Doktoratura Fiona Todhri Fakulteti I Shkencave Sociale Departamenti I Punes Sociale

Doktorante Udhheqse Shkencore
Fiona TODHRI Prof. Dr. Milika DHAMO

REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI I TIRANS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
Departamenti i Puns dhe Politiks Sociale
Dinamikat e riskut t grupit t t rinjve,
rasti i drogave dhe shrbimet sociale
q ofrohen
DISERTACION

3

Dizertacionin ia kushtoj dy prindrve t mi,
mamas Vasilika dhe
babait Alqiviadh.

4

Mirnjohje !

Falenderimet m t przemrta i shkojn udhheqses sime
Prof. Dr. Milika Dhamo.

5

Akronimet

1. ADDT, Alkooli, Duhani dhe Drogat e tjera
2. Aksion Plus, Aids and Drug Prevention in Albania
3. APRAD, Albanian Association for Prevention and Rehabilitation from Alcohol
and Drugs
4. EMCDDA, Qendrn Europiane t Monitorimit t Drogave dhe Varsis nga
Droga
5. ESPAD, Studimi Europian i Alkoolit dhe Drogave t tjera n Shkolla
6. ISHP, Instituti i Shndetit Publik
7. LSD, Dietilamidi i Acidit Lisergjik
8. OBSH, Organizats Botrore t Shndetsis
9. OKB, Organizata e Kombeve te Bashkuara
10. PBB, Prodhimit i Brendshm Bruto
11. RR, Risk Relativ
12. SKZ, Smundje Koronare t Zemrs
13. SA, Stop AIDS
14. UKPR Unioni Kombtar pr Parndalim dhe Rehabilitim
15. UNFPA, United Nations Population Fund
16. UNICEF, United Nations International Childrens Emergency Fund
17. UNODC, Unated Nation Office on Drugs and Crime
18. YRBS, Studimi i Sjelljeve me Risk tek t Rinjt

6

PERMBAJTJA

Kapitulli 1
Alkooli dhe duhani 14

Shqetsimet e sotme lidhur me konsumin e alkoolit dhe duhanit 15

Prdorimi i njkohshm i alkoolit dhe duhanit dhe pasojat shndetsore 20

Rndsia e modeleve t konsumit t substancave 21

Qllimi dhe objektivat e punimit 46

Kapitulli 2
Metodologji 49

Tipi i studimit 49

Popullata dhe kampionimi 49

Mbledhja e t dhnave 50

Prkufizimi i ndryshorve 51

Variablet e varur 51

Konsumi i duhanit gjat gjith jets 51

Konsumi i alkoolit gjat gjith jets 52

Konsumi i njkohshm i alkoolit dhe duhanit 53

Konsumi i qetsuesve gjat gjith jets 53

Konsumi i kanabisit gjat gjith jets 53

Konsumi i kokains, eskstazis, heroins, amfetaminave
dhe LSD-s gjat gjith jets 54

Numri i substancave ilegale t prdorura n jet prve kanabisit 54

Opinioni lidhur me prdorimin e substancave psikoaktive 55

Opinioni lidhur me rrezikun e perceptuar t prdorimit
t substancave psikoaktive 55

Opinioni lidhur me lehtsin pr t gjetur substanca psikoaktive 55

Opinioni lidhur me prfshirjen n probleme
pr shkak t substancave psikoaktive 55

7

Opinioni lidhur me qndrimin ndaj prdorimit t kanabisit dhe heroins 55

Variablet e pavarur 55

Gjinia 55

Mosha 55

Arsimimi 55

Analiza statistikore e t dhnave 56

Pyetjet lidhur me prfshirjen n probleme t ndryshme
pr shkak t prdorimit t substancave psikoaktive 60

Kapitulli 3
Rezultatet
T dhna t prgjithshme lidhur me subjektet n studim 62

Konsumi i duhanit 64

Konsumi i alkoolit 73

Konsumi i qetsuesve 85

Konsumi i kanabisit 89

Konsumi i substancave t tjera psikoaktive ilegale 95

Opinionet 100

Dinamikat (ndrthurja) e faktorve t rrezikut pr
prdorimin e ADDT-ve korniza analitike 107

Strategjit pr parandalimin
e prdorimit t drogave ilegale midis t rinjve 111

Legjislacioni, parandalimi dhe cilsia
e shrbimeve shndetsore dhe sociale lidhur
me prdoruesit e substancave psikoaktive n vendin ton 113

Kapitulli 4
Diskutim 116

Situata aktuale lidhur me prdorimin e substancave psikoaktiv
e n Shqipri 116

Rezultatet e studimit aktual krahasuar me studime t tjera
n Shqipri dhe ndrkombtare 120

Substancat psikoaktive dhe rrjeti social: miqt, familja,
puna (shkolla) teoria e shtegut 122

Prfundime 123

8

Konkluzione 125

Referencat 128

Shtojca 1 147

Duhani 149

Alkooli 150

Preparate farmaceutike 151

Kanabis 152

Ekstazi 152

Amfetaminat 153

Kokaina 153

Heroina 154

RELEVIN (jo i detyrueshm) 155

LSD 155

Opinionet 157

9

Permbajtja e tabelave

Tabela 1.1.
Nj list prmbledhse e substancave psikoaktive dhe efekteve t tyre farmakologjike 21

Tabela 2.1.
Prevalenca vjetore e prdorimit t drogs n rajone t ndryshme t bots
tek personat e moshs 15-64 vje 25

Tabela 1.2.
Struktura e kampionit sipas rretheve 43
Tabela 1.3.
T dhna t prgjithshme sociodemografike mbi subjektet n studim 55

Tabela 2.3.
T dhna lidhur me arsimin dhe t ardhurat mujore pr subjektet n studim 57

Tabela 3.3.
Konsumi i duhanit gjat gjith jets 58

Tabela 4.3.
Konsumi i duhanit gjat muajit t fundit 60

Tabela 5.3.
Sasia e cigareve t konsumuara n dit gjat muajit t fundit 62

Tabela 6.3.
Mosha e konsumit pr her t par t nj cigareje t plot
(midis atyre q kan konsumuar t paktn nj cigare n jet, n=521) 64

Tabela 7.3.
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me duhanpirjen 66

Tabela 8.3.
Tabela 9.3.
Konsumi i alkoolit gjat vitit t fundit 69
Tabela 10.3.
Frekuenca e konsumit t pijeve alkoolike gjat vitit t fundit 71

Tabela 11.3.
Mosha e konsumit pr her t par t nj pijeje alkoolike t plot
(midis atyre q kan konsumuar t paktn nj pije alkoolike n jet) 74

10
Tabela 12.3.
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e alkoolit 76

Tabela 13.3.
Lidhja e konsumit t alkoolit me prdorimin e duhanit 77

Tabela 14.3.
Konsumi i qetsuesve gjat vitit t fundit 78

Tabela 15.3.
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e qetsuesve 81

Tabela 16.3.
Prevalenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets, vitit t fundit dhe muajit t fundit 83

Tabela 17.3.
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e kanabisit 87

Tabela 18.3.
Shprndarja e subjekteve sipas numrit t drogave ilegale t prdorura n jet 91

Tabela 19.3.
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 14 pyetjeve t bateris s par
me faktort demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara
(krudo) dhe t kontrolluara pr shum variable nga modeli linear i prgjithshm 94

Tabela 20.3.
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 18 pyetjeve t bateris s dyt me
faktort demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara

Tabela 21.3.
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 11 pyetjeve t bateris s tret me
faktort demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pa kontrolluara

Tabela 22.3.
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 14 pyetjeve t bateris s katrt me

Tabela 23.3.
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 2 pyetjeve t bateris s pest me

11

Permbajtja e grafikeve

Grafiku 1.
Shprndarja e subjekteve n studim sipas familjarve me t cilt jetojn 56

Grafiku 2.
Prevalenca e konsumit t duhanit gjat gjith jets 59

Grafiku 3.
Prevalenca e konsumit t duhanit gjat muajit t fundit 61

Grafiku 4.
Frekuenca dhe numri i cigareve t konsumuara gjat 30 ditve t fundit 61

Grafiku 5.
Frekuenca e konsumit t duhanit n ambientet e shkolls
(midis atyre q frekuentojn shkolln) 63

Grafiku 6.
Shprndarja e opinioneve lidhur me duhanpirjen n t ardhme 63

Grafiku 7.
(midis atyre q kan konsumuar duhan t paktn nj her n jet) 64

Grafiku 8.
Prevalenca e duhanpirjes sipas llojit t ambientit 66

Grafiku 9.

Grafiku 10.
Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit 70

Grafiku 11.
Numri i rasteve t konsumit t pijeve alkoolike gjat gjith jets 71

Grafiku 12.
Frekuenca e konsumit t alkoolit n ambientet e shkolls
(midis atyre q frekuentojn shkolln 72

Grafiku 13.
(midis atyre q kan konsumuar t paktn nj her alkool n jet) 73

Grafiku 14.
Prevalenca e konsumit t alkoolit n varsi t ambientit 75

12
Grafiku 15.
Konsumi i qetsuesve gjat vitit t fundit 79

Grafiku 16.
Frekuenca e konsumit t qetsuesve gjat vitit t fundit 80

Grafiku 17.
Burimi i disponimit t qetsuesve
(midis atyre q kan prdorur qetsues gjat vitit t fundit) 80

Grafiku 18.
Konsumi i kanabisit gjat gjith jets 84

Grafiku 19.
Konsumi i kanabisit gjat vitit t fundit 84

Grafiku 20.
Konsumi i kanabisit gjat muajit t fundit 85

Grafiku 21.
Frekuenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets 85

Grafiku 22.
Prevalenca e konsumit t kanabisit n varsi t ambientit 86

Grafiku 23.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale t paktn nj her n jet 88

Grafiku 24.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale t paktn nj her n jet,
sipas prkatsis gjinore 89

Grafiku 25.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale gjat vitit t fundit 89

Grafiku 26.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale gjat muajit t fundit 90

Grafiku 27.
Shprndarja e subjekteve sipas numrit t drogave ilegale q prdorin 90

Grafiku 28.
Mosha mesatare kur fillon pr her t par prdorimi i drogave ilegale 92

Grafiku 29.
Prevalenca e konsumit t drogave ilegale n varsi t ambientit 93

13

HYRJE

Prdorimi i alkoolit, duhanit dhe drogave t tjera (ADDT) prbn nj rrezik t madh pr
shoqrin. Sipas Organizats Botrore t Shndetsis (OBSH), prdorimi i alkoolit dhe
duhanit renditet midis 10 faktorve kryesor t rrezikut pr shndetin n t gjith botn,
ndrsa prdorimi i drogave t paligjshme renditet ndr 10 faktort kryesor t rrezikut pr
shndetin n vendet e zhvilluara.

N Shtetet e Bashkuara t Ameriks (SHBA), prdorimi i ADDT-ve sht faktori kryesor
q rrezikon shndetin, duke qen prgjegjs pr gati 25% t dy milion vdekjeve q vijn
si pasoj e prdorimit t ADDT-ve do vit. Duhani sht prgjegjs pr m shum se 430
mij vdekje n vit n SHBA, prdorimi i alkoolit sht prgjegjs pr 100 mij vdekje,
kurse prdorimi i drogave t paligjshme pr 12 mij vdekje n vit. Kostoja totale e
problemeve (shndetsore dhe joshndetsore) q shkaktohen nga prdorimi i
substancave psiko-aktive u vlersua n 684 miliard dollar n vitin 1998.

Prve problemeve shndetsore, prdorimi i substancave psikoaktive reflektohet n
probleme shum t mprehta sociale. Dhuna ndrpersonale e lidhur me prdorimin e
ADDT-ve prfshin vrasjet, sulmet me sfond seksual dhe lloje t shumta t dhuns n
familje. Pasojat e dhunimit t fmijve dhe neglizhimit t tyre si pasoj e abuzimit me
substancat sjellin gjithashtu pasoja afatgjata tek vet ata dhe n fund, tek shoqria n
trsi. Krimet q realizohen pr t siguruar ose shprndar substancat e paligjshme,
prbjn nj krcnim tjetr serioz ndaj mirqenies s komunitetit.

Kostot financiare t dhuns dhe krimeve ndaj prons q vijn si pasoj e prdorimit t
substancave t paligjshme, kan qen m shum se 42 miliard dollar n SHBA. Gjat
viteve t fundit, fusha e parandalimit t abuzimit me kto substanca ka prmirsuar
dukshm t kuptuarit e faktorve kryesor q ndikojn n modelet e prdorimit t ADDT-
ve dhe problemeve q lidhen me prdorimin e tyre. Nga ana tjetr, prmirsimi i
prshkrimit dhe t kuptuarit t epidemiologjis s problemeve t lidhura me ADDT-t ka
uar n prmirsime t zhvillimit dhe testimit t strategjive efektive parandaluese.

14

KAPITULLI

I. Alkooli dhe duhani

Sfondi historik

Prania dhe prdorimi i alkoolit dhe duhanit sht i njohur prej shum kohsh pr
njerzimin. Alkooli ka filluar t prdoret rreth dymbdhjet mij vjet m par (Chalke
HD, 1976). Q ather, ai e ka shoqruar njerzimin duke u kthyer n nj tipar t
ekzistencs s tij. Prandaj nuk sht rastsi q alkooli ka zn vend dhe n literatur.
Pr t prmendur vetm disa prej figurave t s shkuars si: Homeri, Aristofani,
Platoni dhe shkrimtar t tjer t antikitetit grek dhe romak kan folur pr alkoolin
dhe dehjen nga pijet alkoolike n shkrimet e tyre. Npr faqet e Testamentit t Vjetr
zbulohet q, konsumimi i alkoolit dhe dehja nuk ishin t pazakonta pr popullsin e
kohs. Dokumente antike nga Egjipti i lasht pohojn se, alkooli prdorej n disa
ceremoni ku prfshiheshin dhe priftrinjt. Mbretr dhe njerz t shquar zotronin
vreshtat e tyre, ndrsa popullata e zakonshme konsumonte alkool n dyqanet e birrs.
Prshkrime t alkoolit dhe ndalimit t prdorimit t tij mund t gjenden n Kuran
(Chalke HD, 1976). Prrallat dhe legjendat popullore jan t mbushura me
gjithfarlloj dragonjsh dhe krijesash t uditshme dhe n folklorin e Uellsit dhe
J aponis alkooli z vendin e tij gjithashtu (Chalke HD, 1976).

Procesi i prodhimit t alkoolit (distilimi) u zbulua fillimisht nga njerzit e lasht, por
vetm shum koh m von, njerzimi msoi si t prodhonin pije alkoolike m t
prqendruara, t cilat nuk kufizoheshin vetm tek vera dhe birra. Uiski, xhini dhe
rumi jan disa lloje t tjera pijesh alkoolike t cilat u prhapn shum shpejt, duke u
br pjes e historis sociale, ushtarake dhe detare (Chalke HD, 1976). Alkooli sht
prdorur nga t gjith tipat e njerzve n t gjitha ant e bots, intelektual dhe
analfabet, shkrimtar, shkenctar, aktor dhe politikan, duke i uar kta t fundit
nga lartsit e fams n humnern e varsis. Megjithse alkooli ka qen prdorur
edhe pr qllime terapeutike (hindut e prdornin at pr t paksuar dhimbjet dhe
konsiderohej shum m i sigurt sesa uji i paprpunuar n disa pjes t Britanis s
Madhe), gjat gjith historis, prdorimi dhe abuzimi me alkoolin sht i lidhur me
sjellje agresive, kriminale dhe antishoqrore (Chalke HD, 1976).

1

15
Historia e duhanit sht m pak e lasht. Amerikant vendas e prdornin duhanin
shum prpara arritjes s evropianve. Duhani filloi t prhapej n Europ rreth mesit
t shek. XVI, duke e pushtuar at n fund t ktij shekulli dhe duke marr fam
pikspari pr prdorimin e tij t gjer mjeksor pr disa trajtime, duke filluar nga
ftohja e deri tek plasja, madje duke u prmendur dhe n manualet mjeksore t
Lindjes s Mesme (J ames G, 2006).

N fillim t shek. XVIII, duhani pushtoi dhe Azin. Gjat ksaj kohe, duhani shum
shpejt u b popullor n Perandorin Osmane, ku jo vetm burrat por edhe grat u
kthyen n konsumator t tij. Kjo prhapje masive n t gjith Perandorin Osmane u
favorizua nga mimi i lir i duhanit n kt rajon krahasuar me Europn, ku
monopolet dhe taksat e larta reduktonin blerjen e tij nga masat e gjera. Prve ksaj,
vet akti i duhanpirjes solli dika t re pr kulturn dhe mentalitetin e kohs. Ai
favorizoi ndrveprime m t lirta sociale, qndrime m liberale kundrejt knaqsis,
si dhe mundsi t reja pr t shijuar kohn e lir. Pothuajse do qeveri n rajonin e
Euro-Azis, e kryqzuar nga prfaqsuesit fetar dhe moralistt, u prpoq ta ndalonte
prdorimin e duhanit n periudha t ndryshme, por n fund t shek. XVII, duhanpirja
po kthehej n nj akt gjithnj e m t pranuar n shoqri (J ames G, 2006).

II. Shqetsimet e sotme
lidhur me konsumin e alkoolit dhe duhanit

Q nga koha kur kto dy substanca filluan t prdoreshin nga njerzimi dhe deri n
ditt e sotme, situata sht disi e ndryshme. Avancimi i teknologjis ka br t
mundur prodhimin e shum llojeve pijesh alkoolike, si dhe shum produkte duhani.
Aktualisht produktet e alkoolit dhe duhanit mund t gjenden n do vend dhe prve
prodhimit shtpiak, tregtia ndrkombtare dhe globalizimi kan kontribuar s teprmi
n prhapjen e tyre n t gjith botn.

Shqetsimet e sotme lidhur me prdorimin e alkoolit dhe duhanit prfshijn kryesisht
kostot financiare dhe aspektet shndetsore. Prdorimi i ktyre dy substancave krijon
nj barr t rnd pr ekonomin dhe shndetsin e do vendi, por sidomos pr
vendet n zhvillim. Sipas parashikimeve mendohet se, pesha e alkoolit n barrn e
smundjeve n t ardhmen do t rritet nprmjet rritjes s sasis mesatare t alkoolit
t konsumuar dhe modeleve m t rrezikshme t konsumimit t alkoolit (Global status
report on alcohol 2004, Geneva 2004.). N vitin 2004, OBSH deklaroi se alkooli dhe
duhani prfaqsojn rreziqe m t mdha shndetsore sesa drogat ilegale. Sipas ktij
raporti, drogat ilegale ishin prgjegjse pr vetm 0.8% t problemeve shndetsore
n bot, ndrsa alkooli dhe duhani ishin prgjegjs pr 4% secili (Neurosciene of
psychoactive substance use and dependence, Geneva 2004). Nj studim tjetr vren
se, alkooli dhe duhani shkaktojn rreth 40 her m shum vdekje sesa vdekjet e
shkaktuara nga t gjitha drogat ilegale t marra s bashku n Mbretrin e Bashkuar.
Ky studim sugjeron q, alkooli dhe duhani t klasifikohen si droga t rrezikshme
(ODowd A. BMJ . 2006). Lidhur me kostot ekonomike dhe sociale, nj krkim n
Franc provoi q kostot sociale t alkoolit dhe duhanit i tejkalonin s teprmi ato t
drogave ilegale. Kostot e humbjes s produktivitetit, vdekjes s parakohshme,
smundshmris dhe kujdesit shndetsor dhe mosmbledhja e taksave t detyrueshme
pr alkoolin dhe duhanin prbnte 2.52% t Prodhimit t Brendshm Bruto (PBB) t

16
Francs n vitin 1997, ndrsa kostot sociale t drogave ilegale zinin vetm 0.16% t
PBB-s (Fenoglio P, 2003). Nj tjetr studim n Kanada tregoi q kostot sociale t
alkoolit, duhanit dhe drogave ilegale prfaqsonin 2.7% t PBB-s. Vetm alkooli
ishte prgjegjs pr 40.6% t kostove sociale totale, duhani pr 51.5% dhe drogat
ilegale ishin prgjegjse pr 7.9% t kostove sociale totale (Single E, 1998).

Substancat q krijojn varsi
dhe ndalimi ligjor i prdorimit t tyre

Alkooli dhe duhani klasifikohen si substanca psikoaktive duke qen se, ato kan
vetin t ndryshojn gjendjen shpirtrore dhe mnyrn e t menduarit (Neurosciene of
psychoactive substance use and dependence. Geneva, 2004). Alkooli dhe duhani jan
substanca q krijojn varsi, ka do t thot se, pas fillimit t prdorimi t tyre
individt bhen t pafuqishm pr ta ndrprer konsumimin e tyre (Heishman SJ ;
White FJ , Zevin S, 1998; Caetano R, 2002; Chick J , 1993) dhe prdoruesit vazhdojn
ti prdorin ato, pavarsisht se jan t vetdijshm pr efektet e dmshme t tyre. Disa
njerz i riprdorin her pas here pr t shmangur simptomat e zvjerdhjes, kurse disa t
tjer i prdorin prsri dhe prsri pr t arritur t njjtn knaqsi (Heishman SJ ,
1998).

Pr shkak t karakteristiks kryesore t nikotins (q gjendet tek duhani) dhe alkoolit,
q sht aftsia pr t shkaktuar varsi, si dhe gjith pasojat e dmshme q sjell
konsumimi i tyre, gjat shek. XX, qeveri t ndryshme, n periudha t ndryshme kan
ndrmarr veprime q synonin reduktimin, kufizimin apo ndalimin e prdorimit dhe
abuzimit me to. Masat e para shtrnguese synonin t kufizonin prdorimin e alkoolit,
duke qen se, vetm s fundmi u pranua publikisht q edhe nikotina sht substanc,
q shkakton po aq varsi. Pr shembull, vetm n vitin 1988 Autoriteti i Shndetit
Publik n SHBA deklaroi q, nikotina e gjendur tek duhani shkakton varsi dhe kjo
varsi sht e ngjashme (pr sa i prket proceseve farmakologjike dhe t sjelljes q
prcaktojn kt varsi) me at t shkaktuar nga heroina dhe kokaina (US Department
of Health and Human Services, 1988). Pr m tepr, ndoshta u nxorn disa msime
nga ndalimi i rrept i tregtimit dhe konsumit n rastin e alkoolit, duke br q qeverit
t prpiqeshin t kufizonin me kujdes dhe gradualisht prdorimin e duhanit, si po
ndodh aktualisht n disa vende evropiane. Lidhur me alkoolin, meqnse lidhja midis
konsumimit t tij dhe sjelljeve agresive dhe antisociale ishte pranuar prej shum
kohsh, disa shtete u prpoqn ti japin fund menjher prdorimit dhe abuzimit me t
nprmjet masave ligjore (Blocker J S, 2006; McKee M, 1999). Shembulli m i njohur
sht ndalimi me ligj n SHBA gjat viteve 1920-1933 (Blocker J S, 2006). N Rusi
prdorimi i alkoolit u ndalua midis viteve 1914-1925 dhe 1985-1987 (McKee M,
1999). Gjat pjess s par t shek. XX, disa forma t ndalimit me ligj ndodhn n
Island, Norvegji dhe Finland, si dhe n Kanada (Blocker J S, 2006). Nj nga pasojat
e ndalimit me ligj t alkoolit n SHBA ishte mbizotrimi i krimit t organizuar, i cili
fitoi miliarda dollar nga tregtimi ilegal i tij (Blocker J S, 2006). Kontekstet e ndalimit
me ligj t alkoolit kan qen t ndryshme n vende t ndryshme dhe, si e prmendm
m sipr, u shoqruan me shum probleme sociale. Kjo sht arsyeja q n prgjithsi
n ditt e sotme, ndalimi total i prdorimit t alkoolit nprmjet ligjit dhe dispozitave
t tij sht braktisur dhe kjo nuk konsiderohet m si nj mnyr efektive pr t
reduktuar konsumin e tij.

17

Rrugt e veprimit t alkoolit dhe nikotins

Rrugt e veprimit t alkoolit dhe nikotins n sistemin nervor qendror jan studiuar
gjersisht dhe t dyja prfshijn lirimin e dopamins. N terma t prgjithshm,
alkooli fuqizon funksionet inhibitore t acidit gama-aminobutirik (GABA), i cili sht
prgjegjs pr depresionin dhe reduktimin e gjendjes alerte t organizmit (Alcohol
Res Health, 2000).Ndrsa nikotina nga ana e saj prforcon stimulimin e disa
receptorve t glutamatit, duke rezultuar n efekte stimuluese dhe rritje t gjendjes
reaktive t organizmit (Balfour DJ K, 2000; J ohnson J H, 2000). Prdorimi i alkoolit
dhe/ose nikotins shkakton rritjen e niveleve t dopamins nprmjet ndrveprimeve
komplekse midis alkoolit dhe nikotins n nivelin e neuroneve (Funk D,2006), e cila
besohet t jet prgjegjse pr efektet shprblyese t alkoolit dhe nikotins t cilat
m pas ojn n varsi.

Pasojat shndetsore t prdorimit t alkoolit

Megjith nnkuptimin negativ me t cilin sht e lidhur fjala alkool, mendohet se
kjo substanc ka efekte t kundrta pr shndetin e individve n varsi t sasis q
konsumohet. Konsumi i sasive t vogla ose t moderuara t alkoolit mund t
shkaktoj ndryshime pozitive pr shndetin e pjess m t madhe t njerzve (Chalke
HD,1976; Marmot MG, 2000; Rimm EB, 1999) (nprmjet ndryshimeve t
favorshme n sistemin kardio-vaskular: rritja e HDL-ve, t cilat prfaqsojn
kolesterolin e mir). Nga ky kndvshtrim mund t jet m mir t konsumosh pak
sesa t mos konsumosh fare alkool. Por prdorimi i alkoolit n sasi t mdha ose t
tepruara rezulton n sjellje t papranueshme shoqrore. Ndoshta pyetja T pish a t
mos pish? sht me vend n kt kontekst!

sht me vend t nnvizohet se, njohurit lidhur me efektet e kundrta t alkoolit n
varsi t sasis s konsumuar, duket se jan t prhapura mir n nj pjes t
konsiderueshme t popullats, e cila jo domosdoshmrisht ka njohuri t fushs
shndetsore. N nj botim shkencor theksohej se, q prpara shum kohve ka pasur
nj ndjenj t prgjithshme midis njerzve q, kur alkooli konsumohet n sasi t
moderuara, ai shrben pr t liruar tensionin dhe ankthin dhe lehtson marrdhniet
sociale (Chalke HD, 1976). Nj rishikim shkencor i prirjeve, studimeve longitudinale
dhe rast-kontrolleve lidhur me sasin e alkoolit dhe smundjes koronare t zemrs
(SKZ) evidentoi se, pjesa m e madhe e studimeve mbshtesin prfundimin q,
prdorimi alkoolit n sasi t moderuara lidhet me nj rrezik m t ult pr SKZ
krahasuar me ata q nuk prdorin fare alkool. Kjo lidhje mund t jet shkaksore,
pavarsisht pasiguris q lidhet me kuptimin e termit sasi e moderuar (Marmot MG.
2000). Prdorimi i moderuar i alkoolit ka mundsi q ta ushtroj t ashtuquajturin
efekt mbrojts nprmjet ndryshimeve t favorshme n profilin e lipideve dhe
hemostatik (Marmot MG, 2000; Rimm EB, 1999). Konsumimi i moderuar i alkoolit
(30 gram n dit) mund t shkaktoj nj reduktim me 25% t rrezikut pr SKZ n
meshkuj dhe femra nprmjet ktyr mekanizmave biologjike (Rimm EB, 1999). Nj
studim tjetr midis mjekve meshkuj amerikan t cilt nuk kishin SKZ, dshmoi
paraprakisht nj lidhje inverse midis marrjes s moderuar t alkoolit dhe insuficiencs
kardiake, krahasuar me personat q nuk konsumonin alkool. Por kjo lidhje nuk ishte
domethnse (Djousse L, 2007).

18
Nga ana tjetr, prdorimi i alkoolit n sasi t mdha shoqrohet me pasoja
shndetsore negative, t cilat jan t mirdokumentuara dhe q variojn nga presioni
i rritur i gjakut (Marmot MG 1994), n kancere t llojeve t ndryshme (Rimm EB,
199; Tolstrup J , 2006). Studimi INTERSALT, i cili shqyrtoi efektet e konsumimit t
sasive shum t mdha t alkoolit mbi presionin e gjakut midis 9681 meshkujve dhe
femrave t moshs 20-59 vje, raportoi se, pas kontrollit pr faktor t tjer rreziku,
meshkujt dhe femrat t cilt konsumonin sasi t mdha alkooli (3-4 ose m shum pije
alkoolike n dit), kishin nj presion mesatar m t lart t gjakut krahasuar me ata q
nuk konsumonin pije alkoolike (Marmot MG 1994). Ka mjaft t dhna pr sa i prket
lidhjes midis konsumit t sasive t mdha t alkoolit dhe rrezikut pr SKZ dhe
vdekshmris. Ndrkoh studime t ndryshme raportojn n mnyr konsistente nj
lidhje negative midis konsumit t sasive t mdha t alkoolit dhe SKZ. Gjithashtu
ekzistojn dhe studime t tjera q, n mnyr konsistente raportojn nj lidhje
pozitive midis konsumit t sasive t mdha t alkoolit dhe vdekshmris (Rimm EB,
199; Tolstrup J , 2006). Nj studim i madh kohort i lidhjes midis konsumit t alkoolit
dhe SKZ i realizuar tek 44 mij meshkuj raportoi q, edhe pas kontrollit pr faktor t
ndryshm konfondues dhe pas prjashtimit nga studimi t t gjith individve t cilt
mund ta kishin ln alkoolin pr shkak t shfaqjes s smundjeve apo gjendjeve t
tjera mjeksore t lidhura me SKZ, srish vrehej nj lidhje inverse midis konsumit t
alkoolit dhe SKZ. Ata q konsumonin 30 gram alkool ose m shum n dit, kishin
nj rrezik relativ prej 0.53 pr smundje t arterieve koronare, krahasuar me personat
q nuk konsumonin alkool (Rimm EB, 199). Nj tjetr studim i realizuar tek 57 mij
meshkuj dhe femra n Danimark raportonte t njjtn lidhje inverse. Por nj kufizim
i ktij studimi ishte fakti q, niveli i pjesmarrjes n studim ishte mjaft i ult (Tolstrup
J , 2006). N Skoci, nj studim kohort prej 21 vjetsh, i realizuar midis 5800
meshkujve t moshs 35-64 vje vuri n dukje nj vdekshmri m t lart nga SKZ
midis personave q konsumonin sasi t mdha alkooli, krahasuar me ata q nuk
konsumonin alkool. N kt kontekst u vrejt se, edhe rreziku i vdekjes nga insulti
cerebral ishte rreth 2 her m i lart midis personave q konsumonin shum alkool,
krahasuar me ata q nuk konsumonin alkool (Hart CL, 1999). Nj tjetr rishikim i
studimeve dhe statistikave evidentoi nj lidhje pozitive doz-prgjigje midis rrezikut
t vdekjes nga rregullimet e lidhura me alkoolin dhe rritjes s sasis s konsumuar t
alkoolit midis meshkujve t moshs 16-54 vje dhe femrave t moshs 16-34 vje.
Ndrkoh q, nj lidhje n form U-je u raportua midis personave t moshs 35-55
vje (White IR, 2002) dhe nj lidhje tjetr e ngjashme n form U-je u vrejt edhe nga
studime t tjera (Britton A, 2004). Disa studime t tjera shkencore nxorn n pah nj
lidhje pozitive midis rritjes s sasis s alkoolit t konsumuar dhe rrezikut t
kancereve t traktit t siprm trets. Pr shembull, personat q konsumonin 21 ose m
shum pije alkoolike n jav, kishin nj risk relativ (RR) 10 pr kanceret e traktit t
siprm trets, krahasuar me personat q nuk konsumonin alkool (Gronbaek M, 1998)
dhe nj rrezik t rritur pr kancer t kolonit, rektal dhe t mlis, insult hemorragjik,
pankreatit kronik dhe lndime t tjera si tek meshkujt, ashtu edhe tek femrat (White
IR, 2002).

Shkaqe t jashtme t vdekjes

Alkooli stimulon nj pjes t madhe t aksidenteve nga mjetet motorike, lndimet dhe
vdekjet prej tyre. N vitin 2005, rreth 39% e t gjitha vdekjeve t lidhura me
transportin rrugor n SHBA u raportuan t shkaktuara nga prdorimi i alkoolit

19
(National Highway Traffic Safety Administration, 2006). N Suedi, nj studim prej 15
vjetsh i realizuar tek 50 mij meshkuj ushtarak n mosh t re dshmoi nj lidhje t
fort pozitive midis konsumimit t sasive t mdha t alkoolit dhe vdekshmris si
pasoj e dhuns dhe kryerjes s vetvrasjeve. Ata q konsumonin m shum se 250
gram alkool n jav, ishin t ekspozuar ndaj nj rreziku tri her m t madh t
humbjes s jets, krahasuar me ata q konsumonin alkool n mnyr t moderuar (deri
n 100 gram alkool n jav) (Andreasson S, 1988).

Pasojat shndetsore t prdorimit t duhanit

Substanca tjetr e prdorur gjersisht dhe me t ciln abuzohet m shum, sht
duhani. Efektet e duhanpirjes jan t dmshme pr shndetin e individve. Ato
karakterizohen nga dallimi i pranuar gjersisht midis prfitimeve dhe dmeve n
varsi t sasis s duhanit t konsumuar, si n rastin e alkoolit. Efektet e dmshme
shndetsore t konsumit t duhanit jan t mirdokumentuara (US Department of
Health and Human Services, 2004-36). Nj raport i vitit 2004 i Autoritetit t Shndetit
Publik t SHBA-ve doli n prfundimin se, kanceri i mushkrive sht prgjegjs pr
28% t vdekjeve totale nga kanceri n Amerik dhe deri n 90% e t gjith vdekjeve
nga kanceri i mushkrive midis meshkujve dhe femrave i atribuohet konsumimit t
duhanit. Kjo nnkupton se, kanceri i mushkrive sht kanceri m i parandalueshm
midis t gjith kancereve t njohur (US Department of Health and Human Services,
2004).I njjti raport pohoi se, konsumi i duhanit zakonisht sht i lidhur me kanceret e
traktit t siprm trets, kancerin e stomakut, si dhe me kancerin e pankreasit, t
veshkave, t fshikzs s urins dhe t qafs s mitrs (US Department of Health and
Human Services, 2004; J enkins CD, 1968; Prescott E, 1998), si dhe sht i lidhur
zakonisht me nj rrezik t rritur t infarktit t miokardit, insultit cerebral dhe vdekjes
s papritur kardiake midis meshkujve dhe femrave (US Department of Health and
Human Services, 2004). Sipas nj studimi kohort prej katr vjet e gjysm midis 3300
meshkujve t moshs 39-59 vje n Kaliforni, konsumimi i duhanit sht nj faktor i
pavarur rreziku pr SKZ. Midis konsumuesve t sasive t mdha t duhanit t do
moshe, nivelet e SKZ ishin t paktn dy her m t larta krahasuar me nivelin e SKZ
midis jokonsumatorve t duhanit t s njjts mosh (J enkins CD, 1968). Nj studim
n Danimark i cili kombinoi rezultatet e tre studimeve kohort t bazuara n
popullat, nxori n pah se, femrat q konsumojn duhan, ekspozohen ndaj nj rreziku
2.24 her m t lart pr infarkt t miokardit, krahasuar me femrat q nuk konsumojn
duhan. Sipas t njjtit studim, burrat q konsumojn duhan rrezikohen 1.43 her m
shum nga infarkti i miokardit, krahasuar me burrat q nuk konsumojn duhan edhe
pas kontrollit pr faktort kryesor konfondues kardio-vaskular (Prescott E, 1998).

Konsumi pasiv i duhanit sht i dmshm gjithashtu. Nj studim kohort prospektiv n
Britanin e Madhe, i realizuar tek 7700 meshkuj t moshs 40-59 vje, nxori
prfundimin q, rreziku pr SKZ ishte m i lart midis konsumuesve pasiv t duhanit
sesa midis jokonsumatorve t duhanit (Whincup P, 2004) dhe rezultate t ngjashme u
raportuan dhe nga nj meta-analiz e 18 studimeve t ndryshme (Gottlieb S. 1999).
Nj vzhgim interesant lidhur me konsumin e duhanit sht q, megjithse duhani
shkakton nj sr efektesh t dmshme pr shndetin ton, pjesa m e madhe e ktyre
efekteve jan t rikthyeshme disa koh pas lnies s duhanit. Pr ta ilustruar kt fakt
mund t prmendim se, pas 15 vjetsh nga lnia e duhanit rreziku pr SKZ bhet i
ngjashm me rrezikun midis atyre q nuk kan konsumuar kurr duhan n jetn e tyre

20
(US Department of Health and Human Services, 2004). Pikrisht, ky tipar fatlum
lidhur me konsumin e duhanit duhet ti motivoj autoritetet shndetsore dhe
strukturat e ndihms sociale pr t rritur prpjekjet e tyre n bindjen e popullats
konsumuese t duhanit pr t hequr dor prej tij.

III. Prdorimi i njkohshm i alkoolit dhe duhanit
dhe pasojat shndetsore

Prve prdorimit t alkoolit ose duhanit, njerzit mund ti prdorin t dyja substancat
gjithashtu. Ka fakte shkencore t cilat dshmojn se, njerzit q konsumojn alkool,
kan m shum t ngjar t fillojn duhanin dhe ti prdorin t dyja substancat
njkohsisht dhe anasjelltas: ata q konsumojn duhan, kan m shum t ngjar t
fillojn alkoolin duke i prdorur kshtu t dyja substancat (Prendergast MA, 2002;
Fertig J B, 2002; Rimm EB, 1995; SAMHSA, 2006; Falk DE, 2006; Rose J E, 2004;
Barrett SP, 2006; Grucza RA, 2006). Nj numr i madh studimesh kan raportuar q,
proporcioni i duhanpirsve sht m i lart midis prdoruesve t alkoolit sesa midis
atyre q nuk e prdorin alkoolin, kurse proporcioni i prdoruesve t alkoolit sht m
i lart midis duhanpirsve. Prevalenca e prdorimit t duhanit midis prdoruesve t
alkoolit sht tri her m e madhe sesa prevalenca e duhanpirjes n popullatn e
prgjithshme (Prendergast MA, 2002; Fertig J B. 2002; Rimm EB, 1995; SAMHSA,
2006; Falk DE, 2006), ndrkoh q prevalenca e alkoolizmit sht m e lart midis
prdoruesve sesa joprdoruesve t duhanit (Rimm EB, 1995; SAMHSA, Office of
Applied Studies, 2006; Falk DE, 2006). Alkooli stimulon sjelljet q lidhen me
duhanin, si dhe sht vrtetuar se, rrit dhe fuqizon efekte shprblyese t nikotins t
tilla si knaqsia, qetsimi dhe paksim i shenjave t ndrprerjes s duhanit
(zvjerdhjes), duke u prirur pr nj lidhje t mundshme midis sjelljeve q lidhen me
prdorimin e alkoolit dhe duhanit (Rose J E, 2004). Nj studim eksperimental tregoi
se, konsumi i alkoolit rritet pas administrimit akut t nikotins, ndrsa marrja akute e
alkoolit rrit konsumin e duhanit midis prdoruesve t tij (Barrett SP, 2006). Fakti q
alkooli dhe duhani jan droga t ligjshme, mund t nxis m tej bashkprdorimin e
t dy substancave por, si u prmend dhe m lart, edhe faktor t tjer me natyr
biologjike mund t jen prgjegjs pr prdorimin e njkohshm t alkoolit dhe
duhanit (Funk D,2006). Prve tendencs s theksuar pr t bashkprdorur alkoolin
dhe duhanin, konsumi i duhanit konsiderohet si nj faktor i fuqishm parashikues pr
prdorimin e mtejshm t alkoolit dhe abuzimin me t (Grucza RA, 2006).

Studime t ndryshme shkencore kan treguar se, disa nga efektet e pavarura t alkoolit
dhe duhanit mund t prkeqsohen tek personat q prdorin t dyja substancat
njkohsisht (Blot WJ . 1992; Shankar A, 2006; Sjodahl K, 2007). Pr shembull,
rreziku pr kancere t traktit t siprm digjestiv (prfshir gojn, fytin dhe ezofagun)
sht m i lart midis personave q prdorin edhe alkool edhe duhan, sesa midis
personave q prdorin vetm alkool ose vetm duhan. Nj rishikim i burimeve
shkencore raportonte se, rreziku pr zhvillimin e kancerit t gojs apo t fytit
krahasuar me ata q nuk prdorin as alkool, as duhan ishte shtat her m i lart midis
atyre q konsumojn vetm duhan, gjasht her m i lart midis atyre q konsumojn
vetm alkool dhe jashtzakonisht shum m i lart midis atyre q konsumojn edhe
alkool, edhe duhan (rreth 38 her m i lart!) (Blot WJ , 1992). Kto lidhje ishin t
varura nga doza e substancs s konsumuar. Sa m tepr individi konsumon duhan

21
dhe alkool njkohsisht, aq m shum rritet dhe rreziku pr kt smundje (Blot WJ .
1992). Nj tjetr studim nxori n pah se, efekti i prbashkt i prdorimit t duhanit
dhe alkoolit ishte i lidhur n mnyr domethnse me nj rrezik m t lart pr t
zhvilluar Smundjen Kronike t Veshkave (SKV), krahasuar me efektet individuale t
alkoolit apo duhanit. Gjasat pr zhvillimin e SKV-ve midis personave q prdorin t
dyja substancat, ishin pes her m t larta krahasuar me personat q nuk prdorin as
alkool dhe as duhan (Shankar A, 2006). Nj studim kohort i bazuar n popullat dhe
q u zhvillua n Norvegji gjat viteve 1984-2002 tek 70 mij meshkuj dhe femra t
moshs 20 vje e lart (Sjodahl K, 2007), dilte n prfundimin se, konsumimi i duhanit
ishte i lidhur pozitivisht dhe n mnyr domethnse me rrezikun pr kancer t
stomakut. Rreziku pr kancer t kardias s stomakut (pjesa e siprme e stomakut)
ishte dy her m i lart midis konsumuesve ditor t duhanit, krahasuar me ata q nuk
kishin konsumuar kurr duhan. Gjithashtu, nuk u gjetn lidhje domethnse
statistikore midis konsumit t sasive t ndryshme t alkoolit dhe rrezikut pr kancer t
kardias s stomakut. Sidoqoft, konsumi i lart i duhanit (m shum se 20 cigare n
dit) i kombinuar me konsumin e lart t alkoolit (m shum se pes raste konsumimi
pijesh alkoolike n dy jav) ishte i lidhur me nj rrezik pes her m t lart pr
kancer t pjesve t tjera t stomakut, krahasuar me personat q nuk konsumonin
alkool apo duhan dhe atyre q konsumonin vetm duhan (Sjodahl K, 2007).

IV. Rndsia e modeleve t konsumit t substancave

Duke pasur parasysh efektet e pavarura t alkoolit dhe t duhanit, si dhe efektet e tyre
t prbashkta n shndetin e njerzve, sht e rndsishme t prshkruhen modelet e
konsumit t alkoolit, duhanit dhe bashkprdorimit t ktyre substancave, si dhe
diferencat n modelet e prdorimit midis grupeve t ndryshme t popullats. Kjo pr
arsye se pasojat shndetsore varen jo vetm nga prdorimi i ktyre substancave, por
edhe nga mnyra sesi ato prdoren n terma t shpeshtsis dhe sasis s konsumuar
n koh. Pr shembull, shum studime kan raportuar se, konsumimi i vrullshm i
alkoolit (q i referohet konsumit t sasive t mdha t alkoolit brenda nj periudhe t
shkurtr kohore, zakonisht pes ose m shum pije alkoolike brenda disa orsh) sht
shum m i dmshm (n terma t rritjes s rrezikut pr SKZ dhe vdekshmris nga
SKZ), krahasuar me konsumin jo t vrullshm t alkoolit. Gjithashtu, nse konsumi i
moderuar i alkoolit shfaq efekte mbrojtse, kto efekte mungojn kur alkooli
konsumohet n sasi t mdha apo vrullshm (Makel P, 2005; Murray RP,
2002;Nicholson A, 2005; Rehm J , 2001)

Modelet e konsumit t alkoolit dhe duhanit
n arenn ndrkombtare

Modelet e prdorimit t alkoolit jan studiuar dhe raportuar gjersisht. Prevalenca e
prdorimit t alkoolit, n prgjithsi, sht m e lart midis meshkujve sesa midis
femrave (SAMHSA 2006; Moore AA, 2005; Dawson DA, 1995; Fillmore KM. 1987;
Pomerleau J , 2005; Leifman. H. 2002). Pr shembull, nj studim doli n prfundimin
se, midis t rinjve t moshs njzetvjeare raporti meshkuj/femra i prdorimit ditor t
alkoolit ishte 3:1 (Moore AA,). Kurse nj tjetr studim evidentonte se, nivelet e
konsumit t alkoolit gjat viteve 2001-2002 midis meshkujve dhe femrave amerikane
t moshs 18 vje e lart ishin shum t ngjashme (44.4% dhe 43.2%, prkatsisht)

22
(Falk DE, 2006). Studimi Kohort Kombtar mbi Epidemiologjin e Alkoolit n
SHBA n vitin 1992 raportonte q, 44% e personave madhor n SHBA konsumonte
alkool (Dawson DA, 1995) dhe se, konsumi i alkoolit pr momentin ishte m i lart
midis meshkujve, midis personave t arsimuar (SAMHSA 2006; Dawson DA, 1995),
midis atyre q punonin aktualisht (SAMHSA 2006), midis personave me t ardhura
m t larta dhe midis t pamartuarve (Dawson DA, 1995). Nj tjetr studim amerikan
tregonte se, n periudhn 2001-2002 dy t tretat e adultve amerikan prdornin
alkool (Falk DE, 2006). Tre vjet m pas, Studimi Kombtar Amerikan i vitit 2005
raportoi se, m shum se gjysma (51.8%) e amerikanve t moshs 12 vje e lart ishin
konsumues aktual t alkoolit. N kt rast, prdorimi aktual i alkoolit prkufizohet
si konsum i t paktn nj pijeje alkoolike gjat muajit t fundit. Prevalenca e
konsumimit t alkoolit gjat muajit t fundit midis moshave 12-13, 14-15, 16-17, 18-
20 dhe 21-25 vje ishte prkatsisht 4.2%, 15.1%, 30.1%, 51.1% dhe 67.4%
(SAMHSA 2006). Gjithashtu, frekuenca dhe sasia e alkoolit q konsumohet n do
segment moshor, sht n mnyr t qndrueshme m e lart midis meshkujve sesa
midis femrave (Moore AA, 2005; Dawson DA, 1995; Fillmore KM. 1987; Pomerleau
J , 2005; Leifman. H. 2002), por n prgjithsi diferenca gjinore e konsumit ditor t
alkoolit zhduket pas moshs 60 vje (Fillmore KM. 1987).
N prgjithsi, prevalenca e konsumit t alkoolit ulet me rritjen e moshs n t dyja
gjinit, duke qen pra m prevalente midis moshave t reja. N SHBA n vitet 2001-
2002, prevalenca e konsumit t alkoolit ishte e lart midis meshkujve dhe femrave t
moshs 18-24 vje (prkatsisht 75% prkundrejt 67%), duke arritur kulmin midis
moshave 25-44 vje (78% midis meshkujve dhe 68% midis femrave). Ky konsum ulej
mjaft midis meshkujve dhe femrave t moshs 65 vje e lart (prkatsisht 55% dhe
38%) (Falk DE, 2006). Tendenca t ngjashme t prevalencs s konsumit t alkoolit
sipas moshs jan vn re edhe n vende t tjera (Moore AA, 2005; Dawson DA,
1995; Fillmore KM. 1987; Pomerleau J , 2005; Leifman. H. 2002). N nj studim t
realizuar n gjasht vende t Komunitetit Evropian (KE) midis personave t moshs
18-64 vje, prevalenca e konsumit t alkoolit ishte 2-3 her m e lart midis
meshkujve sesa midis femrave (Leifman. H. 2002). Pr shembull, n Franc 25% e
meshkujve dhe 9% e femrave konsumonin alkool do dit; n Mbretrin e Bashkuar
10% e meshkujve dhe 7% e femrave t moshs 16-64 vje konsumonte alkool do
dit ose pothuajse do dit, ndrsa n Gjermani, 9% e meshkujve dhe 2% e femrave t
moshs 18-59 vje raportonin konsum ditor t alkoolit (Leifman. H. 2002).
Gjithashtu, femrat kishin m shum t ngjar t mos konsumonin alkool krahasuar me
meshkujt (Falk DE,2006; Moore AA, 2005; Dawson DA, 1995; Pomerleau J , 2005;
Leifman. H. 2002). Nj studim i realizuar n Federatn Ruse dhe shtat vende t tjera
t ish Bashkimit Sovjetik raporton q, n popullatn e prgjithshme, femrat kishin 2-4
her m shum t ngjar q t mos konsumonin alkool krahasuar me meshkujt
(Pomerleau J , 2005). Nj tjetr studim raporton q proporcioni i atyre q nuk
konsumonin alkool, luhatej midis 7% n Finland dhe 13% n Franc midis
meshkujve dhe nga 8% n Finland dhe 27% n Franc midis femrave (Leifman. H.
2002).

