc c¸c c«ng tr×nh ®o ®¹c, kh«ng cã ph©n, nhËp l−u .
e) Bê s«ng, lßng s«ng æn ®Þnh, mÆt c¾t d¹ng ®¬n, c©n ®èi kh«ng cã b·i trµn; nÕu kh«ng
chän ®−îc th× chän n¬i cã b·i trµn nhá.
f) Kh«ng cã cá n−íc mäc ë gÇn bê vµ ®¸y s«ng, kh«ng cã ®¸ ngÇm ngæn ngang trªn
lßng s«ng.
g) Mùc n−íc ph¶i thay ®æi ®Òu ®Æn ph¶n ¸nh ®óng quy luËt thay ®æi mùc n−íc trong
s«ng.
h) T¹i tuyÕn ®o mùc n−íc kh«ng cã ®é dèc ngang, kh«ng cã hiÖn t−îng ch¶y vßng.
i) Tr¹m ®o cÇn gÇn khu d©n c−, thuËn tiÖn sinh ho¹t, giao th«ng vµ th«ng tin liªn l¹c,
nh−ng kh«ng nªn ®Æt ë gÇn bÕn c¶ng, bÕn ®ß ngang... cã sù ho¹t ®éng nhén nhÞp, ¶nh
h−ëng tíi c«ng t¸c ®o ®¹c
§èi víi nh÷ng lo¹i tr¹m dïng riªng cÇn ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu phôc vô riªng ®Ó chän
vÞ trÝ ®o ®¹c cho thÝch hîp.
2. C¸c b−íc kh¶o s¸t
C«ng t¸c kh¶o s¸t tr¹m ®o nãi chung cã thÓ chia ra hai b−íc : Kh¶o s¸t s¬ bé vµ kh¶o
s¸t kü thuËt .
a. Kh¶o s¸t s¬ bé : C¨n cø vµo yªu cÇu phôc vô, t×nh h×nh l−íi tr¹m trong khu vùc ®Æt
tr¹m, s¬ bé chän ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m trªn b¶n ®å, (dïng b¶n ®å cã tØ lÖ cµng lín cµng tèt).
Sau ®ã tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc ®Þa. §o¹n s«ng kh¶o s¸t dµi kho¶ng 5-10Km. Nh÷ng tµi liÖu
cÇn thu thËp khi kh¶o s¸t s¬ bé bao gåm :
§Þa h×nh gÇn ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m; ®Þa chÊt bê s«ng, lßng s«ng; nh÷ng ®iÒu kiÖn cã ¶nh
h−ëng tíi dßng ch¶y nh− th¸c, ghÒnh, ph©n l−u, nhËp l−u. Thu thËp c¸c sè liÖu thuû v¨n, khÝ
t−îng ®Æc tr−ng t¹i khu vùc ®Æt tr¹m, t×nh h×nh d©n sinh, kinh tÕ, chÝnh trÞ t¹i khu vùc ®Æt
tr¹m, c¸c c«ng tr×nh trªn s«ng vµ quy häach cña c¸c ngµnh kinh tÕ hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai
trong khu vùc. Tµi liÖu thu thËp trong b−íc kh¶o s¸t s¬ bé cã thÓ b»ng c¸ch ®iÒu tra, thu
thËp qua c¸c c¬ quan qu¶n lý ë ®Þa ph−¬ng , ®iÒu tra lò hoÆc trùc tiÕp ®o ®¹c mét sè yÕu tè
cÇn thiÕt.
http://www.ebook.edu.vn 11
b. Kh¶o s¸t kü thuËt bao gåm
• X©y dùng c¸c mèc cao ®é : Cao ®é ®−îc dÉn tõ mèc chuÈn cã hÖ tuyÖt ®èi hoÆc cao ®é
gi¶ ®Þnh. (NÕu ch−a cã ®iÒu kiÖn dÉn cao ®é tuyÖt ®èi)
• LËp b×nh ®å ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m : §o¹n s«ng ®−îc lËp b×nh ®å ph¶i dµi h¬n ®o¹n s«ng
®Þnh chän ®Ó ®Æt tr¹m. ViÖc ®o ®¹c ®Þa h×nh bao gåm : §o ®¹c ®Þa h×nh cña lßng s«ng
phÇn ngËp n−íc vµ phÇn kh«ng ngËp n−íc (tÝnh tõ mÐp n−íc trong thêi gian kh¶o s¸t tíi
®−êng ®ång møc cao h¬n mùc n−íc lín nhÊt kho¶ng 1m). Néi dung c«ng t¸c nµy xem
thªm h−íng dÉn ®o ®¹c phæ th«ng.
12 http://www.ebook.edu.vn
3. Chän c¸c tuyÕn ®o
Tr¹m thuû v¨n cÊp I bao gåm c¸c tuyÕn ®o l−u l−îng, mùc n−íc, bïn c¸t, ®é dèc mÆt
n−íc, ®o phao, ®o ®é mÆn ( nÕu tr¹m ®o cã ¶nh h−ëng cña thuû triÒu).
a)
b)
H×nh 1-4. a) MÆt c¾t ngang t¹i tuyÕn chÝnh (TuyÕn c¬ b¶n)
b) MÆt c¾t däc ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m (MÆt c¾t nµy kh«ng cïng tµi liÖu ë b×nh ®å)
http://www.ebook.edu.vn 13
a. TuyÕn ®o l−u l−îng :
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l−u l−îng n−íc phæ biÕn ë c¸c tr¹m thuû v¨n hiÖn nay lµ ph−¬ng
ph¸p “l−u tèc - diÖn tÝch”. Theo ph−¬ng ph¸p nµy cÇn ph¶i ®o ®¹c c¸c yÕu tè thµnh phÇn
nh− l−u tèc, diÖn tÝch (®o s©u vµ ®o kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thuû trùc ®o s©u). C¸c yÕu tè nµy
®−îc x¸c ®Þnh trªn mét mÆt c¾t ngang gäi lµ tuyÕn ®o l−u l−îng.
§Ó ®¶m b¶o thu thËp tµi liÖu ®−îc chÝnh x¸c, mÆt c¾t ®o l−u l−îng ph¶i ®¶m b¶o c¸c
yªu cÇu sau :
- MÆt c¾t ph¶i vu«ng gãc víi h−íng ch¶y b×nh qu©n .
- H×nh d¹ng mÆt c¾t tèt nhÊt lµ d¹ng parab«n (lßng ch¶o) hoÆc ch÷ V, kh«ng cã b·i
trµn, kh«ng cã khu vùc n−íc tï, n−íc vËt .
- Sù ph©n bè l−u tèc trªn mÆt c¾t tu©n theo nh÷ng quy luËt chung, ®¶m b¶o ®o ®¹c
thuËn tiÖn trong c¸c mïa .
- Sù diÔn biÕn lßng s«ng Ýt, nghÜa lµ mÆt c¾t kh«ng cã hiÖn t−îng båi, xãi nghiªm
träng.
b. TuyÕn ®o ®é dèc mÆt n−íc :
§é ®èc mÆt n−íc lµ ®é h¹ thÊp b×nh qu©n cña mÆt n−íc trªn mét ®¬n vÞ chiÒu dµi dßng
ch¶y .
§é dèc mÆt n−íc ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau :
H 1 − H 2 ΔH 1 − 2
J= = %00
LJ LJ
Trong ®ã :
J - ®é dèc mÆt n−íc, th−êng tÝnh b»ng phÇn v¹n (%00)
H1 - mùc n−íc t¹i tuyÕn ®é dèc trªn
H2 - mùc n−íc t¹i tuyÕn ®o ®é dèc d−íi
LJ - chiÒu dµi dßng ch¶y gi÷a hai tuyÕn ®é dèc (cïng ®¬n vÞ víi mùc n−íc).
TuyÕn ®o ®é dèc thùc chÊt lµ hai tuyÕn ®o mùc n−íc cè ®Þnh ®−îc ®Æt vÒ hai phÝa cña
tuyÕn ®o l−u l−îng (xem h×nh 1-5 vµ 1-6)
§Ó ®¶m b¶o ®−îc sai sè cña tµi liÖu trong ph¹m vi cho phÐp, tuyÕn ®o ®é dèc mÆt n−íc
cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau :
• TuyÕn ®o ®é dèc trªn (I1) vµ tuyÕn ®o ®é dèc d−íi (I2) tèt nhÊt lµ c¸ch ®Òu tuyÕn ®o l−u
l−îng.
• T¹i tuyÕn ®o, mùc n−íc thay ®æi ph¶n ¸nh ®óng quy luËt thay ®æi cña mùc n−íc s«ng,
®¶m b¶o x©y dùng ®−îc c«ng tr×nh ®o mùc n−íc æn ®Þnh vµ ®o ®¹c thuËn tiÖn.
14 http://www.ebook.edu.vn
• Kho¶ng c¸ch gi÷a hai tuyÕn ®o ®é dèc LJ cÇn ®ñ dµi ®Ó ®¶m b¶o cã chªnh lÖch mùc
n−íc gi÷a chóng nh− sau :
+ §èi víi s«ng miÒn nói ΔH1-2 = 25 4 50cm
+ §èi víi s«ng ®ång b»ng ΔH1-2 = 104 20cm
http://www.ebook.edu.vn 15
NÕu kh«ng chän ®−îc ®o¹n s«ng ®o phao cã chiÒu dµi ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn trªn th× cã
thÓ chän ®o¹n s«ng ng¾n h¬n, nh−ng LP ph¶i ®ñ dµi sao cho thêi gian ch¶y truyÒn t−¬ng
øng kh«ng nhá h¬n 20 gi©y.
ë c¸c tr¹m thuû v¨n cÊp I c¸c tuyÕn ®o mùc n−íc, ®o bïn c¸t, ®o mÆn, (nÕu cã), ®o ho¸
n−íc, ®o nhiÖt ®é n−íc, tèt nhÊt lµ trïng víi tuyÕn ®o l−u l−îng.
T¹i nh÷ng ®o¹n s«ng ®Æc biÖt cã thÓ ph¶i chän tuyÕn ®o l−u l−îng vÒ mïa lò vµ mïa
kiÖt t¹i hai vÞ trÝ kh¸c nhau nh−ng ph¶i x¸c lËp ®−îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè thuû v¨n
t¹i c¸c vÞ trÝ ®ã.
II. VÞ trÝ tr¹m ®o mùc n−íc (tr¹m cÊp III)
§o¹n s«ng ®−îc chän ®Ó ®o mùc n−íc kh«ng yªu cÇu chÆt chÏ nh− ®o¹n s«ng ®Æt tr¹m
®o l−u l−îng, nh−ng cã nh÷ng yªu cÇu riªng thÝch hîp víi viÖc thu thËp tµi liÖu mùc n−íc :
- §o¹n s«ng t−¬ng ®èi th¼ng cã chiÒu dµi L = (3-5)B
- Trªn ®o¹n s«ng kh«ng cã n−íc vËt, n−íc tï.
- Cao tr×nh hai bê s«ng khèng chÕ ®−îc mùc n−íc cao nhÊt, kh«ng mÊt n−íc mÆt vµ n−íc
ngÇm.
- Kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña th¸c, ghÒnh, cån b·i vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña c¸c c«ng
tr×nh lµm thay ®æi quy luËt tù nhiªn cña dßng ch¶y.
- VÞ trÝ tuyÕn ®o cã ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt b¶o ®¶m x©y dùng ®−îc c¸c c«ng tr×nh ®o mùc
n−íc nh− : Cäc, thuû chÝ, giÕng tù ghi mùc n−íc.
Ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn cßn c¨n cø vµo yªu cÇu phôc vô mµ chän ®o¹n s«ng ®Æt
tr¹m cho thÝch hîp.
TuyÕn ®o mùc n−íc ®−îc ®Æt th¼ng gãc víi h−íng ch¶y b×nh qu©n. NÕu tr¹m cßn ®o
®¹c thªm c¸c yÕu tè nh− nhiÖt ®é n−íc, ®é mÆn .. .th× vÞ trÝ ®o ®¹c tèt nhÊt lµ trïng víi tuyÕn
®o mùc n−íc.
ViÖc kh¶o s¸t vÞ trÝ ®Æt tr¹m ®o mùc n−íc còng tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− kh¶o s¸t vÞ trÝ
®Æt tr¹m ®o l−u l−îng, nh−ng c¸c yÕu tè thu thËp, ®iÒu tra... ph¶i phï hîp víi yªu cÇu cña
®o¹n s«ng ®Æt tr¹m ®o mùc n−íc nh− ®· tr×nh bµy.
III. VÞ trÝ tr¹m ®o mÆn
Tuú theo yªu cÇu phôc vô mµ tr¹m ®o mÆn cÇn ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ thÝch hîp . VÝ dô cÇn
nghiªn cøu sù thay ®æi ®é mÆn theo thêi gian ®Ó lÊy n−íc t−íi ruéng th× tr¹m ®o mÆn cÇn
®Æt gÇn c«ng tr×nh lÊy n−íc; CÇn nghiªn cøu quy luËt thay ®æi cña ®é mÆn däc theo mét con
s«ng nµo ®ã th× cÇn ®Æt c¸c tr¹m ®o däc s«ng...
Tr¹m ®o mÆn th−êng ®Æt kÕt hîp víi tr¹m ®o c¸c yÕu tè thuû v¨n kh¸c. Khi cÇn thiÕt
®Æt riªng tr¹m ®o mÆn th× c«ng t¸c kh¶o s¸t ®−îc tiÕn hµnh nh− ®èi víi tr¹m ®o mùc n−íc.
16 http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng II
Mùc n−íc lµ ®é cao mÆt tho¸ng cña dßng n−íc so víi mét mÆt chuÈn cao ®é nµo ®ã.
HÖ cao ®é ®ang ®−îc sö dông réng r·i ë ngµnh thuû v¨n lµ hÖ cao ®é Quèc gia. Mùc n−íc
kÝ hiÖu lµ H (hoÆc Z) ®¬n vÞ dïng lµ cm (hoÆc m)
http://www.ebook.edu.vn 17
thªm cäc gi÷a hai cäc ®· cã th× tªn cäc míi mang sè hiÖu cäc trªn vµ ch÷ a. VÝ dô gi÷a cäc
3 vµ 4 thªm cäc 3a (Xem h×nh 2-2)
18 http://www.ebook.edu.vn
Thuû chÝ th−êng ®−îc dïng ë n¬i lßng s«ng dèc, Ýt thuyÒn bÌ qua l¹i, Ýt vËt næi trªn
s«ng, biªn ®é mùc n−íc nhá, n−íc kh«ng ch¶y xiÕt. hoÆc n¬i cã c«ng tr×nh víi t−êng v¸ch
th¼ng ®øng (cèng, mè cÇu, cÇu c¶ng)
Cã thÓ lµm thuû chÝ b»ng gç tèt, s¾t tr¸ng men, s¾t s¬n hoÆc bª t«ng. Thuû chÝ b»ng gç
th−êng cã kÝch th−íc nh− sau :
Dµi 243 m, réng 10420 cm, dµy 344 cm, trªn bÒ mÆt cã kh¾c ®é dµi 1cm, 2cm hoÆc
5cm mét. Khi ®é chÝnh x¸c cña mùc n−íc yªu cÇu 1 cm th× v¹ch kh¾c 0,5 hay 1 cm, khi yªu
cÇu ®é chÝnh x¸c 2 cm hoÆc 5 cm th× v¹ch kh¾c lµ 1 cm hoÆc 2 cm. NÕu lµm b»ng gç cÇn
ph¶i sö lý ®Ó chèng mèi môc . NÕu lµm b»ng s¾t tr¸ng men
th× lµm thµnh nhiÒu ®o¹n nèi, mçi ®o¹n dµi 50 cm, réng 10
cm dµy 1- 2 mm . NÕu kh¾c trªn t−êng bª t«ng, ®¸ th× ph¶i
cã chiÒu réng tõ 10-20 cm. ë tuyÕn ®o, thuû chÝ cã thÓ ®−îc
g¾n vµo cäc gç, cäc bª t«ng, cäc s¾t, hoÆc vµo t−êng cèng,
mè cÇu... §iÓm 0 ë mçi thuû chÝ ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh so víi
mÆt chuÈn cao ®é tuyÖt ®èi.
Khi x©y dùng hÖ thèng thuû chÝ cÇn chó ý mÊy ®iÓm
sau:
• §Ønh thuû chÝ trªn cïng cao h¬n Hmax Ýt nhÊt 50cm,
gèc thuû chÝ d−íi cïng thÊp h¬n Hmin Ýt nhÊt 50cm 130mm
• Cao tr×nh ®iÓm “ 0 “ cña thuû chÝ trªn ph¶i thÊp h¬n
®iÓm trªn cïng cña thuû chÝ kÕ tiÕp phÝa d−íi Ýt nhÊt lµ
20 cm Khi l¾p ®Æt cÇn h−íng chiÒu dÑt cña thuû chÝ
theo h−íng ch¶y ®Ó gi¶m ¶nh h−ëng cña n−íc dÒnh .
• Cã thÓ x©y dùng cäc xen kÏ víi thuû chÝ trªn cïng mét 86mm
tuyÕn ®o .
H×nh 2-4. Thuû chÝ
III. M¸y tù ghi mùc n−íc
1. Ph©n lo¹i m¸y tù ghi mùc n−íc
a) C¨n cø vµo ph−¬ng ®Æt trôc trèng quÊn giÊy tù ghi, cã thÓ ph©n thµnh hai lo¹i
chÝnh:
- Lo¹i trôc ngang : Khi m¸y ho¹t ®éng trôc trèng quÊn giÊy ®Æt n»m ngang.
- Lo¹i trôc ®øng : Khi m¸y ho¹t ®éng, trôc trèng quÊn giÊy ®Æt th¼ng ®øng.
b) C¨n cø vµo ph−¬ng thøc truyÒn dao ®éng cña mùc n−íc tíi m¸y, cã thÓ chia m¸y tù
ghi mùc n−íc ra c¸c lo¹i sau :
Lo¹i 1 : TruyÒn sù dao ®éng cña mùc n−íc b»ng phao næi nh− m¸y “ Van §ai “ ( Liªn
X« cò s¶n xuÊt) m¸y steven A68-A71 ( Mü ); SW-40( Trung Quèc)
http://www.ebook.edu.vn 19
Lo¹i 2 : TruyÒn dao ®éng cña mùc n−íc b»ng ¸p lùc khÝ vµ ®iÖn ¸p .
+ ¸p lùc khÝ nh− m¸y LPN 8/2 (Ph¸p)
+ §iÖn ¸p nh− m¸y T§N-324-M1 (ViÖt Nam)
Lo¹i 3 : Dao ®éng cña mùc n−íc ®−îc truyÒn b»ng siªu ©m nh− WLR7 , WLR8( NhËt)
2. Giíi thiÖu mét sè lo¹i m¸y ®o mùc n−íc ®ang dïng ë n−íc ta
M¸y tù ghi mùc n−íc "Van ®ai” : Lo¹i m¸y nµy do Liªn X« (cò) s¶n xuÊt (sau ®ã
Trung Quèc s¶n xuÊt d¹ng t−¬ng tù). M¸y Van ®ai cã gi¸ thµnh thÊp, bÒn, dÔ sö dông nªn
®−îc dïng nhiÒu ë n−íc ta .
a) C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y Van ®ai
20 http://www.ebook.edu.vn
Ngoµi c¸c bé phËn chÝnh ®· nªu cßn c¸c bé phËn kh¸c nh− trôc (6,7) ®Ó l¾p c¸c pu-ly,
®èi träng cña phao (8), ®èi träng cña ®ång hå (9), d©y treo phao nèi liÒn gi÷a phao vµ pu-ly,
th©n m¸y (10).
b) Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y Van ®ai
Do phao ®−îc th¶ næi trªn mÆt n−íc, nªn dao ®éng mùc n−íc sÏ ®−îc truyÒn tíi c¸c pu-
ly vµ truyÒn tíi trèng quÊn giÊy lµm trèng quÊn giÊy quay xung quanh trôc cña nã. MÆt
kh¸c kim tù ghi dÞch chuyÓn theo thêi gian cã ph−¬ng song song víi trôc quÊn giÊy. Nh−
vËy kim tù ghi vµ trèng quÇn giÊy dÞch chuyÓn theo 2 ph−¬ng vu«ng gãc víi nhau, kÕt qu¶
cho ta biÓu ®å tù ghi cña qu¸ tr×nh thay ®æi mùc n−íc trªn trôc vu«ng gãc(H~t). TØ lÖ cña
mùc n−íc tuú thuéc vµo biªn ®é dao ®éng cña mùc n−íc mµ sö dông c¸c tû lÖ nh− sau: 1/1
vµ 1/2 khi g¾n 2 pu-ly vµo chèt 6; tû lÖ 1/5 vµ 1/10 khi g¾n 2 pu-ly vµo chèt 7 (xem h×nh
2-5).
M¸y tù ghi mùc n−íc T§N-324-M1 :
M¸y T§N-324-M1 do ViÖn kü thuËt qu©n sù (ViÖt Nam) s¶n suÊt .
a) C¸c bé phËn chÝnh : M¸y cã c¸c bé phËn chÝnh sau ®©y
§Çu ®o, khèi ®iÒu khiÓn xö lý sè liÖu, nguån ®iÖn (xem s¬ ®å 2-6 )
T§N-324-M1.04
(Nguån)
http://www.ebook.edu.vn 21
Nh− vËy m¸y tù ghi mùc n−íc T§N-324-M1, cã thÓ tù ®éng ®o, l−u tr÷ sè liÖu hoÆc cã
thÓ ®o mùc n−íc tõ xa t¹i tõng thêi ®iÓm .
c) C«ng tr×nh l¾p ®Æt m¸y tù ghi mùc n−íc
M¸y T§N-324-M1 cã thÓ dïng lo¹i c«ng tr×nh giíi thiÖu trªn h×nh 2-8 ®Ó l¾p ®Æt.
M¸y tù ghi mùc n−íc LPN 8/2
a) Nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y :
M¸y lµm viÖc dùa vµo sù biÕn ®æi cña ¸p lùc khÝ. Sù dao ®éng cña mùc n−íc lµm biÕn
thiªn ¸p lùc khÝ cña bé phËn khÝ, sù biÕn thiªn nµy ®−îc truyÒn tíi bé phËn nhËn, xö lý
th«ng tin vµ cho kÕt qu¶ . Sù biÕn thiªn cña ¸p lùc khÝ nhê hÖ thèng nÐn khÝ, èng dÉn khÝ
tiÕp xóc víi nguån n−íc cÇn ®o .
b) C¸c bé phËn chñ yÕu cña m¸y :
• HÖ thèng khÝ gåm b×nh nÐn khÝ, èng dÉn khÝ ®uîc nèi tõ m¸y tíi nguån n−íc.
• Bé phËn nhËn vµ xö lý sè liÖu lµ bé phËn chÝnh cña m¸y, nã cã t¸c dông biÕn ®æi
sù dao ®éng cña mùc n−íc th«ng qua sù biÕn thiªn cña ¸p thµnh gi¸ trÞ mùc n−íc.
KÕt qu¶ nµy do m¸y tÝnh to¸n, l−u tr÷ vµ hiÓn thÞ trªn mµn h×nh khi cÇn thiÕt. ViÖc
®iÒu khiÓn m¸y vËn hµnh th«ng qua bµn phÝm vµ mµn h×nh hiÓn thÞ. ChÕ ®é ®o ®¹c,
yÕu tè cÇn ®o ®¹c.. ®−îc cµi ®Æt theo yªu cÇu cña ng−êi sö dông vµ sau ®ã m¸y sÏ
thùc hiÖn hoµn toµn tù ®éng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh .
- Nguån n¨ng l−îng : Cã thÓ dïng ¾c quy 11 ÷14V DC hoÆc nguån ®iÖn l−íi
220V AC 610 %
c) TÝnh n¨ng vµ ph¹m vi øng dông cña m¸y :
• C¸c yÕu tè ®o ®¹c :
- §o mùc n−íc: Tuú theo c¸c lo¹i m¸y thiÕt kÕ kh¸c nhau mµ biªn ®é mùc n−íc cã
thÓ ®o ®−îc kh¸c nhau nh− sau: 0-5, 0-10, 0-20 vµ 0-60m víi ®é chÝnh x¸c 60,1%
§é ph©n gi¶i : Ph¹m vi ®o < 10 m : 1mm
Ph¹m vi ®o /10 m : 1 cm
Ngoµi mùc n−íc ra m¸y cßn x¸c ®Þnh ®−îc c¸c ®Æc tr−ng mùc n−íc kh¸c nh−: c−êng
suÊt mùc n−íc, mùc n−íc cao nhÊt, thÊp nhÊt c¶nh b¸o (tuú chän)
- §o nhiÖt ®é:
+ Ph¹m vi øng dông : Tõ -20oC 4 +60oC
+ §é chÝnh x¸c 60,3oC
+ §é ph©n gi¶i 0,1oC
• Chøc n¨ng vËn hµnh cña m¸y:
22 http://www.ebook.edu.vn
+ Thêi gian, chÕ ®é tù ghi, ngµy, giê hÖ thèng, thêi gian lÊy mÉu ( 1 lÇn ®o ), chÕ ®é tù
®éng kiÓm tra sù ho¹t ®éng cña m¸y, chÕ ®é ho¹t ®éng tiÕt kiÖm n¨ng l−îng, chÕ ®é ho¹t
®éng th−êng xuyªn.
+ §o ®¹c, l−u tr÷, truyÒn sè liÖu
Ph©n tÝch kÕt qu¶, l−u tr÷ sè liÖu víi mét khèi l−îng nhÊt ®Þnh, hiÓn thÞ sè liÖu trªn
mµn h×nh khi cÇn; cã thÓ “®æ” sè liÖu ®· ®o ®¹c vµo m¸y tÝnh (PC), cã thÓ huû sè liÖu khi
kh«ng cÇn thiÕt l−u tr÷; sè liÖu cã thÓ truyÒn qua m¹ng ®iÖn tho¹i tõ xa tíi mét n¬i nµo ®ã.
Mét sè chøc n¨ng tù ®éng, b¶o d−ìng m¸y theo ®Þnh kú vµ th«ng b¸o mét sè yÕu tè cã
liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ hiÖn tr¹ng cña m¸y ...
H×nh 2-7. Mét h×nh thøc l¾p ®Æt m¸y tù ghi mùc n−íc LPN 8/2
IV. C«ng tr×nh ®Æt m¸y tù ghi mùc n−íc
ë ®©y giíi thiÖu 2 lo¹i c«ng tr×nh ®−îc dïng phæ biÕn ë n−íc ta :
1. GiÕng tù ghi kiÓu ®¶o (H×nh 2-8a). Lo¹i giÕng nµy ®uîc x©y trªn lßng s«ng, ngay
t¹i tuyÕn ®o ®¹c. GiÕng cã d¹ng h×nh trô, cã thÓ lµm b»ng èng bª t«ng, gç .v.v. Trªn giÕng
lµ sµn ®Æt m¸y cã m¸i che. Cao tr×nh sµn m¸y ph¶i cao h¬n mùc n−íc lín nhÊt. Tõ sµn m¸y
cã cÇu c«ng t¸c nèi víi bê. Lç th«ng n−íc tõ giÕng víi n−íc s«ng n»m ë vÞ trÝ thÊp h¬n mùc
n−íc thÊp nhÊt. Lo¹i giÕng nµy dÔ thi c«ng, vèn x©y dùng kh«ng nhiÒu l¾m song cã nh−îc
®iÓm lµ chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña sãng, giã do ®ã tµi liÖu thu ®−îc h¹n chÕ vÒ ®é chÝnh
x¸c.
2. GiÕng kiÓu bê ( h×nh 2 -8b) : C«ng tr×nh ®Æt m¸y tù ghi lo¹i nµy ®−îc x©y dùng trªn
bê s«ng, cã c¸c bé phËn chÝnh: GiÕng, èng dÉn n−íc hoÆc xi ph«ng vµ sµn m¸y.
http://www.ebook.edu.vn 23
Lo¹i giÕng nµy cã −u ®iÓm lµ kh¾c phôc ®−îc c¸c nh−îc ®iÓm cña lo¹i giÕng kiÓu ®¶o,
nh−ng khã thi c«ng nªn gi¸ thµnh c«ng tr×nh th−êng cao h¬n. §èi víi c¸c lo¹i m¸y nh− LPN
8/2, WLR7 , WLR8... sÏ cã lo¹i c«ng tr×nh l¾p ®Æt m¸y thÝch hîp cho mçi lo¹i cô thÓ.
24 http://www.ebook.edu.vn
§èi víi c¸c tr¹m kh«ng chÞu ¶nh h−ëng triÒu vÒ mïa c¹n th−êng ¸p dông c¸c chÕ ®é ®o
1 lÇn, 2 lÇn hoÆc 4 lÇn trong 1 ngµy. VÒ mïa lò tuú theo c−êng suÊt thay ®æi cña mùc n−íc
mµ thay ®æi chÕ ®é ®o cho phï hîp .
§èi víi c¸c tr¹m chÞu ¶nh h−ëng cña thuû triÒu th−êng ¸p dông chÕ ®é ngµy ®o 12 lÇn
hoÆc 24 lÇn.
Ngoµi c¸c chÕ ®é trªn khi cÇn x¸c ®Þnh ®−îc mùc n−íc ch©n, ®Ønh (lò, triÒu) hoÆc c¸c
tr¹m cã môc ®Ých phôc vô riªng tuú theo yªu cÇu cßn cã thÓ bè trÝ ®o thªm 5ph, 10ph, 20ph,
30ph ®o 1 lÇn. NÕu chÕ ®é ®o ®¹c nµy cÇn kÐo dµi vµ th−êng xuyªn th× tèt nhÊt lµ sö dông
m¸y tù ghi mùc n−íc.
Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ tinh gi¶m chÕ ®o b»ng c¸ch gi¶m lÇn ®o trong ngµy vµ
gi¶m thêi kú ®o trong n¨m. Ch¼ng h¹n ë c¸c tr¹m ¶nh h−ëng cña triÒu, chØ ®o mét sè lÇn
gÇn trÞ sè ®Ønh triÒu, ch©n triÒu hoÆc trong mçi n¨m chØ ®o mét sè kú triÒu ®Æc tr−ng nh−
triÒu c−êng, triÒu m·n, triÒu trung b×nh trong c¸c th¸ng kiÖt nhÊt.
§èi víi c¸c tr¹m ®o b»ng m¸y tù ghi cÇn cã chÕ ®é ®o kiÓm tra ®Ó hiÖu chØnh sè liÖu.
C¸c chÕ ®é ®o kiÓm tra cã thÓ ngµy ®o 1 lÇn, 2 lÇn hoÆc 4 lÇn tuú theo chÊt l−îng tµi liÖu thu
®−îc cña m¸y tù ghi.
http://www.ebook.edu.vn 25
• Khi ®o cÇn chän cäc sao cho sè ®äc kh«ng nhá h¬n 5 cm mµ còng kh«ng lín qu¸
60-70 cm, v× nh− vËy sÏ g©y khã kh¨n cho ®o ®¹c vµ h¹n chÕ ®é chÝnh x¸c cña kÕt
qu¶.
II. §o mùc n−íc b»ng m¸y tù ghi
§èi víi tr¹m cã m¸y tù ghi mùc n−íc th× ngoµi viÖc thay giÊy tù ghi, lªn gi©y cãt cho
®ång hå, kiÓm tra nguån ®iÖn .v.v cÇn ®o mùc n−íc kiÓm tra ë cäc hoÆc thuû chÝ theo chÕ
®é quy ®Þnh.
Sau khi ®o kiÓm tra ngoµi viÖc ghi sè liÖu vµo sæ, cÇn ®¸nh dÊu to¹ ®é ®iÓm kiÓm tra
trªn biÓu ®å tù ghi, hiÖu chØnh l¹i vÞ trÝ kim tù ghi nÕu m¸y cã sai sè. NÕu dïng m¸y hiÖn sè
th× cÇn ghi c¶ sè liÖu ®o kiÓm tra vµ sè liÖu ®äc trªn m¸y vµo thêi ®iÓm kiÓm tra.
Sè ®äc vµ sè hiÖu cäc (thuû chÝ) ®−îc ghi ngay vµo sæ sau khi ®o xong. Mét trong c¸c
lo¹i sæ ghi mùc n−íc cã d¹ng nh− sau :
Cao ®é Mùc Quan s¸t, ghi chÐp
Mùc n−íc
Sè hiÖu ®Çu cäc Sè n−íc trªn c¸c yÕu tè phô :
b×nh qu©n
Th¸ng Ngµy Giê cäc hay hay sè ®äc a mÆt quy sãng, giã, m−a vµ c¸c
ngµy
thuû chÝ “0” thuû (cm) chiÕu hiÖn t−îng ®Æc biÖt
(cm)
chÝ (cm) (cm) kh¸c
1 2 3 4 5 6 7 8 9
VII 15 7 3 1086 16 1102 →1
26 http://www.ebook.edu.vn
hoÆc rong rªu, gÇn nguån n−íc ngÇm, n−íc bÈn hay n−íc nãng l¹nh do khu c«ng nghiÖp
th¶i ra. §Ó thuËn tiÖn cho ®o ®¹c, vÞ trÝ ®o nhiÖt ®é n−íc cÇn ®Æt gÇn vÞ trÝ c«ng tr×nh ®o mùc
n−íc.
