Вы находитесь на странице: 1из 52

FUNDAMENTOS DAS CINCIAS SOCIAIS

TEXTO 1
PROF
a
: LUCIA DE SOUZA G. PALMEIRA
INTRODUO 2014.1
COSTA,Cristina. SOCIOLOGIA: Introduo Cincia da Sociedade. 2. ed. So Paulo: Moderna,
1!
O Conhecimento como caracterstica da humanidade
"as #$rias es%&cies ani'ais e(istentes so)re a *erra encontra'os +or'as de relaciona'ento
,ue nos +a-e' %ensar na e(istncia de re.ularidades ,ue ordena' sua #ida co'unit$ria. Perce)e'os
+acil'ente ,ue os di#ersos ani'ais se a.ru%a', con#i#e', se acasala', so)re#i#e' e se re%rodu-e'
de +or'a 'ais ou 'enos ordenada, e' +uno de sua %otencialidade e do a')iente e' ,ue #i#e'.
A %reser#ao da es%&cie e seu a%ri'ora'ento %arece' ser, co'o a+ir'ou /ar0in na sua
teoria so)re a 1#oluo das es%&cies, o o)2eti#o das suas +or'as de #ida, con#i#ncia e socia)ilidade.
Assi', os ani'ais desen#ol#e' estilos %r3%rios de #ida ,ue l4es %er'ite' a re%roduo e a
so)re#i#ncia. 1sta)elece' %ara isso 'odelos de #ida co'%le(os, co' siste'as de acasala'ento,
alo2a'ento, 'i.rao, de+esa e ali'entao.
O 4o'e', co'o u'a dentre as #$rias es%&cies e(istentes, ta')&' desen#ol#eu %rocessos de
con#i#ncia, re%roduo, acasala'ento e de+esa. /esse 'odo a%resenta u'a s&rie de ati#idades
5instinti#as5, isto &, a6es e rea6es ,ue se desen#ol#e' de +or'a 'ec7nica, dis%ensando o
a%rendi-ado, co'o res%irar, en.atin4ar, sentir +o'e, 'edo, +rio. Al&' disso, %or&', ,uer %or
di+iculdades i'%ostas %elo a')iente, ,uer %or %articularidades da %r3%ria es%&cie, o 4o'e' ta')&'
desen#ol#eu 4a)ilidades ,ue de%ende' de a%rendi-ado. Assi', as crianas a%rende' a co'er, )e)er
e dor'ir e' 4or$rios re.ulares, a%rende' a )rincar e a o)edecer8 'ais tarde, a%rendero a tra)al4ar,
co'erciar, ad'inistrar, .o#ernar.
O 4o'e' %recisa de a%rendi-ado %ara desen#ol#er +or'as
%eculiares de co'%orta'ento.
O 4o'e', %ortanto, se distin.ue das de'ais es%&cies e(istentes %or,ue ne' todo seu
co'%orta'ento se desen#ol#e auto'atica'ente e' sua relao co' a nature-a, ne' se trans'ite
sua descendncia %elos .enes. Ele (o HOMEM) o nico animal que necessita de aprendizado
para adquirir diferenciadas formas de comportamento.
TORAR!SE H"MAO
Muitas lendas e 'itos relata' a 4ist3ria de 4er3is ,ue, 'es'o crescendo no isola'ento,
tornara'9se 4u'anos : ;<'ulo e ;e'o, *ar-an, Mo.li : e a%resentara' co'%orta'entos
co'%at=#eis co' o resto da 4u'anidade. 1ntretanto, %ara se tornar 4u'ano, o 4o'e' te' de
a%render co' seus se'el4antes u'a s&rie de atitudes ,ue l4e seria' i'%oss=#eis desen#ol#er no
isola'ento. >$ entre os de'ais ani'ais, se se%arar'os u'a cria de seu .ru%o de ori.e', ela
a%resentar$, co' o te'%o, as 'es'as ca%acidades e atitudes de seus se'el4antes, %ois essas
decorre', so)retudo, de sua )a.a.e' .en&tica e se desen#ol#e' de +or'a es%ont7nea.
O cineasta ale'o ?erner @er-o. trata 2usta'ente desse te'a e' seu +il'e O enigma de Raspar
Hauser, de 1!A. Baseado no li#ro do austr=aco >aco) ?asser'ann , ele 'ostra co'o u' 4o'e'
criado lon.e de outros seres de sua es%&cie & inca%a- de se 4u'ani-ar, no conse.uindo desen#ol#er
a%tid6es e rea6es ,ue l4e de' identidade e %ossi)ilidade de intera.ir satis+atoria'ente co' seus
se'el4antes.
Portanto, %ara ,ue u' )e) 4u'ano se trans+or'e e' u' 4o'e'
%ro%ria'ente dito, ca%a- de a.ir, #i#er e se re%rodu-ir co'o tal, &
necess$rio u' lon.o a%rendi-ado, %elo ,ual as anti.as .era6es
trans'ite' s 'ais no#as suas e(%erincias e con4eci'entos. 1ssa
caracter=stica da 4u'anidade de%endeu, entretanto, da nossa ca%acidade
de criar siste'as de s=')olos ,ue constitue' as lin.ua.ens, %or 'eio das
,uais so'os ca%a-es de nos co'unicar trans'itindo aos outros o le.ado
de nossa e(%erincia de #ida, co'%artil4ando os sentidos ,ue a ela
atri)u='os.
/essa +or'a o #omem transmite suas e$peri%ncias e &is'es de
mundo utilizando a comunica()o* esta+elecendo uma ,ntima
identidade entre lin-ua-em* e$peri%ncia e realidade * que a +ase do
ima-in.rio e do con#ecimento #umano.
Comparado aos outros animais* o #omem n)o &i&e apenas
em uma realidade mais ampla* &i&e* pode!se dizer* em
uma no&a dimens)o da realidade/// o #omem &i&e em um
uni&erso sim+0lico.
CASSI;1;, 1rnest. 1nsaio so)re o 4o'e':
Introduo a u'a +iloso+ia da cultura 4u'ana.
So Paulo: Martins Contes, 1!. P. AD.
Por isso, di-e'os ,ue o %ensa'ento 4u'ano & Enico, %ois de'onstrou ser ca%a- de trans+or'ar
a e(%erincia #i#ida e' u' discurso co' si.ni+icado e assi' trans'iti9la aos de'ais seres de sua
es%&cie e aos seus descendentes. At& onde sa)e'os, ele & o Enico a conce)er aconteci'entos, a6es e
rea6es so) +or'a de i'a.e', ,ue, 'es'o na ausncia da,uilo ,ue l4e deu ori.e', & ca%a- de
%ro#ocar senti'entos e de se +a-er con4ecer %ela re+le(o. Por 'eio do %ensa'ento, o 4o'e' %ode
re#i#er as situa6es ,ue o esti'ulara' e ,ue +ora' ar,ui#adas na 'e'3ria. Al&' disso, & o
%ensa'ento 4u'ano ,ue %ossi)ilita ao 4o'e' di+erenciar as e(%erincias no te'%o e, e'
conse,Fncia, a distin.uir o %assado do %resente e a %ro2etar as a6es +uturas.
O 4o'e', %ortanto, & ca%a- de a)strair situa6es e e'o6es e de
trans+or'$9las e' i'a.e', & ca%a- de si')oli-ar, de ar'a-enar
si.ni+icados, de se%arar, a.ru%ar, classi+icar o 'undo ,ue o cerca
se.undo deter'inadas caracter=sticas. /essa 4a)ilidade %ro#&' a
ca%acidade de %ro2eo, a ideia de te'%o e o es+oro e' %re%arar o
+uturo, caracter=sticas ,ue %er'ite' o desen#ol#i'ento da cincia. 1sse &
o centro de sua ca%acidade si')3lica e de sua 4u'anidade.
Ao %ensar, ao ser ca%a- de %ro2etar, ordenar, %re#er e inter%retar, o
4o'e', se'%re #i#endo e' .ru%os, co'eou a tra#ar co' o 'undo ao
seu redor u'a relao dotada de si.ni+icado e sentido. O con4eci'ento
do 'undo : or.ani-ado, co'unicado e co'%artil4ado co' seus

O Homo sapiens
capaz de
comunicar
sua experincia
vivida por
meio de um
discurso
signifcativo
O homem
trava com o
mundo que
o rodeia
uma
relao
dotada de
signifcado
e
sentido.
se'el4antes e trans'itido descendncia : trans+or'ou9se e' u'
le.ado cu'ulati#o +unda'ental %ara inter%retar a realidade e a.ir so)re
ela, ou se2a, deu ori.e' cultura 4u'ana. Essa ela+ora()o sim+0lica da e$peri%ncia fez com que
os #omens recriassem a realidade se-undo suas necessidades e pontos de &ista* traduzindo!a so+
a forma de informao ou conhecimento.
1ssa criao si')3lica ,ue or.ani-a o 'undo e l4e atri)ui sentido & 'arcada %elo es%ao e
te'%o ,ue a %rodu- e %elos .ru%os co' os ,uais di#idi'os nossas e(%erincias, .erando u'a
'ulti%licidade ili'itada de inter%reta6es da realidade ,ue nos cerca. G %or isso ,ue encontra'os
%adr6es de #ida, de crenas e de %ensa'entos to di#ersos. Por,ue esses %adr6es no so a%enas
conse,Fncia de u'a estrutura .en&tica da es%&cie, 'as do co'%artil4a'ento de e(%erincias
si')3licas %or u' deter'inado .ru%o 4u'ano.
H'a #e- ,ue cada cultura te' ra=-es, si.ni+icados e caracter=sticas %r3%rias, todas elas re#ela',
co'o %rocessos co.niti#os, a 'es'a co'%le(idade. Co'o culturas, todas so i.ual'ente si')3licas,
+rutos da ca%acidade criadora do 4o'e' e ada%ta6es de u'a #ida co' situada e' te'%o e es%ao
deter'inados. ;esulta' de u' incessante recriar, co'%artil4ar e trans'itir da e(%erincia #i#ida e
a%rendida.
AS C"1T"RAS H"MAAS COMO 2ROCESSOS
1ssa ca%acidade de %ensar o 'undo, de atri)uir si.ni+icado realidade e de trans'iti9lo aos
seus descendentes asse.urou ao 4o'e' u' con2unto de in+or'a6es e sentidos ,ue & deno'inado
con#ecimento. /esde os %ri'eiros #est=.ios ar,ueol3.icos do 4o'e' so)re a *erra, %erce)e'os ,ue
os %ro)le'as %or ele en+rentados : de so)re#i#ncia, de+esa e %er%etuao da es%&cie :
a%resentara'9se co'o o)st$culos %ara os ,uais )uscou e(%lica6es inda.ando so)re si 'es'o e
so)re o 'undo onde #i#e. Esses o+st.culos estimularam o desen&ol&imento de idias e seu
compartil#amento.
A desco)erta de tE'ulos neol=ticos, %erto de *asa, no M&dio91.ito, %ro#a
,ue o e.=%cio %r&94ist3rico 2$ acredita#a na e(istncia de u'a #ida +utura,
r&%lica da #ida terrestre. As %ernas do)radas, deitado so)re o lado
es,uerdo, era o cad$#er de%osto nu'a +ossa o#al: a %osio era a de +eto8 o
rosto #oltado %ara o oeste, era o 'orto en#olto e' u'a esteira ou
'ortal4a. Por #e-es a ca)ea re%ousa#a nu' tra#esseiro8 #asos %ardos ou
cin-entos, contendo co'idas e )e)idas, %al4etas %ara arre)i,ue, de
ala)astro ou de ard3sia, )raceletes de 'ar+i', colares, col4eres %ara
un.Fentos, al'o+ari-es %ara .ro, 'ac4ados de %edra %olida, +acas,
ras%adeiras de %edra esta#a' colocados 2unto ao cor%o.
LISS"1;, I#ar. Assi' #i#ia' nossos ante%assados.
Belo @ori-onte: Itatiaia, 1ID. P. A1.
Os 'ais anti.os 5ce'it&rios5 4u'anos, onde se encontra' ossadas dis%ostas nu'a certa
%osio aco'%an4adas de al.uns o)2etos, 'ostra' ,ue 'es'o o ato de enterrar os 'ortos res%ondia
a ,uest6es relati#as #ida e 'orte e i'%lica#a u'a escol4a da 5'el4or +or'a5 de ao. Aceita %elo
.ru%o, essa 5'el4or +or'a5 tendia a se re%etir, trans+or'ando9se e' ritual : u'a ao re#i#ida e'
.ru%o e e(%licada e' +uno da res%osta coleti#a dada ao 5%ara ,ue5 e ao 5%or ,ue5 da e(istncia
4u'ana.
*ais +or'as de inter%retao da #ida tende' a se %er%etuar %or 'eio dos ritos
e 'itos. Ao 'es'o te'%o, %or&', & esse con4eci'ento acu'ulado nas
tradi6es ,ue %ossi)ilita o%erar trans+or'a6es na cultura e na sociedade ,ue
as criou. Juando no#os o)st$culos se a%resenta', e(i.indo a )usca de
di+erentes +or'as de %ensar o 'undo, o con4eci'ento e(istente e#ita ,ue se
%arta do -ero %ara )uscar +3r'ulas a sere' a%licadas aos %ro)le'as,
%er'itindo, assi', a ela)orao de %ro%ostas 'ais ade,uadas e Eteis s
solu6es das di+iculdades en+rentadas. A %r3%ria re%roduo das +or'as de
#ida e(istentes acarreta no#as necessidades, ,ue o 4o'e' %rocurar$
satis+a-er trans+or'ando o 'odelo e(istente. 2odemos ent)o conce+er as
diferentes culturas como essencialmente din3micas* desen&ol&endo
mecanismos de conser&a()o e mudan(a em permanente a4uste/
1ssa ideia da relao e(istente entre as culturas 4u'anas e as condi6es de #ida de cada
a.ru%a'ento 4u'ano 'ostra ,ue as di+erenas entre elas no so de ,ualidade ne' de n=#el: as
di+erenas culturais de#e'9se s circunst7ncias ,ue as cerca', %lenas de necessidades e o)st$culos a
sere' ultra%assados e de tradi6es 4erdadas do %assado. Os di+erentes 4$)itos ali'entares, a %resena
ou no da escrita, o uso de +ontes ener.&ticas ou o desen#ol#i'ento tecnol3.ico so as%ectos da
cultura ,ue s3 se e(%lica' e' +uno de sua 4ist3ria e das necessidades en+rentadas. Cada ele'ento
da #ida social K tecnolo.ia, lin.ua.ens ou rela6es de %arentesco K est$ li.ado a u' con2unto de
%adr6es sociais e a u'a 'odi+icao e' ,ual,uer u' deles altera todo o con2unto. Por isso, a adoo
de traos culturais, 4$)itos e tecnolo.ias no#os so incor%orados ou rec4aados %ela cultura se' ,ue
os 'e')ros se dee' conta, de%endendo das condi6es dadas, do %eso das tradi6es e das
necessidades e'er.entes. 1' ra-o disso, as culturas se torna' 'uito di#ersi+icadas e co'%le(as,
in#alidando ,uais,uer co'%ara6es ,ue to'e' %or )ase u' Enico as%ecto da #ida social, se2a ele
,ual +or, %ara an$lise e a#aliao das di+erentes sociedades. As culturas s)o con4untos de cren(as*
rela('es* formas de poder* lin-ua-ens cu4a inter!rela()o tem sua #ist0ria.
A res%eito disso nos di- 1rnst Cassirer:
O ,ue caracteri-a o 4o'e' & a ri,ue-a e sutile-a, a #ariedade e a
#ersatilidade de sua nature-a.
CASSI;1;, 1rnst. 1nsaio so)re o 4o'e': Introduo a u'a
+iloso+ia da cultura 4u'ana, o%. Cit. P. 2L.
A C56C5A COMO RAMO 7O COHEC5METO
Mas, se o %ensa'ento si')3lico & u'a das %rinci%ais caracter=sticas da 4u'anidade, os
'odelos de con4eci'ento ,ue o 4o'e' desen#ol#eu no +ora' se'%re os 'es'os. /e%endendo de
+atores sociais, da tradio, da in+luncia de outros .ru%os, da 'aior ou 'enor resistncia da cultura,
os %o#os desen#ol#era' di+erentes +or'as de e(%licao a res%eito da #ida e da nature-a. o
ocidente* durante a Anti-uidade* predominou o pensamento m,tico e reli-ioso que conce+ia o
mundo com tudo que o rodeia como uma o+ra di&ina su+metida aos des,-nios do criador/ Essa
mentalidade m,tica* que n)o trata o mundo em suas +ases materiais e o+4eti&as* fez com que o
desen&ol&imento do esp,rito especulati&o fosse preterido em fa&or de uma refle$)o metaf,sica
da natureza. Isso no si.ni+ica, entretanto, ,ue e(%lica6es de )ase cient=+ica no +osse' %oss=#eis,
'as ,ue se l4es da#a 'enor i'%ort7ncia.
Todas as
culturas
apresentam
padres
igualmente
astratos e
signifcativos.
Sa)e9se 4o2e ,ue os e.=%cios tin4a' .randes con4eci'entos de .eo'etria : %ala#ra de ori.e'
.re.a ,ue ,uer di-er 5'edio da *erra5 K desen#ol#idos a %artir da necessidade de esta)elecer os
li'ites das %ro%riedades a.r$rias ,ue desa%arecia' nas c4eias anuais do ;io "ilo, i'%ossi)ilitando a
co)rana de i'%ostos. Co' u'a corda di#idida e' tre-e %artes %or 'eio de n3s, 'anuseada %elo
4ar%edono%ta MNesticador de cordaO, e' e.=%cio anti.oP K co' o au(=lio de trs 4o'ens K os e.=%cios
conse.uira' criar as 'ais di+erentes +or'as .eo'&tricas, ca%a-es de resol#er os %ro)le'as de
'edio territorial. O con4eci'ento assi' ad,uirido +oi a%licado, assi', co' .rande (ito, nas
constru6es ar,uitet<nicas, tornando9se, 'ais tarde, a )ase do %ensa'ento .eo'&trico %ita.3rico.
1ntretanto, %ara os e.=%cios, esse sa)er nunca este#e dissociado de outras ,uest6es +unda'entais de
sua cultura, co'o a #ida a%3s a 'orte, os deuses e o destino 4u'ano.
2ara os e-,pcios* como para os +a+il8nios* a efici%ncia do pensar l0-ico e cient,fico
limita&a!se ao seu pra-matismo* 9 necessidade de solucionar pro+lemas particulares que se
apresenta&am como o+st.culos ao transcurso da e$ist%ncia/ O pensar como um e$erc,cio
&oltado para si mesmo* capaz de se desen&ol&er mesmo sem uma aplica+ilidade imediata e
independente das cren(as reli-iosas e do pensamento m,tico* te&e suas ra,zes #ist0ricas na
ci&iliza()o -re-a/ Menos preocupados com a reli-i)o e com a &ida ap0s a morte* os -re-os
foram os precursores de uma forma de pensar 9 qual se deu o nome de ci%ncia* uma ati&idade
com o+4eti&os pr0prios* eminentemente co-niti&os
:
/
O M51A;RE ;RE;O < O ES2=R5TO ES2EC"1AT5>O
Cora' os .re.os ,ue, ro'%endo co' o senso co'u', co' tradio e co' o 'isticis'o,
desen#ol#era' u'a re+le(o laica
?
e inde%endente, %r3%ria do es%=rito es%eculati#o, ,ue se de)rua#a
so)re o 'undo %rocurando entend9lo e' sua o)2eti#idade. 1' conse,Fncia, aca)ara' %or criar
a +iloso+ia e 'uitos dos ca'%os do con4eci'ento at& 4o2e con4ecidos, co'o a .eo'etria e a
astrono'ia. *rata#a9se de u'a ru%tura %ro+unda co' o 'undo '=tico e co' as e(%lica6es dos
+en<'enos co'o %roduto da inter#eno di#ina ou de outras +oras so)renaturais.
7eu!se o nome de milagre grego a este salto do con#ecimento #umano so+re si e a
natureza* em que se a+andonou a e$plica()o m,tica e o princ,pio da interfer%ncia das for(as
so+renaturais nos destinos do #omem* para diri-ir!se 9 o+ten()o do sa+er por meio da
a+stra()o diri-ida pela raz)o. A ideia de 'ila.re .re.o #e', %or u' lado, das a'%las re%ercuss6es
causadas %or essa re#oluo na #ida da &%oca e de %er=odos %osteriores e, %or outro lado, dada
#elocidade co' ,ue ocorreu, da +alsa i'%resso de ter sido u'a 'udana a)ru%ta, #inda do nada.
A e(%anso co'ercial e o desen#ol#i'ento da coloni-ao do %er=odo arcaico %usera' o
4o'e' .re.o e' contato co' outras culturas8 a escra#ido co'o )ase da %roduo das ri,ue-as
li)erou a a)astada classe co'erciante da necessidade do tra)al4o 'anual, %ro%orcionando9l4e
'uito te'%o ocioso8 o sur.i'ento da 'oeda or.ani-ou a econo'ia8 a criao da escrita e das leis
ordenou os direitos da co'unidade e do cidado8 a consolidao da %olis McidadeP ro'%eu o estrito
c=rculo +a'iliar e a r=.ida e 4ier$r,uica estrutura da sociedade a.r=cola, %ro#ocando o con+lito de
interesses8 todos esses +ora' +atores decisi#os %ara o desen#ol#i'ento da ci#ili-ao .re.a.