Literatura botrore sht e pasur me informacione lidhur edhe me modelet e konsumit
t duhanit gjithashtu. N SHBA n vitin 2005, prevalenca e konsumit aktual t
duhanit ishte 29.4% midis personave t moshs 12 vje e lart (SAMHSA, 2006). Nj
tjetr studim raportonte se, prevalenca e konsumit t duhanit midis personave t
moshs 18 vje e lart ishte 20.9% dhe 80% e ktyre konsumon duhan do dit

23
(Tobacco use among adults--United States, 2005). Personat e moshs 21-25 vje
kishin prevalencn m t lart t konsumit aktual t duhanit (41.2%), ndjekur nga
moshat 26-29 vje dhe 18-20 vje ( prkatsisht 35.8% dhe 35.7%) (SAMHSA 2006).

Vazhdimisht dhe n mnyr konsistente sht raportuar se, prevalenca e konsumimit
t duhanit sht m e lart midis meshkujve sesa midis femrave (SAMHSA 2006,
Tobacco use among adults--United States, 2005; Vardavas CI, 2006; Ismail Sh, Rosen
B. Smoking Among the Arab Population in Israel; Global Youth Tobacco Survey
Collaborating Group,2003; Samet J M, 2001; Gilmore A, 2004). N SHBA pr
shembull, meshkujt kishin 1.3 her m shum t ngjar t konsumonin duhan
aktualisht, krahasuar me femrat (prkatsisht 23.9% prkundrejt 18.1%) (Tobacco use
among adults--United States, 2005). Diferenca meshkuj-femra lidhur me prevalencn
e duhanpirjes sht m e lart n disa vende t tjera krahasuar me SHBA-t. Pr
shembull, n Greqi rreth 40% e personave madhor ishin konsumues t duhanit dhe
prevalenca ishte m e lart midis meshkujve (57%) sesa midis femrave (23%)
(Tobacco use among adults--United States, 2005). N disa kultura (pr shembull n
kulturn islame), konsumimi i duhanit nga femrat sht i papranueshm dhe pr
pasoj, prevelanca e konsumit t duhanit n kto grupe popullatash sht shum e ult
(Ismail Sh, Rosen B. Smoking Among the Arab Population in Israel). Ka edhe
studime t tjera t cilat nuk kan evidentuar diferenca domethnse nga ana
statistikore sa i prket prevalencave t konsumit t duhanit.

Nj studim amerikan raporton se, prevalenca e konsumit t duhanit ishte shum e
ngjashme midis meshkujve dhe femrave (Falk DE, 2006). Studimi Global i Konsumit
t Duhanit midis t Rinjve nxori n pah se, midis personave t moshs 13-15 vje nuk
kishte ndonj diferenc domethnse statistikore n prevalencn e konsumit t duhanit
n pjesn m t madhe t 121 qendrave, n 76 shtete t ndryshme, ku u krye studimi
(Global Youth Tobacco Survey Collaborating Group, 2003). Ka mundsi q kjo
munges e diferencs gjinore n konsumin e duhanit t raportuar nga studimi i fundit,
t shpjegohet nga efektet m t mdha q kan reklamat e duhanit mbi femrat n
vendet n zhvillim, si dhe me prjekjet shum t mdha t industris s duhanit pr t
targetuar kt pjes t popullats n kto rajone (Samet J M, 2001). Tendenca e
prgjithshme lidhur me prevalencn e duhanit tregon se, ajo sht m e lart midis
moshave t reja dhe mesomoshave dhe m pas ulet me rritjen e moshs (Falk
DE,2006; Tobacco use among adults--United States, 2005, Gilmore A, 2004,63). N
SHBA, prevalenca e konsumimit t duhanit sht m e lart midis personave t
moshs 18-24 vje dhe atyre t moshs 25-44 vje (prkatsisht 24.4% dhe 24.1%)
dhe m pas ulet midis personave t moshs 65 vje e lart (rreth 8%-9%) (Tobacco use
among adults--United States, 2005). N Rusi dhe vende t tjera t ish Bashkimit
Sovjetik, prevalenca e konsumit t duhanit paraqet prirje t paqarta midis meshkujve
dhe femrave t moshs 18-59 vje, por m pas prevalenca ulej dukshm me rritjen e
moshs (Gilmore A, 2004). Studimet n SHBA evidentuan se, prevalenca e
konsumimit t duhanit ishte e lidhur negativisht me nivelin e edukimit (SAMHSA,
2006; Tobacco use among adults--United States, 2005; Giovino GA,1995); m e lart
midis personave t divorcuar apo t martuar (Giovino GA,1995) dhe midis t
papunve krahasuar m ata q ishin n pun (prkatsisht 44% prkundrejt 27%)
(SAMHSA, 2006). Studimi i kryer n Rusi dhe disa vende t ish bllokut sovjetik
vrejti se, n prgjithsi pjesa m e madhe e meshkujve e fillonin duhanin prpara
moshs 20 vje dhe konsumonin m shum se 10 cigare n dit, ndrsa nj numr m

24
i ult i femrave e fillonin duhanin prpara moshs 20 vje dhe pjesa m e madhe e
tyre konsumonin m pak se 10 cigare n dit (Gilmore A, 2004).

Modelet e konsumit t njkohshm t alkoolit dhe duhanit

Megjithse alkooli dhe duhani jan dy prej substancave t prdorura m gjersisht
(dhe me t cilat abuzohet m shum gjithashtu) n t gjitha kohrat, vetm pak
studime kan vrejtur modelet e konsumit t njkohsishm t alkoolit dhe duhanit, e
krahasuar kjo me numrin shum t madh t krkimeve q kan studiuar modelet e
konsumit t alkoolit apo t duhanit vemas. Nj studim amerikan i vitit 2005
dshmonte se, 61% e personave t moshs 12 vje e lart q konsumojn sasi t mdha
alkooli, konsumojn edhe duhan gjithashtu, krahasuar me 17% konsumues duhani
midis atyre q nuk konsumojn alkool. Midis konsumatorve aktual t duhanit, 68%
konsumonin edhe alkool njkohsisht, krahasuar me 47% konsumues duhani midis
atyre q nuk konsumonin alkool (SAMHSA, 2006). Nj tjetr studim vrente se, 22%
e madhorve amerikan t moshs 18 vje e lart konsumonin alkool dhe duhan
njkohsisht (Falk DE, 2006). Meshkujt kishin m shum t ngjar sesa femrat ti
konsumonin t dyja substancat (28% e meshkujve dhe 16% e femrave konsumonin
edhe duhan edhe alkool), kurse femrat kishin m shum gjas t mos konsumonin
asnjrn nga substancat krahasuar me meshkujt (35% e femrave dhe 22% e
meshkujve nuk konsumonin as duhan as alkool) (Falk DE, 2006). Prevalenca e
prdorimit t t dy substancave (edhe alkool edhe duhan) sht m e lart midis
personave t moshs 18-24 vje (35% e meshkujve dhe 26% e femrave konsumonin
edhe duhan edhe alkool) dhe m pas prevalenca ulet me rritjen e moshs (Falk DE,
2006). Gjithashtu, prevalenca e konsumit t duhanit rritet me rritjen e sasive t
alkoolit t konsumuara pr t dyja gjinit dhe duke qen m e ult midis atyre q nuk
kan konsumuar kurr alkool n jet (13% e meshkujve dhe 8% e femrave q nuk
konsumonin alkool, konsumonin duhan) dhe duke arritur pikun midis atyre q
konsumonin sasi t mdha alkooli (66% e meshkujve dhe 60% e femrave q
konsumonin shum alkool konsumonin edhe duhan gjithashtu) (Falk DE, 2006).

Tendenca t ngjashme pozitive midis prdorimit t alkoolit dhe duhanit jan vrejtur
edhe pr sa i prket sasis s alkoolit dhe konsumit ditor t duhanit. Konsumi i sasive
m t mdha t alkoolit sht i lidhur n mnyr domethnse me konsumimin e m
shum cigareve n at seanc (Falk DE, 2006). Nj tjetr studim lidhur me mnyrn
sesi marrja e nikotins ndikon n konsumin e alkoolit, evidentoi se, efektet e nikotins
ndryshojn n mnyr t konsiderueshme midis meshkujve dhe femrave pr sa i
prket sasis s alkoolit t konsumuar. Nikotina rrit konsumin e alkoolit tek meshkujt,
por e ul tek femrat (Acheson A, 2006). Kurse nj krkim i cili u prqendrua n
prdorimin e alkoolit dhe duhanit gjat adoleshencs, arriti n prfundimin se, ndrsa
t konsumosh alkool por jo duhan sht e zakonshme, t konsumosh duhan dhe t
mos konsumosh alkool sht tepr e pazakonshme (Orlando M, 2005).

Dimensionet dhe pasojat sociale t konsumit t alkoolit dhe duhanit

N disa raste alkooli sht shkaku kryesor i disa ngjarjeve sociale, si pr shembull n
rastin e aksidenteve rrugore. Alkooli sht nj substanc kimike e cila ka disa veti t
caktuara. Alkooli ndikon n sjelljen ton nprmjet ndryshimeve n proceset
biokimike, metabolike, psikomotore dhe konjitive, t cilat m pas jan prgjegjs pr

25
nj numr t madh pasojash sociale q vijn nga konsumimi i alkoolit. Intoksikimi
nga alkooli shkakton dmtime psikomotore, ngadalsim t reagimit ndaj stimujve,
prkeqsim t gjykimit, ndryshime emocionale dhe ulje t prgjigjes ndaj
pritshmrive sociale. Pasojat e dmtimit t aftsive psikomotore nuk jan thjesht
pasoja shndetsore. Alkooli sht nj kontribues i konsiderueshm n nj sr
gjendjesh sociale negative pr individin dhe shoqrin n trsi, edhe pse ai rrall i
prcakton i vetm kto gjendje negative. Pr pasoj, shpesh alkooli konsiderohet si
nj substanc q rrit rrezikun pr kto pasoja negative.

Mnyra se si alkooli perceptohet, ndryshon dukshm ndrsa individt prparojn gjat
kursit t jets s tyre dhe me ndryshimin e normave sociale rreth pranueshmris s
tij. Konsumimi i akoolit mund t jet shenj rebelimi ose pavarsie gjat
adoleshencs, por shoqrit n mbar botn jan t shqetsuara pr pasojat e
dmshme t konsumit t alkoolit n rini. Prandaj pjesa m e madhe e shoqris, madje
edhe ajo q ndjek politikat m liberale, ka rn dakord q pijet alkoolike t mos jen
t disponueshme pr fmijt dhe adoleshentt.

Gjithashtu, kuptimi kulturor i konsumit t alkoolit sht i ndryshm pr meshkujt dhe
femrat. Edhe pse konsumi i alkoolit ka qen kryesisht domen i meshkujve, n
shum vende t Europs diferenca gjinore e prevalencs s konsumit t alkoolit nuk
sht e madhe (Simpura J , 2001).

Sot, femrat konsumojn nj t pestn deri nj t tretn e alkoolit n pjesn m t
madhe t vendeve t zhvilluara (Bloomfield K, 2001).

Ulja e prevalencs s konsumit t alkoolit m rritjen e moshs sht edhe nj
reflektim i normave sociale. T moshuarit supozohet t mos marrin pjes n festa ku
njerzit dehen apo kryejn veprime jo t denja pr shoqrin. Kjo veprimtari mund
t jet m e pranueshme pr t rinjt. Sidoqoft me zgjatjen e jets dhe prmirsimin e
shndetit, kto pikpamje lidhur me konsumin e alkoolit nga t moshuarit edhe mund
t ndryshojn.

Nga ana tjetr, prodhimi dhe shitja e pijeve alkoolike sht nj aktivitet i rndsishm
ekonomik pr shum shtete, duke gjeneruar fitime pr prodhuesit, reklamuesit dhe
investitort. Si e till krijon vende pune dhe gjeneron para pr qeverin nprmjet
vjeljes s taksave. Si rezultat, alkooli sht nj mall i rndsishm me nj zinxhir
kompleks oferte dhe q krijon vende pune dhe fitime pr nj spektr t gjer aktorsh
t shoqris. Por, ashtu si u vrejt m lart, prfitimet ekonomike q vijn nga
prodhimi, shitja dhe prdorimi i alkoolit shoqrohen me nj kosto t jashtzakonshme
pr shoqrin. Natyra e dyfisht e alkoolit si nj mall me vler ekonomike dhe si nj
burim i madh dmesh duhet mbajtur gjithmon parasysh (Edwards G, 2000).

Konsumi i alkoolit dhe dmet sociale

Prve pasojave negative t lidhura drejtprdrejt me shndetin e individit (smundje
t zemrs: smundja kongjestive e zemrs, SKZ, smundje cerebrovaskulare; kancer:
t koks, qafs, kancer t gjirit etj; dmtime neuropsikiatrike: abuzimi me alkoolin,
depresion; smundje infektive: tuberkuloz, pneumoni; gjendje jo t favorshme amtare
dhe t lidhura me lindjen: pesh e ult n lindje, sindromi alkoolik fetal; aksidente:
lndime nga aksidentet rrugore, rnie, mbytje, djegie, aksidente n pun; lndime t

26
vetes: vetvrasje dhe vdekje t dhunshme) (Lonnroth K ,2008), alkooli sht i lidhur
me nj numr t madh problemesh apo dmesh sociale.

Prpara se t kalojm tek trajtimi i problemeve sociale, do ndalemi tek problemi i
vetvrasjes si nj fenomen mjaft i prhapur koht e fundit dhe n vendin ton. Lidhja
midis alkoolit dhe vetvrasjes sht vrtetuar m s miri ndr ata q konsumojn sasi
t mdha alkooli (Rossow I, 2000). Edhe pse forca e lidhjes varion sipas kulturave t
ndryshme, studimet tregojn q modelet eksplozive t konsumit t alkoolit (konsum
i rregullt, i vrullshm), jan t lidhura me nj incidenc m t lart t vetvrasjeve.
Disa studime raportojn nj lidhje linare midis sasis s alkoolit t konsumuar dhe
frekuencs s intoksikimit nga alkooli me rrezikun pr sjellje vetvrasse (Dawson
DA, 1997; Rossow I, 2001). Hipotezat e mundshme pr kt lidhje jan disintegrimi
social, q shkaktohet nga alkooli ku humbjet sociale dhe smundjet mendore luajn
rolin e faktorve mediator (Murphy GE, 2000).

Edhe pse debati publik shpeshher sht prqendruar n efektet shndetsore t
alkoolit, ky i fundit sht lidhur edhe me pasojat sociale t tij, t cilat shpesh jan
quajtur si dimensioni i harruar (Klingemann H). N kt dimension prfshihen:
a) Dhuna.
b) Vandalizmi.
c) Mosbindja publike.
d) Probleme familjare: divorci/probleme t martess, abuzimi i fmijve.
e) Probleme t tjera ndrpersonale.
f) Probleme financiare.
g) Probleme n pun, prve aksidenteve.
h) Vshtirsi n edukim.
i) Kosto sociale.

Qartsisht, konsumimi i alkoolit sjell jo vetm dmtimin e vet individit i cili
konsumon alkool, por shoqrohet dhe me pasoja t jashtme (pr t tjert) nprmjet
pikave t prmendura m lart.

a) Dhuna: Studime t ndryshme dshmojn nj lidhje shkaksore midis konsumit t
alkoolit dhe dhuns (Pernanen. K; Room R, 2001), forca e s cils varet nga
kultura ku ndeshet. Modelet e konsumimit t alkoolit, veanrisht intoksikimi nga
alkooli, luajn nj rol t madh n gjenerimin e dhuns. Dhuna kundrejt partnerve
intim sht e lidhur fort me sasin e alkoolit t konsumuar.

b) Divorci dhe problemet e martess: T dhnat epidemiologjike pr nj lidhje
shkaksore midis konsumit t alkoolit dhe problemeve familjare t tilla si divorci
jan t pakta. N shum vende, konsumimi i teprt i alkoolit nga partneri sht
prdorur si justifikim pr divorc (Rehm J T, 1999). Por faktet pr nj lidhje
shkaksore midis ktyre dy fenomeneve jan t pakta. Studime t ndryshme kan
treguar lidhje pozitive, domethnse, midis konsumit t teprt t alkoolit dhe
divorcit (Leonard KE, 1999).

c) Abuzimi me fmijt: Studime t ndryshme kan treguar se, dhuna dhe abuzimi
sht m i lart tek fmij t prindrve q prdorin sasi t mdha alkooli (Barber
J G, 1999).

27
d) Probleme t lidhura me punn: Ka nj lidhje midis konsumit t alkoolit dhe
pasojave t ndryshme n vendin e puns si p.sh. mungesa n pun, prfshir
lodhjen dhe largimin hert nga puna pr shkak t smundjeve apo masave
disiplinore etj.; pushime nga puna pr shkak t masave disiplinore apo uljes s
produktivitetit n pun; vjedhje dhe krime t tjera; marrdhnie t kqija dhe
joprofesionale me kolegt dhe moral i ult n pun. Shumica e gjetjeve flasin pr
ndrveprime komplekse midis karakteristikave individuale dhe faktorve
mjedisor, prfshir karakteristikat e puns si prgjegjse pr kto lidhje dhe
pasoja (Rehm J T, 2001).

e) Kostot sociale: Studimet lidhur me kostot sociale t alkoolit raportojn kostot e
drejtprdrejta, q lidhen me kostot shndetsore t prdoruesve t alkoolit dhe
kostot indirekte apo at t shrbimeve sociale, q prdoren nga personat q kan
probleme t lidhura me alkoolin. Mendohet se kostoja sociale pr prballimin e
ktyre rasteve sht m e madhe pr sistemin e ndihms sociale dhe sistemin e
drejtsis penale, sesa pr sistemin shndetsor. Pr shembull, nj studim ka
vlersuar se, kostot e kujdesit shndetsor pr problemet e lidhura me alkoolin
jan rreth 160 milion dollar, kostot e shrbimeve sociale rreth 140 milion
dollar dhe kostot e sistemit t drejtsis penale dhe shrbimeve t zjarrfiksve
jan llogaritur n rreth 400 milion dollar (CATALYST, 2001). Kurse n nj
tjetr raport, personat me konsum problematik t alkoolit q drejtohen pr
ndihm n njrin prej sistemeve, jan t shprndar n kt mnyr: 41% pr
trajtim nga sistemi i drejtsis penale, 8% nga shrbimet sociale, 42% nga sistemi
parsor shndetsor, 3% nga sistemi i shndetit mendor dhe 6% nga agjencit
publike t trajtimit t alkoolit dhe drogs (Weisner C, 2001).

Nj mnyr tjetr pr vlersimin e kostove sociale sht nprmjet raportimit nga vet
prdoruesit e alkoolit apo personat pran tyre. Nj studim nprmjet telefonit, pr
shembull, nxori n pah se, 7.2% e kanadezve ishin shtyr, qlluar apo sulmuar nga
dikush q kishte pir alkool, 6.2% kishin prishur shoqrin m dik si pasoj e dikujt
tjetr q konsumonte alkool dhe 7.7% pohuan t kishin probleme familjare apo
martesore pr shkak t konsumit t alkoolit nga bashkshortt dhe/ose persona t tjer
(Eliany M, 1992).

Substancat e tjera psikoaktive t paligjshme

Ashtu si alkooli dhe duhani, substancat e tjera psikoaktive t paligjshme kan nj tipar
t prbashkt: potencialin e madh pr t krijuar varsi ndaj tyre. Efektet q kto
substanca kan tek individi apo shoqria, do t varen nga nj sr faktorsh, prfshir
karakteristikat farmakologjike t secils drog, mnyrn e futjes s tyre n organizm,
kuptimi kulturor i tyre n jetn e prditshme, arsyet pr prdorimin e tyre, si dhe
dmet e lidhura me abuzimin e tyre. Debati publik rreth politikave t substancave
psikoaktive duhet ti ket parasysh kto elemente komplekse, sepse mendimi
semplicist q t gjith drogat jan t njjta dhe jan njsoj t rrezikshme, kufizon t
kuptuarit e problemeve t lidhura me drogn, si dhe aftsit tona pr t zhvilluar
politikat e duhura pr tiu prgjigjur ktyre shqetsimeve.

Zhvillimet shum t mdha n shum fusha t jets, si pr shembull n psikiatri,
psikologji, neurobiologji, antropologjin kulturore, epidemilogji dhe disiplina t tjera i

28
kan rritur n mnyr t konsiderueshme njohurit tona rreth drogave psikoaktive,
veprimeve t tyre dhe abuzimit me to.

Pr t kuptuar m mir natyrn komplekse t prdorimit t drogave, duhet ti
referohemi tre dallimeve t rndsishme. Dallimi i par sht nse nj drog e caktuar
sht natyrale apo sintetike. Deri n shek. XIX, pothuajse t gjitha substancat
psikoaktive prdoreshin n formn e tyre natyrale. Me zhvillimin e kimis moderne u
b i mundur identifikimi i komponentve aktiv t ktyre produkteve natyrale. Kjo
dije oi n prodhimin e ekstrakteve t fuqishme t tilla si morfina dhe kokaina. M
pas u b e mundur krijimi i formave sintetike t shum substancave psikoaktive si pr
shembull heroina dhe heroina krak, si dhe t prodhoheshin nj ose m shum
substanca shum t fuqishme, t tilla si Dietilamidi i Acidit Lisergjik (LSD),
benzodiazepinat dhe opioidet. N mnyr t ngjashme me pijet alkoolike t distiluara,
aftsia pr t prodhuar forma shum t prqendruara t substancave natyrale rriti
ndjeshm disponueshmrin, shprndarjen dhe potencialin varsi-krijues t tyre.

Dallimi i dyt: Kur flasim pr substancat psikoaktive i referohemi mnyrs s
administrimit t tyre. Mnyrat m t zakonshme pr marrjen e drogave jan:
nprmjet gojs n formn e substancave natyrale (p.sh. gjethet e kokas) ose
produkteve sintetike (p.sh. drogat q prdoren pr lehtsimin e dhimbjes); thithja
nprmjet membranave mukoze, si pr shembull thithja e kokains pluhur, heroins
nprmjet hunds; nprmjet thithjes s substancs n form avulli, si pr shembull
avull i krakut dhe kanabis; dhe nprmjet injektimit n gjak, si n rastin e heroins.
Drogat q mund t injektohen n venat e gjakut shprndahen menjher n organizm
dhe kan efekt t shpejt, ka rrit s teprmi potencialin pr t abuzuar me to, varsin
ndaj tyre dhe dmtime t ndryshme.

Dallimi i tret ka t bj me faktin nse nj substanc e caktuar psikoaktive ka dhe
prdorim t pranuar mjeksor apo jo. Shum prej substancave q renditen m posht
(p.sh. sedativt dhe opioidet) u zhvilluan fillimisht pr qllime mjeksore. N shum
vende, prdorimi i tyre ka qen i kufizuar me ligj dhe jan tregtuar vetm nprmjet
recetave dhe rekomandimeve t mjekut. Disa prej ktyre substancave vazhdojn t
jen t disponueshme si medikamente t ligjshme, por n mnyr t kontrolluar (p.sh.
morfinat, amfetaminat dhe barbituratet). T tjerat nuk konsiderohen m si
medikamente, pavarsisht faktit q fillimisht u zhvilluan pr qllime terapeutike (p.sh.
LSD, kokaina dhe heroina). Si do ta shohim n vijim, substancat q mund t
prdoren vetm me recetn e mjekut n fakt jan prdorur pr qllime dhe n mnyra
krejt t tjera ose n sasi m t mdha sesa ato q rekomandohen nga mjekt. N kto
raste, prdorimi i tyre paraqet rrezikun e problemeve fizike, psikologjike, madje edhe
ligjore.

Tabela 1.1
Nj list prmbledhse e substancave psikoaktive dhe efekteve t tyre farmakologjike

Klasa Substanca t ngjashme Efektet farmakologjike
Opioidet Heroina, morfina, kodeina,
metadoni, petidina, buprenorfina
Aftsi pr t lehtsuar dhimbjen, pr t
prodhuar eufori dhe shkaktuar depresion
respirator, prgjumje, dmtim t gjykimit
Kanabis Hashashi, marijuana Eufori, lehtsim i gjymtyrve, rritje e
oreksit, takikardi dhe dmtim t gjykimit
Kokaina Krak Ndjenj ngazllimi, rritje e ekzagjeruar e

29
vetbesimit. Reaksionet toksike akute
prfshijn hipertensionin, aritmin
kardiake, halucinacione auditive dhe
vizive, konvulsione
Amfetamin
at /
stimulantt
e tjer
Deksamfetamina,
metamfetamina, metilfenidati,
fenmetrazina, dietilproprioni
Eufori, anoreksi, nauzea, t vjella,
pagjumsi dhe sjellje anormale, si p.sh.
agresion, deliri i madhshtis,
hipervigjilenc, irritim, dmtim t gjykimit
Hipnotikt /
sedativt
Benzodiazepinat, barbiturates,
metakualoni
Kto substanca induktojn relaksimin
muskular, ndjenjn e qetsis dhe gjumin.
Dmtojn prqendrimin, kujtesn dhe
koordinimin.
Halucinogj
ent
LSD, dimetiltriptamina (DMT),
psilocibina, meskalina,
fenciklidina
Eufori/disfori, ndryshime t prziera t
gjendjes shpirtrore, ndryshim i
perceptimeve dhe iluzione vizive. Efekte t
tjera prfshijn reagimet e panikut,
rikujtim i eventeve t jetuara m par dhe
rregullime t humorit.
Inhalantt
psikoaktiv
Solventt industrial,
zamka/mastii, aerozolet,
bojrat, holluesit e llakut, nafta,
lngjet pastruese
Ndjenja e t qenit trim, halucinacione,
letargji, dmtime psikomotore, eufori,
dmtim i gjykimit, marrje mendsh,
nistagmus, rregullim i t folurit, dridhje
muskulore, dobsi e muskujve, shtangie e
muskujve, koma
Burimi: Babor et al 1994

Megjith vlern terapeutike t disa prej substancave psikoaktive, apo vlern sociale, a
rikreative t disa t tjerave, politikat qeveritare i ndalojn shum prej tyre dhe
vendosin sanksione pr ata q i prdorin. Gjat gjith historis, por veanrisht duke
filluar nga fundi i shek. XIX, qeverit e ndryshme kan rregulluar apo ndaluar
prdorimin, prodhimin dhe shitjen e substancave t ndryshme psikoaktive, ku si
shembuj m t njohur mund t prmendim heroinn, kokainn dhe kanabisin. N
nivelin ndrkombtar u hartuan traktate nn kornizn e OKB-s dhe OBSH sht
koordinatorja e kontrollit t substancave t ndryshme psikoaktive. Konventat pr
kontrollin e drogs kan si synim t parandalojn kanalizimin e drogave farmaceutike
n tregjet ilegale, t luftojn trafikimin e drogs dhe t prshtasin kontrollet me
karakteristikat framakologjike dhe potencialit pr t krijuar varsi t secils substanc.

Nga ana tjetr, klasifikimi i substancave q prdoret nga kto konventa
ndrkombtare, reflekton rrethanat historike, faktort kulturor dhe faktet shkencore.
Pr kto arsye, jo gjithnj kemi prputhje midis opinionit t ekspertve dhe ligjeve,
apo konventave kombtare e ndrkombtare lidhur me rrezikun apo dmet q sjellin
substanca t caktuara. Pr shembull, shum ekspert jan t mendimit se, produktet e
duhanit prfaqsojn nj rrezik m t madh sesa kanabisi, por srish duhani sht i
ligjshm n pjesn m t madhe t shteteve, kurse kanabisi jo.

Tre dallimet q prmendm m lart jan t nevojshme, por jo t mjaftueshme pr t
kuptuar natyrn komplekse t prdorimit t drogave. Pr kt duhet t merren n
konsiderat edhe diversiteti, roli dhe rreziqet specifike t modeleve t ndryshme t
konsumit t drogave, si dhe efektet e kombinimit t drogave, overdoza, ose situatat e
rrezikshme (p.sh. t drejtosh automjetin pas nj nate t gjat n klub, lodhja q

30
ndjehet pas prdorimit t stimulantve, etj.) dhe prfshirja n sjellje t rrezikshme
(p.sh. kryerja e seksit t pambrojtur gjat fazs s t ndjerit mir pas prdorimi t
kokains).

Kuptime simbolike dhe modelet e prdorimit
t substancave psikoaktive t paligjshme

Prdorimi i substancave psikoaktive, mnyra, sasia dhe lloji i prdorimit jan
shoqruar me kuptime t forta simbolike gjat gjith historis s njerzimit. N shum
kultura tradicionale, kto substanca ishin pjes e pandar e praktiks mjeksore dhe
ritualeve fetare. Pr kto kultura, substancat psikoaktive prfshiheshin n shtje t
ndryshme t jets dhe vdekjes, si dhe tek idet e thella filozofike rreth ekzistencs. N
kto rrethana, fuqia simbolike e substancave psikoaktive sht shum e fort.

N ekstremin tjetr, kur nj drog e caktuar bhet nj bashkshoqruese e zakonshme
e jets s prditshme, psikoaktiviteti i saj sht shpesh i heshtur dhe ndodh pa u
vn re. Kjo mund t ilustrohet me prdorimin e duhanit nga shoqrit e sotme t
industrializuara. Dyzet vjet m par, nj duhanpirs mendonte se, duhani nuk sht
aspak nj substanc psikoaktive. Ky model i prdorimit banal n t cilin nj agjent i
fuqishm psikoaktiv bhet pjes e jets s prditshme, ndodh kur substanca lejohet t
tregtohet lirisht n treg. N kto raste, simbolizmi i substancs si drog shpesh
fshihet, por nga ana tjetr, ajo merr simbolika t tjera. Pr shembull, marijuana u
kthye n simbol t rebelimit n vitet 60 t shek.XX, kurse gjethet e kokas q jan
gjersisht t pranuara nga vendet e Andeve t Ameriks J ugore, duket se simbolizojn
tanim kundrshtimin ndaj influencs s SHBA-ve (Thoumi FE, 2003).

Midis prdorimit t gjer dhe prdorimit t kufizuar vetm pr qllime terapeutike apo
fetare shtrihet nj spektr i larmishm i modeleve sekulare apo jomjeksore t
prdorimit. Prdorimi n do rast mund t jet i leht ose i rnd, ose dika e
ndrmjetme. Ai ka variacion t madh edhe n shpeshtsin e prdorimit. Qndrimet
kulturore ndaj substancave psikoaktive variojn s teprmi nga njri vend n tjetrin
(Courtwright DT, 2001) dhe po kshtu varion edhe domethnia e tyre simbolike. Po
prse prdorimi i substancave psikoaktive sht kaq i fuqishm simbolikisht? Ka disa
arsye pr kt:

S pari, substancat psikoaktive konsiderohen si mall me vler, duke i kthyer n
subjekt t ndryshimeve dhe globalizimit n prdorimin dhe tregtimin e tyre. Meq
konsiderohen si mall me vler, ather zotrimi dhe prdorimi i tyre sht shpesh nj
simbol i fuqis dhe dominimit.

S dyti, prdorimi i substancave psikoaktive sht nj sjellje dhe shpeshher nj sjellje
sociale me vler t madhe simbolike. Prdorimi social i substancave jo rrall shrben
pr t shprbr kufijt e prfshirjes dhe prjashtimit n grupe sociale (Edwards G.
2004).

S treti, substancat psikoaktive kan fuqin t ndryshojn sjelljen, gjendjen
shpirtrore, koordinimin motor dhe gjykimin (Room R, 2001). Kjo cilsi vlersohet
pozitivisht, duke shkaktuar edhe stepje prej saj hera-hers. Madje edhe termat q
prdoren pr kto substanca, shpesh kan kuptim t dyfisht. Fjalt drog dhe
intoksikim bartin konotacione pozitive dhe negative, n varsi t kontekstit. N shum
rrethana kulturore, njerzit e vlersojn pozitivisht intoksikimin si nj eksperienc

31
rikreative apo sociale (Levine HG, 1981). Nga ana tjetr, sjellja gjat intoksikimit
mund t konsiderohet si e paplqyer apo e rrezikshme, duke e kthyer personin e
intoksikuar n m pak t pranuar pr normat sociale dhe ligjore. Kto pritshmri dhe
sjelljet e njerzve kur jan nn influencn e substancave, variojn midis kulturave t
ndryshme.

S katrti, substancat psikoaktive konsiderohen si shkaktare t varsis. Kjo n thelb
nnkupton q individi humbet aftsin pr t kontrolluar sasin e substancs q prdor
(Edwards G, 1981). Megjithat, koncepti i zakonshm i varsis mund t jet edhe q,
jeta e atij personi, i cili prdor substancn sht br e padurueshme, pra si nj
form proteste ndaj gjendjes aktuale.

Prve ktyre ka dhe karakteristika t tjera q i japin forc simboliks s substancave
psikoaktive. Kjo fuqi shprehet n jetn e prditshme t prdoruesve t drogs, n
simbolizmin e reklamave t duhanit dhe alkoolit, n mnyrn si sillet prdoruesi para
dhe pasi ka marr drogn, n at ka t tjert presin nga prdoruesi i drogs etj.

Prse njerzit prdorin drog?

sht mjaft e leht t kuptohet joshja e drogs. Ajo q i dallon substancat psikoaktive
nga substancat e tjera, sht aftsia e tyre e fuqishme pr t vepruar n mekanizmat e
trurit q ndikojn motivimin, t menduarit, gjendjen shpirtrore, si dhe m e
rndsishmja, eksperiencn e knaqsis. Pra, krkimi i knaqsis sht
karakteristika q droga t prdoret vazhdimisht. Megjithat, jan identifikuar edhe
mekanizma t tjer q shpjegojn se, prse njerzit fillojn dhe vazhdojn ti prdorin
drogat. Predispozicioni gjenetik dhe rrethanat familjare (Agrawal A, 2006) mund t
rrisin rrezikun pr disa individ s bashku me disa karakteristika t tjera personale si
rrezikimi, impulsiviteti dhe agresiviteti (Chasin L, 2001).

Nga ana tjetr, duhet ta pranojm q disponueshmria e ktyre substancave luan nj
rol shum t madh n prdorimin ose jo t tyre. M disponueshmri kuptojm jo
vetm furnizimin me drog (disponueshmria fizike), por edhe kostot ekonomike t
tyre (disponueshmria ekonomike), trheqja ndaj tyre (disponueshmria psikologjike)
dhe pranimi social i tyre nga grupet referenc t prdoruesit (disponueshmria
sociale). N prgjithsi, sa m e disponueshme fizikisht t jet droga, sa m leht t
prballohet mimi i saj, sa m trheqse dhe e pranuar t jet ajo nga shokt/miqt, aq
m shum ka gjasa q njerzit t fillojn eksperimentimin me t dhe prdorimin e
vazhdueshm t saj.

Epidemiologjia e prdorimit t drogave

Asnj shtet nuk sht imun ndaj prodhimit, trafikimit dhe prdorimit t drogave t
paligjshme, pasi kto jan fenomene globale. N vitin 2008, OKB vlersori se, rreth
208 milion persona kishin prdorur drogat ilegale t paktn nj her gjat vitit t
fundit n t gjith botn. Nga kta, 166 milion kishin konsumuar marijuan ose
forma t tjera t kanabisit, 25 milion kishin prdorur amfetaminat dhe 9 milion
ekstazi. Opiatet ishin konsumuar nga 16.5 milion njerz, nga t cilt rreth 12 milion
persona kishin prdorur heroin; kurse 16 milion persona kokain (UNODC, 2008).
Nse kto shifra i prkthejm n prqindje t popullats totale globale, ather mund

32
t themi se 4% e t gjith personave madhor n bot prdorin kanabis, kurse kjo
prqindje pr drogat e tjera ishte 0.6% ose m pak.
Kanabis (marijuana ose hashashi) sht pa dyshim droga ilegale m popullore n bot.
Kjo substanc ishte prdorur n 96% t shteteve t cilat raportojn tek OKB, e
ndjekur nga opiatet (heroina, morfina dhe opiumi) (87%) dhe derivate t gjetheve t
kokas (81%). Prdorimi i ktyre produkteve natyrale ndiqet m pas nga stimulantt e
tipit t amfetamins (73%), benzodiazepinat (69%), lloje t ndryshme t inhalantve
me baz solventesh (69%) dhe halucinogjent (60%) (UNODC, 2000).

Konsumi i drogave t paligjshme ndryshon n mnyr domethnse midis grupeve t
popullats. Ndrsa pjesa m e madhe e saj thjesht mund t ken eksperimentuar me
drogat ilegale, prdoruesit e sasive t mdha t drogs, t cilt n fakt prbjn vetm
nj fraksion t vogl t popullats, jan prgjegjs pr pjesn m t madhe t
konsumit total. Pra e prsrisim srish se, modelet e konsumit (konsumi ditor apo
rastsor), mnyrat e marrjes s drogs (injeksion apo glltitje) dhe prdorimi i m
shum se nj substance duhet t merren n konsidert pr vlersimin e drejt t
pasojave shndetsore dhe sociale q lidhen me drogat ilegale.

Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale n popullat

Raporti Botror i Drogs i hartuar dhe shprndar nga OKB paraqet do vit t dhna
t shumta lidhur me prevalencn e prdorimit t kanabisit, opiateve, amfetaminave
dhe kokains n nj numr t madh vendesh (UNODC 2008).

Tabela 2.1.
Prevalenca vjetore e prdorimit t drogs n rajone t ndryshme t bots tek personat e
moshs 15-64 vje

Nga t cilat
Kanabis Opiate Heroin Amfetamina Kokaina
Afrika 8.0 0.3 0.2 0.43 0.22
Amerika Veriore 10.5 0.5 0.4 1.27 2.42
Amerika J ugore 3.4 0.3 0.1 0.66 1.05
Azia 2.0 0.4 0.2 0.53 0.01
Europa 5.3 0.7 0.6 0.45 0.73
Europa
Perndimore
dhe Qendrore
6.9 0.5 0.4 0.61 1.22
Europa
J ug-Lindore
2.0 0.2 0.2 0.21 0.08
Europa Lindore 3.7 1.4 1.1 0.24 0.03
Oqeania 14.5 0.4 0.1 2.14 1.37
Nivel Global 3.9 0.4 0.3 0.58 0.37
Burimi. UNODC 2008

Ashtu si e prmendm virtualisht, n t gjitha vendet kanabisi prdoret nga prqindje
m t mdha t popullats krahasuar me opiatet apo metafetaminat. Prevalenca m e
lart raportohet n vendet m t pasura dhe t industrializuara t bots perndimore.

33
Megjithat, prjashtim n rregullin e kanabisit bn Kina, e cila raportohet si vendi
ku heroina t jet droga m prevalente (Hao W, 2004).

N shum shtete nj prqindje e konsiderueshme e popullsis madhore ka provuar
drogat ilegale. Pr shembull, n SHBA rreth gjysma e popullats adulte ka pohuar
prdorimin e drogave ilegale (kryesisht kanabis) n nj moment t caktuar t jets s
tyre (Warner LA, 1995; Compton WM, 2005), kurse n Mbretrin e Bashkuar dhe
vende t tjera evropiane rreth nj e treta e popullats n mosh madhore e konfirmon
kt eksperienc (Ramsay M, 1997; EMCDDA, 2011).

Shqetsim prbn dhe prdorimi i drogave farmaceutike (d.m.th. prdorimi pa recet
mjeksore ose prtej sasive t rekomanduara nga mjeku), edhe pse kjo nuk sht e
mirdokumentuar n shum shtete (Sheridan J , 2008). Disa studime n SHBA dhe
Australi faktojn se prdorimi jomjeksor i drogave psikofarmaceutike (d.m.th. ilae
me veti psikoaktive) sht m prevalent sesa prdorimi i t gjith drogave ilegale t
marra s bashku, prve kanabisit. Studimi Amerikan Kombtar mbi Prdorimin e
Drogs dhe Shndetin i vitit 2006 raportonte se, 2.8% e popullsis e moshs 12 vje e
lart ka keqprdorur apo abuzuar me ilaet psikoaktive q jepen me recet mjeku gjat
muajit t fundit (kryesisht ilaet kundr dhimbjes, por edhe qetsuesit, stimulantt dhe
sedativt). Gjithashtu, sipas nj studimi kombtar t vitit 2004 n Australi, 3.8% e
pjesmarrsve t moshs 14 vje e lart kan pohuar prdorimin e preparateve
psikofarmaceutike pr qllime jomjeksore gjat nj viti m par (Australian Institute
for Health).

Ajo q ka m tepr rndsi sht fakti se vetm nj prqindje e vogl e atyre q e kan
provuar ndonjher drogn, kthehen n prdorues problematik t saj. T dhna nga
Qendra Europiane pr Monitorimin e Drogs dhe Varsis nga Droga tregojn se,
prevalenca e prdoruesve problematik t drogs (q prkufizohen si personat q
injektojn drog ose prdorues afatgjat/t rregullt t opioideve, kokains dhe/ose
amfetaminave) sht m pak se 1% n grupmoshn 15-64 vje n rreth 20 vende
evropiane t prfshira n studim. Ky model prdorimi i drogs sht shum i
rndsishm pasi jan pikrisht kta prdorues t cilt prjetojn problematikat m t
mprehta dhe pasojat m t rnda t substancave psikoaktive. Nj rishikim sistematik i
literaturs (Rehm J , 2005) evidentonte se, n vendet e Bashkimit Europian dhe n
Norvegji, pjesa m e madhe e problemeve t shkaktuara nga droga i atribuohet
kanabisit.

Dinamikat e prdorimit t drogs

Prdorimi i kanabisit, opiateve, kokains dhe amfetaminave nuk sht nj fenomen i
kohve t fundit. Opiumi sht prdorur n Kin dhe vendet e Azis juglindore shekuj
m par, kurse n Angli dhe SHBA u prdor gjersisht n shek. XIX (Courtwright
DT. 1982). Gjethet e kokas prtypeshin prej shekujsh n Amerikn J ugore, kurse
amfetaminat prdoreshin n J aponi dhe Suedi pas Lufts s Dyt Botrore. Mnyrat e
prdorimit t drogs varionin gjersisht gjithashtu.

Gjat kohve t fundit jan raportuar ndryshime t konsiderueshme n prevalencn e
prdorimit t drogs sipas vendeve t ndryshme, q prfshijn ulje dhe ngritje t
prevalencs. Treguesit global flasin pr rritje domethnse t prdorimit t kanabisit,
stimulantve t tipit t amfetaminave, kokains dhe opiateve nga viti 1992 deri n

34
vitin 2003 (104). Megjithse disa vende (44% n 2003) evidentojn m shum rritje
sesa ulje (25% n 2003) t prdorimit t drogs, nj numr m i madh vendesh antare
t UNODC raportojn nivele t qndrueshme apo ulje t tyre n periudhn 2000-2003
(UNODC,2005). Kurse n vende t tjera, si pasoj e kanalizimit t produkteve
psikofarmaceutike dhe opiumit t pastr t prodhuar ligjrisht n tregun e
substancave, u vu re rritje e incidencs dhe prevalencs s prdorimit t drogs.
Kto ndryshime n tendencat e prdorimit t drogs jan shum t ndryshme n
rajone t ndryshme t bots. Pr shembull, ndrsa prdorimi i opiumit pothuasje u
zhduk n Kin midis fillimit t viteve 50 dhe fundit t viteve 70 (McCoy CB, 2001),
tani vihet re nj rritje e prdorimit t heroins n kt vend si pasoj e hapjes s
kufijve, tregtis ndrkombtare dhe zhvillimit ekonomik (Hao W,2004; McCoy CB,
2001; Li X, 2002). Meksika gjithnj e m shum sht prfshir n trafikun e heroins
dhe prodhimin dhe trafikun e metamfetaminave. N Rusi dhe Ukrain sht rritur n
mnyr dramatike numri i prdoruesve t drogs nprmjet injektimit (Rhodes T,
1999). Kjo prputhet edhe me globalizimin e tregut t drogs, transportit dhe rrjeteve
t komunikimit. sht argumentuar se, tranzicioni nga ekonomit socialiste drejt atyre
kapitaliste ka influencuar n rritjen dramatike t prdorimit t drogs n disa mnyra.
Furnizimi me drog u rrit kur faktort politik, social dhe ekonomik kontribuan pr
zgjerimin e rrjeteve kriminale dhe pastrimit t parave. Trazirat sociale dhe politike
zgjeruan m tej grupet sociale t margjinalizuara t cilat jan veanrisht t ndjeshme
ndaj prdorimit t substancave psikoaktive. N vendet e tjera t Europs Qendrore
dhe Lindore sht raportuar e njjta tendenc rritjeje e prdorimit t substancave
ilegale gjat periudhave t ndryshimeve politike dhe sociale (Moskalewicz J , 2002).
T njjtat konsiderata duhet t vlejn dhe pr Shqiprin, duke shpjeguar n kt
mnyr trendin rrits dhe prevalencn n rritje t prdorimit t drogave ilegale, duke
qen se Shqipria ka kaluar nga nj sistem tepr i izoluar komunist n sistemin e
tregut t lir, shoqruar me trazira politike dhe sociale t cilat, si u analiza m lart,
mund t ken kontribuar n tendencat e sotme t prdorimit t drogave edhe n vendin
ton.

N vende t tjera, tendencat nuk kan pasur ndonj drejtim t qart. Prdorimi i
kanabisit n Holand (ku kanabisi shitet lirisht npr coffee shops q nga fillimi i
viteve 70) u rrit midis 1970-1990, por m pas u stabilizua (Korf DJ , 2002). Rritja
ndodhi n periudhn kur prdorimi i kanabisit nuk kufizohej me ligj, ndrsa
stabilizimi ndodhi kur numri i coffee shops u prgjysmua (Korf DJ , 2002).

N Australi, numri i prdoruesve t heroins u dyfishua midis 1980-1990 (Hall WD,
2000, Kaya YC, 2004) ndoshta si pasoj e rritjes s disponueshmris s heroins s
pastr dhe t lir. Kjo periudh u pasua nga nj rnie e disponueshmris s heroins
dhe rritje t mimit t saj. Kjo menjher u reflektua n ulje t prdoruesve t
heroins dhe pasojave prej saj. N nj krkim tjetr u ekzaminuan tendencat e
prdorimit t drogs n lidhje me t ardhurat, papunsin dhe shrbimet shndetsore.
U arrit n prfundimin se, indikatort e prdorimit t drogs ishin t lidhur pozitivisht
me t ardhurat dhe negativisht me papunsin dhe prdorimin e shrbimeve
shndetsore (Smart RG, 1983).