III. §o nhiÖt ®é n−íc
1. C¸ch ®o ®¹c
Tr−íc giê ®o qui ®Þnh kho¶ng 5 phót nhiÖt kÕ ph¶i ®−îc ng©m th¼ng ®øng xuèng d−íi
mÆt n−íc Ýt nhÊt 0,5m, kh«ng ®Ó nhiÖt kÕ ch¹m ®¸y s«ng hoÆc c¸c vËt kh¸c. Sau khi ng©m
nhiÖt kÕ kho¶ng 5 phót th× ®−a nhiÖt kÕ lªn vµ ®äc ngay nhiÖt ®é víi ®é chÝnh x¸c tíi 0,1oC
(®äc sè lÎ tr−íc, ®äc sè ®é sau). Khi ch−a ®äc xong nhiÖt ®é kh«ng ®−îc ®æ n−íc ra khái
bÇu cña nhiÖt kÕ. Trong thêi gian chê ng©m nhiÖt kÕ cã thÓ quan s¸t c¸c yÕu tè kh¸c nh−
sãng, giã, tr¹ng th¸i mÆt s«ng ...
2. ChÕ ®é ®o nhiÖt ®é n−íc
• ChÕ ®é 1 : mçi ngµy ®o hai lÇn vµo 7, 19h
• ChÕ ®é 2 : mçi ngµy ®o bèn lÇn vµo 1, 7, 13, 19h
IV. TÝnh trÞ sè ®Æc tr−ng ngµy cña nhiÖt ®é n−íc vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ
1. NhiÖt ®é b×nh qu©n ngµy
1 i=n o
∑ Tni
o
Tn =
n i =1
Trong ®ã :
o
T n - NhiÖt ®é n−íc b×nh qu©n ngµy (oC)
Tnio - NhiÖt ®é n−íc ®o t¹i lÇn thø i ®· hiÖu chØnh (nÕu cã) - oC
n - Sè lÇn ®o trong ngµy
2. NhiÖt ®é lín nhÊt, nhá nhÊt ngµy : NhiÖt ®é lín nhÊt, nhá nhÊt ngµy ®−îc trÝch tõ tµi
liÖu thùc ®o t¹i c¸c lÇn ®o trong ngµy sau khi ®· hiÖu chØnh (nÕu cã).
§èi víi c¸c ®Æc tr−ng ngµy cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ còng tÝnh to¸n t−¬ng tù.
http://www.ebook.edu.vn 27
- Giã yÕu thæi ng−îc dßng ↑
- Giã võa thæi xu«i dßng ↓
\\
- Giã thæi m¹nh tõ tr¸i sang ph¶i ghi ⎯⎯→
CÊp sãng th−êng t−¬ng øng víi cÊp giã, cô thÓ :
- Giã lÆng t−¬ng øng khi kh«ng cã sãng, ghi 0
- Giã yÕu t−¬ng øng sãng l¨n t¨n, ghi I
- Giã võa t−¬ng øng sãng b¹c ®Çu, ghi II
- Giã m¹nh thuyÒn nhá kh«ng ®i ®−îc, thuyÒn lín trßng trµnh, ghi III
II. §o l−îng m−a
ViÖc ®o l−îng m−a ë tr¹m thuû v¨n còng ®−îc coi träng nh− ë tr¹m khÝ t−îng. ChÕ ®é
®o m−a th−êng do c¬ quan qu¶n lý quy ®Þnh, nãi chung cã thÓ ®o m−a theo thêi ®o¹n cè
®Þnh, ®o m−a theo ngµy hoÆc ®o m−a theo trËn m−a .
Dông cô ®o m−a th«ng th−êng lµ thïng ®o m−a, m¸y tù ghi l−îng m−a (tham kh¶o tµi
liÖu h−íng dÉn ®o c¸c yÕu tè khÝ t−îng)
III. Quan s¸t c¸c yÕu tè kh¸c
ViÖc quan s¸t, ghi chÐp ®o ®¹c c¸c hiÖn t−îng kh¸c cã liªn quan tíi chÕ ®é dßng ch¶y
nh− hiÖn t−îng n−íc d©ng do b·o, vì ®ª, ph©n lò, ®ãng më c¸c cèng lín gÇn tr¹m vËn hµnh
nhµ m¸y thuû ®iÖn, sù xãi lë b·i, bê s«ng, ho¹t ®éng cña c¸c c«ng tr×nh kh¸c trªn s«ng...
còng lµ c«ng viÖc cÇn lµm th−êng xuyªn ë mét tr¹m thuû v¨n.
28 http://www.ebook.edu.vn
2. Ph−¬ng ph¸p h×nh häc :
Tr−êng hîp mùc n−íc ®o kh«ng c¸ch ®Òu nhau vÒ thêi gian th× ¸p dông ph−¬ng
ph¸p h×nh häc ®Ó tÝnh mùc
n−íc b×nh qu©n ngµy theo
c«ng thøc.
F
Hng = (2-2)
T
Trong ®ã : F - diÖn
tÝch biÓu ®å giíi h¹n bëi
®−êng qu¸ tr×nh H~t vµ trôc
thêi gian (phÇn g¹ch chÐo ë
h×nh 2-9)
T- sè giê trong ngµy
(24giê)
H×nh 2-9. §−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc thùc ®o trong 1 ngµy
Chó ý : NÕu gèc cña trôc
tung (trôc H) t¹i mùc n−íc
H1 th× mùc n−íc b×nh qu©n ngµy ®−îc tÝnh theo c«ng thøc d−íi ®©y
F
H ng = H1 + (2-3)
T
II. TÝnh mùc n−íc b×nh qu©n th¸ng
n
∑ H ngi
C«ng thøc tÝnh to¸n : H thg = i =1
n
Trong ®ã: H thg - mùc n−íc b×nh qu©n th¸ng
H ngi - mùc n−íc b×nh qu©n ngµy thø i
n - sè ngµy trong th¸ng
Chó ý : NÕu trong th¸ng dï chØ 1 ngµy kh«ng cã mùc n−íc b×nh qu©n ngµy vµ nÕu
kh«ng bæ sung ®−îc th× th¸ng ®ã kh«ng tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n th¸ng .
III. TÝnh mùc n−íc b×nh qu©n n¨m
N 12
∑ H ngi ∑ H Thgi
i =1
Hn = hoÆc H n = i =1 (2-5)
N 12
Trong ®ã : N - sè ngµy trong n¨m
http://www.ebook.edu.vn 29
H n - mùc n−íc b×nh qu©n n¨m
NÕu trong n¨m cã Ýt nhÊt 1 th¸ng kh«ng cã mùc n−íc b×nh qu©n th¸ng th× n¨m ®ã
kh«ng tÝnh mùc n−íc b×nh qu©n n¨m .
IV. TrÝch mùc n−íc cao nhÊt, thÊp nhÊt thêi ®o¹n
Mùc n−íc cao nhÊt, thÊp nhÊt thêi ®o¹n ( ngµy, th¸ng, mïa, n¨m, trËn lò.. )nãi chung
®−îc chän tõ mùc n−íc tøc thêi ®o ®−îc hoÆc trÝch tõ m¸y tù ghi. Tr−êng hîp ®Æc biÖt
kh«ng ®o ®−îc c¸c mùc n−íc ®Æc tr−ng trªn th× cã thÓ ngo¹i suy hoÆc dïng c¸c ph−¬ng
ph¸p kh¸c bæ sung c¸c ®Æc tr−ng ®ã. Khi thèng kª mùc n−íc ®Æc tr−ng cÇn ghi c¶ thêi ®iÓm
xuÊt hiÖn cña chóng .
V. Chªnh lÖch mùc n−íc ( biªn ®é mùc n−íc )
Ta cã thÓ tÝnh chªnh lÖch mùc n−íc trong n¨m, trong 1 trËn lò, hay trong 1 con triÒu ..
1. Chªnh lÖch mùc n−íc trong n¨m: Chªnh lÖch mùc n−íc trong n¨m b»ng hiÖu sè
gi÷a mùc n−íc cao nhÊt víi mùc n−íc thÊp nhÊt trong n¨m ®ã :
ΔH = HMax - HMin
2. Chªnh lÖch mùc n−íc trong mét con lò :
+ Chªnh lÖch lò lªn lµ hiÖu sè gi÷a mùc n−íc ®Ønh lò víi mùc n−íc ch©n lò lªn,
t−¬ng øng cã thêi gian lò lªn.
+ Chªnh lÖch lò xuèng lµ hiÖu sè gi÷a mùc n−íc ®Ønh lò víi mùc n−íc ch©n lò
xuèng, t−¬ng øng cã thêi gian lò xuèng.
3. C¸c ®Æc tr−ng mùc n−íc triÒu
+ Chªnh lÖch triÒu lªn b»ng hiÖu sè gi÷a mùc
n−íc ®Ønh triÒu víi mùc n−íc ch©n triÒu kÒ
tr−íc ®Ønh ®ã (ΔHL)
+ Chªnh lÖch triÒu xuèng b»ng hiÖu sè
gi÷a mùc n−íc ®Ønh triÒu víi mùc n−íc ch©n
triÒu kÒ sau ®Ønh ®ã (ΔHX)
T−¬ng øng víi chªnh lÖch triÒu lªn, chªnh
lÖch triÒu xuèng lµ thêi gian triÒu lªn (TL), thêi
gian triÒu xuèng (TX ) (xem s¬ ®å tÝnh to¸n ë
h×nh 2-10)
Tr−êng hîp tr¹m dïng m¸y tù ghi ®Ó thu
thËp tµi liÖu mùc n−íc th× cÇn hiÖu chØnh sai sè
H×nh 2-10. S¬ ®å tÝnh ®Æc tr−ng mùc
(nÕu cã) tr−íc khi tÝnh mùc n−íc giê vµ tÝnh
n−íc triÒu
c¸c ®Æc tr−ng.
C«ng thøc hiÖu chØnh sai sè nh− sau :
30 http://www.ebook.edu.vn
- Khi mùc n−íc ®äc kiÓm tra vµ mùc n−íc ghi trªn m¸y sai kh¸c nhau lín h¬n sai
sè cho phÐp th× mùc n−íc ®óng Ho ®−îc tÝnh:
t − t1
Ho = Ht + ΔH = Ht + (H2 - H2’) (2-6)
t 2 − t1
- Khi thêi ®iÓm ®äc kiÓm tra vµ thêi ®iÓm ghi trªn m¸y sai kh¸c nhau lín h¬n
sai sè cho phÐp , th× thêi ®iÓm ®óng ( to) lóc xuÊt hiÖn Ho ®−îc tÝnh :
t − t1
to = t + Δt = t + ( t 2 - t 2’ ) (2-7)
t 2 − t1
Trong ®ã :
Ht - mùc n−íc tù ghi t¹i thêi ®iÓm t
H2 - mùc n−íc ®äc trªn th−íc n−íc kiÓm tra t¹i thêi ®iÓm t 2
H2’ - mùc n−íc tù ghi t¹i thêi ®iÓm t 2
t1 - thêi ®iÓm kiÓm tra lÇn thø nhÊt ( thêi ®iÓm ®óng )
t - thêi ®iÓm suÊt hiÖn H t ( thêi ®iÓm sai )
t2 - thêi ®iÓm kiÓm tra lÇn thø hai ( thêi ®iÓm ®óng )
t 2’ - thêi ®iÓm ghi trªn m¸y t¹i lÇn kiÓm tra lÇn thø 2 ( thêi ®iÓm sai )
http://www.ebook.edu.vn 31
Ch−¬ng III
32 http://www.ebook.edu.vn
sao cho khi lµm viÖc trong n−íc æn ®Þnh nhÊt. Trong ®o ®¹c thuû v¨n t¶i träng th−êng cã
h×nh d¹ng con c¸ vµ ®−îc gäi lµ “c¸ s¾t”. Tuú theo ®iÒu kiÖn dßng ch¶y t¹i vÞ trÝ ®o mµ lùa
chän c¸ s¾t cã t¶i träng cho thÝch hîp. C¸ s¾t cã c¸c lo¹i: 25kg, 35kg, 50kg, 75kg, 100kg,
120kg...
Têi lµ ph−¬ng tiÖn n©ng t¶i träng vµ treo c¸c dông cô m¸y mãc ®o ®¹c. C¸c bé phËn
chÝnh cña têi gåm cã: bµn têi (1), cÇn têi (2), trôc quÊn c¸p (3), tay quay (4), d©y c¸p (5),
hép sè (7), ngoµi ra cßn c¸c bé phËn phô nh− rßng räc (6), phanh v.v.. (Xem h×nh 3-1).
http://www.ebook.edu.vn 33
Δ2- sè hiÖu chØnh phô thuéc vµo gãc lÖch α vµ chiÒu dµi d©y c¸p ngËp trong n−íc, nh−
trong b¶ng 3-1.
B¶ng 3 - 1. TrÞ sè hiÖu chØnh ®é s©u Δ2 (m)
ChiÒu Gãc lÖch cña d©y c¸p (®é)
dµi
c¸p
10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34
ngËp
l1 (m)
1. 0,01 0,02 0,02 0,03 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,10 0,12
2. 0,02 0,03 0,01 0,06 0,06 0,07 0,08 0,09 0,11 0,12 0,14 0,16 0,18
3. 0,03 0,04 0,05 0,06 0,08 0,09 0,11 0,13 0,15 0,18 0,19 0,23 0,26
4. 0,03 0,01 0,03 0,08 0,10 0,12 0,14 0,17 0,19 0,22 0,24 0,28 0,32
5. 0,01 0,05 0,07 0,09 0,11 0,13 0,17 0,20 0,21 0,27 0,29 0,35 0,40
6. 0,05 0,05 0,10 0,10 0,15 0,15 0,20 0,25 0,25 0,30 0,35 0,10 0,45
7. 0,05 0,05 0,10 0,10 0,15 0,18 0,25 0,25 0,30 0,35 0,40 0,50 0,55
8. 0,05 0,10 0,10 0,15 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 0,45 0,55 0,60
9. 0,05 0,10 0,10 0,15 0,20 0,23 0,30 0,35 0,10 0,45 0,50 0,60 0,70
10. 0,5 0,10 0,15 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,45 0,50 0,56 0,65 0,75
11. 0,10 0,10 0,20 0,20 0,20 0,27 0,30 0,40 0,50 0,60 0,61 0,70 0,80
12. 0,10 0,10 0,20 0,20 0,30 0,29 0,40 0,40 0,50 0,60 0,66 0,80 0,90
13. 0,10 0,10 0,20 0,20 0,30 0,32 0,40 0,50 0,60 0,70 0,71 0,90 1,00
14. 0,10 0,10 0,20 0,20 0,30 0,34 0,40 0,50 0,60 0,70 0,77 0,90 1,00
15. 0,10 0,10 0,20 0,20 0,30 0,36 0,50 0,50 0,60 0,70 0,82 1,00 1,10
16. 0,10 0,10 0,20 0,30 0,30 0,39 0,50 0,60 0,70 0,80 0,87 1,10 1,20
17. 0,10 0,20 0,20 0,30 0,30 0,41 0,50 0,60 0,70 0,80 0,92 1,10 1,20
18. 0,11 0,20 0,20 0,30 0,40 0,43 0,60 0,70 0,80 0,90 0,97 1,250 1,30
19. 0,11 0,20 0,20 0,30 0,40 0,45 0,60 0,70 0,80 0,90 1,03 1,20 1,40
20. 0,12 0,20 0,20 0,30 0,40 0,47 0,60 0,70 0,80 1,00 1,08 1,30 1,50
+ Tr−êng hîp a>1m (h×nh 3-2b) tr−êng hîp nµy ®é s©u hiÖu chØnh ®−îc x¸c ®Þnh theo
c«ng thøc :
h = l2 - Δ2 = l1 - Δ1 - Δ2 (3-2)
Trong ®ã:
l1- chiÒu dµi cña d©y c¸p ngËp trong n−íc kh«ng thùc tÕ (®é s©u gi¶).
l2- chiÒu dµi cña d©y c¸p ngËp trong n−íc thùc tÕ.
l2 = l 1 - Δ1
Δ1- HÖ sè hiÖu chØnh ®−îc tÝnh theo c«ng thøc.
⎛ 1 ⎞
Δ1 = a ⎜ −1⎟ (3-3)
⎝ cos α ⎠
Víi α lµ gãc lÖch cña d©y c¸p so víi ph−¬ng th¼ng ®øng.
§Ó hiÖu chØnh ®é s©u ta tiÕn hµnh nh− sau:
34 http://www.ebook.edu.vn
- X¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch a.
- Th¶ c¸ s¸t ch¹m mÆt n−íc, sau ®ã th¶ c¸ s¾t ch¹m ®¸y s«ng, x¸c ®Þnh chiÒu dµi c¸p
ngËp trong n−íc l1.
- §o gãc lÖch α
- TÝnh Δ1 theo (3-3)
- §é s©u hiÖu chØnh ®−îc tÝnh theo (3-2)
II- M¸y håi ©m ®o s©u
M¸y håi ©m ®o s©u lµ dông cô cã thÓ ®o ®−îc ®é s©u tõng ®iÓm hoÆc ®o ®é s©u liªn tôc
trªn tuyÕn ®o.
1. Nguyªn lý chung cña m¸y håi ©m ®o s©u: Dùa vµo thêi gian truyÒn ©m trong n−íc
kÓ tõ lóc ph¸t sãng ©m tíi lóc sãng ©m gÆp ®¸y s«ng vµ ph¶n håi trë l¹i mµ m¸y tÝnh ®−îc
®é s©u. Theo nguyªn lý ®ã ®é s©u ®−îc tÝnh nh− sau (c«ng thøc lý thuyÕt).
2 2
⎛ Δt ⎞ ⎛L⎞
h = ⎜ . C⎟ − ⎜ ⎟ + d (3-4)
⎝ 2 ⎠ ⎝2⎠
Trong ®ã:
h - §é s©u t¹i ®iÓm ®o.
Δt - Thêi gian tõ khi ph¸t sãng ©m tíi khi thu ®−îc sãng ©m ph¶n håi.
C - Tèc ®é truyÒn ©m trong n−íc. C phô thuéc vµo nhiÖt ®é vµ ®é mÆn cña n−íc. Khi
nhiÖt ®é n−íc tõ 0 ÷30°C vµ ®é mÆn tõ 0 ÷35%o th× C=1400-1550 m/s
L - Kho¶ng c¸ch gi÷a bé phËn thu vµ ph¸t sãng ë ®Çu dß.
d - Kho¶ng c¸ch tõ mÆt n−íc xuèng tíi ®Çu dß. §é s©u nµy tuú thuéc tr¹ng th¸i mÆt
n−íc lóc ®o mµ ®Æt. Tr−êng hîp mÆt n−íc t−¬ng ®èi yªn lÆng cã thÓ chän d tõ 20÷30 cm,
khi cã sãng to, thuyÒn chßng chµnh m¹nh cã thÓ ®Æt ®é s©u d lín h¬n.
2. C¸c bé phËn c¬ b¶n cña m¸y håi ©m.
a. M¸y chñ cã c¸c chøc n¨ng sau:
- T¹o ra siªu ©m víi tÇn sè nhÊt ®Þnh (50, 150, 200...HZ) khuyÕch ®¹i vµ truyÒn tíi ®Çu
dß khi vËn hµnh.
- NhËn n¨ng l−îng ©m ph¶n x¹ tõ ®Çu dß.
- X¸c ®Þnh thêi gian tõ lóc ph¸t tíi lóc thu sãng ©m.
- Tù ®éng x¸c ®Þnh ®é s©u vµ truyÒn kÕt qu¶ tíi bé phËn tù ghi hoÆc mµn h×nh hiÓn thÞ.
b. §Çu dß (transducer) cã chøc n¨ng: Sau khi sãng siªu ©m ®−îc khuÕch ®¹i truyÒn
tíi bé phËn ph¸t cña ®Çu dß. ë ®©y n¨ng l−îng sãng siªu ©m ®−îc ph¸t vµo n−íc d−íi d¹ng
chïm tia h×nh nãn. Khi sãng ©m gÆp ®¸y s«ng (hoÆc vËt r¾n trong dßng ch¶y) sÏ ph¶n håi
trë l¹i bé phËn thu cña ®Çu dß, n¨ng l−îng sãng ph¶n håi sÏ ®−îc truyÒn tíi m¸y chñ.
http://www.ebook.edu.vn 35
Bé phËn thu, ph¸t sãng cña ®Çu dß ®−îc l¾p ®Æt gÇn nhau trªn cïng 1 gi¸ khi vËn hµnh
®Çu dß ®−îc ®Æt ë ®é s©u ngËp hoµn toµn trong n−íc.
c. Bé phËn tù ghi vµ hiÓn thÞ:
§é s©u ®o liªn tôc trªn tuyÕn ®o hoÆc tõng ®iÓm sÏ ®−îc m¸y chñ tÝnh to¸n vµ truyÒn
tíi bé phËn tù ghi d−íi d¹ng ®iÖn. Kim tù ghi sÏ ghi ®é s©u ®· ®o lªn b¨ng giÊy chuyªn
dïng theo tû lÖ nhÊt ®Þnh. Riªng lo¹i m¸y thÕ hÖ gi÷a vµ sau cßn cã mµn h×nh (L- CD
Window) ®Ó hiÓn thÞ ®é s©u vµ c¸c th«ng sè kh¸c khi cÇn thiÕt. Lo¹i m¸y hiÖn ®¹i h¬n cã
thÓ kÕt nèi víi m¸y tÝnh vµ ®Þnh vÞ ®−îc ®iÓm ®o. ViÖc vËn hµnh m¸y nhê c¸c phÝm ®iÒu
khiÓn l¾p ®Æt trªn mÆt m¸y. (H×nh 3-3)
d. Nguån ®iÖn: M¸y ®−îc cung cÊp bëi nguån ®iÖn 11-15V DC khi vËn hµnh.
3. Mét sè lo¹i m¸y håi ©m ®o s©u:
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh khoa häc, m¸y håi ©m ®o s©u ngµy nay ®· cã
nhiÒu c¶i tiÕn quan träng nh− kÕt cÊu gän nhÑ, tiªu thô Ýt n¨ng l−îng, ®o ®¹c thuËn lîi vµ cã
®é chÝnh x¸c ngµy cµng cao. M¸y cã thÓ ®o ®−îc ®é s©u liªn tôc trªn tuyÕn ®o. Sè liÖu cã
thÓ ®−îc ghi vµo b¨ng, l−u gi÷ vµo ®Üa tõ hoÆc kÕt nèi víi m¸y tÝnh.
Sau ®©y sÏ giíi thiÖu mét sè lo¹i m¸y FURUNO do NhËt B¶n s¶n xuÊt ®ang ®−îc dïng
réng r·i ë n−íc ta vµ m¸y Bathy-1500 cña Tæ hîp s¶n xuÊt thiÕt bÞ kh¶o s¸t ®¹i d−¬ng, Mü.
B¶ng 3-2. Giíi thiÖu mét sè lo¹i m¸y håi ©m ®o s©u
TT Lo¹i m¸y §é réng §é s©u ®o ®−îc (m) Mµn h×nh Sè liÖu ra ThÕ hÖ m¸y
b¨ng ghi CD. Window ®Üa tõ, b¨ng
(inches) Hmax hmin
1 FE 400A 4 180 1.8 Kh«ng B¨ng giÊy §Çu
2 FE 600A 6 320 1.8 Kh«ng nt §Çu
3 FE 4300 4 640 0.7 Cã nt Trung
4 FE 6300 6 640 0.7 Cã nt Trung
5 Bathy-1500 8,5 5000 <5,0 Cã B¨ng, ®Üa tõ Sau
(a) (b)
H×nh 3-3. a) M¸y håi ©m ®o s©u (FURUNO FE 6300)
b) B¨ng tù ghi cña m¸y håi ©m
36 http://www.ebook.edu.vn
§ 3-3 ChÕ ®é ®o s©u
ViÖc quy ®Þnh chÕ ®é ®o s©u tuú thuéc vµo t×nh h×nh thay ®æi cña lßng s«ng, yªu cÇu
phôc vô cña tµi liÖu vµ sai sè cho phÐp trong ®o ®¹c. Nãi chung ®o cµng dµy th× cµng ph¶n
¸nh chÝnh x¸c sù thay ®æi cña lßng s«ng nh−ng tèn kÐm. Do vËy cÇn c¨n cø vµo yªu cÇu vµ
môc ®Ých sö dông mµ quy ®Þnh chÕ ®é ®o s©u sao cho ®¶m b¶o yªu cÇu víi sè lÇn ®o ®¹c Ýt
nhÊt.
- §o s©u ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c lËp b×nh ®å ®o¹n s«ng, nghiªn cøu sù diÔn biÕn dßng
s«ng th× trong mét n¨m cã thÓ chØ ®o ®¹c mét sè lÇn vµo nh÷ng thêi kú lßng s«ng cã båi,
xãi lín (tr−íc vµ sau mïa lò).
- Khi ®o s©u phôc vô cho viÖc lËp qui ho¹ch hoÆc thiÕt kÕ c«ng tr×nh trªn s«ng th× chÕ
®é ®o tuú thuéc yªu cÇu mµ ®Þnh cho phï hîp.
- ViÖc ®o s©u ®Ó tÝnh l−u l−îng n−íc vµ l−u l−îng bïn c¸t t¹i c¸c tr¹m thuû v¨n th× yªu
cÇu sè lÇn ®o nhiÒu h¬n. Sè lÇn ®o trong tõng thêi kú tuú thuéc vµo h×nh thøc vµ møc ®é båi
xãi cña mÆt c¾t ngang t¹i tuyÕn ®o mµ ®Þnh.
• ë c¸c tr¹m thuû v¨n thuéc vïng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu chÕ ®é ®o s©u kh¸i qu¸t nh−
sau: §èi víi thêi kú lßng s«ng æn ®Þnh th× cø 5 ÷ 10 lÇn ®o l−u l−îng ®o ®é s©u 1 lÇn. VÒ
mïa kiÖt kho¶ng 2-3 th¸ng ®o s©u mét lÇn.
• ë c¸c tr¹m thuéc s«ng ¶nh h−ëng triÒu : Thêi kú lò, khi diÖn tÝch thay ®æi v−ît qu¸
5% (cïng cÊp mùc n−íc) th× cÇn bè trÝ ®o s©u. VÒ mïa kiÖt cø 2-3 th¸ng ®o s©u 1 lÇn. Riªng
khi ®o chi tiÕt th× mçi lÇn ®o l−u l−îng ®Òu ®ång thêi ®o s©u.
http://www.ebook.edu.vn 37
thay ®æi lín th× bè trÝ dµy, nh÷ng chç ®Þa h×nh ®¸y s«ng cã thay ®æi ®ét ngét cÇn cã ®iÓm
®o, sè ®iÓm ®o trªn mÆt c¾t cã thÓ tham kh¶o b¶ng (3-3).
B¶ng 3-3. Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®iÓm ®o s©u trªn mÆt c¾t
ChiÒu réng s«ng <100 100 ÷ 200 200 ÷ 500 500 ÷ 1000
(m)
Kho¶ng c¸ch gi÷a 5 5 ÷10 10 ÷ 20 20 ÷ 50
c¸c ®iÓm ®o (m)
3. §o s©u mÆt c¾t ngang ë tr¹m thuû v¨n
§é s©u trªn tuyÕn ®o (mÆt c¾t ngang) dïng ®Ó tÝnh l−u l−îng n−íc, l−u l−îng bïn c¸t
vµ c¸c yÕu tè thuû v¨n kh¸c cã liªn quan tíi ®é s©u.
a. Thuû trùc ∗ ®o s©u ë tr¹m míi thµnh lËp
VÞ trÝ thuû trùc ®o s©u quyÕt ®Þnh phÇn lín ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu. VÞ trÝ ®−êng thñy
trùc ngoµi viÖc ph¶n ¸nh ®−îc ®Þa h×nh ®¸y s«ng cßn cÇn chó ý tíi viÖc thuËn lîi trong ®o
®¹c vµ tÝnh to¸n. Do ®ã kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thuû trùc nªn chän lµ béi sè 2, 5, 10 ®èi víi
s«ng cã ®é réng lín vµ béi sè cña 0,2; 0,5 khi chiÒu réng s«ng nhá (B <10m). §èi víi tr¹m
míi thµnh lËp sè ®−êng thuû trùc ®−îc bè trÝ nh− b¶ng (3-4).
B¶ng 3-4. Bè trÝ thuû trùc ®o s©u ®èi víi tr¹m míi
§é réng mÆt n−íc < 50 50-100 100-300 300-1000 1000-3000
B (m)
Sè ®−êng thuû trùc 20 20-30 30-40 40-50 50-60
®o s©u
b. Thuû trùc ®o s©u ë tr¹m ®∙ qua trªn 3 n¨m ®o ®¹c
§èi víi tr¹m ®· ho¹t ®éng trªn 3 n¨m th× nghiªn cøu vµ cã thÓ gi¶m sè ®−êng thuû
trùc, nh−ng kh«ng ®−îc gi¶m d−íi mét nöa sè ®−êng thuû trùc quy ®Þnh ë b¶ng (3-4). Sè
®−êng thuû trùc cßn l¹i tr−íc hÕt cÇn −u tiªn cho c¸c vÞ trÝ cã ®Þa h×nh ®¸y s«ng thay ®æi ®ét
biÕn
4. X¸c ®Þnh vÞ trÝ ®iÓm ®o trªn mÆt c¾t ngang
a. Ph−¬ng ph¸p c¨ng d©y: Khi s«ng cã chiÒu réng kh«ng lín (B<200m) Ýt tµu thuyÒn
qua l¹i, l−u tèc nhá th× cã thÓ dïng d©y (c¸p, ®iÖn, ni l«ng...) cã ®¸nh dÊu kho¶ng c¸ch c¨ng
qua s«ng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®iÓm ®o. (H×nh 3-5)
ë c¸c tr¹m thuû v¨n viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña thuû trùc th−êng dùa vµo c«ng tr×nh c¸p
®Þnh vÞ hoÆc hÖ thèng tiªu cè ®Þnh.
∗
Thuû trùc lµ ®−êng th¼ng ®øng t−ëng t−îng thuéc mÆt c¾t ngang s«ng, trªn ®ã ®−îc bè trÝ c¸c ®iÓm ®o
®¹c c¸c yÕu tè thuû v¨n
38 http://www.ebook.edu.vn
b. Dïng mia vµ m¸y kinh vÜ: Trong ®iÒu kiÖn kh«ng ¸p dông ®−îc ph−¬ng ph¸p c¨ng
d©y th× cã thÓ dïng m¸y kinh vÜ ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®iÓm ®o. Theo ph−¬ng ph¸p nµy trªn
tuyÕn ngang dùng 4 sµo tiªu R1, R2,R3,R4. (H×nh 3-6), ®Æt m¸y kinh vÜ ë ®iÓm A (gÇn mÐp
s«ng), cè ®Þnh h−íng ng¾m vÒ sµo tiªu R3. Mia ®−îc dùng trªn thuyÒn vµ ®äc kho¶ng c¸ch
trùc tiÕp. Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ ¸p dông tèt khi mÆt s«ng lÆng sãng, vµ l−u tèc nhá.
H×nh 3-5. X¸c ®Þnh ®iÓm ®o b»ng ph−¬ng ph¸p c¨ng d©y ngang s«ng
c. Dïng m¸y kinh vÜ vµ sµo tiªu ®o gãc:
Theo ph−¬ng ph¸p nµy trªn mÆt c¾t ngang dùng 4 sµo tiªu R1, R2, R3, R4. Tõ ®iÓm A ë
trªn bê (n»m trªn mÆt c¾t ngang) lÊy mét ®o¹n AC vu«ng gãc víi R1, R2, AC lÊy gÇn b»ng
chiÒu réng s«ng. §Æt m¸y kinh vÜ ë C (H×nh 3-7). Khi ®o s©u t¹i ®iÓm nµo ®ã ta ®äc gãc β
(hîp bëi h−íng CA vµ sµo tiªu trªn thuyÒn). Kho¶ng c¸ch tõ thuyÒn (®iÓm M) tíi ®iÓm A sÏ
lµ:
AM = AC. tgβ
H×nh 3-6. X¸c ®Þnh ®iÓm ®o b»ng H×nh 3-7. X¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch b»ng
m¸y kinh vÜ kinh vÜ vµ sµo tiªu
d. Dïng hai m¸y kinh vÜ giao héi:
VÞ trÝ ®iÓm ®o cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng c¸c tia ng¾m do hai m¸y kinh vÜ ®Æt trªn bê (kh«ng
trïng víi mÆt c¾t ngang). Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông c¶ khi kh«ng ®o s©u theo mÆt c¾t
ngang; thuËn lîi khi lËp b×nh ®å ®¸y s«ng.
http://www.ebook.edu.vn 39
Ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p ®· nªu ë trªn cßn cã thÓ dïng têi (h×nh 3-8) hoÆc cäc tiªu (h×nh
3-9) ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®iÓm ®o.
