Вы находитесь на странице: 1из 45

Historia del Arte Moderno - Renacimiento

TEMA 7. CDIGOS DE
REPRESENTACIN Y LECTURA
Introduccin: La o!"a d! Giotto
#. La !ntana a$%!rtiana & $a i$u'in d! $a r!a$idad
(. Lo' !$!)!nto' *or)a$!' d! $a +intura !n !$ R!naci)i!nto
,. La i)a-!n co)o 'o+ort! +ara $a )!)oria
.. A-!nt!' 'ocia$!' & cdi-o' d! $!ctura d! $a' art!' i'ua$!' d!$
R!naci)i!nto
/. R!cu+!racin d!$ )od!$o c$0'ico & $!-iti)acin id!o$-ica
Introduccin: La o!"a d! Giotto
Para $o' +intor!' d! $o' 'i-$o' 12 & 12I3 !$ -ran ca)%io con'i't4a !n 5a%!r
con!rtido $a i)a-!n !n un int!nto d! r!+roduccin d! $a r!a$idad i'i%$! 6$a
ancdota de la oveja de Giotto $o !7+$ica83 -iro 9u! a'i)i')o '! +rodu"o !n
:$and!' & +or 'u+u!'to a otro' )!dio' co)o $a !'cu$tura.
En !'t! ca+4tu$o o%t!ndr!)o' $a' c$a!' d! !'t! d!'+$a;a)i!nto
onto$-ico d! $a' art!' i'ua$!' 5acia $a r!a$idad3 a'4 co)o $o' cdi-o' d!
con'truccin & $!ctura d! $a' i)0-!n!' 9u! !ntonc!' '! *or)u$aron.
#. La !ntana a$%!rtiana & $a i$u'in d! $a r!a$idad
La' art!' i'ua$!' d!$ Quattrocento d!<ni!ron 'u ca)+o d! accin
'u'titu&!ndo !$ int!r=' +or $o' )at!ria$!' 9u! co)+art4an $o' tratado' & !$
+>%$ico )!di!a$ +or $a at!ncin a $a 5a%i$idad & $o' +ro%$!)a'
conc!+tua$!'.
Leon Battista Alberti *u! !$ +ri)!r t!rico 5u)ani'ta 9u! r!?!7ion
'o%r! $a onto$o-4a & $o' <n!' d! $a +intura3 $a !'cu$tura & $a ar9uit!ctura a
tra=' d! 'u' tr!' tratado' De pictura, De statua & De Re Aedifcatoria
65
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
6aun9u! *u!ron +u%$icado' )uc5o )0' tard!83 !n $o' 9u! '! r!co-i un
+!n'a)i!nto d! a)+$ia +ro&!ccin durant! $o' tr!' 'i-$o' 'i-ui!nt!'. A$%!rti
& 'u' cont!)+or0n!o' conc!%4an 9u! !$ <n d! $a +intura !ra tran')itir id!a'
& +ara !$$o d!%4a 'i)u$ar $a r!a$idad i'ua$3 $o 9u! 'u+u'o !$ +a'o d! un
)od!$o art4'tico )!di!a$ !n !$ 9u! $a' i)0-!n!' presentaban <-ura' o
narracion!'3 a un )od!$o art4'tico )od!rno !n !$ 9u! $a' i)0-!n!'
representaban !'a' <-ura' & narracion!'.
Por 'u +art!3 $a !'cu$tura !ra '!->n A$%!rti las artes de los ue intentan
producir ef!ies o simulacros en su obra a partir de los cuerpos creados por
la naturale"a# La r!+r!'!ntacin i$u'ioni'ta d! $a r!a$idad 9u!da%a '!@a$ada
co)o !$ *unda)!nto +ri)!ro d! $a' art!' i'ua$!' d!$ Quattrocento3 con !$$o
'! !'ta%$!c4a un nu!o 'i't!)a art4'tico 9u! i%a a durar toda $a Edad
Mod!rna.
E'ta nocin d! 'i)u$acin t!n4a 'u' ra4c!' !n !$ concepto clsico de
imagen !nunciado +or P$inio & otro' autor!' 6le$enda de %eu&is $ 'arrasio(
& *u! una id!a 0$ida tanto +ara 2a'ari co)o +ara !$ +!n'a)i!nto
!n!ciano3 & *u! ado+tada +or $a I$u'tracin & tra%a"ada !n !$ 'i-$o 1I1. E'
+or !$$o 9u! $a ru+tura con $a r!a$idad i'i%$! 9u! '! +rodu"o a <na$!' d!
!'t! 'i-$o a$can; a$ 'i't!)a r!nac!nti'ta3 9u! '! 5a%4a !ri-ido !n )od!$o
)od!rno d! +r0ctica art4'tica.
En !'t! !'9u!)a i$u'ioni'ta3 la pintura deba fundamentarse en la
simulacin de profundidad 6tra'$adar $a' tr!' di)!n'ion!' a '$o do'83 &
+r!ci'a)!nt! +art! d! $a r!o$ucin *or)a$ r!nac!nti'ta *u! $o-rada +or
!'ta 4a. En !$ ita$iano '! %a' !n !$ di%u"o )at!)0tico 6$a ca"a
r!nac!nti'ta8 & !n !$ nrdico a tra=' d! $a *or)u$acin !7+!ri)!nta$.
D!'d! 2an E&cA $o' +intor!' ?a)!nco' !'ta%$!c4an una ;ona d! *u-a 9u!
)arca%a $a di')inucin d!$ ta)a@o d! $a' <-ura'3 a$i=ndo'! d! r!cur'o'
ar9uit!ctnico' +ara 'u-!rir !'a dir!ccin !'+acia$. P!ro !n Ita$ia '!
d!'arro$$ un 'i't!)a )0' r!<nado3 d!'arro$$ado +or Brun!$$!'c5i & 9u! tuo
con'!cu!ncia' r!o$ucionaria' +ara $a +intura. D!+!nd4a d! $a !7i't!ncia d!
un +unto d! i'ta >nico +or +art! d!$ !'+!ctador3 d! *or)a 9u! $a
+ro*undidad <n-ida d! $a +intura '! +udi!ra con*undir con una +ro$on-acin
d!$ )i')o !'+acio !n !$ 9u! '! !ncontra%a $a audi!ncia.
E7i'ti una !o$ucin !n $o' )!dio' +ara $a con'truccin d!$ !'+acio: !n un
+ri)!r )o)!nto d!+!ndi *unda)!nta$)!nt! d! $a di'+o'icin d! ca"a'
ar9uit!ctnica' 9u! u%ica%an a $a' <-ura'3 & d!'+u=' +ro-r!'ia)!nt! '!
*u! +ro)oi!ndo 9u! $o' +!r'ona"!' -!n!ra'!n !'+acio +or '4 )i')o'3 a
+artir d! do' 4a' ta)%i=n:
C La +!r'+!ctia3 a $a 9u! d!%4an 'o)!t!r'! todo' $o' o%"!to'
tridi)!n'iona$!'. Cuando un cu!r+o '! 'itua%a !n +!r+!ndicu$ar a$ +$ano d!
'u+!r<ci! d!$ cuadro3 'u +o'icin !'ta%a )arcando +ro*undidad +or '4
)i')a3 $o 9u! '! conoc! co)o !'cor;o3 & 9u! 'u+u'o un r!to +ara todo' $o'
+intor!' 69u! )uc5a' !c!' !$!-4an o%"!to' -!o)=trico' 'i)+$!' co)o $o'
)u!%$!' +ara inc$uir !n 'u' !'c!na' & !itar !n*r!ntar'! a otro' o%"!to' 9u!
5u%i!ran 'ido )uc5o )0' di*4ci$!' d! r!+r!'!ntar !n !'cor;o8.
C La r!+r!'!ntacin d!$ o$u)!n a tra=' d! $o' !*!cto' d! i$u)inacin 6&
+or tanto d!$ co$or83 r!cur'o &a tradiciona$. A'4 $o !nt!ndi a $a +!r*!ccin
L!onardo da 2inci3 9ui!n inc$u'o d!" +or !'crito !'to' +!n'a)i!nto'.
66
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
(. Lo' !$!)!nto' *or)a$!' d! $a +intura !n !$
R!naci)i!nto
Una !; a'!ntada' $a !ntana co)o o%"!tio & $a +!r'+!ctia co)o
5!rra)i!nta %0'ica3 '!->n A$%!rti $o' )!dio' +ictrico' +ara con'!-uir !'ta
i$u'in d! r!a$idad !ran di%u"o3 co)+o'icin ! i$u)inacin 6co$orido8.
En +ri)!r $u-ar3 !$ contorno3 +odr4a a'i)i$ar'! a $o 9u! '! con'id!ra 5o&
dibujo: $a <-uracin d! $o' !$!)!nto' r!+r!'!ntado' a tra=' d! $a' $4n!a'
9u! d!<n!n 'u +!r4)!tro i'i%$! +ara !$ o%'!rador. A$%!rti3 co)o )i!)%ro
d! $a $$a)ada escuela de )lorencia3 !'ta%a )0' d!t!r)inado +or !$ di%u"o
6+or9u! +ara '!-uir $a +!r'+!ctia d! Brun!$$!'c5i !ra !$ )!dio c$a!8D
)i!ntra' 9u! $a *scuela de +enecia $o !'ta%a +or !$ co$or.
D!'d! !'ta nocin a$%!rtiana !$ di%u"o !ra !$ !"! d! toda $a +intura3 +u!'
con'tru4a !$ !'+acio3 )arca%a $a' +ro+orcion!' & $a' +on4a !n r!$acion!' con
$o' c0non!' d! %!$$!;a & $o' )od!$o' d! !7+r!'in -!'tua$ & <na$)!nt!
'itua%a a $o' +!r'ona"!'3 d!<n4a $a' r!$acion!' !ntr! !$$o' & !ra !54cu$o
+ara $a tran')i'in d! $a 5i'toria. E$ co$or '!r4a a'4 un int!n'i<cador d!
i$u'in3 d! o$>)!n!' & d! !ro'i)i$itud con !$ ori-ina$. E$ )od!$o !n!ciano
int!nt 9u! !$ co$or *unciona'! )0' !n !$ '!ntido 9u! 5a%4a &a dic5o
L!onardo d! con'tructor d!$ !'+acio.
Por 'u +art! $a composicin ata@4a a $a con'truccin3 $a di'tri%ucin & $a
+o'icin d! $a' <-ura' d!ntro d!$ !'+acio. En !'t! '!ntido !ra i)+ortant! $a
)i')a con'truccin d! $a' <-ura' r!+r!'!ntada'3 'o%r! todo +ara $o'
!'cu$tor!'3 !n $a 9u! !ntra%a !n "u!-o $a cu!'tin d! $a' +ro+orcion!'. S!
int!nt a'4 r!con'truir $a' )!dida' d! $a' +ro+orcion!' !*!ctuada' +or !$
)undo c$0'ico3 co)o 5i;o L!onardo con 'u ,omo vitruviano.
E$ natura$i')o *u! una t!ntacin d!$ +!riodo3 +!ro $a +r0ctica corri!nt! *u!
!$ o*r!ci)i!nto d! una !r'in corr!-ida d! $a natura$!;a3 9u! inc$u&!'! $o'
a'+!cto' )0' a-raciado' & 9u! con"u-a'! con $o' id!a$!' +r!!'ta%$!cido'
d! %!$$!;a.
E' +or !$$o 9u! $a %!$$!;a !ra una '4nt!'i' !ntr! $a !7+!ri!ncia !7t!rna & 'u
corr!ccin +or +art! d! $a id!a d! %!$$!;a 9u! +o'!4a !$ arti'ta3 aun9u! ='ta
!'ta%a %a'ada )uc5a' !c!' !n ti+o' id!a$!' tradiciona$!' 6)!di!a$!'8
9u! %u'ca%an *aci$itar 'u r!conoci)i!nto & 'u in'!rcin !n una tradicin
icono-r0<ca +or +art! d! $o' !'+!ctador!'.
E$ t!rc!r in-r!di!nt! d! A$%!rti !ra *unda)!nta$ +ara 'i)u$ar $a r!a$idad
i'i%$! !n $a +intura3 $a iluminacin3 !nt!ndida co)o $a at!ncin a $a
r!c!+cin d! $a $u; !n $o' cu!r+o'3 d! $a 9u! d!+!nd4a $a <-uracin d! $o'
co$or!'. L!onardo co)+r!ndi 9u! 'in !'to3 $a' i)0-!n!'3 aun9u!
+ro+orcionada' & r!-ida' +or $a +!r'+!ctia3 no !'ta%an ia'.
L!onardo o%'!r 9u! aun9u! $a' co'a' ti!n! un $4)it! & '! '!+aran
c$ara)!nt! d!$ r!'to d! o%"!to'3 )uc5a' !c!' 'on i'ta' +or nu!'tro o"o
co)o di*u)inada'3 '!->n $a' condicion!' d! i$u)inacin3 +or $o 9u! int!nt
ca+tar $a *or)a d! r!+roducir !'t! !*!cto s-umato.
Lo' +intor!' & cr4tico' !n!ciano' 'i-ui!ron +or !'t! ca)ino3 r!a$;ando $a
i)+ortancia d!$ co$or & +oni=ndo$o co)o +rinci+a$ atractio d!$ cuadro a
tra=' d! $a d!n'idad & $a ri9u!;a d! $o' +i-)!nto'. E'ta !o$ucin $$! a $a
+ro-r!'ia indiidua$i;acin d! $a +inc!$ada: Ti;iano o Tintor!tto d!"aron d!
*undir$a' !n $o' cu!r+o' +ara r!!$ar 'u !)+a't!3 +roocando !*!ctia)!nt!
9u! d! c!rca $o r!+r!'!ntado *u!ra di*4ci$ d! id!nti<car3 +!ro 9u! d!'d! una
6.
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
ci!rta di'tancia co%rara un *u!rt! atractio. E'ta desmateriali"aci/n d! $a
+intura o*r!c4a un !'+acio !7+r!'io d! +ri)!r ord!n3 aun9u! !$ 'i't!)a
r!nac!nti'ta no +od4a toda4a conc!%ir co)o !n $a +intura a%'tracta 9u! $a'
+inc!$ada' '! "u'ti<caran +or '4 )i')a' co)o !$!)!nto !7+r!'io.
,. La i)a-!n co)o 'o+ort! +ara $a )!)oria
Si $a i$u'in d! $a r!a$idad d!<n4a !$ !'+acio d! tra%a"o d! $a' art!'
i'ua$!' r!nac!nti'ta'3 'u o%"!tio !ra $a tran')i'in d! cont!nido'3 d! $o
9u! '! !nt!nd4a !ntonc!' +or ,istoria 3 & 9u! nor)a$)!nt! ata@4a a$
o*r!ci)i!nto d! 'o+ort! +ara $a )!)oria. D! 5!c5o3 $a a$oracin !'t=tica
d! !'ta' o%ra' !ra )uc5o )!no' *r!cu!nt! 9u! !'ta +ri)!ra !rti!nt!. Era
!$ ut pictura poesis d! Eoracio.
A'4 toda $a %>'9u!da d! $a 'i)u$acin d! $a r!a$idad !'ta%a ori!ntada a $a
-!n!racin d! un )!dio narratio a tra=' d! $a r!+r!'!ntacin3 !n $o' 9u!
$a -!'tua$idad & $a <'ono)4a !ran do' !$!)!nto' i)+ortant!' d!$ con"unto3
+u!' '! d!%4an tran')itir !)ocion!' a'ociada' a !'a' narracion!'.
Y !'a nocin d! $a imagen como soporte semntico se extenda a
todo tipo de representaciones: !'cu$tura3 ta+ic!'3 "o&a' & $a )i')a
ar9uit!ctura. E't! '!ntido !' )u& i)+ortant! +ara 'u+!rar $a' con!ncion!'
tradiciona$!' d! $a 5i'toria d!$ art! & !nt!nd!r !$ +a+!$ "u-ado +or $o'
art!*acto' 69u! 5o& con'id!ra)o'8 art4'tico' !n !$ cont!7to d! $a cu$tura
i'ua$ & )at!ria$ d! $a =+oca.
Por !$$o & a +!'ar d! $o' di'cur'o' t!rico'3 !$ )ar-!n 9u! !$ 'i't!)a
6arti'ta'3 +ro)otor!' & audi!ncia8 conc!d4an a $a cr!acin !ra )u& !'ca'o3
+u!' !n r!a$idad !$ cat0$o-o d! a'unto' r!+r!'!ntado' '! conc!ntr !n un
+u@ado d! i)0-!n!' ti+o 9u! '! r!+!t4an continua)!nt!3 'o%r! todo $a' d!
ti+o d!ociona$3 $a' )0' d!)andada' 6& 9u! *u!ron un r!cur'o continuo d!
contro$ id!o$-ico +or +art! d! $o' !'tado' con*!'iona$!'8.
Co)o '! r!conoc4a &a !n a9u!$$a =+oca3 $a' i)0-!n!' r!$i-io'a' ad!)0'
d! d!'+!rtar $a d!ocin & '!r *u!nt! d! conoci)i!nto3 !ran i)+ortant!'
co)o 'o+ort! d! $a )!)oria 6Fmuc,as personas no pueden retener en su
memoria lo ue o$en, pero recuerdan si ven im0!enes1(3 co)o +od!)o'
o%'!rar !n $a' cuatro ta%$a' d!$ ta$$!r d! Bottic!$$i 9u! r!+r!'!ntan $a
5i'toria d! Na'ta-io d!-$i On!'ti.
Por otra +art!3 +arti!ndo d! 9u! $a' ,istorias d! cada cuadro !ran
r!'+on'a%i$idad d!$ co)it!nt!3 !$ an0$i'i' d! $a !'tructura d! $a d!)anda !'
*unda)!nta$ +ara !nt!nd!r $o' -=n!ro' d! $a' art!' i'ua$!' d! toda $a Edad
Mod!rna. Y aun9u! $a' di*!r!ncia' cu$tura$!' !ntr! $o' di'tinto' !'+acio' &
ti!)+o' !uro+!o' *u!ron *unda)!nta$!'3 $a !id!ncia *u! 9u! $a +intura
r!$i-io'a *u! +r!+ond!rant! tanto !n cantidad co)o !n ca$idad 6a$orada
co)o +rinci+a$ +or $o' +ro+io' tratadi'ta'8. E'ta ord!nacin d! $o' t!)a'
'$o *u! r!a$)!nt! cu!'tionada !n !$ 0)%ito +rot!'tant!3 cuando $a'
corri!nt!' iconoc$a'ta' +!r'i-ui!ron !$ cu$to a $a' i)0-!n!' & $a'
r!+r!'!ntacion!' i'ua$!' !n !$ !'+acio r!$i-io'o.
:ina$)!nt!3 5a& 9u! co)!ntar 9u! !'ta *uncin '!)0ntica d! $a i)a-!n
"u'ti<ca%a !$ nu!o !'tatuto 'ocia$ +ara $a' art!' i'ua$!': $a 5i'toria 6& +or
tanto !$ co)+on!nt! int!$!ctua$8 !ra !$ !$!)!nto 9u! di'tin-u4a a$ +intor d!$
r!'to d! art!'ano'3 +u!' t!n4a a'4 una natura$!;a no )!c0nica 6inven"ione(
& una *uncin 'ocia$ +r!'ti-io'a 6$a )!)oria d! $a' irtud!'8.
62
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
.. A-!nt!' 'ocia$!' & cdi-o' d! $!ctura d! $a' art!'
i'ua$!' d!$ R!naci)i!nto
Lo' cdi-o' d! +!rc!+cin ! int!r+r!tacin d! $a' o%ra' d! art! no *u!ron
a'unto !7c$u'io d! $o' arti'ta'3 +u!' la obra de arte es un constructo
colectivo 6tanto !ntonc!' co)o a5ora83 !n !$ 9u! ta)%i=n +artici+a%an $o'
+ro)otor!' & $a audi!ncia.
Por !$$o coni!n! +r!-untar'! 9u= !'+!ra%an $o' )!c!na' d! $a' o%ra' d!
art!3 9u= u'o' )otia%an 'u ad9ui'icin & 9u= 'i-ni<cado $!' otor-a%an3 &a
9u! d! 5!c5o !$ ?or!ci)i!nto d!$ )!c!na;-o !' atri%uido tradiciona$)!nt!
a$ R!naci)i!nto.
Sin !)%ar-o $o ci!rto !' 9u! aun9u! ='t! *u! un )o)!nto d!ci'io !n $a
carr!ra +or $a autono)4a d!$ ca)+o art4'tico & $a )!"ora d! $a +o'icin
'ocia$ d! $o' arti'ta'3 $a' in!rcia' d! $a' !'tructura' )!di!a$!' continuaron
!n -ran )!dida 'o%r! -ran +art! d! $o' arti'ta'3 9u! d! 5!c5o 'i-ui!ron
tra%a"ando d!ntro d! or-ani;acion!' -r!)ia$!'. E!)o' d! t!n!r !n cu!nta
9u! !n 5i'toria d!$ art! a+ar!c!n un )4ni)o d! -rand!' <-ura'3 )i!ntra'
9u! no r!ci%!n int!r=' 6co)o ta)+oco $o r!ci%i!ron !n 'u =+oca8 ci!nto' d!
arti'ta' d! ca$idad )!diana & 9u! +or tanto tui!ron una a+r!ciacin 'ocia$
)0' 9u! )!diocr!.
D! !'ta *or)a3 $a' relaciones entre artistas y sus fnanciadores
*u!ron aria' durant! !$ R!naci)i!nto 6d!<nida' +or BurA!8: un 'i't!)a
do)='tico !n !$ 9u! un +ot!ntado aco-4a !n 'u ca'a a un arti'ta +ara 9u!
cr!a'! +ara =$3 un 'i't!)a d! )anu*actura +or !ncar-o !n !$ 9u! $a r!$acin
!ntr! +atrn & arti'ta !' t!)+ora$ & '! $i)ita a $a r!a$i;acin d! $a o%ra 6con
di*!r!ncia !$ )0' +racticado8 & un 'i't!)a d! )!rcado !n !$ 9u! $a' o%ra'
'! +roduc!n 'in !ncar-o +r!io & $u!-o '! int!ntan !nd!r dir!cta o
indir!cta)!nt! a un +>%$ico -!n!ra$)!nt! d! !'ca'o' +od!r!' ad9ui'itio'
& ni!$!' cu$tura$!'.
En $o' >$ti)o' a@o'3 $o' an0$i'i' 6ad!)0' d! di*!r!nciar !ntr! +atron!' &
+atrona'8 5an co)!n;ado a !'tudiar !n d!ta$$! $a audi!ncia !'+!c4<ca 6!$
pblico8 +ara $a 9u! $a o%ra !'ta%a d!'tinada3 una )!"ora tan-i%$! !n $o'
!'tudio' 'o%r! !$ 'i-ni<cado 'ocia$ d! $a' o%ra' d! art!.
