5.

Lu th«ng
"..chóng ta nhËn thÊy r»ng c¬ thÓ con ngêi lµ vËt thÓ 3
chiÒu c¬ b¶n nhÊt, b¶n th©n nã kh«ng thÓ lµ trung t©m
chó ý trong c¶m thô kiÕn tróc; r»ng kiÕn tróc trong chõng
mùc lµ mét ngµnh nghÖ thuËt, ®îc m« t¶ trong c¸c giai
®o¹n thiÕt kÕ nh mét nghÖ thuËt trõu tîng h¬n lµ nghÖ
thuËt h×nh thÓ… Chóng ta tin tëng r»ng nh÷ng c¶m xóc 3
chiÒu chñ yÕu ®¸ng ghi nhí b¾t nguån tõ nh÷ng kinh
nghiÖm vËt thÓ vµ r»ng c¶m xóc nµy cã thÓ cÊu thµnh
c¬ së cho qu¸ tr×nh c¶m thô kh«ng gian trong kinh
nghiÖm vÒ kiÕn tróc.
…Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a thÕ giíi c¬ thÓ con ngêi vµ thÕ
giíi kh«ng gian ë lu«n lu«n biÕn ®æi. Chóng ta t¹o nªn
nh÷ng n¬i chèn, lµ mét sù m« t¶ c¸c kinh nghiÖm xóc c¶m
ngay c¶ khi ®ã lµ nh÷ng xóc c¶m cã ®îc bëi nh÷ng n¬i
chèn chóng ta võa t¹o nªn. Cho dï chóng ta biÕt râ hoÆc
kh«ng biÕt ®Õn tiÕn tr×nh nµy, c¬ thÓ con ngêi vµ sù lu
th«ng cña nã còng sÏ lµ cuéc ®èi tho¹i bÊt biÕn trong mét
c«ng tr×nh".
Charles Moore & Robert Yudell
Body, Memory and Architecture. 1977

§êng lu th«ng cã thÓ ®îc hiÓu nh mét sîi chØ tri gi¸c nèi kÕt c¸c kh«ng gian trong mét c«ng
tr×nh hoÆc mét sè kh«ng gian néi thÊt, ngo¹i thÊt víi nhau.

227
V× chóng ta di chuyÓn trong kho¶ng thêi gian
xuyªn qua mét tiÕn tr×nh kh«ng gian
chóng ta c¶m nhËn mét kh«ng gian trong mèi liªn
hÖ víi n¬i chóng ta ®ang tån t¹i vµ n¬i chóng ta
sÏ tån t¹i. Ch¬ng nµy tr×nh bÇy c¸c nguyªn t¾c
cÊu thµnh hÖ thèng lu th«ng cña mét c«ng tr×nh
nh nh÷ng thµnh tè x¸c ®Þnh t¸c ®éng ®Õn nhËn
thøc cña chóng ta vÒ h×nh khèi, kh«ng gian cña
c«ng tr×nh.

S¶nh lín ®îc chiÕu s¸ng tõ m¸i, trô

së Olivertti, Milton Keynes, 1971,
James Stirling&Michel Wilford.

Lèi vµo
TÇm nh×n xa

228
Cæng vµo
Tõ bªn ngoµi vµo bªn trong

H×nh th¸i ®êng dÉn

TÝnh liªn tôc cña kh«ng gian

Mèi quan hÖ kh«ng gian -

®êng dÉn. C¸c c¹nh, nót,
®iÓm dõng cña ®êng dÉn

H×nh thÓ cña ®êng kh«ng

gian lu th«ng. Hµnh lang,
s¶nh, phßng triÓn l·m, cÇu
thang, phßng,…

Lèi vµo Notre Du Haut,

Ronchamp, Ph¸p, 1950-
1955, Le Corbusier

229
Tríc khi vµo bªn tong néi thÊt c«ng tr×nh, chóng ta tiÕn ®Õn cöa
vµo theo mét ®êng dÉn. §©y lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña tæ chøc
giao th«ng mµ trong suèt qu¸ tr×nh ®ã, chóng ta cã thÓ quan s¸t,
chiªm nghiÖm vµ sö dông nh÷ng kh«ng gian cña c«ng tr×nh.

Lèi vµo mét c«ng tr×nh cã thÓ chØ lµ mét vµi bíc ch©n qua mét
kh«ng gian c« ®äng, hay cã thÓ lµ mét lé tr×nh quanh co dµi dßng.
B¶n chÊt cña lèi vµo nµy cã thÓ t¬ng ph¶n víi nh÷ng g× nã ®èi
diÖn ë ®iÓm cuèi, hoÆc cã thÓ tiÕp nèi tÝnh liªn tôc víi hÖ thèng
kh«ng gian néi thÊt, lµm lu mê sù ph©n biÖt gi÷a kh«ng gian néi
thÊt vµ ngo¹i thÊt.