1. Co.niti#o Q Ca%a- de con4ecer, ou se2a, ,ue di- res%eito co.nio ou ao con4eci'ento, con2unto das cincias ,ue t' co'o o)2eto
o con4eci'ento e os seus %rocessos de a,uisio.
2. Laico Q H' Pa=s laico & a,uele ,ue no so+re in+luncia de entidades reli.iosas, e torna o 1stado neutro e' assuntos reli.iosos.
1' todos os 'o'entos de trans+or'ao social e econ<'ica, o %ensa'ento racional +oi cada
#e- 'ais e(i.ido co'o )ase %ara a ao 4u'ana. A conscincia indi#idual e'anci%ou9se 'edida
,ue o 4o'e' .re.o constata#a ser o destino resultado da ao 4u'ana e no da #ontade dos deuses e
do res%eito aos rituais sa.rados. Crescia nele a %erce%o de si 'es'o co'o u' indi#=duo dotado de
ra-o e ca%a- de reali-ar a6es ins%iradas %or ela.
1sse con4eci'ento de si e da #ida ro'%e a estrutura '=tica da sociedade
a.r=cola e' ,ue #i#ia, na ,ual o 4o'e' esta#a condicionado a a.ir e %ensar
con+or'e ensina'entos su%osta'ente trans'itidos %elos deuses aos
ancestrais e ,ue %er'anecera' inalterados %or s&culos. Predeter'inado %or
essa crena, o destino 4u'ano seria i'%osto aos 4o'ens %elos costu'es e
%elos rituais ,ue o %er%etua#a'. A conscincia coleti#a resultante da +ora
conser#adora dessas %r$ticas %ressu%un4a ,ue essa deso)edincia aos
%receitos tradicionais, os ta)us, i'%licaria a %unio no a%enas %ara ,ue'
ro'%eu as re.ras, 'as %ara toda a co'unidade, +ora da ,ual no 4a#ia
e(istncia %oss=#el. O ro'%i'ento co' esse siste'a +ilos3+ico '=tico e
coleti#ista %ro#ocou o a)andono de u'a 'entalidade reli.iosa e
transcendental, ,ue %arecia ser a 'aneira %ri#ile.iada de encarar o 'undo,
e' +a#or da )usca %or e(%lica6es cient=+icas %ara a #ida 4u'ana.
A RA@AO A SER>5BO 7O 575>=7"O E 7A SOC5E7A7E
1n,uanto a sociedade co'ercial e 'anu+atureira desen#ol#ida %elos .re.os %erdurou ao lon.o
do I'%&rio ;o'ano, a ra-o este#e a ser#io do 4o'e' e da sociedade. Por&', a%3s a ,ueda do
I'%&rio, ,uando a 1uro%a #olta a ser u'a sociedade %redo'inante'ente a.r$ria e teocr$tica, ,ue
su)'ete a ra-o e a +iloso+ia teolo.ia, a ra-o dei(a de o+erecer 'el4or e(%licao do 'undo.
/urante a Idade M&dia, %er=odo de 4e.e'onia
C
da I.re2a Cat3lica no Ocidente, a racionalidade
%assou a ser considerada co'o 'ero instru'ento au(iliar da +&. O es%=rito es%eculati#o deu lu.ar
a u'a #iso instru'entalista da +iloso+ia %ela ,ual %ensadores, co'o Plato e Arist3teles, s3
interessa#a' na 'edida e' ,ue rea+ir'a#a' o incontest$#el %oder da I.re2a. A +& e a crena, co'o
nas sociedades a.r=colas '=ticas, #olta#a' a condicionar o co'%orta'ento 4u'ano e a sociedade, e
a e(%lic$9los. A%enas as ordens reli.iosas, isoladas nos 'osteiros, tin4a' acesso a te(tos de +iloso+ia,
.eo'etria e astrono'ia. A %o%ulao laica dei(ou de %artici%ar desse sa)er.
"o ;enasci'ento, entretanto, o 4o'e' ocidental redesco)re os te(tos anti.os e o %ra-er de
in#esti.ar o 'undo K u'a ati#idade #$lida %or si 'es'a, li#re de suas i'%lica6es reli.iosas e
'eta+=sicas. 1' decorrncia disso #i'os assistindo nos Elti'os ,uin4entos anos, e e' %articular a
%artir do s&culo RSII, ao crescente %ro.resso desse '&todo de con4eci'ento : a cincia :
destinado desco)erta das leis ,ue re.e' a rela6es dos 4o'ens entre si e co' a realidade ,ue o
rodeia. A%ri'orara'9se as t&cnicas e os utens=lios de 'edio, desen#ol#era'9se as uni#ersidades e
as de'ais institui6es cient=+icas, e tanto a i'%rensa co'o os outros 'eios de co'unicao
es%al4ara' o con4eci'ento a u' nE'ero crescente de %essoas. Coi e' 'eio a esse 'o#i'ento de
ideias ,ue sur-iu* no sculo D5D* uma ci%ncia no&a < a sociolo-ia/ Coi ela resultado da necessidade
dos 4o'ens de co'%reender as rela6es ,ue esta)elece' entre si e a nature-a da #ida coleti#a so)
u'a %ers%ecti#a no#a, inde%endente das con#en6es e das tradi6es 'orais e reli.iosas.
!.Hegemonia " signifca direo suprema# um termo de origem grega.
$m todos os
momentos de
trans%ormao
social e
econ&mica# o
pensamento
racional %oi
cada vez mais
exigido.
Torna!se necess.rio entender as +ases da &ida social #umana e da
or-aniza()o da sociedade* por meio de um modelo de pensamento que
permitisse a o+ser&a()o* o controle e a formula()o de e$plica('es
plaus,&eis* que ti&essem credi+ilidade num mundo pautado pelo
racionalismo* isto * pela cren(a no poder da raz)o #umana em alcan(ar
a &erdade e que tornassem poss,&el pre&er e controlar os
acontecimentos sociais fazendo uso de mecanismos eficientes de
inter&en()o/
Portanto, o a%areci'ento da sociolo.ia si.ni+icou ,ue as ,uest6es
concernentes s rela6es entre os 4o'ens dei(a#a' de ser o)2eto das
crenas reli.iosas e do senso co'u', %assando a interessar ta')&' aos
cientistas. A constituio desse ca'%o do con4eci'ento re%resentou a
a%ro%riao das rela6es 4u'anas %or %arte do con4eci'ento cient=+ico e o
recon4eci'ento da %ossi)ilidade de entendi'ento racional da realidade
social.
A %artir de ento o 4o'e' co'eou a e(%eri'entar '&todos e instru'entos de an$lise ca%a-es
de inter%retar e e(%licar a e(%erincia social se.undo os %rinc=%ios do con4eci'ento cient=+ico. Isso
si.ni+icou, co'o nas de'ais cincias, %ro%or conceitos, 4i%3teses e +or'as de a#eri.uao so)re a
sociedade ,ue %udesse' .uiar a ateno 4u'ana, %er'itindo %re#is6es e inter#en6es co' %elo
'enos o '=ni'o de credi)ilidade e e+icincia.
A co'%le(idade das rela6es 4u'anas e da #ida coleti#a %assa#a assi' a
outra inst7ncia do con4eci'ento 4u'ano, a outro %rocesso co.niti#o e,
conse,uente'ente, a u'a 'aneira di#ersa de se en+rentar a realidade social e
resol#er os seus %ro)le'as, res%ondendo s necessidades ur.entes de controle e
inter#eno.
A SOC5O1O;5AE "M COHEC5METO 7E TO7OS
/o s&culo RS atualidade, %er=odo e' ,ue o entendi'ento da #ida social %assou do senso
co'u' +iloso+ia e desta cincia, u'a lon.a 4ist3ria do %ensa'ento se desen#ol#eu. Co'o na
+or'ao das de'ais $reas do con4eci'ento cient=+ico, esta)eleceu9se o de)ate constante entre os
%ensadores e as %rinci%ais teorias e(%licati#as da sociedade, e(i.indo a%ro+unda'ento,
e(%eri'entao, desen#ol#i'ento 'etodol3.ico e co'%ro#ao. Criou9se ta')&' u' 2ar.o
F
cient=+ico K u' #oca)ul$rio %r3%rio co' conceitos ,ue desi.na' as%ectos i'%ortantes da sociedade.
Passa'os a entender a realidade social na ,ual #i#e'os no co'o o)ra do acaso e da sorte, 'as
co'o resultado de +oras ,ue so %r3%rias da #ida coleti#a ,ue a re.ula'.
1sse con4eci'ento, entretanto, no +icou restrito aos cientistas sociais, 'as aca)ou sendo
a%ro%riado %elo cidado co'u' e %assou a +a-er do seu cotidiano. Pala#ras e e(%ress6es co'o
Nconte(to socialO8 N'o#i'entos e classes sociaisO8 NestratosO, Nca'adasO e Ncon+lito socialO so
so)e2a'ente #eiculadas %elos 'eios de co'unicao de 'assa e a%arece' nos discursos %ol=ticos, na
%u)licidade e no dia9a9dia das %essoas. "eles 4$ re+erncias, %or e(e'%lo, s Nclasses do'inantesO,
'om a
sociologia#
as questes
relativas (
vida social
deixaram de
ser tratadas
como tema
religioso ou
de senso.
comum.
'om o
desenvolviment
o da sociologia#
multiplicaram)se
os mtodos e
tcnicas de
investigao da
vida social.
s NelitesO e s N%ress6es sociaisO co'o se +osse' de do'=nio %E)lico, co'o se todos, %ol=ticos,
consu'idores e eleitores, sou)esse' e(ata'ente o ,ue elas desi.na'.
Cada #e- 'ais %es,uisas, %ara os 'ais di#ersos +ins, #eicula' os resultados, e o %E)lico, e'
.eral, de'onstra entender os %rocedi'entos a ,ue as %es,uisas esto su2eitas. Juando se ou#e, %or
e(e'%lo, ,ue u' %residente ou .o#ernador conta co' o a%oio de ITU da %o%ulao, entende9se ,ue
u' .ru%o de %es,uisadores e'%reendeu u'a en,uete 2unto a u' deter'inado nE'ero de %essoas
%ara sa)er sua o%inio a esse res%eito. Co'%reende9se ,ue, de cada ce' %essoas ar.Fidas, IT
'ani+estara'9se +a#or$#eis +or'a co'o esse .o#ernante te' dese'%en4ado suas +un6es. 1,
,uando 'ais tarde ou#e9se ,ue a %o%ularidade desse %residente ou .o#ernador cresceu 1TU, entende9
se ,ue no#a %es,uisa +oi +eita nos 'es'os 'oldes da anterior e ,ue, de cada ce' cidados, a.ora so
!T ,ue se 'ostrara' +a#or$#eis atuao .o#erna'ental.
1sse racioc=nio, utili-ado %ara a co'%reenso do co'%orta'ento
eleitoral e %ol=tico, decorre da aceitao .enerali-ada dos con4eci'entos
)$sicos da sociolo.ia e de seus '&todos de %es,uisa. O leitor ou ou#inte
ad'ite ,ue seu co'%orta'ento, suas e'o6es e senti'entos de%ende' de
suas caracter=sticas indi#iduais assi' co'o de certas re.ularidades ,ue so
o)ser#$#eis nos 'e')ros de u' deter'inado .ru%o e(%osto s 'es'as
circunst7ncias. 1le intui a e(istncia de re.ularidades e' nossa +or'a de
co'%orta'ento e recon4ece ,ue %or tr$s da di#ersidade entre as %essoas
e(iste' certas %adroni-a6es nas suas +or'as de a.ir e %ensar, de acordo co'
o se(o, idade, a nacionalidade etc.
Juando se l ,ue Maria, VL anos, casada, dona-de-casa, brasileira, #otar$ e' deter'inado
candidato, no to'a'os con4eci'ento a%enas da o%inio de u'a %essoa isolada, 'as do .ru%o de
%essoas do ,ual Maria %assa a ser a re%resentante: o das 'ul4eres dessa idade, donas9de9casa,
casadas e )rasileiras. Isso %or,ue os con4eci'entos da sociolo.ia 4o2e 2$ no esto restritos ao uso
dos cientistas sociais. 1les se %o%ulari-ara' e %assara' a +a-er %arte de u' 'odo de %erce)er e
inter%retar os aconteci'entos, resultante da disse'inao dos %rocedi'entos e t&cnicas de %es,uisa
social nos 'ais #ariados ca'%os. Wndices de #iolncia, de +re,Fncia a es%et$culos ou a aulas8
%orcenta.ens 'edindo a%oio da %o%ulao e' relao a .o#ernos ou +idelidade a 'arcas de
%rodutos8 %re#is6es acerca da econo'ia ou do co'%orta'ento eleitoral da %o%ulao, +a-e' %arte de
nosso cotidiano e de'onstra' o recon4eci'ento da su)'isso da #ida social a deter'inadas re.ras e
con+iana nos %rocedi'entos de %es,uisa %ara des#end$9las. Con+ia'os nessa %r$tica de +or'a
.enerali-ada, co'o no uso de u' ter'<'etro %ara 'edir a te'%eratura.
Mes'o ,ue o %E)lico descon4ea todos os %rocedi'entos de a'ostra.e' e de le#anta'ento de
dados, assi' co'o %ode descon4ecer a t&cnica utili-ada na +a)ricao de u' ter'<'etro, con+ia nas
in+or'a6es das %es,uisas e se dei(a .uiar %or elas, o ,ue de'onstra a con+iana na cincia e e'
seus '&todos e a sua a%ro%riao %or %arte do .rande %E)lico. O uso de resultados de %es,uisa co'o
A. >ar.oQ >ar.o si.ni+ica u'a lin.ua.e' %ouco co'%reens=#el, e' 'uitos casos %or ser es%ec=+ica de deter'inado .ru%o %ro+issional
ou sociocultural. O ter'o te' sua ori.e' na %ala#ra +rancesa 5jargon5.
/e tal +or'a se alastrara' os resultados das %es,uisas sociol3.icas ,ue, 4o2e, )oa %arte desse #oca)ul$rio +a- %arte da #ida cotidiana.
Pala#ras e e(%ress6es co'o contexto social, movimentos sociais, classes, estratos, camadas, conflito social, so usadas no dia9a9dia
das %essoas e %ro+usa'ente #eiculadas %elos 'eios de co'unicao de 'assa.
*s pessoas
intuem# mesmo
diante da
grande
diversidade
humana# que h+
regularidades
na nossa %orma
de
comportamento
"os discursos %ol=ticos, re+erncias s 5classes do'inantes5, s 5%ress6es sociais5, Ne'er.e'O MQ sur.e'P co'o se +osse' de do'=nio
%E)lico, co'o se todos, %ol=ticos e eleitores sou)esse' e(ata'ente o ,ue elas desi.na'.
ar.u'entos nos 'ais #ariados discursos & %ro#a do %rest=.io ,ue a in#esti.ao da #ida social #e'
o)tendo. Cada #e- 'ais so os =ndices e as %orcenta.ens ,ue sustenta' o%ini6es e orienta' +or'as
de a.ir so)re a realidade. Xr.os de %es,uisa social ,ue +ornece' resultados %eri3dicos ao 'ercado,
aos %artidos %ol=ticos, s e'issoras de tele#iso %arece' 'erecer cada #e- 'ais credi)ilidade,
'ostrando ,ue nas 'ais di+erentes es+eras de inter#eno 2$ se a)andonara' as an$lises in.nuas e
%essoais, %re+erindo9se se'%re a se.urana da in#esti.ao cient=+ica da realidade social
O "SO 7A SOC5O1O;5A OS 75>ERSOS CAM2OS 7A AT5>57A7E H"MAA
Assi' co'o o leitor, o es%ectador de tele#iso e o cidado co'u' sa)e' ,ue e(iste' t&cnicas
relati#a'ente e+ica-es %ara entender o co'%orta'ento social, %ro+issionais das 'ais di#ersas $reas
ta')&' no i.nora' a #alidade do instru'ento da sociolo.ia.
Para e'%reender u'a ca'%an4a %u)licit$ria, lanar u' %roduto ou u' candidato %ol=tico,
a)rir u'a lo2a ou construir u' %r&dio, os %ro+issionais es%eciali-ados : o en.en4eiro, o a.r<no'o,
o co'erciante : %rocura' dados so)re caracter=sticas, tendncias e co'%osio da
%o%ulao co' a ,ual ,uere' intera.ir, %rocurando ante#er seu co'%orta'ento.
"o se constroe' 'ais cidades8 no se desen#ol#e' ca'%an4as %ol=ticas8 e no se declara'
.uerras se' le#ar e' considerao as %essoas en#ol#idas, suas crenas, interesses, id&ias e tradi6es,
tudo a,uilo ,ue 'oti#a sua ao e .uia sua conduta. A sociedade te' caracter=sticas ,ue %recisa'
ser recon4ecidas %ara ,ue a,ueles ,ue nela atua' atin2a' seus o)2eti#os. Isso si.ni+ica ,ue nen4u'
setor da #ida social %rescinde dos con4eci'entos sociol3.icos, %ois a ao consciente e %ro.ra'ada
e(i.e %es,uisa, %lane2a'ento e '&todo. G %or isso ,ue a sociolo.ia +a- %arte dos %ro.ra'as )$sicos
dos cursos uni#ersit$rios ,ue %re%ara' os 'ais di#ersos %ro+issionais K de dentistas a artistas, de
en.en4eiros a 2ornalistas K e, %or isso, ta')&' o soci3lo.o inte.ra e,ui%es nos 'ais di#ersos setores
da #ida social.
7ESAG5OS 7A SOC5O1O;5A HOHE
O ca%italis'o #i#e 4o2e, no s&culo RRI, u'a %ro+unda reestruturao ,ue est$ e(i.indo dos
cidados, dos .o#ernos e das na6es u'a re#iso co'%leta no s3 de conceitos co'o dos
'ecanis'os de +unciona'ento da sociedade, u'a an$lise de todos os as%ectos ,ue a co'%6e' K
siste'a %roduti#o, rela6es de tra)al4o, e(erc=cio do %oder %ol=tico, cidadania, cincia, tecnolo.ia,
direitos e de#eres, classes sociais e assi' %or diante. 1ssa reestruturao torna 'ais necess$ria ainda
a ca%acidade de entender os aconteci'entos e %lane2ar nossas a6es. A co'%le(idade do 'undo
e(i.e u'a co'%reenso 'ais %ro+unda de nossa %osio e de nossos o)2eti#os.
O 'undo conte'%or7neo : ou %3s9cl$ssico, co'o o c4a'a' al.uns, entre eles Geor.e Steiner
: e(i.e a reto'ada e a an$lise de conceitos consa.rados, co'o di#iso social do tra)al4o, 1stado
nacional e de'ocracia. H'a sociedade de ,uatrocentos anos se trans+or'a radical'ente, %or u' lado
a%ro(i'ando .ru%os sociais distintos ou, %or outro, introdu-indo di+erenas e' co'unidades
anterior'ente inte.radas. "o#as doutrinas %ol=ticas sur.e', en,uanto anti.os con+litos : co'o a
Guerra Cria : so a)andonados.
Salores )$sicos da sociedade ca%italista : co'o o tra)al4o : so dei(ados e' se.undo %lano,
en,uanto o la-er e o consu'o se trans+or'a' e' necessidades sociais.
1n+i', & 4ora e #e- de re%ensar os %adr6es, as re.ularidades ,ue ordena' a #ida social e
4ierar,ui-$9los. "esse conte(to, a cincia da sociedade .an4a no#a i'%ort7ncia e se con+ronta co'
no#os desa+ios.
Geor.e Steiner
M12P
"asceu e' Paris, e' 12, +il4o de 2udeus austr=acos. G u' +il3so+o
4u'anista
I
,ue, diante do 4olocausto, ad,uiriu u' $cido %essi'is'o, ,ue
%er%assa seus tra)al4os. Assu'iu a cidadania norte9a'ericana, 'as se tornou
u' dos .randes e(%oentes da cultura euro%&ia. A o)ra e' ,ue trata da cultura
conte'%or7nea c4a'a9se No castelo do Barba Azul. MSo Paulo: Co'%an4ia
das Letras, 11P
Resumo de 7esafios da sociedade #o4eE
. A sociedade te' caracter=sticas ,ue %recisa' ser recon4ecidas %ara ,ue a,ueles ,ue nela
atua' atin2a' seus o)2eti#os.
"en4u' setor da #ida social %rescinde dos con4eci'entos sociol3.icos, %ois a ao
consciente e %ro.ra'ada e(i.e %es,uisa, %lane2a'ento e '&todo K o sa)er cient=+ico.
O ca%italis'o #i#e #o4e a'%la reestruturao ,ue e(i.e dos cidados, dos .o#ernos e da nao
a re#iso de todos os conceitos e 'ecanis'os de +unciona'ento da sociedade Msiste'a
%roduti#o, rela6es de tra)al4o, e(erc=cio %ol=tico, cidadania, cincia, tecnolo.ia, direitos e
de#eres, classes sociais etc.P K %recisa'os a'%liar a ca%acidade de entender os aconteci'ento
e %lane2ar nossas a6es de#ido co'%le(idade do 'undo 'oderno.