/. R!cu+!racin d!$ )od!$o c$0'ico & $!-iti)acin
id!o$-ica
E$ r!'cat! d! $a Anti-G!dad 9u! *unda)!nt !$ nu!o )od!$o d! $a' art!'
i'ua$!' no *u! un +roc!'o inoc!nt! d!'d! !$ +unto d! i'ta d! $o' int!r!'!'
)at!ria$!' & 'i)%$ico' d! $o' a-!nt!' 'ocia$!' d!$ ca)+o art4'tico3 +u!' $a
Anti-G!dad '! conirti !n una -arant4a +ara todo ti+o d! co)+orta)i!nto'.
El umanismo aba ofrecido una nueva gramtica para la
legitimacin cultural3 9u! '!r4a a +atrono' & arti'ta'.
Ad!)0' d! $a )a-ni<c!ncia co)o )!dio d! tran')i'in d!$ +od!r3 '!
'u) un nu!o $!n-ua"! cu$tura$ 9u! inc$u4a $a 5a%i$idad d! $o' art4<c!'
co)o a$or a@adido & +or 'u+u!'to !$ cont!nido '!)0ntico d! $a' o%ra'3 9u!
otor-a%a $!-iti)idad!' 'i)%$ica': $a' !'trat!-ia' art4'tica' '! u'aron co)o
63
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
in'tru)!nto +ro+a-and4'tico d! $a +o$4tica 6!r +or !"!)+$o $a 4acra
5onversaci/n d! Pi!ro d!$$a :ranc!'ca8.
P!ro +ara !nt!nd!r !$ u'o & !$ 'i-ni<cado co)+$!to d! !'to' )!dio'
art4'tico'3 5a& 9u! con'id!rar 9u! $a' art!' i'ua$!' *or)a%an +art! d!
cont!7to' )0' a)+$io'3 co)o !$ +ro+io !di<cio 9u! $a' a$%!r-a%a3 $o'
o%"!to' !7tico' 9u! '! !'ta%an co)!n;ando a co$!ccionar o $a' +ro+ia'
-a$!r4a' d! ar)a'. La' +i!;a' art4'tica' !'ta%an i-ua$)!nt! r!$acionada'
con c!r!)onia'3 !'+!ct0cu$o' & $itur-ia'.
TEMA H. PINTURA Y ESCULTURA
DEL SIGLO 12 EN ITALIA
Introduccin: !$ -iro 5acia $a r!a$idad
#. La con'truccin d!$ !'+acio !n :$or!ncia durant! $a +ri)!ra )itad d!$
'i-$o 12
(. Mod!$o' d! co)+ro)i'o !n $a +intura ?or!ntina & d!$ c!ntro d! Ita$ia
durant! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o 12
,. 2!n!cia & !$ nort! d! Ita$ia !n !$ 'i-$o 12
.6
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
.. E$ nu!o $!n-ua"! !n $a !'cu$tura d!$ Quattrocento
/. Nu!a' r!+r!'!ntacion!' & nu!o' u'o' d! $a i)a-!n
Introduccin: !$ -iro 5acia $a r!a$idad
Lo' cdi-o' d! con'truccin & $!ctura d! $a i)a-!n !7+!ri)!ntaron una
aut=ntica r!o$ucin !n Ita$ia durant! !$ 'i-$o 123 dando $u-ar a uno' )odo'
d! r!$acin 9u! antici+aron !$ 'i't!)a art4'tico actua$.
La +ro+ia 5i'torio-ra*4a d!$ R!naci)i!nto 'itua%a !$ ori-!n d!$ nu!o
)od!$o !n !iotto 6#(I7C#,,78. Ya d!c4a 2a'ari 9u! 7en el !'ti$o d! Giotto
se suprime el perfl ue rodeaba completamente las f!uras $ los ojos, ue
parec8an de endemoniados, los pies rectos $ de punta, las manos afladas,
la ausencia de sombra $ otras monstruosidades de auellos bi"antinos# 9:;
Giotto pint/ sus f!uras en actitudes m0s correctas $ empe"/ a dotar de
realismo a los rostros1. Ad!)0' +od!)o' con'id!rar 9u! &a !ra con'ci!nt!
d! $a nocin a$%!rtiana d! $a +intura co)o r!+r!'!ntacin tridi)!n'iona$
'o%r! un +$ano.
#. La con'truccin d!$ !'+acio !n :$or!ncia durant! $a
+ri)!ra )itad d!$ 'i-$o 12
A co)i!n;o' d!$ 'i-$o 12 $a +intura d!$ c!ntro d! Ita$ia '! )ant!n4a !n $a
!'t!$a d!$ natura$i')o d! Giotto. G5!rardo Sta)ina 6#,/.Cc.#.JH8 incor+or
tra' 'u ia"! a E'+a@a co$orido' )0' $u)ino'o' & $a !7+r!'iidad & !$!-ancia
d!$ -tico int!rnaciona$. Loren"o #onaco 6c.#,7JCc.#.((8 +or 'u +art!
int!nt !n*ati;ar $o' o$>)!n!' & $a d!<nicin !'+acia$3 co)o !)o' !n $a
5oronaci/n de la +ir!en: $a' <-ura' d! Cri'to & $a 2ir-!n ti!n!n ci!rta
'o$id!; & !$ !d4cu$o & !$ +ai)!nto dan ci!rta id!a d! +ro*undidad3 +!ro !$
dorado d! *ondo & $a' <-ura' & co$or!' arcai;ant!' d! $o' 0n-!$!'
d!)u!'tran 9u! $a a+u!'ta +or !$ natura$i')o toda4a !' d=%i$ & )0'
intuitia 9u! raciona$.
La )a&or +art! d! $o' ca)%io' 9u! tui!ron $u-ar !n $a +intura ita$iana d!$
'i-$o 12 *u!ron !n'a&ado' !n !$ c!ntro d! $a +!n4n'u$a & !'+!cia$)!nt! !n
:$or!ncia. A$$4 Brunellesci +int $a' do' conocida' ta%$!ta' 9u!
concr!ta%an $o' +rinci+io' d! 'u t!or4a d! $a +!r'+!ctia !n $a d=cada d!
#.(J.
La o%ra d! #assaccio 6#.J#C
#.(H8 tuo un i)+ortant!
+rota-oni')o !n $a ado+cin d!
!'t! nu!o +roc!di)i!nto +or
+art! d! $o' +intor!' 6d! 5!c5o
!ra a)i-o d! Brun!$$!'c5i8. Ya !n
'u +ri)!ra o%ra conocida3 <r8ptico
de 4an Giovenale3 aun9u!
to'ca)!nt!3 '! ! un !'ti$o
%a'ado !n $a co)+r!n'in d! $o'
o%"!tio' d! Giotto 6&a 2a'ari $o
.=
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
io c$aro8 & !n $a a+$icacin +ara !$$o' d! $a +!r'+!ctia ar9uit!ctnica & $o'
!'cor;o'3 $a con'!cucin d! )a&or +!n!tracin !)ociona$3 & $a +ot!nciacin
d! $a )onu)!nta$idad3 !$ o$u)!n & $a natura$idad d! $a' <-ura'.
Lo' *r!'co' +intado' +or =$ !n $a 5apilla >rancacci d! Santa Maria d!$
Car)in! d! :$or!ncia & !$ anti-uo Retablo de 4anta Maria del 5armine d!
Pi'a a'4 $o d!)u!'tran. La co)+aracin d! $a ta%$a c!ntra$ 6una +ir!en con
ni?o3 #.(I8 d! !'t! con"unto con $a d! Monaco d!"a +at!nt! $o 9u! '! 5a &a
aan;ado !n i$u)inacin3 !'cor;o3 -!n!racin d! !'+acio'3 'o)%ra'K
Lo ci!rto !' 9u! $a carr!ra d! Ma''accio *u! )u& d=%i$3 +!ro d!"
aut=ntico' r!*!r!nt!' co)o $a <rinidad d! Santa Maria No!$$a3 dond!
d!'arro$$ co)+$!ta)!nt! !$ 'i't!)a +!r'+!ct4ico & 9u!d !7+$icitada $a
id!a a$%!rtiana d! !ntana3 ad!)0' d! d!)o'trar 'u co)+$!to do)inio d!
$a +!r'+!ct4ica !n !$ trata)i!nto d! $o' +!r'ona"!'.
Su tra%a"o !ncontr un !co dir!cto !n ario' +intor!'3 !ntr! $o' 9u!
d!'tacan do' )a!'tro' co!t0n!o'3 a)%o' caract!ri;ado' +or 'u o$untad d!
!n'a&o: Andr!a d!$ Ca'ta-no & $aolo %cello 6#,L7C#.7/8. La o%ra d! !'t!
>$ti)o !'tuo do)inada +or $a !7+!ri)!ntacin !n torno a $a +!r'+!ctia &
$a -!o)!tr4a3 d! $a 9u! '! 'iri +ara or-ani;ar $o' co$or!' & co)+on!r
<-ura' )u& )oida' & +r!ocu+ada' +or $o' o$>)!n!' & $o' !'cor;o'.
La +ri)!ra o%ra 9u! !'t0 a'4 +!n'ada !' !$ *r!'co d! $a cat!dra$ ?or!ntina
d!no)inado Monumento a 4ir @o,n HaABAood 6#.,I83 con 'u u'o
con'ci!nt! d! $a +!r'+!ctia 69u! a9u43 co)o Ma''acio corri-! '!->n 'u
int!r='8 & 'u !'*u!r;o +or i)itar !$ %ronc!.
La >atalla de 4an Romano 6c.
#./J8 !' otra o%ra c$a! !n $a
!7+$icacin d!$ )od!$o +ictrico
d!$ Quattrocento ?or!ntino. Co)o
!n !'ta t!)0tica no '! +od4a
r!currir a $a ar9uit!ctura co)o
cr!adora d! !'+acio3 Ucc!$$o
%u'c 5ac!r$o con $a' +ro+ia'
<-ura' & $a' $an;a' tanto rota'
co)o toda4a !n ri'tr!. Sin
!)%ar-o3 !$ tota$ 'o)!ti)i!nto a
$a r!-$a )at!)0tica r!'ta -ran
+art! d! $a !ro'i)i$itud +ara !$
+>%$ico cont!)+or0n!o3 aun9u!
!' 'o+ort! d!$ -ran atractio 9u! 5a 'u'citado !'ta o%ra a $o $ar-o d!$
ti!)+o.
E$ !*!cto d! co$ocar cu!r+o' !n !'cor;o & ada+tar$o' %i!n a $a +!r'+!ctia3
'! adi!rt! !n otra' o%ra' d! Ucc!$$o co)o 4an @or!e $ el dra!/n3 +u!'to
9u! a +artir d! $a d=cada d! #.,J '! 5a%4a con!rtido !n un r!cur'o
5a%itua$ d! r!+r!'!ntacin3 a +!'ar d! '!r un
+roc!di)i!nto )u& co)+$icado.
Por 'u +art!3 Andrea del &astagno 6#.(,C
#./78 co)%in un +ro-r!'io cuidado d!$ co$or
con !$ int!r=' !'+acia$ d! Ucc!$$o & una
at!ncin a$ o$u)!n 9u! +roc!d! d! 'u
c!rcan4a a Donat!$$o. Su Cltima 5ena 6#..78
)u!'tra !$ 'o)!ti)i!nto d! $o' cu!r+o'
.D
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
6ad!)0' d!$ di'!@o ar9uit!ctnico8 a $a +!r'+!ctia3 co)o '! o%'!ra !n $a'
ca%!;a' d! $o' A+'to$!'.
E$ *r!'co d!$ Memorial de EiccolF da <olentino contin>a !$ tra%a"o d!
Ucc!$$o tanto !n $a <-ura d!$ ca+it0n 69u! r!)it! a $a >atalla de 4an
Romano(3 co)o $a co)+o'icin d!$ +ro+io )!)oria$ 6r=+$ica d!$ Monumento
a 4ir @o,n HaABAood(.
Por 'u +art!3 !n !$ Retrato de 'ippo 4pano3 Ca'ta-no %u'c un ac!rtado
!9ui$i%rio !ntr! $a )onu)!nta$idad id!a$i;ant! d! Donat!$$o & !$ !ri')o
9u! co)!n;a%a a d!)andar !$ r!trato: '! u'an $o' r!cur'o' )a''acc!'co'
d! o$u)!n & $o' !'cor;o' d! Ucc!$$o !n !$ +i! d!r!c5o3 9u! ad!)0' ro)+!
!$ +$ano d! 'u 'u+!r<ci! d! a+o&o. E' +or !$$o 9u! $o' cont!)+or0n!o'
ca$i<caron a Ca'ta-no co)o un +intor a)ant! d! $a' di<cu$tad!'.
Entr! $o' '!-uidor!' )0' dir!cto' d! Ma''accio *u!ra d! :$or!ncia d!'taca
$iero della 'rancesca 6c.#.(JC#.L(83 9ui!n tra%a" !ntr! Ar!;;o & Ur%ino3
+u!'to 9u! a +!'ar d! 9u! 5a%4a +a'ado &a ti!)+o3 )antuo !$ '!ntido
!'+acia$ & $a )a"!'tuo'idad d! $a' <-ura' d! Ma''accio a tra=' d! una
!r'in ta)i;ada +or :ra An-!$ico 9u! $! 'iri 'u )a!'tro Do)!nico
2!n!;iano.
So%r! !'ta %a'! D!$$a :ranc!'ca d!'arro$$ una +intura dond! $a %a'! d! $a
+!r'+!ctia & !$ o$u)!n d! $a' <-ura' '! co)%ina%an con una i$u)inacin
%ri$$ant! 9u! %u'ca%a ar)oni;ar $o' co$or!' & r!co-!r ci!rta !'+iritua$idad.
Tanto $a )la!elaci/n co)o
$a 4acra 5onversaci/n u'an $a
ar9uit!ctura co)o %a'! d!$
!'+acio3 +!ro !$ !'+acio d!$
>autismo de 5risto d!+!nd!
d! $a' <-ura' & $o' 0r%o$!'3
9u! '! di'+on!n !n di'tinto'
+$ano' cr!ando 'uc!'ia'
!'ca$a' d! +ro*undidad.
Co)o &a 5!)o' i'to3
D!$$a :ranc!'ca tra%a" con $a
i)a-!n +>%$ica d!$ du9u! d!
Ur%ino. E' a'4 co)o
!nt!nd!)o' !$ d4+tico con !$
Doble retrato de )ederico de Monte-eltro $ >attista 4-or"a3 un icono d!$
r!trato r!nac!nti'ta. La' <-ura' 6%a'tant! !ro'4)i$!'8 a+ar!c!n r!ducida'
a %u'to' & co$ocada' d! +!r<$3 una +o'tura caract!r4'tica d! $o' +ri)!ro'
)o)!nto' d!$ -=n!ro !n Ita$ia 6cuando '! i)ita%an $a' )!da$$a' d! $a
Anti-G!dad8. Cada r!trato '! co)+$!ta%a con una i)a-!n a$!-rica !n $a
cara +o't!rior3 dond! '! co$ocan a)%o' 'o%r! r!'+!ctio' carro' triun*a$!'.
A :!d!rico $! corona $a 2ictoria & ti!n! !n 'u )ano !$ c!tro con $a' cuatro
2irtud!' Cardina$!' & a Batti'ta $! rod!an $a' cuatro 2irtud!' T!o$o-a$!'.
(. Mod!$o' d! co)+ro)i'o !n $a +intura ?or!ntina &
d!$ c!ntro d! Ita$ia durant! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o
12
Lo' 5!c5o' d!)u!'tran 9u! +!'! a $a a<r)acin a'ariana d! 9u! $a
+intura d!$ 'i-$o 12 corr4a !n +o' d! $a i$u'in d! $a r!a$idad3 nu)!ro'o'
.G
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
+intor!' ada+taron !$ !"!)+$o d! Ma''accio a 'u' +ro+io' int!r!'!' &
tra&!ctoria'.
A'4 +or !"!)+$o3 a$-uno' 5i'toriador!' 5an +ro+u!'to una $!ctura d! 'ra
Angelico 6#,H7C#.//8 9u! d!'taca !$ u'o d! )!dio' a"!no' a $a
con'truccin +!r'+!ct4ica. A>n a'4 :ran An-!$ico *u! ca+a; d! d!'arro$$ar
un )od!$o i'ua$ 9u!
'in r!nunciar a $a
!ro'i)i$itud d!$
!'+acio )ant!n4a $a
!'!ncia d! $a +intura
d!$ -tico
int!rnaciona$3 & a'4 '!
d!)u!'tra !n 'u @uicio
Hniversal#
En $o' *r!'co' co)o $a
Anunciaci/n 9u! r!a$i;
+ara !$ con!nto d!
San Marco d! :$or!ncia ta)%i=n '! o%'!ra ='to3 $i-ado !n +art! a $a +ro+ia
'ituacin d! $a +intura3 !n una c!$da3 $o 9u! no 5ac4a n!c!'aria $a
)a-ni<c!ncia 6u'o d! a;u$!' & dorado'8 & !ntronca con $a 'i)+$icidad
)a''acciana aun9u! contin>an $o' c0non!' d!$ -tico int!rnaciona$.
Otra $4n!a d! co)+ro)i'o *u! $a )ant!nida +or +intor!' co)o P!'!$$ino &
Benno""o !o""oli 6#.(JC#.LH83 ='t! >$ti)o *u! un di'c4+u$o d! :ran
An-!$ico 9u! !o$ucion d!'d! co)+o'icion!' 'in a)%i!nt! ni +!r'+!ctia
5a'ta otra' dotada' d! )a&or natura$idad & atr!ido' !'cor;o' co)o
5abal!ata de los Re$es Ma!os 6Pa$a;;o M!dici3 c.#.IJ8 La con"uncin !ntr!
!$ +intor!'9ui')o )!di!a$i;ant!3 $a r!+r!'!ntacin d! )a"!'tad & ri9u!;a &
$a +u!'ta a$ d4a t=cnica -o;a%an d! %a'tant! =7ito
!ntr! $a' c$a'!' do)inant!'.
Y d! 5!c5o !'ta t!nd!ncia cort!'ana t!ndr0 una
$ar-a continuacin durant! todo !$ 'i-$o3 !n +intor!'
co)o Co'i)o Ro''!$$i & ta)%i=n !n -=n!ro'
r!$acionado' con !$ a"uar do)='tico & $a +intura
'o%r! )u!%$!' co)o $o' cassoni o $a' spalliereK
Con todo3 !$ +roc!'o d! a<r)acin d!$ !'+acio
continu 'i!ndo un a'unto c$a! !n $a !o$ucin d! $a
+intura ?or!ntina durant! $a '!-unda )itad d! 'i-$o
& !$ +ro+io o$u)!n d! $a' <-ura' *u! -anando +!'o
co)o !$ !54cu$o )0' indicado 6+or !nci)a d! $a
ar9uit!ctura83 +ara d!<nir $a t!rc!ra di)!n'in.
A'4 $o !nt!ndi 'ra 'ilippo Lippi 6c.#.JIC#.IL83
9u! !it todo co)+ro)i'o !'+iritua$ +ara i)itar a
Ma''accio3 con <-ura' tota$)!nt! t!rr!na'3 co)o !n 5onfrmaci/n de la
re!la carmelitana 6c.#.,(8. Con !$ +a'o d! $o' a@o' a'u)i +$ant!a)i!nto'
9u! r!cu!rdan a G5i%!rti 6!'cor;o'3 +ai'a"!' $u)ino'o'8 & +ractic un
d!ta$$i')o 9u! $! ac!rca a $o' )a!'tro' ?a)!nco'3 co)o !n 'u Madonna
<aruinia 6#.,783 una d! 'u' tanta' madonne 9u! $! -anaron !$
r!conoci)i!nto d! 'u' cont!)+or0n!o' ! in?u&!ron $ar-a)!nt! !n $a'
'i-ui!nt!' -!n!racion!' d! +intor!' ?or!ntino'3 co)o +or !"!)+$o !n 'u
di'c4+u$o Bottic!$$i.
.I
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Lo' 5!r)ano' Antonio y $iero del $ollaiolo 6#.(LC#.LH & #..,C#.LI8
diri-i!ron uno d! $o' ta$$!r!' 9u! '! 5a%4an *or)ado a5ora !n :$or!ncia +ara
dar a %a'to a$ au)!nto d! $a' contratacion!'3 & !n $o' 9u! '! tra%a"a%a +or
i-ua$ +intura & !'cu$tura. A)%o' 'u+i!ron tra%a"ar )u& %i!n $a anato)4a & !$
)oi)i!nto3 co)o '! o%'!ra !n $a '!ri! d! $o' <rabajos de Hrcules.
En !'t! cont!7to3 !$ ta$$!r d! Andrea del (erroccio 6#.//C#.HH8 *u! !$
-ran cri'o$ d!$ !'ti$o ?or!ntino d! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o 123 +u!' a$$4 '!
cru;aron +intor!' r!$!ant!' 6G5ir$andaio3 I$ P!ru-ino3 Bottic!$$i3 L!onardo3
Co'i)o Ro''!$$iK8. Su in?u!ncia 6aun9u! no '! con'!ran )uc5o' cuadro'
atri%ui%$!' dir!cta)!nt! a =$8 !n $a codi<cacin d! $a maniera ?or!ntina d!
<n!' d!$ Quattrocento no +u!d! d!"ar d! r!ca$car'!.
)andro Botticelli 6#..IC#/#J8 5a%4a 'ido di'c4+u$o d! :ra :i$i++o3 d!
dond! +udo to)ar 'u !r'in r!<nada d! $a con'truccin d! o$u)!n & $a
cor+or!idad3 aun9u! nunca *u! 'u o%"!tio +rinci+a$3 +u!' '! 5a '!@a$ado
9u! '! inc$ina%a )0' +or $o !'t=tico 9u! +or $a' con9ui'ta' t=cnica'.
Bottic!$$i au)!nt $a d!$icad!;a d! $o' ti+o' *4'ico' 5!r!dado' d! Li++i3
co)%in0ndo$o' con $a' in?u!ncia' d!$ !ntorno d!$ 2!rrocc5io.
E$ =7ito d! 'u' )od!$o' $!
+!r)iti tra%a"ar +ara
c$i!nt!$a' di!r'a'3
co)%inando $o' !ncar-o'
r!$i-io'o' 6+artici+ !n $a
d!coracin d! $a Ca+i$$a
Si7tina83 con $a at!ncin a
c$i!nt!' +articu$ar!' 9u! $!
+idi!ron r!trato' & t!)a'
+ro*ano' & d!ociona$!'.
Entr! ='to' >$ti)o' d!'tacan
$a Adoraci/n de los Re$es3 $a
Madonna del Ma!nifcat o Ja
calumnia de Apeles3 d! $a'
9u! !'ta >$ti)a trata d! r!con'truir una +intura d!$ -ri!-o A+!$!'3 +!rdida
+!ro d!'crita !n un t!7to3 5!c5o 9u! 5ac! !'ta o%ra !7tr!)ada)!nt!
int!r!'ant!3 ad!)0' d! +or 'u -ran ca$idad !n $a r!+r!'!ntacin.