Trùc diÖn:
Mét lèi vµo trùc diÖn híng trùc
tiÕp vµo cöa vµo mét c«ng tr×nh däc
theo trôc ®êng dÉn th¼ng . §iÓm
kÕt thóc cña tÇm nh×n rÊt râ rµng,
nã cã thÓ lµ toµnbé mÆt tiÒn c«ng
tr×nh, cã thÓ lµ mét cöa vµo tæ chøc
trªn lèi vµo.

ChÐo híng:
Mét lèi vµo chÐo híng sÏ n©ng cao
hiÖu qu¶ phèi c¶nh cña h×nh khèi
c«ng tr×nh. §êng dÉn cã thÓ bÎ
ngoÆt mét hay nhiÒu lÇn vµ t¨ng c-
êng tÝnh tiÕp nèi cña nã. Khi mét
cæng vµo ®îc tiÕn ®Õn víi mét gãc
qu¸ hÑp, m¸i ®ãn, cöa vµo nh« ra sÏ
trë nªn hiÖn h÷u, râ rµng.
230
Xo¾n èc:
Mét lèi vµo d¹ng xo¾n èc kÐo dµi
tÝnh liªn tiÕp cña nã vµ tÝnh ba
chiÒu cña h×nh khèi c«ng tr×nh khi
chóng ta ®i quanh chu vi cña nã.
Cæng vµo c«ng tr×nh cã thÓ hiÖn
nh×n thÊy mét c¸ch gi¸n®o¹n trong
suèt lé tr×nh, lµm râ rµng vÞ trÝ cña
nã hoÆc bÞ che khuÊt ®Õn cuèi lé
tr×nh.

B¶n vÏ kh«ng gian nhµ thê chÕ ngù

kh«ng gian quy ho¹ch cña Camilo Sitte
minh häa lèi vµo kh«ng ®èi xøng linh
ho¹t vµo c¸c c«ng tr×nh nhµ thê ®îc c¶m
nhËn tõng phÇn riªng biÖt tõ nh÷ng
®iÓm kh¸c nhau trªn qu¶ng trêng.

BiÖt thù Barbaro, Maser, Italy, 1560-1568, Andrea Palladio

231
 Cæng chÝnh vµ lèi
vµo thêng cã ý híng
chóng ta ®Õn ®êng
dÉn phÝa xa hay cã ý
chµo ®ãn sù th©m
nhËp vµo bªn trong

Qian men, nèi kÕt Tö CÊmThµnh vµ thµnh phè

bªn ngoµi, B¾c Kinh, Trung Quèc, TK15
BiÖt thù Garches, Vaucresson,
Ph¸p, 1926-1927, Le
Corbusier

232
 Nhµ thê Catholic, Taos
New Mexico

Lass House, New Canaan,

Connecticut, 1949, Philip
Johnson

MÆt b»ng tßa thÞ chÝnh

Saynatsalo, PhÇn Lan, 1950-
1952, Alvar Aalto

§êng dèc vµo trong vµ xuyªn qua c«ng tr×nh, Trung t©m
nghÖ thuËt thÞ c¶m Carpenter, §¹i häc Harvard,
Cambridge, Massachusetts, 1961-1964, Le Corbusier.
233
 C¸c b¶n vÏ vÞ trÝ nhµ thê trong
kh«ng gian quy ho¹ch minh häa
nh÷ng lèi vµo c«ng tr×nh bÊt ®èi
xøng sinh ®éng. Nh÷ng phÇn
kh¸c nhau cña nhµ thê ®îc c¶m
nhËn ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau
(Camilo Sitte)

Trêng cao ®¼ng Kresge, Santa

Cruz, §¹i häc California, 1972-
1974, MTLW/Moore vµ
Tumbul

§êng phè ë Siena, Italy

234
 Quang c¶nh nh×n vÒ híng §«ng tõ cöa ®Òn

Gãc nh×n tõ trªn cao cña Acropolis, Athens, Hy

L¹p, nÐt chÊm chØ ra ®êng dÉn xuyªn qua
cæng ®Õn ®iÓm kÕt thóc phÝa §«ng cña
®Òn Pantheon