1sse no#o 'undo MQconte'%or7neo ou %3s9cl$ssico, se.undo Geor.e SteinerP e(i.e a reto'ada
de conceitos consa.rados: di#iso de tra)al4o, 1stado nacional e de'ocracia. "ossa
sociedade de ,uatrocentos anos a%ro(i'a a.ora .ru%os sociais distintos e esta)elece
di+erenas e' co'unidades antes inte.radas.
1(.: Salores )$sicos da sociedade ca%italista : co'o o tra)al4o : so dei(ados e' se.undo
%lano, en,uanto o la-er e o consu'o se trans+or'a' e' necessidades sociais.
Padr6es de re.ularidade +ora' des+eitos, %recisa' ser , ento,ordenados e 4ierar,ui-ados.
L. @u'anis'o J & a +iloso+ia 'oral ,ue coloca os 4u'anos co'o %rinci%ais, nu'a escala de i'%ort7ncia. G u'a %ers%ecti#a co'u' a
u'a .rande #ariedade de %osturas &ticas ,ue atri)ue' a 'aior i'%ort7ncia di.nidade, as%ira6es e ca%acidades 4u'anas,
%articular'ente a racionalidade. 1')ora a %ala#ra %ossa ter di#ersos sentidos, o si.ni+icado +ilos3+ico essencial destaca9se %or
contra%osio ao a%elo ao so)renatural ou a u'a autoridade su%erior. /esde o s&culo RIR, o 4u'anis'o te' sido associado ao anti9
clericalis'o 4erdado dos +il3so+os Ilu'inistas do s&culo RSIII.
UNIVERSIDADE ESTCIO DE S
TEXTO 4
FUNDAMENTOS DAS CINCIAS SOCIAIS
PROF
A
. LUCIA DE SOUZA GUIMARES PALMEIRA
EXERC!CIOS "SOCIOLOGIA PR#$CIENT!FICA%
,* sociologia# como modo de explicao cient-fca do comportamento social e das
condies sociais de existncia dos seres vivos# representa um produto recente do
pensamento moderno. *lguns especialistas procuram traar as suas origens a partir da
flosofa cl+ssica da .rcia# da 'hina ou da -ndia. /sso %az tanto sentido quanto lig+)la (s
%ormas pr)flos0fcas do pensamento. 1a verdade# toda cultura dispe de tcnicas de
explicao do mundo# cu2as aplicaes so muito variadas. $ntre as aplicaes que elas
podem receer# esto as que dizem respeito ao pr0prio homem# (s suas relaes com a
natureza# com os animais ou com outros seres humanos# (s instituies sociais# ao
sagrado e ao destino humano. O mito# a religio e a flosofa constituem as principais
%ormas pr)cient-fcas de conscincia e de explicao das condies de existncia
social.
Tais modalidades de representao da vida social nada tm em comum com a
sociologia. E&a' '()*)++,-+.# (s vezes /0. +'*1)230 '2'3+.432/0 + com
*)05(,-2-a-+ /)132/a# %acetas complexas da vida social. Ta.67. desempenharam ou
-+'+.*+,8a.# +. '+(' /0,3+930' /(&3()a2': 5(,;<+' 2,3+&+/3(a2' '2.2&a)+' (s
que caem = '0/20&0>2a na civilizao industrial moderna# pois 30-a' '+)?+. a0'
.+'.0' *)0*@'230' + =' .+'.a' ,+/+''2-a-+' -+ +9*&2/a;A0 -a *0'2;A0 -0
80.+. ,0 /0'.0'. $ntretanto# ,+,8(. -+''+' *0,30' de contato 05+)+/+ 6a'+ (
suposio de que essas %ormas pr)cient-fcas -+ /0,'/2B,/2a 0( -a +9*&2/a;A0 -a
?2-a '0/2a& tenham contriu-do para a %ormao e o desenvolvimento da sociologia.
$m particular# elas envolvem tipos de racioc-nio %undamentalmente distintos e opostos
ao racioc-nio cient-fco. 3esmo as flosofas greco)romanas e medievais# que deram
relevo especial ( re4exo sistem+tica sore a natureza humana e a organizao das
sociedades# contrastam singularmente com a explicao sociol0gica. # C(+: /0.0
,030( D()D8+2.: +&a' 32,8a.: /0. +5+230: *0) 06E+30: ,A0 +9*&2/a) a'
'0/2+-a-+' 3a2' 0( C(a2' +&a' 'A0 0( 3a2' 0( C(a2' +&a' 50)a.: .a' 2,-a>a) 0
C(+ a' '0/2+-a-+' -+?+. '+): /0.0 +&a' -+?+. 0)>a,2Fa)$'+: *a)a '+)+. 3A0
*+)5+23a' C(a,30 *0''1?+&5.,
/nterpretao6
1% $xplique a di%erena entre a flosofa grega e a sociologia moderna# segundo o autor
do texto.
2 % 7egundo o autor6 8O mito# a religio e a flosofa constituem as principais %ormas
pr)cient-fcas de conscincia e de explicao das condies de existncia social.9
$xplique de que %orma a sociologia pode ser uma alternativa para essas %ormas de
pensamento.
G% :urante as aulas n0s discutiremos a di%erena entre mito e cincia. :efna6
M230:
U. .230 7 (.a ,a))a32?a -+ /a)43+) '2.6@&2/0: )+&a/20,a-a a (.a -a-a
/(&3()a. O .230 *)0/()a +9*&2/a) a )+a&2-a-+: 0' 5+,H.+,0' ,a3()a2': a'
0)2>+,' -0 M(,-0 + -0 I0.+. *0) .+20 -+ -+('+': '+.2$-+('+' + 8+)@2'.
C2B,/2a:
E. '+,32-0 a.*&0: /2B,/2a "-0 La32. scientia: '2>,2J/a,-0 K/0,8+/2.+,30K%
)+5+)+$'+ a C(a&C(+) /0,8+/2.+,30 0( *)432/a '2'3+.432/a. E. '+,32-0 .a2'
)+'3)230: /2B,/2a )+5+)+$'+ a (. '2'3+.a -+ aC(2'2;A0 -+ /0,8+/2.+,30
6a'+a-0 ,0 .730-0 /2+,31J/0: a''2. /0.0 a0 /0)*0 0)>a,2Fa-0 -+
/0,8+/2.+,30 /0,'+>(2-0 a3)a?7' -+ 3a& *+'C(2'a.
4 % O homem distingue)se das demais espcies existentes 6
a; porque grande parte do seu comportamento se desenvolve naturalmente.
; <orque um animal que necessita de aprendizado para adquirir a maior parte de
suas %ormas de comportamento.
c; <orque um animal que no necessita dos outros de sua espcie para se
desenvolver.
d; <orque a sua relao com o mundo se d+ naturalmente sem interao com o meio.
e; <orque grande parte de seu comportamento se transmite pelo genes.
L% O pensamento humano =nico# pois demonstrou ser capaz de trans%ormar a
experincia vivida em um discurso com signifcado. *nalise as proposies aaixo de
acordo com o enunciado6
a; O homem apenas reproduz aspectos do seu cotidiano tendo como ase a realidade
existente.
; $xistem outros animais# assim como# o homem capazes de re4etir sore a sua
realidade.
c; 1essa perspectiva podemos afrmar que o homem o =nico ser capaz de conceer
acontecimentos# aes e reaes so a %orma de imagem.
d; O homem um ser que pensa# mas no re4ete sore suas aes# ha2a vista que suas
aes so involunt+rias.
e; O homem ser selvagem que em con2unto com os outros animais conseguiu
domestic+)los naturalmente# como caso dos reanhos ovinos.
M % * criao sim0lica6
a; estrutura o mundo animal em sua cadeia de relaes que vo da reproduo (
cadeia alimentar.
; :efne o processo evolutivo dos homens sore a Terra de acordo com as Teorias de
'harles :ar>in.
c; $xclui o homem de qualquer responsailidade sore suas aes ha2a vista que essa
criao parte de um ser onipresente que chamamos :eus.
d; Organiza o 8mundo9 humano e lhe atriui sentido sendo marcada pelo espao e
tempo que a produz# gerando uma multiplicidade ilimitada de interpretaes da
realidade.
e; 7istematiza a relao dos homens com outros seres presentes no mundo#
proporcionando)lhe um destaque entre todos os seres vivos.
N% 1o Ocidente# durante a *ntiguidade# predominou o pensamento m-tico e religioso.
*ponte aaixo a proposio que se encaixa com esse tipo de pensamento6
a; *travs do criacionismo# nesse momento hist0rico ?*ntiguidade;# muitos povos
conseguiram satis%azer a necessidade de entender o mundo que os cercavam e o
pr0prio surgimento do homem na Terra.
; @uando analisamos essa perspectiva m-tica oservamos que h+ uma predominAncia
da razo# pois a =nica %orma de explicar o mundo.
c; Os mitos e a religio na antiguidade Ocidental no tiveram muita importAncia ha2a
vista que o pensamento racional 2+ predominava.
d; 1a antiguidade ocidental no havia distino entre mito e razo ha2a vista que os
dois so importantes na construo do pensamento na /dade 3dia.
e; 1enhuma das alternativas est+ correta.
FUNDAMENTOS DAS CINCIAS SOCIAIS
PROF
A
: LUCIA PALMEIRA
EXERC!CIO
TEXTO
O lieralismo uma teoria pol-tica e econ&mica que exprime os anseios da urguesia.
7urge em oposio ao asolutismo dos reis e ( teoria econ&mica do mercantilismo#
de%endendo os direitos da iniciativa privada e restringindo o mais poss-vel as
atriuies do $stado. BocCe %oi o primeiro te0rico lieral. <resenciou na /nglaterra as
lutas pela deposio dos 7tuarts# tendo se re%ugiado na Holanda por questes pol-ticas.
:e l+ regressa quando# vitoriosa a Devoluo de EFGG# .uilherme de Orange
chamado para consolidar a nova monarquia parlamentar inglesa.
?3aria B=cia de *rruda
*ranha# in Hist0ria da $ducao;
HE; 7egundo o texto# BocCe6
a; participou da deposio dos 7tuarts.
; tinha respeito pelo asolutismo.
c; teve participao apenas te0rica no lieralismo.
d; 2ulgava ser necess+rio restringir as atriuies do $stado.
e; no so%reu qualquer tipo de perseguio pol-tica.
HI; /n%ere)se do texto que os urgueses seriam simp+ticos6
a; ao asolutismo
; ao lieralismo
c; (s atriuies do $stado
d; ( perseguio pol-tica de BocCe
e; aos 7tuarts
H!; * Devoluo de EFGG %oi vitoriosa porque6
a; derruou o asolutismo.
; implantou o lieralismo.
c; preservou os direitos de iniciativa privada.
d; aseou)se nas idias lierais de BocCe.
e; permitiu que BocCe voltasse da Holanda.
HJ; 8...que exprime os anseios da urguesia.9 Kl. ELI; :as alteraes %eitas na
passagem acima# aquela que altera sustancialmente seu sentido 6
a; a qual expressa os anseios da urguesia.
; a qual exprime os dese2os da urguesia.
c; que representa os anelos da urguesia.
d; que expressa os valores da urguesia.
e; que representa as Ansias da urguesia.
HM; * teoria pol-tica do lieralismo se opunha6
a; a parte da urguesia
; ao mercantilismo
c; ( monarquia parlamentar
d; a .uilherme de Orange
e; ao asolutismo
HF; /n%ere)se do texto que .uilherme de Orange6
a; no seria simp+tico aos urgueses.
; teria ligaes com os reis asolutistas.
c; teria idias lierais.
d; no concordaria com BocCe.
e; teria apoiado o ex-lio de BocCe na Holanda.
RE>O1"BKES L"R;"ESAS TEDTO I
;e#olu6es Bur.uesas Q considera'9se ;e#olu6es Bur.uesas 'o#i'entos ocorridos e' di+erentes %a=ses da
1uro%a e da A'&rica, tendo %or o)2eti#o %or +i' s rela6es %ol=ticas e econ<'icas se'i+eudais, ,ue ser#ia'
de entra#e ao %leno desen#ol#i'ento do ca%italis'o. Pro%un4a9se, assi', su)stituir o A)solutis'o %ela
Monar,uia Constitucional ou %ela ;e%E)lica, ter'inar co' as )arreiras ,ue i'%edia' o li#re desen#ol#i'ento
das indEstrias e do co'&rcio e aca)ar co' os laos do colonialis'o ,ue li'ita#a' a e(%anso do ca%italis'o
%elo 'undo.
O $ntende)se por Devolues Nurguesas os processos hist0ricos que consolidam o
poder econ&mico da urguesia# em como sua ascenso ao poder pol-tico.
O *o longo dos sculos OP// e OP/// a urguesia se demonstrar+ como uma classe social
revolucion+ria# destruindo a ordem %eudal# consolidando o capitalismo e trans%ormando
o $stado para atender seus interesses.
O *s chamadas Devolues Nurguesas %oram6 as Devolues /nglesas do sculo OP//
? <uritana) EFJH e .loriosa)EFGG Q sec. OP// ;# a /ndependncia dos $R*# a Devoluo
/ndustrial e a Devoluo Srancesa Q sec. OP///.
A' R+?0&(;<+' I,>&+'a'
T 1o decorrer dos sculos OP/ e OP//# a urguesia desenvolveu)se# graas ( ampliao
da produo de mercadorias e das pr+ticas do .+)/a,32&2'.0 ) que auxiliaram no
processo de acumulao de capitais.
O M+)/a,32&2'.0 a pr+tica econ&mica t-pica da /dade 3oderna e marcado# soretudo#
pela interveno do $stado na economia. $m resumo# o 3ercantilismo era o con2unto de
ideias econ&micas que considerava a riqueza do $stado aseada na quantidade de capital
que teriam guardado em seus co%res.
O 1o entanto# a partir de um certo desenvolvimento das chamadas %oras produtivas# a
interveno do $stado *solutista nos assuntos econ&micos passaram a se constituir
em um ost+culo para o pleno desenvolvimento do capitalismo. * urguesia passa a
de%ender a lierdade comercial e a criticar o A6'0&(32'.0.
A6'0&(32'.0 uma teoria pol-tica que de%ende que algum ?em geral# um monarca;
deve ter o poder asoluto# isto # independente de outro 0rgo. U uma organizao
pol-tica na qual o soerano concentrava todos os poderes do estado em suas mos. ...
O O asolutismo ingls desenvolveu)se so duas dinastias# a dinastia Tudor e a dinastia
7tuart. :urante a dinastia Tudor houve um grande desenvolvimento econ&mico ingls)
principalmente no reinado da rainha $lizaeth /6 consolidao do anglicanismoV adoo
das pr+ticas mercantilistasV in-cio da colonizao da *mrica do 1orte e o processo da
pol-tica dos cercamentos# para ampliar as +reas de pastagens e a produo de l.
*ssim# a urguesia inglesa vinha enriquecendo rapidamente# ampliando cada vez mais
seus neg0cios e dominado a economia inglesa.
O *lm deste intenso desenvolvimento econ&mico a /nglaterra dos sculos OP/ e OP//
apresentava uma outra caracter-stica6 os intensos con4itos religiosos.
O * religio ofcial# adotada pelo $stado era o anglicanismo# existiam outras correntes
religiosas6 os protestantes ? calvinistas# luteranos e presiterianos ;# chamados de modo
geral# de puritanos. Havia ainda cat0licos no pa-s. * monarquia inglesa ) anglicana )
perseguia cat0licos e puritanos# gerando os con4itos religiosos.
GRUPOS RELIGIOSOS E POSIPES POL!TICAS
Os cat0licos a partir da De%orma *nglicana passam a deixar de ter importAncia na
economia inglesaV
Os calvinistas )grupo mais numeroso )eram compostos por pequenos propriet+rios e
pelas camadas populares. O esp-rito calvinista# da poupana e do traalho re4etia os
interesses da urguesia inglesa.
OS CONFLITOS ENTRE MONARQUIA E PARLAMENTO
1o sculo OP//# o <arlamento ingls contava com um grande n=mero de puritanos) que
representavam os interesses da urguesia) e no aceitavam mais a inter%erncia do
$stado *solutista. 'om a morte de $lizaeth /# o trono ingls fca com os 7tuarts. Soi
durante esta dinastia que ocorreram as Devolues /nglesas.
$m EFJH# 'arlos / teve que convocar novamente o <arlamento necessidade de novos
impostos# negados pelo <arlamento. :iante da negao# 'arlos / procura novamente
dissolver o <arlamento# desencadeando uma violenta guerra civil na /nglaterra.
R+?0&(;A0 P()23a,a
* guerra civil mostrou dois lados da sociedade inglesa# de um lado estava o partido dos
'avaleiros# que apoiavam o rei6 a noreza propriet+ria de terras# os cat0licos e os
anglicanosV de outro estava os 'aeas Dedondas ? pois no usavam caeleiras
compridas como os nores; partid+rios do <arlamento.
*s %oras do <arlamento# organizadas em um exrcito de reeldes# eram lideradas por
Oliver 'rom>ell. *p0s uma intensa guerra civil ? EFJELEFJW;# os 'aeas Dedondas
derrotaram os 'avaleiros) aprisionando e decapitando o rei# 'arlos /# em EFJW. *p0s a
morte de 'arlos / %oi estaelecida uma rep=lica na /nglaterra# per-odo denominado
,'ommon>ealth,.
* revoluo puritana marca# pela primeira vez# a execuo de um monarca por ordem
do <arlamento# colocando em xeque o princ-pio pol-tico da origem divina do poder do
rei) in4uenciando os fl0so%os do sculo OP/// ? /luminismo;.
I&(.2,2'.0 %oi um .0?2.+,30 2,3+&+/3(a& que ocorreu na $uropa do sculo OP///# e teve sua
maior expresso na Srana# palco de grande desenvolvimento da 'incia e da Silosofa.
Tamm conhecido como #*0/a -a' L(F+'# %oi o per-odo de trans%ormaes na estrutura
social# na $uropa# onde os temas giravam em torno da L26+)-a-+# do P)0>)+''0 e do
I0.+..
/luminismo %oi um processo desenvolvido para corrigir as desigualdades da sociedade e
garantir os direitos naturais do indiv-duo# como a lierdade e a livre posse de ens. Os
iluministas acreditavam que :eus estava presente na natureza# e tamm no pr0prio
indiv-duo# sendo poss-vel descori)lo por meio da razo.
/luminismo o nome que se d+ ( ideologia que %oi sendo desenvolvida e incorporada pela
urguesia# na $uropa# a partir das lutas revolucion+rias do fnal do sculo OP///.
/luminismo uma doutrina flos0fca e religiosa preconizada no sculo OP///# aseada na
existncia de uma inspirao sorenatural.
REPRSLICA PURITANA " 1M4TU1MLV%
<er-odo marcado por intolerAncia e rigidez de Oliver 'rom>ell. $ste dissolveu o
<arlamento em EFM! e iniciou uma ditadura pessoal# assumindo o t-tulo de Borde
<rotetor da Dep=lica.
$m EFME %oi decretado os *tos de 1avegaes# que protegiam os mercadores ingleses e
provocaram o en%raquecimento comercial da Holanda. 'om este ato a /nglaterra passa
a ter o dom-nio do comrcio mar-timo.
Oliver 'rom>ell# so o pretexto de punir um massacre que cat0licos irlandeses tinham
realizado contra os protestantes# invadiu a /rlanda# promovendo a morte de milhares de
irlandeses# originando um pro%undo con4ito entre /rlanda e /nglaterra# que perdura
ainda ho2e.
*p0s a morte do Borde <rotetor ?EFMG;# inicia)se um per-odo de instailidade pol-tica at
o ano de EFFH# quando o <arlamento resolveu restaurar a monarquia.
A R+'3a()a;A0 + a R+?0&(;A0 G&0)20'a.
Xaime // ? EFGMLEFGG; ) $ra cat0lico e com a morte de 'arlos // assumiu o poder e
procurou restaurar o asolutismo mon+rquico# tendo oposio dos Yhigs. 1o ano de
EFGG# h+ o nascimento de um herdeiro flho de um segundo casamento com uma
cat0lica. Temendo a sucesso de um governante cat0lico# Yhigs ? puritanos ; e TorZs
? anglicanos;# aliaram)se contra Xaime //# o%erecendo o trono a .uilherme de Orange#
protestante e casado com 3aria 7tuart ) flha do primeiro casamento de Xaime com uma
protestante.
.uilherme s0 %oi proclamado rei quando aceitou a :eclarao dos :ireitos ? Nill o%
Dights ;#que limitava os poderes do rei e estaelecia a superioridade do <arlamento.
:eterminou)se tamm a criao de um exrcito permanente# a garantia da lierdade
de imprensa e lierdade individual e proteo ( propriedade privada.
* Devoluo .loriosa %oi um complemento da Devoluo <uritana# garantindo a
supremacia da urguesia# atravs do controle do <arlamento. Tamm garantiu o fm do
asolutismo mon+rquico na /nglaterra e o surgimento do primeiro $stado urgus# so
a %orma de uma monarquia parlamentar.
A R+?0&(;A0 F)a,/+'a
*s trans%ormaes econ&micas# pol-ticas e sociais dos sculos OP// e princ-pios do
sculo OP/// se mani%estaram no plano flos0fco# num movimento de cr-tica ao *ntigo
Degime ? o $stado *solutista e o 3ercantilismo ;. $ste movimento denominado
/luminismo.