En !$ Retrato de un joven con una medalla de 5osme de Mdicis )u!'tra
!$ ti+o d! r!trato 9u! +ro)oi: con un +ai'a"!
d! *ondo & !$ r!tratado !n +o'icin d! tr!'
cuarto' 6$o 9u! +!r)it4a r!+r!'!ntar con
c$aridad 'u' *accion!'83 a)%o' +r='ta)o' d!$
)undo ?a)!nco. P!ro Bottic!$$i !' )0' conocido
+or 'u' +intura' )ito$-ica'3 )uc5a' d! !$$a'
r!a$i;ada' +ara !$ !ntorno d! $o' M!dici !
in?uida' +or !$ n!o+$atoni')o d! 'u cort!.
Pod!)o' d!'tacar +enus $ Marte 6a$!-or4a d! $a
ictoria d!$ a)or 'o%r! $a -u!rra83 $a Ale!or8a de
la 'rimavera3 'alas $ el 5entauro & !$
Eacimiento de +enus.
Par!c! 9u! $a <!%r! r!$i-io'a 9u! in?a)
Saonaro$a !n :$or!ncia ta)%i=n a*!ct a
Bottic!$$i3 a "u;-ar +or o%ra' co)o !$ <riun-o de
la )e o Eatividad m8stica.
.5
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Otro d! $o' +intor!' r!$!ant!' d!$ )o)!nto *u!
*omenico !irlandaio 6#..LC#.L.83 9u!
ta)%i=n +artici+ !n $a d!coracin d! $a Ca+i$$a
Si7tina. En 'u tra&!ctoria3 'in 5ac!r -rand!'
a+ortacion!'3 r!co-! $a +r!+ond!rancia d!$
di%u"o3 $a corr!ccin d! $a +!r'+!ctia & $o'
o$>)!n!' & $a !$!-ancia d! $a' <-ura'. Entr! 'u'
o%ra' )0' conocida' !'t0n Retrato de Giovanna
<ornabuoni & $o' *r!'co' d! Santa Maria No!$$a3
co)o !$ Eacimiento de 4an @uan >autista.
Su ca+acidad +ara !$ r!trato '! ! )!"or !n
Retrato de un anciano $ su nieto3 dond! co$oca !$
%u'to !n tr!' cuarto'3 '! o%'!ra un +ai'a"! tra'
una !ntana & '! r!'a$tan $o' ra'-o' *4'ico' d!$
r!tratado.
:ina$)!nt! d!%!)o' '!@a$ar a $ietro $erugino
6#../C#/(,83 9u! ta)%i=n +artici+ !n $a Si7tina3
*u! )od!$o +ara Ra*a!$ & $$!- a )an!"ar !$ s-umato d! L!onardo !n 'u
>$ti)a !ta+a3 co)o '! a+r!cia !n 'u +ir!en con el ni?o $ 4an @uan.
,. 2!n!cia & !$ nort! d! Ita$ia !n !$ 'i-$o 12
A$ i-ua$ 9u! !n !$ c!ntro d! $a +!n4n'u$a3 $a r!o$ucin +ictrica d!
Brun!$$!'c5iCMa''accio '! !7t!ndi con ra+id!; )odi<cando i-ua$)!nt! $a'
+r0ctica' d! $o' +intor!' !n !$ nort! d! Ita$ia & !'+!cia$)!nt! !n !$ 2=n!to.
En 2!rona3 $isanello 6c.#,L7Cc.#.//8 aun9u! )!di!a$i;ant!3 'i!)+r!
conc!di ci!rto o$u)!n a $o' cu!r+o'3 co)o 'uc!d! !n 'u +isi/n de 4an
*ustauio o !n 'u' r!trato' !n +intura o )!da$$a.
En Padua3 9u! di'*ruta%a d!
a$-una' d! $a' )!"or!' +intura'
d! Giotto & conta%a con un
+ot!nt! n>c$!o 5u)ani'ta3
d!'taca Andrea #antegna
6c.#.,#C#/JI8 +or 'u a+u!'ta
d!cidida +or $a !7+!ri)!ntacin3
tanto !n $a +!r'+!ctia co)o !n
$a !7+r!'iidad dra)0tica d! $o'
ro'tro'. A'4 $o !)o' !n $a
Kraci/n del Huerto & 'o%r! todo
!n !$ icono d!$ u'o d!$ !'cor;o:
5risto Muerto.
Mant!-na d!)u!'tra ad!)0'
un int!r=' +or $a anti-G!dad 9u! no '! d!ti!n! !n $a' ar9uit!ctura' o $o'
ro+a"!'3 'ino 9u! ta)%i=n a+ar!c! !n $a i)itacin d! $o' -=n!ro' & 'o+ort!'
art4'tico' c$0'ico'. E' +or !$$o 9u! $a Lntroducci/n del culto a 5ibeles en
Roma i)ita !$ a'+!cto d! un r!$i!!3 -racia' a $a t=cnica conocida co)o
!risalla. La o%ra o%!d!c4a a $o' d!'!o' d!$ no%$! !n!ciano :ranc!'co
Cornaro3 9u! '! con'id!ra%a d!'c!ndi!nt! d! E'ci+in. E$ !'ti$o d!
Mant!-na *u! a)+$ia)!nt! i)itado: 2ic!n;o :o++a $o $$! a Mi$0n3 Co'i)o
Tura a :!rrara & d!'d! !'ta >$ti)a3 $$!- a Bo$onia a tra=' d! Lor!n;o
Co'ta.
.6
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
En 2!n!cia3 durant! $a )a&or +art! d!$ 'i-$o 12 toda4a no +u!d! 5a%$ar'!
d! !'cu!$a con $a )i')a !ntidad con 9u! '! 5ac! +ara !$ 'i-$o 12I.
D!'tacan $o' 5!r)ano' Antonio y Bartolomeo (ivarini 6c.#.J(Cc.#.HJ &
c.#.,(C#.LL83 9u! ado+taron $a !ntana a$%!rtiana d!'d! +r!'u+u!'to'
-tico'. En 'u' +ri)!ra' o%ra' con'tru&!ron !$ !'+acio )!diant!
!7c$u'ia)!nt! $a ar9uit!ctura3 aun9u! +au$atina)!nt! ac!ntuaron $a
cor+or!idad d! $a' <-ura'. A'4 'uc!d! !n +ir!en con ni?o d! Barto$o)!o.
La !'t!$a d! a)%o' 5!r)ano' *u! '!-uida +or
&arlo &rivelli 6c.#.,/Cc.#.L,83 9ui!n )an!"a%a
$o' r!cur'o' !'+acia$!' ?or!ntino' & a !c!'
r!?!" int!r=' +or $a d!'cri+cin anat)ica. Su
di%u"o duro & cortant! r!cu!rda a Mant!-na3
aun9u! !' caract!r4'tico 'u u'o d! $o'
arcai;ant!' dorado' & !$ $u"o +or $o' %rocado' !n
$a' t!$a'3 co)o '! +u!d! o%'!rar !n 'u
Anunciaci/n con 4an *midio.
Antonello da #essina 6c.#.,JC#.7L8
d!'arro$$ 'u carr!ra !n !$ nort! d! Ita$ia & !'
conocido3 ad!)0' d! +or '!r uno d! $o' )!"or!'
r!trati'ta' d! 'u
ti!)+o 6Retrato
de un ,ombre83 +or 5a%!r a'i)i$ado &
di*undido !$ u'o ?a)!nco d! $a +intura a$
$!o3 9u! $! +!r)iti con'!-uir !7c!$!nt!'
!*!cto' d! co$or & $u; 9u! '!r4an )u&
'!-uido' !n 2!n!cia.
So%r! !'to' ant!c!d!nt!' '! 5a '!@a$ado
!$ inicio d! $a +intura !n!ciana !n !$ ta$$!r
*a)i$iar d! $o' B!$$ini3 dond! '! *ra-u !$
int!r=' +or !$ co$or & $a $u; d!'d! $a
int!ncin d! %u'car $a tridi)!n'iona$idad.
!entile Bellini 6c.#.(LC#/J78 incor+or $a
+intura a$ $!o & !' conocido +or 'u'
r!trato' 6$$!- a +intar a$ 'u$t0n M!5)!t II8 &
r!+r!'!ntacion!' d! c!r!)onia' c4ica'.
Su 5!r)ano !iovanni Bellini 6c.#.(LC
#/#I8 *u! !$ )a!'tro )0' i)+ortant! d!
todo !$ 'i-$o 12 !n 2!n!cia. Pint r!trato' &
tra%a" a)+$ia)!nt! +ara $a +ot!nt! d!)anda d! +intura r!$i-io'a
!7i't!nt!3 r!a$i;ando nu)!ro'o' r!ta%$o' & madonne d! int!n'a '!r!nidad &
5u)anidad. Su +rinci+a$ a+ortacin *u! $a !7+$oracin d!$ co$or & $a $u; +ara
)od!$ar $a' <-ura' & cr!ar at)'*!ra'. O%ra' co)o +ir!en de los prados
MMadonna del prato( o Retrato del do!o Jeonardo Joredam d!)u!'tran
5a'ta 9u= +unto $o $o-r3 'o%r! todo !n !'t! >$ti)o3 !n $a' ca$idad!' t0cti$!'
d!$ ro+a"! o !n $a +!r*!ccin d!$ ro'tro.
Ant!' d! $a irru+cin d! 'u' di'c4+u$o' Gior-ion! & Ti;iano & 'u
tran'*or)acin d!$ co$or !n !$ *unda)!nto d! un nu!o )odo +ictrico3 !$
!'ti$o d! B!$$ini !ncontr !co !n otro' +intor!' !n!ciano' co)o La;;aro
Ba'tiani3 2ittor! Car+accio & 'o%r! todo Ci)a da Con!-$iano.
.. E$ nu!o $!n-ua"! !n $a !'cu$tura d!$ Quattrocento
..
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
La !'cu$tura +artici+ d!'d! !$ inicio !n $a r!o$ucin d! $o' )od!$o'
i'ua$!' 9u! '! ii !n :$or!ncia durant! !$ +ri)!r cuarto d!$ 'i-$o 12.
Brun!$$!'c5i ad!)0' d! ar9uit!cto !ra !'cu$tor & 'u' !7+!ri)!nto'
in?u&!ron d! *or)a dir!cta !n !'cu$tor!' co)o Donat!$$o.
A$%!rti !n 'u De statua 6#.I.8 d!<n4a a $a !'cu$tura co)o 7las artes de los
ue intentan producir ef!ies $ simulacros a partir de los cuerpos creados
por la naturale"a1. Por !$$o $a )!"or 4a +ara 5ac!r$o d! )an!ra r!a$i'ta
+a'a%a +or $a o%'!racin d!$ !ntorno & !$ !'tudio d! $a' !'tatua' c$0'ica'3
9u! $o 5a%4an $o-rado a $a +!r*!ccin3 & '! $$! a ca%o a tra=' d! $a
!'tatuaria !n %ronc!3 ta)%i=n un !$!)!nto r!cu+!rado d! $a Anti-G!dad.
En #.J# tr!' d! $a' -rand!' <-ura' d! $a
!'cu$tura ?or!ntina coincidi!ron !n !$ concur'o +ara
r!a$i;ar $a' '!-unda' +u!rta' d! %ronc! d!$
%a+ti't!rio: D!$$a Muarcia3 Brun!$$!'c5i & G5i%!rti.
Todo' +r!'!ntaron una !'c!na d!$ 'acri<cio d! I'aac
9u!3 'i-ui!ndo !$ tra%a"o d! Andr!a Pi'ano d!$ 'i-$o
ant!rior3 d!%4an $idiar !n una +!9u!@a !'c!na
!n)arcada +or una )o$dura -tica3 $o' r!to' 9u!
'u+on4a $a con'truccin d! un !'+acio con aria'
<-ura' & $a tran')i'in d! $a !7+r!'iidad d! 'u'
<-ura'. Gan G5i%!rti3 +!ro todo' d!)o'traron 9u!
$a codi<cacin d! $a' r!-$a' !'cu$trica' )od!rna'
toda4a !'ta%a !n ci!rn!'3 +u!' )0' %i!n '! 5a%4an
a@adido cita' c$0'ica' 'o%r! una !'tructura
co)+o'itia +r!)od!rna.
*onatello 6#,HIC#.II8 no to) +art! !n !$
concur'o +or 'u "u!ntud3 +!ro d! 'u 4acrifcio de
Lsaac3 !n %u$to r!dondo 6#.(#8 & 'u co)+aracin a
$o' r!$i!!' ant!rior!' '! +u!d!n co)+r!nd!r $o'
ca)%io' 9u! 5a%4an t!nido $u-ar !n !'o' +ri)!ro'
a@o' d! 'i-$o. Donat!$$o 5a%4a 'ido di'c4+u$o d!
G5i%!rti3 +!ro '! d!'+!- d! 'u !'ti$o & !ncontr )0' a<nidad !n !$ d!
Brun!$$!'c5i3 tran'*or)ando co)o =$ $a %>'9u!da d! cita' c$0'ica' !n !$
!'tudio d! $a' r!-$a' c$0'ica' d! co)+o'icin & !7+r!'in.
En 'u 4an @or!e 65acia #.#/C#I8 o*r!ci $o' +ar0)!tro' 9u! i%an a
d!t!r)inar todo !$ cic$o 5u)ani'ta !n $a !'cu$tura 6& 5a'ta $a irru+cin d!
$a' an-uardia'83 inc$u&!ndo una -ran !7+r!'iidad !)ociona$ !n !$ ro'tro &
ro)+i!ndo $a *ronta$idad & !$ 5i!rati')o )!di!a$!' con !$ 'i)+$! $i-!ro
ad!$anta)i!nto d! uno d! $o' +i!' & co$ocando !$ tor'o !n +o'icin d! tr!'
cuarto'.
En 'u' r!$i!!' '! +!r)it! co)+ro%ar ta)%i=n !$ i)+acto 9u! tuo $a
r!-u$ari;acin d! $a +!r'+!ctia !n $a !'cu$tura3 'o%r! todo !n $o'
+o't!rior!' a #.(J3 co)o !$ >anuete de Herodes3 !"!cutado +ara $a +i$a
%auti')a$ d! $a cat!dra$ d! Si!na3 dond! "u!-a con $a ar9uit!ctura +ara
'u-!rir cuatro !'+acio' u%icado' !n +ro*undidad!' di*!r!nt!'. Ta)%i=n
int!r!'ant!' 'on $a' cita' c$0'ica' & $a di'+o'icin d! $a' <-ura' !n !'ta
o%ra.
Eacia #.(/ !iberti r!ci%i !$ !ncar-o d! r!a$i;ar $a' t!rc!ra' +u!rta' d!$
%a+ti't!rio d! :$or!ncia3 tar!a 9u! $! ocu+ 5a'ta #./J & !n $a 9u! o*r!ci
un !'ti$o )0' )aduro 9u! !n $a' ant!rior!' & +or tanto *u!ron 'u' )!"or!'
o%ra'. Lo' r!$i!!' d! @acob $ *saN & d! @os $ sus ,ermanos d!)u!'tran $a
.2
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
ca+acidad d! r!'+u!'ta a $a' cota' $o-rada' +or Donat!$$o3 aun9u! a +!'ar
d! todo G5i%!rti no '!a r!conocido 5o& co)o un arti'ta r!nac!nti'ta
+$!na)!nt! )aduro.
En ca)%io Donat!$$o continu 'u)ando innoacion!' durant! toda 'u
$ar-a carr!ra. Otra d! 'u' a+ortacion!' *u! $a r!cu+!racin d! $a !'tatua
c4ica !7!nta !n %ronc!3 co)o !n !$ Retrato ecuestre del condottiero
Gattamelata d! Pauda 6#..7C#./,8.
Otra +i!;a c$a! *u! !$ David3 cu&a 'i-ni<cacin +o$4tica & datacin no
!'t0n %i!n ac$arada'. En !$ )i')o )arco d! !7+o'icin +>%$ica d!$
+ro-ra)a d! i)a-!n +o$4tica d! $o' M!dici '! !ncu!ntra 'u @udit $
Holo-ernes 65acia #./.8. A+art! d! 'u' +o'i%$!' 'i-ni<cado'3 a)%a' o%ra'
'on i)+ortant!' +or9u! d!'a*4an $o' ti+o' !'t=tico' 9u! nor)a$)!nt! '!
atri%u&!n a$ R!naci)i!nto: *r!nt! a $a '!r!nidad3 au't!ridad & !'ta%i$idad d!
$a' *or)a' 9u! '! d!'tacan 'i!)+r!3 a)%a' <-ura' 'on in9ui!tant!' &
)u!'tran $a curva sensual d!$ Daid o $a !7+r!'iidad dra)0tica d!$
+ictorici')o d! $uc!' & 'o)%ra' !n $a Nudit.
P!ro !n r!'u)ida' cu!nta'3 & co)o 5a%4a 5!c5o Ma''accio !n $a +intura3
Donat!$$o '!nt $a' %a'!' d! un nu!o $!n-ua"! !'cu$trico3 9u! '! !7t!ndi
r0+ida)!nt! & '! ado+t %a"o )uc5a' ariant!' +or toda Euro+a.
D!ntro d! $a )i')a :$or!ncia3 Luca d!$$a Ro%%ia 6#.JJC#.H( 8 o Andrea
del (erroccio 6#.,/C#.HH8 d!'arro$$aron !$ tra%a"o d! Donat!$$o !n
di*!r!nt!' dir!ccion!'. 2!rrocc5io i)it !n !$ Retrato ecuestre de
>artolomeo 5olleoni & !$ David a Donat!$$o3 +!ro con innoacion!'.
Por 'u +art!3 Luca della +obbia !' conocido +or $a r!a$i;acin d! <-ura'
d!ociona$!' !n %arro cocido 6terracota( & idriado. Su' o%ra' '! '!+ara%an
d! $a au't!ridad donat!$$iana3 +!ro 9ui;0 +or !$$o *u!ran )0' +ar!cida' a $o'
ori-ina$!' d!$ )undo c$0'ico. Ad!)0' !'t! !'cu$tor !' conocido +or 'u
tri%una +ara $o' cantor!' d! $a cat!dra$.
La r!cu+!racin d! $a !'cu$tura co)o !54cu$o 'ocia$ & +o$4tico ta)%i=n
condu"o a nu!o' ca)ino'3 !ntr! $o' 9u! '! !nti!nd! $a r!noacin d!$
)od!$o )!di!a$ d! sepulcros3 9u! incor+oraron !$ nu!o $!n-ua"!
'i)%$ico3 $a -ra)0tica
ar9uit!ctnica c$0'ica & $a
r!+r!'!ntacin <'ion)ica
d!$ r!trato. D!'tacan aria'
o%ra'3 co)o $a <umba de
Jeonardo >runi d! :$or!ncia3
o%ra d! B!rnardo Ro'!$$ino o
!n 2!n!cia $o' )onu)!nto'
*un!rario' d! $o' do-o'.
Ta)%i=n !n !'t! cont!7to
'! d!%! !ncuadrar $a
r!cu+!racin d! $o'
retratos !n %u'to a$ )odo
ro)ano3 r!a+ar!ci!ndo un
-=n!ro 9u! continuar0 a $o
$ar-o d! toda $a Edad Mod!rna. D!'+u=' d! una +ri)!ra t!nd!ncia )u&
r!a$i'ta3 $o' r!trato' inc$u&!ron corr!ccion!' !n $o' ra'-o' +ara 5ac!r$o'
acord!' a $o' c0non!' d! %!$$!;a id!a$3 co)o !)o' !n $a' o%ra' d! Antonio
Ro''!$$ino.
.3
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
/. Nu!a' r!+r!'!ntacion!' & nu!o' u'o' d! $a
i)a-!n
No 5a& 9u! o$idar 9u! $o' ca)%io' *or)a$!' 9u! '! +rodu"!ron !n $a'
art!' i'ua$!' durant! !$ 'i-$o 12 ita$iano d!+!nd4an d! $o' nu!o' u'o' 9u!
a'u)i!ron $a' i)0-!n!' co)o r!cur'o co)unicatio3 'o+ort! +ara $a
)!)oria & )!dio d! $!-iti)acin.
En !'t! '!ntido $a co)+r!n'in d! $a +intura & $a !'cu$tura d!%! +artir d!
$a a'uncin d! 9u! !'to' )!dio' +!rt!n!c4an a uni!r'o' )uc5o )0'
a)+$io' d! %i!n!' )u!%$!'3 9u! aun9u! no '! inc$u&!n +ara 'u !'tudio
*or)a%an !n con"unto una cultura visual.
En !$ mbito religioso $a' +intura' & $a' !'cu$tura' r!*or;aron 'u
natura$!;a )!di!a$ d! 5!rra)i!nta' +ara $a di*u'in d! $o' conc!+to'
d!ociona$!'3 +or $o 9u! 'u n>)!ro +or t!)+$o au)!nt d! *or)a
con'id!ra%$!. No +or !$$o d!"aron d! 'o)!t!r'! a$ u'o ant!' )!ncionado3
+u!' )uc5a' !c!' !'t! art! r!$i-io'o !ra privado3 !n tanto 9u! !ran o%ra'
!ncar-ada' +or +articu$ar!' +ara 'u' ca+i$$a' u oratorio'.
Otra no!dad *u! $a !7+an'in d! $a d!)anda d! i)0-!n!' !n !$ mbito
dom,stico3 & cu&o ar9u!ti+o $o con'titu&!ron $a' di!r'a' cort!' &
or-ani')o' +o$4tico' co$!-iado' ita$iano'3 d!'d! dond! +a'aron a $a'
)onar9u4a' naciona$!' ! i)+!ria$!' !uro+!a'. Ta)%i=n !$ Pa+a u' !'to'
+ro-ra)a' d! $!-iti)acin.
E'to' u'o' +ot!nciaron nuevos g,neros y temas !n $a' art!' i'ua$!'3
'i!ndo !$ )0' caract!r4'tico !$ r!trato !n $o' -=n!ro'3 & !$ )ito$-ico !n $o'
t!)a'. :ina$)!nt! 5a& 9u! co)!ntar c)o $a +ro-r!'ia incor+oracin d!
$o' )odo' d! +!rc!+cin !'t=tico' co)+$ic a>n )0' !$ a'unto a$ introducir
$a estimacin de los valores artsticos d! $a o%ra co)o un a$or a@adido
9u! +od4a i-ua$)!nt! otor-ar $!-iti)idad a $o' cont!nido'. D!ntro d! !'t!
'!ntido3 !n :$or!ncia & !n !$ Quattrocento una +intura o una !'cu$tura
+od4an 5a%!r 'ido con'id!rada' &a co)o no'otro' conc!%i)o' !$ conc!+to
obra de arte & no '$o +or 'u di)!n'in r!$i-io'a3 'i)%$ica o +o$4tica.