δ
g−¬ng 3
δ
1
3 ε β
s¸o B
ε
b
P ¶nh
s¸o A
α
40 http://www.ebook.edu.vn
C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y xªcht¨ng gåm: èng kÝnh ng¾m (1), g−¬ng ph¼ng di ®éng
(2), g−¬ng ph¼ng cè ®Þnh(3), g−¬ng (3) gåm nöa trªn lµ kÝnh trong suèt, nöa d−íi lµ g−¬ng
ph¼ng; vµnh ®é vµ du tiªu ®Ó x¸c ®Þnh gãc β kÑp bëi hai h−íng cÇn ®o. (H×nh 3-10)
Dïng m¸y xªcht¨ng cã thÓ ®o ®−îc nh÷ng gãc d−íi 1250. §é chÝnh x¸c cña m¸y lµ 1
phót, nÕu −íc l−îng b»ng m¾t th−êng th× ®é
chÝnh x¸c cã thÓ ®¹t 1/10phót.
Muèn ®o gãc kÑp gi÷a hai sµo tiªu A-B nµo
®ã (H×nh 3-11) th× ng¾m qua èng kÝnh h−íng vÒ
sµo tiªu B vµ ®o gãc β1. Sau ®ã quay du tiªu cho
g−¬ng ph¼ng (2) di ®éng ®Õn A, khi thÊy ¶nh cña
sµo tiªu A trïng víi sµo B trªn g−¬ng 3 th× ®äc
gãc β2. TrÞ sè gãc kÑp gi÷a 2 h−íng A vµ B lµ:
β = β2 - β1
Vµ kho¶ng c¸ch BM sÏ ®−îc tÝnh:
H×nh 3-11. X¸c ®Þnh vÞ trÝ ®iÓm ®o
BM = AB.Cotg β b»ng m¸y XÕcht¨ng
http://www.ebook.edu.vn 41
H×nh 3-13
III- §o s©u theo « vu«ng
Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc dïng ®Ó ®o s©u ë lßng
hå, kho n−íc, b·i ch×m... Dùa vµo b¶n ®å ®Þa h×nh
chia mÆt hå hoÆc b·i cÇn ®o thµnh c¸c « (h×nh 3-14).
Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c tuyÕn dµy hay th−a lµ tuú
thuéc vµo yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu vµ ®Þa
h×nh ®¸y hå, s«ng. Th«ng th−êng 2 ®iÓm ®o kÒ nhau
trªn mçi tuyÕn c¸ch nhau 5÷10m. VÞ trÝ c¸c ®iÓm ®o
cã thÓ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng phao næi, tiªu trªn bê
hoÆc ph−¬ng ph¸p giao héi nh− ®· tr×nh bµy. Ngoµi
H×nh 3-14 c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh vÞ ®iÓm ®o ®· nªu khi ®o s©u
lßng hå réng, hoÆc biÓn cã thÓ sö dông m¸y ®Þnh vÞ
qua vÖ tinh. Ph−¬ng ph¸p nµy kh¸ thuËn lîi khi ®−îc trang bÞ m¸y ®Þnh vÞ b¶o ®¶m ®é chÝnh
x¸c cÇn thiÕt.
42 http://www.ebook.edu.vn
• Tr−êng hîp cã tµi liÖu ®o s©u cò, cÇn tiÕn hµnh so s¸nh ®é s©u cña c¸c lÇn ®o ®Ó ph¸t
hiÖn nh÷ng sai sãt trong ®o ®¹c, ghi chÐp.
• Dùa vµo c¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c, thiÕt lËp mÆt c¾t däc, mÆt c¾t ngang s«ng, lËp b×nh ®å,
tÝnh to¸n c¸c ®Æc tr−ng cña mÆt c¾t.
• Thèng kª tµi liÖu d−íi d¹ng b¶ng biÓu vµ b¶n vÏ...
Cuèi cïng lµ ®¸nh gÝa møc ®é tin cËy cña tµi liÖu, nh÷ng kiÕn nghÞ khi sö dông tµi
liÖu.
II- TÝnh to¸n tµi liÖu ®é s©u vµ c¸c ®Æc tr−ng mÆt c¾t
1. §é s©u cña ®iÓm ®o
§é s©u cña ®iÓm ®o lµ ®é s©u ®o t¹i c¸c ®iÓm b»ng c¸c ph−¬ng tiÖn vµ m¸y mãc ®·
nªu, sau khi ®· hiÖu chØnh (nÕu cã)
2. Mùc n−íc tÝnh to¸n
§Ó sö dông ®−îc tµi liÖu ®é s©u trong tÝnh to¸n thuû v¨n, trong viÖc lËp b×nh ®å ®o¹n
s«ng... ®é s©u cña mét lÇn ®o t¹i mçi vÞ trÝ cÇn ®−îc g¾n liÒn víi mét mùc n−íc nhÊt ®Þnh.
Mùc n−íc ®ã gäi lµ mùc n−íc tÝnh to¸n (HTT) hoÆc mùc n−íc t−¬ng øng (HT.−). Mùc n−íc
tÝnh to¸n ®−îc x¸c ®Þnh theo 2 tr−êng hîp sau ®©y:
• Khi mùc n−íc trong thêi gian ®o s©u thay ®æi Ýt (H® - Hc ≤ 10 cm) th× mùc n−íc tÝnh
to¸n sÏ lµ:
Hd + Hc
HTT = (3-5)
2
• Tr−êng hîp mùc n−íc trong qu¸ tr×nh ®o s©u thay ®æi nhanh (H® - Hc>10cm) th× mùc
n−íc tÝnh to¸n sÏ lµ:
H 1b1 + H 2 b2 + ... + H n bn
HTT = (3-6)
B
Trong ®ã:
Hd, Hc - mùc n−íc lóc b¾t ®Çu ®o vµ khi kÕt thóc ®o.
b1, bn - kho¶ng c¸ch tõ mÐp n−íc tíi ®iÓm gi÷a 2 thñy trùc ®o s©u s¸t bê.
b2, b3... lµ kho¶ng c¸ch ®iÓm gi÷a hai thuû trùc ®o s©u kÒ nhau.
B - chiÒu réng mÆt c¾t ngang.
H1, H2...lµ mùc n−íc khi ®o s©u t¹i thuû trùc 1,2... (Xem h×nh 3-15)
Tõ mùc n−íc tÝnh to¸n HTT vµ ®é s©u t¹i ®iÓm ®o (h) cã thÓ tÝnh ®−îc cao tr×nh ®¸y
s«ng (Z) nh− sau:
Z= HTT - h (3-7)
http://www.ebook.edu.vn 43
H×nh 3-15. S¬ ®å biÕn thiªn mùc n−íc trong thêi gian ®o
3. TÝnh c¸c ®Æc tr−ng cña mÆt c¾t ngang
a. DiÖn tÝch mÆt c¾t −ít:
DiÖn tÝch mÆt c¾t −ít lµ diÖn tÝch mÆt c¾t ngang lßng s«ng vu«ng gãc víi h−íng ch¶y
b×nh qu©n giíi h¹n bëi ®−êng ®¸y s«ng vµ mùc n−íc tÝnh to¸n. DiÖn tÝch mÆt c¾t −ít th−êng
ký hiÖu lµ ω (hoÆc F, A) ®¬n vÞ lµ m2. DiÖn tÝch mÆt c¾t −ít cã thÓ gåm cã mét bé phËn
n−íc kh«ng ch¶y. DiÖn tÝch phÇn n−íc ch¶y gäi lµ “diÖn tÝch ch¶y”; diÖn tÝch phÇn n−íc
kh«ng ch¶y gäi lµ “diÖn tÝch tï”.
TÝnh diÖn tÝch mÆt c¾t −ít cã thÓ dïng m¸y ®o trùc tiÕp trªn h×nh vÏ mÆt c¾t ngang hoÆc
tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p gÇn ®óng. Theo ph−¬ng ph¸p gÇn ®óng th× mÆt c¾t ngang ®−îc chia
thµnh c¸c tam gi¸c vµ h×nh thang nhá giíi h¹n bëi c¸c ®−êng thuû trùc ®o s©u (h×nh 3-16)
vµ khi ®ã diÖn tÝch mÆt c¾t sÏ b»ng:
ω = ω0+ω1+ω2+...+ωn-1+ωn
1 h + h2 h + h3 h + hn 1
ω= h1b0 + 1 b1 + 2 b 2 +... + n −1 bn −1 + hn bn (3-8)
2 2 2 2 2
Trong ®ã:
ωi- diÖn tÝch bé phËn thø i (i=0 ÷ n)
hj - ®é s©u t¹i thuû trùc thø j (j=1 ÷ n).
bi- kho¶ng c¸ch gi÷a hai thuû trùc ®o s©u kÒ nhau ë bé phËn thø i
b. §é réng mÆt n−íc: §é réng mÆt n−íc lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai mÐp n−íc t¹i mÆt c¾t
ngang. §é réng ®−îc ký hiÖu lµ B(m).
c. §é s©u b×nh qu©n mÆt c¾t h(m) ®−îc tÝnh:
ω
h= (3-9)
B
44 http://www.ebook.edu.vn
Trong ®ã:
h - §é s©u b×nh qu©n mÆt c¾t.
ω - DiÖn tÝch mÆt c¾t øng víi mùc n−íc tÝnh to¸n.
B - ChiÒu réng mÆt n−íc øng víi mùc n−íc tÝnh to¸n
http://www.ebook.edu.vn 45
Ch−¬ng IV
(∗) Trong thùc tÕ viÖc x¸c ®Þnh l−u l−îng n−íc lµ “ §o l−u tèc, ®o diÖn tÝch mÆt c¾t ngang, tÝnh l−u l−îng
n−íc” (1). Do ®ã thuËt ng÷ “§o l−u l−îng n−íc” (2) lµ ch−a thËt chÝnh x¸c, ta cã thÓ coi thuËt ng÷ (2) lµ thuËt
ng÷ quy −íc, gäi t¾t cho thuËt ng÷ (1)
46 http://www.ebook.edu.vn
a) 2 4 23
3 5 6
1
10 22
17 7
9 8
16 11 8 21
15 12
13
14
b)
18 19 20
H×nh 4-1. M¸y ®o l−u tèc Ж-3
a) CÊu t¹o chung; b) bé phËn b¸o vßng quay
1. c¸nh qu¹t; 2. vá æ trôc; 3. khíp nèi; 4. ®Çu d©y kh«ng c¸ch ®iÖn; 5. ®Çu d©y c¸ch ®iÖn víi th©n
m¸y; 6. th©n m¸y; 7. æ chøa ®Çu c¾m ®iÖn; 8. ®Çu c¾m ®iÖn; 9. èc h·m; 10. trôc m¸y; 11,16. thanh
kÑp ®øng; 12,15. b¨ng kÑp ngoµi æ bi; 13. æ trôc bªn trong; 14. æ trôc ngoµi; 17. èc h·m bi; 18. b¸nh
xe r¨ng; 19. chèt c«ng t¾c; 20. c«ng t¾c lß xo; 21. èc gi÷ lß xo; 22. trôc dÉn ®iÖn; 23. ®u«i m¸y
a. Bé phËn c¶m øng cña m¸y Ж-3 lµ c¸nh qu¹t, cña m¸y LS68 gåm mét hÖ thèng
“phÔu” ghÐp l¹i gäi lµ cèc quay.
b. C¬ cÊu b¸o vßng quay cßn gäi lµ c¬ cÊu tÝnh to¸n sè vßng quay bao gåm mét b¸nh
xe r¨ng th−êng cã 20 r¨ng. Trªn b¸nh xe cã mét sè ®iÓm tiÕp ®iÖn, cßn gäi lµ chèt c«ng t¾c
(xem h×nh 4-1)
a) b)
2
3
1
7
6
9
4
5 10
http://www.ebook.edu.vn 47
LS68 lµ bèn do ®ã c¸nh qu¹t quay ®−îc 20 vßng hoÆc cèc quay quay ®−îc 5 vßng th× cã 1
lÇn m¹ch ®iÖn ®−îc ®ãng kÝn, t−¬ng øng ta sÏ nhËn ®−îc mét tÝn hiÖu (H×nh 4-2).
c. Bé phËn tÝn hiÖu
1
2
Bé phËn tÝn hiÖu gåm mét nguån ®iÖn pin
3V÷4,5V, khi m¹ch ®iÖn ®−îc ®ãng kÝn th× chu«ng
kªu hoÆc ®Ìn s¸ng. §èi víi mét sè lo¹i m¸y s¶n xuÊt
3
sau nµy th× tiÕp ®iÓm ®iÖn b»ng c«ng t¾c ®−îc thay
b»ng tiÕp ®iÓm tõ. Bé phËn b¸o vßng quay ®−îc thay
b»ng thiÕt bÞ hiÖn sè. Cßn vÒ nguyªn lý ho¹t ®éng
chung cña m¸y kh«ng cã g× thay ®æi so víi c¸c lo¹i
m¸y ®· giíi thiÖu (xem h×nh 4-3).
3. C¸c th«ng sè cña m¸y l−u tèc :
Qua thùc nghiÖm ng−êi ta ®· x¸c lËp ®−îc quan
H×nh 4-3. S¬ ®å bé phËn tÝn hiÖu hÖ gi÷a sè vßng quay cña c¸nh qu¹t (hoÆc cèc quay)
1. Nguån ®iÖn; 2, §Ìn hoÆc chu«ng; vµ l−u tèc cã d¹ng :
3. D©y dÉn ®iÖn
v = an + bn 2 + v o2 (4-1)
Trong ®ã : a,b - C¸c th«ng sè
vo - L−u tèc ban ®Çu - ®é nh¹y cña m¸y
n - Sè vßng quay cña c¸nh qu¹t trong mét ®¬n vÞ thêi gian .
Trong thùc tÕ quan hÖ (4-1) ®−îc biÓu diÔn nh− h×nh (4-4)
Cã thÓ chia quan hÖ ( 4-4) ra lµm 3 ®o¹n :
- §o¹n tõ vo ®Õn ®iÓm K : quan hÖ cã d¹ng ®−êng cong theo (4-1) . §iÓm K lµ ®iÓm giíi
h¹n d−íi , øng víi ®iÓm K cã l−u tèc giíi h¹n d−íi vK vµ sè vßng quay giíi h¹n d−íi nK
- Tõ ®iÓm K ®Õn KB khi ®ã tèc ®é ban ®Çu vo so víi
V(m/s) l−u tèc lµ nhá ®o ®ã trong quan hÖ (4-1) cã thÓ bá qua vo
KB
vµ viÕt :
VkB
v = an + bn 2 = (a + b )n = Kn (4-2)
VËy quan hÖ v ~ n lµ ®−êng th¼ng. §iÓn KB gäi lµ
B
K ®iÓm giíi h¹n trªn, øng víi KB lµ l−u tèc cùc ®¹i mµ mçi
Vk B
H×nh 4-4. Quan hÖ gi÷a l−u tèc Trong thùc tÕ kh«ng cho phÐp m¸y ®o víi l−u tèc v−ît
vµ vßng quay cña bé phËn c¶m qu¸ ®iÓm giíi h¹n trªn cña mçi m¸y.
øng (v~n)
Trong quan hÖ v ~ n tèc ®é ban ®Çu vo ®Æc tr−ng cho
tÝnh n¨ng cña tõng m¸y, ®ã lµ tèc ®é tèi thiÓu cña dßng n−íc võa ®ñ lµm cho bé phËn c¶m
øng b¾t ®Çu quay. Th«ng sè vo ®−îc x¸c ®Þnh qua thùc nghiÖm khi s¶n xuÊt m¸y.
48 http://www.ebook.edu.vn
Tèc ®é giíi h¹n d−íi vK ®−îc tÝnh theo c«ng thøc :
vo
vK = 7,1 (4-3)
β
Trong ®ã th«ng sè β ®−îc tÝnh :
β = 6,9 vo - 0,06 + ( 2,3v o − 0,055) 2 + 0,00058 (4-4)
Th«ng sè a,b ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau : a = K( 0,99 - β) (4-5)
b =(K β)2 (4-6)
HÖ sè K trong c¸c c«ng thøc (4-2), (4-5), (4-6) gäi lµ b−íc thuû lùc cña bé phËn c¶m
øng. TrÞ sè K ®−îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm. NÕu gäi vi lµ l−u tèc cña tuyÕn kiÓm ®Þnh
thø i, ni lµ tèc ®é vßng quay cña bé phËn c¶m øng t−¬ng øng ë tuyÕn kiÓm ®Þnh thø i th× K
®−îc x¸c ®Þnh nh− sau:
N
∑v
i =1
i
K= N
(4-7)
∑n
i =1
i
B¶ng 4-1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ tÝnh n¨ng cña mét sè lo¹i m¸y l−u tèc
§−êng kÝnh B−íc h×nh Tèc ®é ban Tèc ®é lín Bé phËn Bé phËn N−íc s¶n
Lo¹i m¸y c¸nh qu¹t häc ®Çu V0 nhÊt c¶m øng tÝn hiÖu xuÊt
(mm) Kr(mm) (m/s) Vkβ(m/s)
N-o 1 120 250 0,04 5,0 C¸nh Chu«ng Liªn X«
Ж-3 o
N- 2 120 500 0,06 5,0 qu¹t (®Ìn) cò
N-o 1 120 200 0,04 5,0 C¸nh Chu«ng Liªn X«
BЖM-3
N-o 2 120 500 0,06 5,0 qu¹t (®Ìn) cò
o
N- 1 120 0,04 8,0 C¸nh Chu«ng Liªn X«
ΓP-21 200
N-o 2 120 0,06 5,0 qu¹t (®Ìn) cò
o
N- 1 120 200 0,04 8,0 C¸nh Chu«ng Liªn X«
ΓP- M21 N-o 2 120 500 0,06 5,0 qu¹t (®Ìn) cò
N-o 1 120 110 0,05 5,0 C¸nh Chu«ng Liªn X«
ΓP- 55
N-o 2 120 200 0,06 5,0 qu¹t (®Ìn) cò
N-o 1 120 110 0,06 5,0 C¸nh Tæng vßng Liªn X«
ΓP-11 N-o 2 120 200 0,10 5,0 qu¹t quay cò
o
N- 1 120 110 0,05 5,0 C¸nh Tæng vßng Liªn X«
ΓP-11M N-o 2 120 200 0,08 5,0 qu¹t quay cò
o
N- 1 120 Chu«ng Trung
LS 68 0,04 2,5 Cèc quay
N-o 2 120 (®Ìn) Quèc
C¸nh Trung
TS25-1A N-o 1 120 250 0,05 5,0 HiÖn sè
qu¹t Quèc
C¸nh Liªn X«
3T2 N-o 1 120 180 0,06 5,0 HiÖn sè
qu¹t cò
http://www.ebook.edu.vn 49
B¶ng 4-2. Quan hÖ gi÷a vK , vo , β
vo(m/s) β vK(m/s) vo(m/s) β vK(m/s) vo(m/s) β vK(m/s)
0,015 0,057 0,371 0,045 0,305 0,571 0,075 0,577 0,695
0,020 0,105 0,427 0,050 0,350 0,594 0,080 0,623 0,714
0,025 0,136 0,470 0,055 0,395 0,615 0,085 0,669 0,732
0,030 0,175 0,500 0,060 0,440 0,636 0,090 0,715 0,750
0,035 0,216 0,527 0,065 0,486 0,656 0,095 0,761 0,768
0,040 0,260 0,549 0,070 0,532 0,676 0,096 0,807 0,785
4. KiÓm ®Þnh m¸y l−u tèc
KiÓm ®Þnh m¸y l−u tèc nh»m x¸c ®Þnh c¸c th«ng sè cña m¸y. C«ng t¸c kiÓm ®Þnh ®−îc
tiÕn hµnh sau khi s¶n xuÊt m¸y xong hoÆc sau thêi gian sö dông quy ®Þnh, hoÆc khi thay thÕ
c¸c chi tiÕt cña m¸y...
ViÖc kiÓm ®Þnh m¸y th−êng do c¬ quan chuyªn ngµnh cã t− c¸ch ph¸p nh©n tiÕn hµnh
víi ®Çy ®ñ trang thiÕt bÞ, ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt. Trong thùc tÕ s¶n xuÊt, khi cÇn
kiÓm ®Þnh m¸y th× cã thÓ tiÕn hµnh kiÓm ®Þnh m¸y ë thùc ®Þa.
50 http://www.ebook.edu.vn
ch¶y vßng tuÇn hoµn víi l−u tèc thay ®æi ®−îc x¸c ®Þnh, trong khi ®ã m¸y l−u tèc ®−îc g¾n
cè ®Þnh trong dßng ch¶y. Lo¹i m¸ng dµi, m¸ng trßn yªu cÇu cã mÆt b»ng x©y dùng réng,
lo¹i “hép” nhá gän thÝch hîp cho viÖc kiÓm ®Þnh trong phßng. Ngoµi ra m¸ng kiÓm ®Þnh
cßn cã bé phËn ghi nhËn tÝn hiÖu cña m¸y l−u tèc vµ thêi gian mçi tuyÕn kiÓm ®Þnh.
Nguyªn t¾c lµm viÖc cña m¸ng kiÓm ®Þnh : Khi m¸ng kiÓm ®Þnh lµm viÖc ë mçi tuyÕn
hoÆc mçi cÊp kiÓm ®Þnh ta thu ®−îc tèc ®é chuyÓn ®éng cña thiÕt bÞ kÐo m¸y hoÆc tèc ®é
dßng ch¶y vµ xem ®ã lµ l−u tèc (vi). §ång thêi ta ghi ®−îc tæng sè vßng quay Ni cña bé
phËn c¶m øng trong thêi gian ti. Tõ ®ã tÝnh ®−îc sè vßng quay ni trong 1 gi©y. Víi nhiÒu
tuyÕn kiÓm ®Þnh ta cã v1 , v2 ,.. . vn ; n1, n2,.. . nn, tõ chuçi sè liÖu ®ã ta sÏ x©y dùng ®−îc quan
hÖ v ~n cho m¸y l−u tèc. Ngµy nay nhê sù hç trî cña c¸c thiÕt bÞ kü thuËt tiªn tiÕn nªn viÖc
ghi nhËn c¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c vµ x©y dùng quan hÖ v ~n cã thÓ ®−îc tù ®éng ho¸ vµ cho kÕt
qu¶ cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n.
KÕt qu¶ kiÓm ®Þnh cho mçi m¸y l−u tèc ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh vÏ (4-6).
http://www.ebook.edu.vn 51
- Thêi gian ®o cña mét sè tÝn hiÖu hoÆc mét sè nhãm tÝn hiÖu khi m¸y l−u tèc lµm
viÖc trªn mçi tuyÕn t2
- Tû sè vßng quay cña bé phËn c¶m øng trªn mçi tuyÕn N víi c¸c sè liÖu trªn sÏ x¸c
®Þnh ®−îc l−u tèc b×nh qu©n v vµ tèc ®é vßng quay t−¬ng øng n trªn mçi tuyÕn:
L
v= (m/s)
t1
N
n= (vßng/s)
t2
Tõ nhiÒu tuyÕn kiÓm ®Þnh ta sÏ thu ®−îc nhiÒu cÆp vi ~ ni (sè cÆp trong mçi lÇn kiÓm
®Þnh tõ 20-30), ta sÏ x¸c ®Þnh ®−îc quan hÖ v ~ n cô thÓ cho tõng m¸y. §Ó n©ng cao ®é
chÝnh x¸c khi x¸c ®Þnh ®−êng quan hÖ v ~ n cÇn chia sè liÖu ra tõng nhãm. Trong mçi nhãm
cè g¾ng chän c¸c tuyÕn kiÓm ®Þnh cã vi, ni xÊp xØ b»ng nhau. Quan hÖ v ~n sÏ ®i qua ®iÓm
trung b×nh cña mçi nhãm.
§Ó tiÖn cho viÖc sö dông ng−êi ta lËp b¶ng tÝnh s½n quan hÖ v ~ n xem b¶ng (4-5)
B¶ng 4-3. Quan hÖ v ~n cña m¸y Ж-3 sè 1825 c¸nh qu¹t sè 1 (kiÓm ®Þnh trong m¸ng)
V(m/s) n(v/s)
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09
n (v/s)
0,5 0.130 0,132 0,134 0,136 0,138 0.140 0,142 0,144 0,146 0,149
0,6 0.151 0,154 0,156 0,158 0,161 0,163 0,166 0,168 0,170 0,173
0,7 0,175 0,178 0,180 0,182 0,185 0,188 0,190 0,192 0,194 0,197
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
5. KiÓm tra, b¶o d−ìng vµ söa ch÷a th«ng th−êng m¸y l−u tèc :
§Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu vµ t¨ng tuæi thä cña m¸y l−u tèc cÇn ph¶i kiÓm
tra tr−íc khi sö dông vµ b¶o d−ìng th−êng xuyªn.
Tr−íc mçi lÇn dïng m¸y ®o l−u tèc nªn tiÕn hµnh kiÓm tra chung c¸c bé phËn cña m¸y
nh−:
- Thö ®é nh¹y cña bé phËn c¶m øng;
- Sù tiÕp xóc gi÷a c¸c ®iÓm tiÕp ®iÖn;
- Sù ho¹t ®éng cña bé phËn tÝn hiÖu hoÆc bé phËn hiÖn sè
52 http://www.ebook.edu.vn
Khi ho¹t ®éng cña toµn bé thiÕt bÞ b×nh th−êng th× míi ®−îc sö dông. Sau mçi lÇn sö
dông m¸y xong, dïng v¶i s¹ch lau kh« m¸y vµ ®−a m¸y vÒ nhµ tiÕn hµnh th¸o m¸y röa b»ng
x¨ng råi míi tra dÇu vµo c¸c bé phËn cÇn thiÕt .
ViÖc th¸o l¾p m¸y ph¶i do ng−êi n¾m ®−îc cÊu t¹o, ®Æc ®iÓm cña m¸y tiÕn hµnh theo
b¶n “h−íng dÉn sö dông vµ b¶o qu¶n m¸y l−u tèc”
ChÕ ®é b¶o d−ìng m¸y tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña m¸y: Khi ®o vïng n−íc
bÈn, n−íc mÆn th× sau mçi lÇn ®o ph¶i lau chïi ngay; khi ®o ë vïng n−íc s¹ch th× cã thÓ sau
2-3 lÇn ®o míi lau kü 1 lÇn.
Tr−êng hîp m¸y l−u tèc ®· lµm viÖc hÕt thêi h¹n quy ®Þnh th× ph¶i kiÓm ®Þnh l¹i. NÕu
trong khi sö dông m¸y cã x¶y ra h− háng hoÆc cã nghi vÊn vÒ chÊt l−îng m¸y th× ph¶i kiÓm
tra ngay. C«ng t¸c kiÓm tra tiÕn hµnh nh− sau:
§−a m¸y cÇn kiÓm tra vµ m¸y dù tr÷ (lµm chuÈn) treo vµo 1 c¸i gi¸ n»m ngang, 2 m¸y
c¸ch nhau 30÷40cm. §ång thêi ®o l−u tèc t¹i c¸c ®iÓm kh¸c nhau trªn mét sè thuû trùc. Sè
®iÓm ®o kiÓm tra b»ng 15-20 ®iÓm. So s¸nh tµi liÖu l−u tèc gi÷a 2 m¸y, nÕu sai sè qu©n
ph−¬ng t−¬ng ®èi cña l−u tèc gi÷a 2 m¸y kh«ng v−ît qu¸ ± 3 % th× m¸y kiÓm tra vÉn sö
dông ®−îc, nÕu sai sè trªn lín h¬n ± 3 % th× ph¶i ngõng sö dông vµ ®−a m¸y ®i kiÓm ®Þnh
l¹i.
Sai sè qu©n ph−¬ng t−¬ng ®èi tÝnh theo c«ng thøc :
2
⎛ v ′i
n
⎞
∑⎜⎜ − 1⎟⎟
⎝ vi ⎠
m% = ±100 i =1 (4-8)
n −1
Trong ®ã : m% - ®é lÖch qu©n ph−¬ng t−¬ng ®èi
vi - l−u tèc ®o b»ng m¸y dù tr÷
v’i - l−u tèc ®o b»ng m¸y ®ang dïng
n - sè ®iÓm ®o kiÓm tra
II. C¸c lo¹i phao ®o l−u tèc
b)
1. Phao næi a)
http://www.ebook.edu.vn 53
phao vÒ c¶ h×nh d¹ng lÉn kÝch th−íc. Tr−êng hîp ®o ®ªm th× trªn phao cÇn cã bé phËn ph¸t
s¸ng.
2. Phao ch×m
ë nh÷ng n¬i cã l−u tèc nhá d−íi
ph¹m vi sö dông cña m¸y l−u tèc
(v<0,1m/s) vµ ®é s©u thuû trùc h>0,5m
th× cã thÓ dïng phao ch×m ®Ó ®o l−u
tèc. NÕu trªn mÆt c¾t cã khu vùc cã l−u h1 h
tèc nhá, cã khu vùc cã l−u tèc ®ñ lín
®Ó dïng m¸y ®o th× cã thÓ kÕt hîp c¶
m¸y vµ phao ch×m ®Ó ®o l−u tèc.
VÒ h×nh d¹ng phao ch×m cã nh÷ng
lo¹i nh− h×nh (4-8). Phao ch×m ®−îc
lµm b»ng c¸c lo¹i vËt liÖu nhÑ, Ýt thÊm H×nh 4-8. Mét sè lo¹i phao ch×m
n−íc nh− s¸p, chÊt dÎo, nøa, gç tr¸t s¸p ë mÆt ngoµi...
HiÖn nay phao ch×m hay ®−îc sö dông lµ lo¹i phao cã d¹ng h×nh viªn cÇu, ®−êng kÝnh
2÷3 cm; ®−îc lµm b»ng gç cøng, s¸p, chÊt dÎo.
3. HÖ sè hiÖu chØnh l−u tèc khi ®o phao :
Khi phao tr«i do nhiÒu nh©n tè ¶nh h−ëng nªn tèc ®é cña phao kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc
l−u tèc b×nh qu©n cña thuû trùc mµ phao tr«i qua . Do vËy sau khi tÝnh l−u l−îng n−íc cÇn
cã hÖ sè hiÖu chØnh. HÖ sè ®ã kÝ hiÖu lµ P.
a. C«ng thøc kinh nghiÖm x¸c ®Þnh hÖ sè phao :
• C«ng thøc dùa vµo sè Frót :
Sè Frót (Fr) lµ th«ng sè ®éng n¨ng cña dßng ch¶y, nã tû lÖ thuËn víi b×nh ph−¬ng l−u
tèc vµ cã gi¸ trÞ lín nhÊt t¹i trªn mÆt n−íc ë gi÷a dßng vµ gi¶m dÇn tíi hai bê. Do ®ã hÖ sè
phao dïng ®Ó chuyÓn ®æi tõ l−u tèc lín nhÊt gi÷a dßng vµ l−u tèc b×nh qu©n trªn mÆt n−íc
vÒ l−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t ngang cã liªn quan tíi hÖ sè Fr. Tõ ®ã ng−êi ta ®· ®−a ra c«ng
thøc kinh nghiÖm ®Ó tÝnh hÖ sè phao P1; P2 nh− sau:
+ Khi phao tr«i r¶i trªn mÆt ngang :
Trong ®ã :
J : ®é dèc mÆt n−íc cña ®o¹n s«ng ®o phao
54 http://www.ebook.edu.vn
Fr1, Fr2 - HÖ sè Frót ®−îc tÝnh nh− sau :
2 2
V mc V max
Fr1 = ; Fr2 =
gh gh
Víi :
Qp ω
V mc = ; h= g - Gia tèc träng tr−êng
ω B
1 i=n
V max = ∑ Vmax i
n i =1
n lµ sè phao tr«i gi÷a dßng
Trong ®ã Qm - lµ l−u l−îng tÝnh tõ tµi liÖu l−u tèc ®o b»ng m¸y
Qp - lµ l−u l−îng tÝnh tõ tµi liÖu l−u tèc ®o b»ng phao
P1 - lµ hÖ sè khi phao tr«i r¶i trªn mÆt ngang
P2 - lµ hÖ sè khi phao tr«i gi÷a dßng
c. X¸c ®Þnh hÖ sè phao b»ng kinh nghiÖm :
Qua thùc tÕ ®o ®¹c vµ tÝnh l−u l−îng n−íc ng−êi ta ®· ®−a ra b¶ng hÖ sè ®Ó hiÖu chØnh
l−u l−îng khi phao tr«i r¶i trªn mÆt ngang b¶ng (4-4) vµ b¶ng (4-5)
http://www.ebook.edu.vn 55
B¶ng 4-4. HÖ sè phao toµn mÆt ngang theo kinh nghiÖm dùa vµo ®iÒu kiÖn dßng ch¶y
T×nh h×nh dßng s«ng §é s©u (m)
vµ ®iÒu kiÖn ch¶y <1,0 1,0 - 5,0 > 5,0
S«ng ®ång b»ng ®iÒu kiÖn ch¶y tèt 0.78-0.86 0.87-0.88 0.89-0.90
(s«ng võa vµ lín)
S«ng võa vµ lín, ®iÒu kiÖn ch¶y 0.70-0.77 0.78-0.85 0.86-0.87
kÐm (cã rong rªu, s«ng cong, ch¶y
xiÕt)
S«ng miÒn nói ch¶y xiÕt, cã b·i - 0.70-0.79 0.80-0.84
trµn ®iÒu kiÖn ch¶y xÊu
B¶ng 4-5. HÖ sè phao kinh nghiÖm dùa vµo chiÒu giã
ChiÒu giã thæi HÖ sè phao P1
Tr−êng hîp lÆng giã 0,85 - 0,90
Tr−êng hîp giã thæi ng−îc dßng 0,90 - 0,95
Tr−êng hîp giã thæi xu«i dßng 0,80 - 0,85
56 http://www.ebook.edu.vn
L v′
v TT = = L
h h
v′
v′
gäi =C lµ hÖ sè hiÖu chØnh cña phao ch×m
h
Trong thùc tÕ khi ®o ®¹c, l−u tèc ®−îc tÝnh v TT = CL
Cã thÓ x©y dùng quan hÖ C ~ h (víi mçi cÊp h = 0,1-0,2 m). C«ng t¸c kiÓm ®Þnh cÇn
®−îc lµm th−êng xuyªn v× tÝnh chÊt cña phao cã sù thay ®æi qua sö dông .