O ILUMINISMO
$ntre os precursores do /luminismo temos Den :escartes que mudou a concepo de
mundo da poca e de%endeu a universalidade do racionalismo e /saac 1e>ton que
provou que o universo regido por leis.
F2&@'050' -0 I&(.2,2'.0
Xohn BocCe ?EF!ILE[HJ;) sua principal ora 7egundo tratado do governo civil. BocCe
um de%ensor da tolerAncia religiosa e da lierdade pol-tica. *creditava na lierdade e na
propriedade como direitos naturais do homem e# para manuteno destes direitos#
houve um contrato entre os homens# surgindo o governo e a sociedade civil. Os
governos teriam que respeitar os direitos naturais e# caso no fzessem# os cidado
possu-am o direito de se reelar contra o governo tirano. $sta idia ser+ uma
verdadeira arma na luta contra o asolutismo mon+rquico.
O O pensamento de BocCe contriuiu para a Devoluo .loriosa e in4uenciou a
elaorao da 'onstituio dos $R* de E[G[.
O 3ontesquieu ?EFGWLE[MM;) autor de O esp-rito das leis# onde o pensador preconiza a
separao dos poderes ? legislativo# executivo e 2udici+rio;# %oi um cr-tico do
asolutismo mon+rquico.
O Poltaire ?EFWJLE[[G; ) severo cr-tico da igre2a# seu pensamento caracterizado pelo
anticlericalismo. :e%ensor dos direitos individuais. :e%endia uma monarquia
esclarecida# onde o governo seria aseado nas idias dos floso%os. $screveu 'artas
inglesas.
Xean)Xacques Dousseau ?E[EILE[[G; ) era cr-tico da propriedade privada e da urguesia.
<ara
O Dousseau# o poder pol-tico repousava sore o povo# que mani%estava sua vontade
mediante o voto.
O 7eu pensamento teve muita repercurso entre as camadas populares e a pequena
urguesia. 7erviu de andeira para a Devoluo Srancesa. 7ua principal ora O
'ontrato social.
Xean d5*lemert ?E[E[LE[G!; e :enis :iderot ?E[E!LE[GJ; ) %oram os organizadores da
$nciclopdia# um resumo do pensamento iluminista# pulicada entre E[ME e E[MI.
1esta imensa ora h+ uma valorizao da razo e da verdade atividade cient-fca.
Deafrmava a concepo de governo como sendo %ruto de um contrato entre
governantes e governados.
PENSAMENTO ECONWMICO DO ILUMINISMO
:e%endiam a concorrncia# a diviso do traalho e o livre comrcio. O principal te0rico
desta ecola %oi *dam 7mith# que sistematizou o pensamento lieral na ora * riqueza
das naes. *s idias lierais so conhecidas como lieralismo econ&mico e constituem
as premissas +sicas do capitalismo lieral.
CONSEQNCIAS DO ILUMINISMO
O /luminismo criticava o asolutismo# o mercantilismo# a intolerAncia religiosa e
afrmava que os homens so iguais# perante a 1atureza. *ssim# a desigualdade entre os
homens %ruto da sociedade. <ara que ha2a uma sociedade 2usta necess+ria a
igualdade entre os homens e a lierdade de expresso.
*s idias iluministas teveram intensa repercusso em toda a $uropa e in4uenciaram
soremaneira na Devoluo Srancesa. 1a *mrica# o /luminismo inspirou a
independncia dos $R* e contriuiu para que os $stados asolutistas da $uropa
patrocinassem re%ormas pol-ticas.
$ssa pol-tica de re%orma %oi denominada despotismo esclarecido# caracterizada por
pro2etos de modernizaes e pela racionalizao da administrao. Os principais
dspotas esclarecidos %oram Xos // # da \ustriaV 'atarina //# da D=ssiaV Srederico //# da
<r=ssia e o marqus de <omal# ministro de Xos /# rei de <ortugal.
A R+?0&(;A0 F)a,/+'a
* exemplo do que ocorreu na /nglaterra# no fnal do sculo OP///# o asolutismo
constitu-a um enorme ost+culo para o pleno desenvolvimento da urguesia %rancesa.
* Devoluo Srancesa %oi um re4exo da luta da urguesia pelo poder pol-tico.
1o entanto# o processo da Devoluo Srancesa no um movimento isolado. $le est+
inserido num con2unto de revolues que questionavam o asolutismo# sendo um
movimento que assolou toda a $uropa e a *mrica.
7endo assim# a Devoluo carrega o termo ,Srancesa, pois eclodiu na Srana) por uma
srie de %atores )no entanto as suas propostas eram universais.
,Os urgueses %ranceses de E[GW afrmavam que a liertao da urguesia era a
emancipao de toda a humanidade, ? ]arl 3arx e Sriedrich $ngels ;.
AS CAUSAS DA REVOLUO FRANCESA
* di%uso das idias iluministas de lierdade# igualdade e %raternidade # que orientaram
os revolucion+rios %ranceses na luta contra o asolutismo e a desigualdade social.
<ol-ticas)o despotismo dos Nourons. $nquanto a maioria das naes europias# so a
in4uncia do /luminismo# procuravam se modernizar# o estado %rancs continuava
arraigado no asolutismo mon+rquico. 1a Srana do sculo OP///# o poder do rei ainda
era considerado como de origem divina.
$con&micas ) a Srana encontrava)se em uma grave crise econ&mica# em virtude das
pssimas colheitas e na %alta de alimentos. Os aumentos de preos provocam a %ome e
acentuam a misria dos camponeses. *lm da crise econ&mica# o $stado Srancs
passava por uma grav-ssima crise fnanceira# graas ao envolvimento da Srana na
guerra dos 7ete *nos ? E[MFLE[F!; e na guerra de independncia dos $stados Rnidos)
que acarretaram enormes gastos# ampliando a d-vida do $stado. <ara solucionar este
quadro o $stado precisava aumentar sua arrecadao# o que implicava em um aumento
dos impostos.
7ociais ) a questo triut+ria na Srana vai gerar uma grave crise pol-tica# em virtude
da organizao da sociedade %rancesa nesta poca.
* sociedade %rancesa era estamental# apresentando trs ordens. O clero que estava
isento de qualquer triutaoV a noreza# alm da iseno triut+ria era possuidora de
privilgios 2udici+rios. * terceira ordem era astante heterognea6 era composta pela
alta urguesia ?anqueiros# industriais e comerciantes;# mdia urguesia ?%uncion+rios
p=licos e profssionais lierais ; e aixa urguesia ? os pequenos comerciantes;V
tamm as chamadas camadas populares ? artesos# oper+rios# camponeses e servos;.
O terceiro $stado era a ordem que sustentava os gastos e os luxos do $stado %rancs.
<ara ampliar a arrecadao triut+ria# o $stado convoca a *ssemlia dos 1ot+veis#
composta pelo clero e pela noreza# convocando estas ordens a pagarem impostos.
:iante da recusa destes# o rei Bu-s OP/ convocou os $stados .erais# assemlia que
reunia representantes dos trs $stados.
1o entanto# o sistema de votao dos $stados .erais era em ordens separadas. *ssim#
fcava garantida a supremacia do clero e da noreza ? somavam dois votos ; contra um
voto do Terceiro $stado.
'ontra este mtodo tradicional de votao# os representantes do Terceiro $stado
passam a exigir o voto individual ? o <rimeiro $stado tinha IWE deputados# o 7egundo
I[H e o Terceiro M[G;. O Terceiro $stado esperava o apoio dos deputados do aixo clero
e da noreza togada# para conquistar a maioria.
:iante do impasse pol-tico# o Terceiro $stado reela)se e a W de 2ulho de E[GW # com a
a2uda de deputados do aixo clero# declara)se em *ssemlia 1acional 'onstituinte )
comea a Devoluo Srancesa.
I,>&+'+' 2,2/2a. a' )+?0&(;<+'
* primeira revoluo urguesa %oi a inglesa )puritana e gloriosa)# do sc. E[# que legou
o parlamentarismo a garantia dos direitos individuais# a lierdade de expresso e a
tolerAncia religiosa asseguradas pela declarao dos direitos ?,Nill o% Dights,;.
* herana da Devoluo /nglesa# as contradies entre *solutismo e capitalismo# a
sociedade de ordens e privilgios# a intolerAncia e o %anatismo religioso geraram no
sculo EG o /luminismo# movimento flos0fco# de car+ter racional# antiasolutista e
anticlerical# que de%endeu o fm do *solutismo e sua sustituio por governos
lierais. O pro2eto iluminista)lieral in4uenciou a independncia das col&nias e as
revolues lierais urguesas dos sculos EG e EW.
'om ase no ide+rio iluminista# a Devoluo Srancesa sustituiu o *solutismo e o
mercantilismo pelo lieralismo pol-tico e econ&mico# a aristocracia pela urguesia no
poder. 'onquistou a lierdade de imprensa# de expresso e de cultos. *o estaelecer a
igualdade perante a lei# trocou o nascimento pela riqueza como critrio de diviso
social.
* Devoluo /ndustrial implantou a %+rica mecanizada# criou uma nova classe social# o
proletariado# sumetida ( r-gida disciplina e ( intensa diviso do traalho# gerando a
%ragmentao do conhecimento e a perda da criatividade pelo traalhador. O sistema
%aril desenvolveu o corpo em detrimento da menteV estimulou o progresso# mas
agravou a exploraoV %ragmentou o traalho# mas promoveu a concentrao urana e
oper+ria.
*s revolues Srancesa e /ndustrial consolidaram o capitalismo e# com ele# produziu)se
uma srie de contradies. 'om a trans%ormao da riqueza# do dinheiro e da
propriedade nas ases da nova sociedade# os setores populares %oram exclu-dos. 7o as
promessas de autonomia individual# %oram impostas a massifcao e a disciplina
oper+riaV so os ideais de lierdade# igualdade e %raternidade# imp&s)se a *)0*)2+-a-+
*)2?a-a# o individualismo# o culto do ,ter, em detrimento do ,ser,. $ssas contradies
que provocaram greves# protestos dos traalhadores e o surgimento de novas
ideologias como o socialismo e o anarquismo no sculo EW.
P)0*)2+-a-+ *)2?a-a um direito que d+ ao seu titular diversos poderes#
e o2eto de estudo do direito civil. <ropriedade privada compreende o
direito de usar# gozar e dispor de uma determinada coisa# de modo asoluto
e exclusivo# porm# esses poderes no podem ser exercidos de %orma
ilitada# pois in4uenciariam no direito alheio# que tamm tem os mesmos
intereses do outros indiv-duo e# cae ao <oder <=lico# limitar at onde vai o
poder de cada um.
* propriedade privada %az parte do capitalismo# e tamm exerce uma
%uno social e %az parte da 'onstituio rasileira desde EWGG# quando %oi
pela primeira vez defnido a %uno social de propriedade. <ropriedade
poder ter a vir uma %uno social# em algum momento que o poder p=lico
desapropria uma propriedade privada para ser usada como propriedade
coletiva para ene%-cio m=ltiplo e comum.
1a :eclarao Rniversal dos :ireitos Humanos# est+ previsto o direito (
propriedade privada# onde diz que ,todo indiv-duo tem direito ( propriedade#
s0 ou em sociedade com outros e que ningum ser+ aritrariamente privado
da sua propriedade,.
ALGUMAS CONSIDERAPES
REVOLUPES SURGUESAS
1
<uritana ) EFJH
I,>&+'a'
? 7ec.OP//; .loriosa Q EFGG
R+?0&(;A0 F)a,/+'a Q sec. OP///
* urguesia toma o poder e destr0i o antigo regime ?%eudal Q organizado de
%orma estamental
2
;. <assa)se a ter a organizao das sociedades de classe# com
moilidade em que a posio defnida no pelo nascimento# mas pelo ac=mulo
de ens e propriedades durante a vida. $m vez de asolutismo
G
# essas
revolues implantam regimes constitucionais ?Dep=licas ou monarquias
<arlamentares;. Os monarcas# ento# so limitados por um con2unto de leis ou
uma constituio e suas fguras so puramente sim0licas. $m vez de
mercantilismo# os urgueses arem mercados e acaam com todas as restries
do antigo regime.
'orporaes de o%-cio# associao de comerciantes que %uncionavam mais
ou menos como os cartis %uncionam no capitalismo. O tema das Devolues
Nurguesas passam a ser6 8deixe %azer9 ?sem as restries das corporaes; e
8deixe passar9 ?sem as coranas de impostos; da antiga pol-tica mercantilista.
O pensamento iluminista posterior (s revolues inglesas do sculo OP//#
portanto em nada inter%eriu nas mesmas. 3as defne a /ndependncia dos
$stados Rnidos e a Devoluo Srancesa.
Xohn BooC um precursor do /luminismo
J
# mas no um iluminista.
:/Re&olu('es Lur-uesas Q considera'9se ;e#olu6es Bur.uesas 'o#i'entos ocorridos e' di+erentes %a=ses da 1uro%a e da A'&rica,
tendo %or o)2eti#o %or +i' s rela6es %ol=ticas e econ<'icas se'i+eudais, ,ue ser#ia' de entra#e ao %leno desen#ol#i'ento do
ca%italis'o. Pro%un4a9se, assi', su)stituir o A)solutis'o %ela Monar,uia Constitucional ou %ela ;e%E)lica, ter'inar co' as )arreiras
,ue i'%edia' o li#re desen#ol#i'ento das indEstrias e do co'&rcio e aca)ar co' os laos do colonialis'o ,ue li'ita#a' a e(%anso
do ca%italis'o %elo 'undo.
2. E'3a.+,3a&6 * sociedade %eudal era composta por trs $7T*3$1TO7 ?trs grupos sociais com status
fxo;6 o clero# a noreza e os camponeses. *presentava pouca ascenso social e quase no existia
moilidade social? a /gre2a %oi uma %orma de promoo# de moilidade;.7ociedade estamental o nome dado
( estrutura social vigente no per-odo que antecedeu as Devolues /ndustrial e Srancesa. <odemos associar
estamental ao conceito de 8est+tico9# pois um dos mais importantes traos dessa sociedade que aqueles
que nasciam em determinada camada social eram origados a permanecer nesse n-vel da pirAmide at o fm
de suas vidas. :urante a /dade 3dia# a sociedade estamental europeia demonstrou grande ascenso# se
mostrando como um tipo de triAngulo# no qual a maioria das pessoas se localizava na parte in%erior# (
margem da sociedade.
G. A6'0&(32'.0 uma teoria pol-tica que de%ende que algum ?em geral# um monarca; deve ter o poder
asoluto# isto # independente de outro 0rgo. U uma organizao pol-tica na qual o soerano concentrava
todos os poderes do estado em suas mos
4. O I&(.2,2'.0 %oi um movimento cultural da elite intelectual europeia do sculo OP/// que procurou
moilizar o poder da razo# a fm de re%ormar a sociedade e o conhecimento herdado da tradio medieval.
O 2&(.2,2'.0 + a' R+?0&(;<+' S()>(+'a'
O S7/(&0 XVII: 1e>ton# :escartes e Xohn BooC consideravam que a razo
%undamental para avaliar
todas as coisas.
O O I&(.2,2'.0 0( I&('3)a;A0 derruou o antigo regime e mudou o mundo.
O 7urgiram ento6
Ra/20,a&2'.0: no aceite nada como verdade se a sua razo no disser que
verdadeV
D+2'.0: posio flos0fca naturalista que aceita a existncia ou natureza de :eus
?criador ou no; atravs da razo#do livre pensamento ou da experincia pessoal
em vez daos elementos comuns da religio.
C)132/a ao asolutismo# mercantilismo e clericanismo.
Positi#is'o: corrente +ilos3+ica , ,ue sur.iu na Crana, no co'eo do s&culo RIR. Os %rici%ais ideali-adores do +ora' os %ensadores
Au.uste Co'te e >o4n Stuart Mill. 1ssa escola +ilos3+ica .an4ou +ora na 1uro%a, c4e.ando ao Brasil no s&culo RR. /e+endeu a id&ia
de ,ue o con4eci'ento cient=+ico & a Enica +or'a de con4eci'ento #erdadeiro. /e acordo co' os %ositi#istas, so'ente %ode9se a+ir'ar
,ue u'a teoria & correta se ela +or co'%ro#ada atra#&s de '&todos cient=+icos #$lidos. 1les no considera' os con4eci'entos li.ados
s crenas, su%ersti6es ou ,ual,uer outro ,ue no se2a co'%ro#ado cienti+ica'ente. Para eles, o %ro.resso da 4u'anidade de%ende
dos a#anos cient=+icos.
UNIVERSIDADE ESTCIO DE S
TEXTO 2
FUNDAMENTOS DAS CINCIAS SOCIAIS
PROFESSORA: LUCIA DE SOUZA GUIMARES PALMEIRA
OS CONCEITOS SOCIOANTROPOLXGICOS DE INDIV!DUO E
SOCIEDADE
O C(+ 'A0 C2B,/2a' S0/2a2'Y
<or C2B,/2a' S0/2a2' entende)se o /0,E(,30 -+ 'a6+)+' relativos(s +reas da
*ntropologia# 7ociologia e 'incia <ol-tica. *ssim# 0 06E+30 -+ +'3(-0 -a'
C2B,/2a'S0/2a2' 7 a '0/2+-a-+ +. '(a' -2.+,'<+' '0/20&@>2/a':
a,3)0*0&@>2/a' + *0&132/a'.
A S0/20&0>2a+'3(-a 0 80.+. + 0 (,2?+)'0 '0/20/(&3()a&: a,a&2'a,-0 a'
2,3+)$)+&a;<+' +,3)+ 0' -2?+)'0'5+,H.+,0' '0/2a2'.
Na A,3)0*0&0>2a *)2?2&+>2a.$'+ 0' a'*+/30' /(&3()a2' -0
/0.*0)3a.+,30-+ >)(*0' + /0.(,2-a-+'.
Na C2B,/2a P0&132/a a,a&2'a.$'+ a' C(+'3<+' &2>a-a' ='
2,'323(2;<+'-0 *0-+).
A0 /0,3)4)20 -+ 0(3)a' /2B,/2a': a' C2B,/2a' S0/2a2' &2-a. ,A0 a*+,a'
/0. 0 C(+ '+/8a.a -+ )+a&2-a-+: /0. 5a30' +93+)20)+' a0' 80.+,':
.a' 2>(a&.+,3+ /0. a' 2,3+)*)+3a;<+'C(+ 'A0 5+23a' '06)+ a )+a&2-a-+.
O /0,8+/2.+,30 /2+,31J/0 -a ?2-a '0/2a& ,A0 '+ 6a'+2a a*+,a' ,0 5a30:
.a' ,a /0,/+*;A0 -0 5a30 + ,a )+&a;A0 +,3)+ a /0,/+*;A0 + 0 5a30. # 0
+'3(-0 -a a;A0 -0' 80.+,' +. '0/2+-a-+: -+ '+(' '1.60&0': '(a
&2,>(a>+.: '+(' ?a&0)+' + /(&3()a: -a' a'*2)a;<+' C(+ 0' a,2.a. + -a'
a&3+)a;<+' C(+ '05)+..
Ou se2a# a S0/20&0>2a7 a /2B,/2a )+'*0,'4?+& *+&0 +'3(-0 -a 2,3+)a;A0
8(.a,a: -0 /0.*0)3a.+,30 -0 80.+. -+,3)0 -0' >)(*0' '0/2a2' -0'
C(a2' 5aF *a)3+. 7o a 0tica da 7ociologia# oservamos que +''+ 80.+.
2,Z(+,/2a + '05)+ 2,Z(B,/2a' -+ '+(' >)(*0' '0/2a2'.
8O soci0logo uma pessoa# (. *)0J''20,a& C(+ '+ 0/(*a +.
/0.*)++,-+) a '0/2+-a-+ -+ .a,+2)a -2'/2*&2,a-a. /sto signifca
que aC(2&0 C(+ 0 '0/2@&0>0 -+'/06)+ + aJ).a a )+'*+230 -0'
5+,H.+,0' '0/2a2' C(+ +'3(-a 0/0))+ -+,3)0 -+ (. /+)30
C(a-)0 -+ )+5+)B,/2a -+ &2.23+' )2>0)0'0'. C0.0 /2+,32'3a: 0
'0/2@&0>0 3+,3a '+) 06E+32?0: /0,3)0&a) '(a' *)+5+)B,/2a' +
*)+/0,/+230' *+''0a2': *+)/+6+) /&a)a.+,3+ a0 2,?7' -+ E(&>a)
,0).a32?a.+,3+[.
N$D.$D# <eter B. <erspectivas 7ociol0gicas6 uma viso
human-stica. I!. $d. <etr0polis6 Pozes# EWGF.
A S0/20&0>2a 06'+)?a 0 /0.*0)3a.+,30 8(.a,0 +. )+&a;A0 a0' '+('
?a&0)+' '0/2a2' + /(&3()a2' +: 3a.67.: a' /a)a/3+)1'32/a' -a
*+)'0,a&2-a-+ 8(.a,a. 7o a 0tica social# podemos avaliar a repercusso
que as doenas so%rem e o 2ulgamento das pessoas doentes por seus grupos#
quando possuidoras de doenas que a sociedade defne de %orma
preconceituosa ?ex.6 */:7;.