TEMA L. PINTURA Y ESCULTURA
DEL SIGLO 12I EN ITALIA
Introduccin: r!-$a3 "uicio & -racia
#. L!onardo
(. Mi-u!$ On-!$
,. Ra*a!$
26
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
.. E$ Mani!ri')o !n Ro)a3 :$or!ncia & Par)a
/. La +intura d!$ 'i-$o 12I !n 2!n!cia
I. Tr!nto & $a i)a-!n r!$i-io'a !n !$ 'i-$o 12I !uro+!o
Introduccin: r!-$a3 "uicio & -racia
S!->n 2a'ari3 $o' arti'ta' d! co)i!n;o' d!$ 'i-$o 12I $o-raron a $a
+!r*!ccin $o' o%"!tio' 9u! '! 5a%4an +$ant!ado $o' )a!'tro' d!$
Quattrocento. P!ro $a !n*ati;acin d! $o' a$or!' 'u%"!tio' condu"o ta)%i=n
5acia $a )ani+u$acin d! $a' r!-$a' 9u! +ro)oi !$ Mani!ri')o durant! $o'
a@o' c!ntra$!' d!$ 'i-$o.
#. L!onardo
La acu)u$acin d! !7+!ri!ncia' 9u! '! 5a%4a +roducido !n 'lorencia
durant! !$ 'i-$o 12 +!r)iti $a )aduracin a co)i!n;o' d! $a c!nturia
'i-ui!nt! d! aria' <-ura' !7c!+ciona$!'3 )a!'tro' 9u! 'in !)%ar-o
d!'arro$$aron $a )a&or +art! d! 'u' carr!ra' *u!ra d! $a ciudad.
:$or!ncia +!rdi !n !$ 'i-$o 12I i)+ortancia r!$atia co)o c!ntro art4'tico3
a *aor d! Ro)a & d!$ r!'to d! Euro+a3 9u! '! 'u)a%a a $a' no!dad!' d!$
R!naci)i!nto. A'43 !$ )od!$o ?or!ntino '! !'tandari; int!rnaciona$)!nt!.
L!onardo da 2inci *u! un actor *unda)!nta$ !n $o' ca)%io' 9u! )arcaron
$a tran'icin d!$ Quattrocento a$ 5inuecento !n toda Ita$ia. Nacido !n 2inci3
'! *or) !n :$or!ncia "unto a Andr!a d!$ 2!rrocc5io3 +ara $u!-o tra%a"ar !n
!$ Mi$0n d! $o' S*or;a & !n :rancia a$ '!ricio d! :ranci'co I. En 'u !o$ucin
art4'tica tuo un +a+!$ i)+ortant! 'u curiosidad y su afn
experimentador3 aun9u! L!onardo )antuo $a )a&or4a d! $a'
con!ncion!' art4'tica' d! 'u ti!)+o.
Una d! $a' )!"ora' *unda)!nta$!' 9u! +ro)oi *u! !$ con'id!rar 9u! $a
i$u'in d! r!a$idad no d!%4a con'i'tir tanto !n $a *or)u$acin d! un di%u"o
9u! 'i)u$a'! !$ a'+!cto id!a$ d! $o' o%"!to'3 'ino !n con'!-uir r!+roducir 'u
i)a-!n !n condicion!' r!a$!' d! i'in. Su +ro+u!'ta t=cnica d!$ sfumato
+ro)o4a !$ u'o d! $uc!' & 'o)%ra'
!'ca'a)!nt! contra'tada'3 $o 9u! a%ri un
ca)ino *unda)!nta$ +ara toda $a +intura
+o't!rior. Di%u"o' co)o $o' d! $a +ir!en
con el ni?o, 4anta Ana $ 4an @uan >autista
d!)u!'tran 9u! L!onardo +!n'a%a &a !n
s-umato $a conc!+cin d! 'u o%ra ant!' d!
+a'ar$a a$ $i!n;o & a+$icar $o' co$or!'.
Ad!)0' !$ s-umato '!r4a +ara dar una
)a&or +ro*undidad +'ico$-ica !n $a'
!7+r!'ion!' d!$ '!r 5u)ano3 una )a&or
2=
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
ca$id!; a $a' r!$acion!' !ntr! $o' +!r'ona"!'. A'4 'uc!d! !n r!trato' co)o $a
Mona Jisa o Mujer con diadema.
Ca'i toda' $a' +ro+u!'ta' +ictrica' 9u! r!a$i; +u!d!n r!'u)ir'! !n $a'
o%ra' 9u! +int !n Mi$0n. D! un contrato <r)ado !n #.H, con una
con*rat!rnidad 'a$i!ron $a' do' !r'ion!' d! $a Virgen de las rocas3 dond!
'! +$ant!a una di*u)inacin 'i)i$ar d! $o' co$or!' & $a' 'o)%ra'3 con un
s-umato !id!nt! !n !$ +ai'a"! d!$ *ondo. S! con'id!ra 9u! $a d!$ Lour! !'
$a )0' t!)+rana3 & 9u! !n $a d! Londr!' co$a%or a$->n di'c4+u$o 'u&o 6+or
!"!)+$o !n $o' d!ta$$!' !-!ta$!'8. Lo' cuadro' -iran !n torno a $a
di'+o'icin d! $a 2ir-!n3 9u! aco-! a San Nuan con una )ano & +rot!-! a$
ni@o con $a otra3 +u!' 'i!ndo !ncar-o d! $a Con*rat!rnidad d! $a In)acu$ada
Conc!+cin d!%4an 'i)%o$i;ar $a +rot!ccin d! $a 2ir-!n 'o%r! $a I-$!'ia.
La ltima Cena +ara !$ r!*!ctorio d! Santa Maria d!$$! Gra;i! d! Mi$0n
*u! !$ otro -ran !ncar-o +ictrico 9u! r!ci%i !n !'ta ciudad3 d! %oca d!$
)i')o Ludoico S*or;a. E't! *r!'co !' un r!*!r!nt! a%'o$uto d! $a +intura
d!$ R!naci)i!nto &
una d! $a' +intura'
9u! )0' 5a in?uido !n
$a *or)a d! tra%a"ar d!
$o' +intor!' d! $a Edad
Mod!rna.
E$ *r!'co di'+on!
!$!)!nto' <"ado' !n !$
'i-$o ant!rior3 co)o !$
u'o d! $a ca"a
+!r'+!ct4ica & $o'
!'cor;o'3 ad!)0' d!$
s-umato3 +!ro Murra&
5a r!conocido do' no!dad!' %0'ica' !n !$ )i')o. En +ri)!r $u-ar $a
di'+o'icin d! $o' arti<cio' !'c!no-r0<co' & !n '!-undo $u-ar & )0'
int!r!'ant!3 'u int!ncin d! r!+r!'!ntar '!nti)i!nto' & !)ocion!'
uni!r'a$!' 9u! tra'c!nd4an !$ )!ro 5!c5o narratio. Lo' nu)!ro'o'
!'tudio' <'ion)ico' 9u! r!a$i; a $o $ar-o d! 'u carr!ra +ru!%an $a
i)+ortancia 9u! con*!r4a $a -!'tua$idad co)o )!dio !7+r!'io +ara $a
indicacin d! !)ocion!' & caract!r!' )ora$!'.
(. Mi-u!$ On-!$
Mi-u!$ On-!$ Buonarroti 6#.7/C
#/I.8 '! !duc !n !$ ta$$!r d!
+intura d! G5ir$andaio & )0' tard!
!n !$ d! !'cu$tura d! B!rto$do3
9ui!n $! *ran9u! !$ acc!'o a $a'
co$!ccion!' d! anti-G!dad!' d! $o'
M!dici. Su' +ri)!ra' o%ra'3 co)o
$o' r!$i!!' d! $a +ir!en de la
escalera 6c.#.L#8 & $a >atalla de los
5entauros 6c.#.L(8 +art!n d!$
conoci)i!nto d!$ art! anti-uo & $a
o%ra d! Donat!$$o. En #.LI r!a$i;
una +!9u!@a !'tancia !n Ro)a !n
$a 9u! !"!cut un >aco & una
2D
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
'iedad3 !n $a 9u! 'u+o r!'o$!r 'ati'*actoria)!nt! $a co)+o'icin co$ocando
$a !'c!na d!ntro d! un !'9u!)a -!o)=trico.
A 'u r!-r!'o &a con r!no)%r! a :$or!ncia3 r!ci%i a$-uno' !ncar-o'
+>%$ico' co)o !$ David. La o%ra3 d! ta)a@o co$o'a$3 cau' '!n'acin & !n
!$$a Mi-u!$ On-!$ d!)o'tr 'u +ro*undo conoci)i!nto d! $a !'tatuaria
anti-ua3 +at!nt! !n $a anato)4a d!$ cu!r+o3 !$ c0$cu$o d! $a' +ro+orcion!'3
$a +o'icin d! $a <-ura & $a )i')a *or)u$acin d!$ d!'nudo. E$ contra't!
!ntr! $a '!r!nidad ! id!a$i;acin d!$ ro'tro & $a t!n'in & $a d!<nicin
anat)ica d! $a' )ano' ac!nt>a !$ dra)ati')o *or)a$ d! $a o%ra.
A co)i!n;o' d! 'i-$o & "unto a L!onardo3 aco)!ti $a d!coracin d! $a 'a$a
-rand! d!$ con'!"o )unici+a$3 tar!a 9u! nin-uno aca%3 +u!' tanto $a
>atalla de An!,iari d!$ '!-undo co)o $a >atalla de 5ascina d! Mi-u!$ On-!$
9u!daron !n !'%o;o'3 aun9u! !$ cartn d! $a '!-unda o%ra *u! !'tudiado
con at!ncin +or )uc5o' +intor!'. En !'to' )i')o' a@o' +int una 4a!rada
)amilia M<ondo Doni( !n $a 9u! '! r!!$a !$ +!'o !'cu$trico 9u! t!n4a 'u
+intura. Su int!r+r!tacin 'in !)%ar-o !' co)+$icada.
En #/J/ acudi a Ro)a3 $$a)ado +or !$
+a+a Nu$io II +ara di'!@ar 'u '!+u$cro
)onu)!nta$3 +ro&!cto 9u! 9u!d inconc$u'o
a$ iniciar'! $a' o%ra' d! San P!dro !n #/JH. E$
di'!@o ori-ina$ +r!!4a un )onu)!nto !7!nto
d! do' +$anta' & una' cuar!nta <-ura' !n
)0r)o$3 +!ro $a tu)%a aca% r!ducida a un
'!+u$cro +ari!ta$ a$ !'ti$o ?or!ntino 9u! '!
c!ntra%a !n #ois,s 6o%ra d! -ran ca$idad8
rod!ado d! di!r'a' <-ura' 6!'cu$+ida' +or =$
& 'u' di'c4+u$o'8 & '! co$oc !n #/./ !n $a
+!9u!@a i-$!'ia d! San Pi!tro in 2inco$i.
Durant! !'t! $a+'o d! ti!)+o3 !$ arti'ta
+artici+ !n -rand!' +ro&!cto' co)o $a
r!d!coracin d! $a &apilla )ixtina3 9u! tuo
co)o r!'u$tado uno d! $o' r!*!r!nt!'
*unda)!nta$!' d! todo !$ R!naci)i!nto. E$
!ncar-o inicia$3 r!a$i;ado !ntr! #/JH & #/#(3
!ra $a d!coracin a$ *r!'co d! $a %!da d! $a
ca+i$$a3 +ara $a 9u! '! !$i-i!ron t!)a' d!$ Anti-uo T!'ta)!nto3
co)+oni!ndo una 5i'toria r!$i-io'a d! $a 5u)anidad.
La +ri)!ra no!dad a+ortada +or Mi-u!$
On-!$ *u! $a co)+arti)!ntacin d! $a %!da
)!diant! una ar9uit!ctura <n-ida3 cr!ando
nu!! !'+acio' !n $o' 9u! d!'tacan $a
4eparaci/n de la lu" $ la oscuridad3 $a 5reaci/n
del sol, la luna $ los planetas o $a 5reaci/n de
Ad0n $ *va. Para $a )!"or co)+r!n'in d! $o'
t!)a'3 '! r!du"o !$ n>)!ro d! +!r'ona"!' & '!
au)!nt 'u !'ca$aD ad!)0' $a con'truccin
indiidua$ d! $a' <-ura' *u! -anando
co)+$!"idad )!diant! !$ r!cur'o a +o'icion!'
*or;ada' & !$ u'o !7+r!'io d! $a anato)4a.
2G
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Entr! !'to' *r!'co' & 'u otra -ran actuacin !n $a Si7tina +a'aron ario'
a@o'3 !n $o' 9u! Buonarrotti r!a$i; nu)!ro'o' tra%a"o'3 !ntr! $o' 9u!
5a%r!)o' d! )!ncionar !$ +ro-ra)a !'cu$trico d! $a Sacrista Nueva de
San Lorenzo de Florencia 6aun9u! no '! $$!- a co)+$!tar d!$ todo8. En
r!a$idad !$ !'+acio !ra un )onu)!nto *a)i$iar co$!ctio !n !$ 9u! "unto a un
r!ta%$o con di!r'a' !'tatua' <-ura%an $o' )onu)!nto' *un!rario' d!
Lor!n;o & Giu$iano d! M!dici3 !'tido' a)%o' co)o -!n!ra$!' ro)ano' &
co$ocado' !n nic5o' a%i!rto' +or !nci)a d! 'arc*a-o' 'o%r! $o' 9u! '!
di'+on4an <-ura' a$!-rica'.
En $o' tr!inta Mi-u!$ On-!$ o$i
a Ro)a +ara tra%a"ar d! nu!o !n $a
Ca+i$$a Si7tina3 con o%"!to d!
r!a$i;ar uno' *r!'co' 6+ara 'u'tituir a
uno' da@ado' d!$ P!ru-ino83 cu&o
r!'u$tado '!r4a una d! $a' o%ra' d!
art! )0' in?u&!nt!' d! $a 5i'toria d!
Occid!nt!. Ya !n 'u )i')a conc!+cin
icono-r0<ca $a o%ra a%orda un a'unto
c$a! d! $a 5i'toria cu$tura$ d!$
R!naci)i!nto: !$ Juicio
Final. D!'d! $o *or)a$ !'ta o%ra
*u! una aut=ntica r!o$ucin !n $o
co)+o'itio3 +u!' 'u+on! $a n!-acin d!
$o' +rinci+io' 9u! 5a%4an r!-ido
$a tradicin ant!rior: !7i't! una
a)a$-a)a d! io$!nto' !'cor;o' & no 5a& nin->n ra'tro d!$ u'o d! $a ca"a
+!r'+!ct4ica & d! toda '!@a$ d! +ro*undidad d! !'+acio !n $a
r!+r!'!ntacin.
Mi-u!$ On-!$ 5i;o avan"ar de forma notoria el modelo artstico
eredado. Int!nt )!"orar $a r!+r!'!ntacin d! $a r!a$idad i'i%$!
c!ntrando 'u' !'*u!r;o' !n !$ !'tudio d!$ co)+orta)i!nto anat)ico &
!7+r!'io d! $a <-ura 5u)ana. Lo-r a'4 ca)%iar $a' *or)a' r!+r!'!ntatia'
d!$ cu!r+o 5u)ano3 $o-rando 9u! una d!ta$$ada d!'cri+cin anat)ica
o*r!ci!ra i)+r!'in d! r!a$idad 6& 'iri!ra co)o 5!rra)i!nta d! ca+tacin
+'ico$-ica8.
E$ d!'cu%ri)i!nto d!$ Jaooconte 69u! !$ +ro+io Mi-u!$ On-!$ r!'taur8 *u!
un !+i'odio c$a! !n !'t! +roc!'o. La conocida terrabilitO 9u! 'u'
cont!)+or0n!o' a+r!cia%an !n Buonarrotti !'ta%a r!$acionada con !'t! u'o
d! $a !7a-!racin anat)ica co)o r!cur'o !7+r!'io.
P!ro !'t! ca)ino i)+$ica%a una cierta ruptura con los principios de
armona d! A$%!rti3 $o 9u! 'u+on! 9u! Mi-u!$ On-!$ +!r'oni<9u! a $a !; $a
cu$)inacin d! $o' id!a$!' c$0'ico' & !$ 'a$to 5acia !$ Mani!ri')o & !$
Barroco.
Sin !)%ar-o3 $a ra;n d! 'u -ran =7ito +roc!d4a d! $o' )od!$o' 9u! o*r!c4a
+ara $a representacin retrica y dramtica de las emociones y los
conceptos3 9u! +a'a%an co)o aca%a)o' d! co)!ntar +or $a'
d!*or)acion!' d!$ canon & $a' )ani+u$acion!' co)+o'itia' +ara a$can;ar
!'t! o%"!tio.
Por todo !'to3 $a r!+utacin & !$ r!conoci)i!nto 'ocia$ 9u! Mi-u!$ On-!$
a$can; !n ida no tui!ron +r!c!d!nt!'3 & a 'u )u!rt! '! conirti
r0+ida)!nt! !n un )ito 9u! 5a%4a a$can;ado $a cu$)inacin d!$ +roc!'o d!
!o$ucin art4'tica 'o't!nido +or $a !'cu!$a ?or!ntina.
2I
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
,. Ra*a!$
Ra*a!$ San;io 6#.H,C#/(J83 nacido !n Ur%ino3 +!rt!n!ci a$ !'+acio
c!ntroita$iano d! in?u!ncia ?or!ntina. Aun9u! '! 5a '!@a$ado
tradiciona$)!nt! 9u! Pi!tro P!ru-ino *u! 'u )a!'tro3 !' )0' +$au'i%$! 9u!
a%'or%i!'! 'u' *or)a' &a durant! 'u !'tancia !n :$or!ncia3 a$ i-ua$ 9u! $o
5i;o d! :ra Barto$o))!o3 L!onardo & Mi-u!$ On-!$.
D! P!ru-ino 5!r!d una conc!+cin
cuatroc!nti'ta d! $a +intura3 9u! cr!a%a
co)+o'icion!' '!r!na' & tridi)!n'iona$!'3 d!
<-ura' )u& ar)nica' ! id!a$i;ada' !n $o *4'ico.
Con *r!cu!ncia '! 5a co)+arado $a *ntre!a de las
llaves a 4an 'edro d! P!ru-ino con $o' Desposorios
de la +ir!en 6#/J. 8 d! Ra*a!$ +ara r!'a$tar 'u
5i+ot=tica r!$acin )a!'troCa+r!ndi;3 +!ro +ar!c!
9u! Ra*a!$ '$o to) +r!'tado !$ )arco
ar9uit!ctnico & !$ !'9u!)a co)+o'itio3 &a 9u!
a'+!cto' co)o $o' o$>)!n!' d! $o' cu!r+o'3 $a
)a&or natura$idad d! $o' )oi)i!nto' & $a
'uai;acin d!$ co)+on!nt! ar9uit!ctnico r!!$an
!$ inicio d! $a !o$ucin art4'tica d! Ra*a!$.
D! Mi-u!$ On-!$ incor+or a$-una' d! $a'
no!dad!' !n !$ trata)i!nto d! $a <-ura & d! L!onardo to) !$ trata)i!nto
d!$ co$or3 $a' 'o)%ra' & $a' $uc!'. En !$ ca'o d! 'u Maddalena Doni $a
in?u!ncia d! L!onardo !' tan c$ara 9u! inc$u'o
+ar!c! una !r'in d! $a Mona Li'a. Retrato de
cardenal r!co-! $a nocin $!onard!'ca d! $a
'o)%ra co)o 5!rra)i!nta d! 'u-!r!ncia
+'ico$-ica. Otro' r!trato' 'u&o' 'on $o' d!$
+a+a @ulio LL3 $a Donna +elata o !$ d!$ 5u)ani'ta
>altasar 5asti!lione.
Entr! $a' o%ra' r!a$i;ada' +or Ra*a!$ !n
:$or!ncia !'t0n a$-una' d! $a' +intura' 9u! 5an
codi<cado 'u i)a-!n )0' tradiciona$. Una d!
!$$a' !' $a Madonna Granduca3 9u! tran')it!
una *a$'a '!n'acin d! '!nci$$!;3 +or9u! !n
r!a$idad ti!n! un !7traordinario tra%a"o d!
co)+o'icin 9u! '! a+r!cia !n $a ru+tura
d!$icada d!$ !"! !rtica$ o $a !'tudiada +o'icin
d!$ ni@o.
En un !'ti$o +ar!cido $a 4a!rada )amilia del
cordero 'u+u'o un aanc! a>n )a&or !n $a !o$ucin d!'d! P!ru-ino. E$
ori-!n d! !'ta articu$acin o%$icua '! 5a$$a !n un %oc!to r!a$i;ado +or
L!onardo3 aun9u! $a natura$idad d! $a r!$acin !ntr! $a' <-ura' & !$ u'o d!$
+ai'a"! 'on ra'-o' +ro+io'.
En #/JH Ra*a!$ '! tra'$ad a Ro)a3 dond! Nu$io II $! !ncar- $a
r!)od!$acin d! aria' !'tancia' d!$ Pa$acio 2aticano3 & 9u! dar4a $u-ar a
una d! $a' o%ra' ca+ita$!' d! $a 5i'toria d! $a +intura occid!nta$. La Stanza
della Segnatura a$%!r- do' -rand!' *r!'co' !n*r!ntado'3 r!+r!'!ntado $a
*scuela de Atenas & $a Disputa del 4acramento# A 'u !;3 $o' otro' )uro' &
$a %!da 9u!daron d!corado' con otro' )otio'3 todo' +art! d! un
25
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
+ro-ra)a d!dicado a $a !7a$tacin d!$ conoci)i!nto int!$!ctua$ 5u)ano &
'u in'+iracin diina.
La *scuela de Atenas inc$u&! un r!+!rtorio d! <$'o*o' & )at!)0tico' d!
$a anti-G!dad3 c!ntrado' !n P$atn & Ari'tt!$!'3 & 5a r!ci%ido )u$titud d!
int!r+r!tacion!'. En -!n!ra$ $a 4tan"a +ro)u!! una conci$iacin !ntr! !$
5u)ani')o & $a r!$i-in & !n $o art4'tico '! 5a con'id!rado co)o !$ )od!$o
ar9u!t4+ico d!$ A$to R!naci)i!nto ant!' d! $a' +ri)!ra' ru+tura' 9u!
a%ri!ron +a'o a$ Mani!ri')o.
En #/## !$ !9ui+o d! Ra*a!$ +a' a d!corar $a 'a$a conti-ua conocida 5o&
!n d4a co)o $a Stanza dell`Eliodoro3 !n $a 9u! &a '! 5a$$an ca)%io'
i)+ortant!' 9u! a*!ctan a $o' +ro-ra)a' icono-r0<co' & a $o' )od!$o'
*or)a$!'.
E$ t!)a -!n!ra$ !' !$ r!'+a$do a $a I-$!'ia3 !n un )o)!nto !n 9u!
+r!ci'a)!nt! 'u +od!r ?a9u!a%a ant! !$ aanc! +rot!'tant!. D!'d! !$
+unto d! i'ta3 $o' ca)%io' !'t0n *unda)!nta$)!nt! r!$acionado' con $a
+ot!nciacin d! $a t!n'in dra)0tica3 t!)a 9u! Mi-u!$ On-!$ !'ta%a
d!"ando !id!nt! !n $a Ca+i$$a Si7tina3 & ta)%i=n con !$ u'o !7+r!'io d! $a
$u; 9u! '! !*!ctu !n $a Jiberaci/n de 4an 'edro.