III. M¸y ®o h−íng ch¶y 6
4
cñ
α=
h−
o
1
3
ch¶y, cßn kim la bµn lµ bé phËn di
ch¶ y
http://www.ebook.edu.vn 57
m¸y l−u tèc, võa cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc h−íng ch¶y nhê bé phËn la bµn.
Do cÊu t¹o mµ khi c¸nh qu¹t quay ®−îc 33 - 34 vßng th× cã 1 viªn bi r¬i vµo r·nh nµo
®ã trªn mÆt la bµn. Gãc bi r¬i lµ gãc hîp bëi gi÷a ph−¬ng b¾c vµ ph−¬ng cña trôc m¸y. §ã
lµ gãc lÖch cña h−íng ch¶y hay cßn gäi lµ gãc ph−¬ng vÞ cña h−íng ch¶y.
Ngoµi c¸c lo¹i m¸y ®o l−u tèc, ®o h−íng ch¶y th«ng dông ®· giíi thiÖu cßn cã c¸c thiÕt
bÞ kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh l−u l−îng hoÆc gi¸n tiÕp nh− tµu di ®éng hoÆc ®o trùc tiÕp l−u l−îng
b»ng m¸y ADCP.
M¸y ®o l−u l−îng ADCP sö dông khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nªn viÖc ®o ®¹c nhanh
chãng, thu thËp ®−îc nhiÒu yÕu tè cña dßng ch¶y nh−ng gi¸ m¸y cao nªn ch−a cã ®iÒu kiÖn
®Ó trang bÞ cho c¸c tr¹m thuû v¨n ë n−íc ta .
IV. C«ng tr×nh vµ thiÕt bÞ phôc vô ®o ®¹c
1. C«ng tr×nh ®Þnh vÞ vµ cè ®Þnh thuyÒn ®o
VÊn ®Ò x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ ®o ®¹c trªn tuyÕn ®o lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu cÇn thiÕt
®Ó n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu. ViÖc ®Þnh vÞ thuyÒn ®o trªn mÆt c¾t cã thÓ dïng c¸c
ph−¬ng tiÖn ®· nªu ë ch−¬ng III. Trong ®ã dïng c¸p ®Þnh vÞ vµ hÖ thèng tiªu lµ phæ biÕn
h¬n c¶.
Khi ®o ®¹c t¹i mçi thuû trùc, thuyÒn ®o cÇn ®−îc cè ®Þnh trong thêi gian ®o. ThuyÒn ®o
®−îc cè ®Þnh b»ng c¸p treo thuyÒn cho ta ®é chÝnh x¸c cao nhÊt. Nh÷ng tr¹m ch−a cã c«ng
tr×nh c¸p treo thuyÒn th× cã thÓ cè ®Þnh thuyÒn b»ng søc ®Èy cña ®éng c¬ tµu (ca n«) hoÆc
dïng neo. T¹i tr¹m ®o cã l−u tèc kh«ng lín, ®é s©u nhá (vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu) cã thÓ
cè ®Þnh thuyÒn b»ng sµo c¾m xuèng ®¸y s«ng.
2. ThiÕt bÞ di chuyÓn vµ cè ®Þnh m¸y ®o
§Ó ®−a c¸c m¸y mãc (m¸y ®o l−u tèc, m¸y h¶i l−u, m¸y lÊy mÉu bïn c¸t...) tíi c¸c
®iÓm ®o vµ cè ®Þnh chóng, ta dïng têi, c¸p vµ c¸ s¾t. §èi víi tuyÕn ®o cã ®é réng nhá vµ
n«ng (suèi, kªnh) ta cã thÓ léi ®o trùc tiÕp víi thiÕt bÞ treo m¸y lµ gËy. Khi tuyÕn ®o ë gÇn
c¸c c«ng tr×nh qua s«ng nh− cÇu, cÇu m¸ng... th× cã thÓ lîi dông chóng lµm c«ng tr×nh ®o
®¹c.
§ 4-2 §o l−u l−îng t¹i vïng s«ng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu
I. §o l−u tèc
1. Thuû trùc ®o l−u tèc
Sè l−îng thuû trùc ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang phô thuéc vµo ®é réng s«ng, sù ph©n
bè l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang, yªu cÇu cña sè liÖu, tr¹m míi x©y dùng hay ®· qua ho¹t ®éng
mét thêi gian mµ bè trÝ.
§èi víi tr¹m míi x©y dùng cÇn bè trÝ sè ®−êng thuû trùc nhiÒu h¬n. Sè ®−êng thuû trùc
nµy gäi lµ ®−êng thuû trùc ®Çy ®ñ (b¶ng 4-6)
58 http://www.ebook.edu.vn
B¶ng 4-6. Sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc ®Çy ®ñ.
§é réng B(m) <50 50-100 100-300 300-1000 >1000
Sè ®−êng thuû trùc 6-10 10-15 15-20 20-25 25-30
Nh÷ng tr¹m ®· ho¹t ®éng mét thêi gian vµ tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, cã thÓ gi¶m bít sè
®−êng thuû trùc. Sè ®−êng thuû trùc cßn l¹i gäi lµ ®−êng thuû trùc c¬ b¶n. VÞ trÝ cña thuû
trùc c¬ b¶n cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
ë chñ l−u bè trÝ thuû trùc dµy h¬n b·i vµ hai bê;
NÕu bê s«ng dèc ®øng th× c¸ch bê 30-50 cm cÇn cã mét ®−êng thuû trùc;
Chç ®Þa h×nh thay ®æi ®ét biÕn, chç ranh giíi n−íc tï vµ n−íc ch¶y cÇn bè trÝ ®−êng
thuû trùc.
Trong thùc tÕ ta cè g¾ng bè trÝ c¸c ®−êng thuû trùc c¸ch ®Òu nhau ®Ó tiÖn cho viÖc ®o
®¹c vµ tÝnh to¸n.
Khi xÐt thÊy kh«ng cÇn thiÕt thay ®æi th× vÞ trÝ ®−êng thuû trùc c¬ b¶n cÇn ®−îc bè trÝ
cè ®Þnh trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña tr¹m (trõ thuû trùc s¸t bê vµ thuû trùc ë ranh
giíi n−íc tï di ®éng hoÆc ®Þa h×nh ®¸y s«ng cã thay ®æi lín).
Sè ®−êng thuû trùc c¬ b¶n nh− b¶ng (4-7) d−íi ®©y:
B¶ng 4-7. Sè ®−êng thuû trùc c¬ b¶n ®o l−u tèc.
§é réng mÆt n−íc (m) < 10 10 - 50 50 - 100 100-300 300-1000 >1000
Sè ®−êng TT ®o l−u tèc 3-5 5-7 7-8 8 - 10 10 - 12 12 - 15
Trong mét sè tr−êng hîp sau ®©y cÇn thay ®æi vÞ trÝ ®−êng thuû trùc c¬ b¶n : lßng s«ng
thay ®æi khi mùc n−íc thay ®æi lµm cho kho¶ng c¸ch cña thuû trùc s¸t bê v−ît qu¸ giíi h¹n
quy ®Þnh.
Khi ®o l−u tèc trªn toµn mÆt c¾t ngang, kh«ng ®−îc ®o víi sè ®−êng thuû trùc Ýt h¬n sè
®−êng thuû trùc c¬ b¶n. Nh−ng trong mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt kh«ng ®o ®¹c ®−îc trªn
c¸c ®−êng thuû trùc c¬ b¶n th× cã thÓ ®o trªn 1 - 2 ®−êng thuû trùc c¬ b¶n. Sè ®−êng thuû
trùc ®ã gäi lµ ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu.
ViÖc chän vÞ trÝ ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu vµ x©y dùng quan hÖ gi÷a V®b ~ Vmc ®−îc
tr×nh bµy ë § 4-4.
2. Sè ®iÓm ®o trªn thuû trùc.
Sè ®iÓm ®o trªn thuû trùc phô thuéc vµo ®é s©u, vµo sù ph©n bè l−u tèc theo chiÒu s©u,
vµo yªu cÇu cña tµi liÖu... Sau ®©y chØ nªu nh÷ng nÐt chung vÒ sè ®iÓm ®o ®Ó lµm c¬ së vËn
dông vµo thùc tÕ.
- Khi ®é s©u h < 1m th× cã thÓ ®o mét ®iÓm t¹i ®é s©u t−¬ng ®èi lµ 0,2h hoÆc 0,6h. NÕu
ph©n bè l−u tèc phøc t¹p th× ®o 2 ®iÓm hoÆc 3 ®iÓm.
http://www.ebook.edu.vn 59
- Khi ®é s©u h = 1 ÷ 3m, cã thÓ ®o 2 hoÆc 3 diÓm t¹i c¸c ®é s©u t−¬ng øng lµ 0,2h;
0,6h; 0,8h. Khi ph©n bè l−u tèc phøc t¹p th× ®o 5 diÓm t¹i c¸c ®é s©u: mÆt; 0,2h; 0,6h; 0,8h
vµ ®¸y.
- Khi ®é s©u h > 3m th× cã thÓ ®o 3 diÓm hoÆc 5 ®iÓm.
- Khi cã yªu cÇu ®Æc biÖt th× cã thÓ ®o 11 ®iÓm t¹i: mÆt; 0,1h; 0,2h; 0,3h; ... 0,9h vµ
®¸y.
3. Thêi gian ®o l−u tèc t¹i mét ®iÓm.
Thêi gian ®o l−u tèc t¹i mét ®iÓm (T) lµ thêi gian ng¾n nhÊt võa ®ñ ®Ó ®o ®−îc l−u
tèc h−íng däc b×nh qu©n (Vx) b»ng hoÆc gÇn b»ng gi¸ trÞ Vx thùc tÕ. Thêi gian ®o phô
thuéc vµo ®Æc tÝnh cña dßng ch¶y nh− c−êng suÊt l−u tèc (Δv/Δt); c−êng ®é m¹ch ®éng...
a. L−u tèc m¹ch ®éng: §Ó hiÓu râ h¬n vÒ c¬ së x¸c ®Þnh thêi gian ®o l−u tèc t¹i mét
®iÓm, trong phÇn nµy sÏ tr×nh bµy mét ®Æc tÝnh quan träng cña dßng ch¶y rèi ®ã lµ: l−u tèc
m¹ch ®éng
XÐt mét ®iÓm bÊt kú trong dßng ch¶y rèi ë s«ng thiªn nhiªn (h×nh 4-11) th× l−u tèc t¹i
®iÓm ®ã lu«n thay ®æi c¶ vÒ h−íng vµ gi¸ trÞ.
60 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 4-12. Qu¸ tr×nh l−u tèc h−íng däc s«ng.
b. Thêi gian ®o l−u tèc t¹i mét ®iÓm: Tõ ®−êng qu¸ tr×nh l−u tèc tøc thêi (H×nh 4-12)
nÕu ta thÊy ®o l−u tèc trong thêi gian T1 (giai ®o¹n nµy V’ < 0 chiÕm −u thÕ) th× l−u tèc b×nh
qu©n ®o ®−îc sÏ nhá h¬n l−u tèc thùc tÕ (Vx®o < Vthùc). NÕu ®o trong thêi gian T2 th× cã
thÓ t×nh h×nh sÏ ng−îc l¹i, tøc lµ Vx®o > Vthùc. NÕu thêi gian ®o ®¹c ®ñ dµi th× sÏ cho kÕt
qu¶ tèt h¬n, v× ΣV’≈0 do ®ã V®o≈Vthùc. VËy T lµ thêi gian thÝch hîp ®Ó ®o l−u tèc t¹i mét
®iÓm trong dßng ch¶y. Thêi gian T phô thuéc vµo chÕ ®é cña dßng ch¶y ë tuyÕn ®o.Vïng cã
chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh biÕn ®æi nhanh (vïng ¶nh h−ëng triÒu) th× chu kú cña l−u
tèc m¹ch ®éng V’ ng¾n do ®ã thêi gian ®o ng¾n; t¹i vïng cã dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh biÕn
®æi chËm (vïng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu) th× chu kú thay ®æi cña l−u tèc m¹ch ®éng dµi do
®ã thêi gian ®o dµi h¬n. Ngay t¹i mét thuû trùc thêi gian ®o ë c¸c ®iÓm kh¸c nhau còng
kh¸c nhau. Nh−ng ®Ó tiÖn cho ®o ®¹c vµ sö dông m¸y mãc ng−êi ta ®· nghiªn cøu vµ ®−a ra
thêi gian ®o mét ®iÓm t¹i vïng s«ng kh«ng ¶nh h−ëng triÒu kh«ng ®−îc nhá h¬n 100s; thêi
gian ®o mét ®iÓm t¹i vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu T≤100s ( Xem §4-4)
- Khi l−u tèc tèc qu¸ nhá, thêi gian ®o ®· ®ñ 100s mµ ch−a thu ®−îc tÝn hiÖu nµo th×
kÐo dµi thêi gian ®o cho tíi khi thu ®−îc tÝn hiÖu ®Çu tiªn. Khi thêi gian ®o ®· tíi 5 phót mµ
kh«ng thu ®−îc tÝn hiÖu nµo th× xem l−u tèc ®iÓm ®o ®ã b»ng 0. Tr−êng hîp khi ®o nh×n
thÊy bé phËn c¶m øng quay th× trùc tiÕp ®Õm vßng quay trong thêi gian tõ 4-5 phót.
c. KiÓm tra tÝnh hîp lý cña sè ®äc thêi gian:
NÕu gäi thêi gian ®äc ®ång hå nhãm gi÷a lµ tg, thêi gian ®äc ®ång hå nhãm cuèi lµ tc
th× thêi gian ®o ®¹c hîp lý sÏ lµ
1,9tg ≤ tc ≤ 2,1 tg (4-15)a.
HoÆc ⏐2tg - tc ⏐ < 10% tg (4-15)b.
4. TÝnh l−u tèc ®iÓm ®o vµ l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc
a. L−u tèc t¹i ®iÓm ®o: ®−îc tÝnh tõ c«ng thøc (4-1) hoÆc (4-2) hoÆc tra tõ b¶ng (4-3)
http://www.ebook.edu.vn 61
b. TÝnh l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc:
L−u tèc trªn thuû trùc thay ®æi theo ®é s©u (h×nh 4-13) do ®ã l−u tèc b×nh qu©n thuû
trùc sÏ b»ng tÝch ph©n cña hµm ph©n bè l−u tèc v~h chia cho chiÒu s©u h. VËy c¬ së cña
ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n lµ c«ng thøc ( 4-16)a
h
1
V tt =
h ∫ V i . dh (4-16)a
0
62 http://www.ebook.edu.vn
§©y lµ ph−¬ng ph¸p cho kÕt qu¶ cã ®é chÝnh x¸c cao nhÊt, v× diÖn tÝch giíi h¹n bëi sù
ph©n bè phøc t¹p cña l−u tèc theo chiÒu s©u ®· ®−îc thÓ hiÖn b»ng phÐp tÝch ph©n (4-16)a.
Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ lµm c¬ së cho viÖc gi¶m bít ®iÓm ®o l−u tèc trªn thñy trùc vµ phôc
vô cho c«ng t¸c nghiªn cøu. Còng tõ sù ph©n bè l−u tèc trªn thñy trùc ng−êi ta ®· nghiÖm
chøng thÊy r»ng l−u tèc t¹i ®iÓm 0,6h xÊp xØ l−u tèc b×nh qu©n thñy trùc.
• TÝnh l−u tèc b×nh qu©n thñy trùc b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
C¬ së cña ph−¬ng ph¸p nµy còng dùa vµo c«ng thøc (4-16)a hoÆc (4-16)b, nh−ng diÖn
tÝch F ®−îc tÝnh d−íi d¹ng gÇn ®óng. §é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ cµng cao khi sè ®iÓm ®o trªn
thñy trùc cµng nhiÒu. Ch¼ng h¹n lÊy ph−¬ng ph¸p ®o 5 ®iÓm trªn thñy trùc ®Ó chøng minh ®iÒu
®ã, ®ång thêi gi¶i thÝch hÖ sè tû lÖ gia quyÒn ®èi víi l−u tèc c¸c ®iÓm trªn thñy trùc.
L−u tèc b×nh qu©n thñy trùc ®−îc tÝnh theo (4-16)b :
F
V tt =
h
V tt =
1
(V 0 , 2 + 2 V 0 , 6 + V 0 ,8 ) (4-19)a
4
1
HoÆc V tt = ( V 0 , 2 + V 0 , 6 + V 0 ,8 ) (4-19)b
3
http://www.ebook.edu.vn 63
1
V tt = (V 0 , 2 + V 0 ,8 ) (4-20)
2
+ Ph−¬ng ph¸p ®o 1 ®iÓm
Vtt = V0,6 (4-21)
HoÆc Vtt = K 1 .V0,0 (4-22)a
Trong ®ã Vm, V0,1, V0,2 ... V0,9, V® lµ l−u tèc t¹i ®iÓm mÆt; 0,1h ; 0,2h; ... 0,9h vµ ®¸y.
K1, K2 lµ hÖ sè hiÖu chØnh gi÷a ph−¬ng ph¸p ®o nhiÒu ®iÓm vµ ph−¬ng ph¸p ®o mét ®iÓm.
Khi ch−a cã tµi liÖu thùc ®o th× cã thÓ dïng K1 = 0,84 - 0,87; K2 = 0,78 - 0,84.
5. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc.
a. §o l−u tèc t¹i mét ®iÓm vµ trªn thuû trùc:
Tr−íc tiªn ta x¸c ®Þnh ®é s©u t¹i thuû trùc. §Ó x¸c ®Þnh ®é s©u ta cã thÓ ®o trùc tiÕp
(nh− ®· giíi thiÖu ë ch−¬ng III) hoÆc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng ph¸p gi¸n tiÕp theo c«ng thøc
sau ®©y:
hQ = hh + ΔH (4-23)
Trong ®ã : hQ - §é s©u thuû trùc khi ®o l−u tèc ®Ó tÝnh l−u l−îng.
hh - §é s©u thuû trùc cña lÇn ®o s©u gÇn nhÊt.
ΔH = HQ - Hh (4-24)
Víi HQ lµ mùc n−íc tÝnh to¸n lóc ®o l−u l−îng;
Hh lµ mùc n−íc tÝnh to¸n lóc ®o s©u.
C¨n cø vµo ®é s©u thuû trùc hQ, ®iÒu kiÖn ®o ®¹c vµ yªu cÇu tµi liÖu, ®Þnh sè ®iÓm ®o
trªn thuû trùc. §−a m¸y l−u tèc xuèng ®iÓm ®o vµ cè ®Þnh m¸y, khi m¸y lµm viÖc æn ®Þnh
(sau mét vµi tÝn hiÖu) míi b¾t ®Çu ®o ®¹c.
ViÖc ghi chÐp tÝn hiÖu vµ thêi gian (®äc theo ®ång hå bÊm gi©y) ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu
cÇu sau ®©y:
+ Tæng thêi gian ®o ®¹c t¹i mçi ®iÓm ®ñ thêi gian quy ®Þnh.
+ Chia thêi gian ®o ®¹c nãi trªn ra thµnh mét sè nhãm ch½n (2,4,6,8,10) ®Ó tiÖn cho
viÖc kiÓm tra (theo 4 - 15).
+ Sè tÝn hiÖu trong mçi nhãm nhiÒu hay Ýt lµ tuú thuéc vµo l−u tèc lín hay nhá. Th«ng
th−êng thêi gian trong mçi nhãm tõ 15 - 20s ®èi víi m¸y c¸nh qu¹t vµ tõ 10 - 15s ®èi víi
m¸y cèc quay. Sè tÝn hiÖu trong c¸c nhãm cña mét ®iÓm ®o ph¶i b»ng nhau.
Tr−êng hîp sö dông m¸y l−u tèc hiÖn sè th× l−u tèc ®iÓm ®o ®−îc ®äc trùc tiÕp. ViÖc
tÝnh to¸n l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc còng ®−îc ¸p dông c¸c c«ng thøc (4-17) ®Õn (4-22).
64 http://www.ebook.edu.vn
b. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang.
Khi ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang thùc hiÖn tuÇn tù nh− sau:
- §o s©u t¹i c¸c ®−êng thuû trùc: NÕu lÇn ®o l−u l−îng ®ã cÇn ®o s©u toµn mÆt ngang
th× ®o ®é s©u t¹i tÊt c¶ c¸c thuû trùc. Riªng 2 thuû trùc s¸t bê cÇn x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch tíi
mÐp n−íc.
- LÇn l−ît ®o l−u tèc c¸c ®iÓm trªn thuû trùc ®o l−u tèc.
- §äc mùc n−íc khi b¾t ®Çu ®o vµ khi kÕt thóc. NÕu mùc n−íc lªn xuèng nhanh th× khi
®o t¹i ®iÓm 0,6h ë mçi thuû trùc cÇn ®äc mùc n−íc t−¬ng øng.
-§o mùc n−íc ë tuyÕn ®é dèc vµo lóc b¾t ®Çu vµ kÕt thóc ®o.
-Theo dâi, ghi chÐp c¸c hiÖn t−îng thêi tiÕt vµ c¸c ho¹t ®éng trªn s«ng ¶nh h−ëng tíi
tµi liÖu.
c. §o l−u tèc trªn ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu.
Trong tr−êng hîp ph¶i ®o l−u tèc trªn ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu th× tuÇn tù ®o ®¹c còng
tiÕn hµnh nh− ®o l−u tèc ë c¸c thuû trùc kh¸c.
II. §o l−u tèc b»ng phao
ThiÕt bÞ phæ biÕn dïng ®Ó x¸c ®Þnh l−u tèc lµ m¸y ®o l−u tèc. Nh−ng trong mét sè
tr−êng hîp sau ®©y cã thÓ dïng phao ®Ó ®o l−u tèc: Lò qu¸ to kh«ng thÓ ra s«ng ®−îc, khi
m¸y ®o l−u tèc hoÆc c«ng tr×nh ®o ®¹c bÞ háng ®ét xuÊt, ®o l−u tèc ®Ó x¸c ®Þng h−íng ch¶y,
thu thËp tµi liÖu kh¶o s¸t, ®iÒu tra thuû v¨n ...
§Ó ®o l−u tèc b»ng phao ta chän c¸c tuyÕn ®o phao vµ tuyÕn th¶ phao nh− ®· giíi thiÖu
ë phÇn ®Çu ch−¬ng I. ViÖc th¶ phao t¹i tuyÕn th¶ phao cã thÓ dïng thiÕt bÞ th¶ phao, th¶
phao b»ng thuyÒn hoÆc nÐm phao tõ bê (nÕu s«ng hÑp). Khi ®o ®¹c cÇn ghi thêi gian phao
tr«i gi÷a hai tuyÕn cña mçi phao. L−u tèc trung b×nh cña tõng phao ®−îc tÝnh:
L P
Vp =
t
§Ó cã c¬ së tÝnh to¸n l−u l−îng n−íc cÇn ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña c¸c phao tr«i qua
tuyÕn ®o l−u l−îng.
III. X¸c ®Þnh hÖ sè Kbê
1. Kh¸i niÖm : Kbê (Kb) lµ hÖ sè hiÖu chØnh l−u tèc b×nh qu©n cña thuû trùc s¸t bê vÒ
l−u tèc b×nh qu©n cña bé phËn s¸t bê. Theo kh¸i niÖm ®ã th× Kb ®−îc x¸c ®Þng theo c«ng
thøc sau:
Vbpb
Kb = (4-26)
VTTb
Trong ®ã: Vbpb - l−u tèc b×nh qu©n cña bé phËn diÖn tÝch s¸t bê.
http://www.ebook.edu.vn 65
VTTb - l−u tèc b×nh qu©n cña thuû trùc s¸t bê.
2. X¸c ®Þnh Kb b»ng thùc nghiÖm.
Trªn diÖn tÝch bé phËn s¸t bê (tõ thuû trùc ®o l−u tèc gÇn bê tíi mÐp n−íc) bè trÝ thªm
mét sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc (h×nh 4 - 14). Sè l−îng ®−êng thuû trùc phô thuéc vµo ®Þa
h×nh ®¸y s«ng, ®é réng cña bé phËn s¸t bê, sù ph©n bè cña l−u tèc theo chiÒu réng vµ yªu
cÇu ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu. TiÕn hµnh ®o l−u tèc trªn c¸c thuû trùc ®ã (kÓ c¶ thuû trùc c¬
b¶n s¸t bê).
66 http://www.ebook.edu.vn
3. X¸c ®Þnh hÖ sè Kb b»ng kinh nghiÖm :
Khi ®iÒu kiÖn ch−a cho phÐp x¸c ®Þnh hÖ sè Kb b»ng ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm hoÆc lý
luËn th× cã thÓ c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh vµ dßng ch¶y t¹i bé phËn s¸t bê ®Ó ®Þnh gi¸ trÞ
hÖ s« Kb nh− sau:
a) NÕu khóc s«ng th¼ng ®Òu, mÆt c¾t ngang s«ng cã h×nh lßng ch¶o hoÆc ch÷ nhËt,
kh«ng cã b·i ch×m, b·i næi th× Kb=0,8 - 0,9.
b) NÕu khóc s«ng th¼ng bé phËn gÇn bê cã l¹ch s©u vµ l−u tèc lín h¬n ngoµi th× Kb=0,9
- 1,0.
c) NÕu khóc s«ng cong, l−u tèc bé phËn gÇn bê t¨ng lªn râ rÖt, th× Kb=0,9 - 1,0; nÕu l−u
tèc bé phËn gÇn bê gi¶m ®i râ rÖt th× Kb=0,6 - 0,8.
d) NÕu bé phËn s¸t bê cã n−íc tï th× bé phËn n−íc ch¶y s¸t bê lÊy Kb= 0,5.
e) Cã thÓ c¨n cø vµo h×nh d¹ng ®¸y s«ng vµ ph©n bè l−u tèc theo chiÒu réng ®Ó x¸c
®Þnh hÖ sè Kb:
§−êng ®¸y s«ng vµ ®−êng ph©n bè l−u tèc theo chiÒu réng ®Òu lµ ®−êng th¼ng (h×nh 4-
15)a : Kb = 2/3.
§−êng ®¸y s«ng lµ ®−êng th¼ng, ®−êng ph©n bè l−u tèc lµ ®−êng cong (h×nh 4-15)b th×
Kb = 3/4.
§−êng ®¸y s«ng vµ ®−êng ph©n bè l−u tèc ®Òu lµ ®−êng cong (h×nh 4-15)c, d, e th× Kb
= 0,8 - 1,0 (Kbe > Kbd > Kbc).
H×nh 4-15. X¸c ®Þnh kb dùa theo h×nh d¹ng ®¸y s«ng vµ ph©n bè l−u tèc.
http://www.ebook.edu.vn 67
§4 - 3. TÝnh l−u l−îng b»ng ph−¬ng ph¸p ″l−u tèc - diÖn tÝch″
H×nh 4-16. Vi ph©n l−u l−îng n−íc dQ trªn mÆt c¾t ngang.
VËy l−u l−îng Q qua toµn bé mÆt c¾t ngang ω sÏ lµ:
bh
Q= ∫∫ Vcosα.dydz = ∫ Vcosα.dω (4-27)
00 ω
Trong thùc tÕ l−u l−îng n−íc tÝnh tõ (4-27) ®−îc viÕt d−íi d¹ng sai ph©n nh− sau:
n
Q= ∑ ωi v i cos α i (4-28)
i =1
Trong ®ã : ωi - diÖn tÝch bé phËn thø i.
Vi - l−u tèc b×nh qu©n cña bé phËn thø i.
NÕu h−íng ch¶y vu«ng gãc víi mÆt c¾t th× cosα = 1,0
II. TÝnh l−u l−îng n−íc trong tr−êng hîp ®o l−u tèc b»ng m¸y l−u tèc.
1. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
a. C«ng thøc tÝnh to¸n:
C«ng thøc (4 - 28) khi α = 0, cã thÓ viÕt:
v1 + v 2 v +v
Q = Kb1V1ω0 + ω1 + ... + n−1 n ωn−1 + Kb2Vnωn (4-29)
2 2
68 http://www.ebook.edu.vn
Trong ®ã :
Kb1, Kb2 lµ hÖ sè K bê ë hai bé phËn s¸t bê
V1, V2,... Vn lµ l−u tèc b×nh qu©n t¹i thuû trùc ®o l−u tèc thø 1, 2, ... n
ω1, ω2,... ωn-1, lµ diÖn tÝch bé phËn gi÷a hai ®−êng thuû trùc I÷II,II÷III,..., n-1÷n.
ωo, ωn lµ diÖn tÝch bé phËn gi÷a thuû trùc s¸t bê tíi mÐp n−íc gÇn thuû trùc ®ã.
n lµ sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang.
b. X¸c ®Þnh mùc n−íc tÝnh to¸n
Tr−êng hîp mùc n−íc Ýt thay ®æi trong thêi gian ®o ®¹c (H® - Hc < 10 cm) th× mùc
n−íc tÝnh to¸n ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc:
Hd + Hc
H TT = (4-30)
2
Tr−êng hîp mùc n−íc thay ®æi nhiÒu trong thêi gian ®o ®¹c (H® - Hc > 10 cm) th×:
b 1 V1 H 1 + b 2 V 2 H 2 + ... + b n V n H n
H TT = (4-31)
b 1 V1 + b 2 V 2 + .... b n V n
Trong ®ã:
Vi l−u tèc b×nh qu©n t¹i thuû trùc thø i.
Hi mùc n−íc t−¬ng øng khi ®o l−u tèc t¹i ®iÓm 0,6h t¹i thuû trùc thø i.
bi kho¶ng c¸ch gi÷a hai thuû trùc ®o l−u tèc kÒ nhau. Riªng b1 vµ bn lµ kho¶ng c¸ch
gi÷a hai thuû trùc gÇn bê tíi mÐp n−íc.
c. X¸c ®Þnh ®é s©u tÝnh to¸n vµ diÖn tÝch bé phËn
Tr−êng hîp khi ®o l−u tèc kh«ng ®ång thêi ®o s©u th× ®é s©u tÝnh to¸n cã thÓ suy ra tõ
®é s©u cña lÇn ®o s©u gÇn nhÊt theo c«ng thøc (4-23). Tr−êng hîp trong lÇn ®o l−u tèc ®ã cã
®o ®é s©u thuû trùc th× dïng ®é s©u ®ã ®Ó tÝnh to¸n.
http://www.ebook.edu.vn 69
h1 + h 2 ⎫
ω0 = 1
2
b 0 h1 + b1 , ⎪
2
⎪
h + h3 h + h4 ⎪
ω1 = 2 b2 + 3 b3, ⎪ (4-32)
2 2 ⎬
−−−−−−−−−−−− ⎪
⎪
h m −1 + h m 1 ⎪
ωn = b m −1 + h m b m .⎪
2 2 ⎭
Trong ®ã:
h1, h2, ... hm-1, hm lµ ®é s©u t¹i thuû trùc ®o s©u 1, 2, ... m.
b1, b2, ... bm-1 lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®−êng thuû trùc ®o s©u kÒ nhau
bo, bm lµ kho¶ng c¸ch tõ ®−êng thuû trùc ®o s©u gÇn bê nhÊt tíi mÐp n−íc gÇn nã.
ω1, ω2, ...ωn-1lµ diÖn tÝch bé phËn gi÷a hai ®−êng thuû trùc.
ωo, ωn lµ diÖn tÝch bé phËn gi÷a ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc s¸t bê tíi mÐp n−íc.
n lµ sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc.
m lµ sè ®−êng thuû trùc ®o s©u (m >n).
d. TÝnh l−u l−îng n−íc qua mÆt c¾t b»ng c«ng thøc (4-29).
e. TÝnh c¸c ®Æc tr−ng mÆt c¾t vµ dßng ch¶y:
• L−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t:
Q
V mc = (4-33)
ω ch ¶ y
Trong ®ã: ωch¶y - diÖn tÝch mÆt c¾t cã n−íc ch¶y
ωch¶y = ω−ít - ωtï
• L−u tèc lín nhÊt Vmax lµ trÞ sè l−u tèc lín nhÊt chän tõ c¸c ®iÓm thùc ®o t¹i c¸c
thuû trùc.