Epidemit e drogs

N disa raste jan vrejtur rritje dramatike t prdorimit t drogs, t cilat mund t
konsiderohen si epidemi (Golub AL, 2005). Pr shembull, n Wirral, Angli,

35
prevalenca e prdoruesve t heroins u rrit nga pothuajse zero n rreth 4000 gjat nj
periudhe 6-vjeare n fillim t viteve 80 (Parker H, 1998). Kjo rritje shum e shpejt
n prevalencn e prdorimit t heroins sht shpjeguar nga dy procese: prhapja
nprmjet kontakteve personale midis prdoruesve t rregullt dhe fillestar dhe
zhvendosja e trafikantve dhe shprndarsve t drogs n zonat fqinje (Parker H,
1998).

Shembuj t tjer m t freskt t rritjeve dramatike t prdorimit t drogs mund t
gjejm n vendet e Europs Qendrore dhe Lindore. N Federatn Ruse, numri i
rasteve t reja t varsis nga droga u rrit nga 3 n 51 pr 100 mij banor gjat viteve
90 (Poznyak VB, 2002), duke br q prevalenca e varsis nga droga n kt vend
t ishte 2-5 her m e lart sesa n shumicn e vendeve t Bashkimit Europian. Midis
adoleshentve, incidenca e varsis nga droga u rrit me 17 her nga 1991-2000
(Poznyak VB, 2002). Rritje t tilla dramatike u vun re n Republikn eke dhe
Sllovaki (Csemy L, 2002); n vendet Balltike dhe Poloni (Lagerspetz M, 2002);
Hungari, Rumani dhe Moldavi (Elekes Z, 2002) dhe Slloveni (Flaker V, 2002).

Prevalenca e prdorimit t drogs midis t rinjve

N pjesn m t madhe t kulturave prdorimi i drogs nga t rinjt t cilt shihen si
grupi m i prekshm nga ky fenomen, konsiderohet si nj problem serioz. Pr kt
arsye, shum krkime kan studiuar kt fenomen tek t rinjt. Nj prej tyre sht dhe
Studimi Europian i Alkoolit dhe Drogave t tjera n Shkolla (ESPAD) i cili studion
prevalencn e prdorimit t drogave n shkolla midis nxnsve t moshs 15-16
vjeare. T dhnat m t fundit nga studimi i vitit 2011 tregojn se kanabisi sht
droga m e prdorur nga adoleshentt dhe q prdorimi i kanabisit varion shum nga
njri vend n tjetrin. Prevalenca m e lart e prdorimit t kanabisit evidentohej n
eki (42%), kurse n Franc dhe Monako u raportua nj prevalenc prej 39% dhe
37% prkatsisht, ndrkoh q n Shqipri dhe Bosnje ishte 4% (Hibell B, 2011).
Prdorimi i qetsuesve pa recentn e mjekut ishte m prevalent sesa prdorimi i
drogave t tjera ilegale prve kanabisit pr pjesn m t madhe t shteteve.

Edhe n nj studim tjetr me t dhna nga 36 vende (Smart RG, 2000), kanabisi
rezultonte droga ilegale e prdorur m shpesh. Vendet me prevalenc t lart t
kanabisit (>15%) prfshijn Kanadan, SHBA-t, Australin, Republikn eke dhe
disa vende t tjera t Europs Perndimore. Studime nga Afrika e J ugut (Perry CL,
2003), Libani (Karam E, 2000) dhe Amerika Latine (Dormitzer CM, 2004) srish
dshmojn se kanabisi sht droga e prdorur m gjersisht.

Analizat tregojn se ka nj lidhje domethnse (r=0.70) midis proporcionit t
nxnsve q prdorin kanabis dhe numrit mesatar t rasteve kur kan prdorur
kanabis. Nga ana tjetr, proporcioni i prdoruesve t shpesht t kanabisit (>10 her
n jet) sht i lidhur fort (r=0.95) me proporcionin e prdoruesve t kanabisit. Kto
t dhna nnkuptojn se, adoleshentt tentojn t prdorin kanabis m shpesh n ato
vende ku prqindja e kolegve q kan provuar kanabis sht m e lart. Padyshim,
pjes e shpjegimit jan dhe ndryshimet n mim dhe t ardhura.

Gjithashtu raportohen lidhje domethnse midis proporcionit t nxnsve q kan
provuar kanabis dhe prdorimit t do lloj droge tjetr ilegale (r=0.79). Edhe
shpeshtsia e konsumit t alkoolit lidhet me prevalencn e prdorimit t kanabisit

36
(r=0.38) dhe drogave t tjera ilegale (r=0.46). Me fjal t tjera, prevalenca e
prdorimit t t gjith drogave ilegale tenton t jet m e lart n ato vende ku
prevalenca e prdorimit t kanabisit sht m e lart.

Prdorimi i kanabisit dhe drogave t tjera ilegale sht m i lart aty ku adoleshentt
konsumojn m shpesh alkool. S fundmi, krahasimi i t dhnave lidhur me t
ardhurat konfirmon hipotezn q sa m e lart t jet aftsia blerse n nj vend, aq
m e lart sht dhe prevalenca dhe shpeshtsia e prdorimit t kanabisit.

Dinamikat e prdorimit t drogs midis t rinjve

Nuk dihen dhe aq mir arsyet se prse prdorimi i drogs ulet apo ngrihet n popullata
t caktuara. T dhnat nga t pes studimet e ESPAD nga 1995 n 2011 pr shembull
treguan q proporcioni i nxnsve q pohuan se kan provuar t paktn nj her
kanabis gjat jets s tyre, u rrit n disa vende, por ishte i qndrueshm n disa vende
t tjera. N fakt duket se rritja n prevalencn e kanabisit gjat jets s individve q u
vu re midis 1995-2003, sht ndalur, duke qen se prevalenca mesatare pr vitet 2007
dhe 2011 ishte 18% (Hibell B, 2011).

Nj tjetr studim evidentoi nj ulje domethnse t prdorimit t marijuans midis 15-
19 vjearve n SHBA n vitet 1979-1992, e ndjekur nga nj rritje deri n vitin 1998
dhe e pasuar srish nga nj tendenc n ulje (Harrison LD, 2001; J acobson M. 2004).
Studimet vjetore midis 15-20 vjearve n Norvegji treguan se, proporcioni i atyre q
prdornin marijuan u rrit n mnyr dramatike n fundin e viteve 60 dhe fillimin e
viteve 70. M pas qndroi stabl deri n mesin e viteve 90, kur ndodhi nj rritje
tjetr domethnse (Skretting A, 1975-2000). Studimet midis t rinjve grek t
moshs 18-24 vje n periudhn 1984-1998 gjithashtu treguan nj rritje domethnse
n prdorimin e drogave ilegale (Kokkevi A, 2002). Studime t tjera midis t rinjve n
Zvicr (Kuntsche EN, 2004), Holand (Monshouwer K, 2005) dhe Izrael (Neumark
YD, 2004) dshmojn pr trende t tilla t luhatshme dhe t paqndrueshme n
prdorimin e substancave ilegale nga t rinjt.

Kto t dhna dshmojn se vlersimi i prevalencs s prdorimit t drogave ilegale
nga t rinjt kryhet n mnyra t ndryshme. Ktu lind shqetsimi lidhur me
vlefshmrin e tyre dhe nse kto mund t prdoren si nj indikator i dobishm pr t
vlersuar mangitudn e prdorimit t drogs pr t gjith popullatn. N fakt n
raportin e UNODC, t dhnat nga studimet midis t rinjve jan prdorur si baza e
vetme pr llogaritjen e prevalencs vjetore t prdorimit t drogs n popullatn e
prgjithshme n disa vende (UNODC, 2006).

Nga ana tjetr, t dhnat nga disa vende evropiane kan treguar pr nj lidhje
korrelacionale t moderuar (r=0.31) midis prevalencs s prdorimit t drogs nga t
rinjt dhe n popullatn e prgjithshme Prandaj, t dhnat e marra nga studimet midis
t rinjve duhet t prdoren me kujdes pr t nxjerr nga to prfundime lidhur me
situatn e prdorimit t drogs n popullatn e prgjithshme (Hibell B, 2011). Mund
t themi se studime t ndryshme lidhur me prevalencn e prdorimit t drogave
ilegale variojn dukshm n koh, duke kombinuar cikle t rritjes dhe uljes q zgjasin
pr dekada, madje edhe breza t tr.

37

Dinamika dhe variacioni i prdorimit t drogs n popullat

N popullata t caktuara prdorimi i drogs sht i shprndar n mnyr t
pabarabart dhe prevalenca ndryshon dukshm sipas faktorve sociodemografik,
social, t sjelljes dhe gjendjeve t shndetit mendor gjithashtu. Studimi i ktyre
variacioneve mund t siguroj informacione t vlefshme t cilat mund t prdoren pr
zhvillimin e politikave t prshtatshme pr parandalimin e prdorimit t drogave
ilegale dhe trajtimin e pasojave shndetsore dhe sociale t tyre.

a) Gjinia: Studimet lidhur me prdorimin e drogave n shkoll midis adoleshentve t
Europs, Ameriks Veriore dhe Australis tregojn se, megjithse prevalenca e
prdorimit t drogave ilegale sht m e lart midis djemve sesa midis vajzave,
diferencat gjinore nuk jan shum t larta. T dhnat nga studimi ESPAD (Hibell B,
2011) parashtrojn se, n nivel europian, raporti meshkuj:femra sht 1:3 ose m i
ult, pr sa i prket prevalencs s kanabisit gjat gjith jets dhe 1:2 pr drogat e
tjera ilegale. Natyrisht, modele t ndryshme hasen n shtete t veanta. Sidoqoft,
studimet kan treguar q n mnyr domethnse m shum meshkuj sesa femra
prdorin drogat ilegale n vendet n zhvillim si pr shembull n Afrikn e J ugut.
Studimet e ndrmarra midis personave n mosh madhore dshmojn pr diferenca
m t theksuara gjinore krahasuar me adoleshentt n t njjtat popullata. Pr
shembull, nj studim (Perkonigg A, 1998) evidentoi se, n vende t ndryshme (p.sh.
SHBA, Zeland e Re, Kore e J ugut dhe Taivan) proporcioni i meshkujve madhor q
prdornin droga ilegale ishte dy her m i lart krahasuar me femrat. Diferenca t
ngjashme gjinore jan vrejtur n popullsin adulte t Kins (Hao W, 2002) dhe
vendet e Ameriks Latine (Medina-Mora ME, 2006). Gjithsesi, duket se raporti
meshkuj:femra lidhur me prdorimin problematik t drogs sht m i ult n Europ,
Amerikn Veriore dhe Australi (rreth 2:5), krahasuar me t dhnat q raportohen nga
disa vende aziatike si Nepali, Pakistani, Kina, India dhe nga Meksika (Medina-Mora
ME, 2006). Nj rishikim sistematik i literaturs lidhur me drogat e injektueshme n
vendet n zhvillim (Medina-Mora ME, 2006) tregonte se, meshkujt prbnin
shumicn drrmuese t injektuesve t drogs krahasuar me femrat (70-100% t
injektuesve ishin meshkuj).

b) Mosha: Mosha e prdoruesve t drogs varion sipas shoqrive t ndryshme dhe
kohs q merret n konsiderat. M shum se nj shekull m par opiatet prdoreshin
kryesisht nga njerzit e shtress s mesme dhe t moshuarit si n SHBA (Kandall SR,
1996), ashtu dhe n Azin J ug-Lindore. Gjat fundit t shek. XX, sidoqoft prdorimi
i drogs u prqendrua n nj pjes shum t madhe tek adoleshentt dhe t rriturit
(Compton WM, 2005). Pavarsisht moshs, pjesa m e madhe e atyre q kan provuar
apo eksperimentuar me drogn, nuk vazhdojn ta prdorin at. Midis atyre q
vazhdojn ta prdorin, koha q kalon nga fillimi i drogs deri n prdorimin
problematik t saj, ose varsin nga droga mund t shkoj deri n disa vjet, edhe pse
kjo zakonisht varet nga lloji i drogs s prdorur (Wagner FA, 2002). Pjesa m e
madhe e prdoruesve problematik t drogs jan t rinjt ose adultt e moshs s
mesme (36-55 vje) (Aceijas C, 2006; Stafford J , 2006). Kjo nnkupton q prdorimi
rastsor apo eksperimental i drogs sht i prqndruar midis t rinjve dhe adultve n
mosh t re (18-35 vje), ndrsa prdorimi problematik i drogs prbn kryesisht nj
fenomen q haset tek madhort n mosh t re dhe mosh t mesme.

38
Studimet e kryera gjat dekadave t fundit kan treguar se, n shum vende mosha
mesatare e prdoruesve problematik t drogs sht rritur me kalimin e kohs,
paralel me rritjen e proporcionit t madhorve n mosh t mesme (36-55 vje). Pr
shembull, n Australi mosha mesatare e injektuesve t drogs u rrit nga 29 vje n
vitin 2000 n 33 vje n 2004 (Stafford J , 2006), kurse n Norvegji mosha mesatare u
rrit me pothuajse 5 vjet gjat periudhs kohore 1993-2004 (Bretteville-J ensen AL,
2005).

c) Karakteristikat sociale t sjelljes dhe t shndetit mendor: Prdorimi i shpesht apo
problematik i drogave ilegale duket se ndikohet apo sht i lidhur me nj sr
karakteristikash t tjera sociale, t sjelljes dhe gjendjeve t shndetit mendor, q jan
mjaft t rndsishme pr parandalimin dhe trajtimin. Historia familjare pr prdorimin
e drogs (veanrisht kur njri apo t dy prindrit diagnostikohen me varsi nga
alkooli apo droga) prbn nj faktor madhor rreziku pr prdorimin e drogs nga t
rinjt (Merikangas KR, 1998).

Personat q fillojn t prdorin drogat ilegale, kan m shum t ngjar t prfshihen
n sjellje t tjera problematike, edhe pse drejtimi dhe modelet e shkaksis shpeshher
jan t paqarta. sht raportuar se prdoruesit e drogave ilegale kan m shum t
ngjar t prfshihen n ngjarje kriminale, t braktisin shkolln dhe t ken
performanc t dobt akademike (Obot IS, 2000; Windle M, 2004). Prve ksaj,
rregullimet e lidhura me prdorimin e drogs jan t lidhur fuqishm me problemet e
shndetit mendor (gjendja shpirtrore, ankthi dhe rregullimet e personalitetit)
(Merikangas KR, 1998).

Nj rishikim sistematik i literaturs lidhur me studimet longitudinale n popullat
(Macleod J , 2004) tregoi se, prdorimi i kanabisit dhe drogave t tjera ilegale ishte i
lidhur statistikisht me braktisjen hert t shkolls, shndetin mendor jo t mir,
kriminalitetin dhe sjellje t tjera problematike.

Faktort personal dhe t familjes t prshkruar m lart gjithashtu e rrisin rrezikun pr
shum probleme t tjera, si pr shembull dshtimi akademik, krcnimi i t tjerve,
dhuna, depresioni dhe vetvrasja.

d) Karakteristikat e vendbanimit: sht vrejtur se, prdorimi i drogave ilegale ka
tendenc t prqendrohet n rajonet urbane dhe zona me karakteristika t caktuara.
Pr shembull, n qytetin e Nju J orkut u vrejt q incindenca e prdorimit t
marijuans dhe heroins ishte m e lart n zonat ku kishte prqendrim m t madh t
grupeve t disavantazhuara dhe q karakterizoheshin nga varfria, statusi i ult socio-
ekonomik, niveli i ult i edukimit, rregullime t jets familjare dhe dendsi e lart
banimi. Gjetje t ngjashme u raportuan dhe nga studime t tjera t mvonshme, duke
sugjeruar q prdorimi i drogs ishte m prevalent dhe m i prqendruar n qytete dhe
n lagjet m t varfra (Bourgois P, 2003). Duket se varfria, papunsia dhe kushtet e
kqija t baness jan t lidhura me nivele m t larta t prdorimit t drogs (Parker
H, 1987; Storr CL, 2004). Disa studime t tjera midis t rinjve t rrugs, t pastrehve
dhe atyre q marrin ndihm sociale treguan se, prevalenca e prdorimit t drogave t
paligjshme ishte e lart (Magura S, 2000; DAmore J , 2001). Megjithat, n disa raste
sht treguar q prdorimi i drogs mund t jet m prevalent midis t rinjve me t
ardhura t larta (Luthar SS, 1999).

39

Prdorimi i disa drogave njkohsisht

Shpesh sht evidentuar se, prdoruesit e drogs nuk konsumojn nj drog t vetme,
por mund t prdorin disa lloje drogash q kan efekte t ndryshme psikoaktive, si pr
shembull heroina dhe amfetaminat. Studimet midis adoleshentve zakonisht flasin pr
nj mbivendosje t konsiderueshme n prdorimin e drogave ilegale (Macleod
J ,2004). Midis prdoruesve problematik t drogs, disa droga prdoren zakonisht s
bashku ose krahas njra-tjetrs (Gossop M, 2000; Basu D, 2000; Leri F, 2003). Pr
shembull, prdoruesit e opiateve shpesh raportojn prdorimin edhe t
benzodiazepinave (Darke S, 2003), kanabisit (Budney AJ , 1998) dhe stimulantve
(Hser YI, 2003). Gjithashtu mund t ket mbivendosje edhe me prdorimin e alkoolit
dhe duhanit.

Pasojat shndetsore t prdorimit t drogave ilegale

Prdorimi i drogave ilegale sht i lidhur me pasoja t rnda shndetsore pr
individt, t cilat mund ti prmbledhim si vijon:

Smundshmria dhe vdekshmria

Duke u nisur nga statistikat e regjistrave spitalor, certifikatave t vdekjes dhe
burimeve t tjera, nj pjes e madhe e smundshmris dhe vdekshmris sht e
lidhur n nj mnyr apo n nj tjetr me prdorimin e drogs, por vetm disa prej
tyre i atribuohen plotsisht prdorimit t drogs n vetvete.

Mund t dallojm pes kategori t smundshmris dhe vdekshmris t lidhur me
prdorimin e drogave ilegale: (a) overdoza; (b) dmtime t tjera; (c) smundje jo t
transmetueshme; (d) rregullime t shndetit mendor; dhe (e) smundje infektive.
Ndrsa tri kategorit e fundit prfaqsojn pasoja afat-gjata, dmtimet e tjera, qofshin
kto t qllimshme ose jo, zakonisht ndodhin gjat ose pas nj episodi prdorimi t
drogs. Nj sr dmtimesh jan t lidhura me prdorimin e drogave ilegale,
pavarsisht kohzgjatjes apo rregullshmris s prdorimit t drogs.

a) Overdoza: Nj nga dmtimet q lidhet me prdorimin e drogave ilegale sht dhe
helmimi nga droga apo overdoza. Overdozat zn pesh kryesore n vdekshmrin e
lidhur me drogn. Edhe pse disa kategori t drogave ilegale (si p.sh. kanabis) nuk
prbjn rrezik pr t vdekur nga overdoza, prdoruesit e shum drogave t tjera
ilegale prjetojn nj rrezik t rritur pr t vdekur (Darke S, 2007). Overdozat e
lidhura me prdorimin e opioideve ilegale shkaktohen kryesisht nga depresioni
respirator, ndrsa vdekjet nga overdozat e kokains dhe amfetaminave zakonisht
shkaktohen nga infarkti i miokardit apo insulti cerebral.

Vlersohet se midis 35% dhe 50% t injektuesve t drogs kan prjetuar t paktn
nj overdoz jofatale gjat jets s tyre (Tobin K, 2003). Pjesa m e madhe e
overdozave jan m tepr aksidentale sesa prpjekje vetvrasse dhe shpesh
rezultojn nga pasiguria apo injoranca lidhur me fuqin e produkteve ilegale t
prdorura, si dhe rrethanat e rrezikshme t prdorimit (p.sh. injektim n nxitim e
sipr). Pr shembull, nj proporcion i ult (5%) i overdozave fatale nga heroina gjat
nj periudhe 5-vjeare n Australi u klasifikuan si vetvrasje (Darke S, 2000). Ata q i

40
mbijetojn nj episodi overdoze mund t vuajn nga komplikacione t ndryshme si
insuficenc renale, komplikacione kardio-vaskulare, infeksione t mushkrive dhe
rregullime konjitive (Warner-Smith M, 2001). Gjithashtu, injektuesit e drogs kan
nj rrezik t rritur pr t vdekur (Darke S, 2007). Nj meta-analiz raportoi se,
injektuesit e opioideve ekspozoheshin ndaj nj rreziku pr t vdekur 13 her m t
lart krahasuar me popullatn e prgjithshme (English DR, 1995).

Individt q vdesin aksidentalisht nga overdozat e drogave ilegale, n prgjithsi jan
meshkuj madhor t rinj (18-35 vje) dhe q e prdorin drogn prej disa vitesh.
Shumica e vdekjeve prfshin prdoruesit ditor ose pothuajse ditor t drogs dhe
pjesa m e madhe e injektojn drogn (Darke S, 2007). Rreziku i lart pr vdekje nga
overdoza sht i lidhur me varfrin, t qenit i pastreh, prdorimin edhe t
substancave t tjera (veanrisht bashkprdorimi i alkoolit, benzodiazepinave ose
antidepresivve), shndetin e dobt fizik, depresionin dhe historin e kaluar me
overdoz) (Darke S, 2007; Warner-Smith M, 2001).

b) Dmtime t tjera: aksidentet, helmimet, vetvrasjet: Droga dmton nj sr aftsish
(p.sh. aftsit konjitive, shikimin, kontrollin psikomotor, kohn e reagimit), duke
rritur rrezikun pr dmtime t paqllimshme t llojeve t ndryshme. Roli i drogave
ilegale n lndimet e paqllimshme sht studiuar m mir pr sa i prket aksidenteve
me mjete motorike (Drummer OH, 2004; Kelly E, 2004). Nj meta-analiz lidhur me
prdorimin e kanabisit (MacDonald S, 2003) tregonte se, proporcioni i dmtimeve
jofatale midis shoferve q rezultuan pozitiv pr kanabisin, varionte nga 5% n
16.9%.

Vetvrasja e tentuar apo e prfunduar sht nj lloj tjetr dmtimi i qllimshm, q
lidhet me prdorimin e drogave ilegale. Korrelacioni pozitiv midis prdorimit t
drogs dhe dhuns sht dokumentuar gjersisht, duke zbuluar nj sr lidhjesh t
cilat mund t klasifikohen n tre tipa, sipas Goldstein (Goldstein PJ . 1985):

Dhuna sistemike i referohet agresionit ndrpersonal midis personave t prfshir n
tregtin e drogs. Pr aq koh sa tregu i drogs sht ilegal, kontratat dhe
marrveshjet nuk mund t udhhiqen nga ligji dhe kshtu q dhuna sistemike sht
mjeti alternativ pr t vn rregull n kt treg.

Dhuna e drejtuar nga aspekte ekonomike i referohet dhuns q prdoruesi i drogs
ushtron pr t gjeneruar burimet financiare pr sigurimin e drogs (Boles SM, 2003).

Dhuna psikofarmakologjike i referohet ushtrimit t dhuns (ose t qenit viktim e
dhuns s t tjerve) si pasoj e veprimeve psikobiologjik t drogs. Drogat q jan
m shpesh t lidhura me llojin e tret t dhuns jan amfetaminat, kokaina,
barbituratet, kurse heroina, marijuana dhe halucinogjent e tjer jan m pak t
lidhura me kto sjellje (Kuhns J B, 2009).

Nga ana tjetr, nivelet e vetvrasjeve t tentuara apo t prfunduara midis prdoruesve
t drogave t paligjshme jan shum her m t larta krahasuar me popullatn e
prgjithshme (Darke S, 2007). T dhnat tregojn se, 36% e injektuesve t drogs
kan menduar pr vetvrasje, ndrsa 7% kan tentuar t vetvriten gjat gjasht
muajve t fundit (Havens J R, 2004). Prdoruesit e drogave ilagale kan faktor m t
shumt rreziku pr vetvrasje, krahasuar me popullatn e prgjithshme, prfshir
rregullimet psikopatologjike,

41
c) Smundje jo t transmetueshme: Pasojat negative shndetsore variojn sipas llojit
t drogs s prdorur dhe rrugs s administrimit t saj (Galea S ,2002). Pr shembull,
prdorimi kronik i kokains dhe amfetaminave mund t oj n pasoja kardio-
vaskulare fatale (Darke S, 2007), ndrsa rrahjet e shpeshta t zemrs si pasoj e
kanabisit n prgjithsi nuk zgjatin n koh, duke qen se efekti paksohet si pasoj e
tolerancs ndaj drogs. Kanabisi mund t ndikoj n disfunksionin pulmonar
(Aldington S, 2002), por roli i tij n kancerin pulmonar nuk mund t prcaktohet,
sepse nuk mund t prjashtojm duhanpirjen si faktor konfondues. Lidhur me rrugt e
administrimit, injektimi i drogs lidhet me nivele m t larta problemesh shndetsore
krahasuar me metodat e tjera t marrjes s drogs. Injektuesit e drogs dhe prdoruesit
oral t krakut kan nivele shum t larta t problemeve shndetsore afat-gjata
krahasuar me popullatn e prgjithshme (Fischer B, 2005). Gjithashtu edhe dhimbja
fizike sht e shpesht midis prdoruesve t drogs (Pels E, 2005). Vet opioidt
mund t shkaktojn rritje t ndjeshmris ndaj dhimbjes. Pr m tepr, dhimbjet
kronike dhe t rnda (p.sh. si pasoj e lndimeve t ndryshme) mund t ojn n
varsi ndaj opiateve t prshkruara nga mjeku, t cilat m pas mund t pasohen nga
prdorimi ilegal i tyre ndoshta si pasoj e trajtimit jo-efektiv t dhimbjes.

d) rregullimet e shndetit mendor: Sistemet diagnostikuese kombtare dhe
ndrkombtare e prkufizojn varsin nga droga si nj rregullim mendor. Prandaj
sindroma e varsis nga droga regjistrohet si pjes e problemeve t lidhur me
shndetin mendor. Rreth 78% e personave t varur nga opioidt kishin t paktn nj
problem mendor. Probleme psikiatrike jan raportuar n pjesn m t madhe t
prdoruesve t drogave ilegale. Prdorimi afat-gjat dhe i shpesht i kanabisit sht i
lidhur me simptoma psikotike dhe kanabisi dyshohet se precipition nj sr episodesh
psikotike. Problemet psikiatrike jan shum m prevalente midis prdoruesve t
psikostimulantve. Nj studim raporti nxori prfundimin q, midis prdoruesve t
kokains n form kraku 36.4% e tyre kishin shenja t rregullimeve psikiatrike,
rregullime t personalitetit dhe depresionit (Hall WD, 2003).

e) Smundjet infektive: Praktikat e pasigurta t injektimit, seksi i pasigurt dhe
injeksionet e shumta ditore rrisin rrezikun pr tu prekur nga smundjet infektive t
tilla si: Hepatiti B (HBV), Hepatitit C (HCV) dhe infeksioni nga HIV (Strathdee S,
2001). Prevalenca e infeksionit HCV midis injektuesve t drogs varion sipas vendeve
t ndryshme. N mjaft vende me t ardhura t larta, pjesa m e madhe e injektuesve t
drogs jan t infektuar nga HCV (Aceijas C, 2007). Prevalenca e infeksionit HIV
midis injektuesve t drogs sht m e ult sesa prevalenca e HCV, duke variuar nga
5-30% n shum studime, por edhe ktu ka variacion t madh midis shteteve dhe
rajoneve t ndrsyhme. Gjithashtu, ka nj rrezik t rritur pr bashk-infeksion nga
smundje t ndryshme infektive, veanrisht midis HCV dhe HIV (Aceijas C, 2007).

Pasojat sociale t prdorimit t drogave ilegale

Dmet sociale q lidhen me prdorimin e drogave ilegale t tilla si krimi, mosbindja
publike dhe problemet n vendin e puns, prekin individt, komunitetin dhe t tr
shoqrin n mnyra t ndryshme. Disa prej ktyre problemeve vijn si pasoj e
efekteve psikofarmakologjike t drogs s prdorur, q si mund ta mbani mend
prfshihen n kategorin e par t prshkruar nga Goldstein (1985). Probleme pr

42
njerzit e tjer q vijn si pasoj e prdorimit t drogs, prfshijn dhe lndimet apo
dmtimet q rezultojn nga aksidentet me mjete motorike dhe dhuna.

Nj pjes e madhe e prdoruesve t drogs prfshihen n aktivitete kriminale pr t
siguruar para q t blejn drog, kategoria e dyt sipas shkalls me tre kategori t
krimit t lidhur me drogn, t prshkruar nga Goldstein. Kto aktivitetete prfshijn
shprndarjen e drogs n shkall t vogl; krime ndaj prons si vjedhje, grabitje,
mashtrime dhe plakitje gjithashtu edhe seks kundrejt pagess q n shum vende
konsiderohet si aktivitet kriminal. Disa faktor mund t kontribuojn n intensitetin e
aktiviteteve kriminale midis prdoruesve t drogs, prfshir mungesn e strehimit,
margjinalizimin social dhe varfrin (Manzoni P, 2006). Nj meta-analiz e 36
studimeve t ndryshme nxirrte n pah se, krahasuar me jo prdoruesit, raporti mesatar
i gjasave (OR) pr prfshirjen n krime t ndryshme ishte 3.6 pr prdoruesit e
heroins, 6.2 pr prdoruesit e kokains n form kraku, 2.6 pr prdoruesit e
kokains, 1.9 pr prdoruesit e amfetaminave dhe 1.5 pr prdoruesit e kanabisit
(Bennett T, 2008).

Kategoria e tret e Goldstein i referohet dhuns sistemike t lidhur me tregjet e
drogave ilegale. J an dokumentuar lidhje midis tregjeve t drogave ilegale dhe
niveleve t dhuns ndrpersonale, prfshir dhunn me arm dhe vrasjet (Galea
S,2002). Dhuna sistemike e lidhur me tregtin e drogave ilegale varion nga njri vend
n tjetrin, duke reflektuar si nivelin e dhuns ashtu dhe disponueshmrin e armve
vdekjeprurse.

Nj kategori e katrt e aktiviteteve kriminale e lidhur me drogat ilegale sht dhe
bezdisja publike apo shqetsimi publik, q shprehen apo ndodhin n vende publike.
Shqetsimi publik mund t konsiderohet si nj krcnim ndaj s mirs publike, edhe
pse n disa vende ajo nuk konsiderohet si krim. Grumbullimi i prdoruesve t drogs
n t ashtuquajturat skena t hapura droge konsiderohet si nj krcnim ndaj
siguris, vlerave dhe cilsis s jets s qytetarve, turistve dhe bizneseve n rajonet
urbane. Pr m tepr, shum komunitete e konsiderojn trajtimin jo t sigurt t
mjeteve t prdorimit t drogs, t tilla si shiringat dhe aget, si nj problem publik
shum shqetsues (Wood E, 2004).

Prdorimi i shpesht i drogave ilegale gjithashtu sht i lidhur me reduktimin e t
ardhurave dhe paqndrueshmri n pun. Kjo lidhje shpesh nuk sht njdrejtimore:
prdorimi i drogs shpesh mund t shkaktoj humbjen e puns, por papunsia mund t
prkeqsoj m tej situatn ose t oj n prdorimin e drogs.

Nga ana tjetr, prpjekjet pr t vlersuar koston totale t prdorimit t drogs kan
marr nj rndsi gjithnj e m t madhe, ndrkoh q prevalenca e prdorimit t tyre
sht e konsiderueshme. Kjo prputhet me perspektivn e s mirs publike n
kuptimin q kostot nuk kufizohen vetm tek shpenzimet n fushn e shndetsis, por
edhe n terma t humbjes s produktivitetit si pasoj e paaftsis dhe kostove q
lidhen me aktivitetet e drejtsis penale. Nj studim n Kanada vlersoi q kostoja
totale pr do person e lidhur me prdorimin e drogave ilegale ishte afrsisht 172
dollar amerikan (Rehm J , 2006). Vlersimet prkatse pr SHBA ishin 650 dollar,
kurse pr Mbretrin e Bashkuar ishin 450 dollar.

Gjithsesi, n pothuajse t gjitha shoqrit, kostoja e drogave ilegale sht shum m e
vogl sesa kostoja e drogave t ligjshme (alkooli dhe duhani). Nj studim n Kanada

43
vlersoi se, kostoja e prdorimit t drogave ilegale ishte 5.4 miliard dollar
amerikan ose 20.7% e kostos totale q i atribuohej abuzimit me substancat, prfshir
alkoolin dhe duhanin (Rehm J , 2006). Pr shkak se numri i prdoruesve t drogave
ilegale sht m i ult sesa i prdoruesve t drogave legale, ather dhe barra
shndetsore totale nga drogat ilegale sht shum m e vogl sesa ajo q i atribuohet
alkoolit dhe duhanit (Rehm J , 2006). Nga ana tjetr, nj pjes shum e madhe e
kostove t lidhura me drogn jan t lidhura me krimet dhe, pr pasoj, me
shpenzimet e sistemit t drejtsis. Pr rrjedhoj, do ndrhyrje q redukton
prdorimin e drogave ilegale, mund t rezultoj me prfitime t mdha ekonomike.
Pr shembull, tregtimi me an t recets mjeksore t heroins ndaj prdoruesve t saj
solli prfitime ekonomike n Zvicr dhe Holand (Dijkgraaf MGW, 2005), duke
reduktuar kostot q lidhen me zbatimin e ligjit (sepse u uln shkeljet e ligjit) dhe
kostot q lidhen me dmshprblimin e dmeve t ndryshme nga prdorimi ilegal i
drogs (t cilat u reduktuan gjithashtu).

Situata lidhur me prdorimin e alkoolit, duhanit
dhe drogave ilegale n Shqipri

Tranzicioni i gjat i Shqipris n dy dhjetvjeart e fundit sht shoqruar me nj
kriz t vazhdueshme politike, ekonomike dhe shoqrore, duke sjell me vete
ndryshime dhe prmbysje t mdha historike pr gjith shoqrin e vendit. Dalja e
vendit nga izolimi dhe hapja e menjhershme e tij solli shndrrimin e thell t vlerave
dhe besimeve, prishjen dhe degjenerimin e shrbimeve shoqrore dhe arsimore, rritjen
e papunsis dhe shtimin e varfris, shtimin e problemeve t mbartura dhe lindjen e
zhvillimin e problemeve t reja si: trafiku dhe abuzimi me drogat, trafikimi i femrave
dhe fmijve, emigracioni ilegal, prhapja e HIV/AIDS-it, shtimi i kriminalitetit dhe
rritja e numrit t vetvrasjeve, ulja e numrit t lindjeve dhe rritja e vdekshmris
foshnjore, braktisja e shkolls dhe prhapja e infeksioneve seksualisht t
transmetueshme. Gjith kto probleme e kan futur Shqiprin dhe veanrisht, t
rinjt shqiptar n nj gjendje t ndrlikuar dhe t vshtir kaosi dhe frustrimi.

Si n do vend tjetr n Europ dhe n bot, edhe n Shqipri njerzit prdorin nj
sr substancash psikoaktive, duke prfshir substancat q jan t disponueshme n
mnyr ligjore si alkooli dhe duhani, ashtu edhe substancat prdorimi i t cilave
kufizohet apo ndalohet me ligj. Si e kemi shtjelluar me hollsi m lart, pesha
kryesore e prdoruesve t substancave psikoaktive prbhet nga adultt e rinj apo n
mesomosh. Gjithashtu, eksperimentimi me substancat psikoaktive n mosh t
hershme sht n vetvete nj faktor rreziku pr vazhdimin e prdorimit dhe abuzimit
me to n periudha t mvonshme n jet. Pr kt arsye, sht shum e rndsishme
q t monitorohen tendencat e prdorimit t substancave psikoaktive midis
adoleshentve dhe personave madhor. Nj nga problemet m t ndjeshme dhe m
rrezikuese pr t rinjt e sotm shqiptar paraqet trafikimi dhe abuzimi me drogat.
Duke qen se Shqipria sht vend tranzitimi, dhe ndonjher vend prodhimi i
drogave, ka t dhna dhe raporte se numri i prdoruesve t drogave sht n rritje.
Dhe t rinjt jan pjesa m e prekshme e ksaj tendence.

Ministria e Brendshme raporton se, aktualisht prdorin drogat nj numr prafrsisht
prej 25000-30000 personash, kryesisht t rinj, prej t cilve 10000 banojn n
kryeqytet. Si duket, Tirana krijon m tepr hapsira pr t kufizuar ose fshehur
identitetin e prdoruesve t drogave, ose prdorimin e narkotikve n mjedise publike

44
t shumta si jan kafenet, klubet e nats, pabet dhe diskotekat. Megjithat, kjo nuk
mund t shrbej si referenc e qart pr tipat, llojet e drogave si dhe frekuencn e
prdorimit t tyre.

Vitet e fundit jan kryer disa studime n nivel kombtar pr t vlersuar prevalencn e
prdorimit t substancave psiko-aktive, kryesisht midis t rinjve. Mund t prmendim
studimin ESPAD dhe studimin Youth Risky Behaviour Survey (YRBS). Studimi
ESPAD u realizua n vitin 2011 n nj kampion t madh prfaqsues t nxnsve 15-
16 vjear q frekuentonin shkolln, ndrsa studimi fundit YRBS i kryer i prket vitit
2009 dhe prfshiu nj kampion t madh prfaqsues t nxnsve t moshs 15-19
vje n Shqipri. Kto dy studime kan dhn nj pamje t qart lidhur me
prevalencn e prdorimit t substancave psikoaktive nga t rinjt n shkollat
nntvjeare dhe t mesme n Shqipri, duke shrbyer edhe si monitorues t vlefshm
t dinamikave t prdorimit t substancave psikoaktive dhe t faktorve rrezikues pr
prdorimin e tyre prgjat kohs. N kt kuptim, studimi yn sht i rndsishm
pasi kontribuon pikrisht n monitorimin n vazhdimsi t ktyre tendencave dhe
dinamikave t prdorimit t drogs n Shqipri, duke dhn kshtu nj ndihmes t
vlefshme pr hartimin e politikave t prshtatshme t cilat bazohen n fakte
shkencore. Prve ksaj, ky studim prfshin edhe grupmoshn 19-34 vje, e cila sht
pak e studiuar duke qen se shumica e studimeve serioze n Shqipri bazohen tek
nnsit e shkollave nntvjeare dhe t mesme. Gjithashtu, studimi yn prdor t
njjtat prkufizime t prdorimit t alkoolit, duhani dhe drogave t tjera ilegale q
rekomandohen nga EMCDDA dhe q jan prdorur dhe nga studimet e tjera t kryera
n Shqipri. Pr pasoj, rezultatet tona jan lehtsisht t krahasueshme me ato q
raportohen nga studimet e tjera t ktij lloji n vendin ton.

Nse alkooli, duhani dhe substancat e tjera psikoaktive jan studiuar n mnyr t
knaqshme midis t rinjve n shkolla, kryesisht n shkollat nntvjeare dhe t
mesme, informacioni lidhur me prdorimin e alkoolit, duhanit dhe sidomos
substancave psikoaktive ilegale midis personave madhor t rinj sht m pak i
studiuar. Studimet pr prdorimin e drogave ilegale midis personave 15-64 vje, t
cilat raportohen n EMCDDA, bazohen n nj sr burimesh dhe aktorsh q japin
informacion lidhur me kto aspekte duke prfshir Ministrin e Brendshme, Shrbimi
i Toksikologjis Klinike dhe Adiktologjis n Qendrn Spitalore Universitare Nn
Tereza n Tiran, Instituti i Mjeksis Ligjore, Instituti i Shndetit Publik dhe nj
sr shoqatash joqeveritare, t cilat kryejn aktivitetet t ndryshme lidhur me suportin
farmakologjik, psikologjik e social kundrejt prdoruesve t drogs.

Pr sa i prket prevalencs s prdorimit t alkoolit, studimi YRBS midis nxnsve t
moshs 15-18 vje raportoi se, 71.1% e nxnsve t shkollave t mesme kishin
konsumuar t paktn nj pije alkoolike gjat jets s tyre n vitin 2009, kurse studimi
ESPAD midis nxnsve 15-16 vjear raportoi nj prevalenc prej 72.4% n vitin
2011. Nga ana tjetr, prevalenca gjat gjith jets e konsumit t duhanit ishte 59.1%
n vitin 2009 sipas studimit YRBS dhe mjaft m e ult n studimin ESPAD (39.7%).

Duhet t mbahet parasysh se numri i prdoruesve t drogave ilegale zakonisht
prfaqson nj vlersim dhe jo nj matje t sakt, pasi raportimi i ktyre fenomeneve
sht nj shtje shum sensitive dhe pr kt arsye prdoren nj sr teknikash
indirekte pr t vlersuar kt numr (capture-recapture, snow-ball). Sipas
vlersimeve m t fundit, numri total i personave t moshs 15-64 vje t cilt kan

45
provuar t paktn nj her n jet ndonj drog ilegale, varion nga 40 mij n 60 mij
(prevalenca gjat gjith jets midis 2% dhe 2.8%), duke shnuar nj rritje t
konsiderueshme krahasuar me vitin 1995 (182). Studimi YRBS raportoi q 7.4% e
nxnsve t moshs 15-19 vje kishin eksperimentuar me kanabis, 4.2% me ekstazi,
1.2% kishin provuar heroin dhe 3.2% kishin provuar kokain t paktn nj her n
jet (183). Kurse studimi ESPAD raportoi prevalenca disi m t ulta midis nxnsve
t moshs 15-16 vje dhe m konkretisht prevalenca gjat gjith jets e prdorimit t
kanabisit ishte 4.4%, e pasuar nga ekstazi me nj prevalenc prej 3.5%, kurse
prevalenca e prdorimit t kokains ishte 1.6% (ESPAD Albania 2011). Ndrkoh q
numri i prdoruesve problematik t drogs vlersohet t jet midis 4 mij dhe 6 mij.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale n popullatn e prgjithshme sht
raportuar si vijon: 2.9% pr kanabisin, 0.3% pr heroinn, 1.7% pr kokainn (The
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Albania: country
overview 2011).

Kuadri ligjor pr sa i prket politikave lidhur me drogn sht i pasur. Shqipria ka
aderuar n tre konventa t OKB- s lidhur me drogn dhe nprmjet disa ligjeve
specifike (182). Gjithashtu, n ligj sanksionohen dhe dnimet e ndryshme q mund t
rezultojn nga pjesmarrja n aktivitete q lidhen me drogat ilegale. Pr shembull,
dnimi pr prodhimin, shitjen, shprndarjen dhe posedimin e drogave ilegale varion
nga 5-10 vjet, kurse trafikimi dnohet me 7-15 vjet. Dnime t tjera parashikohen
edhe pr kultivimin e lndve narkotike dhe trafikimin e substancave q ndihmojn n
prodhimin e substancs psikoaktive. Ndrsa zotrimi i nj doz t vetme pr prdorim
ditor nuk dnohet nga ligji.

Zbatimi i legjislacionit lidhur me drogat ilegale i sht besuar Divizionit kundr
Lndve Narkotike, q sht pjes e Drejtoris s Prgjithshme t Policis. Gjithashtu,
n t 12 qarqet e vendit funksionojn Seksionet kundr Lndve Narkotike. N zbatim
t ligjit jan angazhuar dhe forcat e rendit, policia doganore dhe policia kufitare. M
pas, Drejtoria e Prgjithshme e Policis bashkpunon me Prokurorin pr aspekte t
ndryshme t hetimit t krimeve t lidhur me drogn, arrestimin e personave t krkuar
etj. (The European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Albania:
country overview 2011).

N Shqipri ka prfunduar hartimi i strategjis s re t lufts kundr drogs 2012-
2016, si kontribut i puns s nj grupi ndrdisiplinor, duke prfshir konsulentt e
OBSH-s, prfaqsues t shoqris civile dhe t ekspertve t fushave t ndryshme.
Kjo strategji bazohet n parimin e ligjshmris, respektimin e t drejtave dhe lirive
themelore t njeriut, mbrojtjen e jets, siguris dhe shndetit t individit, komunitetit,
si dhe n zbatimin e modeleve t integruar dhe t balancuar bazuar mbi marrjen e
prgjegjsive dhe partneritetin.

Pr sa i prket pasojave sociale apo ekonomike q vijn pr shkak t prdorimit t
substancave psikoaktive n Shqipri, ende nuk ka ndonj studim t ktij lloji, i cili t
dokumentoj kostot reale direkte dhe indirekte pr qeverin, familjen dhe shoqrin.
Megjithat, bazuar n literaturn ndrkombtare dhe eksperiencat e vendeve t tjera,
mund t themi me bindje q kostot shndetsore dhe sociale t lidhura me prdorimin
e substancave psikoaktive duhet t prbjn nj barr t rnd pr financat e shtetit
shqiptar.

46

QLLIMI DHE OBJEKTIVAT E PUNIMIT

Qllimi i ktij studimi sht realizimi i nj analize t thelluar mbi prevalencn,
tendencat dhe faktort e lidhur me prdorimin e substancave psikoaktive midis t
rinjve n Shqipri, sipas nj prerjeje horizontale dhe vertikale t t dhnave q
disponohen n kto fusha. Ky punim bazuar n objektin e tij kryesor shqyrton
horizontalisht parametrat e konsumit t ADDT-ve tek t rinjt e moshs 13-34 vje,
sipas prkatsis gjinore, grup-moshs, si dhe faktorve t tjer domethns n rritjen
e potencialit t vulnerabilitetit ndaj ktyre substancave. Analiza vertikale e t dhnave
do t na mundsoj nj panoram t prafruar t realitetit n terren sa i prket
prdorimit t substancave psikoaktive nga targeti i msiprm. Nj synim parsor i
punimit shkencor sht prftimi i dijeve profesionale dhe t specializuara lidhur me
shrbimet sociale q ofrohen n vend, n mnyr q t hidhet drit mbi kt fenomen,
duke gjeneruar ndr t tjera informacion q mund tu shrbej politikbrsve pr
hartimin e politikave parandaluese dhe kontrolluese t bazuara n fakte.

Objektivat specifike t studimit

Objektivat specifike t ktij studimi renditen si n vijim:

Lidhur me duhanin:
Punimi synon prcaktimin e prevalencs totale t konsumit t duhanit gjat
gjith jets dhe gjat muajit t fundit midis t rinjve t moshs 13-34 vje n
Shqipri. Analiza e prevalencs totale t konsumit t duhanit do t arrihet duke
u mbshtetur tek treguesit e faktorve sociodemografik dhe ekonomik, si:
gjinia, grup-mosha, lloji i vendbanimit, tipi i shkolls, t ardhurat mujore dhe
vendeve ku konsumohet m shpesh duhani.
Vlersimi i shpeshtsis dhe sasis s konsumimit t duhanit gjat muajit t
fundit sipas faktorve sociodemografik dhe ekonomik: gjinia, grup-mosha,
lloji i vendbanimit, tipi i shkolls dhe t ardhurat mujore.
Prcaktimi i moshs s konsumit pr her t par t produkteve t duhanit
sipas faktorve sociodemografik dhe ekonomik: gjinia, grup-mosha, lloji i
vendbanimit, tipi i shkolls dhe t ardhurat mujore.
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t konsumit t duhanit me karakteristikat
sociodemografike dhe ekonomike t subjekteve n studim (gjinia, grup-mosha,
tipi i strehs, numri i viteve dhe shkallve t arsimimit t prfunduara, lloji i
vendbanimit dhe t ardhurat mujore).