235
Edwin Cheney House, Oak Park, 1904,
Frank Lloyd Wright

Villa Hutheesing (ph¬ng ¸n), Ahmedabad,

Ên §é, 1952, Le Corbusier

ViÖc tiÕn vµo mét c«ng

tr×nh, mét c¨n phßng bªn trong
c«ng tr×nh, mét khu vùc x¸c
®Þnh cña kh«ng gian ngo¹i
thÊt, bao hµm viÖc tiÕn qua
mét mÆt ph¼ng ®øng ng¨n
c¸ch kh«ng gian nµy vµ kh«ng
gian kia, t¸ch rêi ë ®©y vµ ë
kia.
Hµnh ®éng tiÕn vµo cã thÓ
®îc m« t¶ mét c¸ch tinh tÕ
h¬n lµ chui qua mét c¸i lç ®îc
®ôc trªn têng. Nã cã thÓ lµ
viÖc xuyªn qua mét mÆt
236
 ph¼ng hiÓu ngÇm ®îc thiÕt
lËp bëi hai cét ®øng, cã thÓ
víi mét thanh dÇm phÝa trªn.
Trong trêng hîp tÝnh liªn tôc
vÒ kh«ng gian, vÒ tÇm nh×n
®îc yªu cÇu, thËm chÝ thay
®æi cao ®é cã thÓ thiÕt lËp
nªn mét ®iÓm tiÕn vµo vµ
®¸nh dÊu sù xuyªn qua tõ n¬i
nµy sang n¬i kh¸c.
Trong c¸c trêng hîp b×nh th-
êng, khi têng ®îc sö dông ®Ó
x¸c ®Þnh, khÐp kÝn kh«ng
gian, lèi vµo ®îc thiÕt lËp nh
mét kho¶ng më trªn mÆt têng
bao. Tuy nhiªn, h×nh thøc cña
cæng vµo cã thÓ ®îc biÕn
®æi tõ mét lç hæng ®¬n gi¶n
®Õn mét cæng vµo chi tiÕt,
tØ mØ.
BÊt chÊp h×nh thÓ kh«ng
gian ®îc tæ chøc lèi vµo hay
h×nh thÓ giíi h¹n cña kh«ng
gian, lèi vµo trong mét kh«ng
gian ®îc x¸c ®Þnh râ rÖt nhÊt
lµ khi nã vu«ng gãc víi híng
cña lèi vµo.

Cæng vµo cã thÓ ®îc tæ chøc

theo c¸c d¹ng sau: ngang b»ng,
nh« ra, lâm vµo. Mét cæng vµo
ngang b»ng sÏ duy tr× tÝnh liªn
tôc cña têng bao, nhng cã thÓ rÊt
mê nh¹t. Mét cæng vµo nh« ra
h×nh thµnh mét kh«ng gian
chuyÓn tiÕp, béc lé chøc n¨ng
thu hót tiÕn vµo vµ ®îc cung
cÊp mét m¸i che. Mét cæng lâm
vµo cung cÊp tÝnh che chë vµ
nhËn mét phÇn kh«ng gian ngo¹i
thÊt vµo c«ng tr×nh.

Trong mçi h×nh th¸i trªn, lèi vµo

®Òu cã thÓ m« t¶ h×nh th¸i cña
kh«ng gian s¾p ®îc tiÕn vµo.
HoÆc nã cã thÓ t¬ng ph¶n hoµn
toµn víi h×nh thÓ kh«ng gian bªn
237
trong nh»m nhÊn m¹nh tÝnh x¸c
®Þnh cña nã.

VÒ vÞ trÝ, mét cæng vµo cã thÓ

lµ trung t©m cña mÆt tiÒn c«ng
tr×nh, hoÆc cã thÓ ®îc ®Æt
lÖch, t¹o tÝnh ®èi xøng côc bé
quanh nã. VÞ trÝ cæng vµo,
trong sù liªn hÖ víi kh«ng gian
bªn trong sÏ quyÕt ®Þnh h×nh
th¸i lu th«ng vµ c¸c ho¹t ®éng
bªn trong kh«ng gian ®ã.

H×nh ¶nh cña cæng vµo cã thÓ

®îc t¨ng cêng nhê:
- T¹o nªn kho¶ng më thÊp
h¬n, réng h¬n hoÆc hÑp
h¬n mong ®îi.
- T¹o cæng vµo s©u hoÆc
loanh quanh.
- Liªn kÕt cæng vµo víi c¸c
trang trÝ phøc t¹p.

Plazza San Marco, Venice, gãc nh×n híng ra biÓn víi Doge's Palace bªn tr¸i vµ th viÖn
Scamozzi bªn ph¶i. Lèi vµo tõ biÓn cña qu¶ng trêng ®îc ®¸nh dÊu bëi hai cét ®¸ granite, cét s
tö (1189) vµ cét th¸nh Theodore (1329)

238
¤-toro, Cæng ®Çu tiªn vµo ®Òn Toshogu, Nhµ ë cña Currutchet, La Plata, Argentina,
Nikko, QuËn Tochigi, NhËt B¶n. 949, Le Corbusier.
Mét cæng vµo cho ngêi ®i bé ®îc nhÊn
m¹nh bªn c¹nh mét kho¶ng më lín

Von Sternberg House, Los Angeles, California, 1936,

Richard Neutra. Mét lèi vµo cong nhÑ cho xe h¬i trong
khi lèi vµo c¨n hé ®îc bè trÝ phÝa trªn cao

239
 S. Giorgio Maggiore, Venice, 1566-1610, Andrea
Palladio, mÆt tiÒn ®îc hßan thiÖn bëi Vicanzo
Scamozzi.
Cã hai tû lÖ trong mÆt ®øng nµy: mét t¬ng øng víi
kh«ng gian quy ho¹ch, mét t¬ng øng víi tû lÖ ngêi.