• C¸c ®Æc tr−ng kh¸c cña mÆt c¾t nh− ®é réng B, ®é s©u b×nh qu©n h , ®é s©u lín nhÊt
hmax ®−îc x¸c ®Þnh t−¬ng tù nh− ®· giíi thiÖu trong ch−¬ng III
2. Ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i
C¬ së cña ph−¬ng ph¸p lµ dùa vµo c«ng thøc sau ®©y:
B
Q = ∫ q . dB (4-34)
0
Trong ®ã B - ChiÒu réng mÆt c¾t
q - L−u l−îng ®¬n vÞ
q = v . h (m2/s) (4-35)
C¸c b−íc tÝnh to¸n nh− sau:
- Mùc n−íc tÝnh to¸n ®−îc x¸c ®Þnh nh− (4-30) hoÆc (4-31).
70 http://www.ebook.edu.vn
- TÝnh l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
- Dïng tµi liÖu ®é s©u ®· hiÖu chØnh ®Ó vÏ mÆt c¾t ngang (Xem vÝ dô 4-1)
- C¨n cø vµo l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc, vÏ ®−êng ph©n bè l−u tèc theo chiÒu réng
s«ng: V~B
- Dùa vµo quan hÖ V~B x¸c ®Þnh l−u tèc b×nh qu©n c¸c thuû trùc (kÓ c¶ thuû trùc ®o
s©u).
- TÝnh l−u l−îng ®¬n vÞ theo c«ng thøc (4-35).
- VÏ ®−êng ph©n bè l−u l−îng ®¬n vÞ theo chiÒu réng s«ng (q ~ B).
- X¸c ®Þnh diÖn tÝch biÓu ®å giíi h¹n bëi ®−êng q ~ B vµ ®−êng mÆt n−íc. Sè ®o diÖn
tÝch ®ã lµ gi¸ trÞ l−u l−îng cÇn t×m.
§Ó x¸c ®Þnh diÖn tÝch trªn cã thÓ dïng m¸y ®o diÖn tÝch, dïng m¸y vi tÝnh, hoÆc cã thÓ
dïng c«ng thøc gÇn ®óng sau:
q1 + q 2 q + qn
Q = C 1q 1 b o + b 1 + ... + n −1 b n −1 + C 2 q n b n (4-36)
2 2
Trong ®ã C1, C2 lµ hÖ sè chiÕt gi¶m l−u l−îng bé phËn s¸t bê. NÕu quan hÖ q ~ B s¸t bê
lµ ®−êng th¼ng th× lÊy C1 = C2 = 0,5.
TÝnh to¸n c¸c ®Æc tr−ng kh¸c cña dßng ch¶y vµ mÆt c¾t: ¸p dông c¸c c«ng thøc ®· nªu
ë ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.
III. TÝnh l−u l−îng trong tr−êng hîp ®o l−u tèc b»ng phao
http://www.ebook.edu.vn 71
Lp
V nhãm =
t
Trong ®ã : t - thêi gian phao tr«i trung b×nh cña nhãm:
n
∑
1
t = ti
n i=1
Víi bi - kho¶ng c¸ch khëi ®iÓm cña phao thø i trong nhãm
- TÝnh diÖn tÝch bé phËn: DiÖn tÝch bé phËn lµ diÖn tÝch ch¶y giíi h¹n bëi hai ®−êng
thuû trùc trïng hoÆc gÇn trïng víi vÞ trÝ trung b×nh gi÷a hai nhãm phao kÒ nhau (xem s¬ ®å
h×nh 4-20).
- L−u l−îng n−íc gi¶ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
Qp = v1ω1 + v2ω2 + ... + vnωn (4-38)
Trong ®ã : v1, v2, ... vn - l−u tèc b×nh qu©n cña nhãm phao thø 1, 2, ... n.
ω1, ω2,... ωn - DiÖn tÝch ch¶y bé phËn thø 1, 2, ... n.
Qp - l−u l−îng n−íc khi ®o l−u tèc b»ng phao ch−a hiÖu chØnh.
- L−u l−îng n−íc Qthùc sÏ b»ng:
Q = Qp . P1 (4-39)
P1 - hÖ s« hiÖu chØnh l−u l−îng khi phao tr«i r¶i trªn mÆt ngang.
b. Khi phao tr«i tËp trung vµo gi÷a dßng
Tr−êng hîp nµy l−u l−îng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc sau:
Qp= v max ωc (4-40)
Trong ®ã : ωc - diÖn tÝch mÆt c¾t ch¶y khi ®o phao.
v max - l−u tèc lín nhÊt b×nh qu©n.
n
∑ v max i
1
v max = (4-41)
n i =1
72 http://www.ebook.edu.vn
Víi P2 - hÖ sè hiÖu chØnh l−u l−îng khi phao tr«i gi÷a dßng.
2. TÝnh l−u l−îng n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
Ph−¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông tÝnh trong tr−êng hîp phao tr«i r¶i trªn mÆt ngang.
Tr×nh tù tÝnh to¸n nh− sau:
- VÏ quan hÖ thêi gian phao tr«i vµ ®é réng s«ng (t~B) - lo¹i bá nh÷ng phao bÊt hîp lý.
- TÝnh l−u tèc cña c¸c phao.
- VÏ mÆt c¾t ngang (víi tµi liÖu ®é s©u ®Ó tÝnh l−u l−îng) h×nh (4-21).
- C¨n cø vµo gi¸ trÞ l−u tèc tõng phao vµ vÞ trÝ phao tr«i qua tuyÕn chÝnh ®Ó ph©n nhãm.
TÝnh l−u tèc b×nh qu©n nhãm vµ kho¶ng c¸ch khëi ®iÓm b×nh qu©n cña nhãm (nh− ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch).
- VÏ quan hÖ gi÷a l−u tèc phao víi chiÒu réng s«ng (v ~ B). Qua c¸c diÓm trung b×nh
x¸c ®Þnh quan hÖ Vp ~ B trung b×nh.
- C¸c b−íc cßn l¹i sÏ tiÕn hµnh gièng nh− tr−êng hîp tÝnh l−u l−îng n−íc b»ng ph−¬ng
ph¸p ®å gi¶i khi ®o l−u tèc b»ng m¸y l−u tèc.
L−u l−îng thùc qua mÆt c¾t sÏ lµ :
Q = Qp . P1
VÝ dô 4 - 1: TÝnh l−u l−îng n−íc trong tr−êng hîp ®o l−u tèc b»ng m¸y.
Tµi liÖu thùc ®o cña mét lÇn ®o l−u l−îng t¹i mét tr¹m thuû v¨n cho nh− b¶ng (4-8) vµ
(4 - 9). H·y tÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
Khi tÝnh dïng hÖ sè Kb = 0,75; hÖ sè C = 1/2.
Mùc n−íc tÝnh to¸n Htt = 120 cm.
1- TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.
- TÝnh l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc:
C¸c thuû trùc ®Òu ®o l−u tèc 5 ®iÓm nªn l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc ®−îc ¸p dông c«ng
thøc :
1
VTT = (Vm + 3V02 + 3V06 + 2V08 + Vd )
10
T¹i thuû trùc I ta cã
VTT = 1/10( 0,54 + 3. 0,49 + 3. 0,45 + 2. 0,36 + 0,32)
= 1/10( 0,54 + 1,47 + 1,35 + 0,72 + 0,32)
= 0,44 (m/s)
http://www.ebook.edu.vn 73
H×nh 4-18. TÝnh l−u l−îng n−íc vµ l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
74 http://www.ebook.edu.vn
T−¬ng tù tÝnh l−u tèc tèc b×nh qu©n cho c¸c thuû trùc II, III, IV, V. KÕt qu¶ ghi vµo cét
10 b¶ng (4-10).
Trong vÝ dô tµi liÖu ®é s©u ®−îc ®o ®ång thêi víi tµi liÖu l−u tèc nªn ®é s©u ®· cho lµ
®é s©u tÝnh to¸n (cét 6).
- C¸c b−íc tÝnh to¸n ®−îc thùc hiÖn tõ cét (7) ®Õn cét (12) b¶ng (4-10) vµ cho kÕt qu¶ :
Q = 1150 m3/s; ω = 2410m2.
- L−u tèc b×nh qu©n t¹i mÆt c¾t:
Q 1150
V mc = = = 0, 48 ( m / s )
ω 2410
- §é s©u b×nh qu©n :
ω 2410
h = = = 4 , 45 m
B 542
- §é s©u lín nhÊt:
hmax = 5,6 m
- L−u tèc lín nhÊt:
Vmax = 0,68 m/s.
2- TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i
Tr−íc tiªn c¨n cø vµo l−u tèc ®iÓm ®o cña c¸c thuû trùc ®· cho ë b¶ng (4-9) vÏ ph©n
bè l−u tèc theo ®é s©u (h×nh 4-18). X¸c ®Þnh diÖn tÝch biÓu ®å h~v, tÝnh l−u tèc b×nh qu©n
cña thuû trùc theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
- KÕt qu¶ tÝnh to¸n vµ vÏ biÓu ®å v~B ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh (4-18)
- §Ó x¸c ®Þnh l−u l−îng ta dïng c«ng thøc (4-31) vµ tÝnh nh− b¶ng (4-11)
VÝ dô 4-2. TÝnh l−u l−îng n−íc trong tr−êng hîp ®o l−u tèc b»ng phao:
Tµi liÖu ®o s©u ë b¶ng (4-12); tµi liÖu ®o phao ë b¶ng (4-13); tµi liÖu l−u l−îng n−íc ®o
b»ng m¸y vµ b»ng phao cña mét sè lÇn tr−íc ®ã nh− b¶ng (4-14). Yªu cÇu tÝnh l−u l−îng
n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
1- TÝnh l−u l−îng theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.
C¨n cø vµo tµi liÖu thùc ®o ë cét (2) vµ cét (4) b¶ng (4-13). VÏ quan hÖ t~B
(h×nh 4-19). Trªn quan hÖ cho thÊy phao sè 5, 11 cã thêi gian phao tr«i sai kh¸c so víi thêi
gian trung b×nh qu¸ 10% nªn lo¹i bá.
Dùa vµo ®−êng t~B ph©n thµnh 7 nhãm, sè phao trong c¸c nhãm nh− cét (6) b¶ng
(4-13)
LËp b¶ng tÝnh l−u tèc trung b×nh vµ kho¶ng c¸ch khëi ®iÓm trung b×nh cña nhãm nh− vÝ
dô tÝnh cho nhãm V ë b¶ng (4-15) sau ®©y:
http://www.ebook.edu.vn 75
H×nh 4-19. Ph©n bè cña thêi gian phao tr«i trªn mÆt c¾t ngang s«ng
B¶ng 4-8. Tµi liÖu ®o s©u cña mét lÇn ®o l−u l−îng
Sè hiÖu TT
§Æc tr−ng MÐp 11/I
MÐp
n−íc 1 2 3/I 4 5/II 6 7 8/III 9 10 12 13 14/V 15 n−íc
V
ph¶i tr¸i
KCK§ (m) 40 60 90 120 140 180 220 260 300 340 380 420 460 500 540 560 582
§é s©u (h) 0,00 1,98 3,20 4,10 4,16 4,65 4,68 5,10 5,40 5,20 5,2 5,20 5,40 5,60 3,80 3,10 0,00
B¶ng 4-9. Tµi liÖu l−u tèc cña mét lÇn ®o l−u l−îng
Sè hiÖu T.T ®o l−u tèc 3/I 5/II 8/III 11/IV 14/V
L−u tèc (m/s) KCK§(m)
120 180 300 420 540
§iÓm ®o
MÆt 0,54 0,68 0,57 0,58 0,50
0.2h 0,49 0,64 0,55 0,53 0,50
0.6h 0,45 0,61 0,45 0,50 0,45
0.8h 0,36 0,54 0,42 0,43 0,39
®¸y 0,32 0,47 0,30 0,33 0,33
76 http://www.ebook.edu.vn
B¶ng 4 - 10. TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
DiÖn tÝch L−u l−îng n−íc
L−u l−îng bé
trùc diÖn tÝch (m) qu©n (m/s)
phËn (m3/s)
trùc (m2)
(m)
c¸c
§o ®é s©u
b×nh cña
T¹i thuû
T¹i thuû
hai thuû
bé phËn
TB gi÷a
trùc ®o
§o s©u
l−u tèc
§o l−u
§o l−u
Trung
trùc
trùc
tèc
tèc
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11) (12)
P 40 0,00 0,00
20 0,99 19,8
60 1,98 1,98
30 2,59 77,7 208
90 3,20 3,20 0,33 68,6
30 3,65 110
I 120 4,10 4,10 0,44
20 4,13 82,6
140 4,16 4,16 259 0,52 135
40 4,4 176
II 180 4,65 4,65 0,60
40 4,66 186
220 4,68 4,68 0,54 317
40 4,89 196 592
260 5,1 5,1
40 5,2 210
III 300 5,4 5,4 0,47
40 5,3 212
340 5,2 5,2 0,48 301
40 5,2 208 628
380 5,2 5,2
40 5,2 208
IV 420 5,2 5,2 0,49
40 5,3 212
460 5,4 5,4 0,47 291
40 5,5 220 620
500 5,6 5,6
40 4,70 188
V 540 3,80 3,80 0,45
20 3,45 69
560 3,10 3,10 103 0,34 35,0
22 1,55 34,1
T 582 0,00 0,00
Tæng céng B = 542 ω =2410 Q = 1147,6
≈ 1150(m3/s)
http://www.ebook.edu.vn 77
B¶ng 4 - 11. TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
Sè hiÖu Kho¶ng §é L−u tèc L−u l−îng
Kho¶ng L−u
thuû trùc c¸ch s©u b×nh ®¬n vÞ b×nh L−u l−îng
c¸ch gi÷a l−îng
§o khëi tÝnh qu©n qu©n gi÷a 2 bé phËn
§o hai thuû ®¬n vÞ
l−u ®iÓm to¸n thuû trùc thuû trùc (m3/s)
s©u trùc (m) q(m2/s)
tèc (m) h(m) (m/s) (m2/s)
MP 40 0,00 0,00 0,00
20 0,109 2,18
1 60 1,98 0,11 0,218
30 0,557 16,7
2 90 3,20 0,28 0,896
30 1,35 40,5
3 I 120 4,10 0,44 1,80
20 1,98 39,6
4 140 4,16 0,52 2,16
40 2,48 99,2
5 II 180 4,65 0,60 2,79
40 2,70 108
6 220 4,68 0,56 2,62
40 2,58 103
7 260 5,1 0,50 2,55
40 2,54 102
8 III 300 5,4 0,47 2,54
40 2,52 101
9 340 5,2 0,48 2.50
40 2,50 100
10 380 5,2 0,48 2,50
40 2,52 101
11 IV 420 5,2 0,49 2,55
40 2,57 103
12 460 5,4 0,48 2,59
40 2,64 106
13 500 5,6 0,48 2,69
40 2,20 88,0
14 V 540 3,8 0,45 1,71
20 1,22 24,4
15 560 3,10 0,24 0,744
22 0,37 8,14
MT 582 0,00 0,00 0,00
Tæng Q=1142,7
B = 542 (m)
céng = 1140
78 http://www.ebook.edu.vn
B¶ng 4- 12. Tµi liÖu ®o s©u cña tr¹m A.
Mùc n−íc tÝnh to¸n Htt = 76cm (hÖ cao ®é gi¶ ®Þnh)
Sè hiÖu thuû
(1) MT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
trùc
KCK§ (m) (2) 12,2 15,0 17,5 20,0 22,5 25,0 27,5 30,5 32,5 35,0 37,5 40,0
®é S©u
(3) 0,00 0,90 1,45 1,86 2,24 2,45 2,72 2,64 2,80 2,52 2,34 2,25
h (m)
(1) 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 MP
(2) 42,5 45,0 47,5 50,0 52,5 55,0 57,5 60,0 62,5 65,0 67,5 70,0 72,1
(3) 2,18 2,06 2,01 1,86 1,77 1,70 1,60 1,35 1,20 1,08 0,96 0,74 0,00
http://www.ebook.edu.vn 79
B¶ng 4- 14. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh hÖ sè hiÖu chÝnh P1
Mùc n−íc L−u l−îng ®o b»ng L−u l−îng ®o b»ng
Ngµy ®o DiÖn tÝch (m2)
(cm) m¸y Q (m3/s) phao Qp (m3/s)
20-V 74 105 44,3 51,8
10-VI 52 79,0 31,2 36,7
28- VII 60 89,0 36,1 42,5
8-VIII 85 123,0 52,5 61,0
14-VIII 42 67,0 24,8 28,1
B¶ng 4-15. Kho¶ng c¸c khëi ®iÓm vµ thêi gian phao tr«i trung b×nh cña nhãm sè V
Thø tù phao Kho¶ng c¸ch khëi ®iÓm (m) Thêi gian phao tr«i (s)
7 46,1 84
8 42,0 73
17 4,0 83
Tæng céng 129,1 241
Tæng céng b×nh qu©n 43,0 80
TÝnh to¸n t−¬ng tù cho c¸c nhãm kh¸c, kÕt qu¶ ghi vµo b¶ng 4-16
B¶ng 4-16. KÕt qu¶ ®Æc tr−ng cña c¸c nhãm phao
Sè thø tù Kho¶ng c¸ch K§ KCK§ trung b×nh L−u tèc trung b×nh
nhãm phao trung b×nh nhãm (m) gi÷a 2 nhãm (m) nhãm (m/s)
I 13,6 0,25
II 19,0 16,3 0,45
III 25,2 22,1 0,55
IV 32,6 28,9 0,69
V 43,0 37,8 0,62
VI 53,0 48,0 0,48
VII 63,2 58,1 0,26
- C¨n cø vµo cét (3) b¶ng (4-16) x¸c ®Þnh vÞ trÝ thñy trùc lµm giíi h¹n cho c¸c diÖn tÝch
bé phËn (h×nh 4-20). KÕt qu¶ tÝnh to¸n ghi ë b¶ng 4-17.
- Tõ tµi liÖu ®o l−u l−îng b»ng phao vµ b»ng m¸y ®· cho ë b¶ng (4-14) ta tÝnh ®−îc hÖ
sè hÞªu chØnh l−u l−îng trung b×nh cho c¸c cÊp mùc n−íc nh− b¶ng (4-18).
L−u l−¬ng n−íc (thùc) qua mÆt c¾t sÏ lµ:
Q = QP. P1 = 55,2 x 0,86 = 47,5 m3/s.
KÕt qu¶ c¸c ®Æc tr−ng víi mùc n−íc H = 76cm.
L−u l−îng n−íc Q = 47,5m3/s. DiÖn tÝch mÆt c¾t ω = 107m2.
L−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t:
Q 47,5
Vmc = = = 0,44m / s
ω 107
L−u tèc lín nhÊt:
80 http://www.ebook.edu.vn
Lp 50
V max = = = 0,74m / s
t min 68
B¶ng 4-17. TÝnh l−u l−îng n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch
(Khi ®o l−u tèc b»ng phao)
DiÖn
Thêi gian L−u
Sè §é s©u §é s©u tÝch DiÖn L−u tèc
KC gi÷a phao tr«i l−îng
hiÖu KCK§ tÝnh bq gi÷a gi÷a 2 tÝch bé TB cña
2 thuû trung b×nh bé
thuû (m) to¸n 2 thuû thuû phËn nhãm
trùc (m) 2 cña nhãm phËn
trùc (m) trùc (m) trùc (m ) (m/s)
(s) (m3/s)
(m2)
MT 12,2 0,00
1 15,0 0,90 0,45 2,8 1,26
2 17,5 1,15 1,18 2,5 2,95 4,21 200 0,25 1,05
3 20,2 1,86 1,66 2,5 4,15
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19 60,00 1,35 1,48 2,5 3,70
20 62,5 1,28 1,32 2,5 3,30
21 65,0 1,08 1,18 2,5 2,95
22 67,5 0,96 1,02 2,5 2,55
23 70,0 0,74 0,85 2,5 2,12
MP 72,1 0,00 0,37 2,1 0,87 15,4 196 1,26 3,93
ω = 107m 2
QP = 55,2m3/s
B¶ng 4-18. HÖ sè hiÖu chØnh l−u l−îng ®o phao
L−u l−îng n−íc ®o b»ng m¸y L−u l−îng n−íc ®o b»ng phao Qm
P1 =
Qm (m3/s) Qp (m3/s) QP
44,3 51,8 0,86
31,2 36,7 0,85
36,1 42,5 0,85
52,5 61,0 0,86
24,8 28,1 0,88
Céng 4,30
B×nh qu©n 0,86
http://www.ebook.edu.vn 81
§é réng mÆt n−íc:
B = 72,1 - 12,2 = 59,9m
§é s©u b×nh qu©n:
ω 107
h= = = 1,79m
B 59,9
§é s©u lín nhÊt: hmax=2,80m.
2- TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p
®å gi¶i.
- VÏ quan hÖ t ~ B nh− h×nh (4-19), lo¹i bá
2 phao sè 5 vµ sè 11.
H×nh 4-20. S¬ ®å x¸c ®Þnh diÖn tÝch bé
- TÝnh l−u tèc b×nh qu©n cña c¸c phao, phËn (®o phao)
ph©n nhãm phao, tÝnh l−u tèc b×nh qu©n cña
nhãm, kho¶ng c¸ch khëi ®iÓm trung b×nh cña nhãm kÕt qu¶ nh− ë b¶ng (4-16).
H×nh 4-21. TÝnh l−u l−îng n−íc b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i
(®o l−u tèc b»ng phao)
- C¨n cø vµo tµi liÖu ®o s©u (b¶ng 4-12) vÏ mÆt c¾t ngang
- VÏ quan hÖ v~B x¸c ®Þnh ®iÓm trung b×nh cña tõng nhãm phao, vÏ quan hÖ v ~B trung
b×nh.
82 http://www.ebook.edu.vn
- C¨n cø vµo quan hÖ v~B trung b×nh tra l−u tèc trung b×nh cho tÊt c¶ c¸c thuû trùc (cét
4, b¶ng 4- 19)
- TÝnh l−u l−îng ®¬n vÞ : q = v.h (cét 5 b¶ng 4- 19)
- VÏ quan hÖ l−u l−îng ®¬n vÞ víi chiÒu réng s«ng q ~ B ( h×nh 4- 21)
- X¸c ®Þnh diÖn tÝch giíi h¹n bëi ®−êng quan hÖ q~B vµ ®−êng mÆt n−íc. §Ó x¸c ®Þnh
diÖn tÝch trªn cã thÓ dïng c«ng thøc gÇn ®óng (4- 36) vµ cho kÕt qu¶ nh− sau:
L−u l−îng n−íc Qp (tæng cét 8 b¶ng 4- 19)
Qp = 55,3 m3/s
- L−u l−îng n−íc thùc qua mÆt c¾t lµ:
Q= Qp x P1 = 55,3 x 0,86 = 47,6 m3/s
- C¸c ®Æc tr−ng kh¸c ®−îc tÝnh nh− ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch .
B¶ng 4- 19: TÝnh l−u l−îng n−íc theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i khi ®o l−u tèc b»ng phao
L−u l−îng ®¬n vÞ
Sè Kho¶ng §é L−u b×nh qu©n gi÷a hai L−u l−îng bé
L−u tèc Kho¶ng
hiÖu c¸ch s©u l−îng thuû trùc phËn
t¹i thuû c¸ch 2
thuû khëi tÝnh ®¬n vÞ q + qi
trùc thñy trùc Q = q.b i −1
trùc ®iÓm to¸n q = v.h q = i −1
v(m/s) 2 (m) (m3/s)
®o s©u (m) h(m) (m2./s)
(m2/s)
1 2 3 4 5 6 7 8
MT 12,2 0,00 0,00 0,00
0,135 2,80 0,378
1 15,0 0,90 0,30 0,270
0,432 2,50 1,08
2 17,5 1,45 0,41 0,594
0,744 2,50 1,86
3 20,0 1,86 0,18 0,893
... ... ... ... ... ... ... ...
0,175 2,50 0,438
22 67,5 0,96 0,14 0,134
0,086 2,50 0,215
23 70,0 0,74 0,05 0,037
0,018 2,10 0,038
MP 72,1 0,00 0,00 Q=55,3m3/s
http://www.ebook.edu.vn 83
§ 4-4: §o l−u l−îng n−íc t¹i vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu
84 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 4-22. S¬ ®å kú triÒu vµ kú dßng triÒu
http://www.ebook.edu.vn 85
B¶ng 4-20. Sè ®iÓm ®o trªn thuû trùc t¹i vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu
86 http://www.ebook.edu.vn
1
V tt = (V0,2 + 2V0,6 + V0,8 ) (4-44)
4
1
- §o 2 ®iÓm: V tt = (V0,2 + V0,8 ) (4-45)
2
- §o 1 ®iÓm: Vtt = V0,6 (4-46)
Trong ®ã:
Vtt - l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc.
V0,0; V0,2; V0,4; V0,6; V0,8; V1,0 - l−u tèc t¹i c¸c ®iÓm cã ®é s©u t−¬ng øng: mÆt; 0,2h;
0,4h; 0,6h; 0,8h vµ ®¸y.
- Tr−êng hîp cã ch¶y ng−îc th× tr−íc l−u tèc ®Æt dÊu trõ (-).
- Tr−êng hîp ®o xuèng, lªn th× l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc còng ®−îc ¸p dông c¸c c«ng
thøc (4-43) ÷ (4-46) víi l−u tèc ®iÓm ®o lµ trÞ sè b×nh qu©n cña l−u tèc ®o xuèng vµ ®o lªn.
- Tr−êng hîp h−íng ch¶y hîp víi ph−¬ng ph¸p tuyÕn mÆt c¾t mét gãc
α > 10° , th× gi¸ trÞ l−u tèc dïng ®Ó tÝnh l−u l−îng n−íc sÏ ®−îc hiÖu chØnh nh− sau:
Vtt = V® x cos α
Trong ®ã : - V® lµ l−u tèc thùc ®o (m/s);
- α lµ gãc lÖch h−íng ch¶y b×nh qu©n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc (4-61)
III. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang khi ¶nh h−ëng triÒu m¹nh.
Thêi gian ¶nh h−ëng triÒu m¹nh cã chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng æn ®Þnh biÕn ®æi nhanh.
Ph−¬ng ph¸p ®o ®ång thêi hoÆc ph−¬ng ph¸p ®o t¹i thuû trùc ®¹i biÓu sÏ cho phÐp rót ng¾n
thêi gian ®o ®¹c. Trong thêi gian ®ã sù biÕn thiªn cña c¸c yÕu tè dßng ch¶y kh«ng lín do ®ã
sai sè cña l−u l−îng “tøc thêi” sÏ gi¶m nhá.
1. Ph−¬ng ph¸p ®o ®ång thêi.
a. Bè trÝ ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc:
ViÖc bè trÝ ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc cã thÓ tham kh¶o b¶ng (4-21).
B¶ng 4-21. Sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng
§é réng mÆt n−íc (m) < 200 200 - 500 500-1000 >1000
b. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc ®ång thêi trªn mÆt c¾t ngang:
Dïng nhiÒu thuyÒn, nhiÒu m¸y ®o l−u tèc ®o ®ång thêi trªn tÊt c¶ c¸c thuû trùc ®o l−u
tèc.
http://www.ebook.edu.vn 87
Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông trong c¸c tr−êng hîp sau:
- Do yªu cÇu cña s¶n xuÊt hoÆc nghiªn cøu khoa häc.
- X©y dùng t−¬ng quan gi÷a l−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t vµ l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc
®¹i biÓu.
- Sù thay ®æi cña l−u tèc trªn mÆt c¾t phøc t¹p nªn kh«ng chän ®−îc ®−êng thuû trùc
®¹i biÓu.
2. §o trªn ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu:
a. Chän ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu.
- VÞ trÝ ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu: §−êng thuû trùc
®¹i biÓu th−êng ®−îc chän ë chñ l−u hoÆc gÇn chñ l−u.
T¹i ®ã ®o ®¹c thuËn lîi vµ ®iÒu quan träng nhÊt lµ
t−¬ng quan gi÷a l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc ®¹i biÓu vµ
l−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t ph¶i chÆt chÏ, cã sai sè n»m
trong giíi h¹n cho phÐp.
- ý nghÜa cña viÖc ®o ®¹c t¹i ®−êng thuû trùc ®¹i
biÓu: Nh− ta ®· biÕt dßng ch¶y t¹i c¸c tr¹m vïng ¶nh
h−ëng triÒu biÕn ®æi rÊt nhanh trong tõng kú triÒu, viÖc
®o ®¹c l−u l−îng trªn toµn mÆt c¾t (b»ng m¸y l−u tèc)
kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc trong suèt c¶ thêi kú ¶nh H×nh 4-23. T−¬ng quan
h−ëng triÒu m¹nh. Do ®ã viÖc ®o ®¹c trªn thuû trùc ®¹i Vmc ~ V®b
biÓu thay thÕ cho viÖc ®o ®¹c trªn toµn mÆt c¾t cã ý
nghÜa vÒ kü thuËt vµ kinh tÕ.
b. X©y dùng t−¬ng quan Vmc ~ V®b: Tõ tµi liÖu ®o ®ång thêi trªn toµn mÆt c¾t ta sÏ
x©y dùng ®−îc t−¬ng quan Vmc ~ V®b (H×nh 4-23). Sè lÇn ®o ®¹c ®Ó x©y dùng t−¬ng quan
tuú thuéc vµo t×nh h×nh cô thÓ tõng tr¹m mµ quy ®Þnh nh−ng ph¶i b¶o ®¶m c¸c yªu cÇu sau:
+ §ñ ®Ó x©y dùng vµ ®¸nh gi¸ ®−îc t−¬ng quan Vmc ~ V®b
+ Ph©n bè ®Òu ë c¸c cÊp l−u tèc vµ ph©n bè lÇn ®o hîp lý ë c¸c kú triÒu ®Æc tr−ng.
• Yªu cÇu cña t−¬ng quan Vmc ~ V®b: B¨ng ®iÓm hÑp, th¼ng, c¸c ®iÓm ph©n bæ ®Òu vµ
kh«ng theo quy luËt thêi gian.
• Ph−¬ng tr×nh ®−êng quan hÖ (Vmc ~ V®b) cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng ®−êng håi quy (> 20
®iÓm), hoÆc b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
• X¸c ®Þnh quan hÖ Vmc ~ V®b b»ng ®−êng håi quy ë d¹ng:
Vmc = aV®b + b (4-47)
Trong ®ã:
88 http://www.ebook.edu.vn
i =n
∑ (Vdb i
− V db ).(Vmci − V mc )
i =1
a= i =n
(4-48)
∑ (Vdb i − V db ) 2
i =1
b = V mc - a V ®b (4-49)
HÖ sè t−¬ng quan r:
i =n
∑ (Vdb i
− V db ).(Vmci − V db )
i =1
r= (4-50)
i =n i =n
∑ (Vdb i − V db ) 2 .∑
2
(Vmci − V mc ) 2
i =1 i =1
Sai sè t−¬ng ®èi cña t−¬ng quan σt % (hay sai sè qu©n ph−¬ng):
- Khi n ≥ 30:
i =n
100
∑ (Vmc i − V mc ) 2
i =1
σt % = (1 − r 2 ). (4-51)
V mc n
- Khi 20 ≤ n < 30:
i =n
100
∑ (Vmc i − V mc ) 2
i =1
σt % = (1 − r 2 ). (4-52)
V mc n −1
Trong c¸c c«ng thøc trªn:
n - Tæng sè ®iÓm tÝnh to¸n.
V ®b, V mc - trÞ sè trung b×nh cña toµn bé sè ®iÓm V®bi, Vmci .
* X¸c ®Þnh quan hÖ Vmc ~ V®b b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i khi sè ®iÓm Ýt h¬n 20 ®iÓm.
Chia b¨ng ®iÓm ra nhiÒu nhãm ®iÓm, t×m to¹ ®é trung t©m cña mçi nhãm. KÎ ®−êng
th¼ng qua c¸c to¹ ®é trung t©m. Dïng c«ng thøc ®−êng th¼ng ®Ó t×m ph−¬ng tr×nh t−¬ng
quan. Sai sè qu©n ph−¬ng σt % ®¸nh gi¸ møc ®é t−¬ng quan ®−îc tÝnh:
2
⎛ Vmci − Vmct i
n ⎞
⎜
⎜ Vmct i ∑ ⎟
⎟
i =1 ⎝ ⎠
σ®% = 100. (4-53)
n −1
Trong ®ã:
Vmcti - l−u tèc trung b×nh mÆt c¾t ®äc trªn ®−êng quan hÖ t¹i ®iÓm thø i.
http://www.ebook.edu.vn 89
Khi sai sè qu©n ph−¬ng σ®% hay σt% < 5% th× ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu ®ã ®−îc sö
dông.
IV. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang khi ¶nh h−ëng triÒu yÕu
ChÕ ®é dßng ch¶y ë thêi kú nµy thuéc dßng kh«ng æn ®Þnh biÕn ®æi chËm do ®ã thêi
gian cña mét lÇn ®o l−u l−îng cã thÓ kÐo dµi h¬n mµ sai sè cña l−u l−îng “tøc thêi” vÉn
n»m trong sai sè cho phÐp.
Nãi chung ph−¬ng ph¸p ®o l−u tèc trong thêi gian ¶nh h−ëng triÒu yÕu ë c¸c tr¹m ¶nh
h−ëng triÒu ®−îc ¸p dông t−¬ng tù nh− ®o ®¹c ë tr¹m kh«ng ¶nh h−ëng triÒu trong mïa lò.