Lidhur me alkoolin:
Studimi ka pr qllim prcaktimin e prevalencs totale t konsumit t alkoolit
gjat gjith jets dhe gjat vitit t fundit midis t rinjve t moshs 13-34 vje
n Shqipri. Prevalenca totale e konsumit t alkoolit do t shqyrtohet edhe
sipas faktorve sociodemografik dhe ekonomik si: gjinia, grup-mosha, lloji i
vendbanimit, tipi i shkolls, t ardhurat mujore dhe vendeve ku konsumohet
m shpesh alkooli.
Vlersimi i shpeshtsis s konsumimit t alkoolit gjat vitit t fundit sipas
faktorve sociodemografik dhe ekonomik: gjinia, grup-mosha, lloji i

47
Prcaktimi i moshs s konsumit pr her t par t produkteve t alkoolit
sipas faktorve sociodemografik dhe ekonomik: gjinia, grup-mosha, lloji i
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t konsumit t alkoolit me karakteristikat
Prcaktimi i lidhjes (shoqrimit) s konsumit t alkoolit me konsumin e
duhanit sipas sasive t cigareve t konsumuara n dit.

Lidhur me qetsuesit:
Objektiv i tems sht prcaktimi i prevalencs totale t konsumit t
qetsuesve gjat vitit t fundit midis t rinjve t moshs 13-34 vje n
Shqipri, duke analizuar edhe faktort sociodemografik dhe ekonomik, si:
gjinia, grup-mosha, lloji i vendbanimit, tipi i shkolls, t ardhurat mujore dhe
vendeve ku konsumohen m shpesh qetsuesit.
Vlersimi i shpeshtsis s konsumimit t qetsuesve gjat vitit t fundit midis
t rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri.
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t konsumit t qetsuesve me karakteristikat
sociodemografike dhe ekonomike t subjekteve pr studim (gjinia, grup-
mosha, tipi i strehs, numri i viteve t edukimit t prfunduara, lloji i

Lidhur me kanabisin:
Punimi doktorial ka pr qllim t prcaktoj prevalencn totale t konsumit t
kanabisit gjat gjith jets, gjat vitit t fundit dhe gjat muajit t fundit midis
t rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri, nn ndikimin e faktorve
sociodemografik dhe ekonomik, si: gjinia, grup-mosha, lloji i vendbanimit,
tipi i shkolls, t ardhurat mujore dhe vendeve ku konsumohet m shpesh
kanabisi.
Vlersimi i shpeshtsis s konsumimit t kanabisit gjat gjith jets midis t
rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri.
Prcaktimi i moshs s konsumit pr her t par t kanabisit midis t rinjve t
moshs 13-34 vje n Shqipri.
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t konsumit t kanabisit me karakteristikat

Lidhur me substancat e tjera psikoaktive ilegale:
Studimi synon prcaktimin e prevalencs totale t konsumit t drogave ilegale
(sedativt pa recet mjeksore, kokaina, ekstazia, heroina, amfetaminat dhe
LSD) gjat gjith jets, gjat vitit t fundit dhe gjat muajit t fundit midis t
rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri.
Prcaktimi i prevalencs s konsumit t t paktn i nj lloji droge ilegale gjat
gjith jets sipas faktorve sociodemografik dhe ekonomik, si: gjinia, grup-
mosha, lloji i vendbanimit, tipi i shkolls, t ardhurat mujore dhe vendeve ku
konsumohen m shpesh drogat ilegale.
Prcaktimi i moshs s konsumit pr her t par t drogave ilegale sipas llojit
t tyre midis t rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri.

48
Lidhur me opinionet, qndrimet dhe sjelljet e t rinjve mbi aspekte t ndryshme t
prdorimit t substancave psikoaktive:
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t rezultatit mesatar prmbledhs t
dakordsis rreth prdorimit t substancave psikoaktive me karakteristikat
sociodemografike dhe ekonomike t subjekteve n studim ( gjinia, grup-
mosha, tipi i strehs, numri i viteve t edukimit t prfunduara, lloji i
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t rezultatit mesatar prmbledhs t perceptuar
t prdorimit t substancave psikoaktive me karakteristikat sociodemografike
dhe ekonomike t subjekteve n studim (gjinia, grup-mosha, tipi i strehs,
numri i viteve t edukimit t prfunduara, lloji i vendbanimit dhe t ardhurat
mujore).
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t rezultatit mesatar prmbledhs t lehtsis
pr t gjetur substanca psikoaktive me karakteristikat sociodemografike dhe
ekonomike t subjekteve n studim (gjinia, grup-mosha, tipi i strehs, numri i
viteve t edukimit t prfunduara, lloji i vendbanimit dhe t ardhurat mujore).
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t rezultatit mesatar prmbledhs t prfshirjes
n probleme pr shkak t prdorimit t substancave psikoaktive me
karakteristikat sociodemografike dhe ekonomike t subjekteve n studim
(gjinia, grup-mosha, tipi i strehs, numri i viteve t edukimit t prfunduara,
lloji i vendbanimit dhe t ardhurat mujore).
Vlersimi i lidhjes (shoqrimit) t rezultatit mesatar prmbledhs t qndrimit
ndaj prdorimit t kanabisit dhe heroins me karakteristikat sociodemografike
dhe ekonomike t subjekteve n studim (gjinia, grup-mosha, tipi i strehs,
numri i viteve dhe shkallve t arsimimit t prfunduara, lloji i vendbanimit
dhe t ardhurat mujore).

Lidhur me krahasimin e tendencave t prdorimit t substancave psikoaktive:
Studimi synon krahasimin e prevalencs s konsumit t substancave
psikoaktive midis t rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri me t dhnat nga
studimet t ngjashme t kryera n kt fush n vendin ton.
Analiza e situats s shrbimeve sociale q lidhen me prdoruesit e
substancave psikoaktive n Shqipri.

49

KAPITULLI

METODOLOGJIA

Tipi i studimit
Studimi sht i tipit transversal (kros-seksional), i vetmi tip studimi i cili lejon
vlersimin e prevalencs s fenomenit t interesit. N kt studim jan prfshir dy
grupe subjektesh: nj grup prfshin subjekte t cilat gjinden aktualisht n sistemin
arsimor dhe q jan intervistuar n ambientet shkollore, pra n shkollat nntvjeare,
t mesme dhe t larta. Grupi tjetr prfshin t rinj t intervistuar jo n ambientet
shkollore.

Popullata dhe kampionimi
Subjektet jan intervistuar n ambientet shkollore dhe n ambiente t tjera si parqe,
lulishte apo do vend tjetr publik ku ka grumbullim njerzish. Kriteri i prfshirjes n
studim sht mosha midis 13 vje dhe 34 vje dhe t qenit i aft mendrisht. Modeli i
zgjedhur pr sigurimin e t dhnave t mjaftueshme dhe pr specifikn e pyetsorit t
prgatitur pr realizimin e objektivave t studimit sht 1005 persona. Korniza e
kampionimit mbshtetet n censusin e fundit kombtar, duke vlersuar variablat
stratifikuese, kryesisht numrin dhe tipin e banorve (n kufi dhe brenda vendit, qytet-
fshat, tre tipa qytetesh: 10000 banor; >50000 banor; <50000 banor; dy tipa
vendbanimesh: qyteti dhe fshati, duke rezultuar n 30 stratifikime gjithsej. Llogaritja
e madhsis s kampionit prej 1005 individsh u bazua n supozime t ndryshme
konservative lidhur me shoqrimet (lidhjet) e mundshme t faktorve t ndryshm t
rrezikut me prdorimin e substancave psikoaktive. Gabimi alfa sht prcaktuar 5%
dhe fuqia e studimit 80%.

Struktura e kampionit paraqitet n tabeln n vijim. Studimi u krye n 10 qendrat e 10
prefekturave t vendit: Berat, Durrs, Elbasan, Fier, Gjirokastr, Kor, Kuks,
Shkodr, Tiran dhe Vlor, n zonat kufitare dhe n brendsi, n qytete dhe fshatra,
n qytete t mdha e t vogla, n zonat fushore dhe malore n mnyr q t kishim nj
kampion prfaqsues, i cili do t lejonte prgjithsimin e rezultateve pr t gjith
popullatn e grup-moshs target. Pesha e do rrethi n kampionin total sht
proporcionale me prqindjen e popullsis s ktyre rretheve kundrejt popullats totale
t ktyre 10 qarqeve. N kt kuptim, rrethet q kan nj popullsi m t madhe, do t
rezultonin me nj prqindje m t lart t pjesmarrsve edhe n kampionin ton. Pr
shembull, 27.5% e subjekteve n studim jan intervistuar n Tiran, duke qen se
2

50
popullsia e kryeqytetit prbn rreth 30% t popullsis totale q prfshihet n kto 10
qarqe (Tabela 1.2). Pra, duket se, n kampionin e przgjedhur n t dhjet rrethet e
vendit sht ruajtur madhsia e popullats s modeluar n raport t drejt me numrin e
popullsis q banon n kto zona.

Tabela 1.2.
Struktura e kampionit sipas rretheve

Qarqet n studim
Popullata
aktuale*
Prqindja
ndaj totalit
Frekuenca e
kampionit
Prqindja e
kampionit
BERAT 141944 5.6 75 7.5
DURRS 262785 10.4 96 9.6
ELBASAN 295827 11.7 128 12.7
FIER 310331 12.3 108 10.7
GJ IROKASTR 72176 2.9 30 3.0
KOR 220357 8.7 78 7.8
KUKS 85292 3.4 38 3.8
SHKODR 215347 8.5 100 10.0
TIRAN 749365 29.6 276 27.5
VLOR 175640 6.9 76 7.6
Total 2529064 100.0 1005 100.0
* Burimi: Censusi i popullsis dhe banesave 2011. INSTAT.

N do qendr prefekture jan zgjedhur n mnyr t rastsishme shkollat
nntvjeare, t mesme dhe t larta n t cilat do t intervistoheshin nxnsit dhe
studentt, sipas skems s kampionimit. N do shkoll t przgjedhur n mnyr
rastsore, nxnsit e intervistuar jan br pjes e procesit gjithashtu n mnyr t
rastsishme. Krahas ktij kontigjenti nxnsish jan intervistuar dhe subjekte t tjer
q u gjendn n vende publike n momentin e kryerjes s studimit n at qendr
prefekture. Kta persona u przgjodhn po rastsisht duke pasur parasysh moshn
target.

Mbledhja e t dhnave
Mbledhja e t dhnave sht mundsuar nprmjet intervistimit ball pr ball, duke
prdorur nj pyetsor t strukturuar kur bhet fjal pr individt e moshs 19-34 vje,
t cilt jan intervistuar n vende publike. Pr individt q jan intervistuar n shkolla
(nntvjeare, t mesme apo shkolla t larta), sht prdorur metoda e
vetadministrimit t pyetsorit n mnyr q t rriten mundsit pr prgjigje sa m t
sinqerta dhe anonime. Mbi bazn e indikatorve pr standardizimin e t dhnave pr
fenomenin e drogs q jan prcaktuar nga Qendra Europiane e Monitorimit t
Drogs dhe Abuzimit me Drogn n vitin 1993 n Lisbon, u hartua dhe u prshtat
Pyetsori me 249 pyetje dhe 672 variable, t ndar n 14 seksione, si n vijim:
a) T dhna sociodemografike: mosha, gjinia, edukimi, gjendja civile, rajoni i
vendit, lloji i vendbanimit, lokalizimi, tipi i strehs, tipi i shkolls, niveli i
arsimimit t nns, arsimimi i babait, statusi i punsimit, t ardhurat mujore.
b) Duhani: konsumimi i duhanit gjat gjith jets, gjat muajit t fundit,
konsumi ditor i duhanit gjat muajit t fundit, konsumi i duhanit n ambientet
e shkolls, mosha e fillimit t konsumit t duhanit, vendet ku ndodh m shpesh
konsumimi i duhanit.

51
c) Alkoli: konsumimi i alkoolit gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat
muajit t fundit, konsumi ditor i alkoolit gjat muajit t fundit; konsumi i
alkoolit n ambientet e shkolls dhe ambiente t tjera; mosha e fillimit t
konsumit t alkoolit.
d) Preparatet farmaceutike: konsumimi i qetsuesve gjat vitit t fundit, gjat
muajit t fundit, burimi i qetsuesve, frekuenca e konsumit t qetsuesve gjat
muajit t fundit.
e) Kanabis: konsumimi i kanabisit gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat
muajit t fundit, shpeshtsia e konsumit, mosha e fillimit, vendet e zakonshme
ku konsumohet kanabisi.
f) Ekstazi: konsumimi gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit t
fundit, mosha e fillimit, vendet ku konsumohet zakonisht.
g) Amfetamina: konsumimi gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit
t fundit, mosha e fillimit, vendet ku konsumohet zakonisht.
h) Kokaina: konsumimi gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit t
i) Heroina: konsumimi gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit t
j) Relevina (variabl dummy ose kontrolli): konsumimi gjat gjith jets,
gjat vitit t fundit, gjat muajit t fundit, mosha e fillimit, vendet ku
konsumohet zakonisht.
k) LSD-ja: konsumimi gjat gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit t
l) Opinionet q lidhen me motivimin e prdorimit, sjelljet e riskut, moshn e
fillimit, qndrimet, statusin social, ekonomik dhe arsimor.
m) Perceptimi i rrezikut.
n) Sjelljet e rrezikshme.

Prdorimi i t njjtve indikator q prdoren dhe n Europ pr vlersimin e
prevalencs s prdorimit t substancave psikoaktive mundson krahasimin e drejt t
rezultateve tona me ato t studimeve t ngjashme ndrkombtare.

Prkufizimi i ndryshorve

Variablet e varur

Konsumi i duhanit gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e produkteve t duhanit
t paktn nj her n jet.
Shkalla e matjes: Dikotomike (Po/J o)
Konsumi i duhanit gjat muajit t fundit
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e produkteve t duhanit
t paktn nj her gjat 30 ditve t fundit.
Shkalla e matjes: Dikotomike (Po/J o).

Numri i cigareve t konsumuara gjat muajit t fundit
Prkufizimi operacional: Numri i cigareve t konsumuara n dit, sipas raportimit t
vet subjektit.

52
Shkalla e matjes: Ordinale (>20 cigare/dit, 11-20 cigare/dit, 6-10 cigare/dit, 2-5
cigare/dit, 1 cigare/dit, 1 cigare/jav). Pr qllimet tona, ky variabl u rikodua n
shkalln vijuese: asnj cigare, 20 cigare/dit dhe >20 cigare/dit.

Prkufizimi operacional: Numri i ditve gjat t cilave subjektet kan konsumuar
duhan n ambientet e shkolls sipas raportimit t vet subjektit.
Shkalla e matjes: Ordinale (asnj dit, 1-2 dit, 3-5 dit, 6-9 dit, 10-19 dit, 20-29
dit, 30 dit).

Mosha e fillimit t konsumit t duhanit
Prkufizimi operacional: Mosha n vite kur subjekti ka provuar pr her t par
produkte t duhanit, si raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinale (8 vje, 9-10 vje, 11-12 vje, 13-14 vje, 15-16 vje,
17 vje). Pr qllimet tona, ky variabl u rikategorizua n 12 vje, 13-16 vje dhe
17 vje.

Vendet ku konsumohet zakonisht duhani
Prkufizimi operacional: Vendet ku konsumohet zakonisht duhani, si raportohet nga
vet subjekti.
Shkalla e matjes: Nominale (bar-kafe/klub, shtpi, rrug, park, shkoll, vende t
tjera).

Konsumi i alkoolit gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e produkteve t alkoolit

Konsumi i alkoolit gjat vitit t fundit
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e produkteve t alkoolit
t paktn nj her gjat vitit t fundit.

Frekuenca e konsumit t alkoolit gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: Numri i ditve gjat t cilave subjekti ka konsumuar alkool
gjat gjith jets, si raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinal (asnj dit, 1-2 dit, 3-9 dit, 10-19 dit, 20-39 dit, 40-99
dit, 100 dit).

Frekuenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit
Prkufizimi operacional: Numri i ditve gjat t cilave subjekti ka konsumuar alkool
gjat gjith vitit t fundit, si raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinal (asnj dit, 3 her/jav dhe 3 her/muaj).

Prkufizimi operacional: Numri i ditve gjat t cilave subjektet kan konsumuar
alkool n ambientet e shkolls, sipas raportimit t vet subjektit.
Shkalla e matjes: Ordinale (asnj dit, 1-2 dit, 3-5 dit, 6-9 dit, 10-19 dit, 20-29
dit, 30 dit).

Mosha e fillimit t konsumit t alkoolit
produkte t alkoolit, sipas raportimit nga vet subjekti.

53
Shkalla e matjes: Ordinale (8 vje, 9-10 vje, 11-12 vje, 13-14 vje, 15-16 vje,
17 vje). Pr qllimet tona, ky variabl u rikategorizua n 12 vje, 13-16 vje dhe
17 vje.

Dehja nga alkooli
Prkufizimi operacional: Rastet kur subjekti raporton ti jen marr mendt,
ekuilibrim i t ecurit apo t folurit si pasoj e konsumit t alkoolit, si raportohet nga
vet subjekti.
Shkalla e matjes: Dikotomik (Po/J o).

Vendet ku konsumohet zakonisht alkooli
Prkufizimi operacional: Vendet ku konsumohet zakonisht alkooli, sipas pohimit nga
vet subjekti.
tjera).

Konsumi i njkohshm i alkoolit dhe duhanit
Prkufizimi operacional: Konsumi i alkoolit edhe duhanit nga i njjti subjekt, si
raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Dikotomik (Po/J o).

Konsumi i qetsuesve gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e preparateve qetsuese

Frekuenca e konsumit t preparateve qetsuese gjat vitit t fundit
Prkufizimi operacional: Numri i herve gjat t cilave subjekti ka prdorur preparate
qetsuese gjat gjith jets, si pohohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinal (asnjher, 1 her/muaj, 2-4 her/muaj, 2-3 her/jav dhe 4
her/jav).

Burimi i preparateve qetsuese
Prkufizimi operacional: Burimi apo origjina e preparateve qetsuese, si raporton
vet subjekti.
Shkalla e matjes: Nominal (recet nga mjeku, t ofruara nga nj i njohur, t blera pa
recet, burim tjetr).

Konsumi i kanabisit gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: do subjekt q pohon konsumin e kanabisit t paktn nj
her n jet.

Konsumi i kanabisit gjat vitit t fundit
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumimin e kanabisit t paktn
nj her gjat vitit t fundit.

Konsumi i kanabisit gjat muajit t fundit
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumimin e kanabisit t paktn
nj her gjat 30 ditve t fundit.

54
Frekuenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: Numri i herve gjat t cilave subjekti ka konsumuar
kanabis gjat gjith jets, si raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinal (asnjher, 1 her/muaj, 2-4 her/muaj, 2-3 her/jav dhe 4
her/jav).

Mosha e fillimit t konsumit t kanabisit
Prkufizimi operacional: Mosha n vje kur subjekti ka provuar pr her t par
kanabis, sipas raportimit nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Numerike diskrete (mosha n vite t plota, p.sh. 13 vje, 14, 15, 16
vje e kshtu me radh).

Vendet ku konsumohet zakonisht kanabis
Prkufizimi operacional: Vendet ku konsumohet zakonisht kanabis, si raportohet nga
vet subjekti.
tjera).

dhe LSD-s gjat gjith jets
Prkufizimi operacional: do subjekt q raporton konsumin e kokains, eskstazis,
heroins, amfetaminave apo LSD-s t paktn nj her n jet.

dhe LSD-s gjat vitit t fundit
heroins, amfetaminave apo LSD- st paktn nj her gjat vitit t fundit.

dhe LSD-s gjat muajit t fundit
heroins, amfetaminave apo LSD-s t paktn nj her gjat 30 ditve t fundit.

Numri i substancave ilegale t prdorura n jet prve kanabisit
Prkufizimi operacional: Numri i drogave ilegale q nj subjekt ka prdorur gjat
gjith jets s tij, pavarsisht nse i ka prdorur kto njkohsisht apo jo, si
Shkalla e matjes: Numerike diskrete (numr absolut substancash, p.sh. nj substanc
ilegale, dy, tre, katr etj.).

Mosha e fillimit t konsumit drogave ilegale prve kanabisit
produkte t kokains, eskstazis, heroins, amfetaminave apo LSD-s, sipas
raportimit nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Numerike diskrete (mosha n vje e sakt, p.sh. 13 vje, 14, 15, 16
vje e kshtu me radh).

Vendet ku konsumohen zakonisht drogat ilegale prve kanabisit
Prkufizimi operacional: Vendet ku konsumohet zakonisht kokaina, esktazia, heroina,
amfetaminat apo LSD-ja, si raportohet nga vet subjekti.

55
tjera).

Opinioni lidhur me prdorimin e substancave psikoaktive
Prkufizimi operacional: Shkalla e dakordsis s individit me nj sr pohimesh
lidhur me pranueshmrin ose jo t prdorimit t substancave psikoaktive, sipas
raportimit nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinale (nuk e di; nuk jam aspak dakord; nuk jam dakord; jam
dakord).

Opinioni lidhur me rrezikun e perceptuar t prdorimit
t substancave psikoaktive
Prkufizimi operacional: Shkalla n t ciln subjekti mendon q prdorimi i
substancave psikoaktive paraqet rrezik.
Shkalla e matjes: Ordinale (nuk e di; asnj rrezik; rrezik i leht; rrezik i moderuar;
rrezik i madh).

Opinioni lidhur me lehtsin pr t gjetur substanca psikoaktive
Prkufizimi operacional: Shkalla e vshtirsis pr t gjetur apo siguruar substanca t
ndryshme psikoaktive, sipas pohimit nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinale (nuk e di; e pamundur; e vshtir; disi e vshtir; e leht;
shum e leht).

Opinioni lidhur me prfshirjen n probleme
pr shkak t substancave psikoaktive
Prkufizimi operacional: Shkalla n t ciln subjekti mendon se sht prfshir n
probleme t ndryshme pr shkak t prdorimit t substancave psikoaktive, si
Shkalla e matjes: Ordinale (nuk kam nj problem t till; nuk kisha prdorur drog
dhe alkool; po sepse kisha prdorur alkool; po sepse kisha prdorur drog; po sepse
kisha prdorur si drog, ashtu edhe alkool).

Opinioni lidhur me qndrimin ndaj prdorimit t kanabisit dhe heroins
Prkufizimi operacional: Shkalla n t ciln subjekti mendon se sht dakord me
prdorimin e kanabisit dhe heroins, si raportohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Ordinale (aspak dakord; nuk jam dakord; neutrale; dakord; shum
dakord).

VARIABLET E PAVARUR

Gjinia
Prkufizimi operacional: Seksi biologjik i subjektit, i regjistruar nga intervistuesi.
Shkalla e matjes: Dikotomike (mashkull/femr)

Mosha
Prkufizimi operacional: Mosha e subjektit n vje q nga lindja deri n momentin e
intervistimit, si deklarohet nga vet subjekti.
Shkalla e matjes: Numerike diskrete (mosha e sakt n vje si p.sh. 14 vje, 15, 16
vje etj.).

Arsimimi
Prkufizimi operacional: Numri i viteve dhe shkallve t arsimimit t prfunduara, si

56
Shkalla e matjes: Numerike diskrete (vitet e arsimimit t prfunduara, p.sh. 8 vjet, 9,
10 vjet etj.).

Aktualisht studion n shkoll
Prkufizimi operacional: Fakti nse subjekti ndjek shkolln n momentin e studimit
ose jo, sic raportohet nga vet subjekti.

Cikli arsimor ku studion aktualisht
Prkufizimi operacional: Lloji i shkolls t ciln frekuenton aktualisht subjekti, si
deklarohet nga vet personi.
Shkalla e matjes: Nominale (nuk jam n shkoll; nntvjeare; shkoll e mesme;
shkoll e lart, shkoll profesionale).

Rajoni i vendit
Prkufizimi operacional: Zona e Shqipris, bazuar n lokalizimin e qarqeve t
ndryshme t prfshir n studim.
Shkalla e matjes: Nominale (Shqipria jugore, qendrore-jugore).

Lloji i vendbanimit
Prkufizimi operacional: Zona gjeografike e vendbanimit, e regjistruar nga
intervistuesi sipas udhzimeve t marra gjat trajnimit pr ndarjen e llojit t
vendbanimit.
Shkalla e matjes: Nominale (zon qendrore urbane, zon periferike urbane, qytet i
vogl apo qytez dhe zon rurale).

Statusi i punsimit
Prkufizimi operacional: Gjendja aktuale e punsimit t subjektit, si raportohet nga
vet personi.

T ardhurat mujore
Prkufizimi operacional: Niveli i t ardhurave mujore n lek t familjes s subjektit,
si deklarohet nga vet i intervistuari.
Shkalla e matjes: Ordinale (<10000 lek, 10000-20000 lek, 20001-40000 lek,
>40000 lek).

ANALIZA STATISTIKORE E T DHNAVE
Nj sr treguesish, teknikash dhe testesh statistikore jan prdorur pr t prshkruar,
vlersuar dhe interpretuar t dhnat e disponueshme n kt studim, si dhe lidhjet
(shoqrimet) midis variableve t ndryshme.

Pr ndryshort (variablet) numerike jan raportuar madhsit e prirjes qendrore
(mesatarja aritmetike) dhe madhsit e dispersionit (shmangia standarde). Pr
ndryshort kategorik jan raportuar numrat absolut dhe prqindjet respektive.

Pr vlersimin e lidhjeve (shoqrimeve) midis variableve t ndryshme jan prdorur
teste statistikore n prshtatje me natyrn e variableve q marrin pjes n nj lidhje t
caktuar. N rastin e variableve numerike (t vazhdueshme) ka kuptim t flasim pr
vlern mesatare t tyre dhe krahasimin e vlers mesatare t ktij variabli midis dy
grupeve n studim.

N rastin kur variabli numerik sht i shprndar n mnyr normale n popullatn e
studimit (pra, vlera mesatare, mediana dhe moda jan t prafrta me njra-tjetrn dhe

57
kurba nuk sht e zhvendosur shum majtas apo djathtas, apo shum lart apo posht
kurbs normale), ather pr vlersimin apo krahasimin e vlerave mesatare mes dy
grupeve u prdor testi t i Studentit, i cili sht nj test q duhet aplikuar kur t
dhnat jan shprndar n mnyr normale. N rastin kur variabli numerik nuk i
prmbush kushtet e nj shprndarjeje normale, ather testi t i Studentit sht i
paprdorshm, sepse dmtohet normaliteti i shprndarjes s vlerave t variablit.
Prandaj prdoret nj test tjetr q merr parasysh kt situat, si sht testi
joparametrik Mann-Whitney.

Rezultatet nga kto teste jan raportuar vetm nse vlera prkatse e domethnies
statistikore ka qen m e vogl se 5%.

Pr vlersimin e shoqrimeve midis variableve kategorike sht prdorur testi
statistikor hi katror. Ky sht testi i paraplqyer pr vlersimin e shoqrimeve midis
variableve kategorike. Ky test raporton vlern e P-s, si dhe shkallt e liris.

Pr t prcaktuar faktort e lidhur apo faktort t cilt parashikojn gjasat pr
prdorimin e substancave t ndryshme psikoaktive, sht prdorur Regresioni
Logjistik Binar. N mnyr q t aplikohet kjo teknik, duhet q variabli i varur t jet
dikotomik, pra t ket dy kategori. N thelb, Regresioni Logjistik Binar parashikon
vlerat e nj variabli t varur bazuar n nj ose m shum variable t pavarur.
Regresioni Logjistik Binar vlerson raportin e gjasave q nj ngjarje e caktuar e
variablit t varur t ndodh bazuar n vlerat e nj ose m shum variableve t
pavarura.

M konkretisht vlersohet se sa her m shum ose sa her m pak ka gjasa q nj
ngjarje e varur t ndodh n varsi t kategorive t variablit t pavarur, nj prej t
cilave merret si kategori referenc. Pr shembull, nse duam t testojm se sa her m
shum t ngjar kan meshkujt (variabli i pavarur) pr t prdorur alkool (variabli i
varur) krahasuar me femrat, ather realizojm testin e Regresionit Logjistik Binar.
N rastin konkret rezulton se meshkujt kan 2.5 her m shum t ngjar t
konsumojn alkool gjat gjith jets krahasuar me femrat n analizn bruto dhe t
axhustuar pr dy apo m shum faktor t pavarur.

N mnyr q t kontrollohej efekti i variableve t ndryshm konfondues, jan
prdorur tre modele t Regresionit Logjistik Binar. Variable konfondues jan t gjith
ata variable t cilt, n mnyr t drejtprdrejt apo jo t drejtprdrejt, ndikojn n
lidhjen e interesit. Pr kt arsye fillimisht u realizua lidhja univariate, pra krudo,
bruto apo e pakontrolluar pr asnj faktor t mundshm konfondues midis variableve
t interesit (Modeli 1 n analizat e Regresionit Logjistik Binar). Analiza krudo sht e
nevojshme pasi ndihmon tek orientimi drejt faktorve t mundshm konfondues, t
cilt m pas do t futen n modelet e tjera t analizs. Hapi pasues ka qen kontrollimi
apo axhustimi pr moshn dhe gjinin, t cilt njihen si faktor konfondues
universal, pra q duhet patjetr t merren n konsiderat dhe t neutralizohen n
mnyr q t kemi nj interpretim t sakt t lidhjeve t observuara (Modeli 2 tek
analizat e Regresionit Logjistik Binar). Rezultatet q prftohen nga Modeli 2, jan t
pastruara nga efekti potencial konfondues i moshs dhe gjinis, ka do t thot q
mosha dhe gjinia nuk luajn m rol n diferencat q observohen pasi ato
automatikisht jan kontrolluar nga teknika statistikore. N Modelin 3 sht mbajtur
konstant, sht neutralizuar apo sht kontrolluar edhe efekti i nj sr faktorsh t
tjer potencialisht konfondues t till si edukimi, t ardhurat mujore, lloji i strehimit

58
dhe vendbanimi. Ky prfaqson dhe modelin ton final, ku rezultatet jan t axhustuar
pr t gjith faktort potencialisht konfondues t prfshir n studim.

Modelet e Regresionit Logjistik Binar kan raportuar kto parametra statistikor:
a) Raportin e Gjasave apo OR: N thelb gjasa shpreh raportin e probabilitetit t
ndodhjes s nj ngjarjeje prmbi probabilitetin e mosndodhjes s saj. OR shpreh
raportin e gjasave t konsumit t alkoolit midis nj grupi (p.sh. midis femrave) prmbi
gjasat e konsumit t alkoolit n grupin tjetr (p.sh. midis meshkujve). OR sht
madhsi e forcs s lidhjes sipas prpjestimit: sa m i lart sht OR, aq m e fort
sht lidhja e observuar midis dy variableve.
b) Intervali i besimit 95% pr raportin e gjasave (OR): Intervali i besimit 95% shpreh
intervalin ku ne jemi t sigurt q gjendet vlera e raportuar e OR-s n 95% t rasteve.
Duke qen se kampioni yn sht nj fraksion i popullats referenc, ather
asnjher nuk jemi t sigurt q vlera e raportuar e OR-ve nga kampioni yn sht
saktsisht po kaq dhe n popullatn referenc. Pr kt arsye raportohet Intervali i
Besimit 95%, ku ne jemi t sigurt q ndodhet vlera jon e OR-s n 95% t rasteve.
c) Vlera e P-s apo e domethnies statistikore: N thelb, P shpreh rolin q luan
rastsia n shpjegimin e lidhjes s vrejtur midis variableve t ndryshme. Sa m e
lart t jet vlera e P-s, aq m shum luan rol rastsia n shpjegimin e lidhjes dhe
aq m pak prmbushen kriteret e shkaksis midis variableve n nj lidhje statistikore.
Me marrveshje, nj vler e P-s prej 5% ose m pak merret si tregues i domethnies
statistikore.
d) Shkallt e liris: Shkallt e liris kan kuptim duke u raportuar krahas vlerave t
domethnies statistikore vetm kur variabli i pavarur ka m shum se dy kategori. N
rastin e fundit, shkalla e liris sht nj.

ANOVA (analiza e variancs) sht prdorur pr krahasimin e vlerave mesatare
numerike mes m shum se dy grupeve. N SPSS kjo procedur kryhet edhe prmes
Modelit t Prgjithshm, i cili mundson kontrollin (axhustimin) pr shum ndryshor
(variable) t tjer (numerik dhe/ose kategorik). Prdorimi i Modelit t Prgjithshm
Linear u b i nevojshm pr t studiuar rezultatin mesatar t opinioneve t subjekteve
lidhur me shtje t ndryshme q kan t bjn me qndrimet e tyre ndaj prdorimit t
substancave psikoaktive, rrezikut t perceptuar nga prdorimi i ktyre substancave,
apo opinionet lidhur me shkalln e vshtirsis pr ti gjetur dhe siguruar kto
substanca. N thelb sht vepruar n kt mnyr:

- Opinionet lidhur me dakordsin rreth
prdorimit t substancave psikoaktive:
Opinionet lidhur me qndrimin ndaj prdorimit t substancave psikoaktive jan
eksploruar nprmjet nj baterie prej 14 pyetjesh t tipit:
Cili sht mendimi juaj pr veprimet e mposhtme q mund t bjn t tjert: t pish
10 cigare ose m shum n dit; t pish 20 cigare ose m shum n dit; etj.
do prgjigje sht formuluar n nj shkall rritse (ordinale) nga 0 n 3:
0 - nuk e di; 1 - nuk jam aspak dakord; 2 - nuk jam dakord; 3 - jam dakord.

Fillimisht sht llogaritur shuma e 14 prgjigjeve pr do subjekt. Meq jan 14
pyetje, ather rezultati prmbledhs pr do subjekt varion nga 0 (nse subjekti do
prgjigjej nuk e di n t 14 pyetjet) deri n 42 (nse subjekti do prgjigjej jam

59
dakord n t 14 pyetjet). N kt mnyr mund t llogaritet nj rezultat mesatar pr
t gjith subjektet, ku vlerat m t larta tregojn m shum dakordsi me pohimet.

Pikrisht ky rezultat mesatar sht prdorur si variabl i varur n Modelin e
Prgjithshm Linear, duke i krahasuar vlerat mesatare sipas kategorive t variableve
t pavaruar. Pr shembull, n tabeln 19 mund t vihet re se, meshkujt jan n mnyr
domethnse m shum dakord sesa femrat lidhur me aspekte t ndryshme q kan t
bjn me substancat psikoaktive, pasi rezultati mesatar i tyre sht m i lart sesa ai i
femrave: 21.2 dhe 19.4, prkatsisht; P<0.001 n analizn multivariate.
Lista e plot e pyetjeve t ksaj baterie mund t gjendet n Aneks.

- Opinionet lidhur me rrezikun e perceptuar t prdorimit
Opinionet lidhur me rrezikun e perceptuar t prdorimit t substancave psikoaktive
jan eksploruar nprmjet nj baterie prej 18 pyetjesh t tipit:
Si mendoni, sa shum rrezikojn t dmtojn njerzit vetveten (fizikisht ose n
mnyra t tjera), nse ata kryjn nj nga aktivitetet e mposhtme:
t pish her pas here cigare; t konsumosh mariuan rregullisht; etj.
0 - nuk e di; 1 - asnj rrezik; 2 - rrezik i leht;
3 - rrezik i moderuar; 4 - rrezik i madh.

prgjigjej nuk e di n t 18 pyetjet) deri n 72 (nse subjekti do prgjigjej rrezik i
madh n t 18 pyetjet). N kt mnyr mund t llogaritet nj rezultat mesatar pr t
gjith subjektet, ku vlerat m t larta tregojn nj rrezik m t lart t perceptuar nga
subjektet lidhur me pohimet. Pikrisht ky rezultat mesatar sht prdorur si variabl i
varur n Modelin e Prgjithshm Linear, duke i krahasuar vlerat mesatare sipas
kategorive t variableve t pavaruar.

- Opinionet lidhur me lehtsin pr t gjetur
substancat psikoaktive (disponueshmrin e tyre)
Opinionet lidhur me lehtsin pr t gjetur substancat psikoaktive jan eksploruar
nprmjet nj baterie prej 11 pyetjesh t tipit:
Si mendoni, sa e vshtir sht t gjeni substancat e mposhtme psikoaktive, nse ju
e dshironi at: cigare; kanabis, amfetamina; etj.

0 - nuk e di; 1 - e pamundur; 2 - e vshtir;
3 - disi e vshtir; 4 -e leht; 5 - shum e leht.

prgjigjej nuk e di n t 11 pyetjet) deri n 55 (nse subjekti do prgjigjej shum
e leht n t 11 pyetjet). N kt mnyr mund t llogaritet nj rezultat mesatar pr t
gjith subjektet, ku vlerat m t larta tregojn nj lehtsi m t madhe t perceptuar
nga subjektet lidhur me disponueshmrin e substancave psikoaktive. Pikrisht ky

60
rezultat mesatar sht prdorur si variabl i varur n Modelin e Prgjithshm Linear,
duke i krahasuar vlerat mesatare sipas kategorive t variableve t pavarur.

PYETJET LIDHUR ME PRFSHIRJEN N PROBLEME T NDRYSHME
PR SHKAK T PRDORIMIT T SUBSTANCAVE PSIKOAKTIVE

Opinionet lidhur me prfshirjen n probleme t ndryshme pr shkak t prdorimit t
substancave psikoaktive jan eksploruar nprmjet nj baterie prej 14 pyetjesh t tipit:
A keni pasur ndonjher nj nga problemet e mposhtme:
grindje apo diskutim; aksident apo dmtim; humbje parash apo sendesh me vler; etj.

1-jo, nuk kam nj problem t till; 2-jo, nuk kisha prdorur alkool ose drog;
3- po, sepse kisha prdorur alkool; 4- po, sepse kisha prdorur drog;
5- po, sepse kisha prdorur edhe alkool edhe drog.
prgjigjej jo, nuk e kam nj problem t till n t 14 pyetjet) deri n 70 (nse
subjekti do prgjigjej po, sepse kisha prdorur edhe alkool edhe drog n t 14
pyetjet). N kt mnyr mund t llogaritet nj rezultat mesatar pr t gjith subjektet,
ku vlerat m t larta tregojn prfshirje m t madhe n probleme t ndryshme pr
shkak t prdorimit t m shum substancave psikoaktive. Pikrisht ky rezultat
mesatar u prdor si variabl i varur n Modelin e Prgjithshm Linear, duke i
krahasuar vlerat mesatare sipas kategorive t variableve t pavaruar.

- Opinionet lidhur me qndrimin ndaj prdorimit
t kanabisit dhe heroins
Opinionet lidhur me qndrimin ndaj prdorimit t kanabisit dhe heroins jan
eksploruar nprmjet nj baterie prej 2 pyetjesh t tipit:
N nivel jeni dakord apo jo me thnien e mposhtme: Njerzit duhet t lejohen t
prdorin hashash, ose marijuan, ose heroin?.

1 -nuk jam aspak dakord; 2 -nuk jam dakord;
3 -neutral; 4-jam dakord;
5 -jam shum dakord.
Fillimisht sht llogaritur shuma e 2 prgjigjeve pr do subjekt. Meq jan 2 pyetje,
ather rezultati prmbledhs pr do subjekt varion nga 2 (nse subjekti do prgjigjej
shum dakord n t 2 pyetjet) deri n 10 (nse subjekti do prgjigjej aspak
dakord n t 2 pyetjet). N kt mnyr mund t llogaritet nj rezultat mesatar pr t
gjith subjektet, ku vlerat m t larta tregojn nj pranim m t madh t prdorimit t
ktyre dy substancave nga njerzit. Pikrisht ky rezultat mesatar sht prdorur si
variabl i varur n Modelin e Prgjithshm Linear, duke i krahasuar vlerat mesatare
sipas kategorive t variableve t pavarur.

61

N t gjitha rastet jan konsideruar si statistikisht sinjifikante (t prfillshme) vlerat e
P<0.05. Kjo sht dhe marrveshja ndrkombtare lidhur me vlern e P-s, e cila
nnkupton se, nj vler e P-s prej 5% ose m pak e prjashton n mnyr t
knaqshme rolin e rastsis si shpjegues s lidhjes statistikore t vrejtur.

Krahas tabelave, pr paraqitjen grafike t t dhnave jan prdorur bar-diagramet,
pasi natyra e t dhnave tona favorizon prdorimin e ksaj teknike (e prshtatshme
pr vizualizimin e t dhnave kategorike). Gjithashtu jan prdorur dhe grafikt n
trajt torte (pie charts).

E gjith analiza statistikore e t dhnave sht kryer me paketn statistikore SPSS
(Statistical Package for Social Sciences), versioni 15.

62

KAPITULLI

Rezultatet

T dhna t prgjithshme lidhur me subjektet n studim
N studim kan marr pjes 1004 persona. Pjesmarrsit meshkuj kan rezultuar t
jen m t shumt n numr sesa pjesmarrset femra. M konkretisht, n studim
kan marr pjes 529 meshkuj ose 52.7% e subjekteve, kurse femra ishin 475 ose
47.3% e subjekteve. Disa t dhna t tjera sociodemografike pr subjektet n studim
paraqiten n Tabeln 1.

Tabela 1.3.
T dhna t prgjithshme sociodemografike mbi subjektet n studim

Variabli
Meshkuj Femra Total
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja Numri Prqindja
Grup-mosha
13-18 vje
19-34 vje

256
273

48.4
51.6

243
432

51.2
48.8

499
505

49.7
50.3
Gjendja civile
A

Beqar/e
**

I/e martuar

437
92

82.6
17.4

358
117

75.4
24.6

795
209

79.2
20.8
Rajoni i vendit

Shqipria jugore
Shqipria qendrore
Shqipria veriore

197
256
76

37.2
48.4
14.4

170
243
62

35.8
51.2
13.1

367
499
138

36.6
49.7
13.7
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon periferike urbane
Qytet i vogl (qytez)
Zon rurale

185
69
80
195

35.0
13.0
15.1
36.9

160
71
66
178

33.7
14.9
13.9
37.5

345
140
146
373

34.4
13.9
14.5
37.2
Lokalizimi
Zon kufitare
Zon jokufitare

51
478

9.6
90.4

53
422

11.2
88.8

104
900

10.4
89.6
Ku strehoheni?
Shtpin time
J o n shtpin time

474
55

89.6
10.4

426
49

89.7
10.3

900
104

89.6
10.4
3

63
*
Prqindja sipas kolonave.
**
Ktu prfshihen edhe personat e divorcuar apo t ve n kohn e kryerjes s
studimit.
Shqipria jugore prfshin studimin e zhvilluar n rrethet: Berat, Fier, Gjirokastr,

Kor, Vlor.
Shqipria qendrore prfshin studimin e zhvilluar n rrethet: Tiran, Durrs, Elbasan.
Shqipria Veriore prfshin studimin e zhvilluar n rrethet: Shkodr, Kuks.
Ktu prfshihen subjektet q jetojn n shtpi me qira, tek t afrmit e tyre, n

institucione t ndryshme apo n rrug.
A
P=0.005 pr ndryshimin gjinor sipas testit statistikor hi katror.
Lidhur me personat e tjer, nga Grafiku 1 mund t vrejm se, rreth 73.7% e
subjekteve n studim jetojn me nnn natyrale, 68.4% me baban natyral, kurse
67.4% me t dy prindrit natyral. Vetm me nnn natyrale jetojn 6.3% e
pjesmarrsve dhe vetm me baban natyral jetojn rreth 1.0% e tyre.

Grafiku 1.
Shprndarja e subjekteve n studim sipas familjarve me t cilt jetojn

N tabeln 2 paraqiten t dhnat lidhur me arsimimin e pjesmarrsve n studim,
lidhur me nivelin arsimor t prindrve t tyre, si dhe shprndarja e subjekteve sipas
nivelit t t ardhurave mujore t familjes s tyre.

64
Tabela 2.3.
T dhna lidhur me arsimin dhe t ardhurat mujore pr subjektet n studim

Variabli
Meshkuj Femra Total
Numri Prqindja
*
A jeni n shkoll?
Po
J o

343
186

64.8
35.2

312
163

65.7
34.3

655
349

65.2
34.8
Tipi i shkolls

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart

55
213
70

16.3
63.0
20.7

55
189
65

17.8
61.2
21.0

110
402
135

17.0
62.1
20.9
Vite shkoll t
prfunduara
**

12.01 2.82 12.1 2.96 12.05 2.89
Arsimimi i nns
Tetvjeare ose m pak
T mesmen ose pjesrisht
T lartn ose pjesrisht
Nuk e di

139
252
87
51

26.3
47.6
16.4
9.6

113
253
66
43

23.8
53.3
13.9
9.1

252
505
153
94

25.1
50.3
15.2
9.4
Arsimimi i babait
Tetvjeare ose m pak
T mesmen ose m pak
T lartn ose m pak
Nuk e di

90
246
136
57

17.0
46.5
25.7
10.8

91
248
91
45

19.2
52.2
19.2
9.5

181
494
227
102

18.0
49.2
22.6
10.2
A jeni i/e punsuar?
Po
J o

132
54

71.0
29.0

126
37

77.3
22.7

258
91

73.9
26.1
T ardhurat mujore
A

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

55
82
137
255

10.4
15.5
25.9
48.2

43
104
130
198

9.1
21.9
27.4
41.7

98
186
267
453

9.8
18.5
26.6
45.1
*
Prqindja sipas kolonave

65

Vetm midis personave q jan aktualisht n shkoll (n=647, pasi 8 persona
refuzuan t prgjigjen pr kt pyetje).
**
Vlera mesatare deviacionin standard.
Vetm midis atyre q nuk jan n shkoll (n=349).
A
P=0.036 pr ndryshimin gjinor sipas testit statistikor hi katror.

KONSUMI I DUHANIT
Treguesit kryesor q prshkruhen n kt seksion jan konsumi i duhanit gjat
cikleve t jets, prevalenca e duhanpirjes gjat muajit t fundit, konsumi mesatar ditor
i duhanit gjat muajit t fundit, konsumi i duhanit n ambientet e shkolls dhe vendet
ku ndodh m shpesh konsumi i duhanit.

Prevalenca e konsumit t duhanit gjat gjith jets
Prevalenca e duhanpirjes gjat gjith jets ka rezultuar n studim 51.9%, ka do t
thot se, m shum se gjysma e pjesmarrsve kan konsumuar duhan t paktn n
nj rast gjat jets s tyre. Shprndarja e duhanpirjes sipas faktorve t tjer
demografik dhe socio-ekonomik paraqitet n tabeln 3 dhe grafikun 2 m posht.

Tabela 3.3.
Konsumi i duhanit gjat gjith jets

Variabli
A keni konsumuar t paktn nj cigare n jet?
Po Jo
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

367
154
521

69.4
32.4
51.9

162
321
483

30.6
67.6
48.1
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

196
325

39.3
64.4

303
180

60.7
35.6
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane
Zon rurale

215
83
67
156

62.3
59.3
45.9
41.8

130
57
79
217

37.7
40.7
54.1
58.2
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare

26

23.6

84

76.4

66
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll
177
94
221
44.0
69.6
63.3
225
41
128
56.0
30.4
36.7
T ardhurat mujore
A

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

45
72
130
274

45.9
38.7
48.7
60.5

53
114
137
179

54.1
61.3
51.3
39.5
* Prqindja sipas rreshtave
A
P<0.001 sipas testit statistikor hi katror.

Grafiku 2
Prevalenca e konsumit t duhanit gjat gjith jets

Prevalenca e konsumit t duhanit gjat muajit t fundit
Prevalenca e duhanpirjes gjat muajit t fundit ka rezultuar 34.5%, ka do t thot se,
nj n tre pjesmarrs ka konsumuar duhan t paktn nj her gjat muajit t fundit.
Si mund t shihet nga tabela 4 dhe Grafiku 3 m posht, prevalenca e duhanpirjes
gjat muajit t fundit sht m e lart midis meshkujve sesa midis femrave
(prkatsisht 49.9% meshkuj prkundrejt 17.3% femra), m e lart midis moshave 19-
34 vje (47.5%) krahasuar me moshat 13-18 vje (21.2%) dhe m e lart n zonat
periferike dhe zonat rurale.