G)(*0 '0/2a&:'0/2a&2Fa;A0: /0,3)0&+ + *a*+& '0/2a&
SOCIALIZAO: /8a.a.0' -+ socializaoa0 *)0/+''0 *+&0 C(a& 0
2,-2?1-(0 a''2.2&a 0' ?a&0)+': a' ,0).a' + a' +9*+/3a32?a' '0/2a2' -+
(. >)(*0 0( -+ (.a '0/2+-a-+. $sse processo# respons+vel transmisso da
cultura# cont-nuo e se inicia na %am-lia quando se realiza a chamada
'0/2a&2Fa;A0 *)2.4)2a. :epois assumido pela escola# pelo grupo de
re%erncia e pelas di%erentes %ormas de treinamento e a2uste a que o indiv-duo
se sumete no decorrer de sua existncia e que caracterizam a '0/2a&2Fa;A0
'+/(,-4)2a. *lguns autores reconhecem na socializao um mecanismo da vida
social pelo qual o indiv-duo pro2eta os valores sociais de maneira a se tornarem
integrantes de sua personalidade. * socializao respons+vel por desenvolver
nos memros de uma sociedade gostos# idias e sentimentos correspondentes (
cultura do grupo no qual esses indiv-duos vo viver.
D+ .a,+2)a >+)a&: a '0/2a&2Fa;A0 7 +'3(-a-a /0.0 +&+.+,30 -+
/0,'+)?a;A0 -a '0/2+-a-+: -+ )+'2'3B,/2a = .(-a,;a' + -+ 3)a-2;A0.
GRUPO SOCIAL: o conceito de grupo social vem da matem+tica# queo defne
como a reunio de elementos que tm# pelo menos# um aspecto em comum Q
chamado de propriedade associativa.
'hamamos de grupo sociala (. /0,E(,30 -+ 2,-2?1-(0' C(+ a>+. -+
.a,+2)a /00)-+,a-a: a(30$)+5+)2-a 0( )+/1*)0/a: 2'30 7: ,(.a '23(a;A0
,a C(a& /a-a .+.6)0 &+?a +. /0,'2-+)a;A0 a +92'3B,/2a -0' -+.a2'
.+.6)0' -0 >)(*0 + +. C(+ 0 06E+32?0 -+ '(a' a;<+' 7: ,a .a20) *a)3+
-a' ?+F+': -2)2>2-0 a0' 0(3)0'. *lm de agir de %orma auto)re%erente# o
homem tem a conscincia de pertencer a um grupo# o que implica
2,3+)-+*+,-B,/2a# 2,3+>)a;A0 e )+/2*)0/2-a-+# elementos %undamentais da
vida social.
OSS.: N0 +'3(-0 -0' >)(*0' '0/2a2': 'A0 2-+,32J/a-0' /0.0 >)(*0'
*)2.4)20' a 5a.1&2a + a ?2F2,8a,;a: ,0' C(a2' '+ 06'+)?a 50)3+
+,?0&?2.+,30 +.0/20,a&: a323(-+' -+ /00*+)a;A0 + 0 /0.*a)32&8a) -+
06E+32?0' /0.(,'.O' >)(*0' '+/(,-4)20' 'A0 .a2' 50).a2' + .+,0'
1,32.0' + /0))+'*0,-+. =C(+&+' 50).a-0' *+&0' .+.6)0' -+ >)a,-+'
+.*)+'a' + 2,'323(2;<+': /0.0 0 +97)/230. <odemos ainda identifcar no
estudo dos grupos sociais os >)(*0' -+ )+5+)B,/2a# assim chamados por
serem aqueles que '+)?+. -+ *a)\.+3)0 *a)a a a;A0 2,-2?2-(a&.SA0 '+('
?a&0)+' + '(a' +9*+/3a32?a' C(+ 0)-+,a. 0' *a-)<+' -+
/0.*0)3a.+,30. O grupo de re%erncia pode ou no coincidir com o grupo
prim+rio# isto # pode ser que nossa %am-lia ou nossos colegas se2am tamm o
nosso grupo de re%erncia# mas isso no ocorre necessariamente.
O ser humano parece ser a =nica espcie capaz de reconhecer)se como
uma totalidade# isto # um grupo to amplo que inclui todos os memros
existentes no planeta. $ssa a ase de nossa solidariedade.
CONTROLE SOCIAL: chamamos de controle socialaos .+/a,2'.0' .a3+)2a2'
+ '2.6@&2/0'# -2'*0,1?+2' +. (.a '0/2+-a-+: C(+ ?2'a. +&2.2,a) 0(
-2.2,(2) a' 50).a' -+ /0.*0)3a.+,30' -+'?2a,3+' 2,-2?2-(a2' 0(
/0&+32?a'. Sazem parte desses mecanismos as %ormas de controle respons+veis
pela 2,3)0'*+/;A0 -+ ,0).a' e ?a&0)+' '0/2a2' e pela socializao dos
memros de uma sociedade# previstas principalmente na +-(/a;A0 50).a& +
,a 2,50).a&Q escola e meios de comunicao. Ta.67. /0,J>()a. 50).a'
-+ /0,3)0&+ '0/2a& a' )+>)a' C(+ 0)2+,3a. a' )+/0.*+,'a' + a'
*(,2;<+' +92'3+,3+' 3a,30 ,a '0/2+-a-+ /0.0 (. 30-0: *)+'+,3+' +.
'+(' /@-2>0' + /0,'323(2;<+': /0.0 a' +92'3+,3+' +. /a-a 2,'323(2;A0
*a)32/(&a).+,3+.
PAPEL SOCIAL: 7 0 /0,E(,30 -+,0).a': -2)+230': -+?+)+' +
+9*+/3a32?a'que envolvem uma pessoa no desempenho de uma %uno 2unto a
um grupo ou dentro de uma instituio. $sse conceito tem sua origem no teatro#
quando as caracter-sticas e as %alas de um determinado personagem em uma
dada situao dram+tica so defnidas.
Os *a*72' '0/2a2' *0-+. '+) atribudos# isto # -+'2>,a-0' a0'
2,-2?1-(0': 2,-+*+,-+,3+.+,3+ -+ '(a +'/0&8a. O' *a*72' 5a.2&2a)+'
'A0 a&>(,' +9+.*&0' -+''a' a3)26(2;<+'. S+) J&80# por exemplo#
independe de escolha. C8a.a.0' -+ *a*72' conquistados 0( -+
realizao =C(+&+' C(+ +92>+. -0 a30) -+/2'A0 + a&>(. 32*0 -+ *)7$
)+C(2'230.AC(+&+' &2>a-0' a0 -+'+.*+,80 *)0J''20,a& 0( = /a))+2)a 'A0
-+''a 0)-+..
Os *a*72' '0/2a2' 50).a. >+)a&.+,3+ (. /0,E(,30 0)>a,2Fa-0 +
2,3+)-+*+,-+,3+ +,?0&?+,-0 (. >)a,-+ ,].+)0 -+ a30)+'. 7o os
sistemas de papis que se dispem# em geral# de %orma hier+rquica e
complementar.
E'3)a32J/a;A0 '0/2a& + .062&2-a-+ '0/2a&
ESTRATIFICAO SOCIAL:
O O sistema de estratifcao social K7 (. .+20 a3)a?7' -0 C(a& 0'
2,-2?1-(0' *a)32/2*a. -a '0/2+-a-+K.
O $stratifcao social pode ser defnida como K0 *)0/+''0: 0( 0 +'3a-0 -+
&0/a&2Fa;A0 82+)4)C(2/a -0' 2,-2?1-(0' +. '+30)+' )+&a32?a.+,3+
80.0>B,+0' -a *0*(&a;A0 C(a,30 a0' 2,3+)+''+': a0 +'32&0 -+ ?2-a + ='
0*0)3(,2-a-+' -+ ?2-a: '+>(,-0 a '(a *a)32/2*a;A0 ,a -2'3)26(2;A0
-+'2>(a& -+ )+/0.*+,'a' '0/2a&.+,3+ ?a&0)2Fa-a' ")2C(+Fa: *0-+) +
*)+'31>20%K.
O E. C(a&C(+) '0/2+-a-+ +92'3+: -+ .0-0 >+)a&: a&>(. 32*0 -+
-+'2>(a&-a-+ '0/2a& +,3)+ '+(' .+.6)0'# se2a quanto a seus direitos ou a
seus deveres# em relao direta com a posio que ocupam na estrutura social.
O # *0''1?+& aJ).a) C(+ a +'3)a32J/a;A0 '0/2a& '@ '()>+ a *a)32) -0
.0.+,30 +. C(+ 0 '2'3+.a -+ *)0-(;A0 *0''262&23a a a/(.(&a;A0 -+
(. +9/+-+,3+ + a +'*+/2a&2Fa;A0 ,a' 5(,;<+' ,+/+''4)2a' *a)a '+(
5(,/20,a.+,30: 3+,-0 /0.0 /0,'+C^B,/2a -2)+3a a a/(.(&a;A0 -+
+9/+-+,3+': a /0,/+,3)a;A0 -+ )2C(+Fa' + a 50).a;A0 -+ +'3)a30'
'0/2a2'.
O Pa)a C(+ 8aEa +'3)a32J/a;A0 '0/2a& ,(.a -+3+).2,a-a '0/2+-a-+: 7
*)+/2'0 C(+ '()Ea. a.*&0' '+30)+' *0*(&a/20,a2' /0. 2,3+)+''+':
5(,;<+' '0/2a2': 846230' -+ /0,'(.0 + +'32&0 -+ ?2-a +. /0.(.:
*+).232,-0 C(+ '+Ea. 2-+,32J/a-0' /0.0 (,2-a-+' '0/2a2' +,/a29a-a'
,(. '2'3+.a 82+)4)C(2/0 /(&3()a&.+,3+ -+J,2-0 + a/+230.
MOSILIDADE SOCIAL: chamamos de mobilidade social ( *0''262&2-a-+ -+
(. 2,-2?1-(0: (.a 5a.1&2a 0( (. >)(*0 '0/2a& .0-2J/a) '(a *0'2;A0
'0/2a& Q seu status Q ,(.a -+3+).2,a-a '0/2+-a-+. A .062&2-a-+ 2.*&2/a
(.a .(-a,;a -+ *a*+& '0/2a&: 5(,;A0 '0/2a&: a32?2-a-+ +/0,H.2/a:
*0-+) *0&132/0 + +/0,H.2/0.
* .062&2-a-+ *0-+ '+) 80)2F0,3a&# quando trans%ormaes estruturais
implicam# por exemplo# a .0-2J/a;A0 -+ -+3+).2,a-a' a32?2-a-+'
+/0,H.2/a'.
* a'/+,'A0 ?+)32/a&# ou se2a# a *0''262&2-a-+ -+ 0' 2,-2?1-(0'
>a&>a)+. *0'2;<+' .a2' +&+?a-a' ,(.a -+3+).2,a-a 0)>a,2Fa;A0
'0/2a&# %oram amplamente estudadas pelos soci0logos americanos. Rm desses
eJstudiosos# identifcou na vida social uma orientao dos indiv-duos# de uma
posio inicial ou de largada em direo a uma posio fnal ou de chegada#
respons+vel por grande parte de suas aes e aspiraes.
INSTITUIO SOCIAL: o comportamento humano tem por caracter-stica a
*a-)0,2Fa;A0# isto # sempre que um a>+,3+ '0/2a& otm aquilo que dese2a#
tende a repetir um comportamento adotado em novas situaes# assim como
tende a ser imitado pelos que o cercam. * gratifcao ou a punio decorrente
das diversas aes leva ( padronizao e ( %ormao de usos e costumes# ou (
sua institucionalizao.
A' 2,'323(2;<+' '0/2a2' 'A0 +,32-a-+' C(+ /0,>)+>a. ?4)2a' -+''a'
50).a' -+ /0.*0)3a.+,30 +'3a6+&+/2-a': 0)>a,2Fa,-0$a' -+ 50).a
)+/1*)0/a: 82+)4)C(2/a + /0. (. 06E+32?0 /0.(.. * partir do momento em
que esse comportamento se institucionaliza# ele se perpetua por meio de
mecanismos pr0prios de controle social existentes em toda instituio. <or essa
razo a' 2,'323(2;<+' 'A0 (. 2.*0)3a,3+ +&+.+,30 /0,'+)?a-0) -a ?2-a
'0/2a& 0( -+ )+aJ).a;A0 -a '0/2+-a-+.
* 5a.1&2a# a I>)+Ea# o E97)/230 e a 6()0/)a/2a -0 E'3a-0 so as mais
antigas e %ortes instituies sociais# dentre as quais a 5a.1&2a '+ -+'3a/a *0)
'+( /a)43+) (,2?+)'a&. *s instituies econ&micas Q em especial a propriedade
Q so de %undamental importAncia do capitalismo e respons+veis em grande
parte pela estrutura de classes existentes.
^^^^^^^^
*s cincias hist0ricas e humanas no so como as cincias naturais.
* di%erena entreas condies de traalho dos %-sicos e qu-micos e a dos
soci0logos no de grau# mas de natureza6
F!SICOS E QU!MICOS: traalham em um amiente em que h+ unanimidade
nos 2u-zos de valor sore a pesquisa e o conhecimento.
SOCIXLOGOS: en%rentam divergncias de todo tipo.
SEMELIANAS E DIFERENAS:
C2B,/2a' Na3()a2':
$studam 5a30' '2.*&+'# eventos que presumivelmente tm causas simples
e so 5a/2&.+,3+ 2'0&4?+2'.
7o %en&menos )+/0))+,3+' ?" que se repetem; e '2,/)H,2/0' ?" que
ocorrem ao mesmo tempo;.
Tais %atos podem ser vistos# 2'0&a-0' + )+*)0-(F2-0' -+,3)0 -+
/0,-2;<+' -+ /0,3)0&+ )aF04?+2'# ,(. &a60)a3@)20.
1esta +rea encontramos a possiilidade de OS_ETIVIDADE. Rma mesma
experincia poder+ ser repetida e oservada por dois cientistas em locais
distintos.
C2B,/2a' S0/2a2':
$studam 5+,H.+,0' /0.*&+90'.
NA0 7 54/2& 2,?+'32>a) sua matria)prima por ser di%-cil isolar causas e
motivaes. O o2eto de investigao ou matria)prima 7 0 80.+. ,a'
)+&a;<+' 2,3+)'(6E+32?a'# os %en&menos sociais# ou se2a# +?+,30' /0.
-+3+).2,a;<+' /0.*&2/a-a' e que *0-+. 0/0))+) +. a.62+,3+'
-25+)+,/2a-0'.
N0 \.6230 -a' C2B,/2a' S0/2a2' 30),a$'+ -251/2& -+'+,?0&?+) (.a
3+0)2a /a*aF -+ 3)a,'.232) /0. *)+/2'A0 (.a /a('a ],2/a 0( .032?a;A0
+9/&('2?a.
3uitas vezes atitudes semelhantes tm signifcados di%erentes. Ca-a
/(&3()a /0,'3)@2 '+( '2>,2J/a-0 '0/2a&. Os %atos estudados pelo cientista
social podem ser pretritos ou serem reproduzidos em situaes muito distintas.
1o podem ser reproduzidos em condies controladas.
'oncluindo...
C2B,/2a' ,a3()a2':
O Os %en&menos podem ser perceidos# divididos# classifcados e explicados
dentro de condies de relativo controle e em condies de laorat0rio.
O*lcana)se a o2etividade cient-fca.
O*s descoertas possiilitam o desenvolvimento de novas tecnologias.
ODeproduz-vel. Os %atos naturais so reproduz-veis em condies controladas.
C2B,/2a' '0/2a2':
OOs %en&menos so complexos.
O *s percepes so variadas# porquanto hist0ricas.
O'orre)se o risco de simplifcar demais as situaes.
OO resultado pr+tico visto em livros# romances# arte# teatro# novelas# onde tais
idias podem ser aplicadas para produzir modifcaes no comportamento das
pessoas Q nos sistemas de valores.
O /rreproduz-vel. Os %atos sociais so irreproduz-veis em condies controladas
e# por isso# quase sempre %azem parte do passado. 7o eventos a rigor
hist0ricos e apresentados de modo descritivo e narrativo# nunca na %orma de
uma experincia.
O1ossas reprodues so sempre parciais.
TIPOS DE CONIECIMENTO
S+,'0 /0.(. Q tipo de conhecimento su2etivo# emp-rico# espontAneo#
acr-tico# assistem+tico que todo ser humano possui a partir da insero e
aprendizado em uma cultura.
C0,8+/2.+,30 /2+,31J/0) saer 06E+32?0# .+3@-2/0# /)132/0 que usca
conhecer as causas e relaes entre as coisas.
M#TODOS E T#CNICAS
:issemos que a metodologia cient-fca utilizada em determinada pesquisa
aquela que ensina o cientista a 8ver9 a realidade# isto # a distinguir nela
determinados acontecimentos e as relaes existentes entre eles. /sso se torna
especialmente verdadeiro se lemrarmos que ,a *+'C(2'a '0/2a& 0 06E+30 -+
+'3(-0 ,A0 7 (. 0)>a,2'.0 0( (. '+): ,+. (. 5+,H.+,0 -+3+).2,a-0:
.a' /+)30 a'*+/30 -+ 30-a /0,-(3a '0/2a&. A' 3+0)2a' + 0' /0,/+230' 'A0
0' +&+.+,30' C(+ *+).23+. a0 /2+,32'3a -2'/+),2) 0 /a)43+) '0/2a& -0'
5+,H.+,0' 8(.a,0' 06'+)?a-0'. E. '+,32-0 J>()a-0: *0-+.0' -2F+)
C(+ 0' /0,/+230' 'A0 a' `5+))a.+,3a'[ -+ 3)a6a&80: /0.0 0 62,@/(&0 +
a 6]''0&a: +,C(a,30 a' 37/,2/a' -+ *+'C(2'a 'A0 a' 2,'3)(;<+' *a)a 0
('0 /0))+30 -+''+' 2,'3)(.+,30'. E92'3+: *0)3a,30: (.a )+&a;A0 -2)+3a
+,3)+ 0' /0,/+230' + 0 .0-0 -+ a60)-a) a )+a&2-a-+. Pa)a *0-+)
06'+)?a) 0' /0,/+230' C(+ C(+) a,a&2'a) 0( /0.*)0?a): 0 '0/2@&0>0
-+?+)4 '+ ?a&+) -+ 2,-2/a-0)+' +&+.+,30' 06'+)?4?+2' ,0' C(a2' 0'
/0,/+230' '+ 3)a-(F+.. V+)+.0' a '+>(2) a' 37/,2/a' *a)a ?+)2J/a)
+'3+' 2,-2/a-0)+'.
O6'+)?a;A0: :+)se o nome de oservao ( tcnica de pesquisa em que o
cientista# guiado por uma metodologia# por conceitos e indicadores
correspondentes# /0&+3a#'+&+/20,a e 0)-+,a -a-0' -a )+a&2-a-+ a fm de
tentar explicar sua gnese e suas caracter-sticas.
CULTURA
O C(+ /0.+.0': 6+6+.0': ?+'32.0': a/)+-23a.0': a .]'2/a C(+
+'/(3a.0': 3(-0 2''0 -+*+,-+ +. >)a,-+ *a)3+ -+ ,0''a /(&3()a.
A*+'a) -+ a/+23a).0' /0. .(23a 5a/2&2-a-+ ,0''0 .0-0 -+ ?2-a /0.0 0
.0-0 -+ ?2-a .a2' /0))+30: a -2?+)'2-a-+ -+ /(&3()a' +
/0.*0)3a.+,30' 8(.a,0' 7 a-.2)4?+&.
O' a.+)2/a,0' /0.+. 0'3)a': .a' ,A0 /0.+. +'/a)>03'.
O' 5)a,/+'+' /0.+. +'/a)>03': .a' ,A0 /0.+. >a5a,8030'.
O' E(-+(' /0.+. *+29+: .a' ,A0 /0.+. *0)/0.
O' 2,-2a,0' /0.+. *0)/0: .a' ,A0 /a),+ -+ >a-0.
O' )(''0' /0.+. >a-0: .a' ,A0 /0.+./06)a'.
O' /82,+'+' /0.+. /06)a': .a' ,A0 /0.+. '+)+' 8(.a,0'.
E 0' ,a32?0' -a ,0?a G(2,7 a/8a. 0' 8(.a,0' -+&2/20'0'.
1o momento em que o mundo trans%ormou)se numa aldeia gloal# e o mercado
das empresas no mais se limita a um universo local ou nacional# 2+ no
poss-vel ignorar a vari+vel cultural quando estudamos o comportamento do
consumidor.
$ntretanto# por mais 0vio que isso possa parecer# v+rias empresas tiveram
lanamentos de produtos %racassados# 2ustamente por terem esquecido esse
princ-pio to simples. F02 0 /a'0 -0 &1-+) a.+)2/a,0 +. ?+,-a' -+ 60&a'
-+ >0&5+: C(+: a0 &a,;a)$'+ ,0 .+)/a-0 Ea*0,B': /0.+)/2a&2F0( '+(
*)0-(30 +. /a29a' -+ C(a3)0 60&a'. O +))0: ,0 _a*A0 0 ,].+)0 4 7
.a&-230: *02' '2>,2J/a .0)3+ + -+'>)a;a.