D! *or)a +ara$!$a a !'to' tra%a"o' !n !$ 2aticano3 Ra*a!$ co$a%or 6"unto a
S!%a'tiano d!$ Pio)%o & otro'8 !n $a orna)!ntacin d! $a (illa 'arnesina3
con t!)a' r!$acionado' con !$ ocio & !$ +$ac!r3 con una *oca$i;acin !'+!cia$
!n !$ trata)i!nto )ito$-ico d!$ a)or. D!'taca !$ <riun-o de Galatea3 9u!
co)o !n $a' 4tan"e ti!n! una *u!rt! t!n'in co)+o'itia & un int!r='
dra)0tico.
La 5i'torio-ra*4a 5a dic5o a )!nudo d! Ra*a!$ 9u! !ra una !'+!ci! d!
'4nt!'i' o t!rc!ra 4a !ntr! Mi-u!$ On-!$ & L!onardo3 +or )!dio d! $a cua$ '!
c!rra%a !$ cic$o d! $a +intura d!$ +ri)!r R!naci)i!nto ita$iano. Muc5a' d!
'u' o%ra' '! -ra%aron +ara *aor!c!r 'u di*u'in3 !' !$ ca'o d! Jo spasimo
de 4icilia3 dond! 9u!da +at!nt! c)o $o' )!dio' *or)a$!' '! +on!n a$
'!ricio d! $a caract!ri;acin !)ociona$.
Ra*a!$ a+ort a$or!' *unda)!nta$!' 9u! 'iri!ron +ara '!@a$ar !$ ca)ino
d! $a !o$ucin +o't!rior a $a +intura. Su >$ti)a o%ra <ransf!uraci/n de
5risto a'4 $o 5ac!3 +u!' su ,nfasis en la gestualidad- los escor"os y la
iluminacin for"ada como elementos dramticos !'t0 !n r!$acin a $a'
!7+!ri!ncia' d!$ Mani!ri')o & a$-una' d! $a' $4n!a' +or $a' 9u! tran'itar0 !$
Barroco.
.. E$ Mani!ri')o !n Ro)a3
:$or!ncia & Par)a
E$ *a$$!ci)i!nto d! Ra*a!$ !n #/(J '!
con'id!ra tradiciona$)!nt! co)o $a *!c5a
d! inicio d!$ Mani!ri')o3 aun9u! 'u <n !'
)0' di'cutido3 &!ndo $a' int!r+r!tacion!'
!n una 5or9ui$$a 9u! a d!'d! #/LJ 5a'ta
#I,J.
P!ro 'i di*4ci$ & arti<cia$ !' d!$i)itar$o
crono$-ica)!nt!3 )0' co)+$icado !'
5ac!r$o !'ti$4'tica)!nt!. Para S5!ar)an
d!'cri%! '$o un !'ti$o d!riado d! Ra*a!$ &
26
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Mi-u!$ On-!$ +racticado !n :$or!ncia & Ro)a a +artir d!$ '!-undo cuarto d!
'i-$o. S!->n Murra& '! caract!ri;a +or $a inci'in !n !$ d!'nudo 6!n +o'tura'
conu$'a' & con !7a-!racion!' )u'cu$ar!'83 +or $a +r!'!ncia d! t!)a'
co)+$!"o' o d!$i%!rada)!nt! o'cur!cido'3 +or $a' di'tor'ion!' d! !'ca$a &
+!r'+!ctia & +or un !)+$!o d! co$or!' $$a)atio' & di'cordant!'.
D!'d! !'ta >$ti)a int!r+r!tacin
'!r4a una continuacin d! $a'
d!'iacion!' d! $a' r!-$a' c$0'ica'
iniciada' +or Ra*a!$ & Mi-u!$ On-!$3
+!ro r!a$i;ada d!'d! !$ do)inio
+r!io d! !'a' )i')a' r!-$a' & con
!$ <n d! au)!ntar $a' ca+acidad!'
!7+r!'ia' d! $a +intura. A'4 '!
d!%!r4an int!r+r!tar $a' o%ra' d!
$armigiano Madonna del collo
lun!o & Autorretrato en un espejo
conve&o. E$ !9ui$i%rio 9u! !7i't4a !n
!$ )od!$o a$%!rtiano !ntr! $a
r!+r!'!ntacin d!$ !'+acio i'i%$! &
$a tran')i'in d! una 5i'toria '!
ro)+4a 5acia una +r!a$!ncia d!$
conc!+to.
!iulio +omano 6c.#.LLC#/.I8 *u!
una <-ura *unda)!nta$ !n $a d!<nicin d!$ )od!$o )ani!ri'ta. Tra%a"
!'tr!c5a)!nt! con Ra*a!$3 !n*ati;ando o di'tin-ui=ndo'! d! 'u +intura. Su
tra%a"o )0' r!$!ant! *u! $a <na$i;acin d! $a 4tan"a de 5onstantino !n !$
2aticano3 dond! 'i-ui !$ )od!$o d! $a' !'tancia' d! Ra*a!$3 +!ro !n*ati;
$o' arti<cio' d! $a' ar9uit!ctura' & !'cu$tura' <n-ida' !n)arcando $a'
+intura' a !)u$acin d! $o' tra%a"o' d! Mi-u!$ On-!$ !n !$ 2aticano.
En #/(. '! tra'$ad a Mantua3 dond! diri-i !$ i)+ortant! +ro-ra)a
ar9uit!ctnico & d!coratio d!$ 'ala""o del <P3 )od!$o +ara $a d!coracin
cort!'ana d! todo !$ 'i-$o 12I & !n !$ 9u! d!'tacan $o' *r!'co' d! $a 4ala de
los Gi!antes & $o' d! $a 4ala de 'siue.
Otro )i!)%ro d!$ !ntorno d! Ra*a!$ 9u! contri%u& a *or)u$ar !$ nu!o
$!n-ua"! +ictrico & a+ort $a' no!dad!' d!$ co$or !n!ciano *u!
)ebastiano del $iombo 6#.H/C#/.78. E' *a)o'o +or 'u Retrato de
5lemente +LL & +or 'u +intura r!$i-io'a3 )u& %i!n aco-ida !n E'+a@a3 co)o
$a 'iedad d! P%!da. D!'taca ta)%i=n 'u )la!elaci/n .
Tra' $a )arc5a d! $o' -rand!' )a!'tro'3 Andrea del )arto 6#.HIC#/,#8
9u!d co)o $a <-ura +ictrica )0' r!$!ant! d! :$or!ncia3 con un !'ti$o
d!riado d! L!onardo & Ra*a!$ caract!ri;ado +or 'u int!r=' +or !$ co$or & $o'
)atic!' d! $u; & 'o)%ra'3 aun9u! 'in ro)+!r con !$ c$a'ici')o. P!ro $a
'i-ui!nt! -!n!racin d! +intor!' ?or!ntino' '4 a+ort no!dad!'3 a'4
.acopo $ontorno &a !'ta%a !n torno a #/#H +roduci!ndo o%ra' 9u!
r!'+ond4an )0' a crit!rio' !7+r!'io' 9u! o%"!tio'. A'4 '! +$ant!a 'u
Descendimiento de 5risto 6#/(/83 9u! curio'a)!nt! co)+u'o a&udado +or
!'ta)+a' d! Dur!ro & 9u! 2a'ari3 d! *or)a )u& r!!$adora3 d!'cri%i co)o
$a >nica d!'iacin no cannica 9u! +od4a '!@a$ar'! !n $a o%ra. +osso
'iorentino o*r!ci r!'u$tado' )u& +ar!cido' a $o' d! Pontorno. Su o%ra
)0' conocida !' otro Descendimiento de 5risto.
2.
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Un a'+!cto !'!ncia$ d! !'t! )od!$o )ani!ri'ta ?or!ntino *u! 'u
ad'cri+cin a $a cu$tura cort!'ana 6co)o 5i;o Mantua con Giu$io Ro)ano &
:ranci'co I con Pri)aticcio & Ro''o8. Su =n*a'i'
!n $a tran')i'in d! cont!nido' conc!+tua$!'
r!'u$ta%a !'+!cia$)!nt! ad!cuado +ara $a
'o<'ticacin int!$!ctua$ d!$ !ntorno d! Co')!
I.
Agnolo Bron"ino
6#/J,C#/7(8 *u! uno d!
$o' +ri)!ro' 9u! )!"or
r!'+ondi!ron a !'ta
d!)anda. Su +enus
abra"ada por 5upido
6c.#/./8 !' una o%ra
icono-r0<ca)!nt!
co)+$!"a3 +!ro 'u
atractio r!'id4a ta)%i=n
!n $a %!$$!;a d! 'u'
+!r'ona"!' & $a +ro+ia )od!rnidad d! $a co)+o'icin3
9u! !$i)ina !$ !'+acio a tra=' d! $a acu)u$acin d!
<-ura'. Por tanto3 !$ <n !7+r!'io d! $a di'tor'in d! $a'
r!-$a' no t!n4a +or 9u= '!r >nica)!nt! r!$i-io'o.
Bron;ino ta)%i=n !' )u& conocido +or 'u' r!trato' d!
$o' )i!)%ro' d! $a cort! ?or!ntina3 aun9u!
!id!nt!)!nt! a9u4 no "u- tanto con $a di'tor'in
!7+r!'ia.
Otro +intor 9u! tra%a"o !n $a cort! duca$ *u! !iorgio (asari 6#/##C#/7.83
aun9u! !' )0' conocido +or 'u Je vite deQpiR eccellenti pittori, scultori e
arc,itettori3 !ncar-o d!$ du9u! +ara dotar d! $!-iti)idad a 'u dina't4a3 a$
$i-ar $a r!cu+!racin d!$ )od!$o c$0'ico & !$ +ro-r!'o art4'tico 5a'ta Mi-u!$
On-!$ a$ +atrona;-o M!dici.
E't! a)%i!nt! cort!'ano *u! ta)%i=n un )!dio natura$ +ara $o' !'cu$tor!'
?or!ntino' d!$ Mani!ri')o. A'4 !$ r!<na)i!nto d! $a +intura t!n4a 'u
+ara$!$o !n !$ tra%a"o d! Benvenuto &ellini 6#/JJC#/7#8 & o%ra' co)o 'u
'erseo. M0' tard! '! tra'$ad a $a cort! d! :ranci'co I3 dond! contri%u& a $a
*or)acin d! $a escuela de )ontainebleau con o%ra' co)o $a Ein-a d!$
Lour!.
N!an Bou$o-n!3 )0' conocido co)o
!iambologna 6#/(LC #IJH8 5i;o !$
ca)ino in!r'o & d! :rancia +a' a
:$and!' & )0' tard! a Ita$ia. Entr! 'u'
o%ra' d!'taca $a )uente de Eeptuno d!
Bo$onia & !$ Rapto de las
4abinas3 9u! 'o%r!'a$! +or 'u
dina)i')o & $a )u$ti+$icidad d!
'u' +unto' d! i'ta.
La +intura !n Par)a +art4a d!
$a' *or)a' d!riada' d!
Mant!-na 9u! t!n4a !$ +ri)!r
&orreggio 6#.HLC#/,.83 9u!
'u+o !o$ucionar d!'d!
!$ s-umato d! L!onardo3 $a
'uaidad d! Ra*a!$ & $a
22
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
r!*!r!ncia d! $a Si7tina & Mi-u!$ On-!$3 9u! a)a$-a) !n una +intura d!
!7traordinaria )od!rnidad3 +u!' ti!n! )uc5o !n co)>n con $o' )od!$o' d!$
'i-$o 12II. D!'taca $a c>+u$a 9u! d!cor !n $a cat!dra$ d! Par)a & 'u
Eatividad.
/. La +intura d!$ 'i-$o 12I !n 2!n!cia
:r!nt! a $a *a$ta d! unidad 9u! 5a%4a caract!ri;ado $a +intura !n!ciana !n
!$ 'i-$o 123 !$ 5inuecento 'u+u'o una conc!ntracin d! $o' int!r!'!' d! $o'
+intor!' !n torno a $a in!'ti-acin 'o%r! !$ co$or3 $a $u; & $a a+$icacin d! $a
+inc!$ada. La !o$ucin d! $o' +intor!' !n!ciano' con'i'ti !n a'u)ir d!
)an!ra +ro-r!'ia 9u! $a i$u'in d! r!a$idad +od4a )!"orar'! a tra=' d!
*or)a' 9u!3 !'tando inaca%ada' !n !$ $i!n;o3 'u-!r4an ad!cuada)!nt! $a
i)a-!n !n !$ o"o.
P!ro !'to' )!dio' ta)%i=n '! int!r+r!taron +ara )!"orar $a ca+acidad
!7+r!'ia d! $a' o%ra'3 +u!' co)o !n :$or!ncia3 ta)%i=n '! +rodu"o un
d!'+$a;a)i!nto 5acia $a' id!a'3 $a' !)ocion!'3 $a r!trica dra)0tica & d!
*or)a +articu$ar $a !'c!no-ra*4a t!atra$.
!iorgione 6#.77C#/#J83 a +!'ar d!
'u corta carr!ra3 "u- un -ran +a+!$
!n !$ +roc!'o3 +ro%a%$!)!nt! +or $a
$i%!rtad 9u! $! 'u+u'o !$ 5!c5o d!
9u! 'u' o%ra' *u!ran r!a$i;ada' +ara
c$i!nt!' +riado'. P!ro a +!'ar d!
!$$o o%ra' co)o Jos tres fl/so-os3
$$a)aron $a at!ncin +ronto. La
<empestad !' 'u o%ra *unda)!nta$ &
'u'cita %a'tant!' duda' 'o%r! 'u
icono-ra*4a3 aun9u! +ro%a%$!)!nt!
!'t= r!$acionada con !$ )undo d! $a
$it!ratura +a'tori$ 5u)ani'ta. A9u4
ta)%i=n '! !ncu!ntra $a )i')a
di'o$ucin d! $o' co$or!' & $a' +inc!$ada' 9u! a+ar!c4an !n $a roca d!$
cuadro ant!rior.
Ad!)0' d! !'ta' *0%u$a'3 !$ r!trato !' otro -=n!ro tra%a"ado +or
Gior-ion!3 !n !$ 9u! d!'taca Retrato de una anciana +or 'u 'in-u$aridad &
'u -ran natura$i')o. Co)o r!conoc4a 2a'ari3 !$ !n!ciano co)+art4a !'a
)i')a %>'9u!da d! un esp8ritu 9u! di!'! ida a $a' <-ura'3 aun9u! int!nt
5ac!r$o o%'!rando )0' a $a natura$!;a & co+iando )!no' a $o' )a!'tro'.
S!%a'tiano d!$ Pio)%o & !$ "o!n /i"iano 6c.#.HLC
#/7I8 '! !ncontra%an !ntr! $o' '!-uidor!' )0'
r!$!ant!' d! Gior-ion!3 aun9u! '$o !$ '!-undo
d!'arro$$ar4a toda 'u carr!ra !n 2!n!cia. Ea%4a 'ido
di'c4+u$o d! Gioanni B!$$ini & !n $a d=cada d! #.(J
aan; 5acia tran'icion!' 'ua!' & +inc!$ada' )0'
'u!$ta'3 co)o '! o%'!ra !n Eoli me tan!ere.
Ti;iano '! conirti !n !$ +intor !n!ciano d!
r!*!r!ncia durant! todo !$ 'i-$o 12I & !n uno d! $o'
)od!$o' %0'ico' d! $a +intura occid!nta$3 $a%or 9u!
con'i-ui a +artir d! $a introduccin d! $o' )odo'
d! Gior-ion! !n $a corri!nt! c$a'ici'ta. Su Asunci/n
23
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
de la +ir!en '! !ncuadra co)o !"!)+$o d! !'t! nu!o )od!$o3 co)%inando
$a )onu)!nta$idad & $a 'uaidad d! $o' co$or!'.
La 'i)+$icidad co)+o'itia d! $a +intura !n!ciana d!$ '!-undo & t!rc!r
d!c!nio '! *u! d!'an!ci!ndo a +artir d! #/,J -racia' a $a in?u!ncia d!$
Mani!ri')o ?or!ntino & ro)ano !ntr! $a' =$it!' d! 2!n!cia. S! )antuo !$
u'o !7+r!'io d!$ co$or +or $a di*u)inacin d! $o' contorno'3 $o' "u!-o' d!
$uc!' & $a +inc!$ada 'u!$ta3 +!ro '! ado+t un )a&or dina)i')o !n $a'
co)+o'icion!' & !'cor;o' & +o'tura' *or;ada'. E' +or !$$o 9u! o%ra' d!
Ti;iano co)o !$ Martirio de 4an Joren"o )u!'tran +!r*!cta)!nt! !'ta'
co)%inacion!'.
E$ Mila!ro del esclavo d! .acopo /intoretto 6#/#HC#/L.8 r!co-4a 5acia
#/.H $a' )i')a' t!n'ion!' co)+o'itia' 9u! '! +ro)o4an !n :$or!ncia &
Ro)a. La t!atra$idad d! Tintor!tto '! articu$ *unda)!nta$)!nt! a tra='
d! con'truccion!'
!'+acia$!' 9u!
co)%ina%an $o' !'cor;o' &
$a' co)+$!"a'
di'tri%ucion!' d! $o'
+!r'ona"!' "unto a
int!r!'ant!' +!r'+!ctia'
ar9uit!ctnica'. E$
Javatorio !' uno d! $o'
)!"or!' !"!)+$o' d! !'ta t!nd!ncia.
$aolo (eron,s 6#/(HC#/HH8 'u+u'o un +a'o )0' !n $a a'i)i$acin d! $a'
5!rra)i!nta'
ro)ani'ta' +ara $a
%>'9u!da d! $a
)a-ni<c!ncia. O%ra'
co)o <riun-o de
Mordecai o >anuete
en la casa de Jev8
)u!'tran !'a -ran
)onu)!nta$idad3 una
tran'*or)acin d!$
)i')o !ntorno
ar9uit!ctnico & $a
inc$u'in d! nu)!ro'o' +!r'ona"!' +ara $$!nar !$ !'+acio.
:r!nt! a !'to' )od!$o' d! +intura +>%$ica do)inado' +or $o' )!n'a"!' d!
+od!r & !$ d!coro r!$i-io'o & )ora$3 $o' +intor!' !n!ciano' d! $a '!-unda
)itad d!$ 'i-$o tui!ron )uc5a' o+ortunidad!' +ara at!nd!r un mercado
ms 0exible y experimentador. Ti;iano r!a$i; i)+ortant!' con"unto' d!
+intura )ito$-ica d!'tinada a !'+acio' do)='tico'3 co)o $a' conocida'
'oesie 9u! r!a$i; +ara :!$i+! II. P!ro !n !'t! )i')o )undo $a +intura
r!!$ 'u +ot!ncia$ co)o 'o+ort! <-uratio +ara !$ erotismo3 +u!' con
!7cu'a d! $a a$!-or4a ! inc$u'o d!$ )!n'a"! )ora$i;ant!3 d!$ !'tudio 6Eo+!8
d! $a' condicion!' +or $a' 9u! '! !ncar-aron & $o' $u-ar!' dond! '!
!75i%i!ron3 '! r!'a$ta )0' %i!n un co)+on!nt! !rtico !n 'u !ncar-o &
di'*rut!.
P!ro Ti;iano *or)u$ ta)%i=n r!trato' d! -ran )a"!'tad 9u! co)%ina%an
natura$i')o ! id!a$i;acin & ca+tacin +'ico$-ica3 9u! $! di!ron una a)+$ia
c$i!nt!$a int!rnaciona$ 9u! inc$u4a d!'d! Car$o' 2 65arlos + en la batalla de
MS,lber!8 & :!$i+! II3 a :ranci'co I o !$ +a+a Pa%$o III.
36
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
E$ u'o d! $a pincelada suelta t!n4a %u!na aco-ida !n $a' o%ra' d! -ran
*or)ato3 d!'tinada' a '!r cont!)+$ada' d!'d! ci!rta di'tancia. Tintor!tto $o
u' a)+$ia)!nt! !n !$ con"unto d! +intura' 9u! r!a$i; !n $a 4cuola Grande
di san Rocco de +enecia. P!ro cuando $a' o%ra' !ran d!'tinada' a$ c4rcu$o d!
!nt!ndido' o inc$u'o a$ +ro+io autor3 $a d!')at!ria$i;acin d! $a o%ra !ra
!'+!cia$)!nt! a+r!ciada. A'43 o%ra' d! Ti;iano co)o Autorretrato o 5risto
coronado por espinas )u!'tran una )od!rnidad 9u! +ractica%an ta)%i=n
Tintor!tto o E$ Gr!co & 9u! o$!r4a a a+ar!c!r !n 2!$0;9u!;3 2an D&cA3
Ru%!n' o R!)%randt.
I. Tr!nto & $a i)a-!n r!$i-io'a !n !$ 'i-$o 12I !uro+!o
La r!$acin !ntr! !$ Conci$io d! Tr!nto & !$
Barroco !' un t+ico co)>n !n Ei'torio-ra*4a d!$
Art! 9u!3 %i!n ana$i;ado r!'u$ta )0' %i!n '!r
!ntr! el &oncilio y la reforma del
Manierismo 9u! tuo $u-ar !n !$ >$ti)o t!rcio
d!$ 'i-$o 12I. :!d!rico Quccaro & otro' +intor!'
to'cano' +$ant!aron !n !'to' )o)!nto' una
ci!rta u!$ta a$ ord!n d! $a' r!-$a' d!$ A$to
R!naci)i!nto.
E$ Decreto sobre la invocaci/n, veneraci/n $
reliuias de los santos, $ de las sa!radas
im0!enes d! #/I, 'i-ni<ca%a $a a$idacin <na$
d! $a' i)0-!n!' co)o )!dio d! +r!dicacin
r!$i-io'a 6!$ a$or did0ctico & !"!)+$ari;ant! 9u!
toda $a t!or4a i'ua$ r!nac!nti'ta 5a%4a
d!*!ndido83 +!ro co)o r!'+u!'ta a $a' o%"!cion!'
+rot!'tant!'3 '! !'ta%$!c4a 'u uti$i;acin *u!ra d! todo a%u'o.
E't! 0ni)o d! r!*or)a a tra=' d! $a %>'9u!da d! c$aridad !7+o'itia &
+r!ci'in !n $o' cont!nido' '! $oca$i;a !n $o' tratadi'ta' ita$iano' d! $a
'!-unda )itad d! 'i-$o 69u! co)!n;aron a d!'tacar )0' !$ 9u= r!+r!'!ntar
& c)o 9u! !$ !7+$icar $a' r!-$a' t=cnica'8. E$ d!coro !ra un conc!+to c$a!
!n !'t! 0)%ito.
En !'t! '!ntido3 'i %i!n $a uti$i;acin in'tru)!nta$ d! $a' i)0-!n!' 9u!
5i;o $a cu$tura d!$ Barroco +u!d! '!r con'id!rada 5!r!d!ra dir!cta d!