Pr sa i prket prevalencs s duhanpirjes gjat gjith jets sipas nivelit arsimor,
45.9% e individve n shkoll t lart kishin konsumuar duhan gjat muajit t fundit
kundrejt 9.1% t nxnsve n ciklin nntvjear. Gjithashtu, me rritjen e t ardhurave
mujore kemi nj rritje t prevalencs s duhanpirjes gjat muajit t fundit.

67
Tabela 4.3.
Konsumi i duhanit gjat muajit t fundit

Variabli
A keni konsumuar duhan gjat muajit t fundit?
Po Jo
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

264
82
346

49.9
17.3
34.5

265
393
658

50.1
82.7
65.5
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

106
240

21.2
47.5

393
265

78.8
52.5
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane
Zon rurale

140
60
35
111

40.6
42.9
24.0
29.8

205
80
111
262

59.4
57.1
76.0
70.2
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

10
99
62
172

9.1
24.6
45.9
49.3

100
303
73
177

90.9
75.4
54.1
50.7
T ardhurat mujore
A

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

28
44
83
191

28.6
23.7
31.1
42.2

70
142
184
262

71.4
76.3
68.9
57.8
A

68

Grafiku 3
Prevalenca e konsumit t duhanit gjat muajit t fundit

Rreth 12.1% e pjesmarrsve kan konsumuar m shum cigare se 20 cigare n dit,
kurse 6.8% kishin konsumuar midis 11-20 cigareve n dit gjat 30 ditve t fundit
(Grafiku 4).

Grafiku 4
Frekuenca dhe numri i cigareve t konsumuara gjat 30 ditve t fundit

Prevalenca e konsumimit t m shum se 20 cigareve n dit ka rezultuar m e lart
midis djemve sesa midis vajzave (prkatsisht 21.2% djem dhe 1.9% vajza) dhe midis
moshave m t rritura me 19.2% kundrejt 4.8% midis moshave m t reja (Tabela 5).
Srish, prevalenca m e lart e konsumimit t m shum se 20 cigareve n dit sht
evidentuar n qendrat e qyteteve t mdha dhe zonat rurale. Gjithashtu, personat q e
kishin mbaruar shkolln, kan raportuar nj prevalenc m t lart t konsumit t m
shum se 20 cigareve n dit, krahasuar me personat q vazhdojn shkolln.

69

Tabela 5. 3
Sasia e cigareve t konsumuara n dit gjat muajit t fundit

Variabli
Sa cigare n dit keni konsumuar gjat muajit t fundit?
Asnj cigare 20 cigare n dit >20 cigare n dit
Numri Prqindja
*
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

266
393
659

50.3
82.7
65.6

151
73
224

28.5
15.4
22.3

112
9
121

21.2
1.9
12.1
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

395
264

79.2
52.3

80
144

16.0
28.5

24
97

4.8
19.2
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane
Zon rurale

206
81
110
262

59.7
57.9
75.3
70.2

90
47
23
64

26.1
33.6
15.8
17.2

49
12
13
47

14.2
8.6
8.9
12.6
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

104
299
73
178

94.5
74.4
54.1
51.0

4
81
40
97

3.6
20.1
29.6
27.8

2
22
22
74

1.8
5.5
16.3
21.2
T ardhurat mujore
A

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

69
141
188
261

70.4
75.8
70.4
57.6

14
29
49
132

14.3
15.6
18.4
29.1

15
16
30
60

15.3
8.6
11.2
13.2
A

Lidhur me konsumimin e duhanit n ambientet e shkollave ka rezultuar se, midis atyre
q frekuentojn ende shkolln, 5% kan konsumuar duhan do dit n ambientet e

70
shkolls, 2.1% kan konsumuar pothuajse do dit dhe 4.6% kan konsumuar duhan
nj apo dy her n ambientet e shkolls gjat muajit t kaluar (Grafiku 5).

Grafiku 5
(midis atyre q frekuentojn shkolln)

Rreth 35.0% e pjesmarrsve kan deklaruar se, nse nj mik do u kishte ofruar atyre
cigare, ather mundsia q ata ta kishin konsumuar at ekzistonte, ndrsa 29.3%
kan deklaruar se, ka mundsi t konsumojn duhan edhe gjat 12 muajve t
ardhshm (Grafiku 6).

Grafiku 6
Shprndarja e opinioneve lidhur me duhanpirjen n t ardhmen

71
Mosha e fillimit t konsumit t duhanit

Rreth 22.6% e pjesmarrsve kan deklaruar se, e kishin konsumuar pr her t par
nj cigare t plot n moshn 12 vje ose m pak, 40.1% midis moshs 13-16 vje dhe
37.2% n moshn 17 vje e lart (Grafiku 7).

Grafiku 7
(midis atyre q kan konsumuar duhan t paktn nj her n jet)

M shum meshkuj sesa femra e kan konsumuar duhanin pr her t par n mosha
shum t vogla, krahasuar me moshn kur nj hap i till sht hedhur nga femrat. Pr
shembull, 28.6% e meshkujve dhe 8.4% e femrave kan konsumuar pr her t par
duhan n moshn 12 vje ose m t rinj.

Kjo diferenc vlersohet domethnse nga pikpamja statistikore. Pjesa m e madhe e
personave 13-18 vje e kan pir pr her t par nj cigare t plot n moshn 13-16
vje, kurse 55.7% e personave 19-34 vje e kan filluar duhanin n moshn 17 vje
ose m von (Tabela 6). Kurse diferencat me llojin e vendbanimit dhe t ardhurat
mujore nuk rezultuan t kishin vler domethnse statistikisht.

Tabela 6.3
Mosha e konsumit pr her t par t nj cigareje t plot (midis atyre q kan konsumuar
t paktn nj cigare n jet, n=521)

Variabli
Mosha e konsumit pr her t par t nj cigareje t tr
12 vje 13-16 vje 17 vje
Numri Prqindja
*
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

105
13
118

28.6
8.4
22.6

149
60
209

40.6
39.0
40.1

113
81
194

30.8
52.6
37.2

72
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

84
34

42.9
10.5

99
110

50.5
33.8

13
181

6.6
55.7
Lloji i vendbanimit
B

Zon qendrore urbane
Zon rurale

41
12
23
42

19.1
14.5
34.3
26.9

92
39
23
55

42.8
47.0
34.3
35.3

82
32
21
59

38.1
38.6
31.3
37.8
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

15
75
7
21

57.7
42.4
7.4
9.5

11
88
39
68

42.3
49.7
41.5
30.8

0
14
48
132

0.0
7.9
51.1
59.7
T ardhurat mujore
C

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

10
18
26
64

22.2
25.0
20.0
23.4

21
30
48
110

46.7
41.7
36.9
40.1

14
24
56
100

31.1
33.3
43.1
36.5
*
Prqindja sipas rreshtave
A
B
P=0.051 sipas testit statistikor hi katror.
C

Vendet ku konsumohet zakonisht duhani
Pjesmarrsit t cilt konsumojn duhan, jan pyetur lidhur me vendet m t
zakonshme ku ata kan konsumuar duhan. Sipas t dhnave t mbledhura rezulton se,
duhani konsumohej n m shum se nj vend. Pr shembull, 69.3% e duhanpirsve
kan deklaruar se, ata e kan konsumuar zakonisht duhanin n bar-kafe, klube etj.
(meshkuj: 75.7%, femra 53.9%; P<0.001).

N shtpi, duhani sht konsumuar nga 23.2% e duhanpirsve (femra: 31.8%,
meshkuj:19.6%, P<0.001). Prevalenca e duhanpirjes sipas vendeve t tjera paraqitet
n Grafikun 8 n vijim.

73

Grafiku 8
Prevalenca e duhanpirjes sipas llojit t ambientit

Lidhja e duhanpirjes me faktort sociodemografik dhe ekonomik
Shoqrimi i karakteristikave demografike dhe socio-ekonomike me duhanpirjen
paraqitet n Tabeln 7 n vijim.

Tabela 7.3
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me duhanpirjen
Variabli
Modeli 1 Modeli 2 Modeli 3
OR (95%
CI)
*

P
OR (95%
CI)
P OR (95%
CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

4.7 (3.6-6.2)
1.0
(referenc)
<0.001

5.2 (3.9-6.8)
1.0
(referenc)

<0.001

5.4 (4.1-7.3)
1.0
(referenc)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

1.0
(referenc)
2.8 (2.2-3.6)
<0.001

1.0
(referenc)
3.2 (2.4-4.2)

<0.001

1.0
(referenc)
2.2 (1.5-3.3)

<0.001
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

(referenc)
1.2 (0.8-1.8)
3.1 (2.1-4.5)
<0.001
(2)
-
0.310
<0.001

1.0
(referenc)
1.6 (1.0-2.5)
2.5 (1.6-3.9)
<0.001
(2)
-
0.040
<0.001

1.0
(referenc)
1.4 (0.9-2.2)
2.1 (1.3-3.3)
0.009
(2)
-
0.133
0.002
Ku strehoheni?
Shtpin time
J o n shtpin time

1.0
(referenc)
1.5 (1.0-2.2)
0.062

1.0
(referenc)
1.1 (0.7-1.8)

0.586

1.0
(referenc)
1.0 (0.6-1.6)

0.990
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane

2.3 (1.7-3.1)
2.0 (1.4-3.0)
<0.001
(3)
<0.001

2.3 (1.6-3.2)
2.2 (1.4-3.5)
0.001
(3)
<0.001

1.9 (1.3-2.6)
1.9 (1.2-3.0)
0.002
(3)
0.001

74

Modeli 1: i pakontrolluar pr asnj faktor. Vlerat bruto (krudo) t OR-ve.
Modeli 2: i kontrolluar pr moshn dhe seksin.
Modeli 3: i kontrolluar edhe pr faktort socio-ekonomik: arsimimin, t ardhurat
mujore, llojin e strehimit, vendbanimin.
*
Raporti i gjasave (OR) dhe kufiri i poshtm dhe i siprm i intervalit t besimit 95%
(n kllapa).

Vlera e P-s (domethnies statistikore) dhe shkallt e liris (n kllapa).


KONSUMI I ALKOOLIT

Treguesit kryesor q prshkruhen n kt seksion, jan konsumi i alkoolit gjat
gjith jets, prevalenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit, gjat muajit t
fundit, konsumi mesatar ditor i alkoolit gjat muajit t fundit, konsumi i alkoolit n
ambientet e shkolls dhe vendet ku ndodh m shpesh konsumi i alkoolit.

Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat gjith jets
Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat gjith jets ka rezultuar 78.4%, ka do t thot
se, m shum se tre n katr pjesmarrs kan konsumuar alkool t paktn n nj rast
gjat jets s tyre. Shprndarja e konsumit t alkoolit sipas faktorve t tjer
demografik dhe socio-ekonomik paraqitet n Tabeln 8 dhe Grafikun 9 m posht.

Zon rurale
1.2 (0.8-1.7)
1.0
(referenc)
<0.001
0.400
-
1.3 (0.8-1.9)
1.0
(referenc)
<0.001
0.257
-
1.14 (0.7-
1.8)
1.0
(referenc)
0.007
0.557
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

1.0
(referenc)
0.7 (0.4-1.2)
1.1 (0.7-1.8)
1.8 (1.2-2.8)
<0.001
(3)
-
0.241
0.639
0.009

1.0
(referenc)
0.9 (0.5-1.6)
1.3 (0.8-2.1)
2.1 (1.3-3.4)
<0.001
(3)
-
0.871
0.366
0.003

1.0
(referenc)
0.9 (0.5-1.5)
1.1 (0.6-1.8)
1.5 (0.9-2.5)
0.024
(3)
-
0.591
0.861
0.108

75

Tabela 8.3

Variabli
A keni konsumuar t paktn nj pije alkoolike n jet?
Po Jo
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

447
340
787

84.5
71.6
78.4

82
135
217

15.5
28.4
21.6
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

359
428

71.9
84.8

140
77

28.1
15.2
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane
Zon rurale

287
122
107
271

83.2
87.1
73.3
72.7

58
18
39
102

16.8
12.9
26.7
27.3
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

69
299
119
296

62.7
74.4
88.1
84.8

41
103
16
53

37.3
25.6
11.9
15.2
T ardhurat mujore
B

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

78
133
209
367

79.6
71.5
78.3
81.0

20
53
58
86

20.4
28.5
21.7
19.0
A
B

76

Grafiku 9

Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit
Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit ka rezultuar 73.3%, ka do t
thot se, gati tre n katr pjesmarrs kan konsumuar alkool t paktn n nj rast
gjat 12 muajve t fundit. Shprndarja e konsumit t alkoolit sipas faktorve t tjer
demografik dhe socio-ekonomik paraqitet n Tabeln 9 dhe Grafikun 10 m posht.

Tabela 9.3
Konsumi i alkoolit gjat vitit t fundit

Variabli
A keni konsumuar pije alkoolike gjat vitit t fundit?
Po Jo
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

450
286
736

85.1
60.2
73.3

79
189
268

14.9
39.8
26.7
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

309
427

61.9
84.6

190
78

38.1
15.4
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane

277

80.3

68

19.7

77
Zon rurale
116
96
247
82.9
65.8
66.2
24
50
126
17.1
34.2
33.8
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

56
262
112
302

50.9
65.2
83.0
86.5

54
140
23
47

49.1
34.8
17.0
13.5
T ardhurat mujore
B

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

71
121
189
355

72.4
65.1
70.8
78.4

27
65
78
98

27.6
34.9
29.2
21.6
A
B

Grafiku 10.
Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit

Frekuenca e konsumit t pijeve alkoolike gjat gjith jets paraqitet n Grafikun 11.

78

Grafiku 11.
Numri i rasteve t konsumit t pijeve alkoolike gjat gjith jets

Frekuenca e konsumit t pijeve alkoolike gjat vitit t fundit paraqitet n Tabeln 10.
Tabela 10.3
Frekuenca e konsumit t pijeve alkoolike gjat vitit t fundit

Variabli
Sa her keni konsumuar alkool gjat vitit t fundit?
Asnjher 3 her n jav 3 her n muaj
Numri Prqindja
*
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

89
179
268

16.8
37.7
26.7

259
117
376

49.0
24.6
37.5

181
179
360

34.2
37.7
35.9
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

180
88

36.1
17.4

152
224

30.5
44.4

167
193

33.5
38.2
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane

78
31

22.6
22.1

144
38

41.7
27.1

123
71

35.7
50.7

79
Zon rurale
50
109
34.2
29.2
54
140
37.0
37.5
42
124
28.8
33.2
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

51
133
26
55

46.4
33.1
19.3
15.8

31
131
62
150

28.2
32.6
45.9
43.0

28
138
47
144

25.5
34.3
34.8
41.3
T ardhurat mujore
B

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

26
63
73
106

26.5
33.9
27.3
23.4

39
60
107
170

39.8
32.3
40.1
37.5

33
63
87
177

33.7
33.9
32.6
39.1
A
B
Lidhur me konsumin e alkoolit n ambientet e shkollave ka rezultuar se, midis atyre
q frekuentojn ende shkolln, 2.3% kan konsumuar duhan gati do dit n
ambientet e shkolls, 3.2% kan konsumuar pr 3-9 dit dhe 10.4% kan konsumuar
alkool nj apo dy her n ambientet e shkolls gjat muajit t kaluar, ndrkoh q
84.1% e subjekteve q frekuentojn shkolln, nuk kan konsumuar alkool gjat muajit
t fundit n ambientet e shkolls (Grafiku 12).

Grafiku 12.
(midis atyre q frekuentojn shkolln

80
Rreth 52.8% e subjekteve t pyetur kan deklaruar se, ka mundsi q gjat vitit t
ardhshm ata t konsumojn pije alkoolike, kundrejt 47.2% t atyre q e kan
kundrshtuar kt mundsi.

Mosha e fillimit t konsumit t alkoolit
Rreth 25.0% e pjesmarrsve kan deklaruar se, e kishin konsumuar pr her t par
nj pije alkoolike t plot n moshn 12 vje ose m pak, 40.4% midis moshs 13-16
vje dhe 34.6% n moshn 17 vje e lart (Grafiku 13).

Grafiku 13.
(midis atyre q kan konsumuar t paktn nj her alkool n jet)

M shum meshkuj sesa femra kan konsumuar alkool pr her t par n mosha
shum t vogla. Pr shembull, 29.1% e meshkujve dhe 18.5% e femrave kan
konsumuar pr her t par duhan kur kan qen 12 vje ose m t rinj. Kjo diferenc
konsiderohet domethnse nga ana statistikore.

Pjesa m e madhe e personave 13-18 vje e kan pir pr her t par nj cigare t
plot n moshn 13-16 vje, kurse 46.9% e personave 19-34 vje e kan filluar
duhanin n moshn 17 vje ose m von (Tabela 11). T gjitha diferencat kan
rezultuar statistikisht domethnse.

81

Tabela 11.3
(midis atyre q kan konsumuar t paktn nj pije alkoolike n jet)

Variabli
12 vje 13-16 vje 17 vje
Numri Prqindja
*
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

131
53
184

29.1
18.5
25.0

198
99
297

44.0
34.6
40.4

121
134
255

26.9
46.9
34.6
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

120
64

38.8
15.0

163
134

52.8
31.4

26
229

8.4
53.6
Lloji i vendbanimit
B

Zon qendrore urbane
Zon rurale

81
12
30
61

29.2
10.3
31.3
24.7

103
52
41
101

37.2
44.7
42.7
40.9

93
52
25
85

33.6
44.8
26.0
34.4
Tipi i shkolls
A

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

26
94
23
39

46.4
35.9
20.5
12.9

30
135
41
90

53.6
51.5
36.6
29.8

0
33
48
173

0.0
12.6
42.9
57.3
T ardhurat mujore
C

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

13
27
48
96

18.3
22.3
25.4
27.0

23
55
87
132

32.4
45.5
46.0
37.2

35
39
54
127

49.3
32.2
28.6
35.8

82
*
Prqindja sipas rreshtave
A
B
C

Dehja nga konsumi i alkoolit
Rreth 21.9% e atyre q kan konsumuar alkool gjat vitit t fundit, kan deklaruar se
jan dehur nj her gjat vitit t fundit nga pijet alkoolike, 14.1% ishin dehur 2-3 her,
7.2% ishin dehur mbi katr her, ndrsa pjesa tjetr prej 56.8% nuk ishin dehur
asnjher nga pijet alkoolike gjat vitit t fundit.

Vendet ku konsumohet zakonisht alkooli
Pjesmarrsit t cilt konsumojn alkool, jan pyetur lidhur me vendet m t
zakonshme ku ata kan konsumuar alkool. Sipas t dhnave rezulton se, alkooli
konsumohet n m shum se nj vend. Pr shembull, 54.5% e duhanpirsve kan
deklaruar se, ata e kan konsumuar zakonisht alkoolin n bar-kafe, klube etj.
(meshkuj: 71.5%, femra 31.1%; P<0.001). N shtpi alkooli rezulton i konsumuar nga
46.8% e prdoruesve t alkoolit (femra: 64.1%, meshkuj:34.0%, P<0.001). Prevalenca
e konsumit t alkoolit sipas vendeve t tjera paraqitet n Grafikun 14 n vijim.

Grafiku 14.
Prevalenca e konsumit t alkoolit n varsi t ambientit

Lidhja e konsumit t alkoolit me faktort socio-demografik dhe ekonomik
Shoqrimi i karakteristikave demografike dhe socio-ekonomike me konsumin e
alkoolit paraqitet n Tabeln 12.

83
Tabela 12.3
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e alkoolit

Variabli
OR (95%
CI)
*

P
OR (95%
CI)
P OR (95%
CI)
P
Seksi:
Meshkuj
Femra

2.5 (1.8-3.4)
1.0
(referenc)
<0.001

2.5 (1.8-3.5)
1.0
(referenc)

<0.001

2.5 (1.8-3.5)
1.0
(referenc)

<0.001
Mosha:
13-18 vje
19-34 vje

1.0
(referenc)
2.5 (1.8-3.5)
<0.001

1.0
(referenc)
2.5 (1.8-3.5)

<0.001

1.0
(referenc)
2.1 (1.3-3.2)

0.002
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

1.0
(referenc)
1.0 (0.7-1.5)
2.3 (1.5-3.5)
<0.001
(2)
-
0.991
<0.001

1.0
(referenc)
1.2 (0.8-1.9)
1.6 (0.9-2.6)
0.228
(2)
-
0.406
0.086

1.0
(referenc)
1.1 (0.7-1.7)
1.3 (0.8-2.2)
0.514
(2)
-
0.821
0.273
Ku strehoheni?
Shtpin time
J o n shtpin time

1.0
(referenc)
1.5 (0.9-2.5)
0.170

NA

NA

NA

NA
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

2.2 (1.5-3.2)
2.1 (1.3-3.6)
1.3 (0.8-1.9)
1.0
(referenc)
<0.001
(3)
<0.001
0.003
0.279
-

2.0 (1.4-2.9)
2.1 (1.3-3.6)
1.4 (0.9-2.1)
1.0
(referenc)
0.001
(3)
<0.001
0.004
0.189
-

1.8 (1.2-2.7)
2.1 (1.2-3.6)
1.3 (0.8-2.1)
1.0
(referenc)
0.006
(3)
0.003
0.009
0.235
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

1.0
(referenc)
0.8 (0.4-1.3)
1.1 (0.6-1.9)
1.4 (0.8-2.4)
0.024 (3)
-
0.317
0.722
0.221

1.0
(referenc)
0.9 (0.5-1.6)
1.2 (0.7-2.2)
1.4 (0.8-2.5)
0.122
(3)
-
0.710
0.489
0.184

1.0
(referenc)
0.8 (0.4-1.5)
1.1 (0.6-1.9)
1.2 (0.7-2.0)
0.422
(3)
-
0.497
0.777
0.602

84
Modeli 3: i kontrolluar edhe pr faktort socio-ekonomik: arsimimin, t ardhurat
mujore, llojin e strehimit dhe vendbanimin.
*
(n kllapa).


NA Ky variabl nuk sht prfshir n modelet e axhustuara, pasi ka rezultuar se
nuk ka efekt konfondues.


Konsumi i njkohshm i alkoolit dhe duhanit
Rreth 46.9% e pjesmarrsve n studim kan deklaruar se kishin konsumuar edhe
duhan, edhe alkool gjat jets s tyre, kurse 36.5% kishin konsumuar vetm njrn
prej substancave dhe pjesa tjetr prej 16.6% nuk kishin konsumuar kurr as alkool, as
duhan. Shoqrimi i konsumit t alkoolit me prdorimin e duhanit paraqitet n tabeln
13.

Tabela 13.3
Lidhja e konsumit t alkoolit me prdorimin e duhanit

Modeli 3: i kontrolluar edhe pr faktort socio-ekonomik: edukimi, t ardhurat
mujore dhe vendbanimi.
*
(n kllapa).
Variabli
OR (95% CI)
*

P
OR (95% CI) P OR (95%

CI)
P
Sasia e cigareve t
konsumuara n dit
gjat muajit t fundit
Nuk kam pir asnj
cigare
20 cigare n dit
>20 cigare n dit

1.0 (referenc)
4.4 (2.8-6.9)
9.1 (4.2-19.8)

<0.001
(2)
-
<0.001
<0.001

1.0 (referenc)
2.7 (1.7-4.4)
3.5 (1.5-7.9)

<0.001
(2)
-
<0.001
0.003

1.0
(referenc)
2.2 (1.4-3.6)
3.2 (1.4-7.3)

<0.001
(3)
-
0.001
0.005

85


KONSUMI I QETSUESVE

Treguesit kryesor q prshkruhen n kt seksion, jan konsumi i qetsuesve gjat
vitit t fundit, gjat muajit t fundit dhe burimi i preparateve qetsuese.

Prevalenca e konsumit t qetsuesve gjat gjith vitit t fundit

Prevalenca e konsumit t qetsuesve gjat vitit t fundit ka rezultuar 28.1%, ka do t
thot se, m shum se gati nj n tre pjesmarrs kan konsumuar substanca t tilla
gjat vitit t fundit. Shprndarja e konsumit t qetsuesve sipas faktorve t tjer
demografik dhe socio-ekonomik paraqitet n Tabeln 14 dhe Grafikun 15 m
posht.

Tabela 14.3
Konsumi i qetsuesve gjat vitit t fundit

Variabli
A keni konsumuar qetsues gjat vitit t fundit?
Po Jo
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
Mashkull
Femr
Total

143
139
282

27.0
29.3
28.1

386
336
722

73.0
70.7
71.9
Grup-mosha
13-18 vje
19-34 vje

146
136

29.3
26.9

353
369

70.7
73.1
Lloji i vendbanimit
A

Zon qendrore urbane
Zon rurale

117
37
45
83

33.9
26.4
30.8
22.3

228
103
101
290

66.1
73.6
69.2
77.7
Tipi i shkolls
B

Nntvjeare

23

20.9

87

79.1

86
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll
127
58
72
31.6
43.0
20.6
275
77
277
68.4
57.0
79.4
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

22
49
75
136

22.4
26.3
28.1
30.0

76
137
192
317

77.6
73.7
71.9
70.0
A
B

Grafiku 15.
Konsumi i qetsuesve gjat vitit t fundit

Lidhur me shpeshtsin e konsumimit t qetsuesve gjat vitit t fundit, 17.0% e
pjesmarrsve rezulton t kishin konsumuar qetsues 1 her ose m pak n muaj,
5.8% kishin konsumuar 2-4 her n muaj dhe 5.3% 2-3 her n jav ose m shpesh
(Grafiku 16).

87

Grafiku 16.
Frekuenca e konsumit t qetsuesve gjat vitit t fundit

Grafiku 17 paraqet shprndarjen e prdoruesve t qetsuesve gjat vitit t fundit sipas
burimit. Nuk vrehen diferenca gjinore midis burimeve t ndryshme t qetsuesve.

Grafiku 17.
Burimi i disponimit t qetsuesve
(midis atyre q kan prdorur qetsues gjat vitit t fundit)

Lidhja e prdorimi t qetsuesve me faktort socio-demografik dhe ekonomik

Shoqrimi i karakteristikave demografike dhe socio-ekonomike me prdorimin e
qetsuesve paraqitet n Tabeln 15.

88

Tabela 15.3
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e qetsuesve
Variabli
OR (95%
CI)
*

P
OR (95%
CI)
P OR (95%
CI)
P
Seksi:
Meshkuj
Femra

1.0
(referenc)
1.1 (0.8-1.5)
0.432

1.0
(referenc)
1.1 (0.8-1.5)

0.445

1.0
(referenc)
1.1 (0.9-1.5)

0.374
Mosha:
13-18 vje
19-34 vje

1.1 (0.8-1.5)
1.0
(referenc)
0.412

1.1 (0.8-1.5)
1.0
(referenc)

0.424

1.7 (1.1-2.5)
1.0
(referenc)

0.020
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

1.0
(referenc)
1.7 (1.1-2.7)
1.8 (1.2-2.8)
0.026 (2)
-
0.017
0.008

1.0
(referenc)
1.6 (0.9-2.5)
2.3 (1.4-3.7)
0.005
(2)
-
0.061
0.001

1.0
(referenc)
1.5 (0.9-2.3)
2.0 (1.2-3.3)
0.032
(2)
-
0.115
0.009
Ku strehoheni?
Shtpin time
J o n shtpin time

1.0
(referenc)
1.6 (1.1-2.5)
0.025

1.0
(referenc)
1.7 (1.1-2.6)

0.015

1.0
(referenc)
1.7 (1.1-2.6)

0.019
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

1.8 (1.3-2.5)
1.3 (0.8-1.9)
1.6 (1.1-2.4)
1.0
(referenc)
0.005 (3)
0.001
0.320
0.043
-

1.9 (1.3-2.6)
1.3 (0.8-2.0)
1.5 (1.0-2.4)
1.0
(referenc)
0.003
(3)
<0.001
0.286
0.048
-

1.6 (1.1-2.3)
1.1 (0.7-1.8)
1.4 (0.9-2.2)
1.0
(referenc)
0.041
(3)
0.006
0.582
0.139
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek

1.0
0.449 (3)
-

1.0
0.423
(3)

1.0
0.909
(3)

89
Modeli 3: i kontrolluar edhe pr faktort socio-ekonomik: arsimimi, t ardhurat
mujore, lloji i strehimit dhe vendbanimi.
*
(n kllapa).



KONSUMI I KANABISIT

Treguesit kryesor q prshkruhen n kt seksion jan konsumi i kanabisit gjat
gjith jets, gjat vitit t fundit, gjat muajit t fundit, shpeshtsia e prdorimit t
kanabisit, mosha e fillimit t prdorimit t tij dhe vendet e zakonshme ku konsumohet
kanabis.

Prevalenca e prdorimit t kanabisit gjat gjith jets,
gjat vitit t fundit dhe muajit t fundit
Lidhur me pyetjen A njihni personalisht njerz q prdorin kanabis?, 43.9% e
pjesmarrsve n studim jan prgjigjur Po.

Prevalenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets ka rezultuar 10.7%, ka do t
thot se, afrsisht nj n dhjet subjektet n studim kan konsumuar kanabis t paktn
n nj rast gjat jets s tyre. Prevalenca gjat vitit t fundit ka rezultuar 5.4% dhe
gjat muajit t fundit 3.3% (Tabela 16).

N t gjitha rastet, prevalenca e konsumit t kanabisit ka qen m e lart midis
meshkujve sesa midis femrave. Ky ndryshim rezulton domethns nga pikpamja
statistikore.

Shprndarja e konsumit t kanabisit gjat gjith jets, gjat vitit dhe muajit t fundit
sipas faktorve t tjer demografik dhe socio-ekonomik paraqitet n Tabeln 16 dhe
Grafikt 18-20 m posht.
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek
(referenc)
1.2 (0.7-2.2)
1.3 (0.8-2.3)
1.5 (0.9-2.5)
0.472
0.281
0.135
(referenc)
1.2 (0.7-2.1)
1.3 (0.8-2.3)
0.5 (0.9-2.5)
-
0.525
0.294
0.136
(referenc)
1.1 (0.6-1.9)
1.2 (0.7-2.0)
1.2 (0.7-2.0)
-
0.884
0.619
0.568

90

Tabela 16.3
Prevalenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets, vitit t fundit dhe muajit t fundit

Variabli
Konsumi i kanabisit
Gjat gjith jets Vitin e fundit Muajin e fundit
Po Jo Po Jo Po Jo
n (%) n (%)
*
n (%) n (%)
*
n (%) n (%)
*

Seksi
Mashkull
Femr
Total

101 (19.1)
A

6 (1.3)
107 (10.7)

428 (80.9)
469 (98.7)
897 (89.3)

52 (9.8)
A

2 (0.4)
54 (5.4)

477 (90.2)
473 (99.6)
950 (94.6)

30 (5.7)
A

3 (0.6)
33 (3.3)

499 (94.3)
472 (99.4)
971 (96.7)
Grup-mosha
13-18 vje
19-34 vje

34 (6.8)
A

73 (14.5)

465 (93.2)
432 (85.5)

20 (4.0)
D

34 (6.7)

479 (96.0)
471 (93.3)

12 (2.4)
D

21 (4.2)

487 (97.6)
484 (95.8)
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

58 (16.8)
A

16 (11.4)
11 (7.5)
22 (5.9)

287 (83.2)
124 (88.6)
135 (92.5)
351 (94.1)

28 (8.1)
B

7 (5.0)
6 (4.1)
13 (3.5)

317 (91.9)
133 (95.0)
140 (95.9)
360 (96.5)

17 (4.9)
D

4 (2.9)
3 (2.1)
9 (2.4)

328 (95.1)
136 (97.1)
143 (97.9)
364 (97.6)
Tipi i shkolls
Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

1 (0.9)
A

35 (8.7)
22 (16.3)
48 (13.8)

109 (99.1)
367 (91.3)
113 (83.7)
301 (86.2)

1 (0.9)
C

20 (5.0)
12 (8.9)
21 (6.0)

109 (99.1)
382 (95.0)
123 (91.1)
328 (94.0)

0 (0.0)
D

12 (3.0)
5 (3.7)
16 (4.6)

110 (100.0)
390 (97.0)
130 (96.3)
333 (95.4)
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

3 (3.1)
A

11 (5.9)
30 (11.2)
63 (13.9)

95 (96.9)
175 (94.1)
237 (88.8)
390 (86.1)

3 (3.1)
D

7 (3.8)
15 (5.6)
29 (6.4)

95 (96.9)
179 (96.2)
252 (94.4)
424 (93.6)

3 (3.1)
D

5 (2.7)
8 (3.0)
17 (3.8)

95 (96.9)
181 (97.3)
259 (97.0)
436 (96.2)

91

*
Vlera absolute dhe prqindja sipas rreshtave (n kllapa).
A
B
C
D
P>0.05 sipas testit statistikor hi katror.

Grafiku 18.
Konsumi i kanabisit gjat gjith jets

Grafiku 19.
Konsumi i kanabisit gjat vitit t fundit

92

Grafiku 20.
Konsumi i kanabisit gjat muajit t fundit

Lidhur me shpeshtsin e konsumit t kanabisit, 7.3% e pjesmarrsve raportohet se
kan konsumuar kanabis 1 her ose m pak n muaj, 1.1% kishin konsumuar 2-4 her
n muaj dhe 2.3% e kishin prdorur 2-3 her n jav ose m shpesh (Grafiku 21).

Grafiku 21.
Frekuenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets

Midis personave q kan konsumuar kanabis gjat muajit t fundit, 33.3% kishin
prdorur kanabis gati do dit, 15.1% e kishin prdorur pr 4-9 dit dhe 51.5% e
kishin prdorur n 1 ose 3 dit gjat muajit t fundit.

93
Mosha e fillimit t konsumit t kanabisit
Midis prdoruesve t kanabisit, mosha mesatare e fillimit t prdorimit t kanabisit
sht evidentuar 19.1 vje, pa ndryshime domethnse midis meshkujve dhe femrave.

Rreth 26.2% e pjesmarrsve kan deklaruar se kishin konsumuar pr her t par
kanabis n moshn 16 vje ose m pak, kurse 73.8% e kishin provuar pr her t par
kanabisin n moshn 17 vje e lart.

Vendet ku konsumohet zakonisht kanabis
Pjesmarrsit t cilt kishin konsumuar kanabis gjat jets s tyre, jan pyetur lidhur
me vendet m t zakonshme ku ata kan konsumuar kanabis. Sipas t dhnave t
mbledhura ka rezultuar se, kanabisi konsumohet n m shum se nj vend.

Pr shembull, 17.8% e prdoruesve t kanabisit kan deklaruar se, ata konsumonin
zakonisht kanabis n bar-kafe, klube etj. (meshkuj: 17.8%, femra 16.7%; P>0.05). N
shtpi kanabisi konsumohet nga 12.1% e prdoruesve (femra: 16.7%, meshkuj:11.9%,
P>0.05).

Prevalenca e konsumit t kanabisit sipas vendeve t tjera paraqitet n Grafikun 22.

Grafiku 22.
Prevalenca e konsumit t kanabisit n varsi t ambientit

Lidhja e konsumit t kanabisit
me faktort socio-demografik dhe ekonomik

Shoqrimi i karakteristikave demografike dhe socio-ekonomike me konsumin e
kanabisit paraqitet n Tabeln 17.

94

Tabela 17.3
Lidhja e faktorve demografik dhe socio-ekonomik me konsumin e kanabisit

Variabli
OR (95%
CI)
*

P
OR (95%
CI)
P OR (95%
CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

18.5 (8.0-
42.5)
1.0
(referenc)
<0.001

18.6 (8.1-
42.8)
1.0
(referenc)

<0.001

19.3 (8.3-
44.7)
1.0
(referenc)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

1.0
(referenc)
2.3 (1.5-3.5)
<0.001

1.0
(referenc)
2.4 (1.5-3.7)

<0.001

1.0
(referenc)
1.3 (0.7-2.5)

0.446
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

1.0
(referenc)
1.3 (0.6-2.7)
3.0 (1.5-6.2)
<0.001
(2)
-
0.574
0.002

1.0
(referenc)
1.4 (0.6-3.2)
2.8 (1.3-6.0)
0.015 (2)
-
0.433
0.010

1.0
(referenc)
1.2 (0.5-2.8)
1.9 (0.8-4.4)
0.234
(2)
-
0.653
0.118
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

1.0
(referenc)
1.9 (1.1-3.3)
0.022

1.0
(referenc)
1.6 (0.9-3.0)

0.108

1.0
(referenc)
1.6 (0.8-2.9)

0.162
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

3.2 (1.9-5.4)
2.1 (1.1-4.1
1.3 (0.6-2.8)
1.0
(referenc)
<0.001
(3)
<0.001
0.036
0.493
-

3.1 (1.8-5.3)
2.1 (1.0-4.3)
1.3 (0.6-2.9)
1.0
(referenc)
<0.001
(3)
<0.001
0.043
0.467
-

2.4 (1.4-4.3)
1.6 (0.8-3.5)
1.1 (0.5-2.5)
1.0
(referenc)
0.011
(3)
0.002
0.189
0.774
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

1.0
(referenc)
2.0 (0.5-7.3)
4.0 (1.2-13.4)
5.1 (1.6-16.6)
0.003 (3)
-
0.300
0.025
0.007

1.0
(referenc)
2.8 (0.7-
10.5)
4.5 (1.3-
15.4)
5.6 (1.7-
18.7)
0.012 (3)
-
0.131
0.017
0.005

1.0
(referenc)
2.6 (0.7-
10.0)
3.5 (1.0-
12.3)
3.8 (1.1-
13.0)
0.150
(3)
-
0.160
0.048
0.031

95
Modeli 3: i kontrolluar edhe pr faktort socio-ekonomik: edukimi, t ardhurat
mujore, lloji i strehimit dhe vendbanimi.
*
(n kllapa).


KONSUMI I SUBSTANCAVE T TJERA PSIKOAKTIVE ILEGALE

N kt seksion paraqiten rezultatet lidhur me prdorimin e drogave ilegale n vijim:
sedativt pa recet mjeksore, ekstazi, amfetaminat, LSD, kokaina dhe heroina.
16.2% e pjesmarrsve njihnin njerz q prdorin ekstazi, 6.7% kan njohje me
persona q prdorin amfetamina, 19.2% njohin njerz q prdorin kokain, 16.6%
njohin njerz q prdorin heroin dhe 2.4% e pjesmarrsve njihnin personalisht
njerz q prdorin LSD.

Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale

Prevalenca e prdorimit t vetm nj lloji droge t paligjshme, prve marijuans ose
hashashit, varion nga 0.4% n 14.3% pr substanca t ndryshme (Relevina sht
variabl kontrolli) (Grafiku 23). Drogat psikoaktive t prdorura nga pjesmarrsit e
moshs 13-34 vje n studimin ton, jan sedativt dhe qetsuesit pa recet
mjeksore. Prevalenca gjat gjith jets e konsumimit t sedativve pa recet
mjeksore ka rezultuar 14.3% dhe vajzat e djemt kan raportuar prevalenca t
ngjashme (prkatsisht 14.1% vajza prkundrejt 14.6% djem). Pr t gjitha substancat
e tjera psikoaktive ilegale, prevalenca sht n mnyr domethnse m e lart midis
meshkujve sesa midis femrave (Grafiku 24).

Grafiku 23.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale t paktn nj her n jet

96

Grafiku 24.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale t paktn nj her n jet,
sipas prkatsis gjinore

Grafiku 25.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale gjat vitit t fundit

97

Grafiku 26.
Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale gjat muajit t fundit

Lidhur me numrin e substancave ilegale t prdorura nga pjesmarrsit n studim,
Grafiku 27 dhe Tabela 18 n vijim japin nj informacion t detajuar. Ktu jan
paraqitur vetm prdoruesit e drogave ilegale: marijuana, qetsuesit pa recet
mjeksore, ekstazi, amfetamina, kokaina, heroina dhe LSD, pra gjithsej shtat lloje
substancash psikoaktive ilegale.

T dhnat dshmojn se 13.1% e pjesmarrsve prdornin vetm nj lloj droge
ilegale, 1.9% prdornin dy lloje drogash ilegale, kurse prevalenca e prdorimit t tre
ose m shume drogave nga i njjti person varionte nga 0.4% n 0.1% (Grafiku 27).

Grafiku 27.
Shprndarja e subjekteve sipas numrit t drogave ilegale q prdorin

98
Studimi i kryer ka nxjerr n pah se, nuk ka diferenca domethnse midis prdorimit
t nj ose m shum llojesh t drogave ilegale sipas prkatsis gjinore, grup-moshs
dhe t ardhurave mujore, edhe pse trendet qartazi shkojn n favor t meshkujve, m
t rriturve n mosh dhe atyre me t ardhura mujore m t larta. Ndrkoh q
prevalenca e konsumit t nj apo m shum llojeve t drogave ilegale sht n mnyr
domthnse m e lart midis rezidentve t qendrave t mdha urbane (Tabela 18).

Tabela 18.3
Shprndarja e subjekteve sipas numrit t drogave ilegale t prdorura n jet

Variabli
Sa lloj drogash ilegale keni prdorur n jet?
Asnj lloj droge ilegale 1 lloj droge ilegale
Numri Prqindja
*
Numri Prqindja
Seksi
A

Mashkull
Femr
Total

442
405
847

83.6
85.3
84.4

87
70
157

16.4
14.7
15.6
Grup-mosha
A

13-18 vje
19-34 vje

428
419

85.8
83.0

71
86

14.2
17.0
Lloji i vendbanimit
B

Zon qendrore urbane
Zon rurale

275
121
122
329

79.7
86.4
83.6
88.2

70
19
24
44

20.3
13.6
16.4
11.8
Tipi i shkolls
C

Nntvjeare
Shkoll e mesme
Shkoll e lart
J o n shkoll

98
341
96
305

89.1
84.8
71.1
87.4

12
61
39
44

10.9
15.2
28.9
12.6

99
T ardhurat mujore
A

<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

89
161
224
373

90.8
86.6
83.9
82.3

9
25
43
80

9.2
13.4
16.1
17.7
A
P>0.05 sipas testit statistikor hi katror.
B
C

Rreth nj n njzet pjesmarrs (4.8%) kan deklaruar se kan kryer marrdhnie
seksuale nn efektin e drogs.

Mosha e fillimit t prdorimit t drogave ilegale

Sa i prket moshs mesatare t fillimit t prdorimit t drogave ilegale vihet re se, pr
LSD raportohet mosha m e vogl (15.5 vje 3.0 vite), kurse pr ekstazin
raportohet mosha mesatare m e lart (20.6 vje 4.5 vite).

Mosha mesatare e fillimit t prdorimit t drogave t tjera ilegale paraqitet n
Grafikun 28.

Grafiku 28.
Mosha mesatare kur fillon pr her t par prdorimi i drogave ilegale

100

Vendet ku konsumohen zakonisht drogat ilegale

Pjesmarrsit t cilt deklarojn se kan konsumuar ekstazi, kokain apo heroin gjat
jets s tyre, jan pyetur lidhur me vendet m t zakonshme ku ata i kan konsumuar
kto substanca. Ashtu si dhe pr ADDT-t e tjera ka rezultuar se, kto substanca
konsumohen n m shum se nj vend. Pr shembull, 42.1% e prdoruesve t
ekstazis kan deklaruar se, ata konsumojn zakonisht kanabis n bar-kafe, klube.
Sipas t dhnave ka rezultuar se, askush nuk e prdor ekstazin n shtpi (0.0%),
ndrkoh q 5.3% e subjekteve ka dshmuar se e konsumojn at n rrug, 10.5% n
park dhe po kaq n ambientet e shkolls. Shprndarja e subjekteve sipas vendit ku
prdoren drogat e tjera ilegale, tregohet n Grafikun 29.

Grafiku 29.
Prevalenca e konsumit t drogave ilegale n varsi t ambientit

OPINIONET

Pjesmarrsve n studim iu krkua t jepnin opinionin e tyre lidhur me nj seri
shtjesh q kan t bjn me pranueshmrin e prdorimit eksperimental (nj her
apo dy, ose rastsisht) apo t rregullt t substancave psikoaktive.

Opinionet lidhur me dakordsin rreth prdorimit t substancave psikoaktive
N vijim prshkruhet nj bateri prej 14 pyetjesh t tipit:

Cili sht mendimi juaj pr veprimtarit e mposhtme q mund t kryejn t tjert:

t pish 10 cigare ose m shum n dit; t pini 20 cigare ose m shum n dit;
etj.

101

Tabela 19.3
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 14 pyetjeve t bateris s par
me faktort demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara (krudo)
dhe t kontrolluara pr shum variable nga modeli linear i prgjithshm

*
Spektri i vlerave varion nga 0 (dakordsi minimale) n 42 (dakordsi maksimale).
Ky model sht kontrolluar njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n

tabel.

Vlera e prgjithshme e P-s dhe shkallt e liris (n kllapa).
Si shihet nga Tabela 19, djemt tentojn t jen m shum dakord me kto pohime t
sjelljeve t rrezikshme lidhur m prdorimin e substancave psikoaktive. Ky ndryshim
vlersohet domethns. Ky mund t jet nj tregues i asaj q m shum djem sesa
vajza jan t gatshm t prfshihen n sjellje t rrezikshme. I njjti trend vrehet pr
moshat m t mdha krahasuar me moshat m t reja. Gjithashtu, sa m pak vite
arsimim t kesh, aq m shum i pranon sjelljet e rrezikshme. Kurse diferencat e tjera
rezultojn jodomethnse.
Variabli
Modelet e pakontrolluara
Modelet e kontrolluara pr
shum faktor

Vlera mesatare
(95% CI)
*

P Vlera mesatare
(95% CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

21.0 (20.3-21.6)
19.1 (18.6-19.8)

<0.001

21.2 (20.3-22.1)
19.4 (18.5-20.3)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

19.1 (18.5-19.7)
21.1 (20.5-21.7)

<0.001

19.6 (18.6-20.6)
21.0 (19.9-22.0)

<0.001
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

21.2 (20.2-22.3)
18.8 (18.2-19.6)
20.8 (20.2-21.5)
<0.001 (2)
0.530
<0.001
-

21.3 (20.1-22.5)
19.4 (18.3-20.4)
20.3 (19.2-21.3)
0.015 (2)
0.142
0.187
-
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

20.0 (19.6-20.5)
20.8 (19.5-22.2)

0.297

20.2 (19.6-20.8)
20.4 (18.9-21.8)

0.877
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

20.3 (19.6-21.1)
20.1 (18.9-21.3)
19.2 (18.0-20.3)
20.3 (19.6-21.0)
0.327 (3)
0.965
0.773
0.087
-

20.4 (19.4-21.4)
20.5 (19.1-21.8)
19.7 (18.4-21.0)
20.6 (19.7-21.5)
0.625 (3)
0.731
0.868
0.192
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

20.7 (19.3-22.1)
19.9 (18.9-20.9)
19.7 (18.8-20.5)
20.3 (19.6-21.0)
0.562 (3)
0.635
0.570
0.253
-

20.5 (18.9-21.9)
20.4 (19.2-21.6)
19.8 (18.8-20.9)
20.5 (19.5-21.4)
0.655 (3)
0.973
0.991
0.246
-

102
Opinionet lidhu me rrezikun e perceptuar t prdorimit
N vijim prshkruhet nj bateri prej 18 pyetjesh t tipit: Si mendoni, sa shum
rrezikojn t dmtojn njerzit, vetveten (fizikisht ose n mnyra t tjera), nse ata
ushtrojn nj nga veprimtarit e mposhtme:
t pish her pas here cigare; t konsumosh marijuan rregullisht; etj.

Tabela 20.3
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 18 pyetjeve t bateris s dyt me faktort demografik
dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara (krudo) dhe t kontrolluara pr
shum variable nga modeli linear i prgjithshm

*
Spektri i vlerave varion nga 0 (asnj rrezik) n 72 (rrezik i madh).

tabel.