Sau ®©y chØ tr×nh bµy mét sè ®iÓm kh¸c ch−a ®−îc tr×nh bµy ë §4 - 2.
1. Sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc.
a) §−êng thuû trùc ®o l−u tèc cña ph−¬ng ph¸p ®o chi tiÕt: §èi víi tr¹m míi x©y dùng
cÇn ®o theo ph−¬ng ph¸p chi tiÕt, sè ®−êng thuû trùc ®o chi tiÕt ®−îc quy ®Þnh nh− b¶ng
(4-6).
b) Nh÷ng tr¹m ®· qua ®o ®¹c, nghiªn cøu th× cã thÓ gi¶m ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc
chi tiÕt. Sè ®−êng thuû trùc cßn l¹i gäi lµ ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc b×nh th−êng (hoÆc c¬
b¶n).
B¶ng 4-22. Sè ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng (c¬ b¶n)
§é réng B (m) 100-200 200-300 300-400 400-500 500-600 >600
Sè ®−êng thuû trùc ®o
6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 >11
l−u tèc
2. Thêi gian ®o l−u tèc t¹i mét ®iÓm: Tuú thuéc vµo møc ®é ¶nh h−ëng lò rÊt m¹nh
hoÆc khi lò cã ¶nh h−ëng triÒu mµ vËn dông thêi gian ®o ®¹c ®· giíi thiÖu cho hîp lý.
3. §o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang.
ViÖc ®o l−u tèc trªn mÆt c¾t ngang ®−îc tiÕn hµnh víi mét thuyÒn, mét m¸y l−u tèc, ®o
lÇn l−ît tõng thuû trùc nh− ®· tr×nh bµy ë (§4 - 2). Riªng ë vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu thêi
gian cña mét lÇn ®o l−u l−îng ®−îc khèng chÕ nh− sau: (Qui ph¹m 94TCN 17-99 trang 90)
- §Çu vµ cuèi mïa lò (n−íc th−îng nguån nhá) thêi gian mét lÇn ®o l−u l−îng nhá h¬n
2 giê.
- Nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c thêi gian mét lÇn ®o nhá h¬n 3 giê.
V. TÝnh l−u l−îng n−íc, l−îng triÒu vµ c¸c ®Æc tr−ng:
1. TÝnh l−u l−îng n−íc vµ c¸c ®Æc tr−ng:
a) Tr−êng hîp ®o l−u tèc trªn toµn mÆt ngang th× viÖc tÝnh to¸n nh− ®· tr×nh bµy ë §4 -
2.
b) Tr−êng hîp ®o l−u tèc trªn thuû trùc ®¹i biÓu th× tÝnh l−u l−îng n−íc b»ng c«ng
thøc:
90 http://www.ebook.edu.vn
Q = V mc . ω ch¶y (4-54)
Trong ®ã:
V mc lµ l−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t ®−îc tÝnh tõ quan hÖ Vmc ~ V®b
ω ch¶y lµ diÖn tÝch ch¶y cña mÆt c¾t ngang tuyÕn ®o, th−êng ®−îc x¸c ®Þnh tõ quan hÖ
diÖn tÝch mÆt c¾t vµ mùc n−íc ( H ~ ω) ®· ®−îc x©y dùng s½n.
2. TÝnh l−îng triÒu vµ c¸c ®Æc tr−ng.
C¸c ®Æc tr−ng vÒ dßng triÒu bao gåm:
- Thêi ®iÓm chuyÓn dßng triÒu, thêi gian dßng triÒu lªn xuèng
- L−îng triÒu lªn (ch¶y ng−îc), xuèng (ch¶y xu«i)
- L−îng triÒu tho¸t ra, vµo
- L−u l−îng b×nh qu©n dßng triÒu lªn, xuèng
- Tæng l−îng n−íc lªn, xuèng th¸ng, n¨m
- Tæng thêi gian dßng triÒu lªn, xuèng th¸ng, n¨m
- L−u l−îng triÒu b×nh qu©n n−íc s«ng th¸ng, n¨m
............
Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chi tiÕt c¸c ®Æc tr−ng trªn ®−îc tr×nh bµy trong §9-3 (ch−¬ng IX)
http://www.ebook.edu.vn 91
h−íng ng¾m phao. Gãc n»m lµ gãc hîp bëi h−íng ng¾m vµ h−íng khëi ®iÓm (tuyÕn chÝnh).
Sè phao ph¶ trªn mÆt c¾t kho¶ng tõ 20 ÷ 30 phao.
H×nh 4-24. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y khi phao tr«i r¶i trªn s«ng
ViÖc x¸c ®Þnh h−íng ch¶y ®−îc tiÕn hµnh nh− sau:
- X¸c ®Þnh ®−êng phao tr«i: vÞ trÝ phao tr«i qua c¸c tuyÕn lµ giao tuyÕn gi÷a ®−êng
phao tr«i vµ tuyÕn ngang. Kho¶ng c¸ch tõ m¸y kinh vÜ tíi phao ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
Hr
D= (4-55)
tgγ ± J sin β
Trong ®ã:
J- ®é dèc mÆt n−íc trong ®o¹n s«ng ®o ®¹c.
Hr - chiÒu cao m¸y kinh vÜ trªn mÆt n−íc t¹i tuyÕn chÝnh trong thêi ®iÓm ®o ®¹c
(xem h×nh 4-25)
- X¸c ®Þnh tèc ®é trung b×nh cña tõng phao:
Lp
Vp = (4-56)
t
Trong ®ã: LP - ®é dµi tuyÕn phao tr«i trong thêi gian t.
- BiÓu diÔn c¸c vÐct¬ l−u tèc cã ®é lín lµ gi¸ trÞ l−u tèc tÝnh theo (4-56) vµ ph−¬ng lµ
ph−¬ng cña ®−êng tiÕp tuyÕn víi ®−êng phao tr«i t¹i tuyÕn chÝnh.
VÐct¬ tæng hîp cña c¸c vÐct¬ thµnh phÇn trªn lµ h−íng ch¶y b×nh qu©n cña ®o¹n s«ng
(xem h×nh 4-24).
92 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 4-25. S¬ ®å c¸ch x¸c ®Þnh vÞ trÝ phao
http://www.ebook.edu.vn 93
Trong ®ã: n - sè l−îng phao ®· ®o ( 5 ÷ 7 phao).
ViÖc x¸c ®Þnh h−íng ch¶y b×nh qu©n b»ng phao tuy ®é chÝnh x¸c ch−a cao song nã
thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ë c¸c tr¹m, ph−¬ng ph¸p ®o ®¹c dÔ, nªn ®−îc ¸p dông réng r·i.
II. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y b»ng m¸y h¶i l−u.
1. Bè trÝ thuû trùc vµ ®iÓm ®o.
Tr−êng hîp tr¹m míi x©y dùng th× mÆt c¾t ngang ®−îc chän s¬ bé trªn ®o¹n s«ng ®Æt
tr¹m.
Trªn mÆt c¾t bè trÝ c¸c ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc (nh− bè trÝ ®−êng thuû trùc c¬ b¶n).
Trªn c¸c thuû trùc bè trÝ c¸c ®iÓm ®o nh− khi ®o l−u tèc.
2. C¸ch ®o vµ ghi sè liÖu.
Tr−íc khi ®o cÇn cho ®ñ bi (chuyªn dïng) vµo m¸y, ®Ó m¸y ë tr¹ng th¸i tù do nghÜa lµ
t¸ch sù liªn hÖ gi÷a trôc c¸nh qu¹t vµ b¸nh xe thø cÊp.
Khi ®o ta ®−a m¸y xuèng ®iÓm ®o, chê cho m¸y lµm viÖc æn ®Þnh råi míi b¾t ®Çu ®o.
§o xong mét ®iÓm th× kÐo m¸y lªn vµ ghi kÕt qu¶: sè bi r¬i vµo c¸c r·nh, sè vßng quay
cña c¸nh qu¹t trong thêi gian t.
3. TÝnh l−u tèc vµ x¸c ®Þnh h−íng ch¶y t¹i ®iÓm ®o:
Tr−íc tiªn ta kiÓm tra: tæng sè bi cho vµo m¸y ph¶i b»ng sè bi r¬i vµo c¸c r·nh céng
víi sè bi cßn l¹i trong èng chøa bi. KiÓm tra tæng sè vßng quay cña c¸nh qu¹t tÝnh tõ c¸c
viªn bi r¬i b»ng hoÆc xÊp xØ, tæng sè vßng quay cña c¸nh qu¹t ®äc trªn bé phËn tù ghi.
Tæng sè vßng quay tÝnh tõ c¸c viªn bi r¬i:
N1 = n0. n2
Trong ®ã:
N1 - tæng sè vßng quay cña c¸nh qu¹t.
n0 - sè vßng quay cña c¸nh qu¹t ®Ó 1 viªn bi r¬i (33 - 34 vßng).
n2 - tæng sè bi r¬i vµo c¸c r·nh t¹i 1 ®iÓm ®o.
Sau khi ®· lo¹i bá nh÷ng viªn bi cã gãc bi r¬i >90° ta tiÕn hµnh tÝnh l−u tèc b×nh qu©n
cña ®iÓm ®o b»ng ph−¬ng ph¸p sè häc.
N
Tõ tæng sè vßng quay N trong thêi gian t, tÝnh n = tõ quan hÖ v~n ®· cã x¸c ®Þnh
t
®−îc l−u tèc cña ®iÓm ®o.
ViÖc x¸c ®Þnh gãc tõ ph−¬ng vÞ (gãc tõ ph−¬ng vÞ lµ gãc hîp bëi ph−¬ng B¾c vµ h−íng
ch¶y) ®−îc tiÕn hµnh theo 2 ph−¬ng ph¸p sau:
94 http://www.ebook.edu.vn
a. Ph−¬ng ph¸p sè häc:
Khi gãc bi r¬i A ≤ 30° + 4n2 th× tÝnh gãc tõ ph−¬ng vÞ theo ph−¬ng ph¸p sè häc:
Trong ®ã:
n2 - tæng sè bi r¬i vµo c¸c r·nh.
A - gãc bi r¬i (hîp bëi r·nh ®Çu vµ r·nh cuèi cã bi r¬i);
A = 10° x (sè thø tù r·nh cuèi - sè thø tù r·nh ®Çu).
TÝnh gãc tõ ph−¬ng vÞ ¶o theo c«ng thøc:
K 1m1 + K 2 m 2 + .... + K n m n
α ¶o = x10 ° (4-58)
m1 + m 2 + ... + m n
Trong ®ã:
Ki - sè hiÖu r·nh cã bi r¬i.
mi - sè bi r¬i t−¬ng øng vµo c¸c r·nh.
Tr−êng hîp bi ®ång thêi r¬i vµo c¸c r·nh 1, 2, 3...; 33, 34, 35 th× ë mçi r·nh cã sè hiÖu
®Çu (1,2,3...) ph¶i céng thªm 36 ®¬n vÞ råi míi tÝnh theo c«ng thøc (4-58).
Gãc tõ ph−¬ng vÞ thùc sÏ lµ:
αthùc = α¶o ± sèhiÖu chØnh (4-59)
Sè hiÖu chØnh phô thuéc vµo vÞ trÝ ®Þa lý, nã lµ ®é tõ khuynh cña la bµn nÕu lÖch vÒ
h−íng §«ng th× sè hiÖu chØnh mang dÊu (+), nÕu lÖch vÒ h−íng T©y th× sè hÞªu chØnh mang
dÊu (-).
b. Ph−¬ng ph¸p h×nh häc (®å gi¶i).
Khi A>30°+ 4n2 th× tÝnh gãc tõ ph−¬ng vÞ theo ph−¬ng ph¸p h×nh häc.
Tr−íc tiªn tÝnh l−u tèc vµ gãc tõ ph−¬ng vÞ theo ph−¬ng ph¸p sè häc nh− trªn.
LËp b¶ng biÓu thÞ vÐct¬ h−íng ch¶y t¹i c¸c r·nh cã bi r¬i nh− b¶ng (4-23).
B¶ng 4-23. VÐct¬ h−íng ch¶y cña mét ®iÓm ®o
Tµi liÖu thùc ®o 162 192 213 231
Sè thø tù 1 2 3 4
§Æc tÝnh cña vect¬ Gãc tõ ph−¬ng vÞ (°) 160 190 210 230
§é dµi (tû lÖ víi sè bi r¬i) 2 2 3 1
§Ó x¸c ®Þnh gãc tõ ph−¬ng vÞ ta chän hÖ trôc to¹ ®é vu«ng gãc xoy: oy ph−¬ng Nam
B¾c, ox chØ ph−¬ng T©y §«ng (xem h×nh 4-27).
Tõ gèc to¹ ®é O lÇn l−ît vÏ c¸c vÐct¬ thµnh phÇn nèi tiÕp nhau víi ph−¬ng lµ gãc tõ
ph−¬ng vÞ vµ ®é lín lµ sè bi r¬i t−¬ng øng cña tõng vÐct¬ (b¶ng 4-23).
VÐct¬ tæng hîp (OA ) chØ gãc tõ ph−¬ng ¶o cña ®iÓm ®o. Gãc tõ ph−¬ng vÞ thùc ®−îc
tÝnh nh− ph−¬ng ph¸p sè häc c«ng thøc (4-78).
http://www.ebook.edu.vn 95
H×nh 4-27. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y b»ng m¸y h¶i l−u theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i
L−u tèc b×nh qu©n cña ®iÓm ®o ®−îc tÝnh nh− sau:
OA x V sè häc
V= (4-60)
n
∑ mi
i =1
Trong ®ã:
OA - ®é dµi cña vÐct¬ tæng hîp (tû lÖ ®é dµi nh− tû lÖ ®· chän ®Ó vÏ vÐc t¬ thµnh
phÇn);
Vsè häc - l−u tèc b×nh qu©n tÝnh theo ph−¬ng ph¸p sè häc;
n
∑ m i - tæng sè bi r¬i vµo c¸c r·nh.
i =1
4. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y b×nh qu©n thuû trùc vµ toµn dßng.
H−íng ch¶y b×nh qu©n thñy trùc ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c ph−¬ng ph¸p sau:
a. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch:
C¨n cø vµo l−u tèc vµ h−íng ch¶y cña tõng ®iÓm ®o trªn thuû trùc vÏ biÓu ®å ph©n bè
l−u tèc vµ gãc tõ ph−¬ng vÞ theo ®é s©u (xem h×nh 4-28).
Chia ®é s©u thuû trùc thµnh tõng ®o¹n b»ng nhau. Tõ c¸c ®iÓm chia ®ã ta tra trªn
®−êng ph©n bè l−u tèc vµ gãc tõ ph−¬ng vÞ ®−îc c¸c gi¸ trÞ vi vµ αi. Dïng c«ng thøc d−íi
®©y ®Ó x¸c ®Þnh gãc tõ ph−¬ng vÞ b×nh qu©n thuû trùc.
96 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 4-28. Ph©n bè l−u tèc vµ gãc tõ ph−¬ng vÞ theo ®é s©u
n
∑ v i sinα i
tg α = i =1 (4-61)
n
∑ v i cosα i
i =1
b. Ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i: VÏ c¸c vÐct¬ thµnh phÇn cña tõng ®iÓm ®o cã h−íng lµ h−íng
gãc tõ ph−¬ng vÞ vµ cã ®é lín lµ gi¸ trÞ l−u tèc cña ®iÓm ®o. VÐct¬ tæng hîp lµ h−íng ch¶y
b×nh qu©n cña thuû trùc.
Khi trªn thuû trùc chØ cã 1 ®iÓm ®o th× h−íng ch¶y cña ®iÓm ®o ®ã lµ h−íng ch¶y b×nh
qu©n cña thuû trùc.
Sau khi cã h−íng ch¶y b×nh qu©n thuû trùc, ®Ó x¸c ®Þnh h−íng ch¶y toµn dßng ta tiÕn
hµnh theo c¸c b−íc sau:
TÝnh l−u l−îng ®¬n vÞ: qi = vi . hi
Trong ®ã:
vi - l−u tèc b×nh qu©n thuû trùc thø i;
hi - ®é s©u cña thuû trùc thø i.
TÝnh l−u l−îng bé phËn:
Qbpi = qibi
Trong ®ã:
bi - kho¶ng c¸ch tõ gi÷a 2 thuû trùc kÒ nhau. Riªng b1 vµ bn lµ kho¶ng c¸ch tõ gi÷a 2
thuû trùc s¸t bê tíi mÐp n−íc (xem h×nh 4-29).
http://www.ebook.edu.vn 97
BiÓu diÔn c¸c l−u l−îng n−íc bé phËn d−íi d¹ng vÐct¬ cã ®é lín lµ gi¸ trÞ l−u l−îng bé
→
phËn vµ h−íng lµ h−íng ch¶y b×nh qu©n thuû trùc. VÐct¬ l−u l−îng tæng hîp OC lµ h−íng
ch¶y b×nh qu©n toµn mÆt c¾t (xem h×nh 4-29).
H×nh 4-29. X¸c ®Þnh h−íng ch¶y toµn dßng b»ng m¸y h¶i l−u
Chó ý: Trong c¸c tr−êng hîp dïng c¸c lo¹i m¸y ®o h−íng ch¶y kh¸c, hoÆc dïng m¸y
®o l−u l−îng ADCP th× tõ kÕt qu¶ ®o ®¹c còng sÏ cho ta gi¸ trÞ l−u tèc vµ h−íng t¹i c¸c ®iÓm
trªn c¸c thuû trùc.
Tõ ®ã còng cã thÓ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®· nªu ®Ó x¸c ®Þnh h−íng ch¶y b×nh qu©n
cho toµn dßng.
Riªng t¹i vïng s«ng ¶nh h−ëng triÒu cÇn x¸c ®Þnh ®−îc h−íng ch¶y b×nh qu©n trªn
thuû trùc vµ h−íng ch¶y cña tõng bé phËn trªn mÆt c¾t. Trong tr−êng hîp nµy dïng m¸y h¶i
l−u ®Ó ®o ®¹c lµ thuËn lîi h¬n c¶.
98 http://www.ebook.edu.vn
2. Ph−¬ng ph¸p ®o l−u l−îng:
a. Bè trÝ ®iÓm ®o trªn mÆt c¾t ngang
Sè ®iÓm ®o trªn mÆt c¾t ngang nãi chung tõ 30 - 40 ®iÓm. Sè ®iÓm nµy phô thuéc vµo
chiÒu réng, vµo sù ph©n bè l−u tèc vµ sù tù ®éng ho¸ cña m¸y ®o. N¬i l−u tèc Ýt thay ®æi
theo chiÒu réng th× ®o Ýt ®iÓm ®o h¬n nh−ng kh«ng Ýt h¬n 20 ®iÓm. Kho¶ng c¸ch gi÷a hai
®iÓm ®o kÒ nhau ph¶i ®ñ dµi ®Ó kÞp ghi nhËn kÕt qu¶ ®o ®¹c trong tr−êng hîp tù ®«ng ho¸
ch−a cao.
b. Tr×nh tù ®o:
- L¸i tµu vßng tõ h¹ l−u tiÕn vµo ®iÓm ®o thø nhÊt (phao 1) tíi ®iÓm ®o tèc ®é tµu, tèt
nhÊt lµ b»ng hoÆc xÊp xØ tèc ®é dßng ch¶y. Khi vÞ trÝ m¸y l−u tèc, ®Çu dß m¸y håi ©m vµo
®óng ®iÓm ®o th× ra hiÖu ®Ó ®ång thêi ghi c¸c sè liÖu l−u tèc, ®é gãc, ®é s©u (nÕu m¸y
kh«ng cã bé phËn tù ghi). C¸c sè liÖu ®ã thuéc ®iÓm ®o thø nhÊt.
Cho tµu di chuyÓn lªn th−îng l−u vµ vßng tíi ®iÓm ®o thø hai vµ còng ghi c¸c sè liÖu
trªn cho ®iÓm ®o thø hai. Cø tiÕp tôc ®o c¸c ®iÓm ®o tiÕp theo vµ tíi ®iÓm ®o cuèi cïng
(phao 2) xem s¬ ®å ®o ë (h×nh 4-30)
http://www.ebook.edu.vn 99
α: §é gãc trung h×nh cña hai ®iÓm ®o kÒ nhau .
- TÝnh ®iÖn tÝch bé phËn vµ ®iÖn tÝch mÆt c¾t:
h + h i +1
+ DiÖn tÝch bé phËn ωbfi= i L bi (4-63)
2
Trong ®ã: hi vµ hi+1 - ®é s©u t¹i ®iÓm ®o thø i vµ i + 1
Lbi: - Kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÓm i vµ i + 1
Riªng hai bé phËn s¸t bê th× diÖn tÝch bé phËn ®−îc tÝnh:
1
ωbfb1 = hiLo (40-64)
2
1
ω bfb2 = h n +1L n +1 (4-65)
2
Trong ®ã: ωbfb1, ωbfb2 diÖn tÝch hai bé phËn s¸t bê, h1, hn+1 lµ ®é s©u t¹i ®iÓm ®o ®Çu
tiªn vµ ®iÓm ®o cuèi cïng.
Lo, Ln+1 lµ kho¶ng c¸ch tõ phao1, phao 2 tíi mÐp n−íc gÇn phao.
+ DiÖn tÝch mÆt c¾t ω:
i=n
ω=K ∑ ωbfi + ωbfb1 + ωbfb2 (4-66)
i =1
Trong ®ã:
K: - hÖ sè hiÖu chØnh ®é réng
i=n
∑
B
K = f víi B m = L bi (4-67)
Bm i =1
100 http://www.ebook.edu.vn
Q = Kv (Qo + Q1 +........+ Qn + Qn + 1)
V + V2
Q = Kv (KbωoV1 + ω1 1 +...... + Kbωn+1.Vn+1 (4-69)
2
Trong ®ã:
ω1, ω2,........ ωn lµ diÖn tÝch bé phËn thø 1, 2,....n gi÷a hai phao ®−îc tÝnh theo (4-63)
ω0, ωn+1 lµ diÖn tÝch bé phËn s¸t bê ®−îc tÝnh theo (4-64), (4-65)
V2, V3,.......Vn lµ l−u tèc t¹i ®iÓm ®o thø 2, 3,....., n (gi÷a hai phao)
V1, Vn+1 lµ l−u tèc t¹i phao sè 1 vµ sè 2
Q0, Q1,..., Qn+1 lµ l−u l−îng n−íc bé phËn gi÷a hai mÐp n−íc.
Kv: lµ hÖ sè hiÖu chØnh l−u tèc ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc (4-74) hoÆc (4-75)
+ L−u l−îng n−íc cña lÇn ®o lµ:
Q1 + Q 2
Q= (4-70)
2
Trong ®ã: Q1, Q2 lµ l−u l−îng n−íc cña mét l−ît ®i vµ l−ît ®o vÒ tÝnh theo (4-69)
L−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t Vmc
Vmc1 + Vmc 2
Vmc = (4-71)
2
Trong ®ã:
Vmc1 : L−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t cña l−ît ®o ®i
Vmc2 : L−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t cña l−ît ®o vÒ
Tr−êng hîp lÇn ®o cã m vßng ®o th× l−u l−îng lÇn ®o lµ:
i=m
∑ Qi
Q = i =1 (4-72)
m
Vµ l−u tèc b×nh qu©n mÆt c¾t cña lÇn ®o ®ã lµ:
i=m
∑ Vi
Vmc = i =1 (4-73)
m
Víi Qi, Vi lµ l−u l−îng n−íc vµ l−u tèc cña vßng ®o thø i
d. HÖ sè hiÖu chØnh l−u tèc Kv:
- Tr−êng hîp ®ång thêi ®o l−u l−îng b»ng di ®éng vµ b»ng ph−¬ng ph¸p chi tiÕt hoÆc
b×nh th−êng th× Kv ®−îc tÝnh:
http://www.ebook.edu.vn 101
Q
Kv = (4-74)
Qm
Víi: Q lµ l−u l−îng ®o theo ph−¬ng ph¸p chi tiÕt hoÆc b×nh th−êng
Qm lµ l−u l−îng ®o b»ng tµu di ®éng.
Tr−êng hîp ®o l−u tèc nhiÒu ®iÓm t¹i mçi thuû trùc th× Kv ®−îc tÝnh :
K vtt1 + K vtt 2
(K vtt1Q o + Q1 + K + K vttn +1Q n +1
Kv = 2 (4-75)
Q
Trong ®ã: Kvtt1, Kvtt2, .....Kvttn+1 lµ hÖ sè hiÖu chØnh l−u tèc t¹i thuû trùc 1, 2, ...., n, n+1
vµ ®−îc tÝnh nh− sau:
Vtti
K vtti = (4-76)
Vmi
Víi Vtti lµ l−u tèc b×nh qu©n t¹i thuû trùc thø i (i= 1÷n+1)
Vmi lµ l−u tèc t¹i ®iÓm ®Æt m¸y l−u tèc khi ®o b»ng tµu di ®éng t¹i thuû trùc thø i, gi¸
trÞ nµy cã thÓ tra trªn quan hÖ V~ h.
Qo, Q1, ....,Qn+1 lµ l−u l−îng bé phËn thø 0, 1,....,n, n+1 (gi÷a hai mÐp n−íc)
Khi cã nhiÒu sè liÖu cña c¸c lÇn ®o ta cã thÓ x©y dùng quan hÖ gi÷a Kv víi H (mùc
n−íc) hoÆc víi yÕu tè nµo kh¸c cã quan hÖ chÆt chÏ nhÊt ®Ó sö dông hÖ sè hiÖu chØnh Kv
cho c¸c lÇn ®o l−u l−îng sau ®ã.
II. §o l−u l−îng n−íc b»ng m¸y ADCP:
M¸y ADCP - viÕt t¾t cña Acoustic Doppler Current Profiler( m¸y ®o dßng ch¶y b»ng
hiÖu øng §èp-l¬). M¸y ®o h·ng R.D.Instrument (Mü) s¶n xuÊt víi sù øng dông nh÷ng thµnh
tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. ë ®©y chØ giíi thiÖu mét sè néi dung kh¸i qu¸t vÒ m¸y
ADCP.
1. Nguyªn lý ho¹t ®éng c¬ b¶n cña m¸y ADCP
M¸y ADCP ®o ®−îc l−u tèc nhê øng dông mét ®Æc tÝnh vËt lý cña ©m ph¶n x¹ trong
tr−êng hîp nguån ph¸t ©m vµ vËt ph¶n x¹ chuyÓn ®éng, ®ã lµ hiÖu øng §èp-l¬ (Doppler
effect) hoÆc cßn gäi lµ dÞch chuyÓn §èp-l¬ (Doppler shift). §Æc tÝnh nµy ®−îc m« t¶ nh−
sau:
Khi nguån ph¸t ©m vµ vËt ph¶n x¹ ©m chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau th× tÇn sè cña
©m ph¶n x¹ sÏ thay ®æi so víi tÇn sè cña ©m nguån ®· ph¸t ra. Ph−¬ng tr×nh dÞch chuyÓn
§èp - l¬ (cho mét lÇn ph¶n x¹) ®−îc viÕt:
⎛V⎞
Fd = Fs ⎜ ⎟ (4-77)
⎝C⎠
Trong ®ã:
102 http://www.ebook.edu.vn
Fd - Gi¸ trÞ dÞch chuyÓn §èp - l¬ (KHz).
Fs - TÇn sè cña ©m nguån khi c¸c vËt kh«ng chuyÓn ®éng (KHz).
V - Tèc ®é chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi gi÷a nguån ©m vµ vËt ph¶n x¹ (m/s).
C - Tèc ®é truyÒn ©m trong m«i tr−êng ®o ®¹c (n−íc) - m/s.
Khi nguån ©m vµ vËt ph¶n x¹ tiÕn l¹i gÇn nhau tøc lµ V t¨ng th× Fd t¨ng; khi nguån ©m
vµ vËt ph¶n x¹ chuyÓn ®éng xa dÇn th× Fd gi¶m.
§Ó ®o ®−îc chÝnh x¸c gi¸ trÞ Fd, khi vËn hµnh ADCP ph¶i t¹o ra nguån ph¸t ©m cã tÇn
sè cao, ®Ó t¹o ra n¨ng l−îng ©m ®ñ lín. Xung n¨ng l−îng (gäi lµ ping) ®−îc truyÒn vµo n−íc
gièng nh− SONAR (viÕt t¾t cña Sound Navigation Ranging) cña tÇu ngÇm nh−ng víi tÇn sè
cao h¬n nhiÒu. N¨ng l−îng ©m ®−îc ph¸t vµo dßng ch¶y, khi gÆp c¸c phÇn tö l¬ löng (bïn
c¸t l¬ löng..) chuyÓn ®éng víi vËn tèc cña dßng n−íc, mét phÇn n¨ng l−îng ©m sÏ ph¶n håi
trë l¹i ADCP vµ m¸y sÏ ®o ®−îc Fd, cßn c¸c thµnh phÇn kh¸c trong c«ng thøc (4-77) ®·
®−îc x¸c ®Þnh. Tõ ®ã m¸y sÏ tÝnh ®−îc tèc ®é chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi (V) gi÷a dßng n−íc
vµ ADCP. §ång thêi ADCP còng ®o ®−îc h−íng vµ tèc ®é chuyÓn ®éng cña nã so víi ®¸y
s«ng (kªnh) b»ng ph−¬ng ph¸p ®· dïng ®Ó ®o l−u tèc. Nh− vËy m¸y sÏ x¸c ®Þnh ®−îc tèc ®é
dßng ch¶y so víi ®¸y s«ng.
ViÖc thu nhËn tÝn hiÖu ©m ph¶n håi cña ADCP cã thÓ lµ tõng ping ®¬n hoÆc mét tËp
hîp ping. §Ó gi¶m th«ng tin cÇn l−u tr÷ cho m¸y tÝnh, trong thùc tÕ cÇn ®iÒu khiÓn cho
ADCP nhËn tõng tËp hîp ping vµ tÝnh to¸n sè liÖu trung b×nh tr−íc khi truyÒn chóng vÒ m¸y
tÝnh.
Mét trong nh÷ng h×nh thøc thu nhËn xung n¨ng l−îng cña ADCP ®−îc m«t t¶ nh− h×nh
(4-31).
H×nh 4-31. C¸c h×nh thøc thu nhËn xung n¨ng l−îng ©m cña ADCP
Nh− vËy ADCP sÏ x¸c ®Þnh ®−îc l−u tèc trung b×nh t¹i trung t©m cña c¸c tËp hîp thuéc
c¸c tÇng s©u ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Tõ sè liÖu nµy ADCP sÏ tÝnh ®−îc l−u l−îng n−íc vµ c¸c yÕu
tè kh¸c b»ng c¸c phÇn mÒm ®· lËp s½n.
http://www.ebook.edu.vn 103
2. C¸c bé phËn chÝnh cña ADCP vµ t¸c dông :
a. Bé phËn ph¸t, thu n¨ng l−îng sãng ©m víi tÇn sè cao (tõ 250 ®Õn 3000 KHZ -tïy
lo¹i m¸y): Bé phËn nµy gäi lµ bé chuyÓn ®æi (Transducer, gäi t¾t lµ ®Çu dß) gåm mét sè vÞ
trÝ ph¸t, thu sãng ©m ®−îc g¾n vµo mÆt d−íi ADCP. Khi vËn hµnh, ®Çu dß ®−îc ®Æt ngËp
n−íc hoµn toµn ë ®é s©u tuú chän (20 - 30cm hay h¬n n÷a). Sãng siªu ©m ®−îc ph¸t d−íi
d¹ng chïm tia h×nh nãn cã gãc ë ®Ønh α thay ®æi tuú tÇn sè. Chïm tia Êy cã mét tia chÝnh ë
gi÷a vµ c¸c tia bªn ë xung quanh (H×nh 4-32). Khi c¸c tia chÝnh gÆp c¸c phÇn tö l¬ löng
trong n−íc th× n¨ng l−îng ©m sÏ ph¶n håi trë l¹i ADCP nhê bé phËn thu sãng. §©y lµ th«ng
tin chñ yÕu ®Ó ADCP tÝnh ra l−u tèc vµ l−u l−îng n−íc.
b. La bµn: M¸y cã mét la bµn cæng th«ng l−îng ®Ó ®o h−íng cña ADCP t−¬ng øng víi
tõ tr−êng cña Tr¸i ®Êt ®ång thêi
truyÒn sè liÖu l−u tèc ë d¹ng to¹
®é b¶n ®å B/N vµ §/T (N/S;
E/W), tõ ®ã ADCP cã thÓ x¸c
®Þnh ®−îc h−íng cña l−u tèc, sù
chuyÓn ®éng cña ADCP so víi
®¸y s«ng vµ cho ta h−íng cña
l−u tèc qua Tr¸i ®Êt.
c. Bé phËn ®o ®é nghiªng
vµ xoay cña tµu (thuyÒn):
ADCP cã ®Çu ®o (sensor) ®Ó ®o
®Æc tÝnh chuyÓn ®éng cña tµu.