Tr!nto3 !$ u'o %arroco d! $a' art!'
i'ua$!' 'u+u'o $a in*raccin d!
)uc5o' d! $o' +r!'u+u!'to'
!'ta%$!cido' !n !$ conci$io: $a
+r!ci'in icono-r0<ca & $a au't!ridad !n
!$ )!n'a"! *u!ron a%andonada'. )i
existi un arte trentino- fue el
del ltimo +enacimiento3
+u!' !$ Barroco '$o r!co-i 'u $!-ado
r!*!rido a $a )oi$i;acin d! $a'
art!' a$ '!ricio d! $a r!$i-in.
3=
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
TEMA #J. PINTURA Y ESCULTURA
DEL SIGLO 12I EN EUROPA
Introduccin: )od!$o' a$t!rnatio'
3D
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
#. A$%!rto Dur!ro
(. E$ R!naci)i!nto !n !$ nort!: )od!$o' !'t=tico' & cu$tura$!' !n A$!)ania
& $o' Pa4'!' Ba"o'
,. R!*or)a r!$i-io'a & d!)anda 'ocia$ d! $a' i)0-!n!' !n !$ nort! d!
Euro+a
.. Ita$ia & !$ nort! !n !$ r!trato !uro+!o d! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o 12I
/. Lo' or4-!n!' d!$ c$a'ici')o !n :rancia & otro' )od!$o' d!$ Mani!ri')o
cort!'ano
Introduccin: )od!$o' a$t!rnatio'
E$ +intor ?a)!nco 2an Mand!r +u%$ic !n #IJ. una anto$o-4a d! ida' d!
arti'ta' 9u! a !)u$acin d! 2a'ari3 +r!t!nd4a r!conoc!r !n !$ !'9u!)a
t!rico 9u! !$ ita$iano 5a%4a +ro+u!'to !$ +rota-oni')o d! $o' +intor!'
nrdico' & $a !7i't!ncia d! una !'cu!$a ind!+!ndi!nt! con tradicion!' &
r!*!r!nt!' +ro+io'.
Co)o 2an Mand!r a)o' a !'tudiar !$ R!naci)i!nto *u!ra d! Ita$ia !n una
+!r'+!ctia 9u! cont!)+$a !$ an0$i'i' d! $a' tradicion!' +ro+ia' d! cada
!'+acio3 !$ +roc!'o d! int!rca)%io d! *or)a' ! id!a' con Ita$ia & $a
con'truccin d! +o'i%$!' )od!$o' a$t!rnatio'.
#. A$%!rto Dur!ro
Dur!ro 6#.7#C#/(H8 *u! una <-ura c$a! !n !$ int!rca)%io !ntr! !$ )od!$o
nrdico & !$ ita$iano3 +u!' conoc!dor d! $a' di*!r!nt!' tradicion!'3 'u o%ra
*uncion co)o una alternativa vlida a ambas escuelas. Su ca+acidad
+ara aunar $a t!or4a ita$iana3 $o' !7+!ri)!nto' <'ion)ico' d! L!onardo &
$o' ti+o' *4'ico' d! $a !'cu!$a !n!ciana con $a tradicin -rot!'ca nrdica3
ad!)0' d! 'u int!r=' 'o't!nido +or !$ di'!@o d! nu!a' icono-ra*4a' 6'u
tra%a"o !' una d! $a' *u!nt!' %0'ica' d!$ r!+!rtorio d! i)0-!n!' d! $a Edad
Mod!rna8 $! conirti!ron !n un arti'ta con una in?u!ncia !9ui+ara%$! a $a d!
$o' -rand!' d!$ R!naci)i!nto ita$iano.
En !$ !ntorno d!$ ta$$!r or*!%r! d! 'u +adr! !n Nur!)%!r- '! inici !n $a'
t=cnica' d! di%u"o & -ra%ado. E$ +ri)!r !$!)!nto *or)atio 9u! nutri 'u
!'ti$o *u! $a r!noacin d! $a +intura a$!)ana !n !$ >$ti)o t!rcio d!$ 'i-$o
123 9u! conoci !n !$ ta$$!r d! Martin Sc5on-au!r & )0' tard! !n Ba'i$!a &
E'tra'%ur-o3 aun9u! durant! toda 'u carr!ra !$ !'tudio d! $a natura$!;a *u!
una *u!nt! *unda)!nta$ 6r!a$i; )uc5o' a+unt!' d!$ natura$ !n di%u"o &
acuar!$a3 9u! &a a+r!ci +or 'u a$or !n '4 )i')o'8. E$ conoci)i!nto d! $a
+intura ?a)!nca $o r!a$i; d! +ri)!ra )ano !n 'u ia"! a $o' Pa4'!' Ba"o'
!ntr! #/(J & #/(#3 aun9u! &a 5acia #.L/ 5a%4a !'tado !n Ita$ia.
Gran +art! d! 'u tra%a"o inicia$ *u! $a r!a$i;acin d! grabados3 co)o $a
i)+ortant! '!ri! 'o%r! !$ Apocalipsis de 4an @uan3 dond! 'on !id!nt!' !$
u'o d! 5!rra)i!nta' ?a)!nca' ! ita$iana'3 "unto a una +!r'ona$ *u!r;a
3G
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
!7+r!'ia. Ta)%i=n !n !'to' a@o' r!a$i; $a '!ri! conocida co)o $a Gran
'asi/n.
E$ arti'ta r!'idi d! nu!o !n
(enecia !ntr! #/J/ & #/J73 +!riodo !n
!$ 9u! d!'taca 'u +ir!en del Rosario3
+or 'u r!?!"o con !$ contacto d!$
)undo ita$iano: r!co-i $o' ti+o'
co)+o'itio' ! icono-r0<co' 5a%itua$!'
!n $a +intura d! r!ta%$o' ad!)0' d!
+roc!di)i!nto' t=cnico'. Y $o 5i;o tan
%i!n 9u! $a o%ra )!r!ci !$ =7ito d!$
+>%$ico $oca$. D! u!$ta a Nur!)%!r-
'u' trabajos al leo incor+oraron un
!nt!ndi)i!nto )0' +ictrico3 a $a
)an!ra !n!ciana3 d! $a
r!+r!'!ntacin d! $o' o%"!to' !n !$
!'+acio. Ad0n $ *va 6#/J78 o
Adoraci/n de la 4ant8sima <rinidad
6#/##8 '!-u4an !'ta !'t!$a.
La )adur!; a$can;ada '! r!?!"a !n 'u' grabados3 tanto !n $a Gran 'asi/n
69u! '!-u4a r!a$i;ando83 co)o !n !$ con"unto d! $a +ida de la +ir!en. Dur!ro
ta)%i=n $$! a ca%o un u'o +o$4tico d! $a !'ta)+a3 a$ r!a$i;ar +ara
Ma7i)i$iano I ario' +ro-ra)a' co)o !$ 5ortejo <riun-al de Ma&imiliano o !$
Arco de <riun-o de Ma&imiliano.
Ad!)0' d! !'to' tr!' tra%a"o' Dur!ro r!a$i; !ntr! #/#, & #/#. tr!'
!'ta)+a' 9u! ocu+an un $u-ar 'o%r!'a$i!nt! !n $a 5i'toria d!$ -ra%ado: *l
caballero, la muerte $ el diablo 6r!!$a%oracin d! $a doctrina !ra')i'ta d!$
miles 5,risti83 Melancol8a L 6int!r+r!tada co)o $a r!+r!'!ntacin int!$!ctua$
d! 'u +ro+io car0ct!r8 & 4an @er/nimo en su estudio 6!$ !'tudio'o co)o
co)+$!)!nto d!$ ca%a$$!ro & !$ arti'ta8.
Aun9u! no !'t0 c$aro 'i !ran +art! d! una
'!ri! d!<nida3 $a' do' +ri)!ra' !'t0n
ani)ada' +or !$ )i')o !'+4ritu.
M0' a$$0 d! $a 5a%i$idad t=cnica & $a
co)+r!n'in d! $o' nu!o' +ro%$!)a'
r!+r!'!ntatio' d!$ art! R!nac!nti'ta3 Dur!ro
'u+o to)ar d! Ita$ia otro' do' +rinci+io'
c$a!': $a natura$!;a cr!atia d! $a +r0ctica
art4'tica & !$ n!c!'ario *unda)!nto conc!+tua$
d! $a )i')a. A54 radica $a di*!r!ncia !ntr! =$ &
otro' +intor!' a$!)an!' & !uro+!o' 9u! '$o
5a%4an ado+tado !$ car0ct!r *or)a$ d!$
R!naci)i!nto ita$iano.
Lo' autorretratos 9u! *u! +intando d!%!n
'!r ta)%i=n $!4do' d!'d! $a a<r)acin d!$
car0ct!r d!$ arti'ta3 9u! an d!'d! $o' 9u! +ar!c! or-u$$o'o d! 'u +o'icin
'ocia$ 5a'ta $o' 9u! $o r!+r!'!ntan do$i!nt!3 co)o !$ Autorretrato d! Munic5
!n !$ 9u! +ar!c! un Ecc! Eo)o.
(. E$ R!naci)i!nto !n !$ nort!: )od!$o' !'t=tico' &
cu$tura$!' !n A$!)ania & $o' Pa4'!' Ba"o'
3I
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Durant! !$ 'i-$o 12 $a +intura ?a)!nca & a$!)ana 'i-ui una trayectoria
autnoma3 !9ui+ara%$! !n ca$idad & !7+!ri)!ntacin a $a ita$iana3 ad!)0'
d! 9u! o*r!c4a $o' )i')o' r!cur'o' d! $!-iti)acin 'ocia$ +ara $o' -ru+o'
'ocia$!' +od!ro'o' & $o' )!dio' a+ro+iado' +ara $a tran')i'in d! )!n'a"!'
r!$i-io'o'. Co)+arti !$ int!r=' +or $a r!+r!'!ntacin d! $a r!a$idad i'i%$!
'o%r! !$ +$ano3 $a <-uracin corr!cta d!$ cu!r+o 5u)ano & $a inc$u'in d!
cont!nido' 'i)%$ico' !n $a' i)0-!n!'. La di*!r!ncia !'ta%a !n 9u! Ita$ia
con'tru& !'! )od!$o a +artir d! $a' *or)a' c$0'ica'3 & !$ nort! $o 5i;o
d!'d! $a )!"ora d! $a tradicin )!di!a$.
D! 5!c5o $o' primitivos 0amencos d!$ 'i-$o 12 &a 5a%4an 'ido un ti+o
cr4tico & a$t!rnatio a $a +intura -tica. La o%'!racin d! $a +ir!en con el
ni?o entre 0n!eles 6#.HJCLJ8 d! Ean' M!)$in- d!)u!'tra $a int!ncin +or
5ac!r r!a$ $o r!+r!'!ntado3 dando o$u)!n a $a' <-ura' & co$ocando
+ai'a"!'3 +a@o' & ro'tro' natura$!'.
E't! +roc!'o '! ii ta)%i=n !n $a escultura 6& otro' )!dio' co)o $o'
ta+ic!' o $a' idri!ra'83 d! $a )ano d! C$au' S$ut!r 6#,IJC#.JI83 9ui!n '!nt
$a' %a'!' d! un )od!$o !'cu$trico 9u! ta)%i=n '! int!r!'a%a +or $a
!ro'i)i$itud a tra=' d! $a !7+r!'in3 $a -!'tua$idad t!atra$ & $a a<r)acin
d! $o' o$>)!n!'. P!ro $a d!<nicin !'ti$4'tica d! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o
12 $a r!a$i; NiAo$au' G!r5a!rt 6c.#.(JC#.7,83 9u! int!n'i<c !$ -u'to +or !$
r!a$i')o & $a !7+r!'iidad !)ociona$ & tuo una -ran in?u!ncia !n !$
occid!nt! Euro+!o. Entr! 'u' o%ra' d!'taca 5abe"a de 'ro-eta.
La r!noacin d! $o' +ri)itio' ?a)!nco' tuo continuidad !n !$ ca)%io a$
'i-$o 12I. Pintor!' co)o 1uentin #assys 6#.I/C#/,J8 'u+u'i!ron $a
continuacin d! $a tradicin r!a$i'ta iniciada. Su o%ra o*r!ci r!trato' d! $a
c$a'! co)!rciant! 6*l cambista $ su mujer8 & r!ta%$o' d!ociona$!'
+ro)oido' +or $a =$it! ciudadana d! A)%!r!'3 co)o +ir!en con el ni?o.
S$o a )!diado' d! 'u carr!ra co)!n; a inc$uir !$!)!nto' ita$iano' co)o
$o' !'tudio' -!'tua$!' & <'ion)ico' d! +ieja mes0ndose los cabellos.
E$ nu!o !'+4ritu r!$i-io'o 5u)ani'ta tuo una int!r+r!tacin )u& +!r'ona$
!n $a o%ra d! 2ieronymus Bosc 6c.#./JC#/#I83 9ui!n r!+r!'!nt un
uni!r'o a$!-rico +o%$ado +or +!r'ona"!' *ant0'tico' cu&a +r!'!ncia *4'ica
r!'+ond4a a cat!-or4a' )ora$!' &
r!$i-io'a'3 4a d! di*!r!nt! a $a
tradiciona$ +intura r!$i-io'a 9u!
tuo -ran ac!+tacin.
E$ <r8ptico del @ard8n de las
Delicias !"!)+$i<ca !'ta id!a3
+u!' a+art! d! di!r'a'
int!r+r!tacion!'3 !'t0 c$aro 9u!
!ra una !7+o'icin )ora$i;ant!
'o%r! $a' con'!cu!ncia' n!-atia'
d! $a $u"uria & $a )u"!r co)o
c!ntro d!$ +!cado. E$ +ara4'o d! $a
cr!acin '! o+on! a$ *a$'o !d=n d!
$a' d!$icia' & a$ cao' & ca'ti-o d!$
in<!rno.
Otra' o%ra' co)o *l carro de
Heno3 $a Mesa de los pecados
capitales o Jas tentaciones de 4an
Antonio d!'arro$$an ar-u)!nto'
35
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
)ora$!' +ar!cido'. Co)o !n !$ Tr4+tico3 no 'a%!)o' 'i )uc5a' d! $a' <-ura'
ti!n!n una int!ncin a$!-rica concr!ta3 $o 9u! 5i;o 9u! '! cr!a'! un
r!+!rtorio *ant0'tico 9u! *u! u'ado +or otro' +intor!' 'in nin-una car-a
conc!+tua$ & o%"!tio' a$!"ado' d! $o )ora$i;ant!. E$ uni!r'o i)a-inatio
d! E$ Bo'co !'t0 d!tr0' d! Bru!-5!$ o !n Retrato de una mujer anciana d!
M!''&'3 d! int!r+r!tacin )u& d!%atida r!ci!nt!)!nt!.
Otra $4n!a d! r!noacin d!$
)od!$o d! $o' +ri)itio'
?a)!nco' *u! $a
ind!+!nd!ncia +ro-r!'ia 9u!
*u! -anando !$ paisaje3 +u!'
a +artir d! $a +o'icin
'!cundaria 9u! tuo !n !$
'i-$o 12 & !n E$ Bo'co *u!
cr!ci!ndo !n i)+ortancia !n
$o' cuadro' d! .oacim
$atinir3 9u! c!ntra%an 'u
co)+o'icin !n !$ )i')o3
d0ndo$! +rota-oni')o co)o
)!dio !7+r!'io *unda)!nta$ d! $a narracin. A'4 '! !nti!nd!n 'aisaje con
la destrucci/n de 4odoma $ Gomorra o 5aronte atravesando la la!una
*sti!ia3 a +!'ar d! 9u! ti!n!n un *u!rt! co)+on!nt! t!o$-ico & +o$4tico.
Con !'t! d!'+$a;a)i!nto3 $o' cuadro' d! +ai'a"!' '! con!rt4an !n un
-=n!ro ind!+!ndi!nt! 9u! t!ndr4a una int!n'a tra&!ctoria !n !$ )undo
?a)!nco & !n toda Euro+a.
En A$!)ania d!'tacaron !n !'ta $4n!a $o' +ai'a"!' d! Albert Aldorfer &
otro' +intor!' d! $a escuela del Danubio3 9u! $o-raron )a&or ind!+!nd!ncia
+ara !$ t!)a3 co)o !n 'aisaje con un puente3 dond! ni 'i9ui!ra a+ar!c!n
<-ura' 5u)ana'.
Por $o 9u! '! r!<!r! a $a r!c!+cin d!$ R!naci)i!nto ita$iano3 $a !7+an'in
d!$ 5u)ani')o & $a uti$idad +ara $a $!-iti)acin +o$4tica $o-raron 9u! $o'
r!+!rtorio' c$0'ico' '! incor+oraran a $o' )!dio' tradiciona$!' d! tra%a"o.
E'to unido a $a !7t!n'in d! $a i)+r!nta !n !'ta' r!-ion!' 5i;o 9u!
nu)!ro'o' ta$$!r!' d! grabado 6co)o !$ d! Martin Sc5on-au!r8 di*undi!ran
$o' r!+!rtorio' d! t!)a' d!ociona$!' 5acia toda
Euro+a.
Eacia #/JJ '! +rodu"o una r!noacin d! $a
+intura $oca$ !n Alemania3 dond! nu)!ro'o'
+intor!' co)%inaron $a' no!dad!' d!$
Quattrocento con $o' caract!r!' !7+r!'io' +ro+io'
& una -ran ca+acidad cr!atia. La' +ro+u!'ta' d!
Luca' Cranac5 !$ 2i!"o o Ean' Ba$dun- Gri!n 'o%r!
$a +ro+orcin 5u)ana r!!$an una d! $a' 4a'
%0'ica' d! $a ada+tacin +!ri*=rica d!$ )od!$o
ita$iano3 a +!'ar d! 9u! )uc5a' !c!' coni!n con
c0non!' antic$0'ico'3 +u!' ='to' '! '!$!cciona%an
!n *uncin d! uno' o%"!tio' 9u! no t!n4a 9u!
coincidir n!c!'aria)!nt! con $o' d!$ )od!$o
ita$iano to)ado !n 'u con"unto. A'4 'uc!d! !n $a'
o%ra' d! Ba$dun- Jas tres !racias o !n Jas edades
$ la muerte.
36
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
La )i')a a+ro+iacin '!$!ctia d!$ )od!$o c$0'ico '! !ncu!ntra
+ara$!$a)!nt! !n a$-uno' pintores 0amencos d!$ +ri)!r t!rcio d! 'i-$o3
co)o Nan Go''a!rt 6Ma%u'!83 9ui!n !n 'u +intura )ito$-ica r!co-i t!)a' &
orna)!nto' d! $a Anti-G!dad 'u+!r+u!'to' a $a' tradicion!' i'ua$!'
-!r)0nica'. Su D0nae 6#/(783 aun9u! d!'nuda3 r!)it! )0' a $o' ti+o'
r!$i-io'o' ?a)!nco' 9u! a $a' <-ura' )ito$-ica' ita$iana'.
P!ro $o' arti'ta' nrdico' d! $a '!-unda )itad d! 'i-$o tui!ron un
conoci)i!nto )0' co)+r!n'io d! $a' no!dad!' ita$iana' & +or tanto
5ici!ron +ro+u!'ta' )0' co5!r!nt!' & r!?!7ia'. Lo' ta+ic!' ?a)!nco'
*u!ron una 4a !7traordinaria +ara $a +ro+a-acin d!$ ro)ani')o3 +u!'
o%!d!c4an a $a' !7i-!ncia' !'t=tica' d! una' =$it!' &a ita$iani;ada'.
,. R!*or)a r!$i-io'a & d!)anda 'ocia$ d! $a' i)0-!n!'
!n !$ nort! d! Euro+a
La corri!nt! !'+iritua$ d! $a *evotio #oderna *aor!ci un nu!o ti+o d!
r!$acin con $a i)a-!n r!$i-io'a 9u! +ot!ncia%a $a d!)anda art4'tica d!
r!+r!'!ntacion!' d!ociona$!' d! u'o do)='tico3 &a 9u! '!r4an co)o
'o+ort! +ara $a r!?!7in & $a oracin +riada 6!r $a 5rucif&i/n d!
GrGn!Ra$d8.
En !'t! cont!7to $a' !'ta)+a' nrdica' no '$o o*r!c4an r!+!rtorio' *0ci$!'
+ara +intor!' 'in r!cur'o' cr!atio' !n toda Euro+a3 'ino 9u! ta)%i=n
+ro+orciona%an $o' ar9u!ti+o' icono-r0<co' & *or)a$!' d! =7ito d!ociona$
d!)andado' +or !$ +>%$ico.
D!'d! !'ta %a'!3 $a +eforma protestante inicial +o'tu$ 9u! !'ta'
i)0-!n!' no d!%4an !n nin->n ca'o conducir a $a ido$atr4a & d!%4an '!r '$o
!$ 'o+ort! d! $a d!ocin. Por !'o a !c!' '! 5a int!r+r!tado !$ trata)i!nto
cont!nido d! Dur!ro o d! Ean' Eo$%!in !$ 2i!"o 6co)o !n 'u o%ra 5risto en
la tumba( !n !'t! '!ntido.
La' o%ra' d! Lucas &ranac el (iejo 5an 'ido $!4da' co)o $a !7+r!'in
art4'tica d!$ +!n'a)i!nto $ut!rano )0' !'tricto3 +u!' d! 5!c5o !'tuo )u&
i)+$icado !n !$ d!%at! d! $a' id!a' & $an; a-uda' cr4tica' a$ +a+ado. Su
i)0-!n!' r!$i-io'a'3 9u! '! o+on!n a $a' tradiciona$!' icono-ra*4a' cat$ica'
6'! in'i't! +or !"!)+$o )0' !n $a' )u"!r!' d!$ Anti-uo T!'ta)!nto 9u! !n $a
2ir-!n8 & +r!'tan !'ca'a at!ncin a$ !'+acio3 +udi!ron '!r $a !7+r!'in d!
'u +!n'a)i!nto r!$i-io'o3
+or con'id!rar !$ canon &
$a nor)atia co)o
di'traccion!' d!$ <n
r!$i-io'o.
En $a '!-unda )itad d!
'i-$o $a t!or4a r!*or)ada
d! $a i)a-!n '! radica$i;
5acia $a iconoc$a'tia d!
Ca$ino & QRin-$io3 $o 9u!
5i;o 9u! $a d!)anda d!
!ncar-o' r!$i-io'o'
ca&!ra3 'i!ndo
co)+!n'ada +or otro'
g,neros propios del
entorno cotidiano. Lo'
3.
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
+ai'a"!'3 $a ida cotidiana & !n -!n!ra$ $o' t!)a' )0' d!coratio' & %ana$!'
6aun9u! )u& )ora$i;ant!'8 -anaron +r!'!ncia. A9u4 '! !ncuadra $a o%ra d!
Pi!t!r Bru!-5!$ !$ 2i!"o 6c.#/(/C#/IL83 9u! +int !'c!na' rura$!' con un
)arcado co)+on!nt! +ai'a"i'ta co)o Ja sie!a.