Variabli
shum faktor

Vlera mesatare
(95% CI)
*

P Vlera mesatare
(95% CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

53.8 (52.2-55.4)
57.6 (55.9-59.2)

0.001

55.1 (52.7-57.4)
58.5 (56.1-60.9)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

53.8 (52.2-55.4)
57.4 (55.8-58.9)

0.002

54.9 (52.3-57.6)
58.6 (55.8-61.2)

0.003
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

57.4 (54.6-60.2)
53.9 (52.1-55.8)
56.5 (54.8-58.1)
0.056 (2)
0.558
0.046
-

58.1 (54.8-61.4)
56.2 (53.4-59.1)
56.0 (53.4-58.7)
0.452 (2)
0.266
0.920
-
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

55.3 (54.1-56.5)
58.7 (55.2-62.2)

0.068

55.6 (54.0-57.2)
58.0 (54.3-61.6)

0.213
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

54.3 (52.4-56.2)
58.1 (55.1-61.1)
51.4 (48.5-54.3)
57.5 (55.7-59.4)
0.001 (3)
0.017
0.771
0.001
-

55.4 (52.8-58.1)
58.9 (55.5-62.4)
53.7 (50.3-57.2)
59.0 (56.6-61.4)
0.004 (3)
0.012
0.971
0.003
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

55.9 (52.3-59.5)
56.2 (53.6-58.8)
55.9 (53.8-58.1
55.1 (53.4-56.8))
0.884 (3)
0.688
0.497
0.548
-

56.1 (52.2-60.1)
57.4 (54.2-60.5)
56.9 (54.3-59.7)
56.6 (54.2-58.9)
0.133 (3)
0.818
0.630
0.792
-

103
Sic shihet nga Tabela 20, femrat tentojn t perceptojn nj rrezik m t lart sesa
meshkujt n kto pohime t sjelljeve t rrezikshme lidhur m prdorimin e
substancave psikoaktive dhe ky ndryshim sht domethns. I njjti trendvihet re pr
moshat m t mdha krahasuar me moshat m t reja.

Gjithashtu, personat q jetojn n qytete t mdha dhe n qyteza (pra jo n zonat
rurale apo periurbane) tentojn ti konsiderojn kto sjelljet si m pak t rrezikshme
krahasuar me me prsonat q jetojn n zonat rurale apo periurbane. Kjo mund t
shpjegoj edhe prevalencn m t lart t prdorimit t substancave psiko aktive n
zonat qendrore t qyteteve t mdha n prgjithsi, sic e vum n dukje dhe n
studimin ton. Diferencat e tjera jan jo domethnse.

Opinionet lidhur me lehtsin
pr t gjetur substancat psikoaktive (disponueshmrin e tyre)

N vijim prshkruhet nj bateri prej 11 pyetjesh, t tipit: Si mendoni sa e vshtir
sht t gjeni substancat e mposhtme psikoaktive, nse ju e dshironi kt: cigare;
kanabis, amfetamina; etj.

Tabela 21.3
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 11 pyetjeve t bateris s tret me faktort
demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pa kontrolluara (krudo) dhe t
kontrolluara pr shum variable nga modeli linear i prgjithsh
Variabli
Modelet e pa kontrolluara
shum faktor

Vlera mesatare
(95% CI)
*

P Vlera mesatare
(95% CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

22.6 (21.7-23.5)
21.3 (20.3-22.2)

0.045

24.1 (22.6-25.5)
22.8 (21.3-24.2)

0.055

Mosha
13-18 vjec
19-34 vjec

21.2 (20.2-22.1)
22.8 (21.8-23.7)

0.020

23.0 (21.4-24.6)
23.9 (22.3-25.5)

0.364
Vite edukim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

22.2 (20.6-23.9)
21.3 (20.2-22.4)
22.5 (21.5-23.5)
0.278 (2)
0.810
0.116
-

23.7 (21.7-25.7)
23.2 (21.4-24.9)
21.9 (21.9-25.1)
0.887 (2)
0.862
0.771
-
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

21.7 (21.0-22.4)
24.2 (22.1-26.3)

0.030

22.5 (21.6-23.5)
24.4 (22.2-26.6)

0.105
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane

22.0 (20.9-23.2)
23.6 (21.8-25.4)
21.7 (19.9-23.4)
0.231 (3)
0.480
0.041
0.812

23.0 (21.4-24.6)
24.8 (22.7-26.9)
23.3 (21.2-25.4)
0.261 (3)
0.629
0.050
0.523

104

*
Spektri i vlerave varion nga 0 (e pamundur) n 55 (shum e leht).
Ky model u kontrollua njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n tabel.

Si shihet nga Tabela 20, meshkujt mendojn se e kan m t leht t sigurojn
ndonj substanc psikoaktive krahasuar me femrat. Ky rezultat ka domethnie
statistikore n kufi (P=0.055). Gjithashtu, me rritjen e t ardhurave rritet dhe
lehtsia pr t gjetur substanca psikoaktive. Diferencat e tjera rezultojn
jodomethnse.

Pyetjet lidhur me prfshirjen n probleme t ndryshme
pr shkak t prdorimit t substancave psikoaktive
N vijim prshkruhet nj bateri prej 14 pyetjesh t tipit: A keni pasur ndonjher nj
nga problemet e mposhtme:
grindje apo diskutim; aksident apo dmtim; humbje parash apo sendesh me vler;
etj.

Tabela 22.3
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 14 pyetjeve t bateris s katrt me faktort
demografik dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara (krudo) dhe t
kontrolluara pr shum variable nga modeli linear i prgjithshm
Zon rurale 21.4 (20.3-22.5) - 22.6 (21.1-24.1) -
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

20.4 (18.9-21.9)
21.7 (20.4-23.0)
22.1 (21.1-23.1)
25.0 (22.9-27.2)
0.008 (3)
0.015
0.075
0.669
-

21.9 (20.0-23.8)
22.8 (21.2-24.4)
22.9 (21.5-24.4)
26.1 (23.7-28.5)
0.019 (3)
0.010
0.298
0.877
-
Variabli
shum faktor

Vlera mesatare
(95% CI)
*

P Vlera mesatare
(95% CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

21.0 (20.2-21.7)
17.5 (16.8-18.3)

<0.001

21.9 (20.8-23.1)
18.6 (17.5-19.7)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

20.0 (19.2-20.8)
18.7 (17.9-19.5)

0.021

21.3 (20.0-22.6)
19.3 (17.9-20.5)

0.011

Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite

19.3 (17.9-20.7)
19.9 (18.9-20.8)
0.350 (2)
0.701
0.148

20.5 (18.9-22.1)
20.2 (18.8-21.5)
0.888 (2)
0.678
0.991

105

*
Spektri i vlerave varion nga 14 (jo, nuk kam probleme t tilla) n 70 (po, sepse kam
prdorur edhe alkool edhe drog).

tabel.

Si shihet nga Tabela 22, meshkujt prfshihen n mnyr domethnse n probleme t
ndryshme pr shkak t prdorimit t substancave psikoaktive n krahasim me femrat.
Gjithashtu, moshat m t vogla prfshihen m tepr n probleme pr shkak t
prdorimit t substancave psikoaktive krahasuar me grup-moshn m t madhe. Ky
ndryshim vlersohet domethns.

Subjektet q nuk jetojn n shtpin e tyre, priren t prfshihen m shum n
probleme t ndryshme pr shkak t drogs. Personat q jetojn n qytete t mdha, n
zonat peri-urbane t qyteteve t mdha dhe n qyteza tentojn t prfshihen m shum
n probleme t ndryshme pr shkak t drogs krahasuar me subjektet q jetojn n
zonat rurale.

S fundmi, me rritjen e t ardhurave vrehet nj rritje e prfshirjes s individve dhe
target grupeve n probleme t ndryshme si pasoj e prdorimit t drogs krahasuar me
subjekte t tjer, ku nivelet e t ardhurave jan m t ulta.

Opinionet lidhur me qndrimin ndaj prdorimit t kanabisit dhe heroins
N vijim prshkruhet nj bateri prej 2 pyetjesh t tipit: N nivel jeni dakord apo jo
me thnien e mposhtme: Njerzit duhet t lejohen t prdorin hashash ose
marijuan, ose heroin?
9-12 vite
13 vite
18.9 (18.2-19.8) - 20.1 (18.8-21.4) -
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

19.1 (18.6-19.7)
21.1 (19.4-22.8)

0.034

19.1 (18.4-19.9)
21.4 (19.6-23.2)

0.013
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

20.6 (19.7-21.5)
19.8 (18.4-21.3)
20.0 (18.6-21.5)
17.7 (16.9-18.6)
<0.001 (3)
<0.001
0.015
0.008
-

21.4 (20.1-22.7)
20.6 (18.9-22.3)
20.5 (18.9-22.2)
18.5 (17.4-19.7)
<0.001 (3)
<0.001
0.020
0.019
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

19.3 (17.6-21.1)
17.7 (16.4-18.9)
18.6 (17.6-19.7)
20.5 (19.7-21.3)
0.001 (3)
0.238
<0.001
0.006
-

20.8 (18.9-22.7)
19.4 (17.8-20.9)
19.8 (18.5-21.1)
21.2 (20.0-22.3)
0.063 (3)
0.698
0.021
0.041
-

106

Tabela 23.3
Shoqrimi i rezultatit prmbledhs t 2 pyetjeve t bateris s pest me faktort demografik
dhe socio-ekonomik; vlerat mesatare t pakontrolluara (krudo) dhe t kontrolluara pr
shum variable nga modeli linear i prgjithshm
*
Spektri i vlerave varion nga 2 (aspak dakord) n 10 (shum dakord).

tabel.

Si vrehet nga Tabela 23, meshkujt dhe m t rinjt n mosh e pranojn n mnyr
domethnse m shum lejimin e prdorimit t kanabisit apo heroins nga njerzit
krahasuar prkatsisht me femrat dhe individt n mosh m t madhe. Gjithashtu, e
njjta prirje vihet re lidhur me personat q jetojn n qendrat e mdha urbane
krahasuar me personat q jetojn n zonat peri-urbane t qyteteve t mdha, qyteza
apo zonat rurale, ndrsa ndryshimet lidhur me faktort e tjer vlersohen
jodomethnse.
Variabli
shum faktor

Vlera mesatare
(95% CI)
*

P Vlera mesatare
(95% CI)
P
Seksi
Meshkuj
Femra

3.6 (3.4-3.8)
3.1 (3.0-3.3)

<0.001

3.6 (3.3-3.8)
3.1 (2.9-3.4)

<0.001
Mosha
13-18 vje
19-34 vje

3.5 (3.3-3.6)
3.3 (3.1-3.5)

0.153

3.6 (3.3-3.9)
3.1 (2.8-3.4)

0.005
Vite arsimim t
plotsuara
0-8 vite
9-12 vite
13 vite

3.3 (3.0-3.6)
3.4 (3.2-3.6)
3.4 (3.2-3.6)
0.824 (2)
0.545
0.947
-

3.3 (2.9-3.6)
3.2 (2.9-3.5)
3.6 (3.3-3.8)
0.193 (2)
0.162
0.084
-
Ku strehoheni
Shtpin time
J o n shtpin time

3.4 (3.3-3.5)
3.5 (3.1-3.9)

0.573

3.3 (3.1-3.4)
3.4 (3.1-3.8)

0.419
Lloji i vendbanimit
Zon qendrore urbane
Zon rurale

3.6 (3.4-3.8)
3.3 (2.9-3.6)
3.2 (2.9-3.5)
3.3 (3.1-3.5)
0.036 (3)
0.018
0.810
0.646
-

3.6 (3.3-3.9)
3.3 (2.9-3.6)
3.2 (2.8-3.5)
3.3 (3.1-3.6)
0.031 (3)
0.032
0.747
0.377
-
T ardhurat mujore
<10.000 lek
10.000-20.000 lek
20.001-40.000 lek
>40.000 lek

3.4 (3.1-3.8)
3.2 (2.9-3.4)
3.4 (3.2-3.6)
3.5 (3.3-3.7)
0.323 (3)
0.813
0.065
0.458
-

3.5 (3.1-3.9)
3.2 (2.9-3.5)
3.3 (3.1-3.6)
3.4 (3.1-3.6)
0.630 (3)
0.716
0.259
0.838
-

107

Dinamikat (ndrthurja) e faktorve t rrezikut pr
prdorimin e ADDT-ve korniza analitike

Figura 1 paraqet modelin e prgjithshm shkaksor t faktorve q jan t lidhur me
prdorimin e alkoolit, duhanit dhe drogave t tjera (ADDT). N qendr t modelit
ndodhet faktori i quajtur disponueshmria. Ndodhet n qendr sepse prfaqson
komponentin ky t oferts s ktyre substancave. Nse substancat nuk do ishin t
disponueshme, ather natyrisht nuk do kishte prdorim t tyre dhe as probleme t
lidhura me to. Tre subkomponentt e disponueshmris jan: 1) disponueshmria
ekonomike (d.m.th. mimi); 2) disponueshmria n tregun e pakics (d.m.th. nga
dyqanet apo pika t tjera); dhe 3) disponueshmria sociale (d.m.th. nga miqt dhe
familja).

Nj tjetr komponent i rndsishm sht detyrimi i zbatimit t ligjeve dhe
rregulloreve lidhur me ADDT-t, i cili mund t ndikoj si krkesn, ashtu dhe ofertn
e ktyre substancave n normat sociale dhe reklamimin e produkteve. Nga ana tjetr,
karakteristikat individuale (gjenetika, vlerat, qndrimet, lidhjet sociale) kontribuojn
n vendimet individuale pr t prdorur substancat psikoaktive. S fundmi, prdorimi
i ADDT-ve rezulton me nj sr pasojash shndetsore dhe sociale, t cilat jan
diskutuar dhe prshkruar m par.

Figura 1.
Skema e modelit t prgjithshm shkaksor. Burimi: Birkmayer, 2004

Disponueshmria

Disponueshmria ekonomike i referohet mimit q duhet paguar pr t bler ADDT-
t. T gjitha kto mallra jan t ndjeshme ndaj mimit. Kur mimi sht i lart,
zakonisht prdorimi i ADTT-ve ulet.

108
Alkooli Studimet kan dshmuar q rritja e mimit t alkoolit lidhet me uljen e
konsumit dhe problemeve t lidhur me t (Chaloupka FJ , 1999). Rritja e taksave t
alkoolit redukton problemet e lidhur me t, krimet e dhunshme dhe jo t dhunshme
dhe mungesn n pun pr shkak t lndimeve t ndryshme (Markowitz S, 2000).
Duhani Si n rastin e alkoolit, mimi m i lart shoqrohet me reduktim t
prdorimit dhe t problemeve t ndryshme q lidhen me t (Ranson MK, 2002).
Drogat ilegale rritja e mimit redukton konsumin e tyre. Pr shembull, rritja e
mimit uli prdorimin e kanabisit (Pacula RL, 4(3):311-319), kokains dhe heroins
(Chaloupka FJ . 2001)..

N prmbledhje mund t themi se ka prova t forta q mimi i lart i ADDT-ve sht i
lidhur fort me reduktimin e prdorimit t tyre dhe problemeve nga to.

Disponueshmria n tregun e pakics: Si do mall tjetr, ADDT-t tregtohen n
tregje. Ndrsa alkooli dhe duhani tregtohen ligjrisht n pjesn m t madhe t tyre,
drogat ilegale tregtohen n tregje informale. Pr m tepr, disa substanca t ligjshme
mund t prdoren n mnyr t paligjshme (pr shembull, qetsuesit pa recet
mjeksore). Kufizimi i oferts n tregun me pakic synon t reduktoj aksesin ndaj
ktyre produkteve.
Alkooli n prgjithsi, reduktimi i disponueshmris n treg shoqrohet me uljen e
konsumit t alkoolit dhe probleme t lidhura me t (Olafsdottir H, 1990 ). Ligje t
ndryshme synojn t kufizojn aksesin e personave t rinj n mosh ndaj produkteve
t alkoolit, ka redukton konsumin nga moshat e reja dhe aksidentet e lidhura me
alkoolin (Shults RA, 2001).

Duhani studimet jan m t pakta, por si pasoj e oferts globale t duhanit dhe
marrveshjeve t prodhimit, prdorimi i duhanit sht rritur veanrisht n vendet n
zhvillim (J ha P, 2000). Gjithsesi, kufizimi i rrept i moshs s blerjs s duhanit ka
efekt n uljen e prdorimin e tij nga t rinjt (Chaloupka FJ , 1999).
Drogat ilegale zakonisht shitja e tyre bhet n mnyr t fsheht nga organet e
rendit. Gjithsesi, prpjekjet pr ndalimin e aksesit t drogave ilegale kan pasur efekte
mikse.

Disponueshmria sociale: i referohet sigurimit t ADDT-ve nprmjet burimeve
sociale si p.sh., miqt dhe t afrmit. Substancat e siguruara n kt mnyr nuk
pasohen nga shkmbim vlerash monetare ose mallrave t tjer. Studimet q jan
fokusuar mbi disponueshmrin sociale dhe prdorimin e ADDT-ve, bazohen
kryesisht n vetraportime.

Alkooli vlersohet se deri n 67% t shkeljeve t rregullave t trafikut rrugor kan
ndodhur nga konsumimi i pijeve alkoolike jo n dyqan, por n vende t tjera si p.sh.
shtpi apo festa private (Mayer RR, 1998). Pjesa m e madhe e alkoolit t konsumuar
sigurohet nga burime sociale, si prindrit apo miqt, n festa private apo n shtpi. T
rinjt mbshteten m shum tek burimet sociale krahasuar me moshat m t rritura
(Swahn MH, 2002). Ende nuk ka t dhna bindse rreth forcs s lidhjes midis
disponueshmris sociale t alkoolit dhe prdorimit apo problemeve nga alkoolit.

Duhani burimi m i zakonshm i cigareve jan dhuratat, marrja hua, ose vjedhja nga
shokt apo prindrit. Duhanpirsit m t rinj n mosh, q pin rastsisht dhe

109
duhanpirsit e rinj kan m shum t ngjar ti gjejn cigaret nga burimet sociale,
krahasuar me duhanpirsit e vjetr n mosh apo q konsumojn duhan prej shum
vitesh (DiFranza J R, 2001). Lidhja shkaksore midis disponueshmris sociale t
duhanit dhe prdorimit/problemeve prej tij nuk sht studiuar.

Drogat ilegale edhe n kt rast t dhnat jan t pakta. Nj prqindje e madhe e
personave q prdorn drog muajin e fundit raportuan se burimi i drogs ishin
dhuratat (42% pr kanabisin, 35% pr kokainn) (Caulkins J , 2002).

N prmbledhje, nj prqindje e mir e ADDT-ve sigurohet nprmjet burimeve
sociale, duke u br shkak pr probleme t ndryshme, por krkimet shkencore n kt
drejtim jan ende n hapat fillestar.

Promovimi (reklamimi) i substancave psikoaktive

Shitsit prpiqen t rrisin krkesn pr kto produkte duke i reklamuar ato. Pra
kompanit zgjedhin strategjin q t mos rrisin mimin, por t reklamojn produktin
duke rritur shitjet e tij. N kt mnyr bhen prpjekje pr t krijuar nj imazh
pozitiv t pdorimit t ADDT-ve. Reklamat kan ndikim t gjer n nj numr shum
t madh individsh lidhur me sasin, kohn dhe si do konsumohen substancat
psikoaktive (Saffer H, 2000).
Alkooli reklamat e pijeve alkoolike jan t pranishme n shum shtete dhe zakonisht
shoqrohen me rritjen e konsumit dhe konsum t rrezikshm t pijeve alkoolike
(Casswell S, 1998). Ulja e reklamimit sht shoqruar me reduktimin e konsumit t
alkoolit (Saffer H. 1998).
Duhani edhe reklamat pr duhanin jan shum t prhapura, duke kapur vmendjen
e t rinjve dhe rritur konsumin, fillimin e prdorimit dhe sasin e konsumuar midis
adoleshentve (Pierce J P, 1998), kurse ndalimi i reklamimit sht shoqruar me efekte
mikse mbi prdorimin e duhanit (Saffer H, 2000; Stewart MJ .1993).
Drogat ilegale duke qen se jan ilegale, reklamimi i tyre bhet nprmjet kanaleve
t ndryshme, kryesisht nprmjet internetit, por edhe nprmjet manovrave t tjera si
ulje mimi pr prdoruesit ekzistues, dhnia falas e nj apo dy dozave dhe prhapja e
fjals lidhur me vendin se ku mund t gjenden ato. Nuk ka studime lidhur me
promovimin e prdorimit t drogave ilegale dhe problemeve q lidhen me to.

Normat komunitare

Normat udhheqin pranueshmrin ose jo t sjelljeve t caktuar, prfshir prdorimin
e substancave psikoaktive. Kto norma reflektojn qndrimet e prgjithshme lidhur
me prdorimin e ADDT-ve dhe pritshmrit sociale lidhur me nivelin dhe llojin e
prdorimit q konsiderohen t prshtatshme, dhe mund edhe t prfshihen n politikat
publike, ligje dhe rregullore t cilat n mnyre direkte mund t ndikojn n
disponueshmrin, reklamimin dhe/ose prdorimin e ADDT-ve (Figura 1). sht
sugjeruar q lidhjet me institucionet sociale reduktojn prdorimin e drogs duke
promovuar konformitetin me grupin dhe normat sociale.
Alkooli prdorimi i alkoolit ndryshon midis shteteve jo vetm pr shkak t mimit
dhe disponueshmris, por edhe pr shkak t normave sociale t ndryshme q
udhheqin konsumin e alkoolit (Yang MJ , 2002). Individt q jetojn n mjedise ku

110
alkooli nuk promovohet ose prdoret pak, tentojn t jen konsumues t sasive t
pakta t alkoolit dhe e kundrta. Kundr reklama sht prdorur shpesh si nj mjet pr
t ndryshuar normat sociale lidhur me pranueshmrin e prdorimit t alkoolit.
Duhani prdorimi i duhanit mund t reduktohet nse bn pjes n nj grup, i cili ka
qndrim negativ ndaj duhanpirjes. Historikisht, diferencat gjinore n prevalencn e
duhanpirjes reflektojn normat sociale lidhur me rolin e gruas n shoqri
(Barraclough S, 1999). Reklamat e duhanit mund t rrisin pranueshmrin e
prdorimit t tij, sepse media prfaqson nj mnyr pr t influencuar normat
sociale. Fushatat mediatike t menduara mir mund t reduktojn prdorimin e
duhanit midis adultve dhe adoleshentve (Friend K, 2002).
Drogat ilegale pak studime jan br pr t eksploruar influencn e normave sociale
n prdorimin e drogave ilegale.

Zbatimi i ligjit

Zbatimi i ligjit sht nj variabl i rndsishm n do model shkaksor. Studimet e
prpjekjeve pr t zbatuar rreptsisht politikat lidhur me alkoolin dhe duhanin
dshmojn se, ato mund t reduktojn konsumin e tyre dhe problemet q lidhen me to.
Lidhur me drogat ilegale, ku politikat e ashpra pengojn blerjen e tyre, shitjen dhe
prdorimin e pjess m t madhe t tyre, si dhe ekzistojn dnime t ndryshme, rritja
e ktyre prpjekjeve pr t zbatuar ligjin me zero toleranc duket se shkakton
ndryshime t vogla n modelet e prdorimit t drogave ilegale dhe t problemeve t
lidhura me to. Madje, zbatimi i ligjit me zero toleranc ndaj drogave ilegale mund t
ket efektin e kundrt: t rris prdorimin dhe problemet e lidhura me prdorimin e
tyre.

Niveli individual

Karakteristikat individuale t cilat mund t ojn n prdorimin e ADDT-ve jan
prshkruar n hollsi m lart.

Alkooli Prdorimi dhe abuzimi me alkoolin mund tu atribuohet faktorve biokimik
apo gjenetik (Tyndale RF, 2003). Familjet me nj prind natyral dhe ato t dobsuara
nga vdekja apo divorci jan t lidhur me prdorimin e alkoolit midis t rinjve (Rhodes
J E, 1990). Gjithashtu sjelljet familjare t lidhura me alkoolin jan parashikues t
fuqishm t prdorimit t alkoolit n adoleshenc dhe adoleshentt q kan lidhje jo t
mira me prindrit, shkojn keq n msime kan m shum t ngjar t prdorin alkool
(Ellickson PL, 1992). Faktort individual mund t ndryshohen pr t reduktuar
prdorimin e alkoolit. Programet shkollore q shpjegojn kompetencat sociale dhe
vendosin norma kundr alkoolit, kan reduktuar qndrimet pozitive ndaj alkoolit dhe
prdorimin e tij midis nxnsve (Sussman S, 1998). Gjithashtu, programet q kan
synuar prmirsimin e performancs n shkoll dhe lidhjet shkollore dhe familjare
kan rezultuar pozitive n reduktim t prdorimit t alkoolit (Lonczak HS, 2001).
Duhani Disa studime sugjerojn q konsumi i duhanit mund t jet i lidhur me
faktor gjenetik (Batra V, 2003). Sistemi familjar i pastabilizuar sht i lidhur me
prdorimin e duhanit midis t rinjve. Ndrhyrje t ndryshme mund t reduktojn
prdorimin e duhanit.

111
Duket se ka mjaft fakte q sugjerojn se faktort individual kan ndikim n prirjen e
individive pr t prdorur alkool, duhan apo droga ilegale. Pr m tepr, krkimi
shkencor sugjeron se prdorimi i ADDT-ve mund t ndryshohet n mnyr direkte
duke ndryshuar faktort individual prgjegjs pr rritjen e prdorimit t ktyre
substancave.

Strategjit pr parandalimin
e prdorimit t drogave ilegale midis t rinjve

Pr shkak t pasojave t rnda shndetsore, ekonomike dhe sociale q vijn si
rezultat i prdorimit t ADDT-ve, sht e domosdoshme q t hartohen dhe t
zbatohen strategji pr parandalimin e prdorimit t substancave psikoaktive midis t
rinjve. Qllimet e programeve parandaluese prfshijn nxitjen e lnies s substancave,
reduktimin e sasis dhe shpeshtsis s konsumimit, dhe ndryshimin e sjelljeve lidhur
me prdorimin e substancave. Bazuar n literaturn bashkkohore, strategjit e
mundshme pr arritjen e ktij qllimi madhor renditen si m posht vijon:

a) Ndrhyrjet q fokusohen n prdoruesit e heroins dhe opiateve t tjera

Terapia zvendsuese me opioide - kryesisht pr prdoruesit e heroins, por mund t
aplikohet dhe pr prdoruesit e morfins, opiumit dhe analgjezikve t dhn me
recet. Administrimi ditor, oral i metadonit ose agjentve t tjer opioide
(buprenorfina etj.) sht mnyra m e prdorur e terapis zvendsuese. Terapia
zvendsuese ka dhn provat si ndrhyrja e vetme m efektive lidhur me prdorimin
e drogave (Uchtenhagen A, 2004). Prve reduktimit t prdorimit t heroins, terapia
zvendsuese rrit gjasat e punsimit, redukton sjelljen kriminale me rreth 60%,
rrezikun e smundjeve t transmetueshme dhe ul rrezikun e vdekjeve nga overdoza
(Amato L, 2005). Nga kto efekte prfiton jo vetm individi, por edhe shoqria: m
pak krime nga prdoruesit e drogs on n m pak viktima t krimeve, ulet krkesa
pr asistenc sociale pr shkak t uljes s papunsis, dhe ulja e smundshmris
infektive ul rrezikun e ktyre smundjeve pr pjesn tjetr t popullats.

Terapit m antagonist t opiateve antagoinstt e opiateve reduktojn efektin e
opiateve n tru dhe pr pasoj edhe fuqin e tyre pr t krkuar srish prdorimin e
drogs. Naloxoni oral sht antagonisti m i prdorur, por sht efektiv vetm nse i
prmbahesh regjimit t prcaktuar t trajtimit (Minozzi S, 2006).

b) Ndrhyrjet q fokusohen n rreziqet shndetsore t prdoruesve t drogs

Skemat e shkmbimit t shiringave dhe ageve shfaqja e epidemis s HIV-it bri q
vmendja t drejtohej n modifikimin e sjelljeve t injektuesve t drogs. Midis 42
milion njerzve t infektuar me HIV, vlersohet se 10% e tyre e kan marr
infeksionin nprmjet pajisjeve t injektimit t drogs. Pr kt arsye, do ndrhyrje
q redukton injektimin e drogs apo n teknika m t sigurta t injekimit t saj ka
potencialin pr t reduktuar prhapjen e HIV-it. Gjithashtu, kto programe reduktojn
dhe transmetimin e infeksioneve t tjera, si Hepatiti C, nj smundje e rrezikshme e
cila n gjysmn e rasteve on n smundje kronike t mlis dhe kancer. Qysh prej
viteve 80 programet e shkmbimit t shiringave dhe ageve u prhapn gjersisht n
Australi dhe Europ, por n vende t tjera kto jan futur vetm para pak kohsh.
Studimi m i famshm rreth efektivitetit t ktyre programeve sht nj rishikim

112
shkencor i 214 studimeve t ndryshme midis 300 mij prdoruesve t drogs (Hurley
SF, 1997), i cili sugjeroi q seroprevalenca e HIV-it u rrit me 5.9% n vit n vendet
ku nuk aplikoheshin programet e shkmbimit, por u ul me 5.8% n vit aty ku kto
programe funksiononin.

Rritja e disponueshmris s naloxon-it pr overdozat e heroins ka dy mundsi
pr kt. E para sht ofrimi i naloxon-it n ambulanca, n mnyr q personeli
shndetsor ti prgjigjet n koh situatave urgjente t overdozs. Gjithsesi, shum
prdorues do t ngurronin t shkonin n kto qendra pr shkak t mundsis s
arrestimit t tyre. Mundsia e dyt sht ofrimi i naloxon-it midis prdoruesve n
komunitet bashk me informacionet rreth mnyrs s prdorimit t tij (Darke S,
1997). Gjithsesi, pr shkak t rrezikut t vdekjeve nga overdoza e cila ndonjher
ndodh kur prdoruesit jan vetm ose rrethohen nga miq t intoksiuar, ather ka
kufizim t numrit t vdekjeve nga overdoza q mund t parandalohen n kt mnyr.
Gjithsesi, programe t tilla n Spanj, Gjermani, Itali dhe SHBA kan qen efektive.

c) Ndrhyrjet psikosociale pr nj sr problemesh t lidhura me drogat

Prve ndrhyrjeve q targetojn kryesisht prdoruesit e opioideve (heroins), ka dhe
nj sr ndrhyrjesh pr prdoruesit e substancave t tjera prfshir heroinn,
kokainn, metamfetaminat, kanabisin, halucinogjent, benzodiazepinat etj. Kto
ndrhyrje jan t natyrs psikosociale dhe prpiqen t adresojn nj numr t madh
problemesh t lidhura me drogn nprmjet ndryshimit t faktorve t sjelljes,
konjitiv dhe social.

Ndrhyrjet psikodinamike koncepti q varsia sht simptom e nj problemi t
caktuar vazhdon t prbj nj filozofi dominante n trajtimin e drogs. Kjo filozofi e
prqendron vmendjen jo n vet drogn, por n konfliktet baz psikodinamike dhe
shtjet emocionale, t cilat mendohet se shkaktojn prdorimin e drogs. Ndrsa
prdoruesit eksplorojn n thellsi problemet e tyre, supozohet q prdorimi i
drogs do t reduktohet apo ndalohet.

Ndrhyrjet morale/fetare prdorimi i drogs rezulton nga shkeljet e normave
morale dhe largimi nga Zoti. Prfshirja n aktivitete t natyrs altruiste dhe fetare
besohet se largon varsin nga droga nprmjet ndriimit shpirtror.

Ndrhyrja 12-hapat filozofia e trajtimit 12 hapa aplikohet nga shum
profesionist dhe sht zhvilluar nga pjestart e grupeve t vet-ndihms, q kan
pasur probleme me alkoolin dhe drogn. Kjo filozofi sugjeron q varsia nga
substancat sht nj problem emocional, fizik dhe shpirtror, i cili mund t ndalohet
nse trajtohet. Pjesa thelbsore e ksaj ndrhyrjeje sht rizgjimi dhe pjesmarrja n
grupet e ndihms si p.sh. alkoolistt anonim apo narkotikt anonim. Qllimi
final sht abstinenca ndaj substancave pr gjith jetn.

Ndrhyrjet konjitive dhe t sjelljes prdorimi i drogs sht nj sjellje e msuar, dhe
si pasoj mund t rrnjoset nprmjet prftimit t aftsive t tjera konjitive dhe t
sjelljes. Kjo ndrhyrje nxit ndryshime t mjedisit ku prdoret droga si pr shembull,
stimuj monetar pr mosprdorimin e drogs dhe ndryshime n mjedisin e ngusht
social nprmjet p.sh. terapive n rrjetin familje-ift-shoqri.

113
Komuniteti kurues prdorimi i drogs sht pjes e mnyrave antisociale t jetess
q prfshijn sjelljet dhe qndrimet deviante. Nse komuniteti sht kompakt dhe i
mirstrukturuar, ather rriten shanset q prdoruesit e drogs t risocializohen dhe t
kthehen n individ t prgjegjshm.

Ndrhyrje afatshkurtra kto prfaqsojn prjekjet jo n shkall t gjer (pr
shembull, bashkbisedim apo mbledhje kok m kok), q mund t ndodhin n do
koh pr t dhn informacion, kshilla, rritur motivimin pr t shmangur prdorimin
e substancave psikoaktive, ose ndryshuar sjelljet lidhur me prdorimin e tyre. Kto
ndrhyrje zakonisht aplikohen midis individve q kan rrezik t ult apo t moderuar
pr prdorimin e substancave. Ndrhyrjet me kosto dhe koh efektive jan bisedat e
shkurtra motivuese midis profesionistit shndetsor dhe prdoruesit t substancave, t
cilat jan projektuar pr t rritur angazhimin n procesin e ndryshimit dhe vetbesimin
q ndryshimi sht i mundshm.

Legjislacioni, parandalimi dhe cilsia
e shrbimeve shndetsore dhe sociale lidhur
me prdoruesit e substancave psikoaktive n vendin ton

Shqipria ka nj legjilacion prkats, i cili rregullon prdorimin e produkteve t
duhanit. Ligji Numr 9636, dat 6.11.2006, neni 1 pohon q: Qllimi i ktij ligji
sht mbrojtja e shndetit publik nga prdorimi i produkteve t duhanit dhe
ekspozimit t pavullnetshm ndaj tymit t tyre. Neni 4 specifikon rregullat lidhur me
mesazhet paralajmruese lidhur me dmet shndetsore t duhanpirjes, ndrsa neni 9
pohon q Ndalohet shitja ose furnizimi, pr qllime tregtimi, i produkteve t duhanit
personave nn moshn 18 vje. Pr m tepr, neni 13 kufizon reklamat ndaj
produkteve t duhanit dhe neni 15 ndalon prdorimin e produkteve t duhanit n do
lloj ambienti publik. Megjith legjislacionin n fuqi, t rinjt jan t ekspozuar ndaj
tymit t duhanit dhe ata gjejn mnyra pr t siguruar produkte t duhanit.
Legjislacioni n fuqi kufizon aksesin ndaj produkteve t duhanit pr adoleshentt
(Ligji Nr. 9636, dat 06 nntor 2006). Nga ana tjetr, n 26 maj 2007 hyri n fuqi
Ligji pr kufizimin e duhanpirjes n ambientet publike. Megjithat, edhe pse jan n
fuqi kto ligje, srish produktet e duhanit sigurohen dhe konsumohen jo vetm nga
adoleshentt, por edhe n ambientet publike, madje 70% e duhanpirsve e
konsumojn duhanin pikrisht n bar-kafet e ndryshme t vendit. Pra, situata sht
shqetsuese.

Prdorimi i alkoolit n Shqipri rregullohet me ligj. Ligji numr 9518, dat 18.4.2006
Pr mbrojtjen e t miturve nga prdorimi i alkoolit pohon se Qllimi i ktij ligji
sht parandalimi i pasojave shndetsore nga konsumi i alkoolit, nprmjet
prdorimit t pijeve alkoolike nga t miturit. Neni 4 ndalon shitjen apo ofrimin falas
t pijeve alkoolike t miturve apo konsumimin e tyre n vendet publike nga t miturit.
Megjith legjislacionin n fuqi, adoleshentt jan t ekspozuar ndaj alkoolit dhe ata
arrijn t gjejn mnyra pr t siguruar dhe prdorur pije alkoolike.

Gjithashtu, ligji Nr. 7975 i dats 21 korrik 1995, i amenduar n vitet 2004 dhe 2006,
prcakton rregullat pr prodhimin, importin, eksportin, kontrollin, ruajtjen dhe
tregtimin e lndve narkotike dhe psikotrope. Por, si e vum re, kto substanca
prsri sht e mundur t gjenden nga subjektet dhe prdoren prej tyre duke shkaktuar
probleme t ndryshme shndetsore dhe sociale.

114

Parandalimi i substancave psikoaktive n Shqipri kryhet n disa nivele. N shkolla
veprojn strukturat e nj sr Ministrish, si ajo e Shndetsis, Kulturs, Arsimit etj.,
si dhe nj sr organizatash ndrkombtare si UNICEF, UNFPA, UNODC, OBSH etj.
Gjithashtu sht futur n kurrikulat shkollore nj lnd e re n shkollat e mesme, e
cila ofron informacion praktik dhe edukim pr drogat dhe alkoolin. Qysh prej vitit
2006, Ministria e Arsimit dhe Shkencs ka pajisur shkollat e mesme dhe ato
nntvjeare me psikolog detyra e t cilve, midis t tjerash, sht dhe kapja e
hershme e problemeve t lidhura me alkoolin dhe drogn, duke dhn mbshtetjen e
duhur n do rast. Megjithat, kta profesionist jan t disponueshm vetm n
shkollat e zonave urbane etj (The European Monitoring Centre for Drugs and Drug
Addiction. Albania: country overview 2011). Gjithashtu, n 2008 n qytetet kryesore
t vendit startoi nisma: T jetosh shndetshm, e cila kishte si synim rritjen e
ndrgjegjsimit t adoleshentve pr nj jet pa alkool, duhan dhe drog, e shoqruar
me nj fushat t fuqishme sensibilizuese pr drogat ilegale. Si rezultat, rreth 1500
nxns, msues, psikolog dhe prindr prfituan nga kjo fushat. Natyrisht, kta
persona do t shrbejn si burim informacioni pr kolegt e tyre, duke ndikuar n kt
mnyr n prhapjen e ktyre dijeve prtej grupit t targetuar n mnyr t
drejtprdrejt.

Aktivitete parandaluese realizohen dhe n nivel komuniteti. Pr shembull, UNICEF
ndihmoi pr ngritjen e nj qendre burimore t parandalimit t drogs n Bashkin e
Tirans, punonjsit social t s cils jan trajnuar n kt fush. Kjo qendr sht
pjes e departamentit t shrbimeve sociale bashkiake, duke vepruar si nj port
referuese ndaj mbshtetjes m t gjer sociale pr adoleshentt dhe t rinjt q
prdorin drog.

Ka dhe shoqata joqeveritare t cilat ofrojn shrbimet e tyre pr prdoruesit e drogs,
t cilat synojn kryesisht reduktimin e dmeve, q vijn si pasoj e prdorimit t
drogs. Katr jan shoqatat kryesore n kt fush: Aksion Plus, APRAD, Stop AIDS
dhe UKPR. Qendrat ofrojn shprndarjen e shiringave sterile dhe trajtim t sigurt pr
mbeturinat q rezultojn nga procesi i injektimit, si dhe edukim me an t kolegve
(peer education), aksesin ndaj prdoruesve t drogs nprmjet mnyrave t
ndryshme. Gjithashtu, punonjsit e terrenit ofrojn edukim, kshillim rreth praktikave
t sigurta t injektimit dhe reduktimit t rrezikut, si dhe promocion shndetsor.
Praktikat mbshtetse vazhdojn m tej m kshillimi kok-m-kok apo n grup,
mbshtetjen psiko-sociale, ndihmn mjeksore, trajtimin bazik mjeksor t
prdoruresve t drogs, si dhe nxitjen e prfshirjes s ktyre personave n aktivitetet
t kohs s lir. Natyrisht, nj aktivitet tjetr i rndsishm q ofrohet nga kto
shoqata joqeveritare, sht dhe edukimi i prdoruesve t drogs n burgje etj. (The
European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Albania: country
overview 2011). T gjitha kto aktivitete jan mbshtetur nga fushata mediatike
lokale apo kombtare. Gjithsesi sht e pamundur t kryhet nj vlersim i sakt se
proporcion i prdoruesve t substancave psikoaktive sht arritur nga aktiviteti i

115
ktyre shoqatave, pasi informacioni shpeshher sht i vshtir t merret. Studimet
shkencore lidhur m kt aspekt mungojn.

Ne nuk jemi vendi i vetm i cili prballet me pasigurin e efektivitetit t shrbimeve
shndetsore apo sociale n adresimin e problemeve q gjenerohen nga prdorimi i
drogs, pasi ky sht nj fenomen global. N do shoqri ku ky fenomen sht
studiuar, cilsia e dobt e shrbimeve ka qen nj problem konstant (McLellan AT,
2003). Sidoqoft, situata mund t jet m e mpreht n Shqipri, ku cilsia e
shrbimeve shndetsore dhe sociale lidhur me prdoruesit e substancave psikoaktive
l shum pr t dshiruar, pr shkak t disa rrethanave t caktuara ku ndodhet vendi
yn. Midis t tjerave kjo lidhet kryesisht me gjendjen ekonomike t vendit ton, si nj
vend n zhvillim, i cili shpenzon nj pjes t vogl t prodhimit t brendshm pr
sektorin e kujdesit shndetsor. Gjithashtu, reformimi i vazhdueshm dhe konstant i
sistemit shndetsor, shrbimeve sociale dhe fushave t tjera t jets ka kontribuar n
cilsin e ult t ktyre shrbimeve dhe mbulimin e kufizuar t prdoruesve nga ana e
tyre.

Problemet lidhur me cilsin e shrbimeve mund t shfaqen n forma t ndryshme,
duke prfshir stafin e pamjaftueshm, staf t demoralizuar, staf jokompetent,
moszbatim t udhzuesve praktik, infrastruktur e dobt, integrim i pakt me
shrbimet mjeksore dhe sistemi i koklavitur burokratik (Kraft MK, 1997;
Prendergast ML, 2002). Ndonjher pjes e problemit jan dhe matja e performancs
dhe sistemi i pagesave, duke qen se kto shpesh theksojn m shum numrin e
pacientve, q kan marr shrbim sesa cilsin e shrbimeve t ofruara.

116

KAPITULLI

DISKUTIM
Situata aktuale lidhur me prdorimin
e substancave psikoaktive n Shqipri

Studimi ka gjeneruar t dhna lidhur me gjendjen dhe shkalln e prdorimit t
substancave psikoaktive n Shqipri, duke mundsuar njkohsisht vlersimin e
dinamikave dhe prirjeve lidhur me prevalencn e prdorimit t tyre dhe faktorve
prkats t rrezikut. Krahasimi i t dhnave tona me ato t raportuara nga literatura
ndrkombtare gjithashtu ka ofruar nj rast t mir pr t vlersuar pozicionin e
Shqipris kundrejt vendeve t rajonit dhe m gjer pr sa i prket prdorimit t
substancave psikoaktive. Prve ktyre arritjeve, ky studim mund t konsiderohet si
nj mundsi e vlersueshme pr t rishikuar dhe analizuar n detaje faktort e
ndryshm q ndikojn n prdorimin e substancave psikoaktive nga t rinjt, shtigjet e
veprimit t tyre, kornizat konceptuale, pasojat shndetsore dhe sociale t tyre. Ky
punim sht nj dritare pr t gjith studiuesit e fushs lidhur me analizimin e kuadrit
ligjor, dimensioneve t mbshtetjes sociale dhe aktorve t ndryshm, q veprojn n
kt fush n vendin ton, duke ofruar pr her t par nj tablo gjithprfshirse t
prdorimit t substancave psikoaktive midis t rinjve n vendin ton.

M shum se gjysma (51.9%) e subjekteve n studimin ton kan rezultuar t ken
konsumuar t paktn nj cigare gjat gjith jets s tyre, kurse mbi nj e treta e tyre
(34.5%) e kishin br kt gjat 30 ditve t fundit. Prevalenca e konsumit t duhanit
gjat gjith jets sht konstatuar n mnyr domethnse m e lart midis meshkujve
sesa femrave (prkatsisht 69.4% prkundrejt 32.4%,), midis personave t moshs 19-
34 vje (64.4%), krahasuar me m t rinjt (39.3%), midis banorve t qendrave t
mdha urbane (62.3%), midis atyre n shkoll t lart (69.6%) apo q e kishin
mbaruar shkolln (63.3%) dhe midis personave me t ardhura mujore m t larta
(60.5%). T njjtat prirje u vrejtn edhe lidhur me prevalencn e duhanpirjes gjat 30
ditve t fundit.

Gjithashtu, n kt krkim jan identifikuar ndryshime statistikisht domethnse
lidhur me modelet e prdorimit t duhanit sipas variableve n studim. Pr shembull,
jan raportuar diferenca tepr t mdha midis proporcionit t meshkujve dhe femrave
4

117
q konsumojn m shum se 20 cigare n dit: 21.2% e meshkujve dhe vetm 1.9% e
femrave n studim konsumonin 20 ose m shum cigare n dit, ka nnkupton q
meshkujt prqafojn modele shum m t rrezikshme t prdorimit t duhanit
krahasuar me femrat. Lidhur me t ardhurat mujore u vrejt se, personat n ekstremet
e t ardhurave (pra ata me t ardhura minimale dhe ata me t ardhura maksimale)
raportuan prevalencn m t lart t konsumit t ksaj sasie duhani n dit krahasuar
me dy kategorit e ndrmjetme.

Rreth 5% e duhanpirsve kan prdorur duhan n shkoll gjat muajit t kaluar, edhe
pse kjo substanc ndalohet t konsumohet n t gjitha mjediset e mbyllura publike,
por veanrisht n ambientet shkollore. Rreth nj e treta e subjekteve n studim kan
thn se, mund t prdornin duhan nse kjo do u ofrohej nga nj mik/mikesh e tyre.
Nj n pes duhanpirs ka deklaruar se, e ka filluar duhanin n moshn 12 vje ose
m hert. 40% e t pyeturve e kishin filluar duhanin n moshn 13-16 vje dhe pjesa
tjetr n moshn 17 vje e lart. Vendet ku konsumohet me shpesh duhani jan
padyshim bar-kafet apo klubet, q u prmendn nga rreth 70% e duhanpirsve (76%
e meshkujve dhe 54% e femrave).

Faktort e rrezikut pr prdorimin e duhanit rezultuan t ishin me gjas 5.4 her m t
lart pr meshkujt q t jen duhanpirs, krahasuar me femrat, mosha m e rritur dhe
niveli i lart i edukimit (t lidhur secili me rreth 2 her m shum gjasa pr
duhanpirjen krahasuar me m t rinjt dhe personat me 0-8 vite edukim), si dhe t
qenit rezident i qendrave t mdha urbane.

Mbi tre t katrtat (78.4%) e subjekteve n studim kan pohuar se, kishin konsumuar
t paktn nj pije alkoolike n jet dhe 73.3% e kishin br kt gjat vitit t fundit.
Srish, ashtu si dhe n rastin e konsumit t duhanit, n mnyr domethnse m tepr
meshkuj (85.1%) sesa femra (60.2%), kishin konsumuar alkool gjat vitit t fundit,
kurse pr sa i prket grup-moshs 84.6% e atyre 19-34 vje dhe 61.9% e atyre 13-18
vje e raportuan kt. Mbi 80% e banorve t qyteteve t mdha dhe zonave
periferike urbane u deklaruan pr konsum alkooli gjat vitit t fundit krahasuar me
rreth 65% n qyteza dhe zonat rurale. Nuk u vu re ndonj prirje e qart midis
konsumit t alkoolit gjat vitit t fundit sipas kategorive t t ardhurave mujore.