Tßa nhµ Quèc héi, Chandigar, Ên §é, 1956-1959, Le Corbusier

DÉy cét ë lèi vµo t¬ng thÝch víi tÝnh c«ng céng cña c«ng tr×nh

240
Cung ®iÖn Katsura , Kyoto, NhËt B¶n, TK17
Trong khi hµng rµo ng¨n chia tuyÖt ®èi, cæng vµo, c¸c bËc ®¸ cung cÊp tÝnh liªn tôc bªn
ngoµi vµ bªn trong.

Cöa hµng Morris, San Francisco,

California, 1948-1949, Frank Lloyd Ng©n hµng quèc gia Merchan,
Grinneil, Lowa, 1914, Louis Sulivan
Wright

241
C¸c kho¶ng më víi trang trÝ phøc t¹p nhÊn m¹nh lèi vµo

Lèi vµo th¸p m«n, ®Òn Horus ë Edfu,

257-237TCN

Mét kho¶ng më th¼ng ®øng, hÑp

nhÊn m¹nh lèi vµo c¸c c«ng tr×nh

242
Nhµ ë cña bµ Robert Venturi, Chestnut Hill,
Pnnsylvania, 1962-1964, Robert Venturi

§µi tëng niÖm John F. Kenedy,

Dallas, Texas, 1970, Philip
Johnson

Lèi vµo tßa nhµ qu¶n lý c«ng ty Johnson Wax, Rache

Wisconsin, 1936-1939, Frank Lloyd Wright
243
 MÆt b»ng

Tßa ¸n tèi cao, Chandigarh, Punjab, Ên §é, Le Corbusier

MÆt ®øng híng B¾c

§Òn Pantheon, Rome, 120-124 SCN

244
Th¸nh ®êng Håi gi¸o Knesses Tifereth Israwl,
Portchester, New York, 1954, Philip Johnson

Nhµ nguyÖn Pazzi, Florence, Italy, 1429-1446, Filippo Brunelleschi

S. Vitale, Ravenna, Italy, 526-546 SCN

Lèi vµo ®îc tæ chøc lÖch híng so víi trôc c«ng tr×nh

245
C¸c hµnh lang, m¸i ®ua v¬n ra tõ khèi
c«ng tr×nh cung cÊp sù che chë, chµo
®ãn vµ nhÊn m¹nh lèi vµo

Nhµ h¸t Oriental, Milwaukee, Wisconsin, 1927, Dick vµ Baues

BiÖt thù Hadrian, Tivoli, Italy, 118/125 SCN

246
S.Andrea del Quirinale, Rome, 1670, Govanni Bernini

Gagarin House, Peru, Vermont, 1968, MLTW.Moore-Turnmull

S. Andrea, Mantua, Italy, 1472-1494, Leon Battista Alberti

C¸c vÝ dô minh häa kho¶ng lâm t¹o lèi vµo

247
 C¸nh nhµ phÝa ®«ng, B¶o tµng nghÖ thuËt quèc gia Washington D.C.
1978, I.M.Pei vµ céng sù

C¸c bËc thang vµ ®êng dèc ®Õ xuÊt mét chiÒu híng th¼ng ®øng vµ bæ sung tÝnh c¶m nhËn
thêi gian khi tiÕn vµo c«ng tr×nh

Row House, Galena, Illinois

C«ng tr×nh tËp ®oµn Millowners,

Ahmadabad, Ên §é, 1954, Le Corbudier
248
Taliesin West, gÇn Phoenix, Arizona, 1983, Frank Lloyd Wright

L¨ng mé Hoµng ®Õ Wan Li (1563-1620)

§«ng B¾c B¾c Kinh, Trung Quèc.

249
 Néi thÊt lèi vµo, Francesco Borromini
Bøc têng dÇy ®îc khoÐt lç, t¹o nªn mét kh«ng
gian lu th«ng kÕt nèi n¬i nµy víi n¬i kh¸c

Santa Barbara Courthouse, California, 1929, William Mooser.

Lèi vµo chÝnh ®îc bè trÝ víi gãc nh×n th¼ng vµo khu vên, ®åi c©y.