* in4uncia da cultura sore o ato de compra e de consumo ho2e
extremamente reconhecida e a maior parte das aordagens avanadas sore o
comportamento do consumidor integra# de uma %orma ou de outra# o %ator
cultural.
$m sua %orma mais oserv+vel# a /(&3()a a*a)+/+ /0.0 (. /0,E(,30
-+ /0.*0)3a.+,30' -2'32,30'.
O que di%erencia imediatamente uma cultura de outra certa %orma de se
alimentar# de se vestir# de morar# de %alar# de expressar seus sentimentos.
<or mais essenciais que se2am do ponto de vista comercial# esses
comportamentos demonstram apenas um pedao do iceerg. $les so a
concretizao de um con2unto de normas e um sistema de valores que exprime
o modo dese2ado de %uncionamento de uma cultura.
U a partir de um sistema de valores que 2ulgamos que o comportamento
de algum moral ou 8normal9. Os valores in4uenciam o comportamento de
compra uma vez que eles determinam os o2etivos alme2ados# o n-vel de
envolvimento# os atriutos uscados e as atividades praticadasV
logo# os produtos e modos de consumo.
E. (.a '0/2+-a-+: 0' ?a&0)+' /(&3()a2' -0.2,a,3+' 'A0
?+2/(&a-0' *+&a' 2,'323(2;<+': /0.0 a 5a.1&2a: a +'/0&a + a 2>)+Ea. E'3a'
2,'323(2;<+' a''(.+. 2.*0)3\,/2a ,a /0.*)++,'A0 -0 /0.*0)3a.+,30
-+ /0.*)a + -+ /0,'(.0. <rescrevendo ou reprovando um comportamento# a
religio# a%eta o destino de certos produtos ou servios ?aorto# por exemplo; ou
de certos modos de distriuio ?aertura das lo2as aos domingos;.
:a mesma %orma# existem em todas as sociedades uma srie de convenes
que %azem parte de cada cultura e que regulamentam os comportamentos que
se deve ou no ter com relao a presentes e %estas# por exemplo.
# 846230 ,0 S)a'2&: ,a ,023+ -+ Na3a& presentear crianas e adultos e
reunir)se em uma %esta %amiliar.
$m pa-ses vizinhos# como o U)(>(a2 + a A)>+,32,a# a ceia de 1atal
existe# porm os presentes so entregues somente em M -+ Ea,+2)0# dia em
que os Deis 3agos e no <apai 1oel vm traz)los.
N0' EUA: ,0 -2a -+ A;A0 -+ G)a;a'# a maior parte dos americanos se
re=ne em %am-lia para comer peru recheado# celerando a unio %amiliar e a
aundAncia material da sociedade em que vivem.
Tais rituais so de interesse %undamental para a compreenso do contexto
de compra de v+rios produtos.
A&7. -a' 2,'323(2;<+' + -0' )230': 30-a /(&3()a -+'+,?0&?+ (. '2'3+.a
-+ /0.(,2/a;A0 + -+ &2,>(a>+. *a)32/(&a).
1o .+20 .2&23a)# os temos positivo e negativo so mais utilizados do que
sim e noV da mesma %orma que comum +,3)+ 0' +'3(-a,3+' %alar em ares
e restaurantes universit+rios.
A''2.: *0-+.0' -2F+) C(+ +92'3+ (.a /(&3()a .2&23a) + (.a
/(&3()a +'3(-a,32&: -a .+'.a 50).a C(+ +92'3+ (.a /(&3()a 6)a'2&+2)a +
(.a 6)23\,2/a.
<ano de %undo da vida em sociedade# a cultura est+ necessariamente
presente nos diversos aspectos do comportamento do consumidor# em como
nos o2etos que so consumidos. <or isso# ela atrai a ateno dos profssionais
de marCeting.
Pe2a alguns exemplos de sua in4uncia6
a% a G+,+)a& M030)' teve que modifcar o nome de seu modelo 81ova9 em
<orto Dico# quando perceeu que 8nova9 em espanhol signifca 8no anda9...V
6% a Ca)&'6+)> colocou um terceiro ele%ante na etiqueta de sua cerve2a para a
\%rica# porque dois ele%antes 2untos sinal de mau press+gioV
/% o M/D0,a&-a'# campeo mundial do marCeting gloal# o%erta no Nrasil# alm
da 'oca)cola# guaran+ e suco de maracu2+V na TailAndia h+ outro tipo de eida
ex0ticaV e na Srana toma)se cerve2a. 1a /t+lia# o 3c:onald_s teve tamm de
incluir um prato ( ase de massa para ser aceito pela cultura localV
-% ,a E()0*a# a gravadora 'N7 utilizou a mesma campanha# que mostra dois
2ovens sur%ando na crista da onda# em EM pa-ses# aproveitando a
homogeneidade dos modos de expresso inerentes aos 2ovens do mundo todo.
$ntretanto# uma campanha pulicit+ria de saonete %rancs 'amaZ# que
mostrava o marido entrando no anheiro enquanto sua esposa tomava anho#
considerada atraente pelos %ranceses# mas assumiu conotao indecente no
Xapo.
Outro aspecto que confrma a importAncia dos %atores culturais para as
organizaes diz respeito ( 50).a -+ /0,-(F2) ,+>@/20'. $xecutivos que
ignoram as peculiaridades culturais dos processos de negociao em cada pa-s
pode se ver diante de surpresas desagrad+veis. $stas peculiaridades incluem
desde aspectos simples# como regras de etiqueta# que so saidamente
di%erentes de pa-s para pa-s# at aspectos legais# alm de condutas e valores
que determinaro o 8sim9 ou o 8no9# na hora de se %echar um neg0cio. 3uitos
acordos promissores podem %racassar quando no se leva em conta as
poderosas di%erenas culturais deste processo.
1em todos os pa-ses possuem# por exemplo# estrutura hier+rquica de decises
semelhante. 1os E'3a-0' U,2-0' a +'3)(3()a -+ *0-+) 7 /0)*0)a32?a
6a'+a-a ,0' a/20,2'3a'.
3as ,a A&+.a,8a# os 3)a6a&8a-0)+' 3B. (.a )+*)+'+,3a;A0
6a'3a,3+ '2>,2J/a32?a ,0' -+*a)3a.+,30' -+ '(*+)?2'A0 -a' >)a,-+'
+.*)+'a'.
Na C82,a# os .+.6)0' &0/a2' -0 *a)32-0 so parte integrante das
equipes de negociao chinesas# mesmo em empresas privadas.
P0)3a,30: ,+>0/2a-0)+' 3+)A0 .a2' '(/+''0 '+ &+?a)+. +. /0,3a
(.a '7)2+ -+ a'*+/30' )+&a/20,a-0' /0. +''a -25+)+,;a': '+Ea
/0,'(&3a,-0 a &23+)a3()a +92'3+,3+: '+Ea /0,?+)'a,-0 /0. *+''0a' C(+
/0,8+;a. a /(&3()a +. C(+'3A0.
REFERNCIAS SISLIOGRFICAS
:*3*TT*# Doerto. *rtigo pulicado no 7uplemento 'ultural Q $dio especial
do Xornal da $mratel e no livro 8$xploraes6 ensaios de 7ociologia
/nterpretativa9# pela $ditora Docco# em EWGF.
]*D7*]B/*1# $liane. 'omportamento do consumidor. 7o <aulo6 *tlas# IHHH.
7$N$1/R7# Xames ]. 'omo negociar atravs das %ronteiras. H73 3anagement# n.
!J# p. JJ)MI# set)out. IHHI.
M230:
Rm mito uma narrativa de car+ter sim0lico relacionada a uma dada cultura. O mito
procura explicar a realidade# os %en&menos naturais# as origens do 3undo e do Homem
por meio de deuses# semi)deuses e her0is. Os conhecimentos so transmitidos de
gerao ( gerao# sem comprovao.
C2B,/2a:
$m sentido amplo# cincia ?do Batim scientia# signifcando ,conhecimento,; re%ere)se a
qualquer conhecimento ou pr+tica sistem+tica. $m sentido mais restrito# cincia re%ere)
se a um sistema de aquisio de conhecimento# aseado no mtodo cient-fco# assim
como ao corpo organizado de conhecimento conseguido atravs de tal pesquisa.
CROO1O;5A TEDTO C
MAnti-uidade < pensamento m,tico e reli-ioso/ E-,pcios e +a+il8nios/
$ N0 0/2-+,3+: -()a,3+ a A,32>(2-a-+: *)+-0.2,0( 0 *+,'a.+,30 .132/0 +
)+&2>20'0 C(+ /0,/+62a 0 .(,-0 /0. 3(-0 C(+ 0 )0-+2a /0.0 (.a 06)a -2?2,a
'(6.+32-a a0' -+'1>,20' -0 /)2a-0).
$ E''a .+,3a&2-a-+ .132/a: C(+ ,A0 3)a3a 0 .(,-0 +. '(a' 6a'+' .a3+)2a2' +
06E+32?a': 5+F /0. C(+ 0 -+'+,?0&?2.+,30 -0 +'*1)230 +'*+/(&a32?0 50''+
*)+3+)2-0 +. 5a?0) -+ (.a )+Z+9A0 .+3a51'2/a -a ,a3()+Fa.
$ I''0 ,A0 '2>,2J/a: +,3)+3a,30: C(+ +9*&2/a;<+' -+ 6a'+ /2+,31J/a ,A0 50''+.
*0''1?+2': .a' C(+ '+ &8+' -a?a .+,0) 2.*0)3\,/2a.
M 5mprio Romano K ;re-os* precursores da ci%ncia/ 2er,odo laico/
Raz)o a ser&i(o do #omem e da sociedade/
F0)a. 0' >)+>0' C(+: )0.*+,-0 /0. 0 '+,'0 /0.(.: /0. 3)a-2;A0 + /0.
0 .2'32/2'.0: -+'+,?0&?+)a. (.a )+Z+9A0 &a2/a
2
+ 2,-+*+,-+,3+: *)@*)2a -0
+'*1)230 +'*+/(&a32?0: C(+ '+ -+6)(;a?a '06)+ 0 .(,-0 *)0/()a,-0 +,3+,-B$&0
+. '(a 06E+32?2-a-+
*caaram por criar a flosofa e muitos dos campos do conhecimento at ho2e
conhecidos# como a geometria e a astronomia. T)a3a?a$'+ -+ (.a )(*3()a *)05(,-a
/0. 0 .(,-0 .132/0 + /0. a' +9*&2/a;<+' -0' 5+,H.+,0' /0.0 *)0-(30 -a
2,3+)?+,;A0 -2?2,a 0( -+ 0(3)a' 50);a' '06)+,a3()a2'.
D+($'+ 0 ,0.+ -+ milagre grego a +'3+ 'a&30 -0 /0,8+/2.+,30 8(.a,0
'06)+ '2 + a ,a3()+Fa: +. C(+ '+ a6a,-0,0( a +9*&2/a;A0 .132/a + 0 *)2,/1*20
-a 2,3+)5+)B,/2a -a' 50);a' '06)+,a3()a2' ,0' -+'32,0' -0 80.+.: *a)a -2)2>2)$
'+ = 063+,;A0 -0 'a6+) *0) .+20 -a a6'3)a;A0 -2)2>2-a *+&a )aFA0. * ideia de
milagre grego vem# por um lado# das amplas repercusses causadas por essa revoluo
na vida da poca e de per-odos posteriores e# por outro lado# dada ( velocidade com que
ocorreu# da %alsa impresso de ter sido uma mudana arupta# vinda do nada.
A +9*a,'A0 /0.+)/2a& + 0 -+'+,?0&?2.+,30 -a /0&0,2Fa;A0 -0 *+)10-0
a)/a2/0 *('+)a. 0 80.+. >)+>0 +. /0,3a30 /0. 0(3)a' /(&3()a'b a escravido
como ase da produo das riquezas lierou a aastada classe comerciante da
necessidade do traalho manual# proporcionando)lhe muito tempo ociosoV
O '()>2.+,30 -a .0+-a 0)>a,2F0( a +/0,0.2ab a /)2a;A0 -a +'/)23a + -a'
&+2' 0)-+,0( 0' -2)+230' -a /0.(,2-a-+ + -0 /2-a-A0b a consolidao da polis
?cidade; rompeu o estrito c-rculo %amiliar e a r-gida e hier+rquica estrutura da sociedade
agr-cola# provocando o con4ito de interessesV todos esses %oram %atores decisivos para o
desenvolvimento da civilizao grega.
$m todos os momentos de trans%ormao social e econ&mica# o pensamento
racional %oi cada vez mais exigido como ase para a ao humana. A /0,'/2B,/2a
2,-2?2-(a& +.a,/2*0($'+ = .+-2-a C(+ 0 80.+. >)+>0 /0,'3a3a?a '+) 0
-+'32,0 )+'(&3a-0 -a a;A0 8(.a,a + ,A0 -a ?0,3a-+ -0' -+('+' + -0 )+'*+230
a0' )23(a2' 'a>)a-0'. C)+'/2a ,+&+ a *+)/+*;A0 -+ '2 .+'.0 /0.0 (.
2,-2?1-(0 -03a-0 -+ )aFA0 + /a*aF -+ )+a&2Fa) a;<+' 2,'*2)a-a' *0) +&a.
Esse con#ecimento de si e da &ida rompe a estrutura m,tica da sociedade a-r,cola em que
&i&ia* na qual o #omem esta&a condicionado a a-ir e pensar conforme ensinamentos
supostamente transmitidos pelos deuses aos ancestrais e que permaneceram inalterados por
sculos/ 2redeterminado por essa cren(a* o destino #umano seria imposto aos #omens pelos
costumes e pelos rituais que o perpetua&am/ A consci%ncia coleti&a resultante da for(a
conser&adora dessas pr.ticas pressupun#a que essa deso+edi%ncia aos preceitos tradicionais* os
ta+us* implicaria a puni()o n)o apenas para quem rompeu as re-ras* mas para toda a
comunidade* fora da qual n)o #a&ia e$ist%ncia poss,&el/ O rompimento com esse sistema
filos0fico m,tico e coleti&ista pro&ocou o a+andono de uma mentalidade reli-iosa e
transcendental* que parecia ser a maneira pri&ile-iada de encarar o mundo* em fa&or da +usca
por e$plica('es cient,ficas para a &ida #umana/ 5M2ORTATE
$nquanto a sociedade comercial e manu%atureira desenvolvida pelos >)+>0'
perdurou ao longo do I.*7)20 R0.a,0# a razo esteve a servio do homem e da
sociedade.
M5dade Mdia < retrocessoE a )aFA0 -+29a
-+ 05+)+/+) .+&80) +9*&2/a;A0 -0
.(,-0. P+)10-0 -+ 8+>+.0,2a
I>)+Ea /0.0 -2)+;A0 '(*)+.a.
*p0s a queda do /mprio# quando a $uropa volta a ser uma sociedade
predominantemente agr+ria e teocr+tica# que sumete a razo e a flosofa ( teologia# a
razo deixa de o%erecer melhor explicao do mundo.
:urante a /dade 3dia# per-odo de hegemonia
G
da /gre2a 'at0lica no Ocidente# a
racionalidade passou a ser considerada como mero instrumento auxiliar da %. O
esp-rito especulativo deu lugar a uma viso instrumentalista da flosofa pela qual
pensadores# como <lato e *rist0teles# s0 interessavam na medida em que
reafrmavam o incontest+vel poder da /gre2a.
* % e a crena# como nas sociedades agr-colas m-ticas# voltavam a condicionar o
comportamento humano e a sociedade# e a explic+)los. *penas as ordens religiosas#
isoladas nos mosteiros# tinham acesso a textos de flosofa# geometria e astronomia. *
populao laica deixou de participar desse saer.

M Renascimento < desco+erta do prazer de in&esti-ar o mundo/
Sur-imento da ci%ncia/
) Sins do sculo O/P e meados do sculo OP/.
) <er-odo marcado por trans%ormaes em muitas +reas da vida humana# que
assinalam o fnal da /dade 3dia e o in-cio da /dade 3oderna ?" Denascimento;.
) T)a,'2;A0 -0 5+(-a&2'.0 *a)a 0 /a*23a&2'.0# signifcando
uma ruptura com as estruturas medievais# o termo mais comumente
empregado para descrever seus e%eitos nas artes# na flosofa e nas cincias.
1o Denascimento# entretanto# o homem ocidental redescore os textos antigos e o
prazer de investigar o mundo Q uma atividade v+lida por si mesma# livre de suas
implicaes religiosas e meta%-sicas.
$m decorrncia disso vimos assistindo nos =ltimos quinhentos anos# e em
particular a partir do '7/(&0 XVII# ao crescente progresso desse mtodo de
conhecimento ` a /2B,/2a ` destinado ( descoerta das &+2' C(+ )+>+. a )+&a;A0
-0' 80.+,' +,3)+ '2 + /0. a )+a&2-a-+ C(+ 0 )0-+2a. *primoraram)se as tcnicas
e os utens-lios de medio# desenvolveram)se as universidades e as demais instituies
cient-fcas# e tanto a imprensa como os outros meios de comunicao espalharam o
conhecimento a um n=mero crescente de pessoas.
Soi em meio a esse movimento de ideias que '()>2(: ,0 '7/(&0 XIX: (.a
/2B,/2a ,0?a a '0/20&0>2a. Soi ela resultado da necessidade dos homens de
compreender as relaes que estaelecem entre si e a natureza da vida coletiva so
uma perspectiva nova# independente das convenes e das tradies morais e
religiosas.
Torna)se necess+rio entender as ases da vida social humana e da organizao da
sociedade# por meio de um modelo de pensamento que permitisse a oservao# o
controle e a %ormulao de explicaes plaus-veis# que tivessem crediilidade num
mundo pautado pelo racionalismo# isto # pela crena no poder da razo humana em
alcanar a verdade e que tornassem poss-vel prever e controlar os acontecimentos
sociais %azendo uso de mecanismos efcientes de interveno.
O /a*23a&2'.0 & u' siste'a econ<'ico e' ,ue os 'eios de %roduo e distri)uio so de
%ro%riedade %ri#ada e co' +ins lucrati#os8 decis6es so)re o+erta, de'anda, %reo, distri)uio e
in#esti'entos no so +eitos %elo .o#erno, os lucros so distri)u=dos %ara os %ro%riet$rios ,ue
in#este' e' e'%resas e os sal$rios so %a.os aos tra)al4adores %elas e'%resas. G do'inante no
'undo ocidental desde o +inal do +eudalis'o.
Caracter,sticas do CA25TA15SMOE
*oda 'ercadoria & destinada %ara a #enda e no %ara o uso %essoal8
O tra)al4ador rece)e u' sal$rio e' troca do seu tra)al48
*oda ne.ociao & +eita co' din4eiro8
O ca%italista %ode ad'itir ou de'itir tra)al4adores, 2$ ,ue & dono de tudo Mo ca%ital e a %ro%riedadeP
CH"/AM1"*OS /AS CIY"CIAS SOCIAIS TEDTO N
P;OC
A
: LHCIA /1 S. G. PALM1I;A
COSTA, Cristina. A ilustrao e a sociedade contratual. Sociolo.ia ale': a contri)uio de Ma(
?e)er. V. 1d. Moderna, 2TTL. Parte 1 Z 2.
CA2=T"1O ?: A 51"STRABAO E A SOC5E7A7E COTRAT"A1
"MA O>A ETA2A O 2ESAMETO L"R;"6S
[O Renascimento foi o momento de transi()o da sociedade medie&al para o capitalismo
moderno K siste'a econ<'ico +ocado na %roduo e na troca, na e(%anso co'ercial, na circulao
crescente de 'ercadorias e de )ens 'ateriais.
D()a,3+ 0' '7/(&0' XV + XVI 2,3+,'2J/0($'+: ,a E()0*a: a *)0-(;A0 a)31'32/a +
/2+,31J/a. E''+ *+)10-0 J/0( /0,8+/2-0 /0.0 R+,a'/2.+,30 0( R+,a'/+,;a.
Conte$to Hist0rico: As con,uistas 'ar=ti'as e o contato 'ercantil co' a \sia a'%liara' o
co'&rcio e a di#ersi+icao dos %rodutos de consu'o na 1uro%a a %artir do s&culo RS. Co' o
au'ento do co'&rcio, %rinci%al'ente co' o Oriente, 'uitos co'erciantes euro%eus +i-era' ri,ue-as
e acu'ulara' +ortunas. Co' isso, eles dis%un4a' de condi6es +inanceiras %ara in#estir na %roduo
art=stica de escultores, %intores, 'Esicos, ar,uitetos, escritores etc.
Os .o#ernantes euro%eus e o clero %assara' a dar %roteo e a2uda +inanceira aos artistas e
intelectuais da &%oca. 1ssa a2uda, con4ecida co'o 'ecenato, tin4a %or o)2eti#o +a-er co' ,ue esses
'ecenas M.o#ernantes e )ur.uesesP se tornasse' 'ais %o%ulares entre as %o%ula6es das re.i6es
onde atua#a'. "este %er=odo, era 'uito co'u' as +a'=lias no)res enco'endare' %inturas MretratosP
e esculturas 2unto aos artistas.