Rreth 18.4% e subjekteve n studim t moshs 13-34 vje raportuan konsum pijesh
alkoolike n m shum se 100 raste gjat gjith jets. Meshkujt, moshat m t rritura
dhe banort e qyteteve t mdha prdorin modele m t rrezikshme t konsumit t
pijeve alkoolike krahasuar me kolegt e tyre. P.sh., 49% e meshkujve dhe 25% e
femrave raportuan t konsumojn pije alkoolike 3 her ose m rrall do jav. Rreth
43% e personave q konsumojn alkool, ishin dehur t paktn nj her nga pijet
alkoolike gjat vitit t fundit.

Nj n katr konsumues alkooli dshmoi se, e kishte filluar alkoolin n moshn 12
vje ose m hert, 40.4% n moshn 13-16 vje dhe pjesa tjetr n moshn 17 vje e
lart. Rreth 15.9% e prdoruesve t alkoolit kishin prdorur alkool n ambientet e
shkolls t paktn nj her gjat muajit t fundit, kurse mbi gjysma e subjekteve
deklaruan se ka mundsi t prdorin alkool gjat vitit t ardhshm.

Vendet ku konsumohet m shpesh alkooli jan pa dyshim bar-kafet apo klubet, q u
prmendn nga rreth 54.4% e prdoruesve t alkoolit (71.5% e meshkujve dhe 31.1%
e femrave). Ajo q u vrejt nga rezultatet lidhur me konsumin e alkoolit n ambientet

118
e shtpis, ishin ndryshimet naspektin gjinor, ku pjesa m e madhe e femrave, q
prdorin alkool e raportuan kt (64.1% e femrave dhe 34.0% e meshkujve).

Faktort e rrezikut pr prdorimin e alkoolit rezultuan t ishin: seksi mashkull (2.5
her m shum gjasa krahasuar me femrat), mosha m e rritur (rreth 2 her m shum
gjasa krahasuar me m t rinjt), si dhe t qenit rezident i qendrave t mdha urbane
dhe zonave periferike.

Nga ana tjetr, afrsisht gjysma e subjekteve t moshs 13-34 vje n studim kishin
konsumuar edhe alkool, edhe duhan gjat jets s tyre. Konsumi i alkoolit ishte i
lidhur fort dhe n mnyr domethnse me konsumin e duhanit. Ata q konsumonin
m shum se 20 cigare n dit, kishin 3.2 her m shum gjasa pr t konsumuar dhe
alkool, krahasuar me personat q nuk konsumojn duhan.

Rreth 28% e subjekteve n studim kishin prdorur qetsues gjat vitit t fundit, t
siguruara nga burime t ndryshme: 48.9% i kishin marr me recet mjeksore, 5.7% i
morn nga t njohurit, 21% i blen pa recet mjeksore dhe 24.5% prdorn burime t
tjera. Nuk kishte ndryshime gjinore apo moshore n prdorimin e ktyre substancave
gjat vitit t fundit, por sht interesant fakti q prevalenca e qetsuesve midis
moshave 13-18 vje ishte disi m e lart krahasuar me grup-moshn 19-34 vje.
Prevalenca e prdorimit t qetsuesve ishte n mnyr domethnse m e lart midis
banorve t qyteteve t mdha dhe midis atyre me t ardhura mujore m t larta.
Vetm 5.3% e subjekteve n studim kishin prdorur qetsues t paktn 2 her n jav.

Faktort e rrezikut q parashikojn prdorimin e qetsuesve, jan mosha m e re,
niveli i lart i edukimit dhe t qenit rezident i qendrave t mdha urbane.

Prevalenca e konsumit t kanabisit gjat gjith jets ka rezultuar t jet 10.7%, gjat
vitit t fundit ishte 5.4% dhe gjat muajit t fundit 3.3%. Prirjet lidhur me prevalencn
e kanabisit gjat gjith jets, vitit t fundit dhe muajit t fundit ishin t ngjashme me
meshkujt q n mnyr konsistente raportonin prevalenc m t lart krahasuar me
femrat (prkatsisht 19.1% prkundrejt 1.3% pr prevalencn gjat gjith jets;
prkatsisht 9.8% prkundrejt 0.4% pr prevalencn gjat vitit t fundit dhe
prkatsisht 5.7% prkundrejt 0.6% pr prevalencn gjat muajit t fundit). Gjithashtu
prevalenca e konsumit t kanabisit ka rezultuar m e lart midis grup-moshs m t
rritur, n qendrat e mdha urbane dhe midis personave me t ardhura mujore t larta.

Rreth 2.3% e subjekteve n studim kan konsumuar kanabis t paktn 2 her n jav,
kurse 8.4% e kan prdorur kt substanc 1 her n jav ose m rrall n jet. Mosha
mesatare e fillimit t konsumit t kanabisit sht evidentuar 19.1 vje, me 26.2% t
prdoruesve t kanabisit q e kishin filluar at n moshn 16 vje ose m hert.
Kanabisi konsumohet kryesisht n rrug sipas 29.0% t prdoruesve t tij q e pohuan
kt (30.7% meshkuj dhe 0.0% femra). Por prdorimi i kanabisit sht evidentuar
edhe n bar-kafe/klube sipas raportimit nga 17.8% e prdoruesve t tij (17.8% e
meshkujve dhe 16.7% e femrave), n parqe (28.0% e prdoruesve dhe 28.7% e
meshkujve dhe 16.7% e femrave), n shtpi dhe rreth 5.6% e konsumatorve e kishin
prdorur edhe n ambientet e shkolls.

Faktort q parashikojn prdorimin e kanabisit gjat jets, jan: seksi mashkull (19.3
her m shum gjasa pr t prdorur kanabis krahasuar me femrat), t qenit rezident i
qendrave t mdha urbane (2.4 her m shum t ngjar pr t prdorur kanabis

119
krahasuar me rezidentt rural) dhe t ardhurat e larta mujore (3.8 her m shum t
ngjar pr t prdorur kanabis krahasuar me ata me t ardhura mujore m t ulta).

Megjithse drogat ilegale jan t ndaluara me ligj, srish nj prqindje e
konsiderueshme e subjekteve n studim rezultojn t njohin personalisht njerz q i
prdorin kto droga. Pr shembull, 19.2% e subjekteve njihnin persona q prdorin
kokain, 16.6% njohin persona q prdorin heroin, 16.2% njohin persona q prdorin
ekstazi.

Prevalenca e prdorimit t drogave ilegale, prve kanabisit, varionte nga 0.4%
(amfetaminat dhe LSD) n 14.3 % (sedativt pa recet mjeksore). Prevalenca e
prdorimit t kokains, ekstazis dhe heroins gjat gjith jets ka rezultuar
prkatsisht 2.4%, 1.9% dhe 1.1%. Prevalenca gjat vitit t fundit vrehet m e ult
(varion nga 0.4% pr LSD n 1.1% pr kokainn) dhe shum e ult ajo evidentohet
gjat muajit t fundit (varion nga 0.4% pr LSD n 0.6% pr kokainn).

13.1% e subjekteve kishin konsumuar vetm nj lloj droge ilegale gjat jets s tyre,
1.9% dy lloje drogash ilegale, kurse prqindja e atyre q kishin konsumuar 3 ose m
shum lloje drogash ilegale n jet varionte nga 0.4% (3 lloje drogash ilegale) n
0.1% (7 lloje drogash ilegale). Nuk kishte diferenca gjinore apo moshore lidhur me
prdorimin e nj ose m shum lloje drogash ilegale gjat jets, por prevalenca ishte
n mnyr domethnse m e lart midis rezidentve t qyteteve t mdha, personave
q ndiqnin shkolln e lart dhe midis atyre me t ardhura t larta mujore.

Drogat ilegale konsumohen m shpesh n bar-kafe/klube, n parqe dhe shkolla dhe
m pak n rrug apo shtpi.

S fundmi, meshkujt dhe personat m t mdhenj n mosh tentojn t jen m shum
dakord me sjellje t ndryshme, t rrezikshme, t lidhura me prdorimin e substancave
psikoaktive, krahasuar me femrat dhe personat m t rinj n mosh, prkatsisht, duke
sugjeruar q kto dy grupe angazhohen m tepr n sjellje t rrezikshme, q kan t
bjn me kto substanca. Kjo sht e vrtet edhe pr personat me nivel t ult
edukimi gjithashtu.

Nga ana tjetr, femrat, personat n mosh m t rritur dhe rezidentt e zonave rurale i
perceptojn n mnyr domethnse si m t rrezikshme nj numr sjelljesh, q kan
t bjn me prdorimin e substancave psikoaktive krahasuar prkatsisht me kolegt e
tyre.

Ashtu si pritej, meshkujt dhe personat me t ardhura t larta mujore e kan n
mnyr domethnse m t leht pr t gjetur substanca psikoaktive, krahasuar
prkatsisht me femrat dhe personat me t ardhura t ulta mujore. Gjithashtu
meshkujt, personat m t rritur n mosh, ata q banojn jo n shtpin e tyre,
rezidentt e zonave urbane dhe ata me t ardhura t larta mujore priren n mnyr
domethnse m shum t prfshihen n probleme pr shkak t prdorimit t
substancave psikoaktive krahasuar prkatsisht me kolegt e tyre.

120

Rezultatet e studimit aktual krahasuar me studime t tjera
n Shqipri dhe ndrkombtare

Pr sa i prket t dhnave lidhur me prdorimin e substancave psikoaktive midis t
rinjve n Shqipri, studimet m t besueshme jan Studimi Europian i Alkoolit dhe
Drogave t Tjera n Shkolla (ESPAD) dhe Studimi i sjelljeve me risk tek t rinjt e
shkollave t mesme n Shqipri (YRBS). T dy kto studime prdorin metodologji t
standardizuara, ka i bn t krahasueshme me studime t ngjashme n vende t tjera.
Studimi ESPAD u zhvillua pr her t par n vitin 2011, duke targetuar nxnsit e
moshs 15-16 vje n klasn e nnt dhe vitin e par t shkollave t mesme,
nprmjet nj kampioni prfaqsues prej m shum se 6 mij nxnsish n vend.
Studimi YRBS sht realizuar n vitin 2005, dhe m pas n vitin 2009, duke targetuar
nxnsit e shkollave t mesme t moshs 15-19 vje, nprmjet nj kampioni
prfaqsuesish prej rreth 4 mij nxnsish n vend. Pr sa i prket prevalencs s
prdorimit t drogave ilegale n mosha m t rritura (15-64 vje), burimi kryesor i t
dhnave jan raportet e hartuara nga Instituti i Shndetit Publik (ISHP), i cili merr t
dhna nga burime t ndryshme zyrtare, raporte q drgohen periodikisht n Qendrn
Europiane t Monitorimit t Drogave dhe Varsis nga Droga (EMCDDA).

Krahasimi i t dhnave tona me ato t studimeve YRBS, ESPAD dhe burimet e tjera
na lejon t prcaktojm dinamikat e prdorimit t substancave dhe faktorve t
rrezikut pr prdorimin e tyre gjat viteve.

Prevalenca e konsumit t duhanit gjat gjith jets sht raportuar 54.6% n 2005 dhe
59.1% n 2009 nga studimi YRBS. Ndrkoh studimi ESPAD ka treguar pr nj
prevalenc prej 40%, kurse krkimi yn raporton nj prevalenc prej 39.3% midis
personave 13-18 vje. Prevalenca e prdorimit t duhanit gjat muajit t fundit ishte
30.3% n 2009 (YRBS), 12.8% nga studimi ESPAD dhe 34.5% nga studimi yn.
Qartazi, ndryshimet midis shifrave tona dhe studimeve t tjera vijn si pasoj e
prfshirjes s grup-moshave disi t ndryshme nga studime t ndryshme. Mund t
themi se prevalenca gjat gjith jets sht e qndrueshme, ndrsa ajo gjat muajit t
fundit mund t ket tendenca rritjeje. Duhani n mjediset e shkolls gjat muajit t
fundit u raportua n nivelin 9.6% n 2009, kurse krkimi yn raporton nj prqindje
prej 15.1%, ka prfaqson nj tregues shqetsues. Nga ana tjetr, n t tre studimet
raportohet n mnyr konsistente se, prevalenca e duhanpirjes sht m e lart midis
meshkujve, n qendrat e mdha urbane dhe midis nxnsve t klasave m t larta.

Prevalenca e konsumit t alkoolit gjat jets u raportua 71.1% n 2009, 72.4% nga
studimi ESPAD dhe 78.4% nga studimi yn. Duket qart q prevalenca e konsumit t
alkoolit midis t rinjve gjat viteve ka ardhur n rritje. T tre studimet raportojn
prqindje t krahasueshme t personave q provojn alkoolin pr her t par n
mosha shum t reja. Dehja nga alkooli u raportua nga 22% e nxnsve n studimin
ESPAD dhe studimin ton. Srish, m shum meshkuj sesa femra raportojn
prdorimin e pijeve alkoolike gjat gjith jets, gjat vitit t fundit dhe muajit t
fundit dhe prevalenca raportohet n mnyr konsistente m e lart midis nxnsve n
shkollat e qendrave t mdha urbane dhe ata q jan n klasa m t larta.

T dhna t krahasueshme jan raportuar edhe lidhur me prdorimin e kanabisit midis
t rinjve. Pr shembull, prevalenca e atyre q kishin prdorur t paktn nj her

121
kanabis u raportua 5.4% n vitin 2005, 7.4% n vitin 2009 (YRBS), 4.4% n vitin
2011 (ESPAD) dhe 6.8% midis 13-18-vjearve n studimin ton. Duket q
dinamikat lidhur me prevalencn e kanabisit gjat jets jan pak a shum t
qndrueshme dhe, duke marr parasysh diferencat moshore t subjekteve n secilin
nga studimet e prfshira, mund t themi q ajo mesatarisht ka qndruar n shifrat 5-
6% prgjat viteve. Prevalenca e prdorimit t kanabisit gjat muajit t fundit luhatej
nga 2.2% n studimin ESPAD, 2.4% n studimin ton dhe 3% n studimin YRBS
(2009), pra rezultatet jan krejtsisht t krahasueshme. Padyshim, kjo prevalenc
sht disa her m e lart midis meshkujve sesa midis femrave dhe midis nxnsve n
shkollat e qendrave t mdha urbane n t tre studimet.

Gjithashtu, rezultatet tona jan t krahasueshme me ato t studimeve t tjera edhe pr
sa i prket prdorimit t drogave t tjera ilegale midis t rinjve. Pr shembull,
prevalenca e prdorimit t heroins gjat jets t raportuar nga studimi YRBS,
ESPAD dhe studimi yn ishte: 1.9%, 1.2% dhe 1.1%, prkatisht; prevalenca e
kokains: 1.6%, 1.6% dhe 2.4%, prkatsisht; prevalenca e ekstazi: 4%, 3.5% dhe
1.9%, prkatsisht. N mnyr konsistente, meshkujt raportojn nivele disa her m t
larta t prdorimit t drogave ilegale krahasuar me femrat (prve sedativve pa recet
mjeksore), dhe gjithashtu ata angazhohen n modele konsumi m t rrezikshme sesa
femrat, sepse: konsumojn m shpesh dhe n do episod konsumojn sasi m t
mdha lndsh narkotike krahasuar me femrat.

Lidhur me prevalencn e prdorimit t alkoolit, duhanit dhe drogave ilegale midis
personave t moshs 19-34 vje, n dijenin ton ka shum pak studime zyrtare, t
cilave mund tu referohemi lidhur me prevalencn e alkoolit dhe duhanit n kto
grup-mosha n Shqipri. N nj studim t vitit 2001 u raportua q, prevalenca e
konsumit t duhanit midis 25-34-vjearve ishte 49% n qytetin e Tirans (184). Nj
tjetr studim i vitit 2008 raportoi nj prevalenc t konsumit t duhanit gjat jets prej
rreth 45% midis persovane t moshs 20-34 vje (185), ndrsa ne raportojm nj
prevalenc prej 64.4% midis personave 19-34 vje. Nj studim midis studentve t
mjeksis n vit t pest (23-vjear) n Shqipri dshmon nj prevalenc prej 54%
(186), kurse ne raportojm nj prevalenc prej 69.6% midis studentve t shkollave t
larta. Dukshm, prevalenca e duhanpirjes ka nj trend rrits prgjat gjith ktyre
viteve dhe meshkujt gjithnj raportojn nivele m t larta krahasuar me femrat. N
kt mnyr, duhanpirja midis moshave madhore t reja sht kthyer n nj fenomen
shqetesues pr shoqrin shqiptare. Kurse t dhnat lidhur me prevalencn e alkoolit
n kt grup-mosh jan tepr t pakta.

Lidhur me prdorimin e drogave ilegale, burimi m i besueshm sht raporti i ISHP-
s pr EMCDDA-n, i cili vlerson prevalencn e prdorimit t drogave ilegale n
popullatn e prgjithshme t moshs 15-64 vje (EMCDDA, 2011: Albania.).
Gjithsesi, ky raport nuk i detajon t dhnat sipas grup-moshs, prandaj ishte e
pamundur t krahasonim t dhnat e tyre me ato t studimit ton. Gjithsesi midis
personave 15-64 vje, prevalenca e prdorimit t kanabisit, heroins dhe kokains
ishte 2.9%, 0.3% dhe 1.7% (EMCDD, 2011: Albania). Kuptohet q shifrat jan m t
ulta sesa ato t raportuara nga studimi yn, pr shkak t prfshirjes edhe t moshave
40-64 vje midis t cilve prevalenca e prdorimit t drogave ilegale sht m e ult
sesa midis t rinjve dhe ulet akoma m shum me rritjen e moshs. Gjithsesi,
prevalenca e perdorimit t drogave ilegale n jet edhe n kt studim ishte m e lart
midis meshkujve krahasuar me femrat.

122

Pr sa i prket krahasimit t t dhnave tona me ato t vendeve t rajonit dhe vendeve
t Bashkimit Europian, prevalenca e konsumit t duhanit gjat jets sht raportuar
32% n Malin e Zi dhe 41% n Serbi, duke qen e ngjashme me prevalencn n
studimin ton (39.3%). N vendet e Europs prevalenca rezultonte m e lart, si pr
shembull 59% n Itali, 61% n Gjermani dhe 63% n Franc. N Shqipri dhe n
vendet e rajonit prevalenca ishte m e lart midis meshkujve sesa midis femrave, por
n disa vende europiane vihej re e kundrta. Pr shembull, n Franc dhe n Itali
prevalenca ishte m e lart midis femrave (Hibell B,2011). Pr sa i prket moshs s
fillimit t duhanit, n Serbi dhe Malin e Zi rreth 16% e prdoruesve e kishin filluar
duhanin n moshn 13 vje ose m hert, kurse n Itali, Gjermani dhe Franc 26%,
33% dhe 30% e prdoruesve t duhanit e kishin filluar at n moshn 13 vje ose m
hert. Rezultatet tona jan t krahasueshme me ato t vendeve t tjera.

Prevalenca e prdorimit t alkoolit gjat jets n Malin e Zi dhe Serbi ishte
prkatsish77% dhe 87% ; n Itali, Gjermani dhe Franc ishte 87%, 92% dhe 91%
prkatsisht, kurse n studimin ton 78%. Rezultatet tona jan t ngjashme me ato t
Malit t Zi, por m t ulta krahasuar me vendet e tjera t Europs. N prgjithsi,
prevalenca e konsumit t alkoolit sht m e lart midis meshkujve sesa femrave n
vendet e rajonit, me pak prjashtime, si Hungaria, Monako etj. (Hibell B,2011).
Vendet ku konsumohej m shpesh alkooli ishin pikrisht kafe-baret/klubet apo diskot,
sikurse rezultoi dhe n studimin ton. Prevalenca e dehjes nga alkooli t paktn nj
her gjat vitit t fundit ishte 27% n Serbi, 16% n Malin e Zi, 28% n Itali, 48% n
Gjermani, 41% n Franc kurse n studimin ton rezultoi 22%.

Prevalenca e prdorimit t kanabisit dhe drogave t tjera ilegale q rezultoi nga
studimi yn, ishte e krahasueshme me ato t vendeve t tjera t rajonit, por m e ult
krahasuar me vendet e Bashkimit Europian. P.sh., prevalenca e prdorimit t kanabisit
gjat jets ishte 7% n Serbi, 5% n Malin e Zi, por 21% n Itali, 19% n Gjermani
dhe 39% n Franc, dhe n mnyr konsistente m e lart midis meshkujve sesa midis
femrave (Hibell B,2011). Prevalenca e prdorimit t drogave t tjera ilegale n
studimin ton shte e krahasueshme me ato t vendeve t rajonit dhe me gjer, duke
qen e ult n trsi dhe m e lart midis meshkujve sesa midis femrave.

Ashtu si rezultoi n studimin ton, n prgjithsi meshkujt e kan m t leht pr t
gjetur substanca t ndryshme psikoaktive krahasuar me femrat, nj prirje kjo e
qndrueshme n mnyr konsistente edhe midis vende t rajonit dhe t Bashkimit
Europian. Gjithashtu, n prgjithsi femrat perceptonin nivele m t larta rreziku
lidhur me prdorimin e substancave t ndryshme psikoaktive krahasuar me meshkujt.

Substancat psikoaktive dhe rrjeti social: miqt, familja,
puna (shkolla) teoria e shtegut

Fillimi i prdorimit t alkoolit, duhanit dhe substancave t tjera psikoaktive sht nj
shtje thellsisht sociale, e cila e merr origjinn dhe fuqizohet nga kontaktet sociale.
Shokt apo miqt jan pjes e mjedisit social, n t cilin t rinjt msojn se si t
prdorin substancat psikoaktive dhe si t sillen pas prdorimit t tyre. Kjo influenc
sht e dyanshme: t rinjt q prdorin substanca psikoaktive zgjidhen t jen miq me
disa persona t tjer, pikrisht pr shkak se ata prdorin kto substanca dhe
qndrimeve q ata kan ndaj ktyre substancave. Pr m tpr, t rinjt dhe moshat

123
madhore i zgjedhin miqt e tyre edhe n baz t ktyre kritereve. Pr kt arsye,
rrjetet e shokve/miqve luajn rol t madh n prdorimin e ktyre substancave. Kto
procese t dyanshme shpesh jan t fshehura nn emrtimin presion nga
miqt/shokt. N shum shoqri ekzistojn debate dhe konflikte midis detyrimeve
familjare dhe konsumimit t substancave psikoaktive me miqt/shokt. Kur nj
substanc psikoaktive si alkooli pr shembull prcakton nj pjes t mir t mnyrs
s jetess s individit, ajo substanc gjithashtu bhet nj prcaktues i rndsishm i
rrjetit t miqve apo shokve t ktij individi. Substancat psikoaktive n prgjithsi
krijojn instabilitet emocional, ka reflektohet n ndrveprimet brenda grupeve t
rrethit miqsor. Pr shembull, n nj numr shum t madh krimesh t dhunshme, si
agresori ashtu dhe viktima vijn nga i njjti rreth i miqve apo t njohurve, t cilt
abuzojn m substancat psikoaktive.

N prpjekje pr t kuptuar trajektoret individuale t prdorimit t drogs jan
formuluar disa hipoteza. Njra prej tyre i referohet hipotezt s shtegut. Pr
shembull, studime longitudinale apo kohort kan raportuar nj sekuenc t
parashikueshme t prdorimit t drogs, q reflektohet n fillimin e prdorimit t
llojeve t ngjashme t drogs n koh. M konkretisht, kanabisi sht n prgjithsi
droga e par e prdorur nga individt, q m pas ndiqet nga prdorimi i amfetaminave
(ose stimulantve t tjer) dhe m pas akoma t drogave t tjera (Li X,2002; Kenkel
D,2001).

Nga ana tjetr, zakonisht prdorimi i kanabisit paraprihet nga prdorimi i substancave
t ligjshme psikoaktive, kryesisht alkooli dhe/ose duhani (Kandel DB, pp.65-89.
Cambridge University Press) dhe sht sugjeruar q alkooli dhe duhani shrbejn si
shteg pr prdorimin e kanabisit (Bretteville-J ensen AL, 2008). Por, sht
gjithashtu e vrtet q pjesa m e madhe e prdoruesve t kanabisit nuk vazhdojn m
tej me prdorimin e drogave t tjera. Nga nj rishikim i substancave q shrbejn si
shteg, u vu re q prdorimi i kanabisit paraprin prdorimin e drogave t tjera ilegale,
dhe sa m hert n mosh fillon prdorimi i kanabisit aq m rregullisht prdoret kjo
substanc, dhe aq m i lart sht probabiliteti i prdorimit t drogave t tjera ilegale
m tej (Hall WD,2005).

Dyshimi thelbsor vazhdon t mbetet, nse, prdorimi i kanabisit sht ose jo nj
faktor shkaksor pr prdorimin e mvonshm t substancave ilegale ose drogave t
rnda. Nga ana tjetr mund t supozohet q tranzicioni i vrejtur nga nj tip droge te
tjetra mund t jet pasoj e faktorve t tjer t pastudiuar q ndikojn n prdorimin
e drogave t ndryshme ose faktor konfondues. Disa studime jan prpjekur ta
shqyrtojn kt detaj, duke marr n konsiderat shpjegimin lidhur me faktort e
tret, por rezultatet nuk jan konsistente. Pr kt arsye, ende sot nuk sht e qart
nse tranzicioni nga kanabisi drejt drogave t tjera ndodh pr shkak t ndjeshmris s
rritur ndaj drogave t tjera, apo pr shkak t ekspozimit ndaj prdoruesve apo
shprndarsve t drogave t tjera. Sido q t jet, shumica e prdoruesve t kanabisit
nuk fillojn t prdorin droga t tjera ilegale.

124

PRFUNDIME

Studimi mbi prdorimin e alkoolit, duhanit dhe drogave t tjera (ADDT) midis t
rinjve t moshs 13-34 vje n Shqipri ofroi nj tablo t detajuar lidhur me
prdorimin e ktyre substancave psikoaktive n vendin ton. Gjetjet hedhin drit mbi
faktort e rrezikut q kontribuojn n fillimin e prdorimit t ADDT-ve, vazhdimin e
prdorimit dhe instalimin e prdorimit t rregullt t tyre.

Studimi sht ndr krkimet e pakta, q merr n konsiderat nj numr t
konsiderueshm faktorsh rreziku, t cilt kontribuojn n prdorimin e substancave
psikoaktive. Ndrsa studimet e mparshme jan prqendruar n raportimin kryesisht
t faktorve t rrezikut t till si: gjinia, mosha, niveli i edukimit dhe mosha e fillimit
t prdorimit t ADDT-ve, ky punim raporton dhe teston edhe faktor rreziku t tjer
t till si lloji i shkolls (nntvjeare, e mesme, e larta, jo n shkoll), lloji i
vendbanimit (qendrat e mdha urbane, zon periferike urbane, qytez dhe zon
rurale), tipi i strehimit dhe t ardhurat mujore. Pr m tepr, n studim jan
kontrolluar (axhustuar) t gjith kta faktor nprmjet modeleve t ndryshme, duke
arritur n prfundime bindse lidhur me faktort e rrezikut pr prdorimin e
substancave psikoaktive nga t rinjt, ka nuk sht raportuar nga asnj prej
studimeve t mparshme n kt fush n vendin ton.

Prve ktyre arritjeve, pr her t par studimi yn nxori n pah opinionet e
pjesmarrsve lidhur me prdorimin e ADDT-ve, rrezikut t perceptuar t prdorimi
t tyre, lehtsis pr gjetjen e tyre dhe problemet q mund t lindin nga prdorimi i
ADDT-ve nprmjet nj teknike t re, e cila lejon prshkrimin e prirjeve t
opinioneve sipas faktorve t ndryshm t rrezikut dhe testimin e lidhjeve midis tyre.

Gjithashtu, rishikimi shum i gjer i literaturs ndrkombtare mundsoi krijimin e
nj tabloje t qart lidhur me situatn e ADDT-ve n bot, Europ dhe n vendin ton,
tendencat e prdorimit t tyre, grupet m t prekura t popullats, mekanizmat e
veprimit, pasojat shndetsore, ekonomike dhe sociale t tyre, modelet shkaksore q
shpjegojn lidhjen e faktorve t ndryshm individual dhe social me prdorimin e
ktyre substancave, si dhe programeve m efektive pr parandalimin apo reduktimin e
pasojave t tyre. N kt kuadr sht br nj analiz e mir e kuadrit ligjor,
shrbimeve parandaluese n Shqipri dhe problemeve me t cilat kto t fundit
prballen n vendin ton.

Nj sr mnyrash dhe modelesh t prdorura n t kaluarn dhe n ditt e sotme, t
tilla si respektimi rigoroz i legjislacionit si pr sa i prket kufizimit t
disponueshmris s substancave ndaj t rinjve, ashtu dhe respektimi i kufizimit t
moshs pr prdorimin e tyre, rritja e mimit t produkteve t duhanit, prfshirja e t
rinjve n aktivitetet e ndryshme sociale dhe edukative, mbshtetja e tyre n shtjet
msimore, ekspozimi i tyre ndaj modeleve t shndetshme t shoqrizimit nprmjet
t msuarit nga shembujt m t mir t bashkmoshatarve t tyre, mbshtetja e tyre
pr t perceptuar realisht rrezikun q vjen nga prdorimi i drogs pr shndetin dhe
mirqenien e tyre, organizimi i aktiviteteve parandaluese n shkolla dhe mjedise t
tjera ku t prfshihen t rinjt prindrit e tyre, si dhe e gjith bateria e shrbimeve
sociale n mbshtetje t prdoruesve t drogave ilegale mund do t ojn n

125
reduktime domethnse t prdorimit t substancave nga t rinjt, do t ulin moshn e
fillimit t prdorimit t tyre, si dhe do t inkurajojn t tjert q ti ndrpresin ato.

Konkluzione

Prevalenca e prdorimit t alkoolit, duhanit dhe drogave ilegale n Shqipri n
prgjithsi sht e krahasueshme me vendet e tjera t rajonit, por m e ult
krahasuar me vendet e Bashkimit Europian.
Megjith ekzistencn e nj kuadri t plot ligjor lidhur me kufizimin e
prdorimit t alkoolit dhe duhanit dhe ndalimin e drogave ilegale, srish
adoleshentt dhe t rinjt arrijn ti sigurojn kto produkte.
Grupet m t rrezikuara pr prdorimin e alkoolit, duhanit dhe drogave ilegale
jan meshkujt, mosha 19-34 vje, rezidentt e qendrave t mdha urbane dhe
personat me t ardhura t larta mujore. Lidhja me edukimin sht
jokonsistente: edukimi i lart sht faktor rreziku pr duhanpirjen, qetsuesit,
por jo pr alkoolin, kanabisin dhe llojet e tjera t drogave ilegale.
N Shqipri, prgjat viteve ka dominuar dhe vazhdon t dominoj nj
prevalenc e ult (krahasuar me vendet e Europs) e substancave psikoaktive
midis adoleshentve, duke psuar luhatje t lehta nga viti 2005 e deri n vitin
2011.
Nga ana tjetr, prevalenca e prdorimit t substancave psikoaktive midis
adultve ka ardhur n rritje pr nj peridudhe mbi 10-vjeare n Shqipri.
Prevalenca e duhanpirjes n jet sht rritur me mbi 30% n vitin 2011
krahasuar me vitin 2001 kurse t dhnat lidhur me tendencat e prevalencs s
alkoolit jan shum t pakta. Gjithashtu, vlersimi i trendeve t prdorimit t
drogave ilegale sht i vshtir pr shkak t burimeve t pakta zyrtare t
besueshme. Krahasuar me vitin 2010, sht vn re nj rritje e leht e
prevalencs s prdorimit t substancave ilegale midis t rinjve n vendin
ton.
Monitorimi i prevalencs s prdorimit t alkoolit, duhanit dhe kanabisit ka
shum rndsi, sepse fillimi i prdorimit t alkoolit dhe duhanit zakonisht
pasohet nga prdorimi i kanabisit, i cili m pas mund t oj drejt
eksperimentimit me droga t tjera ilegale t rnda, si amfetaminat, heroina
dhe kokaina, si sugjerohet nga teoria e shtegut. N kt kontekst, marrja e
masave pr forcimin e zbatimit t ligjit, pr sa i prket aksesit t adoleshentve
ndaj produkteve t alkoolit dhe duhanit sht nj detyr imperative e
autoriteteve publike. Nga ana tjetr, nj n dhjet t rinj t moshs 13-34 vje
kan prdorur kanabis t paktn nj her n jet. Ky nivel prevalence
prkthehet n dhjetra mijra individ, duke i ekspozuar kta t fundit ndaj
rreziqeve t rritura pr eksperimentimin e drogave t tjera ilegale sipas teoris
s shtegut. Prandaj, edhe monitorimi dhe mbajtja nn kontroll e ksaj lnde
narkotike duhet t jet n qendr t vmendjes nga autoretetet prkatse.
Nj prqindje e konsiderueshme e individve t moshs 13-34 vje kan filluar
eksperimentimin me alkoolin n moshn 12 vje ose m pak. Duke qen se sa
m hert t fillohet prdorimi i alkoolit dhe duhanit, aq m t larta jan
mundsit pr t vazhduar prdorimin e tyre, abuzimin me to dhe kalimin n
droga t tjera ilegale. Sipas teoris s shtegut, ather duhet patjetr t

126
forcohen programet parandaluese n shkolla n mnyr q mosha mesatare e
fillimit t ktyre substancave t rritet.
Vendet kryesore ku konsumohet alkooli, duhani, ekstazi, kokain dhe heroin
jan padyshim bar-kafet apo klubet e ndryshme t vendit. Duke qen se
alkooli nuk duhet t shrbehet ndaj personave nn moshn 18 vje dhe duhani
sht i ndaluar t prdoret nga t gjitha moshat n ambientet publike, ather
kuptohet q zbatimi i ligjit nuk sht n lartsin e duhur. Duke qen se
studimet kan dshmuar q forcimi i zbatimit t rrept t ligjit mund t oj n
reduktimin e prdorimit t ktyre substancave, ather kjo prfaqson nj
mnyr relativisht t thjesht dhe efektive n kt drejtim. Ndrkaq, kanabisi
konsumohet kryesisht n rrug dhe n parqe, prandaj m efektive n kt
drejtim sht reduktimi i oferts s saj.
Gjithashtu, meshkujt, personat 19-34 vje dhe rezidentt e qendrave t mdha
urbane tentojn ti pranojn m tepr sjelljet me rrezik t lidhura me
prdorimin e substancave psikoaktive, e kan m t leht pr ti gjetur kto
substanca n prgjithsi dhe pr pasoj angazhohen m tper n kto situata,
duke pasur nj rrezik m t lart pr tu prfshir n probleme t natyrave t
ndryshme. Prandaj, ndrhyrjet e mundshme duhet t targetojn kto grupe t
popullats.
Rrjeti social, nprmjet presionit t miqve dhe shokve ka nj ndikim shum t
madh n vendimin e individit pr t filluar prdorimin e substancave
psikoaktive. sht dshmuar q nse ambienti apo mjedisi prqafon qndrime
negative ndaj prdorimit t substancave psikoaktive, ather ka shum
mundsi q individt t mos vendosin t eksperimentojn me substancat dhe e
kundrta. Pr kt arsye, ndrhyrjet q kan, targetojn popullatn n
prgjithsi duke synuar ndryshimin e qndrimeve dhe sjelljeve n lidhje me
substancat psikoaktive mund t ken sukses pr reduktimin e prdorimit t
tyre. do prpjekje edukative q ndihmon pr brendsimin e informacionit
lidhur me drogn, natyrn dhe pasojat e tyre, do t ishte e vlefshme n kt
drejtim.
Faktort q prcaktojn prdorimin e substancave psikoaktive jan t lidhur n
t ashtuquajturn rrjeta e shkaksis, ku prfshihen zbatimi i ligjit,
dipsonueshmria e lndve, normat sociale dhe faktort individual. Pr kt
arsye, ns eliminohen shkaqet e ndryshme, mund t reduktohet prdorimi i
ktyre substancave.
Ndrhyrjet m efektive pr parandalimin dhe reduktimin e alkoolit dhe duhanit
jan: rritja e mimit/taksave, kufizimi i moshs s shitjes, ndalimi i
reklamave/promovimit t tyre, ndryshimi i qndrimit social ndaj tyre
nprmjet fushatave mediatike q synojn prishjen e imazhit pozitiv, q
kan kto substanca, forcimi i zbatimit t ligjit, programet shkollore dhe
edukative.
Ndrhyrjet m efektive pr parandalimin dhe reduktimin e drogave ilegale
jan m pak t studiuara krahasuar me alkoolin dhe duhanin, pr vet natyrn
ilegale t tyre dhe prdorimit t tyre jo n dritn e diellit, duke br q kto
ndrhyrje t jen disi m t koklavitura dhe suksesi i tyre jo gjithnj sht i
knaqshm: Ndrhyrjet m efektive jan: rritja e mimit, kufizimi i aksesit dhe
oferts s tyre, reduktimi i disponueshmris sociale (nga miqt etj) t tyre,
kufizimi i reklamimit t tyre n internet dhe forcimi i zbatimit t ligjit.

127
Ndrhyrjet m efektive pr parandalimin dhe rekutimin e prdorimit t
drogave t rnda jan: terapia zvendsuese me opioide dhe me antagonist
t opiateve (pr prdoruesit e heroins dhe opiateve t tjera).
Ndrhyrjet pr reduktimin e rreziqeve shndetsore t prdoruesve t drogs
jan: shkmbimi i shiringave dhe ageve pr parandalimin e transmetimit t
HIV, HCV etj., dhe disponueshmria e naloxonit pr trajtimin e overdozs nga
heroina.
Ndrhyrjet me natyr psikosociale pr trajtimin e nj sr problemesh t
lidhura me drogat jan: ndrhyrjet psikodinamike, ndrhyrjet morale dhe
fetare, grupet e alkoolistve anonim apo narkotikve anonim q synojn
ndrgjegjsimin e subjekteve pr situatn ku ndodhen dhe rizgjimin e tyre,
ndrhyrjet konjitive dhe t sjelljes, dhe ndrhyrje afatshkurtra nprmjet
bisedave motivuese q synojn rritjen e vetbesimit se ndryshimi sht i
mundshm.
Legjislacioni n Shqipri lidhur me substancat psikoaktive legale dhe ilegale
sht i larmishm dhe i mjaftueshm, edhe pse ndoshta disa ligje duhet t
rifreskohen pr tiu prgjigjur dinamikave t situatave t reja. Por problemi m
madhor vazhdon t mbetet zbatimi i ligjit dhe pr kt arsye nj nga drejtimet
kryesore t ndrhyrjeve t ardhshme, q synojn reduktimin e prdorimit t
substancave psikoaktive duhet t jet patjetr dhe presioni pozitiv apo lobimi
nga aktor t ndryshm pr forcimin e zbatimit t ligjit.
N Shqipri parandalimi i prdorimit t substancave psikokative kryheh n
disa nivele: a) N shkolla, nprmjet Ministrive t ndryshme dhe organizatave
ndrkombtare dhe shoqatave joqeveritare, t cilat aplikojn programe t
ndryshme edukative, vendosin kurrikula. Gjithashtu shkollat e mesme dhe
nntvjeare jan t pajisura dhe me psikolog, por vetm n shkollat e zonave
urbane. Prandaj duhet t mundsohet disponueshmria e ktyre profesionistve
edhe n shkollat e zonave rurale. J an realizuar dhe fushata mediatike
kombtare; b) N nivel komuniteti: Bashkia e Tirans disponon qendrn
burimore t parandalimit t drogs me punonjs social t trajnuar n kt
fush. Gjithsesi, situata n rrethet e tjera t vendit sht m e vshtir n kt
drejtim. c) Shoqatat joqeveritare: disa prej tyre ofrojn nj sr shrbimesh
duke variuar nga programet e shkmbimit t shiringave deri te edukimi i
prdoruesve t drogs n burgje. Gjithsesi, t dhnat lidhur me numrin e
subjekteve t shrbyer prej ktyre shoqatave sht jo i plot dhe n disa raste
jo krejtsisht i besueshm. Nga ana tjetr, kto shoqata veprojn kryesisht n
Tiran, kshtu q del e domosdoshme q edhe rrethet e tjera t mbulohen me
kto shrbime.
Arsyet pr gjendjen e dobt t shrbimeve shndetsore apo sociale pr
adresimin e problemeve q lidhen me prdorimin e drogs n vendin ton
jan: ndrrim i shpesht i stafit, stafi i pamjaftueshm, stafi i demoralizuar,
stafi jokompetent, moszbatim i udhzuesve praktik, infrastruktura e dobt,
integrim i pakt me shrbimet mjeksore dhe sistemi i koklavitur burokratik.
Kto probleme kan ardhur kryesisht si pasoj e investimeve t ulta publike
n shndetsi dhe n shrbimet sociale lidhur me prdoruesit e substancave
psikoaktive n raport me prodhimin e brendshm bruto dhe reformimit t
vazhdueshm t ktyre sektorve, ndrrimin e shpesht t stafit profesional
duke ndikuar n kt mnyr negativisht n vazhdimsin e projekteve t
filluara.

128

Referencat

1. Aceijas C, Friedman SR, Cooper HL, Wiessing L, Stimson GV, Hickman
M. Estimates of injecting drug users at the national and local level in
developing and transitional countries, and gender and age distribution.
Sexually Transmitted Infections 2006; 82(Suppl 3):10-17.
2. Aceijas C, Rhodes T. Global estimates of prevalence of HCV infection
among injecting drug users. International J ournal of Drug Policy 2007;
18:352-358.
3. Acheson A, Mahler SV, Chi H, de Wit H. Differential effects of nicotine
on alcohol consumption in men and women. Psychopharmacology (Berl);
2006; 186(1):54-63.
4. Agrawal A, Lynskey MT. The genetic epidemiology of cannabis use,
abuse and dependence. Addiction 2006; 101:801-812.
5. Alcohol, the brain and behavior. Mechanisms of addiction. Alcohol Res
Health. 2000; 24(1):12
6. Aldington S, Williams M, Nowitz M, Weatherall M, Pritchard A,
McNaughton A, Robinson G, Beasley R. The effects of cannabis on
pulmonary structure, function and symptoms. Thorax 2007; 62:1058-1063.
7. Amato L, Davoli M, Perucci CA, Ferri M, Faggiano F, Mattick RP. An
overview of systematic reviews of the effectiveness of opiate maintenance
therapies: available evidence to inform clinical practive and research. J ournal
of Substance Abuse Treatment 2005; 28:321-330.
8. Andreasson S, Allebeck P, Romelsj A. Alcohol and mortality among
young men: longitudinal study of Swedish conscripts. BMJ . 1988;
296(6628):1021-1025.
9. Australian Institute for Health and Welfare. 2004 National drug strategy
household survey: detailed findings. Drug Statistics Series No 16. Canberra,
Australia: Australian Institute for Health and Welfare 2005.
10. Babor TF, Campbell R, Room R, Saunders J . Lexicon of alcohol and drug
terms. Geneva, Switzerland: World Health Organization.
11. Balfour DJ K, Wright AE, Benwell MEM, Birrell C. The putative role of
extra-synaptic mesolimbic dopamine in the neurobiology of nicotine
dependence. Behav Brain Res. 2000; 113:73-83.

129
12. Barber J G, Gilbertson R. Drinkers children. Substance Use and Misuse
1999; 34:383-402.
13. Barraclough S. Women and tobacco in indonesia. Tobacco Control 1999;
8:327-332.
14. Barrett SP, Tichauer M, Leyton M, Pihl RO. Nicotine increases alcohol
self-administration in non-dependent male smokers. Drug Alcohol Depend.
2006; 81(2):197-204.
15. Basu D, Mattoo SK, Malhotra A, Gupta N, Malhotra R. A longitudinal
study of male buprenorphine addicts attending and addiction clinic in India.
Addiction 2000; 95:1363-1372.
16. Batra V, Patkar AA, Berrenttini WH, Weinstein SP, Leone FT. The
genetic determinants of smoking. Chest 2003; 123:1730-1739.
17. Bennett T, Holloway K, Farrington D. The statistical association between
drug misuse and crime: a meta-analysis. Aggression and Violent Behavior
2008; 13:107-118.
18. Birckmayer J D, Holder HD, Yacoubian GS, Friend KB. A general causal
model to guide alcohol, tobacco and illicit drug prevention: assessing the
research evidence. J ournal of Drug Education 2004; 34(2):121-153.
19. Blocker J S. Did prohibition really work? Am J Public Health. 2006;
96(2):233-243
20. Bloomfield K, Gmel G, Neve R, Mustonen H. Investigating gender
convergence in alcohol consumption in Finland, Germany, The Netherlands,
and Switzerland: a repeated survey analysis. Substance Abuse 2001; 22:39-54.
21. Blot WJ . Alcohol and cancer. Cancer Res (supp.). 1992; 52:2119-2123.
22. Boles SM, Miotto K. Substance use and violence: a review of the
literature. Aggression and Violent Behavior 2003; 8:155-174.
23. Bourgois P. In search of respect: selling crack in El Barrio. London, UK:
Cambridge University Press 2003.
24. Bretteville-J ensen AL, Melberg HO, J ones AM. Sequential patterns of
drug use initiation: can we believe in the gateway theory? J ournal of
Economic Analysis and Policy 2008; 8(2).
25. Bretteville-J ensen AL. Economic aspects of injecting drug users
consumption of drugs: an analysis of interviews undertaken in the period
1993-2004. Oslo, Norway: National Institute for Alcohol and Drug Research
2005.

130
26. Britton A, Marmot M. Different measures of alcohol consumption and
risk of coronary heart disease and all-cause mortality: 11 year follow-up of the
Whitehall II Cohort Study. Addiction. 2004; 99:109-116.
27. Budney AJ , Bickel WK, Amass L. Marijuana use and treatment outcome
among opioid-dependent patients. Addiction 1998; 93:493-503.
28. Caetano R, Conradi C. Alcohol dependence: a public health perspective.
Addiction. 2002; 97(6):633.
29. Casswell S, Zhang J F. Impact of liking for advertising and brand
allegiance on drinking and alcohol-related aggression: a longitudinal study.
Addiction 1998; 93:1209 1217.
30. CATALYST. Alcohol misuse in Scotland: trends and costs. Final report
2001. Northwood, UK: Catalyst Health Economics Consultants.
31. Caulkins J . How prevalent are very light drug users?. Drug Policy
Analysis Bulletin 2002; 3.
32. Chalke HD. Alcohol and History. Alcohol Alcohol. 1976; 11: 128 - 149.
33. Chaloupka FJ , Pacula RL. Sex and race differences in young peoples
responsiveness to price and tobacco control policies. Tobacco Control 1999;
8:373-377.
34. Chaloupka FJ . Macro-social snfluences: the effects of prices and tobacco-
control policies on the demand for tobacco products. Nicotine and Tobacco
Research 1999; 1: S105-S109.
35. Chasin L, Ritter J . Vulnerability to substance use disorders in childhood
and adolescence. In: Ingram R.E. and Price J .M. (eds) Vulnerability to
psychopathology: risk across the lifespan. pp.107-134. New York, NY:
Guilford Press 2001.
36. Chick J . Alcohol dependence - an illness with a treatment? Addiction.
1993; 88(11):1481-1492.
37. Compton WM, Thomas YF, Conway KP, Colliver J D. Developments in
the epidemiology of drug use and drug use disorders. American J ournal of
Psychiatry 2005; 162:1494-1502.
38. Courtwright DT. Dark paradise: opiate addiction in America before 1940.
Cambridge, MA: Harvard University Press 1982.
39. Courtwright DT. Forces of habit: drugs and the making of the modern
world. Cambridge, MA: Harvard University Press 2001.