Bé phËn nµy cho phÐp ADCP
hoÆc phÇn mÒm hiÖu chØnh sè
liÖu khi tµu l¾c l− hoÆc nghiªng
vÒ mét bªn.
d. §Çu ®o ®Ó x¸c ®Þnh
nhiÖt ®é n−íc vµ bé phËn nhËn H×nh 4-32. C¸c chïm tia n¨ng l−îng ©m ®−îc ADCP
th«ng tin vÒ ®é mÆn: Nh÷ng ph¸t vµo c¸c tÇng s©u cña dßng ch¶y
th«ng tin nµy cho phÐp m¸y x¸c
®Þnh tèc ®é truyÒn ©m trong n−íc ë n¬i ®o ®¹c. Tèc ®é nµy tû lÖ thuËn víi nhiÖt ®é vµ ®é
mÆn. ë n−íc ta tèc ®é nµy giao ®éng trong ph¹m vi tõ 1400-1550 m/s.
e. §ång hå thêi gian: §ång hå thêi gian cña ADCP ®éc lËp víi ®ång hå cña m¸y tÝnh
kÌm theo. §é chÝnh x¸c cña ®ång hå tíi 0,01s vµ chØ sai sè vµi gi©y trong mét th¸ng. Ngµy
giê cña ping hoÆc cña tËp hîp ping ®−îc truyÒn ra nh− mét phÇn cña sè hiÖu. Dïng thêi
gian gi÷a c¸c ping vµ vËn tèc cña tµu ADCP cã thÓ tÝnh ®−îc kho¶ng c¸ch mµ tµu ®· ®i ®−îc
gi÷a c¸c ping. §iÒu nµy cÇn thiÕt cho viÖc tÝnh to¸n l−u l−îng còng nh− cho biÕt ®−êng ®i
cña tµu (Ship track)
g. Hµm t−¬ng quan : ADCP dïng mét phÐp to¸n gäi lµ hµm t−¬ng quan ®Ó tÝnh l−u tèc
vµ tÝnh l−u l−îng n−íc...
104 http://www.ebook.edu.vn
h. M¸y tÝnh : Khi vËn hµnh m¸y ADCP ®−îc kÕt nèi víi m¸y tÝnh ®Æt trªn tµu. M¸y
tÝnh lµm c«ng cô ®−a ra c¸c lÖnh ®Ó vËn hµnh ADCP b»ng phÇn mÒm ®−îc lËp ra s½n, l−u
tr÷ sè liÖu tõ ADCP truyÒn tíi, xem l¹i sè liÖu vµ in sè liÖu d−íi d¹ng v¨n b¶n ..v..v. c¸c
phÇn mÒm kh¸c nhau cã chøc n¨ng kh¸c nhau, trong ®ã phÇn mÒm c¬ b¶n lµ TRANSECT
(cña RD. Instrument).
f. Nguån ®iÖn: N¨ng l−îng cung cÊp ADCP vµ m¸y tÝnh ho¹t ®éng lµ nguån ®iÖn mét
chiÒu (¾c quy) 12V÷14V DC
3. Mét sè nÐt chÝnh vÒ ®o l−u l−îng n−íc cña ADCP:
- L−u l−îng n−íc trong mét kho¶ng nµo ®ã cña mÆt c¾t (hoÆc toµn mÆt c¾t) lµ tæng
dßng ch¶y qua vu«ng gãc víi mÆt c¾t tõ ®−êng ®i cña tµu chiÕu xuèng ®¸y s«ng trªn ®o¹n
®ã trong thêi gian 1 gi©y. Gi¸ trÞ l−u l−îng qua mÆt c¾t kh«ng phô thuéc vµo ®−êng ®i thùc
cña tµu gi÷a hai ®iÓm ë hai bê ®èi diÖn cña s«ng.
- Khi nhËn vµ sö lý tÝn hiÖu ph¶n x¹ tõ c¸c phÇn tö l¬ löng, ADCP chia chiÒu s©u cét
n−íc ra nhiÒu ®o¹n nh÷ng ®o¹n nµy gäi lµ tÇng s©u (depth cells) vµ mçi tÇng s©u cã nhiÒu
tËp hîp ping ®−îc ®o ®¹c. §é dµy tÇng s©u tuú ng−êi sö dông cµi ®Æt. NÕu dïng lo¹i m¸y cã
tÇn sè 1200KHz th× chiÒu cao mçi tÇng s©u cã thÓ nhá tíi 5 cm tÊt nhiªn nÕu chia tÇng s©u
cµng nhá th× kÕt qu¶ ®o l−u l−îng sÏ cµng chÝnh x¸c song víi dung l−îng bé nhí cña m¸y
tÝnh cã h¹n th× phÐp ®o sÏ kh«ng thùc hiÖn ®−îc. Tõ n¨ng l−îng ©m ph¶n x¹ cña tõng tËp
hîp trªn c¸c tÇng s©u m¸y sÏ cho ta ph©n bè l−u tèc trung b×nh ë c¸c tÇng s©u còng nh− l−u
l−îng qua c¸c phÇn diÖn tÝch cña mÆt c¾t vµ l−u l−îng qua toµn mÆt c¾t
- Do ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña m¸y vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ nªn kh«ng ph¶i tÊt c¶ l−u l−îng
chuyÓn qua mÆt c¾t −ít ®Òu ®o ®−îc. C¸c bé phËn cña mÆt c¾t mµ m¸y kh«ng trùc tiÕp ®o
®¹c ®−îc l−u l−îng bao gåm;
+ PhÇn s¸t mÆt n−íc: V× phÇn nµy ë phÝa trªn bé chuyÓn ®æi
+ PhÇn gÇn hai bê s«ng : ë ®©y hoÆc lµ do ®é s©u dßng ch¶y nhá h¬n ®é s©u nhá nhÊt
cho phÐp ®o cña m¸y hoÆc do tµu kh«ng thÓ vµo s¸t bê ®−îc.
+ PhÇn s¸t ®¸y s«ng: phÇn nµy kh«ng ®o ®−îc l−u l−îng víi lý do: n¨ng l−îng tia chÝnh
®−îc truyÒn th¼ng tõ bé chuyÓn ®æi, mét sè tia bªn n¨ng l−îng thÊp h¬n ®−îc truyÒn ë d¹ng
h×nh nãn xung quanh tia chÝnh. H×nh nãn n¨ng l−îng nµy gäi lµ "bóp bªn" (Side lobes). Bóp
bªn cã gãc lÖch α so víi tia chÝnh (víi m¸y cã tÇn sè 1200 KHZ th× α=30°). PhÇn n¨ng
l−îng cña tia chÝnh ph¶n x¹ l¹i c¸c phÇn tö l¬ löng cßn phÇn n¨ng l−îng " bóp bªn" ph¶n
x¹ l¹i ®¸y. MÆc dï n¨ng l−îng "bóp bªn' yÕu h¬n tia chÝnh ®¸y vÉn lµ vËt ph¶n x¹ m¹nh h¬n
nhiÒu so víi c¸c phÇn tö l¬ löng trong n−íc. Do vËy lo¹i ph¶n x¹ ®¸y g©y nhiÔu sù ph¶n x¹
n−íc cña tia chÝnh, kÕt qu¶ l−u tèc thu ®−îc sÏ kh«ng chÝnh x¸c. Ngoµi lý do ®· nªu cßn
mét sè nguyªn nh©n kh¸c n÷a mµ phÇn l−u l−îng s¸t ®¸y kh«ng ®−îc ADCP ®−a vµo tÝnh
l−u l−îng .
§é dµy cña tÇng ®¸y kh«ng ®o ®−îc lµ 6% khi α = 20° vµ 15% khi α = 30° so víi
chiÒu s©u dßng ch¶y.
http://www.ebook.edu.vn 105
§Ó cã ®−îc l−u l−îng cña c¸c bé phËn kh«ng ®o ®−îc cÇn ph¶i sö dông phÐp ngo¹i suy
tõ tµi liÖu biªn. PhÐp ngo¹i suy cã thÓ lµ ®−êng th¼ng hoÆc ®−êng cong luü thõa quy luËt.
KÕt qu¶ tÝnh to¸n sÏ chÝnh x¸c h¬n khi dïng phÐp ngo¹i suy ®−êng cong tõ Ýt nhÊt tµi liÖu
®¸ng tin cËy cña hai tÇng s©u s¸t biªn. Gi¸ trÞ l−u l−îng ngo¹i suy sÏ ®−îc tù ®éng tÝnh to¸n
víi c¸c th«ng sè ®−îc cµi ®Æt cña ng−êi sö dông .
§Ó vËn hµnh tèt m¸y ®o ADCP ng−êi ®o ph¶i sö dông ®−îc nh÷ng ®iÓm cí b¶n cña
c¸c phÇn mÒm (chñ yÕu TRANSECT) ®−a ®ñ c¸c th«ng sè cÇn thiÕt tr−íc khi cho m¸y b¾t
®Çu ph¸t xung n¨ng l−îng.
4. Nh÷ng tµi liÖu c¬ b¶n thu thËp ®−îc khi sö dông ADCP
a. L−u l−îng n−íc: Sau khi kÕt thóc mét lÇn ®o m¸y cho ta c¸c gi¸ trÞ l−u l−îng sau:
- L−u l−îng toµn mÆt c¾t (c¶ phÇn ngo¹i suy)
- L−u l−îng n−íc qua mét bé phËn nµo ®ã cña mÆt c¾t. (Xem b¶ng bªn ph¶i cña c¸c
h×nh 4-33; 4-36)
- NÕu trªn mÆt c¾t cã c¸c bé phËn n−íc ch¶y ng−îc chiÒu nhau th× trong kÕt qu¶ sÏ lµ
tæng l−u l−îng chuyÓn qua mÆt c¾t theo mét chiÒu nµo ®ã.
b. L−u tèc:
- Sù ph©n bè l−u t«c theo h−íng nµo ®ã t¹i bÊt kú thuû trùc nµo (h×nh 4-33)
- Ph©n bè l−u tèc trªn mÆt c¾t theo mét h−íng nµo ®ã (h×nh 4-34)
c. Ph©n bè c−êng ®é cña n¨ng l−îng ©m ph¶n x¹ cña mét chïm tia nµo ®ã trªn mÆt
ngang (h×nh 4- 35)
d. §−êng ®i cña tµu theo to¹ ®é vµ vÐc t¬ l−u tèc t¹i ®é s©u nµo ®ã (h×nh 4-36)
e. Cho biÕt kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm b¾t ®Çu ®o tíi ®iÓm nµo ®ã (khi cÇn xem l¹i tµi liÖu)
Ngoµi ra cßn cho ta biÕt thêi gian ®o ®¹c, nhiÖt ®é n−íc lóc ®o vµ nhiÒu th«ng tin kh¸c.
5. Nh÷ng yÕu tè n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu
Theo tµi liÖu ®o thö nghiÖm ë n−íc ta th× dïng m¸y ADCP cho ta l−u l−îng n−íc sai
kh¸c víi l−u l−îng cña ph−¬ng ph¸p ®o chi tiÕt nhá h¬n 5% (lÊy l−u l−îng ®o chi tiÕt trong
®iÒu kiÖn tin cËy nhÊt lµm chuÈn). Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi ®é chÝnh x¸c cña tµi liÖu ®o
b»ng ADCP bao gåm:
- Tèc ®é di chuyÓn cña tµu ®o: Khi tµu ®o di chuyÓn chËm sÏ cã nhiÒu tËp hîp sè liÖu
thu ®−îc, do ®ã sÏ gi¶m sai sè trung b×nh cña l−u l−îng.
- KÝch th−íc tÇng s©u cµng nhá th× sÏ thu ®−îc nhiÒu tËp hîp, c¸c phÇn l−u l−îng
kh«ng ®o ®−îc cÇn ph¶i ngo¹i suy sÏ gi¶m, do ®ã sè liÖu thu ®−îc sÏ chÝnh x¸c h¬n.
- §é s©u trung b×nh cµng lín th× cã nhiÒu tÇng s©u ®−îc ®o, do ®ã tæng sai sè sÏ gi¶m.
- BÒ réng s«ng cµng lín th× cã nhiÒu tËp hîp ®−îc ®o (xÐt cïng tèc ®é chuyÓn ®éng cña
tµu) do ®ã sai sè trung b×nh vÒ l−u l−îng sÏ gi¶m.
- Khi l−u tèc lín th× phÐp ®o l−u tèc sÏ cã ®é biÕn thiªn thÊp h¬n.....
106 http://www.ebook.edu.vn
H×nh 4-33. Ph©n bè l−u tèc h−íng §«ng vµ B¾c theo ®é s©u t¹i ®iÓm ®o
http://www.ebook.edu.vn 107
H×nh 4-35. Ph©n bè c−êng ®é ©m ph¶n x¹ trªn mÆt c¾t ngang
H×nh 4-36. §−êng ®i cña tµu ( Shiptrack) theo to¹ ®é vµ h−íng l−u tèc ë tÇng s©u 1.86m
108 http://www.ebook.edu.vn
§ 4-7 kh¸i qu¸t vÒ chÕ ®é ®o l−u l−îng n−íc.
Tuú theo môc ®Ých, yªu cÇu ®Æt tr¹m, tuú theo thêi gian thµnh lËp tram, tuú theo chÕ ®é
dßng ch¶y, t×nh h×nh thay ®æi cña mÆt c¾t t¹i tuyÕn ®o, tuú thuéc vµo c¸c ¶nh h−ëng cña
®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc c«ng tr×nh gÇn tr¹m.. mµ sè lÇn ®o l−u l−îng n−íc cã thÓ nhiÒu hay
Ýt.
VÒ kh¸i qu¸t th× sè lÇn ®o l−u l−îng ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu sau:
- §ñ ®Ó khèng chÕ ®−îc tÝnh ®¹i biÓu cña quan hÖ Q = ƒ(H) tõ thÊp ®Õn cao.
- §ñ ®Ó x©y dùng c¸c quan hÖ tÝnh l−u l−îng tøc thêi khi l−u l−îng n−íc ë tr¹m ¶nh
h−ëng cña mét yÕu tè nµo ®ã.
- L−u l−îng n−íc cña ®iÓm ®o cã tÝnh ®¹i biÓu cho c¸c kú triÒu c−êng, trung b×nh vµ
kÐm.
- Kú ®o bao gåm c¶ thêi kú ¶nh h−ëng lò chñ yÕu hoÆc ¶nh h−ëng triÒu chñ yÕu
I. ChÕ ®é ®o l−u l−îng n−íc ë tr¹m kh«ng ¶nh h−ëng triÒu
1. Sè lÇn ®o vÒ mïa kiÖt Ýt h¬n vÒ mïa lò, (b»ng kho¶ng 1/3)
2. Khi cã lò th× tuú thuéc vµo quan hÖ mùc n−íc ~ l−u l−îng (H ~Q) cña tr¹m chÞu ¶nh
h−ëng lo¹i g× (®é dèc, diÖn tÝch, c«ng tr×nh trªn s«ng, tæng hîp) mµ bè trÝ ®iÓm ®o sao cho
phï hîp ®Ó ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña viÖc tÝnh to¸n l−u l−îng tøc thêi (chØnh lý tµi liÖu l−u
l−îng n−íc)
3. §èi víi tr¹m míi x©y dùng th× sè lÇn ®o l−u l−îng nhiÒu h¬n ë tr¹m ®· ho¹t ®éng
mét thêi gian
II. ChÕ ®é ®o l−u l−îng ë tr¹m ¶nh h−ëng triÒu
1. Thêi kú ¶nh h−ëng triÒu m¹nh: §o trªn ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu.
a. §èi víi vïng nhËt triÒu:
- ChÕ ®é 1: Mçi giê ®o mét lÇn vµo c¸c giê 1, 2, ...24; ngoµi ra tr−íc vµ sau lóc xuÊt
hiÖn l−u tèc lín nhÊt, lóc chuyÓn dßng triÒu c¸ch 30 phót ®o mét lÇn.
- ChÕ ®é 2: Mçi giê ®o mét lÇn (1, 2,....24)
- ChÕ ®é 3: Hai giê ®o mét lÇn vµo c¸c giê lÎ (1, 3, ....21, 23)
b. §èi víi vïng b¸n nhËt triÒu vµ triÒu hçn hîp
- ChÕ ®é 1; Nöa giê ®o mét lÇn, ngoµi ra tr−íc vµ sau khi xuÊt hiÖn l−u tèc lín nhÊt lóc
chuyÓn dßng triÒu c¸ch 15 phót ®o mét lÇn.
- ChÕ ®é 2: Nöa giê ®o mét lÇn (0h, 0h30'... )
- ChÕ ®é 3: Trong thêi gian dßng triÒu xuèng mçi giê ®o mét lÇn,trong thêi gian dßng
triÒu lªn nöa giê ®o mét lÇn.
http://www.ebook.edu.vn 109
ChÕ ®é 4: Mçi giê ®o mét lÇn (1,2...24)
2. Thêi kú ¶nh h−ëng triÒu yÕu.
ChÕ ®é ®o l−u l−îng ë thêi kú nµy cã thÓ vËn dông chÕ ®é ®o l−u l−îng ë tr¹m kh«ng
¶nh h−ëng triÒu.
Trong mïa lò nh−ng cã thêi kú ¶nh h−ëng lò yÕu, ¶nh h−ëng triÒu m¹nh th× tuú theo
t×nh h×nh dßng ch¶y mµ thay ®æi chÕ ®é ®o cho phï hîp.
110 http://www.ebook.edu.vn
Ch−¬ng V
I. Kh¸i niÖm:
Bïn c¸t trong n−íc s«ng lµ nh÷ng phÇn tö r¾n bao gåm bïn, sÐt, mïn, c¸t, sái, ®¸ vv...
chuyÓn ®éng trong lßng s«ng. Dïng thuËt ng÷ “bïn c¸t” ®Ó chØ “nh÷ng phÇn tö r¾n” trong
n−íc s«ng tuy ch−a thËt chÝnh x¸c nh−ng v× mét sè lý do nh− ®· nªu ë lêi giíi thiÖu, nªn
trong gi¸o tr×nh nµy vÉn sö dông c¸c thuËt ng÷ cò ®Ó nãi vÒ phÇn tö r¾n vµ mét sè vÊn ®Ò
kh¸c n÷a.
II. Nguån gèc bïn c¸t trong s«ng.
Bïn c¸t trong s«ng do ba nguån cung cÊp chñ yÕu sau ®©y:
1. Tõ bÒ mÆt l−u vùc:
BÒ mÆt l−u vùc bÞ phong ho¸, khi h¹t m−a r¬i xuèng t¹o ra ®éng n¨ng lµm cho bïn c¸t
t¸ch khái mÆt phong ho¸. Dßng ch¶y mÆt trªn l−u vùc l«i cuèn chóng tr«i xuèng khe, suèi
vµ cuèi cïng vµo s«ng. L−îng bïn c¸t tõ nguån cung cÊp nµy chiÕm 80% tæng l−îng bïn
c¸t trong s«ng.
2. Tõ bê vµ lßng s«ng:
§éng n¨ng cña dßng ch¶y lµm xãi lë bê s«ng vµ lßng s«ng ®−a bïn c¸t vµo dßng ch¶y.
L−îng bïn c¸t nµy chiÕm kho¶ng 15-20% tæng l−îng bïn c¸t trong s«ng.
3. Tõ biÓn ®−a vµo:
§èi víi nh÷ng ®o¹n s«ng gÇn biÓn do t¸c ®éng cña dßng ch¶y ven bê, dßng triÒu, sãng,
giã... mµ bïn c¸t ®· ®−îc ®−a tõ biÓn vµo s«ng, l−îng bïn c¸t nµy chiÕm kho¶ng 5% tæng
l−îng bïn c¸t trong s«ng. Tuy tû lÖ bïn c¸t tõ biÓn vµo lµ nhá song nã lµ nh©n tè chñ yÕu
lµm ¶nh h−ëng tíi sù ho¹t ®éng kinh tÕ ë vïng cöa s«ng nh− båi lÊp cöa s«ng ¶nh h−ëng
xÊu ®Õn tho¸t lò, giao th«ng thuû, ®¸nh c¸ vv...Do ®ã trong viÖc ®o ®¹c bïn c¸t kh«ng ®−îc
xem nhÑ thµnh phÇn bïn c¸t nµy.
http://www.ebook.edu.vn 111
Nh÷ng h¹t r¾n cã ®−êng kÝnh t−¬ng ®èi nhá chuyÓn ®éng l¬ löng theo dßng n−íc ®−îc
gäi lµ bïn c¸t l¬ löng.
2. Bïn c¸t ®¸y (chÊt di ®Èy)*:
Nh÷ng h¹t r¾n cã ®−êng kÝnh lín h¬n, chuyÓn ®éng s¸t ®¸y s«ng b»ng c¸c h×nh thøc
l¨n, tr−ît, nh¶y... gäi lµ bïn c¸t ®¸y
Tuú thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cña dßng ch¶y nh− l−u tèc, ®é dèc, ®é s©u... mµ mét h¹t
c¸t cã thÓ lóc nµy th× chuyÓn ®éng l¬ löng, khi kh¸c l¹i chuyÓn ®éng s¸t ®¸y, lo¹i bïn c¸t
nµy gäi lµ bïn b¸n l¬ löng. §Ó tiÖn cho c«ng t¸c ®o ®¹c, sö dông tµi liÖu ng−êi ta gép lo¹i
bïn c¸t b¸n l¬ löng vµo bïn c¸t l¬ löng.
112 http://www.ebook.edu.vn
viÖc ®o ®¹c bïn c¸t ®¸y cã thÓ sÏ ®−îc phôc håi ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ
nghiªn cøu khoa häc... V× nh÷ng lý do trªn mµ trong gi¸o tr×nh nµy vÉn ®Ò cËp tíi nh÷ng néi
dung c¬ b¶n cña ®o ®¹c vµ tÝnh to¸n bïn c¸t ®¸y.
ΔΗ
2
25
http://www.ebook.edu.vn 113
M¸y gåm mét èng kim lo¹i h×nh trô thÓ tÝch 0,5-5dm3. Hai ®Çu èng cã 2 n¾p, trong n¾p
cã ®Öm cao su. N¾p ®−îc gi÷ chÆt vµo miÖng èng nhê c¸c gi©y lß xo. ViÖc ®ãng më n¾p cã
thÓ dïng d©y kÐo, dïng t¶i träng th¶ tõ trªn xuèng hoÆc dïng ®éng c¬ ®iÖn.
Tr−íc khi dïng m¸y kiÓu ngang cÇn thö ®é nh¹y cña bé phËn ®ãng më n¾p vµ ®é
kÝn cña n¾p.
Muèn lÊy mÉu t¹i mét ®iÓm nµo ®ã ta më 2 n¾p, th¶ m¸y xuèng ®iÓm ®o, ®Ó vµi ba
gi©y, ®ãng n¾p vµ kÐo m¸y lªn.
114 http://www.ebook.edu.vn
- LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch s©u (tÝch ph©n):
+ Khi ®é s©u tõ 1-20m, l−u tèc < 0.5m/s
+ Khi ®é s©u tõ 1-10m, l−u tèc <1.0m/s
+ Khi ®é s©u tõ 1-5m, l−u tèc <2.5m/s
http://www.ebook.edu.vn 115
c¸t l¬ löng nã sÏ bÞ khóc x¹ víi c¸c gãc kh¸c nhau tïy thuéc vµo c¸c h¹t to, nhá. C¸c tia
khóc x¹ nµy sÏ gÆp mét “mµn ch¾n”, t¹i ®ã m¸y sÏ nhËn th«ng tin vÒ gãc khóc x¹, c−êng ®é
tia laze ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kÕt qu¶.
b. C¸c bé phËn chÝnh cña m¸y : HÖ thèng quang häc, bé phËn ®iÖn tö, pin, vá b¶o vÖ
vµ d©y kÕt nèi.
116 http://www.ebook.edu.vn
d) C¸ch ®o ®¹c
M¸y cã thÓ ®o ®¹c bïn c¸t l¬ löng theo ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n. Khi ®o, m¸y ®−îc cè
®Þnh vµo d©y c¸p s¸t trªn c¸ s¾t vµ di chuyÓn xuèng, lªn víi tèc ®é ®Òu trªn thñy trùc. Mçi
lÇn ®o trªn mçi thñy trùc m¸y cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu phÐp ®o t¹i tÊt c¶ c¸c ®iÓm vµ kÌm
theo thêi gian. KÕt qu¶ ®o ®¹c sÏ ®−îc m¸y l−u gi÷ hoÆc truyÒn ngay tíi m¸y tÝnh ®Æt ë trªn
thuyÒn.
II. M¸y lÊy mÉu bïn c¸t ®¸y
1. M¸y ″§«n″.
M¸y “§«n” do Liªn x« (cò) s¶n xuÊt, gåm cã c¸c bé phËn c¬ b¶n: Vá b¶o vÖ (1); M¸ng
chøa c¸t (2); cöa vµo (3); cöa ra (4); c¬ cÊu ®ãng, më cöa m¸y (5); th©n m¸y (6) - xem h×nh
(5-5).
Muèn ®o bïn c¸t t¹i mét ®iÓm nµo ®ã trªn ®¸y s«ng ta cho m¸y xuèng ®iÓm ®o. Khi
m¸y ch¹m ®¸y s«ng th× cöa vµo vµ cöa ra ®Òu më. Khi thêi gian ®o ®· ®ñ th× kÐo m¸y lªn
ghi l¹i thêi gian ®o vµ cho mÉu bïn c¸t vµo dông cô ®ùng mÉu.
http://www.ebook.edu.vn 117
- §u«i m¸y (4) cã t¸c dông l¸i cho cöa høng c¸t lu«n lu«n h−íng ng−îc chiÒu dßng
ch¶y (khi ®o).
H×nh 5-6 : M¸y lÊy mÉu bïn c¸t ®¸y Helley Smith
b. C¸ch ®o ®¹c :
Dïng têi, c¸ s¾t th¶ m¸y xuèng ®iÓm ®o (hoÆc xung quanh ®iÓm ®o). GÇn tíi ®¸y cÇn
th¶ nhÑ nhµng tr¸nh lµm sôc bïn vµo m¸y. Khi thêi gian ®o ®· ®ñ dµi th× kÐo m¸y lªn vµ lÊy
mÉu bïn c¸t ra tõ tói høng c¸t. Thêi gian ®o mçi ®iÓm dµi, ng¾n tïy thuéc vµo suÊt chuyÓn
c¸t ®¸y cña ®iÓm ®o. Nãi chung thêi gian ®o 1 ®iÓm cÇn ®−îc thö dÇn tõ 5, 10, 15, 20 ...
phót, sao cho mçi lÇn lÊy mÉu bïn c¸t ch−a ®Çy tói chøa c¸t. §Ó b¶o ®¶m ®é tin cËy cña kÕt
qu¶, mçi ®iÓm cÇn ®o nhiÒu lÇn (5-6 lÇn), kÕt qu¶ sÏ lµ trÞ sè trung b×nh sè häc cña c¸c lÇn
lÊy mÉu.
c. ¦u, nh−îc ®iÓm cña m¸y lÊy mÉu Helley smith:
M¸y vËn hµnh ®¬n gi¶n. Tói ®ùng bïn c¸t lµ bé phËn c¶i tiÕn so víi m¸y §«n. Tói ®−îc
lµm b»ng Polieste, cã m¾t l−íi kh¸ nhá (250 micr«met) song n−íc vÉn tho¸t dÔ dµng. Bïn
c¸t vµo tói kh«ng bÞ tr«i ra ngoµi khi kÐo lªn. Qua mét sè lÇn ®o thö nghiÖm cho kÕt qu¶
®¸ng tin cËy.
Mét sè tån t¹i cña m¸y nh− : ViÖc lÊy mÉu t¹i mét ®iÓm nhiÒu lÇn rÊt tèn c«ng søc, thêi
gian; viÖc x¸c ®Þnh hÖ sè ®−êng kÝnh h¹t bïn c¸t khã kh¨n. M¸y Helley Smith ®ang ®−îc ®o
thö nghiÖm vµ ®o phôc vô cho c¸c chuyªn ®Ò nghiªn cøu, ch−a ®−îc øng dông réng r·i t¹i
c¸c tr¹m thñy v¨n.
118 http://www.ebook.edu.vn
1. Thuû trùc lÊy mÉu trªn mÆt c¾t ngang.
MÆt c¾t ®o bïn c¸t ®−îc bè trÝ trïng víi mÆt c¾t ®o l−u l−îng n−íc. Khi bè trÝ thuû trùc
lÊy mÉu bïn c¸t l¬ löng cÇn chó ý:
- Sè ®−êng thñy trùc lÊy mÉu b»ng hoÆc Ýt h¬n sè ®−êng thuû trùc c¬ b¶n ®o l−u tèc.
Nh−ng kh«ng ®−îc Ýt h¬n ë b¶ng (5-2).
- VÞ trÝ ®−êng thuû trùc lÊy mÉu ph¶i trïng víi ®−êng thuû trùc ®o l−u tèc.
B¶ng 5-2. Sè ®−êng thuû trùc lÊy mÉu n−íc phô thuéc ®é réng s«ng.
§é réng mÆt n−íc (m) <10 10÷50 50÷100 100÷300 300÷1000 >1000
Sè thuû trùc lÊy mÉu n−íc 3÷5 5÷7 7÷8 8÷10 10÷12 2÷15
2. VÞ trÝ thuû trùc ®¹i biÓu:
Trªn mÆt c¾t ngang cã thÓ chän mét hoÆc hai ®−êng thuû trùc ®Ó lÊy mÉu n−íc h»ng
ngµy. Thuû trùc nµy gäi lµ thuû trùc ®¹i biÓu.
VÞ trÝ cña thuû trùc ®¹i biÓu ph¶i ®¹t c¸c yªu cÇu sau:
- Trïng víi mét hoÆc hai vÞ trÝ thuû trùc ®· lÊy mÉu trªn toµn mÆt ngang.
- Quan hÖ ρmn~ρ®b chÆt chÏ (cã sai sè qu©n ph−¬ng trong ph¹m vi cho phÐp).
- ThuËn tiÖn cho viÖc lÊy mÉu ®¹i biÓu hµng ngµy.
II. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu.
1. LÊy mÉu toµn mÆt ngang: ViÖc lÊy mÉu ®−îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi ®o l−u tèc.
LÊy mÉu trªn thuû trùc cã ba ph−¬ng ph¸p: Ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm, ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n
vµ ph−¬ng ph¸p hçn hîp.
a. LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm:
Sè ®iÓm ®o trªn thuû trùc phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: §é s©u thuû trùc, ph©n bè bïn
c¸t theo ®é s©u, yªu cÇu cña sè liÖu vµ t×nh h×nh dßng ch¶y lóc ®o ®¹c.
VÞ trÝ c¸c ®iÓm ®o vµ ®é s©u thÝch hîp khi dïng c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn m¸y mãc kh¸c
nhau ®−îc thÓ hiÖn nh− b¶ng (5-3).
B¶ng 5-3. §é s©u thÝch hîp cho ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm.
§é s©u thÝch hîp (m)
Sè ®iÓm ®o VÞ trÝ ®iÓm ®o
Dïng gËy Dïng c¸p
5 ®iÓm MÆt; 0.2; 0.6; 0.8h; ®¸y >1.50 >3.00
3 ®iÓm 0.2; 0.6; 0.8h >0.75 >1.50
2 ®iÓm 0.2; 0.8h >0.75 >1.50
http://www.ebook.edu.vn 119
1 ®iÓm 0.5 <0.75 <1.50
1 ®iÓm 0.6h <0.50 <1.00
VÞ trÝ ®iÓm lÊy mÉu ph¶i trïng víi vÞ trÝ ®iÓm ®o l−u tèc trõ tr−êng hîp lÊy mÉu 1 ®iÓm
t¹i 0,5h. NÕu sè ®iÓm ®o l−u tèc trªn mét thuû trùc nhiÒu h¬n sè ®iÓm lÊy mÉu bïn c¸t th×
c¸c ®iÓm lÊy mÉu bïn c¸t còng chØ ¸p dông theo b¶ng (5-3).
M¸y lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p nµy lµ kiÓu ngang, kiÓu chai (cã nót) hoÆc m¸y ch©n
kh«ng.
b. LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n (tÝch s©u).
ViÖc lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n cã thÓ lÊy mét lÇn tõ ®¸y lªn mÆt hoÆc c¶ hai
lÇn xuèng vµ lªn. M¸y lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p nµy lµ kiÓu chai hoÆc m¸y ch©n kh«ng.
Khi lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p 1 lÇn lªn th× hai vßi cña m¸y kiÓu chai cÇn cã nót ®ãng më
khi cÇn thiÕt.
LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ph©n cÇn chó ý:
- Khi di chuyÓn m¸y lÊy mÉu ph¶i kÐo víi tèc ®é ®Òu vµ kh«ng v−ît qu¸ 1/3 l−u tèc
b×nh qu©n thuû trùc.
- MÉu n−íc kh«ng ®−îc lÊy ®Çy chai, th−êng b»ng tõ 80-90% thÓ tÝch chai. NÕu kÐo
chai lªn mµ n−íc ®· vµo ®Çy chai th× cÇn lÊy l¹i mÉu kh¸c.
- Khi lÊy mÉu b»ng m¸y ch©n kh«ng th× cÇn c¨n cø vµo ph¹m vi sö dông cña m¸y.
c. LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p hçn hîp trªn thuû trùc.
Theo ph−¬ng ph¸p nµy th× mÉu n−íc lÊy t¹i c¸c ®iÓm kh¸c nhau trªn thuû trùc cã thÓ
tÝch theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh, hçn hîp mÉu n−íc t¹i c¸c ®iÓm ®o thµnh 1 mÉu n−íc cho mçi
thuû trùc. ë ®©y cã thÓ lÊy mÉu b»ng m¸y kiÓu chai, m¸y kiÓu ngang hoÆc m¸y ch©n kh«ng.