.. Ita$ia & !$ nort! !n !$ r!trato !uro+!o d! $a '!-unda
)itad d!$ 'i-$o 12I
E$ r!trato cort!'ano int!rnaciona$ d! $a '!-unda )itad d!$ 'i-$o 12I r!!$a
!$ -rado d! co)unicacin 9u! '! 5a%4a a$can;ado !n !'! )o)!nto !ntr! $o'
)od!$o' i'ua$!' nrdico ! ita$iano. En $a' ca'a' r!a$!' d!$ nort! & !n $a
+!n4n'u$a I%=rica '! +r!<ri !$ r!trato ?a)!nco3 aun9u! !n 'rancia +intor!'
co)o N!an C$ou!t 6Retrato de )rancisco L( & :ranSoi' C$ou!t )antui!ron $a
$4n!a d!$ 'i-$o ant!rior d! N!an :ou9u!t3 aun9u! )ati;ada con ita$iani')o'
+roc!d!nt!' d! $a +intura d! :ontain!%$!au & $o' "u!-o' d! $uc!'. La
co)+$!"idad conc!+tua$ d! :ontain!%$!au '! r!?!"a !n a$-uno' r!trato'
co)o !$ 'resunto retrato de Gabrielle dQ*stres $ la duuesa de +illars
6o%ra d! C$ou!t 5i"o8.
En 3nglaterra3 Ean' Eo$%!in !$ No!n 6Retrato de *nriue +LLL( +ractic un
r!trato d! -ran ca$idad 9u! auna%a !$ $!n-ua"! ?a)!nco & un -ran
conoci)i!nto d! $a +intura d! Dur!ro & L!onardo. E$ r!'u$tado co)%ina !$
r!a$i')o d! $o' t!"ido' con $a
ca+tacin !)ociona$. P!ro d! $a
a)+$itud d! *uncion!' d!$ r!trato
5a%$an o%ra' co)o $a Duuesa de
Mil0n o Ana de 5leves3 candidata' a$
trono 9u! !$ r!& 9ui'o conoc!r
*4'ica)!nt!. E$ int!r=' conc!+tua$ d!$
r!trato conocido co)o Jos
embajadores !' i)+ortant!3 &a 9u!
!'t0 !"!)+$i<cando $a' +o$4tica' d!
to$!rancia 5acia $a R!*or)a d! $o'
do' +!r'ona"!' r!+r!'!ntado'.
La 'o$id!; & $a 'i)+$icidad
co)+o'itia d!$ r!trato ?a)!nco
aca%aron in?u&!ndo !n $a )i')a
3talia3 'o%r! todo a tra=' d!
Ti;iano. Su Retrato de 5arlos + con un mast8n 6#/,,8 co+ia%a dir!cta)!nt!
una o%ra d! Naco% S!i'!n!--!r & ta)%i=n '! io in?uido +or $a' o%ra' d!
Antonio Moro.
:$and!' a+orta%a $a )a"!'tad !n !$ trata)i!nto d!$ r!+r!'!ntado ! Ita$ia
6'o%r! todo 2!n!cia8 $a' ca$idad!' +ictrica' !n !$ u'o d!$ co$or & $a $u;. Por
!$$o a 'u !; Antonio Moro ado+t !$!)!nto' d! Ti;iano3 )ati;ando 'u
+inc!$ada & 5aci=ndo$a )0' d!$ -u'to d! $a' cort!' !uro+!a'. Su' Retrato
de )elipe LL 6Ti;iano3 #//# & Moro3 #/IJ8 'on !$ocu!nt!'.
E$ tra%a"o d! Moro +or aria' cort!' d!" '!-uidor!' co)o A$on'o S0nc5!;
Co!$$o o Nuan Panto"a d! $a Cru;. E$ ca'o d! $a +intora So*oni'%a An-ui''o$a
!' un ca'o !7c!+ciona$D una atri%ucin r!ci!nt! a $a )i')a d!)u!'tra $a
di<cu$tad d! +r!ci'ar $a' autor4a'3 +u!' $a 5o)o-!n!idad d! ti+o' &
+roc!di)i!nto' 9u! '! a$can; *aor!c!n $a con*u'in.
32
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
/. Lo' or4-!n!' d!$ c$a'ici')o !n :rancia & otro'
)od!$o' d!$ Mani!ri')o cort!'ano
En !'t! +roc!'o d! di*u'in !uro+!a d!$ R!naci)i!nto3 las cortes *u!ron
un !'+acio *unda)!nta$. Ma7i)i$iano I d! Au'tria 6coronado !)+!rador !n
#.L,8 *u! uno d! $o' +ri)!ro' 'o%!rano' 9u! !*!ctu un u'o int!n'io d!
!'to' nu!o' )!dio' & t!)a' d! +ro+a-anda. E'ta !7+!ri!ncia tuo 'u
5!r!ncia natura$ !n 'u ni!to Car$o' 23 cu&o +ro-ra)a art4'tico d!<ni !$ art!
cort!'ano d! $a +ri)!ra )itad d!$ 'i-$o & $a di*u'in d!$ R!naci)i!nto.
Durant! $a '!-unda )itad d! 'i-$o !$ r!<na)i!nto & $a int!$!ctua$i;acin
d!$ art! cort!'ano *u!ron $a tnica !n toda' $a' cort!' 6co)o $a d! Rodo$*o II
!n Pra-a & Arci)%o$do8. P!ro *u! 'rancia $a 9u! !n !'to' )o)!nto' "u- !$
+a+!$ *unda)!nta$ !n $a codi<cacin d!$ )od!$o c$0'ico *u!ra d! Ita$ia.
:ranci'co I !nt!ndi %i!n 9u! $a' *u!nt!' d!$ nu!o $!n-ua"! cu$tura$
!'ta%an !n Ita$ia & +rot!-i a Da 2inci3 S!r$io o B!n!nuto C!$$ini3 ad!)0'
d! 'u at!ncin a$ co$!ccioni')o 5u)ani'ta &3 'o%r! todo3 $o' +ro-ra)a'
art4'tico' d!'arro$$ado' !n 'u' c,Tteau&3 !ntr! $o' 9u! d!'tac
:ontain!%$!au.
La Galer8a de )rancisco L !n
!'t! >$ti)o 'i-ui $o' )od!$o'
+r!io' d! $o' +a$acio'
ita$iano'3 +u!' '! co$oc !n !$$a
un co)+$!"o +ro-ra)a
icono-r0<co d! !7a$tacin d!$
)onarca3 9u! &a d!'arro$$a%a
$a' a$t!racion!' d!$ canon
+ro+ia' d!$ Mani!ri')o
?or!ntino.
E$ !n'a&o d! :ontain!%$!au
*u! *unda)!nta$ +ara !$
d!!nir +o't!rior d!$ art!
*ranc=' & !uro+!o3 5a'ta !$
+unto d! 9u! 'u d!coracin '!
conirti !n un canon & $a 5i'torio-ra*4a 5a acu@ado !$ t=r)ino *scuela de
)ontainebleau !n r!*!r!ncia a $a' art!' i'ua$!' d! $a cort! *ranc!'a d!$
)o)!nto.
P!ro $a in?u!ncia ita$iana 'o%r! $a' art!' <-uratia' *ranc!'a' no *u! '$o a
ni!$ d! $o' a'+!cto' *or)a$!'3 +u!' ta)%i=n $o *u! a ni!$ int!$!ctua$ con $a
ocacin a$!-rica d! +intura' 6*va 'rima 'andora d! N!an Cou'in8 &
!'cu$tura' 6Diana $ el ciervo d! N!an Gou"on8.
33
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
TEMA ##. PINTURA Y ESCULTURA
DEL SIGLO 12I EN ESPATA
Introduccin: $o' t=r)ino' d! $a r!!$a%oracin 5i'+ana
#. La )od!rni;acin d! $a +intura 5i'+ano?a)!nca
(. Lo' +ri)!ro' )od!$o' ita$iano' !n $a !'cu$tura
,. E$ ia"! a Ita$ia
.. La ro)ani;acin d! $a +intura & $a !'cu$tura !'+a@o$a
/. Ita$ia !n $a cort!
I. E$ '!ntido d! $a' i)0-!n!' !n E'+a@a durant! !$ 'i-$o 12I
7. E$ Gr!co
Introduccin: $o' t=r)ino' d! $a r!!$a%oracin 5i'+ana
=66
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
La 'ituacin +o$4tica d! E'+a@a durant! !$ R!naci)i!nto3 9u! +iota%a
!ntr! $o' do' +rinci+a$!' n>c$!o' art4'tico'3 :$and!' ! Ita$ia3 tuo
con'!cu!ncia' $-ica' !n 'u d!'arro$$o art4'tico. D! *or)a -!n!ra$ $a' ca+a'
+od!ro'a' ! int!$!ctua$!' ado+taron !$ 5u)ani')o co)o !'tructura %0'ica
d! conoci)i!nto & ado+taron !$ nu!o $!n-ua"! c$0'ico co)o !no$torio
i'ua$3 aun9u! 'i!)+r! int!raccion con $a' tradicion!' & $o' int!r!'!'
$oca$!'.
D! !'ta *or)a !$ -rado d! conoci)i!nto d! $o' )od!$o' ita$iano' &
?a)!nco' & $o' in-r!di!nt!' $oca$!' !ncontraron )>$ti+$!' ariacion!'3
ad!)0' d! 9u! no 'i!)+r! !$ +>%$ico d!)anda%a a$to' co)+on!nt!'
!'t=tico' ! int!$!ctua$!' 6co)o +od4a +!dir :!$i+! II83 &a 9u! $a' )0' d! $a'
!c!' '$o i)+orta%a !$ t!)a r!+r!'!ntado. Por tanto3 +ara !nt!nd!r !$ art!
d!$ 'i-$o 12I a)o' a !7+on!r $a' circun'tancia' d! !'t! +roc!'o d!
ada+tacin & r!!$a%oracin +!ri*=rica d! $o' )od!$o' i'ua$!' d!$
R!naci)i!nto 9u! '! +rodu"o !n E'+a@a durant! !$ Muini!nto'.
#. La )od!rni;acin d! $a +intura 5i'+ano?a)!nca
'landes tuo una +r!'!ncia *unda)!nta$ !n $o' r!+!rtorio' *or)a$!' d! $a
+intura & !'cu$tura 9u! '! r!a$i;a%a !n E'+a@a durant! $o' 'i-$o' 12 & !n !$
12I3 cuando $a corona atra"o a arti'ta' ?a)!nco' co)o Mic5!$ SittoR o Nuan
d! :$and!' 6Aparici/n de 5risto a Mar8a Ma!dalena(.
La *or)acin ita$iana d! a$-uno' arti'ta' & $a' +ri)!ra' i)+ortacion!' d!
o%ra' & !'ta)+a' incor+oraron !$!)!nto' d!$ nu!o $!n-ua"! d!$
Quattrocento3 9u! '! r!!$an d! *or)a )u& co)+$!ta !n B!rru-u!t! o Nuan
d! Bor-o@a. P!ro $a d!)anda -!n!ra$ +r!<ri una continuacin a$-o
ita$iani;ada d!$ 'i't!)a ?a)!nco. E$ a$!)0n A$!"o :!rn0nd!; 6c.#.7/C#/./8
!' un %u!n !"!)+$o d! !'ta int!raccin !ntr! !$ $!n-ua"! nrdico & $a'
no!dad!' ita$iana'. E'ta +u!'ta a$ d4a '! id!nti<ca !n 'u 5risto atado a la
columna con donantes3 o !n 'u )la!elaci/n.
Lo' contacto' )0' t!)+rano' con Ita$ia '! +rodu"!ron !n $a Corona d!
Ara-n3 con !$ i)+acto d! Pao$o d! San L!ocadio 6Ja vir!en del caballero de
Montesa(3 9u! $$!- a 2a$!ncia !n #.7( d! )ano d! Rodri-o Bor-ia. P!ro $a
tra&!ctoria d! $edro Berruguete 6c.#../U/JC#/J,8 !' $a )!"or +ru!%a d!
$a *u!r;a 9u! )ant!n4a !$ $!n-ua"! ?a)!nco !n $a +!n4n'u$a. Tuo una
!'tancia t!)+rana &a co)o +intor !n Ita$ia3 +!ro a 'u u!$ta a E'+a@a3
aun9u! )antuo !$ crit!rio *unda)!nta$ d! $a ca"a a$%!rtiana3 *u!
aco)odando $a' no!dad!' ita$iana' a $o' -u'to' tradiciona$!' d! 'u
c$i!nt!$a.
Auto de )e presidido por 4anto Domin!o de Gu"m0n 6c.#.L/8 !' una d!
'u' o%ra' )0' ita$iana'3 &a 9u! $a +!r'+!ctia !' c$a! !n $a co)+o'icin a
tra=' d!$ di'!@o d!$ !'trado o $o' nu)!ro'o' o%"!to' !n !'cor;o. P!ro !n
contra't! a !'ta o%ra3 otro' d! 'u' tra%a"o' t!n4an !$!)!nto' 9u!
di'tor'iona%an !$ !'+acio3 co)o $o' *ondo' dorado'3 ! inc$u'o '! a$t!ra%a $a
+ro+orcin corr!cta !ntr! <-ura' 6co)o !n San L!ocadio8.
No o%'tant!3 las referencias procedentes de 3talia se icieron cada
ve" ms frecuentes3 'i!)+r! conii!ndo con $o ?a)!nco & !n !'+acio' &
+>%$ico' '!$!cto'. En !'t! cont!7to $a !r'ati$idad d! Nuan d! Bor-o@a 69u!
5a%4a tra%a"ado !n Ita$ia8 *u! !'+!cia$)!nt! a+r!ciada. En $a 5apilla
Mo"0rabe d! $a cat!dra$ d! To$!do r!a$i; ario' *r!'co' con una a+ari!ncia
natura$i'ta 'in +r!c!d!nt!' !n E'+a@a.
=6=
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
(. Lo' +ri)!ro' )od!$o' ita$iano' !n $a !'cu$tura
Sin !)%ar-o $a !'cu$tura *u! una 4a )uc5o )0' actia +ara $a !ntrada d!
$a cu$tura i'ua$ d!$ R!naci)i!nto ita$iano3 d! $a )ano d! $a to)a d!
conci!ncia d! $a di'tincin 'ocia$ 9u! +od4a otor-ar a $o' co)it!nt!'3 tanto
!n 'u' '!+u$cro' co)o !n 'u' +i!;a' d!ociona$!' 6r!ta%$o'
+rinci+a$)!nt!8 & d!coratia' 6!n $o' +a$acio'8.
Uno d! $o' +ri)!ro' sepulcros !n i)+ortar'! *u! !$ d!$ card!na$ Don
P!dro Gon;0$!; d! M!ndo;a3
in'ta$ado !n $a cat!dra$
to$!dana. D!'+u=' $$!-aron
o%ra' d! Do)!nico :anc!$$i
6#.ILC#/#L83 co)o !$
4epulcro del cardenal don
Die!o Hurtado de Mendo"a.
E$ =7ito d! $a o%ra $! a$i
ario' !ncar-o' )0' +ara $a
'!+u$tura d!$ +r4nci+! don
Nuan & 'o%r! todo $o' d! $o'
R!&!' Cat$ico' & don :!$i+!
& do@a Nuana +ara $a Ca+i$$a
R!a$ d! Granada3 & !$ d!$
card!na$ Ci'n!ro' !n A$ca$0
d! E!nar!'3 aun9u! '$o
+udo aca%ar $o' d! $o' RR.CC3 'i!ndo conc$uido' !$ r!'to +or 'u '!-uidor
Barto$o)= Ord@!;. D!'d! !$ +unto d! i'ta *or)a$ $a' <-ura' '! )ant!n4an
d!ntro d! $a au't!ridad donat!$$iana & !ra *r!cu!nt! !$ u'o d! r!$i!!' d!
!'ca'a +ro*undidad.
E$ +r!'ti-io 9u! otor-a%an $a no!dad d! 'u' *or)a' & !$ cont!nido
'i)%$ico d! !'to' )onu)!nto' +u!d! at!'ti-uar'! a tra=' d! $a
*r!cu!ncia con 9u! *u!ron i)itado' !n $a d=cada d! #/(J. En !$$o' '! 5ac4a
con"u-ar $a *uncin r!$i-io'a con !$ $u-ar co)>n c$0'ico d! $a +!rduracin d!
$a *a)a3 &a 9u! !$ i)+acto d! 'u )onu)!nta$idad d!%i '!r nota%$!.
A$ )i')o ti!)+o mucas residencias de la noble"a y la corona
!7+!ri)!ntaron un +roc!'o d! )ar)o$i;acin 9u! int!nta%a +on!r a$ d4a 'u
a'+!cto )!di!a$. D!'taca +or !"!)+$o $a 5asa de 'ilatos d! don :adri9u!
Enr49u!; d! Ri%!ra3 +ara $a 9u! '! !ncar- una +ortada a la anti!ua &
co$u)na' d! ord!n c$0'ico.
En !$ ca)+o d! $a escultura devocional $o' ita$iano' 9u! '! a'!ntaron !n
E'+a@a ada+taron !$ nu!o $!n-ua"! *or)a$ a $o' -u'to' $oca$!'3 $o 9u!
)uc5a' !c!' 'u+on4a $a +o$icro)4a3 &a 9u! !n !; d! )0r)o$ '! +r!*!r4a
)ad!ra o %arro. D!'tacaron $o' 5!r)ano' )lorentino 6Naco+o & :ranc!'co
Torni83 9u! '! a'!ntaron !n Granada & tra%a"aron !n $a Ca+i$$a R!a$ & !n
otro' !ncar-o' co)o !$ *ntierro de 5risto d! $a i-$!'ia d! San N!rni)o.
Pi!tro Torri-iano tra%a" i-ua$)!nt! !n Anda$uc4a3 con o%ra' tan r!$!ant!'
co)o !$ 4an @er/nimo penitente 9u! )od!$ !n %arro cocido +ara un
con!nto '!i$$ano & 9u! d!'taca +or 'u tra%a"o anat)ico & !$ dina)i')o
d! 'u +o'tura. La o%ra3 co!t0n!a a $o' tra%a"o' +ictrico' d! A$!"o
:!rn0nd!;3 r!!$a !$ a$canc! d! $a co!7i't!ncia d! $!n-ua"!' & )od!$o' con
9u! '! inicia%a !$ R!naci)i!nto.
=6D
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
,. E$ ia"! a Ita$ia
Nunto a $a $$!-ada d! o%ra' & arti'ta' ita$iano' a E'+a@a3 !$ +a'o d!
+intor!' & !'cu$tor!' !'+a@o$!' a Ita$ia *u! $a 4a )0' !*!ctia d! !7+an'in
d!$ R!naci)i!nto3 t!nd!ncia 9u! '! a-rand '!->n !$ +>%$ico 5i'+ano '! *u!
5aci!ndo )0' +!r)!a%$! a $a' nu!a' t!nd!ncia'.
Eacia #/JI $$!-aron +intor!' co)o 'ernando Llanos & 'ernando 45e"
de Almedina a :$or!ncia3 dond! conoci!ron !$ s-umato & $a i)+ortancia d!
$a $u; & !$ co$or 9u! +!r<$a%an L!onardo & Ra*a!$. La 4anta 5atalina d!
Y0@!; !' d! 5!c5o una d! $a' o%ra' )0' r!+r!'!ntatia' d!$ r!naci)i!nto
!'+a@o$.
A@o' d!'+u=' Bartolom, 6rd5e" tra"o a
E'+a@a un )o)!nto d!$ art! ita$iano )0'
aan;ado &3 aun9u! 'i-ui a :anc!$$i !n 'u'
tra%a"o' !n $a Ca+i$$a R!a$3 d!)o'tr )a&or
contro$ !'+acia$. P!ro tan '$o una -!n!racin
)0' tard! otro' arti'ta' *or)ado' !n Ita$ia
co)o *iego de )ilo, 6#.L/C#/I,3 9ui!n '!
5a%4a *or)ado ta)%i=n con Ord@!;8
d!)o'traron $o' >$ti)o' aanc!'. La
co)+aracin d!$ Retablo de la 5apilla del
5ondestable d! $a '!o %ur-a$!'a 6r!a$i;ado
"unto a :!$i+! d! Bi-arn&8 con !$ tra%a"o d! 'u
)a!'tro !' r!!$adora. En 'u 4an 4ebasti0n o
'u 4a!rada )amilia '! o%'!ra !$ trata)i!nto
)i-u!$an-!$!'co & !$ ita$iani')o -!n!ra$.
$edro #acuca 6c.#.LJC#//J8 )antuo
contacto con Mi-u!$ On-!$ & $$!- a tra%a"ar
con Ra*a!$3 +!riodo !n !$ 9u! cr! Ja +ir!en $
las 0nimas del 'ur!atorio3 co)%inando $a
'uaidad & $o' 'o)%r!ado' d!$ '!-undo con !$ )oi)i!nto & !$ o$u)!n d!$
+ri)!ro. Atra4do +or $a -ran d!)anda c!ntrada !n !$ anti-uo r!ino
-ranadino '! a'!nt !n #/(. !n $a ;ona3 tra%a"ando co)o +intor3 ar9uit!cto
& r!ta%$i'ta.
Alonso Berruguete *u! +ro%a%$!)!nt! !$ arti'ta )0' dotado d! !'t!
-ru+o & 9u! !*!ctu $a )!"or co)+r!n'in d!$ )od!$o ita$iano3 -racia' a $a
*or)acin con 'u +adr! & 'u tra%a"o "unto a Mi-u!$ On-!$. A 'u u!$ta d!
Ita$ia tra%a" !n 'u !'ti$o3 +roduci!ndo +intura' & !'cu$tura' d!$ todo
!9ui+ara%$!' a $a' ita$iana'. Su 4acrifcio de Lsaac3 'u 4an 4ebasti0n & 'u
*va !id!ncian 'u ad!ntra)i!nto !n !$ Mani!ri')o.
.uan de .uni & $edro de &ampa5a *or)an +art! d! $a )i')a
-!n!racin3 aun9u! 'u' +roc!d!ncia' 6*ranc=' & ?a)!nco r!'+!ctia)!nt!8
o*r!ci!ron )atic!' int!r!'ant!': Nuni )antuo !co' d!$ dra)ati')o d! $a
!'cu$tura )!di!a$ nrdica3 9u! con!ctaron con $a' t!nd!ncia' !7+r!'ia'
d! $a maniera.
Ca)+a@a +or 'u +art! co)%in !n 'u' +intura' $a !7+r!'iidad ?a)!nca
con $o' c0non!' ita$iano'3 aun9u! 'u contra+unto $o tuo !n Luis de
(argas3 9ui!n ta)%i=n !n S!i$$a +int 'i-ui!ndo +auta' !7c$u'ia)!nt!
ita$iana'. En 'u Genealo!8a de 5risto 6in'+irada !n una +intura d! 2a'ari8
=6G
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
d!'taca 'u atr!ido !'cor;o d! $a +i!rna d! Ad0n3 9u! $! a$i !$
r!conoci)i!nto & conirti a 'u +intura !n un icono.