TÊt c¶ c¸c ®uêng dÉn, sù di

chuyÓn cu¶ ngêi, xe cé, hµng ho¸
hay dÞch vô ®Òu cã d¹ng tuyÕn
vµ tÊt c¶ c¸c ®êng dÉn ®Òu cã
®iÓm xuÊt ph¸t. Tõ ®ã, chóng ta
xuyªn qua c¸c kh«ng gian liªn tiÕp
nhau vµ ®Õn ®Ých. §¬ng nÐt
cña ®êng dÉn phô thuéc vµo h×nh
th¸i lu th«ng cña chóng ta. Khi ®i
bé, chóng ta cã thÓ dõng l¹i, quay
®Çu, nghØ ng¬i khi muèn, mét
chiÕc xe ®¹p sÏ khã h¬n, xe « t«
cßn khã kh¨n h¬n trong viÖc thay
®æi híng ®ét xuÊt. Cã mét h×nh
¶nh thó vÞ lµ b¸nh xe ®ßi hái mét
mÆt ®êng, mét lèi ®i tr¬n tru
h¬n, ngßi bé hµnh chØ ®ßi hái
mét chiÒu réng ®¸p øng ®îc yªu
cÇu võa ®ñ vÒ kÝch thíc tèi
thiÓu. Ngêi bé hµnh, tuy cã kh¶
n¨ng thay ®æi ®ét ngét chiÒu h-
íng l¹i yªu cÇu mét kh«ng gian lín
h¬n kÝch thíc c¬ thÓ vµ sù tù do
chän lùa ®a d¹ng däc ®êng ®Én.
250
 C¸c giao ®iÓm lu«n lµ ®iÓm ®ßi
hái sù chän lùa cña ngêi tiÕn ®Õn
nã. TÝnh liªn tôc vµ tØ lÖ cho
phÐp chóng ta ph©n biÖt ®îc con
®êng lín dÉn ®Õn nh÷ng kh«ng
gian lín vµ con ®êng nhá dÉn
®Õn nh÷ng kh«ng gian nhá h¬n.
Khi c¸c ®êng dÉn nµy t¬ng ®¬ng
nhau, mét kh«ng gian thÝch ®¸ng
lµ cÇn thiÕt cho phÐp con ngêi
dõng l¹i vµ quyÕt ®Þnh. H×nh
thÓ vµ tØ lÖ cña cæng vµ, lèi vµo
còng cÇn ph¶i béc lé sù kh¸c biÖt
gi÷a kh«ng gian ®i d¹o, mét s¶nh
®êng, hoÆc mét hµnh lang phôc
vô.
B¶n chÊt cña ®êng dÉn g©y ¶nh hëng vµ chÞu ¶nh hëng cña tæ chøc c¸c kh«ng gian mµ nã
liªn kÕt. H×nh th¸i cña ®êng dÉn cã thÓ ®îc t¨ng cêng khi c¸c kh«ng gian ®îc tæ chøc song
song däc theo nã. HoÆc h×nh th¸i ®¬ng dÉn cã thÓ ®îc t¬ng ph¶n víi h×nh thÝa tæ chøc
kh«ng gian vµ cung cÊp mét sù ®èi nghÞch thÞ gi¸c víi nã. Khi chóng ta cã thÓ s¾p xÕp,
h×nh dung toµn thÓ h×nh th¸i ®êng dÉn trong c«ng tr×nh, nhËn thøc vÒ bè côc c¸c kh«ng
gian còng trë nªn râ rµng.

1. D¹ng tuyÕn
TÊt c¶ c¸c ®êng dÉn ®Òu cã
d¹ng tuyÕn. Tuy nhiªn mét ®êng
dÉn th¶ng cã thÓ lµ mét tæ chøc
c¨n b¶n cho mét lo¹t nhiÒu kh«ng
gian. H¬n n÷a, nã cã thÓ ®îc bÎ
cong, ph©n ®o¹n, giao c¾t víi
c¸c ®êng dÉn kh¸c cã c¸c nh¸nh
hoÆc t¹o thßng läng.
2. D¹ng tia:
Mét ®êng dÉn d¹ng tia bao gåm
nhiÒu ®êng dÉn d¹ng tuyÕn ph¸t
triÓn tõ mét ®iÓm trung t©m.
3. D¹ng xo¾n èc:
Mét ®êng dÉn d¹ng xo¾n èc lµ
mét ®êng dÉn ®¬n lÎ vµ liªn tôc
ph¸t triÓn tõ mét ®iÓm, xo¾n
quanh nã vµ cµng t¸ch xa nã.
4. D¹ng líi:
H×nh th¸i d¹ng líi bao gåm hai
hÖ thèng c¸c ®êng dÉn song
song c¸ch ®Òu t¹o nªn nh÷ng
®iÓm c¸ch ®Òu vµ c¸c khu vùc
kh«ng gian h×nh vu«ng, h×nh
ch÷ nhËt.
5. D¹ng m¹ng:

251
H×nh th¸i d¹ng m¹ng bao gåm
nhiÒu ®êng dÉn nèi kÕt nhau t¹i
nhiÒu ®iÓm trong kh«ng gian.
6. Tæng hîp:
Thùc tÕ, mét c«ng tr×nh thêng sö
dông kÕt hîp c¸c h×nh th¸i trªn.
Nh÷ng ®iÓm quan träng cña c¸c
h×nh th¸i trªn lµ trung t©m ho¹t
®éng, lèi vµo, nót giao th«ng
®øng ®îc cung cÊp bëi thang bé,
thang m¸y, ®êng dèc. Nh÷ng
®iÓm nµy nhÊn m¹nh ®êng lu
th«ng, t¹o nªn kh«ng gian dõng
nghØ, ®Þnh híng. §Ó tr¸nh t¹o ra
c¸c mª lé, mét trËt tù cã thø bËc
cÇn thiÕt ®îc t¹o thµnh víi sù
kh¸c nhau vÒ tØ lÖ, vÞ trÝ,
h×nh thÓ, chiÒu dµi gi÷a c¸c
nót, c¸c tuyÕn.

§Òn Hoµng hËu Hatchepsut, Derel-Bahari, Thebes, 1511-1480 TCN, Senmut

252
MÆt b»ng khu Taiyu-In cña §Òn Toshogu, Nikko, quËn Tochigi, NhËt B¶n, 1636

House in Old Westbury, New York, 1969-1971, Richard Meier

253
MÆt b»ng tÇng trÖt, Hines House, BiÓn Rach, California, 1966, MLTW/Moore vµ Turnbull

Shodan House, Ahmedabad, Ên §é, 1956, Le Corbusier

Trung t©m nghÖ thuËt

thÞ c¶m Carpenter §¹i häc
Harvard, cambridge,
Massachusetts, 1961-1964
Le Corbusier

254
 §¹i häc Scarborouch, Westhill, Ontario, 1964, John Andrews

Bookstaver House, Westminster, Vermont, 1972, Peter L. Gluck

Trêng nghÖ thuËt thñ c«ng

Haystack Moutain, Deerisle,
Maine, 1960, Edward
Larrabee Barner

255
 B¶o tµng Endless
Growth (ph¬ng ¸n),
Philippeville, Algeria,
1939, Le Corbusier

B¶o tµng Western Art,

Tokyo, 1957-1959,
Le Corbusier

Karlsruhe, Germany, 1834

256
 Thµnh phè ë ®ång b»ng

Thµnh phè trªn ®åi

MÆt b»ng thµnh phè lý tëng

B¶o tµng nghÖ thuËt, §¹i häc Carlifornia, Berkeley,

1971, Mario J. Ciampi vµ céng sù

257
 Pope House, Connecticut, 1974-1976, John M. Johansen

Yi Yan, Suzhou, Trung Quèc, Qing Dynasty, TK19

258
Washington D.C. 1792, Pierre L'Enfant

Mét tr¹i lÝnh La M·, TK 1 SCN

Ph¬ng ¸n bÖnh viÖn, Venice, 1964-1966, Le Corbusier

259
 Jaipur, Ên §é, 1728

Priene, ®îc t×m thÊy vµo TK 14 TCN

MÆt b»ng thµnh phè lý tëng, 1451-

1464, Francis Di Giorgio Martini

260
Manhattan, Thµnh phè New York

§êng dÉn cã thÓ ®îc liªn hÖ víi

kh«ng gian theo c¸c c¸ch sau:

Xuyªn qua kh«ng gian:

- TÝnh nguyªn vÑn cña mçi kh«ng
gian vÉn ®îc duy tr×.
- §Æc tÝnh cña ®êng dÉn cã thÓ
linh ho¹t.
- C¸c kh«ng gian gi¸n tiÕp ®îc sö
dông ®Ó kÕt nèi ®êng dÉn víi
kh«ng gian.

§êng dÉn xuyªn qua kh«ng gian:

- §êng dÉn cã thÓ xuyªn qua kh«ng
gian th¼ng gãc, xiªn gãc hay däc
theo c¹nh cña nã.
- Khi c¾t xuyªn qua kh«ng gian, ®-
êng dÉn t¹o nªn mét h×nh th¸i
nghØ ng¬i hay di chuyÓn bªn
trong kh«ng gian ®ã.