Coi na Pen=nsula It$lica ,ue o co'&rcio 'ais se desen#ol#eu neste %er=odo, dando ori.e' a u'a
.rande ,uantidade de locais de %roduo art=stica. Cidades co'o, %or e(e'%lo, Sene-a, Clorena e
Gno#a ti#era' u' e(%ressi#o 'o#i'ento art=stico e intelectual. Por este 'oti#o, a It$lia %assou a
ser con4ecida co'o o )ero do ;enasci'ento.
Caracter,sticas 2rincipaisE9 Salori-ao da cultura .reco9ro'ana. Para os artistas da &%oca
renascentista, os .re.os e ro'anos %ossu=a' u'a #iso co'%leta e 4u'ana da nature-a, ao contr$rio
dos 4o'ens 'edie#ais8
9 As ,ualidades 'ais #alori-adas no ser 4u'ano %assara' a ser a inteli.ncia, o con4eci'ento e o
do' art=stico8
9 1n,uanto na Idade M&dia a #ida do 4o'e' de#ia estar centrada e' /eus Mteocentris'oP, nos
s&culos RS e RSI o 4o'e' %assa a ser o %rinci%al %ersona.e' Mantro%ocentris'oP8
9 A ra-o e a nature-a %assa' a ser #alori-adas co' .rande intensidade. O 4o'e' renascentista,
%rinci%al'ente os cientistas, %assa' a utili-ar '&todos e(%eri'entais e de o)ser#ao da nature-a e
uni#erso.
/urante os s&culos RIS e RS, as cidades italianas co'o, %or e(e'%lo, Gno#a, Sene-a e Clorena,
%assara' a acu'ular .randes ri,ue-as %ro#enientes do co'&rcio. 1stes ricos co'erciantes,
con4ecidos co'o 'ecenas, co'eara' a in#estir nas artes, au'entando assi' o desen#ol#i'ento
art=stico e cultural. Por isso, a It$lia & con4ecida co'o o )ero do ;enascentis'o. Por&', este
'o#i'ento cultural no se li'itou Pen=nsula It$lica. 1s%al4ou9se %ara outros %a=ses euro%eus co'o,
%or e(e'%lo, In.laterra, 1s%an4a, Portu.al, Crana, Pol<nia e Pa=ses Bai(os.

Mona Lisa de Leonardo da Sinci: u'a das o)ras de arte 'ais con4ecidas do ;enasci'ento.
[;o'%ia9se a orde' +eudal esta'ental
:
e +undi$ria
?
e e'er.ia u'a sociedade indi#idualista e
+inancista #oltada %ara o desen#ol#i'ento co'ercial e o lucro CAPI*ALISMO.
["ossos #alores, senti'entos e atitudes %assara' a re.er a #ida e o co'%orta'ento social.
[/i+erente do 4o'e' 'edie#al, es%iritualista, contido e .re.$rio, o 4o'e' 'oderno & esti'ulado a
a'ar a #ida, )uscar a satis+ao de suas necessidades de +or'a indi#idual e a culti#ar a sua
su)2eti#idade +eita de senti'entos e de %ontos de #ista %essoais.
[As cidades .an4ara' #ida, atraindo %essoas de di+erentes lu.ares dis%osta a con,uistar u' es%ao
no 'undo, a co'%etir e a enri,uecer.
[Seus anseios era' direcionados %ara a e(istncia terrena e as con,uistas 'ateriais, +icando e'
se.undo %lano as %reocu%a6es co' a #ida a%3s a 'orte e as #erdades transcendentais.
[] 'edida ,ue a 1uro%a a#ana#a %ara a Modernidade, essa 'entalidade no#a se +ir'a#a e se
di+undia.
[o campo econ8mico* uma atitude e$pansionista toma conta de todas as ati&idades e o lucro se
torna o o+4eti&o principal de qualquer ati&idade/
1. $stamental6 * sociedade %eudal era composta por trs $7T*3$1TO7 ?trs grupos sociais com status fxo;6
o clero# a noreza e os camponeses. *presentava pouca ascenso social e quase no existia moilidade
social? a /gre2a %oi uma %orma de promoo# de moilidade;.7ociedade estamental o nome dado ( estrutura
social vigente no per-odo que antecedeu as Devolues /ndustrial e Srancesa. <odemos associar estamental
ao conceito de 8est+tico9# pois um dos mais importantes traos dessa sociedade que aqueles que nasciam
em determinada camada social eram origados a permanecer nesse n-vel da pirAmide at o fm de suas
vidas. :urante a /dade 3dia# a sociedade estamental europeia demonstrou grande ascenso# se mostrando
como um tipo de triAngulo# no qual a maioria das pessoas se localizava na parte in%erior# ( margem da
sociedade.
2. Sundi+ria6 1o %eudalismo# um F+(-0 a terra outorgada por um suserano ao vassalo# em troca de
fdelidade e a2uda militar. $ssa pr+tica desenvolveu)se na /dade 3dia# ap0s o fm do /mprio Domano e %oi a
ase para o estaelecimento de uma aristocracia %undi+ria. O %eudalismo era a ase rural desenvolvida na
idade mdia. :o %eudo nasceu o chamado %eudalismo# que consistia numa organizao pol-tica e social que
se aseava na relao entre suseranos e vassalos. 1o %eudo se produzia apenas o que seria consumido nele
mesmo. 1os %eudos# os camponeses que traalhavam para o suserano tinham de pagar v+rios impostos a
ele# entre eles. *lm disso os camponeses pagavam o d-zimo ( /gre2a# que equivalia a EHa de seu sal+rio.
[Mas no se trata#a do lucro %raticado desde as 'ais re'otas trocas co'erciais, u'a +or'a de
re'unerao do co'erciante e do %rodutor %elo seu tra)al4o K u'a ,uantia cu2a 'onta no de#eria
e(ceder nunca os li'ites estreitos ca%a-es de asse.urar o sustento dos a.entes e de suas +a'=lias.
[H' lucro ,ue, ultra%assando essa +ronteira, seria considerado anti&tico %ela sociedade e %eca'inoso
%ela i.re2a.
[Com o capitalismo* as ati&idades econ8micas se li+ertam desses limites e o lucro se torna a
finalidade primeira da ati&idade econ8mica* respons.&el pela acumula()o de riqueza e de
prosperidade/
[Assi', en,uanto u' co'erciante, na Anti.uidade, calcula#a seu .an4o e'
+uno da,uilo de ,ue necessita#a %ara #i#er e %ara re%or o ,ue era .asto na
%r$tica do co'&rcio K e')arca6es e escra#os K o ne-ociante capitalista* li&re
de qualquer limite* esta+elecia seu pre(o procurando estimar o &alor
m.$imo que os compradores se mostra&em dispostos a pa-ar por seus
produtos.
[1ssas no#as condi6es de reali-ao do co'&rcio +i-era' dele Mco' ,ue ele
se tornasseP u'a das %rinci%ais ati#idades econ<'icas do ;enasci'ento, %ara a
,ual se or.ani-ara' #ia.ens intercontinentais e se +i-era' .uerras nas ,uais
era' dis%utadas as rotas co'erciais, as +ontes de %rodutos e 'at&rias9%ri'as e
a clientela K As .randes na#e.a6es ocorrera' nesse cen$rio.
A Lur-uesia & u'a %ala#ra ori.inaria da l=n.ua +rancesa M5Bour.eoisie5P, usada nas $reas de
econo'ia %ol=tica, +iloso+ia %ol=tica, sociolo.ia e 4ist3ria, e ,ue ori.inal'ente era u'a classe social
,ue sur.iu na 1uro%a na Idade M&dia Ms&culos RI e RIIP co' o renasci'ento co'ercial e ur)ano. "o
'undo ocidental, desde o +inal do s&culo RSIII, a )ur.uesia descre#e u'a classe social,
caracteri-ado %or sua %ro%riedade de ca%itais, sua relacionada 5cultura5, e sua #iso 'aterialista do
'undo. "a +iloso+ia 'ar(ista, o ter'o 5)ur.uesia5 denota a classe social ,ue det&' o 'eio de
%roduo, e cu2a sociais %reocu%a6es so o #alor da %ro%riedade e da %reser#ao do ca%ital, a +i'
de .arantir a sua su%re'acia econ<'ica na sociedade. "a conte'%or7nea teoria social o ter'o
burguesia denota a classe do'inante das sociedades ca%italistas.
Inicial'ente os )ur.ueses era' os 4a)itantes dos )ur.os M%e,uenas cidades %rote.idas %or 'urosP,
estes era' %essoas ,ue dedica#a'9se ao co'&rcio de 'ercadorias Mrou%as, es%eciarias, 2oiasP e
%restao de ser#ios e no era' )e' #istas %or inte.rantes da no)re-a, ,ue at& ento era' os
%rinci%ais detentores do %oder.
/es%re-ados %elos no)res, estes )ur.ueses era' 4erdeiros da classe 'edie#al dos #assalos e, %or
+alta de alternati#as, dedica#a'9se ao co'&rcio ,ue, al.uns s&culos 'ais tarde, ser#iria de )ase %ara
o sur.i'ento do ca%italis'o.
Co' a a%ario da doutrina 'ar(ista, a %artir do s&culo RIR, a )ur.uesia %assou a ser identi+icada
co'o a classe do'inante do 'odo de %roduo ca%italista e, co'o tal, l4e +ora' atri)u=dos os
'&ritos do %ro.resso tecnol3.ico, 'as +oi ta')&' res%onsa)ili-ada %elos 'ales da sociedade
conte'%or7nea. Os 'ar(istas cun4ara' ta')&' o conceito de 5%e,uena )ur.uesia5, ,ue +oi co'o
c4a'ara' o setor das ca'adas '&dias da sociedade atual, re.ido %or #alores e as%ira6es da
)ur.uesia.
O
*+,'a.+,3
0
6()>(B'
representou
uma ruptura
com relao
ao mundo
medieval.
As i.re2as do Per=odo Medie#al, al&' de dar o con4eci'ento reli.ioso aos cristos, to'ara' conta
do ensina'ento nas escolas, ,ue +ica#a' ane(as aos 'osteiros. O sur.i'ento da )ur.uesia +e- co'
,ue %arte das no#as escolas +osse' ad'inistradas %or esta classe e ,ue, al&' do con4eci'ento
reli.ioso, ensina#a' no#as 'at&rias.
"o s&culo RSII e RSIII, essa classe de +or'a .eral a%oiou a re#oluo a'ericana e a re#oluo
+rancesa +a-endo cair as leis e os %ri#il&.ios da orde' +eudal a)solutista, li'%ando o ca'in4o %ara
a r$%ida e(%anso do co'&rcio. Os conceitos tais co'o li)erdades %essoais, direitos reli.iosos e
ci#is, e li#re co'&rcio todos deri#a'9se das +iloso+ias )ur.uesas. Co' a e(%anso do co'&rcio e da
econo'ia de 'ercado, o %oder e a in+luncia da )ur.uesia cresceu. 1' todos os %a=ses
industriali-ados, a aristocracia %erdeu .radual'ente o %oder ou +oi e(%ur.ada %or re#oltas
)ur.uesas, %assando a )ur.uesia %ara o to%o da 4ierar,uia social. Co' os a#anos da indEstria,
sur.iu u'a classe 'ais )ai(a inteira'ente no#a, o %roletariado ou classe tra)al4adora.
O C5ET5G5C5SMO
[Essa #alori-ao das trocas co'erciais e as no#as %ossi)ilidades de lucro ,ue se a)ria' ao
co'erciante )ur.us aca)ara' %or re%ercutir na %roduo, esti'ulando9a.
[Torna&a!se ur-ente %rodu-ir 'ais e e' condi6es ca%a-es de res%onder de'anda ,ue se torna#a
cada #e- 'ais insistente.
[Racionalidade e plane4amento co'ea' a ser e(i.idos dos %rodutores, )e' co'o o
desen#ol#i'ento de tecnolo.ia %ara a %roduo e' lar.a escala.
[O est,mulo 9 in&en()o de m.quinas ,ue %otenciali-asse' a %roduo, co' a %ro'essa de %r'ios
e' din4eiro, %ro#ocou u'a #erdadeira corrida %or en.en4os tecnol3.icos ,ue acelerasse' a
%roduo e )arateasse' os %rodutos.
["essas condi6es, incenti#a9se a %es,uisa cient=+ica e se disse'ina' atitudes de %lane2a'ento e
racionalidade ,ue, aos %oucos, insere'9se na %roduo e no restante da #ida cotidiana.
[Lusca!se con4ecer os 'ecanis'os ,ue re.ula' o 'undo circundante, %rocurando o entendi'ento
da #ida e da nature-a.
[ O interesse %ela %roduo a.r=cola 'ani+esta#a9se no e(a'e siste'$tico e controlado das %lantas e
dos ani'ais, en,uanto a o)ser#ao e a classi+icao se trans+or'a' e' '&todo de con4eci'ento,
%erdendo sua atitude in.nua e sua es%ontaneidade MCon4eci'ento 1'%=rico ou de Senso Co'u'P.
[Multi%lica'9se os 2ardins )ot7nicos, os -ool3.icos e as cole6es de es%&ci'es, e(i)indo u' no#o
ti%o de curiosidade e a %reocu%ao co' %rocedi'entos ade,uados de estudo e o)ser#ao.
[ O con4eci'ento des%rendeu9se ta')&' do #is=#el %ara a%reender realidades interiores e in#is=#eis,
s3 discern=#eis %elo uso ade,uado da in#esti.ao racional MCon4eci'ento Cient=+icoP.
[Au'enta' as inda.a6es acerca do 'o#i'ento 'ec7nico e da lu-.
[Museus ou N.a)inetes de curiosidadesO %roli+era' nos s&culos RSI, RSII e RSIII.
A SOC5E7A7E 5TE15;=>E1
[So+re a +ase do indi&idualismo e da laicidade esti'ulados no ;enasci'ento, essa curiosidade
cient=+ica se diri.e, de +or'a inusitada, %ara a co'%reenso da sociedade ,ue %assa a ser #ista co'o
u'a realidade di+erente e %r3%ria, so)re a ,ual inter+ere' os 4o'ens co'o a.entes.
[7a a()o consciente e interessada so)re a sociedade resulta' di#ersos 'odelos de or.ani-ao
%ol=tica K a ;e%E)lica, a Monar,uia K ,ue de#e' ser de+endidos e i'%le'entados co'o +or'as
%oss=#eis de inter#eno e no co'o resultado do acaso ou do destino da 4u'anidade.
[Sua #alidade de#e ser )uscada na ar.u'entao coerente e racional ,ue te' %or o)2eti#o a
reali-ao do 4o'e' na co'unidade e o e(erc=cio de sua li)erdade.
[Conse-uia!se, assi', #islu')rar nesses %ri'3rdios do %ensa'ento sociol3.ico, a o%osio entre
indi&,duo e sociedade, entre li+erdade e controle social.
[Os anos da 'etade do s&culo RSII +ora' si.ni+icati#os %elo uso de %an+letos e 2ornais e' ,ue
'onar,uistas e %arla'entaristas e(%ressa#a' seus %ontos de #ista.
[1ntre 1IAT e 1IIV, u' li#reiro, Geor.es *4o'ason, e,ui#alente in.ls do %arisiense L^1toile,
coletou %erto de ,uin-e 'il %an+letos e 'ais de sete 'il 2ornais, coleo conser#ada na Bi)lioteca
Brit7nica e con4ecida co'o *4o'ason *ratos.
[A de+la.rao da .uerra ci#il ta')&' coincidiu co' o c4a'ado Nsur.i'ento do li#ro de not=cias
in.lsO, e' 1IA1.
[Mercurius Aulicus +oi u' 2ornal i'%ortante %ara u' dos lados, e Mercurius Britaniccus, o
e,ui#alente %ara o outro lado, cada ,ual %rodu-indo sua #erso dos e#entos.
[A 5lustra()o, 'o#i'ento +ilos3+ico ,ue sucedeu o ;enasci'ento, )asea#a9se na +ir'e con#ico da
ra-o co'o +onte do con4eci'ento, na cr=tica a toda adeso o)scurantista e a toda crena se'
+unda'entos racionais, assi' co'o na incessante )usca %ela reali-ao 4u'ana.
[Em rela()o 9 &ida social, os +il3so+os da Ilustrao %rocurara' entender a sociedade co'o u'
or.anis'o #i#o, ou se2a, co'%osto de %artes interde%endentes, cada u'a delas co' suas
caracter=sticas e necessidades K a a.ricultura, a indEstria, a cidade, o ca'%o.
[7esse e$erc,cio de discerni'ento resultou ta')&' a co'%reenso de di+erentes inst7ncias da #ida
social K as rela6es %ol=ticas, 2ur=dicas e sociais.
[7as rela('es entre %artes e inst7ncias constitu=das de%ende o +unciona'ento do todo, no ,ual se
+unda'enta o conceito de na()o K u' con2unto or.ani-ado de rela6es intersociet$rias.
[O nacionalismo e'er.ente do ;enasci'ento, identi+icado ainda co' a %essoa do 'onarca e
associado ao senti'ento de +idelidade e su2eio, d$ lu.ar noo de u'a coleti#idade or.ani-ada e
contratual
C
, re%resentada %or siste'as le.ais, %ol=ticos e ad'inistrati#os con#enientes.
[O poder sur-e co'o u'a construo l3.ica e 2ur=dica, inde%endente de ,ue' o ocu%a, de +or'a
te'%or$ria e re%resentati#a.
[2erce+e!se nos +il3so+os da Ilustrao o a%ro+unda'ento no estudo das rela6es sociais, o
desen#ol#i'ento de an$lises a)stratas da realidade e a ca%acidade de criar 'odelos e(%licati#os %ara
o +unciona'ento da #ida social.
[*odo esse es+oro +ilos3+ico se e(%ressa#a tanto no %rinc=%io da re%resentati#idade %ol=tica co'o na
construo de teorias %ara e(%licar a ori.e' da ri,ue-a e do #alor das 'ercadorias.
[Conceitos co'o o de >alor e Estado e(i.ira' u' es+oro te3rico i'%ortante: identi+icar as
rela6es +unda'entais %ara a co'%reenso de u' o)2eto, a%render a,uilo ,ue & %er'anente nessas
rela6es e' di+erentes &%ocas e lu.ares e, assi', construir 'odelos a)stratos ,ue e(%li,ue' seu
+unciona'ento.
[1, +inal'ente, %ro2etar 'udanas )aseadas na ao 4u'ana or.ani-ada %ela ra-o, %ela #ontade e
%ela e(%ectati#a de u'a #ida 'ais satis+at3ria.
G. C0,3)a3(a& " de contrato.
EM L"SCA 7A RA@AO 2ROT5CA
[O ;enasci'ento corres%ondeu a u' %er=odo de siste'ati-ao do %ensa'ento )ur.us,
caracteri-ado %or u'a 'entalidade laica ,ue #alori-a#a o -osto pela &ida e o racionalismo*
atri)uindo ao indi#=duo #alores %essoais ,ue no %ro#in4a' da sua ori.e', %ro%riedade ou casta.
[1, e')ora e(%ressasse u'a certa transcendentalidade reli.iosa, o ;enasci'ento e(alta#a a nature-a
e os )ene+=cios da #ida terrena, +osse' eles o (tase reli.ioso ou o si'%les %ra-er dos sentidos.
[>$ nos s&culos RSII e RSIII, entretanto, o +ortaleci'ento de u' %oderoso 'ercado internacional,
%ratica'ente de 7')ito 'undial, o a#ano na %roduo 'acia de %rodutos Min,cio da Re&olu()o
5ndustrial* na 5n-laterra* no sculo D>555) e a consolidao do lucro co' a ati#idade dese2$#el e
2usta, +ora' +atores ,ue esti'ulara' a intelectualidade )ur.uesa a a#anar %ara a ela)orao de u'
%ensa'ento %r3%rio.
[Assi', o con4eci'ento se trans+or'a#a no s3 nu'a e(altao da #ida e dos +eitos de seus 4er3is,
'as ta')&' nu' %rocesso ,ue se re#ela#a Etil e a%lic$#el #ida %r$tica.
[A+inal o desen#ol#i'ento industrial se anuncia#a e' toda sua %otencialidade e os
e'%reendi'entos, ,uando )e' diri.idos, %ro'etia' lucros 'iraculosos.
[1ra %reciso %re%arar as %essoas %ara isso e %lane2ar a %roduo e' )ases con+i$#eis e e(%eri'entais.
[A sociedade a%resenta#a necessidades ur.entes ,ue desa+ia#a' os cientistas.
[7e um lado* mel#ores condi('es de &idaP prolon-amento da e$ist%ncia #umana e uma
predisposi()o das pessoas para usufru,rem* sempre que poss,&el* tudo que produzisse de +om e
de +ens/
[7e outro* o desen&ol&imento tecnol0-ico capaz de +aratear os produtos* aumentando a
produti&idade e aprimorando a produ()o e a armazena-em de mercadorias* o transporte e a
distri+ui()o de pessoas e +ens/
[*udo isso resultaria na +or'ao de u' .rande contin.ente de tra)al4adores e consu'idores, e'
no#os 4$)itos de #ida e de relaciona'ento, no uso de no#as tecnolo.ias e %rodutos.