!aspar Becerra 6c.#/(JC#/IH8 o$i a E'+a@a !n !$ t!rc!r cuarto d!
'i-$o3 tra' 5a%!r tra%a"ado !n $o' c4rcu$o' ro)ano' d! 2a'ari & Dani!$$! d!
2o$t!rra3 & tra"o d!<nitia)!nt! !$ !'ti$o d! Mi-u!$ On-!$ a $a +!n4n'u$a.
D!'taca !$ Retablo Ma$or de la 5atedral de Astor!a & $a' +intura'
d!'a+ar!cida' d!$ A$c0;ar )adri$!@o & $a' a>n con'!rada' d!$ Pa$acio d!$
Pardo 6un con"unto d! *r!'co' d! t!)0tica )ito$-ica8.
$ablo &,spedes 6#/,HC#IJH8 '! *or) ta)%i=n con Dani!$$! d! 2o$t!rra3
a 'u u!$ta 'u a+ort! )0' 'i-ni<catio *u! $a !7+an'in d! $a' id!a'
ita$iana' 'o%r! $a +o'icin d!$ arti'ta & $a natura$!;a d!$ art! 69u! +a'ar4an a
Pac5!co & )0' tard! a 2!$0;9u!;8 3 +u!' r!a$)!nt! *u! )0' un int!$!ctua$
9u! un +intor.
.. La ro)ani;acin d! $a +intura & $a !'cu$tura
!'+a@o$a
S!->n o+ina%a Nuan d! Ar*! !n #/H/3 A$on'o d! B!rru-u!t! & Ga'+ar
B!c!rra 7desterraron la barbaridad ue en *spa?a ,ab8a1D +!ro a +!'ar d!
todo3 +ar!c! 9u! !$ ita$iani')o d! $a +ri)!ra -!n!racin no 5a%4a 'ido
'u<ci!nt! +ara ca)%iar co)+$!ta)!nt! $a rud!;a & $a 'u+!r<cia$idad
conc!+tua$ d! $a +intura & $a !'cu$tura !'+a@o$a'. La ra4; d!$ +ro%$!)a
!'ta%a !n $a *a$ta d! 5!rra)i!nta' t!rica' 6& !n $a' !'ca'a' !7i-!ncia' d!
$a c$i!nt!$a8.
E$ tra%a"o d! $o' arti'ta' !'+a@o$!' 5a%4a
con'i'tido !n !$ aggiornamento ms o menos
abilidoso de las tradiciones locales &3 'i '!
5a%4a !7t!ndido $a maniera ita$iana3 !ra +or9u!
$o' r!+!rtorio' d! !'ta)+a' 9u! '!
co)!rcia$i;a%an 5a%4an ca)%iado & no a ra4; d!
una r!?!7in $oca$ +ro+ia. E't! +roc!'o tuo
$u-ar !n toda $a +!n4n'u$a & a $o $ar-o d! todo !$
'i-$o 6+or no d!cir durant! toda $a Edad
Mod!rna8.
:!$i+! Bi-arn& 6con'id!rado co)o uno d! $o'
introductor!' d!$ R!naci)i!nto8 'i)+$!)!nt!
ado+t 'u $!n-ua"! a $a' no!dad!' a%'or%ida'
+or B!rru-u!t! & Si$o=D !n $a Corona d! Ara-n
!$ ita$iani')o d! Da)i0n :or)!nt & !$ *ranc='
Ga%ri!$ No$& ari a +artir d! $o' contacto' con
Y0@!; & L$ano' & otra' <-ura' 9u! 5a%4an !'tado
!n Ita$ia.
(icente #a7ip 6#.7/C#/./83 +arti!ndo d! $a !'t!$a d! Y0@!; & L$ano'3
)od!rni; )uc5o 'u' +intura' cuando +udo !'tudiar una' o%ra' d!
S!%a'tiano d!$ Pio)%o 9u! $$!-aron a 2a$!ncia3 incor+orando un nu!o
trata)i!nto d! $a $u; & d!$ co$or3 co)o ocurr! !n 'u 5risto a la columna o
Jlanto sobre 5risto muerto. Su 5i"o Nuan d! Nuan!' 'i-ui d! *or)a ca'i
rutinaria !$ )od!$o d!$ +adr!3 un c$a'ici')o ra*a!$iano )u& >ti$ +ara
codi<car $o' ti+o' d!ociona$!'3 9u! r0+ida)!nt! '! conirti!ron !n
!'t0ndar!' )u& r!+!tido'.
=6I
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
E' +or !$$o 9u! Luis de #orales d!'taca +or 5a%!r 5!c5o una $!ctura )0'
co)+r!n'ia d! $o' ita$iano' 6co)%inado con $a !7+r!'iidad ?a)!nca8 &
9u! tuo -ran =7ito a$ !nca"ar !n $a' n!c!'idad!' d! $o' cu$to' +riado' &
'u' o%ra' *u!ron 5a'ta a$a%ada' !n $a $it!ratura r!$i-io'a co!t0n!a.
En el ltimo tercio del siglo '! a$can; una a'i)i$acin +!ri*=rica d! $a'
nor)a' d!$ R!naci)i!nto %a'tant! ra;ona%$!: se aba completado el
ciclo de la romani"acin3 d!$ $o-ro d! $a' 5!rra)i!nta' c$0'ica' d!
r!+r!'!ntacin. E'ta 'o$tura '! o%'!ra !n $a !o$ucin d! $a escultura d!
!'o' a@o'3 9u! 'o%r! una conc!+cin d! $a' o%ra' co)o c$0'ica'3 '! a+o&a
'o%r! $a o%ra d! B!c!rra o Torri-iano & dar4a $u-ar a <na$!' d! 'i-$o a $a o%ra
d! Nuan Mart4n!; Monta@=' & Nuan d! M!'a !n Anda$uc4a o Gr!-orio
:!rn0nd!; 6#/7IC#I,I8 !n Ca'ti$$a.
/. Ita$ia !n $a cort!
/i"iano3 tan !'ti)ado +or Car$o' 2 & :!$i+! II3 nunca '! $$!- a d!'+$a;ar a
E'+a@a co)o +intor d! cort!. Sin !)%ar-o3 !$ !'ta%$!ci)i!nto d!<nitio d!
$a ca+ita$ !n Madrid & !$ co)i!n;o d! $a' o%ra' d!$ E'coria$3 r!9uiri!ron
+ro-ra)a' orna)!nta$!' 9u! d!%4an '!r cr!ado' in situ3 +ara $o 9u! $a
corona +ro)oi ta$$!r!' 9u! no tui!ron
continuidad !7c!+to !n !$ ca)+o d!$ r!trato.
Antonio #oro3 r!a$i; nu)!ro'o' r!trato'
& tra' 'u )arc5a +udo d!"ar una !'cu!$a
!nca%!;ada +or Alonso )nce" &oello &
.uan $antoja de la &ru"3 9u! tuo inc$u'o
con!7in con So*oni'%a An-ui''o$a. E$ -ru+o
tra%a" !n !$ )od!$o d! r!trato int!rnaciona$
9u! co)%ina%a !$!)!nto' ita$iano' &
?a)!nco'3 co)o '! o%'!ra !n Retrato del
pr8ncipe don 5arlos d! S0nc5!; Co!$$o.
:!$i+! II a+r!ci nota%$!)!nt! a $o'
r!trati'ta' ?a)!nco' & otro' +intor!'
nrdico' co)o E$ Bo'co3 +!ro ta)%i=n
!7+r!' 'u +r!*!r!ncia +or !$ $!n-ua"!
ita$iano +ara $o' -rand!' cic$o' +ictrico' d!
'u' +a$acio'. E' +or !$$o 9u! Ga'+ar B!c!rra
'! ocu+ d! !$$o3 co)o &a 5!)o' i'to. Sin !)%ar-o 'u )u!rt! !n #/IH
o%$i- a 9u! !$ r!& no)%ra'! co)o +intor r!a$ a .uan 'ernnde"
8avarrete 6el Mudo3 c.#/.JC#/7L8 & $! !ncar-a'! d!corar E$ E'coria$. V't!3
con *or)acin ita$iana3 d!ri +oco a +oco 5acia $a i)itacin d! $a +intura
d! +inc!$ada 'u!$ta d! Ti;iano3 ta$ co)o '! r!?!"a !n Martirio de 4antia!o.
Sin !)%ar-o El Escorial !ra tan -rand! 9u! otro' )uc5o' +intor!' co)o
!$ +ro+io S0nc5!; Co!$$o3 Lui' d! Cara"a$ o Di!-o d! Ur%ina &
!'+!cia$)!nt! un -ran n>)!ro d! ita$iano' d!%i!ron int!r!nir !n 'u
d!coracin. Pr!ci'a)!nt! -racia' a !'t! -ru+o d! ita$iano' !$ r!'u$tado !'
n!ta)!nt! 'u+!rior a $o 9u! +odr4a 5a%!r 'ido d! 5a%!r'! r!a$i;ado +or tan
'$o $a )ano d! $o' !'+a@o$!'.
Nico$0' Gran!$$o & :a%ricio Ca't!$$o tra%a"aron !n $a 'acri't4a3 $a' 'a$a'
ca+itu$ar!' & $a conocida co)o 4ala de las >atallas. M0' tard! Luca
Ca)%ia'o +int $a %!da d!$ coro d! $a %a'4$ica3 con un r!'u$tado r4-ido3
'!co & arcai;ant!K +!ro 9u! 'ati'*ac4a $o' o%"!tio' 9u! $! 5a%4an 'ido
=65
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
!nco)!ndado'. Tra' =$ $$!-aron P!$$!-rino Ti%a$di & :!d!rico Quccaro3 +intor
)u& r!$!ant! !n a9u!$$a =+oca +or 'u Mani!ri')o r!*or)ado & 9u!
+ro%a%$!)!nt! *u! atra4do +or cuadrar !n $o' int!r!'!' d! c$aridad
!7+o'itia & ortodo7ia r!$i-io'a d! :!$i+! II. Sin !)%ar-o 'u $a%or no o%tuo
$a a+ro%acin & Ti%a$di d!%i aca%ar $o' *r!'co' !)+!;ado' !n !$ c$au'tro3 !$
r!ta%$o )a&or & $a %!da d! $a %i%$iot!ca 6uno d! $o' )!"or!' !'+acio' d!
todo !$ !di<cio8.
Ta)%i=n )uc5o' !'cu$tor!' ita$iano' acudi!ron atra4do' +or $a cort!
!'+a@o$a3 d!'tacando L!on! L!oni & 'u 5i"o Po)+!&o L!oni & 'u 5arlos +
dominando el -uror. Pr!ci'a)!nt! !'t! >$ti)o tra%a"ar4a a +artir d! #/H7 !n
$o' '!+u$cro' r!a$!' d!$ )ona't!rio.
I. E$ '!ntido d! $a' i)0-!n!' !n E'+a@a durant! !$
'i-$o 12I
En E'+a@a $a' +intura' tui!ron una preeminente funcin
comunicativa. En !$ 0)%ito d! $a +intura +ro*ana $o' r!trato'3 %ata$$a' & $o'
cuadro' )ito$-ico' !ran a+r!ciado' +or 'u ca+acidad did0ctica & !$ !'ti$o
!ra un conc!+to d! an-uardia d!$ 9u! >nica)!nt! +artici+a%an +!9u!@o'
-ru+o' d! !nt!ndido'3 +or $o 9u! '! +ri) tan '$o !$ a$or icono-r0<co.
En !$ cont!7to r!$i-io'o 'uc!d4a $o )i')o3 !$ +o'i%$! int!r=' d! $a *or)a
!'ta%a 'u%ordinado a 'u ca+acidad +ara $a narracin d!$ t!)a3 t!)a 9u!
d!%4a !'tar 'u"!to a $a +r!ci'in & $a ortodo7ia 9u! d!)anda%a Tr!nto &3 +or
tanto3 !$ !'ti$o 9u!da%a !n una cu!'tin '!cundaria. E'ta id!a !'ta%a
+r!'!nt! !n E'+a@a d!'d! $a r!noacin d! $a I-$!'ia 9u! 5a%4a +ro)oido
!$ card!na$ Ci'n!ro' & '! a<an; ant! !$ con?icto con $o' +rot!'tant!'.
Ant!' d! Tr!nto !7i't4a +or tanto &a un !'tr!c5o d!%at! !ntr! $o' $4)it!'
!ntr! !$ u'o corr!cto d! $a' i)0-!n!' & $a ido$atr4a3 9u! $a In9ui'icin '!
!ncar- d! i-i$ar con at!ncin.
P!ro ad!)0' d! +or !'ta' ra;on!'3 $o ci!rto !' 9u! $a devotio moderna
ta)%i=n 5a%4a t!nido -ran r!c!+cin d!'d! $o' ti!)+o' d! Ci'n!ro' & d! $a
)ano d! Era')o & nu)!ro'o' tratado' !'+iritua$!'. D!'d! !'ta +!r'+!ctia
'! !7+$ica +or !"!)+$o $a o%ra d! Lui' d! Mora$!'.
Por otra +art!3 no )!no' in?u& !n !'ta a<r)acin d!$ car0ct!r r!$i-io'o
d! $a i)a-!n $a' caract!r4'tica' d!$ )!rcado d! +intura & !'cu$tura !'+a@o$3
9u! d!)and un -ran n>)!ro d! o%ra' +ara 'u' +arro9uia'3 un n>)!ro d!
)ona't!rio' cr!ci!nt! & $o' r!9u!ri)i!nto' +riado' +ara $o' !ntorno'
do)='tico'.
Co)o !' $-ico3 !'ta d!)anda r!$i-io'a condicion $o' temas3 aun9u! $a'
condicion!' d! $o' !ncar-o' ta)%i=n tui!ron i)+$icacion!' !n $a
!7+!ri!ncia +ictrica. D!ntro d! $a' in'titucion!' r!$i-io'a' $a )a&or4a d!
o%ra' *u!ron contratada' +ara t!n!r un car0ct!r *un!rario.
Sin !)%ar-o !'ta in'i't!ncia !n $a <na$idad r!$i-io'a no 9ui!r! d!cir 9u!
'! trataran t!)a' +ro*ano'3 aun9u! !$ d!'nudo '! 'o$4a cond!nar3 +!ro +or
'u incitacin a$ +!cado & no +or !$ t!)a r!+r!'!ntado.
E$ r!trato *u! un -=n!ro )u& cu$tiado & !n continuo cr!ci)i!nto & $o'
t!)a' +ro*ano' &a '!@a$ado' ant!' *u!ron )u& +!dido' aun9u! +or 'u ti+o
d! d!'tinatario' '! 5an con'!rado )!no'. En -!n!ra$ !'t! ti+o d! cuadro'
*u!ron i)+ortado' +u!' $a -ran d!)anda r!$i-io'a 5i;o 9u! !7i'ti!ran +oco'
+intor!' !'+!cia$i;ado'.
=66
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
Y3 co)o 5!)o' r!'a$tado &a )uc5a' !c!'3 +ara +od!r !nt!nd!r d! *or)a
corr!cta !$ R!naci)i!nto !'+a@o$ 5!)o' d! co)+r!nd!r 9u! *r!nt! a un
+!9u!@o n>)!ro d! =$it!' ita$iani;ada'3 $a )a&or +art! d! $a +o%$acin '$o
a+r!cia%a !$ a'+!cto 'u+!r<cia$ d! $o' ca)%io'.
7. E$ Gr!co
Do)=niAo' T5!otoA+ou$o' 6#/.#C#I#.8 !' !$ +intor )0' r!$!ant! d!
cuanto' tra%a"aron !n E'+a@a !n !$ 'i-$o 12I & !$ >nico 9u! 5a +a'ado a $a
+o't!ridad co)o un )ito. A +!'ar d! $a r!a$ori;acin d! 'u <-ura 9u!
d!'d! E'+a@a '! 5i;o !n !$ 'i-$o 1I1 !n c$a! d! una +r!'unta alma
espa?ola3 $o ci!rto !' 9u! ni 'u +intura ni =$ )i')o !ran !'!ncia$)!nt!
!'+a@o$!'.
B0'ica)!nt! su obra es un trasplante de la pintura italiana a
Espa5a3 +roducto d! $a !o$ucin d! $a' id!a' !n!ciana' & ro)ana' d!$
5inuecento. Otra co'a !' 9u! u'! !$!)!nto' co)+o'itio' d! ra4; %i;antina
& 9u! $a' *or)a' !n!ciana' !'t=n +u!'ta'
a$ '!rici d! $a' +r0ctica' r!$i-io'a' &
'ocia$!' d!$ To$!do d!$ >$ti)o cuarto d!$ 'i-$o
12I.
Nacido !n Cr!ta3 tra' tra%a"ar &a co)o
+intor a$$4 '! tra'$ad !n #/I7 a (enecia3
dond! !n tan '$o tr!' a@o' 'u+o do)inar !$
nu!o )od!$o +ictrico occid!nta$ & a'i)i$ar
$a r!o$ucin 9u! 'u+u'o Ti;iano & 'u'
'!-uidor!'3 Tintor!tto & Ba''ano. La'
+intura' d! !'t! +!riodo co)o *&pulsi/n de
los mercaderes del templo )u!'tran $a
con?u!ncia d! +r='ta)o' *or)a$!'
)>$ti+$!'. D! 'u !'tancia !n 2!n!cia
con'!rar4a !n toda 'u o%ra $a
d!')at!ria$i;acin d!$ di%u"o3 co)o %i!n '!
r!?!"a !n *l 4opl/n.
A +oma $$!- !n #/7J3 & +ar!c! 9u! '!
d!dic a $a +intura d! )iniatura'. E$ u'o d!
co$or d! Mi-u!$ On-!$ $! +ar!ci d!<ci!nt! &
a 9ui!n criticar4a 'i!)+r!3 +ara a'o)%ro d!
)uc5o' +intor!' !'+a@o$!'. P!ro con todo !$
trata)i!nto anat)ico )i-u!$an-!$!'co
)odi<c 'u *or)a d! +intar3 & $!
i)+r!'ionaron 'u' !'tatua'.
En #/77 '! d!'+$a; a /oledo3 !
int!nt !ntrar a *or)ar +art! d! $o'
arti'ta' 9u! tra%a"a%an !n E$ E'coria$.
Para !$$o d!%i +r!'!ntar un cuadro3 'u
Martirio de 4an Mauricio $ la le!i/n
tebana3 o%ra !n $a 9u!
+ro%a%$!)!nt! +u'o $o )!"or
d! 'u )!ditacin & !)+!@o3 & 9u!
*u! a$orada n!-atia)!nt! +or
!$ )onarca3 +or !$ t!)a &a
=6.
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
co)!ntado d! 9u! di'tra4a )0' 9u! $$a)a%a a $a d!ocin +or 'u' di!r'o'
+$ano' & $a di'+o'icin d! $a 5i'toria.
A'43 E$ Gr!co !ncontr 'u
!'+acio %a"o $a *a)i$ia d!$
r!$i-io'o Lui' Ca'ti$$a 69ui!n $!
5a%4a ani)ado +r!ci'a)!nt! a
arri%ar a E'+a@a8. Toda4a ant!'
d! +ro%ar 'u!rt! !n E$ E'coria$
5a%4a r!a$i;ado una' +intura'
+ara tr!' r!ta%$o'3 d!'tacando $a
Asunci/n de la +ir!en o $a
<rinidad. A$ )i')o ti!)+o
contrat !$ *&polio3 9u! *u! )u&
)a$ r!ci%ido +or !$ ca%i$do3
+roocando un con?icto 9u!
inc$u'o aca% !n $o' tri%una$!'.
Ya +$!na)!nt! in'ta$ado !n
To$!do r!a$i; otra o%ra
*unda)!nta$ +ara $a +arro9uia d!$
!cindario3 !$ *ntierro del 5onde
de Kr!a"3 9u! r!?!"a%a un
)i$a-ro 'u+u!'ta)!nt! ocurrido
!n #,#(. E$ contra't! !ntr! $a
r!+roduccin natura$i'ta d! $o'
+!r'ona"!' t!rr!na$!' & $a ocacin 'o%r!natura$ d! $a' <-ura' d! $a -$oria
!' nota%$!.
Durant! $o' tr!inta a@o' +o't!rior!'3 +r0ctica)!nt! toda 'u +roduccin '!
c!ntrar4a !n To$!do3 & -ran +art! d! 'u' r!trato' +roc!d!n d! !'t! 0)%ito3
co)o !$ *a)o'o 5aballero de la mano en el pec,o o $a Dama del Armi?o3
!'t! >$ti)o con un aca%ado d!$ ro'tro 9u! +ar!c! 9u! int!nta ada+tar'! a$
-u'to ?a)!nco & con un tra%a"o a%'o$uta)!nt! !n!ciano d! $a +i!$.
Con*or)! aan; 'u carr!ra3 E$ Gr!co *u! ac!ntuando +ro-r!'ia)!nt! $a'
caract!r4'tica' *or)a$!' 9u! con!rt4an a 'u o%ra !n un +roducto n!ta)!nt!
di*!r!nciado !n !$ cont!7to !'+a@o$: $a' d!*or)acion!' d! $a' +ro+orcion!'3
$a d!')at!ria$i;acin d!$ !'+acio & $a in'i't!ncia !n $a di'o$ucin d! $a
+inc!$ada & !$ co$or.
Gran +art! d! $a' +intura' d! $o' >$ti)o' a@o' *u!ron cuadro' d! d!ocin3
co)o 'u Kraci/n en el Huerto3 !$ 5risto abra"ado a la cru" o $a Adoraci/n de
los pastores 6c.#I#(C#I#.83 9u! incor+or a 'u +ro+io a$tar *un!rario &
dond! 'u' caract!r4'tica'
+articu$ar!' a+ar!c!n
!'+!cia$)!nt! r!'a$tada'.
Aun9u! 5o& !n d4a '! $!! 'u o%ra
)uc5a' !c!' !n c$a! d!
)i'tici')o & !'+iritua$idad3 !'to !'
*ruto d! nu!'tra i'in &
+ro%a%$!)!nt! !n nin->n ca'o !ra
%u'cado ni !nt!ndido a'4. La'
d!*or)acion!' d! $a' +ro+orcion!'
& d!$ !'+acio 'on derivaciones
del pensamiento manierista
italiano. Lo' a+unt!' 9u! 5i;o a
=62
Historia del Arte Moderno - Renacimiento
do' !"!)+$ar!' d! 2itruio & 2a'ari !"!)+$i<can %i!n 'u' id!a' art4'tica'. E$
Gr!co uti$i;a%a un canon !'t=tico di!r'o3 $a ac!ntuacin d!$ 'u%"!tii')o
d! $a r!+r!'!ntacin & $a 'u'+!n'in d! $a !ntana a$%!rtiana +ara
'i)%o$i;ar con !$$o $a 'o%r!natura$idad3 & !'to' r!cur'o' !7+r!'io'
a$can;a%an i-ua$)!nt! a otro' t!)a' no r!$i-io'o'3 co)o 'u !'cu$tura
'andora3 $a' <-ura' d! 'u Jaocoonte o 'u' r!trato'.
=63

Вам также может понравиться