KÕt thóc víi mét kh«ng gian:

- VÞ trÝ cña kh«ng gian gãp phÇn
thiÕt lËp ®êng dÉn.
- Mèi liªn hÖ nµy ®îc sö dông cho
c¸c lèi vµo c¸c kh«ng gian cã ý
nghÜa quan träng

261
 §Òn thê Rameses III, Medinet Habu, 1198 TCN

Stern House, Woodbridge, Connecticut, 1970, Charles Moore Associates

262
 Nhµ ë truyÒn thèng NhËt B¶n

Farnsworth House, Plano, Illinois,

1950, Mies Van De Rohe

Palazzo Antonio, Udine, Italy, 1556, Andrea Palladio

263
Chung c Neur Vahn, Bremen, §øc, 1958-1962, Alvar Aalto

Eric Boissonas House II, Cap Benat, 1964, Philip Johnson

264
Kh«ng gian lu th«ng t¹o nªn mét hÖ thèng trän vÑn trong tæ chøc bÊt kú mét c«ng tr×nh nµo
vµ chiÕm mét sè lîng nhÊt ®Þnh khèi kh«ng gian cña c«ng tr×nh ®ã. NÕu chØ ®îc xem xÐt
víi chøc n¨ng nèi kÕt, kh«ng gian lu th«ng sÏ ®îc liªn tôc vµ cã d¹ng kh«ng gian hµnh lang.
Tuy nhiªn, h×nh thÓ vµ tØ lÖ cña kh«ng gian lu th«ng cã thÓ ®îc ®iÒu ch×nh phï hîp víi
nh÷ng h×nh th¸i di chuyÓn cña con ngêi nh ®i d¹o, dõng nghØ hoÆc t×m kiÕm mét tÇm nh×n
v¬n xa.
H×nh thÓ cña mét kh«ng gian lu th«ng cã thÓ kh¸c nhau tïy thuéc vµo c¸ch thøc:
- C¸c ®êng bao cña nã ®îc x¸c ®Þnh.
- Liªn hÖ víi c¸c kh«ng gian nèi kÕt vÒ h×nh thÓ.
- ChÊt lîng tû lÖ, c©n xøng, ¸nh s¸ng, tÇm nh×n ®îc x¸c ®Þnh.
- C¸c cöa vµo bªn trong nã.
- Cao ®é ®îc thay ®æi víi c¸c bËc thang hay ®êng dèc.

Mét kh«ng gian lu th«ng cã thÓ:

KhÐp kÝn: T¹o thµnh mét

phßng trng bµy c«ng céng hoÆc
mét hµnh lang riªng t liªn kÕt c¸c
kh«ng gian, ®îc liªn hÖ b»ng lç
cöa.

Më mét mÆt: T¹o thµnh mét

ban c«ng hoÆc mét kh«ng gian
trng bµy cung cÊp sù liªn tôc vÒ

265
kh«ng gian, vÒ tÇm nh×n víi
kh«ng gian nã kÕt nèi.

Më c¶ hai mÆt: T¹o thµnh mét

hµnh lang cét vµ ®îc xem nh lµ
sù më réng cña c¸c kh«ng gian nã
xuyªn qua.

ChiÒu réng vµ chiÒu cao cña

mét kh«ng gian lu th«ng nªn t¬ng
øng víi h×nh th¸i vµ khèi lîng lu
th«ng qua nã. Sù kh¸c biÖt cã
thÓ ®îc t¹o nªn gi÷a kh«ng gian
®i d¹o, kh«ng gian s¶nh ®êng
riªng t h¬n vµ kh«ng gian phôc
vô khÐp kÝn.

Mét lèi ®i hÑp, khÐp kÝn

khuyÕn khÝch tÝnh di chuyÓn.
§Ó t¬ng thÝch víi lu lîng lín h¬n,
còng nh t¹o thµnh c¸c kh«ng gian
nghØ ng¬i, kh«ng gian ng¾m
c¶nh, ®êng dÉn cã thÓ ®îc më
réng. Mét ®êng dÉn cã thÓ ®îc
më réng b»ng c¸ch hîp nhÊt víi
kh«ng gian nã ®i qua.

Trong mét kh«ng gian lín, ®êng

dÉn cã thÓ lµ ngÉu nhiªn, bÊt
®Þnh kh«ng cã h×nh thÓ, chØ
cã thÓ ®îc t¹o thµnh bëi c¸c ho¹t
®éng, vÞ trÝ c¸c trang thiÕt bÞ
bªn trong kh«ng gian.

Tu viÖn S.Maria Della Pace,

Rome, 1500-1504, Donato
Bramante
266
 Hµnh lang c¨n hé Okusu, Todoroki,
Tokyo, 1976-1978, Tadao Ando