Tû lÖ mÉu n−íc t¹i c¸c ®iÓm cã thÓ dùa theo ®é s©u hoÆc theo gi¸ trÞ l−u tèc t¹i c¸c
®iÓm.
- Theo ®é s©u th× thÓ tÝch mÉu n−íc ®−îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ sau: 2/1/1 vµ 1/1, tû lÖ
2/1/1 tøc lµ thÓ tÝch n−íc mÉu t¹i ®iÓm 02h lµ 2 phÇn th× thÓ tÝch mÉu t¹i mçi ®iÓm 0,6h vµ
0,8h lµ 1 phÇn. Tû lÖ 1/1 tøc lµ thÓ tÝch n−íc mÉu t¹i ®iÓm 0,2h vµ 0,6h b»ng nhau.
VÞ trÝ c¸c ®iÓm ®o cña ph−¬ng ph¸p hçn hîp tû lÖ theo ®é s©u nh− b¶ng (5-4).
B¶ng 5-4. §é s©u ®iÓm ®o theo ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu hçn hîp.
Ph−¬ng ph¸p VÞ trÝ ®iÓm ®o §é s©u thÝch hîp (m)
Dïng gËy Dïng c¸p
2/1/1 0.2h;0.6h;0.8h >0.75 >1.5
1/1 0.2h;0.8h >0.75 >1.5
120 http://www.ebook.edu.vn
- Theo gi¸ trÞ l−u tèc cña ph−¬ng ph¸p ®o 2 ®iÓm hoÆc 3 ®iÓm th× thÓ tÝch n−íc mÉu
t¹i c¸c ®iÓm tû lÖ thuËn víi gi¸ trÞ l−u tèc t¹i ®iÓm ®ã.
VÝ dô: Ph−¬ng ph¸p 3 ®iÓm.
L−u tèc t¹i c¸c ®iÓm 0.2h; 0.6h; 0.8h t−¬ng øng lµ 2m/s, 1.8m/s, 1.5m/s th× thÓ tÝch
n−íc mÉu t¹i c¸c ®iÓm t−¬ng øng lµ 1lÝt, 0.9lÝt vµ 0.75lÝt.
Chó ý: Khi lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p hçn hîp, nÕu x¶y ra tr−êng hîp thÓ tÝch mÉu n−íc lÊy
t¹i c¸c ®iÓm ch−a phï hîp víi tû lÖ ®· quy ®Þnh th× cã thÓ bít c¸c mÉu n−íc cã thÓ tÝch v−ît
qu¸ thÓ tÝch quy ®Þnh.
Sai sè thÓ tÝch mÉu cho phÐp t¹i c¸c ®iÓm kh«ng qu¸ 10% thÓ tÝch quy ®Þnh.
d. LÊy mÉu n−íc theo ph−¬ng ph¸p hçn hîp trªn mÆt c¾t ngang.
Theo ph−¬ng ph¸p nµy th× mÉu n−íc lÊy t¹i c¸c thuû trùc trªn mÆt c¾t ngang ®−îc ®æ
chung thµnh mét mÉu. KÕt qu¶ sau khi tÝnh to¸n sÏ cho ta l−îng ngËm c¾t b×nh qu©n mÆt
ngang.
Ph−¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông víi ®iÒu kiÖn l−îng ngËm c¸t nhá h¬n 20g/m3 (c©n
1/1000g), khi lò lªn xuèng nhanh viÖc lÊy mÉu cïng lóc víi ®o l−u l−îng gÆp khã kh¨n
hoÆc khi ®o l−u tèc tõ c¸c c«ng tr×nh ®o ®¹c kh«ng thuËn tiÖn cho viÖc lÊy mÉu.
2. LÊy mÉu n−íc ®¹i biÓu.
ViÖc ®o l−u l−îng bïn c¸t trªn toµn mÆt ngang kh¸ phøc t¹p vµ tèn kÐm. §Ó gi¶m bít
sè lÇn lÊy mÉu trªn mÆt c¾t ngang ta cã thÓ chØ lÊy mÉu trªn thuû trùc ®¹i biÓu. ViÖc lÊy
mÉu n−íc ®¹i biÓu cã thÓ dïng mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p vµ m¸y lÊy mÉu ®· tr×nh bµy.
Tr−êng hîp l−îng ngËm c¸t t¹i 1 ®iÓm nµo ®ã trªn thuû trùc ®¹i biÓu cã quan hÖ chÆt
víi l−îng ngËm c¸t b×nh qu©n mÆt ngang th× chØ cÇn lÊy mÉu n−íc ®¹i biÓu t¹i ®iÓm ®ã.
M¸y lÊy mÉu n−íc ®¹i biÓu ph¶i thèng nhÊt víi m¸y lÊy mÉu n−íc trªn toµn mÆt ngang khi
x©y dùng quan hÖ (ρmn ∼ρ®b).
Khi mÉu n−íc ®¹i biÓu lÊy t¹i 2 thuû trùc ®¹i biÓu th× cã thÓ hçn hîp thµnh 1 mÉu ®Ó xö
lý.
III. Xö lý mÉu n−íc bïn c¸t l¬ löng.
Xö lý mÉu n−íc lµ x¸c ®Þnh khèi l−îng bïn c¸t kh« cã trong mÉu n−íc. HiÖn nay cã 2
ph−¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó xö lý mÉu n−íc: Ph−¬ng ph¸p läc vµ ph−¬ng ph¸p sÊy kh«.
1. Ph−¬ng ph¸p läc:
Ph−¬ng ph¸p nµy thÝch hîp khi l−îng ngËm c¸t t−¬ng ®èi lín.
§Ó x¸c ®Þnh khèi l−îng bïn c¸t tr−íc tiªn ta x¸c ®Þnh dung tÝch mÉu n−íc, cho mÉu
n−íc vµo thïng hoÆc chai ®Ó l¾ng. Thêi gian ®Ó l¾ng phô thuéc vµo tèc ®é l¾ng ch×m cña
bïn c¸t.
http://www.ebook.edu.vn 121
C¸c dông cô läc mÉu: Chai ®ùng n−íc mÉu (sau khi ®· g¹n n−íc trong), giÊy läc vµ
phÔu. GiÊy läc lµ mét lo¹i giÊy chuyªn dïng cÇn b¶o ®¶m c¸c tiªu chuÈn: Dµy, dai, c¸t mÞn
kh«ng lät qua, kh«ng cã chÊt hoµ tan vµo n−íc, sau khi sÊy kh« Ýt hót Èm, läc nhanh vv...
- Läc xong ®−a giÊy läc cã chøa bïn c¸t vµo sÊy (sÊy b»ng ®iÖn, b»ng h¬i, b»ng
than...), khi sÊy cÇn duy tr× nhiÖt ®é 105oC, thêi gian sÊy kho¶ng 3-5giê.
- Sau khi sÊy xong cÇn ®Ó mÉu bïn c¸t vµo b×nh hót Èm cho nguéi råi míi c©n.
- ViÖc x¸c ®Þnh khèi l−îng bïn c¸t cña mÉu ph¶i dïng c©n tiÓu ly cã ®é chÝnh x¸c
1/10000g hoÆc 1/1000g, ®äc kÕt qu¶ tíi 0,0001g hoÆc 0,001g.
2. Ph−¬ng ph¸p sÊy kh«.
Néi dung cña ph−¬ng ph¸p sÊy kh« mÉu bao gåm:
- X¸c ®Þnh dung tÝch mÉu n−íc.
- §Ó l¾ng, hót bít n−íc trong.
- Cho mÉu vµo cèc vµ sÊy kh« ë 1050C sau ®ã ®Ó nguéi
- C©n ®Ó x¸c ®Þnh khèi l−îng bïn c¸t trong mÉu.
Theo ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ cÇn ph¶i hiÖu chØnh chÊt hoµ tan, nhÊt lµ ®èi víi tr−êng
hîp l−îng ngËm c¸t nhá. §Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng chÊt hoµ tan cã thÓ lÊy n−íc trong hót tõ
mÉu n−íc ra cho vµo cèc, sÊy kh« vµ c©n.
Hµm l−îng chÊt hoµ tan tÝnh theo c«ng thøc:
ΔW
α= (5-1)
V
Trong ®ã :
α : Hµm l−îng chÊt hoµ tan (g/cm3).
V : Dung tÝch n−íc trong ®· dïng ®Ó x¸c ®Þnh hµm l−îng chÊt hoµ tan (cm3).
ΔW : Khèi l−îng chÊt hoµ tan (g).
Khi cã xÐt tíi ¶nh h−ëng cña chÊt hoµ tan, khèi l−îng bïn c¸t cña mÉu ®−îc tÝnh theo
c«ng thøc: WS=WM-WC- Δ (5-2)
WS'
Víi Δ = (V ′ − )α (5-3)
ρS
Trong ®ã :
WS : Khèi l−îng bïn c¸t thùc (g).
WM : Khèi l−îng bïn c¸t, chÊt hoµ tan vµ cèc sÊy (g).
WC : Khèi l−îng cèc sÊy (g).
122 http://www.ebook.edu.vn
WS’ : Khèi l−îng bïn c¸t vµ chÊt hoµ tan.
Δ : Khèi l−îng chÊt hoµ tan (g).
V’ : Dung tÝch n−íc mÉu bïn c¸t khi cho vµo cèc sÊy (cm3).
ρS : Khèi l−îng riªng cña bïn c¸t (g/cm3).
Khi Δ >1-2% khèi l−îng mÉu bïn c¸t khi ph¶i xÐt ®Õn ¶nh h−ëng cña chÊt hoµ tan.
3. X¸c ®Þnh l−îng ngËm c¸t (hµm l−îng chÊt l¬ löng)* cña mÉu n−íc: L−îng ngËm
c¸t cña mÉu n−íc ®· xö lý ®−îc tÝnh nh− sau:
WS 6
ρ= 10 (5-4)
V
Trong ®ã :
ρ : L−îng ngËm c¸t (g/m3).
WS : Khèi l−îng bïn c¸t trong mÉu n−íc ®· sÊy kh« (g).
V : ThÓ tÝch n−íc mÉu (cm3).
L−îng ngËm c¸t ë ®©y cã thÓ lµ cña ®iÓm ®o (nÕu lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm)
cña thuû trùc (tÝch s©u, hçn hîp) hoÆc cña mÆt ngang (hçn hîp trªn mÆt c¾t ngang).
IV. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng:
L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng cã thÓ tÝnh b»ng hai ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph−¬ng ph¸p
®å gi¶i.
1. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.
a. TÝnh l−îng ngËm c¸t b×nh qu©n thuû trùc:
§Ó tÝnh l−îng ngËm c¸t b×nh qu©n thuû trùc trong tr−êng hîp lÊy mÉu b»ng ph−¬ng
ph¸p tÝch ph©n hoÆc ph−¬ng ph¸p hçn hîp ta dïng c«ng thøc (5-4).
NÕu lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm th× l−îng ngËm c¸t b×nh qu©n thuû trùc ®−îc
tÝnh theo c¸c c«ng thøc sau:
- §o 5 ®iÓm:
ρ V + 3ρ 02 V02 + 3ρ 06 V06 + 2ρ 08 V08 + ρ1.0 V1.0
ρ tt = o o (5-5)
10V tt
ρ V + ρ 06 V06 + ρ 08 V08
- §o 3 ®iÓm: ρ tt = 02 02 (5-6)
V02 + V06 + V08
ρ V + ρ 08 V08
- §o 2 ®iÓm: ρ tt = 02 02 (5-7)
V02 + V08
http://www.ebook.edu.vn 123
- §o 1 ®iÓm: ρ tt = C 1ρ 05 (5-8)
ρ 0, ρ 02 ,...,ρ1.0 : L−îng ngËm c¸t t¹i ®iÓm mÆt, 02h, ..., ®¸y.
124 http://www.ebook.edu.vn
1
R mn = ρ mn Q (5-12)
1000
Trong ®ã :
ρ mn : Lµ l−îng ngËm c¸t toµn mÆt c¾t ngang ®−îc tÝnh theo (5-4) hoÆc tra tõ
quan hÖ ρmn~ρ®b (g/m3).
Q : Lµ l−u l−îng n−íc (m3/s) ®−îc tÝnh tõ tµi liÖu thùc ®o (nÕu lÊy mÉu hçn
hîp mÆt ngang ®ång thêi ®o l−u l−îng) hoÆc ®−îc tÝnh tõ c¸c quan hÖ tÝnh l−u
l−îng (trong tr−êng hîp lÊy mÉu n−íc ®¹i biÓu mµ kh«ng ®ång thêi ®o l−u
l−îng n−íc).
2. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i.
Néi dung tÝnh to¸n ®−îc thùc hiÖn tuÇn tù nh− sau:
(1). TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng ®¬n vÞ α (l−u l−îng chÊt l¬ löng ®¬n vÞ)*.
α = ρ i Vi (5-13)
Trong ®ã :
α i : L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng ®¬n vÞ t¹i ®iÓm ®o i trªn thuû trùc (kg/m2s).
ρ i : L−îng ngËm c¸t t¹i ®iÓm ®o i trªn thuû trùc (kg/m3), ®· ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
c«ng thøc (5-4).
Vi : L−u tèc t¹i ®iÓm i t−¬ng øng (m/s).
(2). VÏ biÓu ®å ph©n bè l−îng ngËm c¸t (ρ~h) vµ ph©n bè l−u l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ
(α~h) theo ®é s©u (cïng trªn biÓu ®å V~h) - h×nh (4-18).
(3). TÝnh l−u l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ b×nh qu©n thuû trùc.
F
α tt = (5-14)
h
Trong ®ã :
α tt : L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng ®¬n vÞ b×nh qu©n thuû trùc (g/m2s hoÆc kg/m2s).
F : DiÖn tÝch giíi h¹n bëi ®−êng α ~h ®−êng mÆt n−íc vµ ®¸y s«ng.
h : §é s©u thuû trùc (m).
(4). VÏ ph©n bè l−u l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ b×nh qu©n thuû trùc theo mÆt c¾t ngang
( α tt ~B).
(5). C¨n cø vµo ®−êng ( α tt ~B) x¸c ®Þnh α tt cho tÊt c¶ c¸c thuû trùc (c¶ thuû trùc ®o
s©u) vµ tÝnh l−u l−îng bïn c¸t tõng phÇn:
http://www.ebook.edu.vn 125
r= α tt .h (5-15)
Trong ®ã: r lµ l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng tõng phÇn (l−u l−îng chÊt l¬ löng thuû trùc)*
®¬n vÞ lµ g/ms hoÆc kg/ms.
(6). VÏ ®−êng ph©n bè l−u l−îng bïn c¸t tõng phÇn trªn mÆt c¾t ngang (r~B).
(7). X¸c ®Þnh diÖn tÝch biÓu ®å giíi h¹n bëi ®−êng r~B vµ ®−êng mÆt n−íc. Sè ®o diÖn
tÝch ®ã chÝnh lµ l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng R.
§Ó x¸c ®Þnh diÖn tÝch trªn cã thÓ dïng m¸y ®o diÖn tÝch, dïng m¸y tÝnh hoÆc tÝnh b»ng
c«ng thøc gÇn ®óng sau ®©y:
1 r +r r +r 1
R= r1 b o + 1 2 b1 + ... + n −1 n b n −1 + rn b n (5-16)
2 2 2 2
Trong ®ã :
R : L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng toµn mÆt ngang (kg/s, T/s).
ri : L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng tõng phÇn t¹i thuû trùc thø i.
bi : Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thuû trùc (lÊy mÉu vµ ®o s©u).
(8). L−îng ngËm c¸t b×nh qu©n mÆt ngang ®−îc tÝnh nh− c«ng thøc (5-11).
Chó ý: Khi lÊy mÉu b»ng ph−¬ng ph¸p 3 ®iÓm, 2 ®iÓm, 1 ®iÓm, tÝch ph©n vµ hçn hîp th× sau
khi x¸c ®Þnh l−îng ngËm c¸t b×nh qu©n thuû trùc b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, tÝnh ®−îc l−u
l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ b×nh qu©n thuû trùc, råi tiÕp tôc tÝnh to¸n tõ b−íc (4) trë ®i. Trong
tr−êng hîp nµy l−u l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ b×nh qu©n thuû trùc ®−îc tÝnh nh− sau:
α tt = ρ tt V tt (5-17).
VÝ dô 5-1. Tµi liÖu thùc ®o l−u tèc, ®é s©u vµ l−îng ngËm c¸t cña 1 tr¹m nh− b¶ng (5-5) vµ
(5-6). H·y tÝnh l−u l−îng bïn c¸t cña lÇn ®o ®ã b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ph−¬ng
ph¸p ®å gi¶i. Kb chän b»ng 2/3.
1. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch (vÝ dô 5-1).
- §Ó ¸p dông ®−îc c«ng thøc (5-10) tr−íc tiªn cÇn tÝnh ®−îc l−u l−îng n−íc bé phËn
b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch. ViÖc tÝnh to¸n xem vÝ dô (4-1), ch−¬ng IV. KÕt qu¶ ®−îc ghi
tõ cét 5 ®Õn cét 11 b¶ng (5-7).
- L−îng ngËm c¸t b×nh qu©n thuû trùc tÝnh theo c«ng thøc (5-5) ghi ë cét 12.
- L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng tÝnh theo (5-10) ghi ë cét 14.
Vµ kÕt qu¶ cuèi cïng nh− sau:
+ L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng qua mÆt ngang:
Rmn=47.1kg/s
+ L−îng ngËm c¸t b×nh qu©n mÆt ngang:
126 http://www.ebook.edu.vn
R mn 47.1
ρ mn = = * 1000 = 41.7(g / m 3 )
Q 1130
+ L−îng ngËm c¸t lín nhÊt (t¹i 0,8h, thuû trùc III)
ρ max = 60.1(g / m 3 )
http://www.ebook.edu.vn 127
VÝ dô 5-1. B¶ng 5-5. Tµi liÖu ®o s©u
VÝ dô 5-1. B¶ng 5-6. Tµi liÖu l−u tèc vµ l−îng ngËm c¸t t¹i c¸c ®iÓm ®o
128 http://www.ebook.edu.vn
http://www.ebook.edu.vn 127
B¶ng 5-7. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch.
o
N thuû trùc TÝnh diÖn tÝch L−u tèc L−îng ngËm
löng (kg/s)
DiÖn tÝch gi÷a
gi÷a 2.T.T (m)
2 thuû trùc
®o s©u (m2)
(m3/s)
(m)
§o s©u
tèc
2 thuû trùc
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
mep np 40 0.00
20 0.99 19.8
1 60 1.98
30 2.59 77.7 208 0.29 60.3 35.30 2.13
2 90 3.20
30 3.65 10.0 0.44 35.3
3 I 120 4.10
20 4.13 82.6
4 140 4.16 259 0.52 135 37.80 5.10
40 4.40 176.0
5 II 180 4.65 0.60 40.2
40 4.66 187.0
6 220 4.68
40 4.89 196.0 591 0.54 316 43.00 13.60
7 260 5.10
40 5.20 208.0
8 III 300 5.40 0.47 45.8
40 5.30 212.0
9 340 5.20
40 5.20 208.0 628 0.48 301 43.60 13.10
10 380 5.20
40 5.20 208.0
11 IV 420 5.20 0.49 41.5
40 5.30 212.0
12 460 5.40
40 5.50 220.0 620 0.47 291 40.80 11.90
13 500 5.60
40 4.70 188.0 0.45 40.2
14 V 540 3.80
20 3.45 69.0
15 560 3.10 103 0.30 30.9 40.20 1.24
22 1.55 34.1
mnt 582 0.00
ω=2409 Q=1134 R=47.07
≈2410m2 ≈1130 m3/s ≈47.1kg/s
128 http://www.ebook.edu.vn
2. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t l¬ löng theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i (vÝ dô 5-1).
- Víi l−îng ngËm c¸t vµ l−u tèc cña c¸c ®iÓm ®o ®· ghi ë b¶ng (5-6) tÝnh l−u l−îng
bïn c¸t l¬ löng ®¬n vÞ α i theo c«ng thøc (5-13) trªn biÓu ®å ρ ~h, V~h vÏ tiÕp biÓu ®å α ~h
(xem h×nh 4-18, ch−¬ng IV).
- X¸c ®Þnh diÖn tÝch biÓu ®å α ~h, dïng c«ng thøc (5-14) ®Ó tÝnh α tt cho c¸c thuû
trùc lÊy mÉu.
- VÏ ph©n bè α tt ~B (h×nh 4-18, ch−¬ng IV), x¸c ®Þnh l−u l−îng bïn c¸t ®¬n vÞ ( α tt )
cho tÊt c¶ c¸c thuû trùc (kÓ c¶ thuû trùc kh«ng lÊy mÉu), kÕt qu¶ ghi ë cét (5) b¶ng (5-8).
- Dïng c«ng thøc (5-15) tÝnh l−u l−îng bïn c¸t tõng phÇn (r) - ghi ë cét 6, vÏ biÓu ®å
r~B (h×nh 4-18).
- L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng chuyÓn qua mÆt ngang cã thÓ tÝnh gÇn ®óng b»ng c«ng
thøc (4-16), kÕt qu¶ tõng b−íc ®−îc ghi tõ cét (7) ®Õn cét (9) - b¶ng (5-8).
+ L−u l−îng bïn c¸t l¬ löng tÝnh theo ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i lµ Rmn=47.2kg/s (tæng
céng cét 9).
phËn Ri(kg/s)
§é s©u h(m)
2 thuû trùc
§o l−u tèc
§o s©u
thuû trùc
1 2 3 4 5 6 7 8 9
mep np 40 0.00 0.0 0.0
3.6 20 0.072
1 60 1.98 3.6 7.1
18.8 30 0.56
2 90 3.20 9.5 30.4
1.0 48.2 30 1.45
3 I 120 4.10 16.1 66.0
73.6 20 1.47
4 140 4.16 19.5 81.1
97.8 40 3.91
5 II 180 4.65 24.6 114.4
112.0 40 4.48
6 220 4.68 23.4 109.5
http://www.ebook.edu.vn 129
1 2 3 4 5 6 7 8 9
110.0 40 4.40
7 260 5.10 21.6 110.4
111.4 40 4.46
8 III 300 5.40 21.0 112.4
110.1 40 4.40
9 340 5.20 20.7 107.8
106.2 40 4.25
10 380 5.20 20.3 104.7
105.2 40 4.21
11 IV 420 5.20 20.3 105.6
106.6 40 4.26
12 460 5.40 20.0 107.6
107.2 40 4.29
13 500 5.60 19.2 106.8
87.0 40 3.48
14 V 540 3.80 17.7 67.3
53.0 20 1.06
15 560 3.10 12.5 38.8
19.4 22 0.427
mnt 582 0.00 0.0 0.0
R=47.18
≈ 47.2 kg/s
130 http://www.ebook.edu.vn
Thêi gian lÊy mÉu ®−îc tÝnh tõ khi m¸y võa ch¹m ®¸y s«ng tíi khi b¾t ®Çu kÐo m¸y lªn
vµ c¨n cø vµo khèi l−îng mÉu cÇn lÊy. Khèi l−îng mçi mÉu bïn c¸t ®¸y vµo kho¶ng 50-
750gam. Khi kÕt thóc lÊy mÉu cÇn ghi l¹i thêi gian ®o cña mÉu. Bïn c¸t cña mÉu ®−îc lÊy
ra tõ m¸ng chøa c¸t vµ ®ùng vµo dông cô riªng ®Ó xö lý.
Thùc tÕ ®o ®¹c cho thÊy t¹i cïng mét vÞ trÝ lÊy mÉu, khèi l−îng bïn c¸t lÊy hai lÇn
liªn tôc cã khi sai kh¸c nhau tíi hai lÇn v× vËy ®Ó t¨ng ®é chÝnh x¸c cho kÕt qu¶ t¹i mét mÉu
nªn lÊy hai lÇn, kÕt qu¶ lµ trÞ sè b×nh qu©n sè häc cña hai lÇn ®o.
http://www.ebook.edu.vn 131
3. TÝnh l−u l−îng bïn c¸t ®¸y: L−u l−îng bïn c¸t ®¸y cã thÓ tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p
ph©n tÝch hoÆc b»ng ph−¬ng ph¸p ®å gi¶i, ë ®©y chØ nªu c¸ch tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p ph©n
tÝch vµ ®−îc tÝnh b»ng c«ng thøc sau:
⎡ gs g s + g s2 g s + g sn gs ⎤
G S mn = 0.001⎢ 1 ⋅ b 0 + 1 ⋅ b1 + ⋅ ⋅ ⋅ + n 1 ⋅ b n −1 + n ⋅ b n ⎥ (5-21)
⎣⎢ 2 2 2 2 ⎦⎥
Trong ®ã :
GSmn: L−u l−îng bïn c¸t ®¸y mÆt ngang thùc ®o (T/s).
gSi : SuÊt chuyÓn c¸t ®¸y t¹i thuû trùc thø i (kg/ms), i=1,2,...n.
b1, b2, ..., bn-1 lµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c thuû trùc lÊy mÉu 1,2,...,n-1 (m)
b0, bn lµ kho¶ng c¸ch tõ thuû trùc lÊy mÉu s¸t bê tíi ®iÓm giíi h¹n cã bïn c¸t
®¸y gÇn nã (m).
4. §o bïn c¸t t¹i thuû trùc ®¹i biÓu: Trong tr−êng hîp nµy th× l−u l−îng bïn c¸t ®¸y
®−îc x¸c ®Þnh tõ quan hÖ suÊt chuyÓn c¸t ®¸y ®¹i biÓu (gS®b) víi l−u l−îng bïn c¸t ®¸y mÆt
ngang (GSmn) ®· ®−îc lËp s½n.
132 http://www.ebook.edu.vn
Sè lÇn ®o bïn c¸t ®¸y trªn mÆt ngang sao cho ®¶m b¶o ®ñ phèi hîp ®−îc víi bïn c¸t
®¸y t¹i thuû trùc (®iÓm) ®¹i biÓu ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc l−u l−îng bïn c¸t ®¸y hµng ngµy. Sè lÇn
®o toµn mÆt ngang cña bïn c¸t ®¸y nãi chung Ýt h¬n sè lÇn ®o bïn c¸t l¬ löng.
http://www.ebook.edu.vn 133
Ch−¬ng VI
- §é muèi lµ tæng sè gam c¸c lo¹i muèi trong mét ngh×n gam n−íc biÓn. Tæng sè
gam c¸c lo¹i muèi ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch ch−ng c¹n 1000g n−íc biÓn ë nhiÖt ®é 480oC.
Trong ®iÒu kiÖn nµy toµn bé muèi cacbonat bÞ oxi ho¸, thµnh phÇn h÷u c¬ bÞ ®èt ch¸y, c¸c
ion ièt (I-) vµ br«m (Br-) ®−îc thay thÕ b»ng ®−¬ng l−îng ion clo (Cl-). X¸c ®Þnh ®é muèi
b»ng ph−¬ng ph¸p nµy gÆp khã kh¨n nªn ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh l−îng Cl- trong mÉu n−íc,
th«ng qua ®ã x¸c ®Þnh ®−îc ®é muèi. Qua kÕt qu¶ nghiªn cøu n−íc ë ®¹i d−¬ng ng−êi ta
®−a ra c«ng thøc kinh nghiÖm biÓu thÞ quan hÖ trªn nh− sau:
C=0.030+1.8050Cl (6-1)
Trong ®ã :
C : Lµ ®é muèi tÝnh b»ng o oo .
Cl : Lµ ®é clo tÝnh b»ng o oo .
Quan hÖ gi÷a ®é clo vµ ®é muèi trong n−íc s«ng mïa ven biÓn phøc t¹p h¬n nhiÒu,
kh«ng thÓ dïng c«ng thøc (6-1) ®−îc do ®ã ng−êi ta ®· ®−a ra ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l−îng
muèi natri clorua (NaCl) lµ lo¹i muèi chiÕm tû lÖ lín nhÊt trong c¸c lo¹i muèi ë n−íc biÓn.
- §é mÆn lµ tæng sè gam muèi natri-clorua trong mét ngh×n gam n−íc biÓn. §¬n vÞ
hay dïng g/1000g ( o oo )- Ký hiÖu lµ S.
§Ó x¸c ®Þnh ®é mÆn ng−êi ta dùa vµo c«ng thøc biÓu thÞ quan hÖ gi÷a ®é clo vµ ®é mÆn
nh− sau:
S = 1,65 Cl (6-2)
Cl = 0,607S (6-3)
Trong ®ã:
S : ®é mÆn ( o oo )
Cl : ®é clo ( o oo )
KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy ®é mÆn nhá h¬n ®é muèi 8,6%. Khi ®é clo b×nh qu©n cña
n−íc biÓn lµ 19,337 o oo th× ®é mÆn b×nh qu©n lµ 32 o oo , ®é muèi lµ 35%o nh− vËy giíi h¹n
trªn cña ®é mÆn vïng ven biÓn vµo kho¶ng 32 ÷ 35 o oo .
134 http://www.ebook.edu.vn
I. §−êng thuû trùc lÊy mÉu.
Khi tr¹m thuû v¨n cÊp I, cÊp II cã ®o mÆn th× ®−êng thñy trùc lÊy mÉu mÆn trïng víi
®−êng thuû trùc ®o l−u tèc.
C¸c tr¹m thuû v¨n cÊp III, c¸c tr¹m chuyªn ®o mÆn th× ®−êng thñy trùc ®−îc bè trÝ cè
®Þnh vµo chç cã dßng ch¶y râ rÖt, chç dßng chÝnh, tr¸nh n¬i n−íc tï, n−íc vËt.
Nãi chung ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu lÊy mÉu ph©n tÝch mÆn trïng víi ®−êng thñy trùc
®¹i biÓu ®o l−u tèc. Tr−êng hîp vÞ trÝ 2 ®−êng thuû trùc ®¹i biÓu ®ã kh«ng trïng nhau th×
ph¶i x¸c ®Þnh vÞ trÝ thuû trùc ®¹i biÓu ®o mÆn riªng.
C¸ch x¸c ®Þnh nh− sau: TiÕn hµnh ®o mét sè lÇn ®é mÆn ®Æc tr−ng (lín nhÊt, nhá nhÊt,
trung b×nh) trªn toµn mÆt ngang tÝnh, ®é mÆt b×nh qu©n mÆt ngang ( S mn). Chän 1 sè ®−êng
thuû trùc tÝnh ®é mÆn b×nh qu©n thuû trùc S tt. LËp quan hÖ S mn ~ S tt . Thuû trùc nµo cho
quan hÖ S mn ~ S tt chÆt chÏ (cã sai sè qu©n ph−¬ng nhá nhÊt) th× chän lµm thuû trùc ®¹i biÓu
®o mÆn.
II. VÞ trÝ ®iÓm lÊy mÉu trªn thñy trùc.
Sè ®iÓm lÊy mÉu trªn mçi thuû trùc cã thÓ lµ 3 ®iÓm hoÆc 6 ®iÓm.
- §o 3 ®iÓm ë c¸c ®é s©u t−¬ng ®èi: mÆt; 0,5h (hoÆc 0,6h) vµ ®¸y.
- §o 6 ®iÓm ë c¸c ®é s©u t−¬ng ®èi: mÆt; 0,2h; 0,4h; 0,6h; 0,8h; vµ ®¸y.
Qua tµi liÖu thùc tÕ cho thÊy ®é mÆn b×nh qu©n thuû trùc thu ®−îc qua 2 ph−¬ng ph¸p
®o trªn chªnh lÖch nhau kh«ng ®¸ng kÓ, do ®ã chñ yÕu lÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p 3 ®iÓm.
Khi cã yªu cÇu riªng th× míi dïng ph−¬ng ph¸p 6 ®iÓm.
III. Dông cô, m¸y mãc vµ ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu.
M¸y lÊy mÉu cã thÓ lµ kiÓu chai cã nót hoÆc dïng m¸y lÊy bïn c¸t kiÓu ngang hoÆc
m¸y ch©n kh«ng. NÕu lÊy mÉu b»ng m¸y kiÓu chai th× cho chai xuèng ®iÓm ®o, giËt nót vßi,
chê cho n−íc ®Çy chai lµ kÐo lªn.
NÕu dïng m¸y kiÓu ngang hoÆc m¸y ch©n kh«ng th× viÖc lÊy mÉu ph©n tÝch mÆn t−¬ng
tù nh− lÊy mÉu bïn c¸t b»ng ph−¬ng ph¸p tÝch ®iÓm.
Mçi lÇn lÊy trªn mÆt c¾t ngang hoÆc trªn thuû trùc ®¹i biÓu ®Òu ph¶i ®o mùc n−íc, ®o
nhiÖt ®é n−íc. C¸c mÉu n−íc ®−îc ghi thêi gian, vÞ trÝ ®o ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn khi tÝnh to¸n.
Sau mçi lÇn lÊy mÉu cÇn ph©n tÝch ngay ®é mÆn ®Ó x¸c ®Þnh xu thÕ thay ®æi cña ®é mÆn mµ
bè trÝ lÇn ®o tiÕp theo cho hîp lý.