[A sociedade a&an(a&a para a indstria e a cultura de massa/
[Mas %lane2ar e %ro2etar o +uturo e(i.ia a conce%o de u' te'%o e de u'
es%ao deter'inados, con+ir'ando o nascente conceito de estado nacional K
u' territ3rio so)erano so)re o ,ual a )ur.uesia reina#a, i'%ri'ido u'a
%ol=tica ,ue %ri#ile.ia#a o desen#ol#i'ento econ<'ico e as necessidades do
'ercado.
[A nao de#eria se orientar %or u'a %ol=tica ,ue +a#orecesse a %ros%eridade e
a acu'ulao de ri,ue-a e ,ue ti#esse no indi#=duo sua 'ola9'estra.
[H' indi#=duo li)erto das a'arras do %assado K da reli.io, da +&, da cul%a e do %ecado, das o+icinas
de o+=cio, dos so)eranos e dos sacerdotes K 'as %leno de dese2os e e(%ectati#as de reali-ao %essoal
e de li)erdade %ara a.ir, 'o#i'entar9se, consu'ir, .erir ne.3cios e lucrar.
["o#os #alores .uiando a #ida social %ara sua 'oderni-ao, 'ais %es,uisas e a e(%lorao de no#os
ca'%os do sa)er, a#anos t&cnicos, 'el4oria nas condi6es de #ida, tudo isso so'ado %rodu-iu u'
cli'a 'uito oti'ista e' relao ao +uturo do 4o'e', o ,ue le#ou a esse surto de id&ias, con4ecido
%elo no'e de NIlustraoO.
[A 5lustra()o +oi u' 'o#i'ento ,ue %ro%un4a u'a atitude curiosa e li#re ,ue se estendia tanto
ela)orao te3rica ,uanto siste'$tica o)ser#ao e'%=rica. Acredita#a ser o con4eci'ento +onte do
sa)er, de reali-ao e satis+ao %ara a 4u'anidade.
[Acredita#a na e#oluo incessante do ser 4u'ano e' direo a eta%as cada #e- 'ais a#anadas de
sua e(istncia co'o es%&cie.
A G51OSOG5A SOC5A1 7OS SQC"1OS D>55 E D>555
[Todas essas mudan(as que ti&eram ori-em no Renascimento, en#ol#endo o destino das na6es,
o desen#ol#i'ento das co'unica6es e dos trans%ortes, a cincia e o con4eci'ento, ti#era',
inicial'ente, 'ais (ito co' -o&ernos a+solutistas e centrali-ados ,ue 4a#ia' selado a aliana
entre a anti.a no)re-a +eudal e a e'er.ente )ur.uesia co'ercial.
[Con,uistadas as %ri'eiras #it3rias dessa re#oluo econ<'ica e %ol=tica, e' ,ue u' %oder central
.arantira a e'er.ncia e a or.ani-ao dessa no#a orde' social, os estados a)solutistas se torna#a'
u' e'%ecil4o s e(i.ncias de li)erdade e e(%anso do 'ercado.
* emergente
sociedade
urguesa
apresentava
necessidades
urgentes que
desafavam
os cientistas.
[A +ur-uesia ansia#a %or se li)ertar das a'arras esta)elecidas %elas monarquias a+solutas ,ue
atra#anca#a' a li#re iniciati#a, a li)erdade de co'&rcio e a concorrncia entre sal$rios, %reos e
%rodutos.
[A +ur-uesia 4. se sentia suficientemente forte e confiante e' seus %ro%3sitos %ara dis%ensar o
a)solutis'o, re.i'e ,ue 4a#ia %er'itido a consolidao do capitalismo. Cortalecida, ela %ro%un4a
a.ora +or'as de .o#erno )aseadas na le.iti'idade %o%ular, dentre as ,uais sur.ia
%re%onderante'ente a id&ia de Rep+lica/
[5nspirada pela Rep+lica er.ue'9se )andeiras concla'ando o %o#oa aderir de+esa da i.ualdade
2ur=dica, da de'ocracia, ainda ,ue restrita, e da li)erdade de 'ani+estao %ol=tica.
[O %ensa'ento da Ilustrao de+endia id&ia da econo'ia re.ida %or leis naturais de o+erta e %rocura
,ue tendia' a esta)elecer, %ela li#re concorrncia, de 'aneira 'ais e+iciente do ,ue os decretos reais,
o 'el4or %reo, o 'el4or %roduto e o 'el4or contrato.
[Ci&is a essas %ro%ostas 4a#ia econo'istas ,ue a%osta#a' na indEstria e os ,ue
defendiam a a-ricultura como fonte de toda riqueza, o%ondo9se ao uso
ocioso ,ue a no)re-a +a-ia de suas %ro%riedades a.r$rias K era' os c4a'ados
fisiocratas/
[*endo %or )ase a id&ia de ,ue a sociedade era re.ida %or leis naturais,
se'el4antes e' seu deter'inis'o ,uelas ,ue re.e' a nature-a e a relao
entre as es%&cies, os +il3so+os da ilustrao re2eita#a' toda +or'a de controle
%ol=tico ,ue inter#iesse so)re essa racionalidade natural e +=sica.
[O controle das rela6es 4u'anas, es%ecial'ente as %roduti#as, de#eria
resultar da li#re ao das leis, cu2a l3.ica era o)2eti#o da cincia desco)rir.
[/entre os defensores da racionalidade co'o )ase da or.ani-ao da #ida e do %ensa'ento
4u'ano destacara'9se os +ranceses Ren 7escartes e 7enis 7iderot/
[;en& 7escartes %or siste'ati-ar essa +& ina)al$#el na ra-o na +rase: NPenso, lo.o e(istoO K aca)ou
%or e'%restar seu no'e K e' lati', Cartesius K a esse %rinc=%io ,ue +icou con4ecido co'o
Nracionalis'o cartesianoO.
[Assi', a ideia de u'a racionalidade natural %er%assa#a a co'%reenso do 4o'e', de sua #ida e'
sociedade e de suas ati#idades %roduti#as.
[O %rinc=%io da li)erdade ad'itia ,ue, li#re de coi+i('es
F
, o)st$culos e 4u-os
I
, o 4o'e' seria ca%a-
de e(ercer sua so)erania, escol4endo )e' entre +ins e o)2eti#os %ro%ostos.
MAs leis naturais re.ularia' as rela6es econ<'icas e as sociedades seria' constru=das co' )ase na
#ontade li#re e nas rela6es contratuais +ir'adas entre os 4o'ens.
[*a')&' +rancs, Hean!Hacques Rousseau +oi u' dos 'ais ardorosos de+ensores dessa ideia e u'
dos 'ais cr=ticos da sociedade de seu te'%o. 1' sua o)ra Contrato Social, a+ir'a#a ,ue a )ase da
#ida social esta#a no interesse co'u' e no consenti'ento un7ni'e dos 4o'ens e' renunciar s suas
#ontades %articulares e' +a#or da coleti#idade.
O
desenvolvime
nto do
capitalismo
estimulou a
sistematiza
o do
pensamento
sociol0gico.
4. C0262;A06 ato ou e%eito de coiirV iniir por meio de lei ou regra imposta.
L. _(>06 dom-nio# poder# opresso# tirania.
[Mais pessimista ,ue outros +il3so+os da sua &%oca, ;ousseau re2eita#a a id&ia de e#oluo e,
)uscando des#endar a ori.e' das desi.ualdades sociais, %rocurou reconstruir a 4ist3ria da
4u'anidade desde o i-ualitarismo
N
%ri'iti#o at& a sociedade co'%le(a e di+erenciada.
[/esse 'odo, identi+icou no a%areci'ento da sociedade %ri#ada a +onte de toda di+erenciao e
in2ustia social.
[Tornou!se* assi', %artid$rio de u'a sociedade ,ue de+endesse %rinc=%ios i.ualit$rios e cu2a
or.ani-ao %ol=tica ti#esse u'a )ase li#re e contratual, %rinci%ais le'as da Re&olu()o Grancesa
R
,ue se a#i-in4a#a.
[Ho#n 1ocSe, %ensador in.ls, ta')&' de+endeu a id&ia da sociedade resultante da li#re associao
entre indi#=duos dotados de ra-o e #ontade ,ue, co'o %ara ;ousseau, teria u'a )ase contratual ,ue
re.ularia, entre outras coisas, as +or'as de %oder e as .arantias de li)erdade indi#idual.
[/i+erente'ente do %ensador +rancs, 1ocSe recon#ecia* entre os direitos indi&iduais* o respeito 9
propriedade/ ;eco'enda#a ta')&' ,ue tais %rinc=%ios, direitos e li)erdades ti#esse' esti#esse'
e(%ressos e .arantidos %or u'a constituio.
[Esses fil0sofos < por sua preocupa()o #ist0rica e por encararem a
sociedade como uma matria em desen&ol&imento* de ori-em natural e n)o!
di&ina < da&am in,cio a uma forma de pensar que le&aria 9 desco+erta das
+ases materiais das rela('es sociais/
[2erce+e!se claramente ,ue se conscienti-a#a' da di+erena entre indi#=duo e
coleti#idade, ,ue 2$ identi+ica#a' a e(istncia de re.ras ,ue diri.ia' a #ida
coleti#a, se'el4antes s leis naturais ,ue re.ia' o sur.i'ento, desen#ol#i'ento
e rela6es entre es%&cies.
[2resos ainda ao princ,pio da indi&idualidade** esses fil0sofos entendiam a &ida coleti&a como a
fus)o de su4eitos* possi+ilitada pela manifesta()o e$pl,cita de suas &ontades/
M. I>(a&23a)2'.0: s.m. Silosofa. <ol-tica. :outrina# comportamento eLou caracter-stica dos que priorizam
ou pregam a igualdade civil# pol-tica e social para todos aqueles que %azem parte de uma sociedade.
[. Devoluo Srancesa6 Devoluo Srancesa o nome dado ao con2unto de acontecimentos que# entre M de
maio de E[GW e W de novemro de E[WW# alteraram o quadro pol-tico e social da Srana. $la comea com a
convocao dos $stados .erais e a @ueda da Nastilha e se encerra com o golpe de estado do EG de
rum+rio de 1apoleo Nonaparte. $m causa estavam o *ntigo Degime ?Ancien Rgime; e os privilgios do
clero e da noreza. Soi in4uenciada pelos ideais do /luminismo e da /ndependncia *mericana ?E[[F;. $st+
entre as maiores revolues da hist0ria da humanidade. * Devoluo considerada como o acontecimento
* flosofa
social da
/lustrao
levou (
descoerta
das ases
materiais
das
relaes
sociais.
que deu in-cio ( /dade 'ontemporAnea. *oliu a servido e os direitos %eudais e proclamou os princ-pios
universais de ,Liberdade, Igualdade e Fraternidade, ?Libert, Egalit, Fraternit;# %rase de autoria de Xean)
Xacques Dousseau. <ara a Srana# ariu)se em E[GW o longo per-odo de convulses pol-ticas do sculo O/O#
%azendo)a passar por v+rias rep=licas# uma ditadura# uma monarquia constitucional e dois imprios.
A7AM SM5THE O ASC5METO 7A C56C5A ECOTM5CA
[Goi Adam Smit#* considerado fundador da ci%ncia econ8mica* ,ue' de'onstrou ,ue a an$lise
cient=+ica %odia ir al&' do ,ue era e(%ressa'ente 'ani+esto nas #ontades indi#iduais.
[a +usca por entender a ori-em da riqueza das na('es* Smit# identificou no tra+al#o* ou se4a*
na produti&idade* a -rande fonte de produ()o de &alor/
["o so'ente na a.ricultura, co'o ,ueria' uns, ne' a indEstria, co'o ,ueria' outros, 'as
%rinci%al'ente no tra+al#o K ca%a- de trans+or'ar 'at&ria )ruta e' 'ercadoria 9 era res%ons$#el
%ela ri,ue-a das na6es.
[1ssa id&ia ser$ reto'ada e reela)orada no s&culo RIR e no s&culo RR %or Uarl Mar$/
[esse esfor(o %or entender as rela6es econ<'icas, Ada' S'it4 %ensa#a a sociedade no co'o u'
con2unto a)strato de indi#=duos dotados de #ontade e li)erdade, tal co'o 4a#ia' +eito ;ousseau e
Loc_e, 'as co'o u' con2unto de seres cu2o co'%orta'ento o)edece' a re.ras di+erentes das ,ue
re.e' a ao indi#idual.
[Sens,&el 9 &erdadeira natureza da &ida social* Adam Smit# perce+ia que a coleti&idade era
muito mais do que a soma dos indi&,duos que a comp'em/
[A Re&olu()o 5ndustrial
V
esta#a e' %leno anda'ento e seus +rutos se anuncia#a'.
1E;5T5M57A7E E 15LERA15SMO
MAs teorias sociais da Ilustrao, no s&culo RSII e(%ressa' o des%ertar do %ensar cient=+ico so)re a
sociedade.
M*i#era' o %oder de orientar a ao %ol=tica e lanar as )ases do ,ue #iria a ser o 1stado. Ca%italista
constitucional e de'ocr$tico, desen#ol#ido no s&culo RIR.
V. R+?0&(;A0 I,-('3)2a&6 consistiu em um con2unto de mudanas tecnol0gicas com pro%undo impacto no
processo produtivo em n-vel econ&mico e social. /niciada no Deino Rnido# em meados do sculo OP///#
expandiu)se pelo mundo a partir do sculo O/O.
*o longo do processo# a era da agricultura %oi superada# a m+quina %oi superando o traalho humano# uma
nova relao entre capital e traalho se imp&s# novas relaes entre naes se estaeleceram e surgiu o
%en&meno da cultura de massa# entre outros eventos. $ssa trans%ormao %oi poss-vel devido a uma
cominao de %atores# como o &26+)a&2'.0 +/0,H.2/0T# a acumulao de capital e uma srie de
invenes# tais como o motor a vapor. O capitalismo tornou)se o sistema econ&mico vigente.
* Devoluo /ndustrial comumente dividida em ! partes
E
6 primeira ?E[GH)EG!H;# segunda ?EGFH)EWJM;#
conhecida chamada de Devoluo Tecnol0gica# e terceira ?EW[H);# tamm chamada de Devoluo :igital.
* atriuio de datas varia muito de autor pra autor.
T. L26+)a&2'.0 +/0,H.2/06 * teoria do lieralismo econ&mico surgiu no contexto do fm do
mercantilismo# per-odo em que era necess+rio estaelecer novos paradigmas# 2+ que o capitalismo estava
se frmando cada vez mais. * ideia central do lieralismo econ&mico a de%esa da emancipao da
economia de qualquer -0>.a
10
externo a ela mesma# ou se2a# a eliminao de inter%erncias provenientes
de qualquer meio na economia.
10. D0>.a: :ogma um termo de origem grega que signifca literalmente 8o que se pensa verdade9.
1a antiguidade# o termo estava ligado ao que parecia ser uma crena ou convico# um pensamento frme
ou doutrina.
<osteriormente passou a ter um %undamento religioso em que determinado ponto em uma doutrina dado
como indiscut-vel# inquestion+vel# uma verdade asoluta que deve ser ensinada com autoridade.
MIncenti#ara' di+erentes 'o#i'entos %ol=ticos %ela le.iti'ao do %oder, +osse de car$ter
'on$r,uico, co'o na Re&olu()o ;loriosa
::
da In.laterra, +osse de car$ter re%u)licano co'o na
;e#oluo Crancesa, ou ainda do ti%o ditatorial, co'o no i'%&rio na%ole<nico.
M*o i'%ortante ,uanto seu #alor co'o +or'a de entendi'ento da #ida social +oi sua re%ercusso
%r$tica na #ida %ol=tica da sociedade.
[A filosofia social desse %er=odo te#e, e' relao renascentista
:?
, a #anta.e' de no construir
a%enas u'a cr=tica social )aseada no ,ue a sociedade %oderia ideal'ente #ir a ser, 'as de criar
%ro2etos concretos de reali-ao %ol=tica %ara a sociedade )ur.uesa e'er.ente.
[A idia de 1stado co'o u'a entidade cu2a le.iti'idade se )aseia na %retensa re%resentati#idade da
sociedade & u' a#ano e' relao id&ia de monarquia a+soluta
:C
/
[ao se trata 'ais de u'a %essoa ,ue .o#erna %or direito de 4erana e san.ue, 'as de u'a
instituio a)strata ,ue ad'inistra u' territ3rio a %artir de %actos esta)elecidos %ela coleti#idade.
[A +iloso+ia social da Ilustrao conce)ia ta')&' a id&ia de nao co'o o .erencia'ento e
ad'inistrao de leis, ri,ue-as e %oder K nesse %rocesso %ressu%6e'9se a noo de con+lito de
interesses e o con+ronto social.
[As idias de 1ocSe e Montesquieu* outro importante pensador da 5lustra()o foram a +ase da
Constitui()o norte!americana de :RVR/
11. R+?0&(;A0 G&0)20'a: %oi uma revoluo# em grande parte no)violenta ?por vezes chamada de
,Devoluo sem sangue,;# que teve lugar no Deino Rnido em EFGG)EFGW# na qual o rei Xaime //# da dinastia
7tuart# cat0lico# %oi removido do trono de /nglaterra# $sc0cia e <a-s de .ales# sendo sustitu-do por sua
flha# 3aria // e pelo genro# o nore neerlands .uilherme# <r-ncipe de Orange.
:urante o seu reinado de oito anos# Xaime // tornou)se v-tima da atalha pol-tica entre cat0licos e
protestantes# em como entre os direitos seculares da coroa e os poderes pol-ticos do <arlamento.
O principal prolema de Xaime // era no ser protestante# o que o limitava perante amos os partidos do
parlamento ) os tories# conservadores# e os >higs# lierais. @ualquer tentativa de re%orma tentada por
Xaime era vista como suspeita.
Xaime // %oi perdendo seu prest-gio por algumas pol-ticas consideradas indese2adas# como a criao de um
exrcito permanente e soretudo a tolerAncia religiosa# procurando reconduzir o pa-s para o catolicismo# e
%ortalecer seu poder# em pre2u-zo do <arlamento. :esde Henrique P///# os cat0licos eram discriminados.
$mora 'arlos //# irmo e predecessor de Xaime# tamm tivesse praticado a tolerAncia religiosa# ele era to
aertamente cat0lico quanto Xaime //.
12. F2&0'0Ja R+,a'/+,32'3a6 * flosofa do Denascimento# marcada pelos extraordin+rios descorimentos
cient-fcos e o auge do humanismo# revelou em sua riqueza e variedade as grandes trans%ormaes
culturais# econ&micas e sociais da poca. 7ua gradual autonomia em relao ( teologia# %avorecida pelas
guerras de religio e a consolidao dos estados nacionais# propiciou o surgimento de uma nova atmos%era
ideol0gica que se caracterizou pela crescente secularizao e autonomia do saer. O mundo renascentista#
que no elaorou grandes sistemas meta%-sicos# estaeleceu as novas questes e conceitos que
determinariam o progresso da flosofa moderna mediante a indagao de trs temas %undamentais6 a
natureza# o homem e a sociedade.
* revoluo cient-fca %oi sem d=vida o eixo central das novas concepes.
1G. M0,a)C(2a a6'0&(3a 0( a6'0&(32'3a6 segundo a defnio cl+ssica# a %orma de governo onde o
3onarca ou Dei exerce o poder asoluto# sem o uso dos preceitos constitucionais. Tem como principal
caracter-stica a inexistncia da diviso dos trs poderes# que se concentram nas mos de uma s0 pessoa.
$sse tipo de governo %oi muito comum at o sculo OP//# atingindo meados do 7culo O/O. *tualmente
ainda existem monarquias asolutas# apesar de mais atenuadas e com um pouco mais de distriuio do
poder.
Rm exemplo de $stado que teve monarquia asoluta %oi a /nglaterra# que adaptou essa %orma de governo
at ( criao da sua 'onstituio# por volta de E[MH. *tualmente# uma 3onarquia 'onstitucional. :e %ato#
a grande maioria das naes europias# nos seus prim0rdios# teve um estreito relacionamento com o
asolutismo.
[A')os %re.ara' a di&is)o do Estado em tr%s poderes: o le-islati&o, incu')ido da ela)orao e
da discusso das leis8 o e$ecuti&o, encarre.ado de sua e(ecuo e da %roteo dos direitos naturais
li)erdade, i.ualdade e %ros%eridade8 e o 4udici.rio, res%ons$#el %ela +iscali-ao o)ser#7ncia
das leis ,ue asse.ura#a' os direitos indi#iduais e seus li'ites.
[Essa di&is)o esta)elecia a distri)uio das tare+as .o#erna'entais e a 'Etua +iscali-ao entre os
%oderes do 1stado. Loc_e de+endia, ainda, a id&ia de ,ue a ori.e' da autoridade no se encontra nos
%ri#il&.ios da tradio, da 4erana ou da concesso di#ina, 'as no contrato e(%resso %ela li#re
'ani+estao das #ontades indi#iduais.
[A le.islao norte9a'ericana, instituindo a di#iso do 1stado nos trs %oderes e esta)elecendo
'ecanis'os %ara .arantir a eleio le.=ti'a dos .o#ernantes e os direitos do cidado, %<s e' %r$tica
os ideais pol,ticos li+erais
:F
e democr.ticos modernos
:I
.
[Assi', os Estados "nidos da Amrica constitu,ram a primeira rep+lica li+eral!democr.tica
+ur-uesa/

Вам также может понравиться