TiÒn s¶nh cung ®iÖn thêi Phôc Hng

Cã nhiÒu vÝ dô kh¸c nhau vÒ h×nh thÓ

kh«ng gian lu th«ng xuyªn qua c«ng tr×nh

267
Mét c¨n hé ë quËn Morris, New Jersey, 1971, Moore, Lyndon, Turnbul & Whitaker

Thang vµ buång thang phôc vô lu

th«ng thêng ®øng gi÷a c¸c cao ®é
kh¸c nhau cña c«ng tr×nh hay kh«ng
gian ngoµi trêi. §é dèc cña thang phô
thuéc vµo kÝch thíc cña tÊm ®øng
vµ mÆt bËc, thêng ®îc lµm ®Ó phï
hîp víi tû lÖ con ngêi. NÕu qu¸ dèc,
cÇu thang khiÕn con ngêi ph¶i leo
mÖt nhäc vµ xuèng rÊt khã kh¨n.
NÕu qu¸ tho¶i, cÇu thang ph¶i cã
mÆt bËc ®ñ dµi cho c¸c bíc ch©n.
Mét cÇu thang cßn ph¶i ®ñ réng,
thÝch øng víi ho¹t ®éng lu th«ng
còng nh viÖc di chuyÓn vËt dông lªn
xuèng. ChiÒu réng cña thang cã thÓ
cho biÕt chøc n¨ng riªng t hay c«ng
céng cña nã. CÇu thang réng sÏ dÉn
®Õn n¬i nhiÒu ho¹t ®éng, trong khi
cÇu thang hÑp h¬n dÉn ®Õn nh÷ng
khu vùc riªng t h¬n.
Trong khi ho¹t ®éng bíc lªn thang
cho chóng ta c¶m gi¸c tiÕn ®Õn sù
c¸ch biÖt, sù riªng t, sù ®éc lËp, ho¹t
®éng bíc xuèng ngô ý nh ®ang tiÕn
®Õn mét mÆt nÒn v÷ng ch¾c, æn
®Þnh, ®îc b¶o vÖ.
ChiÕu nghØ lµm gi¸n ®o¹n tÝnh liªn
tôc cña cÇu thang vµ cho phÐp nã
268
 chuyÓn híng. ChiÕu nghØ cßn cho
phÐp sù nghØ ng¬i, cho phÐp mét
tÇm nh×n tæng qu¸t tõ buång thang.
Cïng víi ®é dèc cña thang, vÞ trÝ
cña chiÕu nghØ x¸c ®Þnh nhÞp vµ
c¸ch thøc lu th«ng lªn xuèng thang
cña chóng ta.

Thang tïy thuéc vµo sù thay ®æi cao ®é, cã

thÓ t¨ng cêng tuyÕn lu th«ng, cã thÓ lµm gi¸n
®o¹n nã, thay ®æi chiÒu híng, hoÆc kÕt thóc
nã tríc khi tiÕn ®Õn mét kh«ng gian lín.

§Æc ®iÓm mét buång thang x¸c ®Þnh

chiÒu híng cña tuyÕn lu chuyÓn khi
chóng ta ®i lªn hay ®i xuèng. Cã nhiÒu
c¸ch thøc x¸c ®Þnh chiÒu híng cña mét
buång thang:
- Thang mét vÕ th¼ng
- Thang ch÷ L
- Thang ch÷ U
- Thang trßn
- Thang xo¾n.

269
Kh«ng gian buång thang cã thÓ rÊt lín, nh-
ng nã cã thÓ ®îc kÕt nèi víi kh«ng gian néi
thÊt b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Nã cã thÓ
®îc xö lý nh mét yÕu tè thªm vµo hoÆc nh
®îc ®ôc khoÐt tõ mét khèi ®Æc.

Buång thang cã thÓ ch¹y däc theo mét c¹nh

cña phßng bao quanh kh«ng gian, hoÆc lÊp
®Çy kh«ng gian cña nã. Nã cã thÓ ®an kÕt
vµo ®êng bao kh«ng gian, cã thÓ ph¸t triÓn
thµnh hµng lo¹t c¸c bËc nÒn ®Ó ngåi hay
cho c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau.
Mét buång thang cã thÓ lµ yÕu tè tæ chøc,
nèi kÕt nhiÒu kh«ng gian ë c¸c cao ®é kh¸c
nhau cña c«ng tr×nh, cña kh«ng gian ngo¹i
thÊt.

ChiÕu nghØ khi cã thÓ nh×n thÊy sÏ l«i

cuèn sù tiÕn vµo. Ngîc l¹i ®Ó cung cÊp lèi
270
 vµo mét khu vùc riªng t, cÇu thang sÏ ph¸t
triÓn híng lªn liªn tôc gi÷a hai bøc têng
xuyªn qua mét kh«ng gian hÑp.

Di chuyÓn lªn xuèng cÇu thang lµ mét

ho¹t ®éng 3 chiÒu nªn cÇu thang lµ mét
h×nh thÓ ba chiÒu. §Æc tÝnh 3 chiÒu
nµy cã thÓ ®îc khai th¸c khi nã ®øng
®éc lËp trong kh«ng gian hoÆc liªn
kÕt víi chØ mét bøc têng. Ngoµi ra mét
kh«ng gian sÏ trë nªn hoµnh tr¸ng h¬n
víi cÇu thang phøc t¹p.

CÇu thang lín Nhµ h¸t Opera Paris,

1861-1874, Charles Gramier

271
CÇu thang phßng kh¸ch, nhµ ë t¹i Old Westbury, New York, 1969-1971, Richard Meier

272