131
40. Csemy L, Kubicka L, Nociar A. Drug scene in the Czech Republic and
Slovakia during the period of transformation. European Addiction Research
2002; 8:159-165.
41. DAmore J , Hung O, Chiang W, Goldfrank L. The epidemiology of the
homeless population and its impact on an urban emergency department.
Academic Emergency Medicine 2001; 8:1051-1055.
42. Darke S, Degenhardt L, Mattik R. Mortality amongst illicit drug users:
epidemiology, causes and intervention. Cambridge, UK: Cambridge
University Press 2007.
43. Darke S, Hall W. The distributioin of naloxone to heroin users. Addiction
1997; 92:1195-1199.
44. Darke S, Ross J , Teesson M, Lynskey M. Health service utilization and
benzodiazepine use among heroin users: findings from the Australian
Treatment Outcome Study (ATOS). Addiction 2003; 98:1129-1135.
45. Darke S, Ross J , Zador D, Sunjic S. Heroin-related deaths in New South
Wales, Australia, 1992-1996. Drug and Alcohol Dependence 2000; 60:141-
150.
46. Dawson DA, Grant BF, Chou SP, Pickering RP. Subgroup variation in
U.S. drinking patterns: results of the 1992 national longitudinal alcohol
epidemiologic study. J Subst Abuse. 1995; 7(3):331-44.
47. Dawson DA. Alcohol, drugs, fighting and suicide attempt/ideation.
Addiction Research 1997; 5:451-472.
48. DiFranza J R, Coleman M. Sources of tobacco for youths in communities
with strong enforcement of youth access laws. Tobacco Control 2001; 10:323-
328.
49. Dijkgraaf MGW, van der Zanden BP, de Borgie CAJ M, Blanken P, van
Ree J M, van der Brink W. Cost utility analysis of co-prescribed heroin
compared with methadone maintenance treatment in heroin addiction in two
randomized trials. British Medical J ournal 2005; 330:1297-1303.
50. Djousse L, Gaziano J M. Alcohol consumption and risk of heart failure in
the Physicians' Health Study. Circulation. 2007;115(1):34-39.
51. Dormitzer CM, Gonzales GB, Penna M, Bejerano J , Obando P, Sanchez
M, Vittetoe K, Gutierrez U, Alfaro J , Meneses G, Diaz J B, Herrera M, Hasbun
J ,, Chisman A, Caris L, Chen CY, Anthony J C. The PACARDO research
project: youthful drug involvement in Central America and the Dominican
Republic. PanAmerican J ournal of Public Health 2004; 15:402-415.

132
52. Drummer OH, Gerostamoulos J , Batziris H, Chu M, Caplehorn J ,
Robertson MD, Swann P. The involvement of drugs in drivers of motor
vehicles killed in Australian road traffic crashes. Accident Analysis and
Prevention 2004; 36:239-248.
53. E, Schreiber S, Gordon J , Adelson M. Significantly higher methadone
dose for methadone maintenance treatment (MMT) patients with chronic pain.
Pain 2005; 113:340-346.
54. Edwards G, Arif A, Hodgson R. Nomenclature and classification of drug-
and alcohol-related problems: a WHO memorandum. Bulletin of the World
Health Organization 1981; 59:225-242.
55. Edwards G, Holder HD. The alcohol supply: its importance to public
health and safety, and essential research quesions. Addiction 2000; 95:S621-
627.
56. Edwards G. Matters of substance: drugs-and why everyones a user. New
York, NY: St Martins Press 2004.
57. Elekes Z, Kovacs L. Old and new drug consumption habits in Hungary,
Romania and Moldova. European Addiction Research 2002; 8:166-169.
58. Eliany M, Giesbrecht N, Nelson M, Wellman B, Wortley S. Alcohol and
other drug use by Canadians: a national alcohol and other drugs survey (1989)
technical report. Ottawa: Health and Welfare Canada 1992.
59. Ellickson PL, Hays RD. On becoming involved with drugs: modeling
adolescent drug use over time. Health Psychology 1992; 11:377-385.
60. English DR, Knuiman MW, Kurinczuk J J , Lewin GF, Ryan GA, Holman
CDJ , Milne E, Winter MG, Hulse GK, Codde J P, Bower CI, Corti B, De Klerk
N. The quantification of drug-caused morbidity and mortality in Australia.
Canberra, Australia: Commonwealth Department of Human Services and
Health 1995.
61. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. 2011 annual
report: The state of the drugs problem in Europe. Lisbon. Portugal.
62. Falk DE, Yi H, Hiller-Sturmhofel S. An Epidemiologic Analysis of Co-
Occurring Alcohol and Tobacco Use and Disorders. Alcohol Res Health.
2006; 29(3):162-171.
63. Fenoglio P, Parel V, Kopp P. The social cost of alcohol, tobacco and illicit
drugs in France, 1997. Eur Addict Res. 2003; 9(1):18-28.

133
64. Fertig J B. Overview Alcohol and tobacco: Mechanisms and treatment.
Alcohol Clin Exp Res. 2002; 26(12):1909-1910.
65. Fillmore KM. Women's drinking across the adult life course as compared
to men's. Br J Addict. 1987; 82(7):801-11.
66. Fischer B, Rehm J , Brissette S, Brochu S, Bruneau J , El-Guebaly N, Noel
L, Tyndall M, Wild C, Mun P, Baliunas D. Illicit opioid use in Canada:
comparing social, health and drug use characteristics of untreated users in five
cities (OPICAN Study). J ournal of Urban Health 2005; 82:250-266.
67. Flaker V. Heroin use in Slovenia: a consequence or a vehicle of social
changes. European Addiction Research 2002; 8:170-176.
68. Friend K, Levy DT. Reductions in smoking prevalence and consumption
associated with mass media campaigns. Health Education Research 2002;
17:85-98.
69. Funk D, Marinelli PW, L AD. Biological processes underlying co-use of
alcohol and nicotine: neuronal mechanisms, cross tolerance and genetic factors
. Alcohol Res Health. 2006; 29(3):186-192.
70. Galea S, Vlahov D. Social determinants and the health of drug users:
socioeconomic status, homelessness, and incarceration. Public Health Reports
2002; 117(Suppl 1):S315-345.
71. Gilmore A, Pomerleau J , McKee M, Rose R, Haerpfer CW, Rotman D,
Tumanov S. Prevalence of smoking in 8 countries of the Former Soviet Union:
Results from the living conditions, lifestyles and health study. Am J Public
Health. 2004: 94(12):2177-2187.
72. Giovino GA, Henningfield J E, Tomar SL, Escobedo LG, Slade J .
Epidemiology of tobacco use and dependence. Epidemiol Rev. 1995;
17(1):48-65.
73. Global status report on alcohol 2004. World Health Organization.
Department of Mental Health and Substance Abuse. Geneva 2004.
74. Global Youth Tobacco Survey Collaborating Group. Differences in
worldwide tobacco use by gender: findings from the Global Youth Tobacco
Survey. J Sch Health. 2003; 73(6):207-15
75. Goldstein PJ . The drugs/violence nexus: a tripartite conceptual
framework. J ournal of Drug Issues 1985; 15:493-506.

134
76. Golub AL, J ohnson BD. The new heroin users among Manhattan
arrestees: variations by race/ethnicity and mode of consumption. J ournal of
Psychoactive Drugs 2005; 37:51-61.
77. Gossop M, Marsden J , Stewart D, Treacy S. Routes of drug administration
and multiple drug misuse: regional variations among clients seeking treatment
at programmes throughout England. Addiction 2000; 95:1197-1206.
78. Gottlieb S. Study confirms passive smoking increases coronary heart
disease. BMJ . 1999; 318:891.
79. Gronbaek M, Becker U, J ohansen D, Tonnesen H, J ensen G, Sorensen
TIA. Population based cohort study of the association between alcohol intake
and cancer of the upper digestive tract. BMJ . 1998; 317:844-848.
80. Grucza RA, Bierut LJ . Cigarette smoking and the risk for alcohol use
disorders among adolescent drinkers. Alcohol Clin Exp Res. 2006;
30(12):2046-2054.
81. H. Saffer H, Chaloupka FJ . The effect of tobacco advertising bans on
tobacco consumption. J ournal of Health Economics 2000; 19:1117-1137.
82. Hall WD, Lynskey M. Is cannabis a gateway drug? Testing hypotheses
about the relationship between cannabis use and the use of other illicit drugs.
Drug and Alcohol Review 2005; 24:39-48.
83. Hall WD, Pacula RL. Cannabis use and dependence: public health and
public policy. Cambridge, UK: Cambridge University Press 2003.
84. Hall WD, Ross J , Lynskey M, Law M, Degenhardt L. How many
dependent opioid users are there in Australia? NDARC monograph no.44.
Sydney, Australia: National Drug and Alcohol Research Centre 2000.
85. Hao W, Su Z, Xiao S, Fan C, Chen H, Liu T, Yound D. Longitudinal
surveys of prevalence rates and use patterns of illicit drugs at selected high-
prevalence areas in China from 1993 to 2000. Addiction 2004; 99:1176-1180.
86. Hao W, Xiao S, Liu T, Young D, Chen S, Zhang D, Li C, Shi J , Chen G,
Yang K. The second National Epidemiological Survey on illicit drug use at six
high-prevalence areas in China: prevalence rates and use patterns. Addiction
2002; 97:1305-1315.
87. Harrison LD. Understanding the differences in youth drug prevalence
rates produced by the MTF, NHSDA, and YRBS studies. J ournal of Drug
Issues 2001; 31:665-694.

135
88. Hart CL, Smith GD, Hole DJ , Hawthorne VM. Alcohol consumption and
mortality from all causes, coronary heart disease, and stroke: results from a
prospective cohort study of Scottish men with 21 years of follow up. BMJ .
1999; 318:1725-1729.
89. Havens J R, Strathdee SA, Fuller CM, Ikeda R, Friedman SR, Des J arlais
DC, Morse PS, Bailey S, Kerndt P, Garfein RS, Collaborative Injection Drug
User Study Group. Correlates of attempted suicide among young injection
drug users in a multi-site cohort. Drug and Alcohol Dependence 2004; 75:261-
269.
90. Heishman SJ , Henningfield J E, Kendler KS, Le Houezec J , Malin DH,
Pomerleau OF, Schneider NG. Coference summary: Society for research on
nicotine and tobacco. Addiction; 1998; 93(6):907-923.
91. Hibell B, Guttormsson U, Ahlstrom S, Balakireva O, Bjarnason T,
Kokkevi A, Kraus L. The 2011 ESPAD Report: substance use among students
in 36 European countries. Stockholm, Sweden: CAN.
92. Hser YI, Huang D, Teruya C, Anglin MD. Gender comparisons of drug
abuse treatment outcomes and predictors. Drug and Alcohol Dependence
2003; 72:255-264.
93. Hurley SF, J olley DJ , Kaldor J M. Effectiveness of needle exchange
programmes for prevention of HIV infection. Lancet 1997; 349:1797-1800.
94. Instituti i Shendetit Publik. Studim i sjelljeve me risk tek te rinjte e
shkollave tw mesme ne vendin tone 2009.
95. Ismail Sh, Rosen B. Smoking Among the Arab Population in Israel.
96. J acobson M. Baby booms and drug busts: trends in youth drug use in the
United States, 1975-2000. Quarterly J ournal of Economics 2004; 119:1481-
1512.
97. J ames G. Smoking and "Early Modern" Sociability: The Great Tobacco
Debate in the Ottoman Middle East (Seventeenth to Eighteenth Centuries).
Am Hist Rev; 2006, Vol. 111 Issue 5, p1352-1377.
98. J enkins CD, Rosenman RH, Zyzanski SJ . Cigarette smoking: Its
relationship to Coronary Heart Disease and related risk factors in the Western
Collaborative Group Study. Circulation. 1968; 38:1140-1155.
99. J ha P, Chaloupka FJ . The economics of global tobacco control. British
Medical J ournal 2000; 321: 358-361.

136
100. J ohnson J H, Zhao Chonghao, J ames J R, Rosecrans J A. Individual
variability of dopamine release from nucleus accumbens induced by nicotine.
Brain Res Bull. 2000; 51(3):249-253
101. Kandall SR. Substance and shadow: a history of women and addiction in
the United States-1850 to present. Cambridge, MA: Harvard University Press
1996.
102. Kandel DB, Yamaguchi K. Stages of drug involvement in the U.S.
population. In: Kandel D.B. (ed.) Stages and pathways of drug involvement,
pp.65-89. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
103. Karam E, Melhem N, Mansour C, Maalouf W, Saliba S, Chami A. Use
and abuse of licit and illicit substances: prevalence and risk factors among
students in Lebanon. European Addiction Research 2000; 6:189-197.
104. Kaya YC, Tugai Y, Filar J A, Agrawal MR, Ali RL, Gowing LR, Cooke R.
Heroin users in Australia: population trends. Drug and Alcohol Review 2004;
23:107-116.
105. Kelly E, Darke S, Ross J . A review of drug use and driving:
epidemiology, impairment, risk factors and risk perceptions. Drug and Alcohol
Review 2004; 23:319-344.
106. Kenkel D, Mathios AD, Pacula RL. Economics of youth drug use,
addiction and gateway effects. Addiction 2001; 96:151-164.
107. Klingemann H, Gmel G. Introduction: social consequences of alcohol-the
forgotten dimension? In: Klingemann H and Gmbel G. (eds). Mapping the
social consequences of alcohol consumption, pp. 1-9. Dordrecht, The
Netherlands: Kluwer.
108. Kokkevi A, Terzidou M, Politikou K, Stefanis C. Substance use among
high school students in Greece: outburst of illicit drug use in a society under
change. Drug and Alcohol Dependence 2002; 58:181-188.
109. Korf DJ . Dutch coffee shops and trends in cannabis use. Addictive
Behaviors 2002; 27:851-866.
110. Kraft MK, Rothbard AB, Hadley TR, McLellan AT, Asch DA. Are
supplementary services provided during methadone maintenance really cost-
effective?. American J ournal of Psychiatry 1997; 154:1195-1197.
111. Kuhns J B, Klodfelter TA. Illicit drug-related psychopathological violence:
the current understanding with a causal context. Aggression and Violent
Behavior 2009; 14:69-78.

137
112. Kuntsche EN. Progression of a general substance use pattern among
adolescents in Switzerland? Investigating the relationship between alcohol,
tobacco, and cannabis use over a 12-year period. European Addiction
Research 2004; 10:118-125.
113. Lagerspetz M, Moskalewicz J . Drugs in the postsocialist transitions of
Estonia, Latvia, Lithuania and Poland. European Addiction Research 2002;
8:177-183.
114. Leifman. H. A comparative analysis of drinking patterns in six EU
countries in the year 2000. Contemp
115. Leonard KE, Rothbard J C. Alcohol and the marriage effect. J ournal of
Studies on Alcohol 1999; Suppl.13:139-146S.
116. Leri F, Bruneau J , Stewart J . Understanding polydrug use: review of
heroin and cocaine co-use. Addiction 2003; 98:7-22.
117. Levine HG. The vocabulary of drunkenness. J ournal of Studies on
Alcohol 1981; 42:1038-1051.
118. Li X, Zhou Y, Stanton B. Illicit drug initiation among institutionalized
drug users in China. Addiction 2002; 97:575-582.
119. Lonczak HS, Huang B, Catalano RF, Hawkins J D, Hill KG, Abbott RD,
Ryan J AM, Kosterman R. The social predictors of adolescent alcohol misuse:
a test of the social development mode. J ournal of Studies on Alcohol 2001;
62:179-189.
120. Lonnroth K, Willimas B, Stadlin S, J aramillo E, Dye C. Alcohol use as a
risk factor for tuberculosis-a systematic review. BMC Public Health 2008;
8:289.
121. Luthar SS, DAvanzo K. Contextual factors in substance use: a study of
suburban and inner-city adolescents. Development and Psychopathology 1999;
11:845-867.
122. MacDonald S, Anglin-Bodrug K, Mann RE, Erickson P, Hathaway A,
Chipman M, Rylett M. Injury risk associated with cannabis and cocaine use.
Drug and Alcohol Dependence 2003; 72:99-115.
123. Macleod J , Oakes R, Copello A, Crome I, Egger M, Hickman M,
Oppenkowski T, Stokes-Lampard H, Davey Smith G. Psychological and social
sequelae of cannabis and other illicit drug use by young people: a systematic
review of longitudinal, general population studies. Lancet 2004; 363:1579-
1588.

138
124. Magura S, Nwakeze PC, Rosenblum A, J oseph H. Substance misuse and
related infectious diseases in a soup kitchen population. Substance Use and
Misuse 2000; 35:5515-583.
125. Makel P, Paljrvi T, Poikolainen K. Heavy and nonheavy drinking
occasions, all-cause and cardiovascular mortality and hospitalizations: a
follow-up study in a population with a low consumption level. J Stud Alcohol.
2005; 66(6):722-8.
126. Manzoni P, Brochu S, Fischer B, Rehm J . Determinants of property crime
among illicit opiate users outside of treatment across Canada. Deviant
Behavior 2006; 27:351-376.
127. Markowitz S, Grossman M. The effects of beer taxes on physical child
abuse. J ournal of Health Economics 2000; 19: 271-282.
128. Marmot MG, Elliott P, Shipley MJ , Dyer AR, Ueshima HU, Beevers DG,
Stamler R, Kesteloot H, Rose G, Stamler J . Alcohol and blood pressure: the
INTERSALT study. BMJ . 1994; 308:1263-1267.
129. Marmot MG. Alcohol and coronary heart disease. Int J Epidemiol. 200;
30(4):724-729.
130. Mayer RR, Forster J L, Murray DM, Wagenaar AC. Social settings and
situations of underage drinking. J ournal of Studies on Alcohol 1998; 59:207-
215.
131. McCoy CB, McCoy HV, Lai S, Yu Z, Wang X, Meng J . Reawakening the
dragon: changing patterns of opiate use in Asia, with particular emphasis on
Chinas Yunnan province. Substance Use and Misuse 2001; 36:49-69.
132. McKee M. Alcohol in Russia. Alcohol & Alcoholism. 1999; 34(6):824-
829.
133. McLellan AT, Carise D, Kleber HD. Can the national addiction treatment
infrastructure support the publics demand for quality care? J ournal of
Substance Abuse Treatment 2003; 25:117-121.
134. Medina-Mora ME, Borges G, Fleiz C, Benjet C, Rojas E, Zambrano J ,
Villatoro J , Aguilar-Gaxiola S. Prevalence and correlates of drug use disorders
in Mexico. Pan American J ournal of Public Health 2006; 19:265-276.
135. Merikangas KR, Mehta RL, Molnar BE, Walters EE, Swendsen J D,
Aguilar-Gaziola S, Bijl R, Borges G, Caraveo-Anduaga J J , DeWit DJ , Kolody
B, Vega WA, Wittchen HU, Kessler RC. Comorbidity of substance use
disorders with mood and anxiety disorders: results of the International

139
Consortium in Psychiatric Epidemiology. Addictive Behaviors 1998; 23:893-
907.
136. Merikangas KR, Stolar M, Stevens DE, Goulet J , Preisig MA, Fenton B,
Zhang H, OS S, Rounsaville BJ . Familial transmission of substance use
disorders. Archives of General Psychiatry 1998; 55:973-979.
137. Minozzi S, Amato L, Vecchi S, Davoli M, Kirchmayer U, Verster A. Oral
naltrexone maintenance treatment for opioid dependence. Cochrane Database
of Systematic Reviews, issue 1, article number CD001333. 2006.
138. Monshouwer K, Smit F, de Graaf R, van Os J , Vollebergh W. First
cannabis use: does onset shift to younger ages? Findings from 1988 to 2003
from the Dutch National School Survey on Substance Use. Addiction 2005;
100:936-970.
139. Moore AA, Gould R, Reuben DB, Greendale GA, Carter MK, Zhou K,
Karlamangla A. Longitudinal patterns and predictors of alcohol consumption
in the United States. Am J Public Health. 2005;95(3):458-65.
140. Moskalewicz J . Drugs in countries of Central and Eastern Europe.
European Addiction Research 2002; 8:157-158.
141. Murphy GE. Psychiatric aspects of suicidal behavior: substance abuse. In:
Hawton K and van Heering K. (eds). The International Handbook of Suicide
and Attempted Suicide 2000; pp. 135-146, UK: Wiley.
142. Murray RP, Connett J E, Tyas SL, Bond R, Ekuma O, Silversides CK,
Barnes GE. Alcohol volume, drinking pattern, and cardiovascular disease
morbidity and mortality: is there a U-shaped function? Am J Epidemiol. 2002;
155(3):242-8.
143. National Highway Traffic Safety Administration. Traffic safety facts,
2005 data: alcohol. Washington, DC: Natioanl Highway Traffic Safety
Administration; 2006. DOT HS 810 616.
144. Neumark YD, Grotto I, Kark J D. Twenty-year trends in illicit drug use
among young Israelis completing military duty. Addiction 2004; 99:641-648.
145. Neurosciene of psychoactive substance use and dependence. World
Health Organization. Geneva 2004.
146. Nicholson A, Bobak M, Murphy M, Rose R, Marmot M. Alcohol
consumption and increased mortality in Russian men and women: a cohort
study based on the mortality of relatives. Bull World Health Organ. 2005;
83(11):812-9.

140
147. ODowd A. Tobacco and alcohol should be classed as dangerous drugs.
BMJ . 2006; 333:275
148. Obot IS, Anthony J C. School dropout and injecting drug use in a national
sample of white non-Hipsanic American adults. J ournal of Drug Education
2000; 30:145-152.
149. Olafsdottir H. The dynamics of shifts in alcoholic beverage preference:
effects of the legalization of beer in iceland. J ournal of Studies on Alcohol
1990; 59:107-114.
150. Orlando M, Tucker J S, Ellickson PL, Klein DJ . Concurrent use of alcohol
and cigarettes from adolescence to young adulthood: an examination of
developmental trajectories and outcomes. Subst Use Misuse. 2005;
40(8):1051-69.
151. Pacula RL, Chaloupka FJ . The effects of macro-level interventions on
addictive behavior. Substance Use and Misuse 2001; 36:1901-1922.
152. Parker H, Bury C, Egginton R. New heroin outbreaks amongst young
people in England and Wales. Crime detection and prevention series. Paper
92. London, UK: Home Office, Police Research Group 1198.
153. Parker H, Newcombe R, Bakx K. The new heroin users: prevalence and
characteristics in Wirral, Merseyside. British J ournal of Addiction 1987;
82:147-157.
154. Perkonigg A, Lieb R, Wittchen HU. Substance use, abuse and dependence
in Germany: a review of selected epidemiological data. European Addiction
Research 1998: 4:8-17.
155. Pernanen K. What is meant by alcohol-related consequences? In:
Klingemann H and Gmbel G. (eds). Mapping the social consequences of
alcohol consumption, pp. 21-31. Dordrecht, The Netherlands: Kluwer.
156. Perry CL, Komro KA, Veblen-Mortensen S, Bosma LM, Farbakhsh K,
Munson KA, Stigler MH, Lytle LA. A randomized controlled trial of the
middle and junior high school DARE and DARE plus programs. Archives of
Pediatrics and Adolescent Medicine 2003; 157:178-184.
157. Pierce J P, Choi WS, Gilpin EA. tobacco industry promotion of cigarettes
and adolescent smoking. J ournal of the American Medical Association 1998;
279:511-515.
158. Pomerleau J , McKee M, Rose R, Haerpfer CW, Rotman D, Tumanov S.
Drinking in the Commonwealth of Independent States--evidence from eight
countries. Addiction. 2005;100(11):1647-1668.

141
159. Poznyak VB, Pelipas VE, Vievski AN, Miroshnichenko L. Illicit drug use
and its health consequences in Belarus, Russian Federation and Ukraine:
impact of transition. European Addiction Research 2002; 8:184-189.
160. Prendergast MA, Rogers DT, Barron S, Bardo MT, Littleton J M. Ethanol
and nicotine a pharmacologic balancing act? Alcohol Clin Exp Res. 2002;
26(12):1917-8.
161. Prendergast ML, Podus D, Chang E, Urada D. The effectiveness of drug
abuse treatment: a meta-analysis of comparison group studies. Drug and
Alcohol Dependence 2002; 67:53-73.
162. Prescott E, Hippe M, Schnohr P, Hein HO, Vestbo J . Smoking and risk of
myocardial infarction in women and men: longitudinal population study. BMJ .
1998; 316:1043-1047.
163. Ramsay M, Percy A. A national household survey of drug misuse in
Britain: a decade of development. Addiction 1997; 92:931-937.
164. Ranson MK, J ha P. Global and regional estimates of the effectiveness and
cost-effectiveness of price increases and other tobacco control policies.
Nicotine Tobacco Research 2002; 4(3):311-319.
165. Rehm J , Baliunas D, Brochu S, Fischer B, Gnam W, Patra J , Popova S,
Sarnocinska-Hart A, Taylor B. The cost of substance abuse in Canada 2002.
Otawa, Canada: Canadian Centre on Substance Abuse 2006.
166. Rehm J , Greenfield TK, Rogers J D. Average volume of alcohol
consumption, patterns of drinking, and all-cause mortality: results from the US
National Alcohol Survey. Am J Epidemiol. 2001; 153(1):64-71.
167. Rehm J , Room R, van den Brinkt W, Kraus L. Problematic drug use and
drug use disorders in EU countries and Norway: an overview of the
epidemiology. European Neuropsychopharmacology 2005; 15:389-397.
168. Rehm J T, Frick U, Bondy S. A reliability and validity analysis of an
alcohol-related harm scale for surveys. J ournal of Studies on Alcohol 1999;
60:203-208.
169. Rehm J T, Rossow I. The impact of alcohol consumption on work and
education. In: Klingemann H and Gmbel G. (eds). Mapping the social
consequences of alcohol consumption, pp. 67-77. Dordrecht, The Netherlands:
Kluwer 2001.
170. Rhodes J E, J ason,LA. A social stress model of substance abuse. J ournal of
Consulting and Clinical Psychology 1990; 58:395-401.

142
171. Rhodes T, Ball A, Stimson GV, Kobyshcha Y, Fitch C, Pokrovksy V,
Bezruchenko-Novachuk M, Burrows D, Renton A, Andrushchak L. HIV
infection associated with drug injecting in the newly independent states,
eastern Europe: the social and economic context of epidemics. Addiction
1999; 94:1323-1336.
172. Rimm EB, Chan J , Stampfer MJ , Colditz GA, Willett WC. Prospective
study of cigarette smoking, alcohol use, and the risk of diabetes in men. BMJ .
1995; 310(6979):555-9.
173. Rimm EB, Giovannucci EL, Willett WC, Colditz GA, Ascherio A, Rosner
B, Stampfer MJ . Prospective study of alcohol consumption and risk of
coronary disease in men. Lancet. 199; 338(8765):464-468.
174. Rimm EB, Williams P, Fosher K, Criqui M, Stampfer MJ . Moderate
alcohol intake and lower risk of coronary heart disease: meta-analysis of
effects on lipids and haemostatic factors. BMJ . 1999; 319(7224):1523-8.
175. Room R, Rossow I. The share of violence attributable to drinking. J ournal
of Substance Use 2001; 6:218-228.
176. Room R. Intoxication and bad behavior: understanding cultural
differences in the link. Social Science and Medicine 2001; 53:189-198.
177. Rose J E., Brauer LH, Behm FM, Cramblett M, Calkins K, Lawhon D.
Psychopharmacologicalinteractions between nicotine and ethanol. Nicotine &
Tobacco Research. 2004; 6(1):133-144.
178. Ross H, Zaloshnja E, Levy DT, Tole D. Results from the Albanian adult
tobacco survey. Central European J ournal of Public Health 2008; 16(4):182-
188.
179. Rossow I. Drinking and violence: a cross-cultural comparison of the
relationship between alcohol consumption and homicide in 14 European
countries. Addiction 2001; 96(Suppl1):77-92S.
180. Rossow I. Suicide, violence and child abuse: review of the impact of
alcohol consumption on social problems. Contemporary Drug Problems 2000;
27:397-434.
181. Saffer H, Chaloupka FJ . The demand for illicit drugs. Economic Inquiry
1999; 37: 401-411.
182. Saffer H, F. J . Chaloupka FJ . The effect of tobacco advertising bans on
tobacco consumption. J ournal of Health Economics 2000; 19:1117-1137.

143
183. Saffer H. Economic issues in cigarette and alcohol advertising. J ournal of
Drug Issues 1998; 28:781-793.
184. Samet J M, Yoon SY. Women and the tobacco epidemic: Challenges for
the 21 century. Geneva: The World Health Organization, and the Institute for
Global Tobacco Control, J ohns Hopkins School of Public Health. 2001.
185. Shankar A, Klein R, Klein BEK. The association among smoking, heavy
drinking, and chronic kidney disease. Am J Epidemiol. 2006; 164(3):263-271.
186. Shapo L, BC Gilmore A, Coker R, McKee M, Shapo E. Prevalence and
determinants of smoking in Tirana city, Albania: a population-based survey.
Public Health 2003; 117:228-236.
187. Sheridan J , Butler R. Prescription drug misuse: issues for primary care.
Final report of findings. Auckland, NZ: School of Pharmacy, University of
Auckland 2008.
188. Shults RA, Elder RW, Sleet DA, Nichols J L, Alao MO, Carande-Kulis
VG, Zaza S, Sosin DM, Thompson RS, and the Task Force on Community
Preventive Services. Reviews of evidence regarding interventions to reduce
alcohol-impaired driving. American J ournal of Preventive Medicine 2001; 4S:
66-88.
189. Simpura J , Karlsson T. Trends in drinking patterns among adult
population in 15 European countries, 1950 to 2000: A review. Nordic Studies
on Alcohol and Drugs 2001; 15(English Suppl):31-53.
190. Single E, Robson L, Xie X, Rehm J . The economic costs of alcohol,
tobacco and illicit drugs in Canada, 1992. Addiction. 1998; 93(7)991-1006.
191. Sjodahl K, Lu Y, Nilsen TIL, Ye W, Hveem K, Vatten L, Lagergren J .
Smoking and alcohol drinking in relation to risk of gastric cancer: a
population-based, prospective cohort study. Int J Cancer. 2007;120(1):128-32.
192. Skretting A. Trends in adolescents alcohol and drug use: 1968-2007.
Oslo, Norway: SIRUS (Norwegian Institute for Alcohol and Drug Research).
193. Smart RG, Murray GF. Drug abuse and affluence in five countries: a
study of economic and health condition, 1960-1975. Drug and Alcohol
Dependence 1983; 11:297-307.
194. Smart RG, Ogborne AC. Drug use and drinking among students in 36
countries. Addictive Behaviors 2000; 25:455-460.

144
195. Stafford J , Degenhardt L, Black E, Bruno R, Buckingham K, Fetherston J ,
J enkinson R, Kinner S, Newman J , Weekley J . Australian drug trends 2005:
findings from the Illicit Drug Reporting System (IDRS) 2006.
196. Stewart MJ . The effect on tobacco consumption of advertising bans in
oecd countries. International J ournal of Advertising 1993; 12:155-180.
197. Storr CL, Arria AM, Workman RL, Anthony J C. Neighborhood
environment and opportunity to try methamphetamines (ice) and marijuana:
evidence from Guam in the Western Pacific Region of Micronesia. Substance
Use and Misuse 2004; 39:253-276.
198. Strathdee S, Galai N, Mahboobeh S, Vlahov D, Lisette J , Kenrad N. Sex
differences in risk factors for HIV seroconversion among injection drug users:
a 10-year perspective. Archives of Internal Medicines 2001; 161:1339-1347.
199. Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA).
Results From the 2005 National Survey on Drug Use and Health: National
Findings. Rockville, MD: SAMHSA, Office of Applied Studies, 2006.
200. Sussman S, Dent CW, Stacy AW, Craig S. One-year outcomes of project
toward not drug abuse. Prevention Medicine 1998; 27:637-642.
201. Swahn MH, Hammig BJ , Ikeda RM. Prevalence of youth access to
alcohol or a gun in the home. Injury Prevention 2002; 8:227-230.
202. The European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. 2011
national report (2010 data) to the EMCDDA by the Reitox national focal
point: Albania.
203. The European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. Albania:
country overview 2011.
204. Thoumi FE. Illegal drugs, economy and society in the Andes. Baltimore,
MD: J ohns Hopkins University Press 2003.
205. Tobacco use among adults--United States, 2005.Centers for Disease
Control and Prevention (CDC). MMWR. Morb Mortal Wkly Rep. 2006 Oct
27;55(42):1145-8.
206. Tobin K, Latkin C. The relationship between depressive symptoms and
nonfatal overdose among a sample of drug users in Baltimore, Maryland.
J ournal of Urban Health 2003; 80:220-229.
207. Tolstrup J , J ensen MK, Tjonneland A, Overvad K, Mukamal KJ ,
Gronbaek M. Prospective study of alcohol drinking patterns and coronary
heart disease in women and men. BMJ . 2006; 332:1244-1248.

145
208. Tyndale RF. Genetics of alcohol and tobacco in humans. Annals of
Medicine 2003; 35:94-121.
209. Uchtenhagen A, Ali R, Berglund M, Eap C, Farrell M, Mattick R,
McLellan T, Rehm J , Simpson S. Methadone as a medicine for the
management of opioid dependence and HIV/AIDS prevention. Geneva,
Switzerland: World Health Organization 2004.
210. United Nations Office on Drugs and Crime. 2008 World drug report.
Vienna, Austria: UNODC.
211. United Nations Office on Drugs and Crime. Global illicit drug trends
2000. Vienna, Austria: UNODC.
212. United Nations Office on Drugs and Crime. World drug report 2005.
213. United Nations Office on Drugs and Crime. World drug report 2006.
214. US Department of Health and Human Services. The Health Consequences
Of Smoking: Nicotine Addiction. A report Of The Surgeon General.
Rockville, Maryland: Public Health Service, Centers for Disease Control,
Center for Health Promotion and Education, Office in Smoking and Health,
1988.
215. US Department of Health and Human Services: The Health Consequences
of Smoking: A Report of the Surgeon General. Rockville, MD, US
Department of Health and Human Services, Centers for Disease Control and
Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health
Promotion, Office on Smoking and Health, 2004, chapter 2, p42.
216. Vakeflliu Y, Argjiri D, Peposhi I, Sejdini A, Melani AS. Tobacco
smoking habits, beliefs and attitudes among medical students in Tirana,
Albania. Preventive Medicine 2002; 34:370-373.
217. Vardavas CI, Kafatos AG. Smoking policy and prevalence in Greece: an
overview. Eur J Public Health. 2006; 17(2):211-213.
218. Wagner FA, Anthony J C. From first drug use to drug dependence:
developmental periods of risk for dependence upon marijuana, cocaine, and
alcohol. Neuropsychopharmacology 2002; 26:479-488.
219. Warner LA, Kessler RC, Hughes M, Anthony J C, Nelson CB. Prevalence
and correlates of drug use and dependence in the United States: results from
the national comorbidity survey. Archives of General Psychiatry 1995;
52:219-229.

146
220. Warner-Smith M, Darke S, Lynskey M, Hall W. Heroin overdose: causes
and consequences. Addiction
221. Weisner C. The provision of services for alcohol problems: a community
perspective for understanding access. J ournal of Behavioral Health Services
and Research 2001; 28:130-142.
222. Whincup P, Gilg J A, Emberson J R, J arvis MJ , Feyerabend C, Bryant A,
Walker M, Cook DG. Passive smoking and risk of coronary heart disease and
stroke: prospective study with cotinine measurement. BMJ . 2004; 329:200-
205.
223. White FJ . Nicotine addictions and the lure of reward. Nature medicine.
1988; 4:659-660
224. White IR, Altmann DR, Nanchahal K. Alcohol consumption and
mortality: modeling risks for men and women at different ages. BMJ . 2002;
325:191.
225. Windle M, Wiesner M. Trajectories of marijuana use from adolescence
to young adulthood: predictors and outcomes. Development and
Psychopathology 2004; 1007-1027.
226. Wood E, Spittal PM, Small W, Kerr T, Li K, Hogg RS, Tyndall MW,
Montaner J SG, Schechter MT. Displacement of Canadas largest public illicit
drug market in response to a police breakdown. Canadian Medical Association
J ournal 2004; 170:1551-1556.
227. Yang MJ . The Chinese drinking problem: a review of the literature and its
implication in a cross-cultural study. Kaohsiung J ournal of Medical Science
2002; 18:543-550.
228. Zevin S, Gourlay SG, Benowitz NL. Clinical Pharmacology Of Nicotine.
Clin Dermatoly; 1998;16: 557-564.

147

Shtojca 1

Pyetsori

Rrethi juaj sht njri nga 10 rrethet e przgjedhura pr kt studim dhe J u jeni nj
nga 1000 personat q do t intervistohen. Informacioni q ju do t jepni do t na
ndihmoj t kuptojm m mir situatn e t rinjve n Shqipri.

MOS e shkruani emrin tuaj n pyetsor. T gjitha prgjigjet do t ruhen n fshehtsi;
askush nuk do ta marr vesh at q ju keni shkruar. Pyetjet q jan br lidhur me
situatn tuaj sociale dhe demografike do t prdoren vetm pr t prshkruar profilin e
t intervistuarve dhe t dhnat nuk do t prdoren asnjher pr t gjetur emrin tuaj.
Lexojini pyetjet me kujdes dhe prgjigjuni me sinqeritet vetm n baz t asaj q dini,
ose q bni. Plotsimi i ktij pyetsori sht vullnetar. N se nuk ndiheni rehat t
plotsoni ndonj pyetje thjesht lijeni bosh.

Ky nuk sht nj test. Nuk ka prgjigje t drejta apo t gabuara. N se mendoni se
asnjra nga prgjigjet nuk sht ajo q doni, zgjidhni at q sht m e afrt.
Vendosni nj kryq (X) prkrah prgjigjes q keni zgjedhur.

Shpresojm q kjo prvoj tju duket interesante. N rast se keni pyetje, J U LUTEM
BEJ ENI .

Emri i intervistuesit: __________________________________

Qyteti: Bashkia/Komuna: ___________________ Rrethi____________________

T dhnat familjare dhe sociodemografik

148

1. Vendbanimi
1. zon qendrore urbane (qytet i
madh)
2. zon periferike e qytetit t
madh
3. qytet i vogl(qytez)
4. zon fshatare

2. N ciln kategori ndodhet
vendbanimi tuaj?
1. zon Kufitare
2. qytet/Fshat n brendsi t
vendit

3. Gjinia
1. mashkull
2. femr

4. Mosha
1. 13 vje
2. 14 vje
3. 15 vje
4. 16 vje
5. 17 vje
6. 18 vje
7. 19 vje
8. 20 vje
9. 21 vje
10. 22 vje
11. 23 vje
12. 24 vje
13. 25 vje
14. 26-34 vje

5. Ku jetoni?
1. n shtpin time
2.shtpi me qera
3.n shtpin e nj familjari t afrm
4.n nj institucion
5.n rrug
6.t tjera

6. Cili nga kto njerz jeton n
shtpi me ju? Nse mami dhe babi
jetojn n vende t ndryshme,
shnoni vendin ku jetoni m t
shumtn e kohs.(Shnoni me
rreth seciln alternativ)
J etoj me:
1. mami-n
2. babi-n
3. njerk-n
4. njerku-n
5. motra
6. vllezr
7. gjyshrit
8. bashkeshortin/en
9. njerz t tjer

7. A jeni n shkoll?
1. po
2. J o
8. Nse jo, a jeni i punsuar?
1. po
2. jo
9. A sht n marrdhnie pune
babai juaj?
1. po
2. jo

10. A sht n marrdhnie pune nna
juaj
1. po
2. jo

11. N cilin grup t t ardhurave
mesatare mujore bruto prfshihet
familja juaj? (q vijn nga pagat,
pensionet, bursa, qerat, t
ardhura nga pronat, para pr tù
ndar, mirqnia sociale, dhe
prfitimet nga papunsia etj.)
1. Nn 10,000 lek
2. 10,000 20,000
3. 20,000 - 40,000
4. 40,000 60,000
5. 60,000 90,000
6. Mbi 90,000

12. Statusi Martesor
1. beqar ( Pa martuar asnjher)
2. i/e martuar

149
3. i/e divorcuar
4. i/e ve

13. Cili sht viti apo klasa m e lart
e shkolls q keni mbaruar?
1. nuk kam ndjekur asnjher
shkolln
2. kam mbaruar shkolln fillore
3. klasn e shtat
4. klasn e tet
5. klasn e nnt
6. shkolln e mesme viti i par
7. shkolln e mesme viti i dyt
8. shkolln e mesme viti i tret
9. shkolln e mesme viti i katrt
10. shkolln e lart viti i par
11. shkolln e lart viti i dyt
12. shkolln e lart viti i tret
13. shkolln e lart viti i katrt
14. Pa prgjigje

14. Cili sht arsimimi i nns tuaj?
1.ka mbaruar tetvjecaren ose m pak
2.ka br disa vite n shkoll t mesme
3.ka mbaruar shkolln e mesme
4.ka br disa vite n universitet
5.ka mbaruar universitetin
6.nuk e di

15. Cili sht arsimimi i babait tuaj?
1. ka mbaruar tetvjecaren ose m
pak
2. ka br disa vite n shkoll t
mesme
3. ka mbaruar shkolln e mesme
4. ka br disa vite n universitet
5. ka mbaruar universitetin
6. nuk e di

DUHANI
16. Sa vje ishit kur keni pir pr
her t par nj cigare t tr?
1. nuk kam pir asnjher nj cigare
t tr. Kalo tek pyetja 22
2. 8 vje ose m i vogl.
3. 9 ose 10 vje
4. 11 ose 12 vje
5. 13 ose 14 vje
6. 15 ose 16 vje
7. 17 vje ose m i madh

17. Gjat 30 ditve t fundit, sa dit
keni pir cigare?
1. asnj dit
2. 1 ose 2 dit
3. 3 deri 5 dit
4. 6 deri 9 dit
5. 10 deri 19 dit
6. 20 deri 29 dit
7. 30 ditt e muajit

18. Gjat 30 ditve t fundit, n ditt
q keni pir cigare, sa cigare keni
pir n dit?
1. nuk kam pir asnj cigare gjat
30 ditve t fundit.
2. m pak se nj cigare n dit.
3. 1 cigare n dit
4. 2 deri 5 cigare n dit
7. m shum se 20 cigare n dit

19. Nse jeni nxns shkolle, gjat 30
ditve t fundit, sa her keni pir
cigare n ambjentet e shkolls?
1. asnj dit
2. 1 ose 2 dit
3. 3 ose 5 dit
4. 6 ose 9 dit
5. 10 ose 19 dit
6. 20 ose 29 dit
7. 30 ditt e muajit
8. nuk ndjek shkolln

20. A keni pir cigare cdo dit,
dmth, t paktn nj cigare do
dit gjat 30 ditve t fundit?

150
1. po
2. jo

21. Gjat 12 muajve t fundit, a u
prpoqt ndonjher t hiqnit
dor nga cigarja?
1. nuk kam pir cigare gjat 12
muajve t fundit.
2. po, jam prpjekur
3. jo

22. Nse nj miku juaj ju ofron nj
cigare, a do ta pinit at?
1. pa dyshim q po
2. ka mundsi q po
3. ka mundsi q jo
4. pa dyshim q jo

23. Gjat 12 muajve t ardhshm, a
mendoni t pini cigare?
1. pa dyshim q po
2. ka mundsi q po
3. ka mundsi q jo
4. Pa dyshim q jo

24. Ne fare vendi e perdorni
zakonisht cigaren? Ju lutem
rrethoni nj nga alternativat e
mposhtme.
1. bare/ kaf / klube
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
6. banjo (WC) publike
7. vende te tjera (ju lutem
specifiko)
_________________

ALKOOLI
25. Gjat jets suaj, sa her keni
konsumuar t paktn nj pije
alkoolike?
1. asnj dit
2. 1 ose 2 dit
3. 3 ose 9 dit
4. 10 ose 19 dit
5. 20 ose 39 dit
6. 40 ose 99 dit
7. 100 ose m shum dit

26. Gjat 12 muajve t fundit, a keni
konsumuar ndonj pije
alkoolike?(T paktn nj got
ver, nj teke raki, apo nj
shishe/kanae birr)
1. po
2. jo

27. Sa vje keni qn kur keni
konsumuar pijen e par
alkoolike, jo vetm disa gllnjka
t vogla?
1. nuk kam konsumuar kurr
pije alkoolike prvese disa
gllnjka.
2. 8 vje ose m i ri
3. 9 ose 10 vje
4. 11 ose 12 vje
5. 13 ose 14 vje
6. 15 ose 16 vje
7. 17 vje ose m i madh

28. Sa shpesh konsumoni alkool?
1. 1 her n jav ose m shum
2. 2 ose 3 her n jav
3. 3ose 4 her n muaj
4. 4 her n muaj ose m pak

29. Gjat 30 ditve t fundit, sa dit
keni konsumuar t paktn nj
pije alkoolike n ambjentet e
shkolls?
1. asnj dit
2. 1 ose 2 dit
3. 3 ose 5 dit
4. 6 ose 9 dit

151
5. 10 ose 19 dit
6. 20 ose 29 dit
7. 30 ditt e muajit

30. Gjat 12 muajve t fundit, a jeni
prpjekur ndonjher t hiqni
dor nga pijet alkoolike?
1. nuk kam konsumuar alkool
gjat 12 muajve t fundit.
2. po, jam prpjekur
3. jo

31. Gjat 12 muajve t ardhshm, a
mendoni t konsumoni pije
alkoolike?
1. pa dyshim q po
2. ka mundsi q po
3. ka mundsi q jo
4. pa dyshim q jo

32. Gjat 12 muajve t fundit, a
keni konsumuar
ndonjher aq shum
alkool, sa keni qn me t
vrtet i dehur?

1. jo, asnjeher
2. po, njher
3. po,2 deri n tre her
4. po, deri n 10 her
5. po, m shum se 10 her

33. far mund t mendojn
prindrit tuaj pr njerzit
q pijn alkool n moshn
tuaj?
1. ata mendojn q nuk sht
problem nse ju pini
ndonjeher
2. ata mendojn q nuk sht
problem nse ju pini
3. ata nuk plqejn q un
t pi, por m lejojn
ndonjeher me raste.
4. ata mendojn q nuk
duhet pir alkool aq m
tepr n moshn ton.

34. A ju kan ofruar
ndonjher alkool
prindrit, ndrkoh q ata
konsumonin pije alkoolike?
1. mamaja ime/babai nuk
pijn alkool
2. jo,kurr
3. po,nganjher
4. po, shpesh
5. po, por vetm duke shijuar
nga gotat e tyre.

35. N far vendi e prdorni
zakonisht alkoolin? Ju lutem
mposhtme.
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
specifiko) ____________

PREPARATE FARMACEUTIKE
prdorur ndonj qetsues?
1. po
2. jo kalo tek pyetja 40

37. Sa shpesh keni prdorur
qetsues?
1. 4 her n jav
2. 2-3 her n jav
3. 2-4 her n muaj
4. nj her n muaj ose m
pak

38. Gjat 30 ditve t fundit, sa nga
kto dit keni prdorur
qetsues?

152
1. 20 dit ose m shum
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

39. Rasti i fundit kur ju prdort
qetsues, si i siguruat ato?
1. i bleva ato se mi kshilloi
mjeku
2. mì dha dikush q un njoh
3. i bleva pa kshilln e mjekut
4. asnj nga t msiprmet

Drogat e Palejueshme/ KANABIS
40. A njihni personalisht njerz q
prdorin hashash ose mariuan?
1. po
2. jo

41. A keni prdorur ju vet hashash
ose mariuan?
1. po
2. jo, por m ka shkuar n mend
3. jo, nuk m ka shkuar n
mendKalo tek pyetja 47

42. N `far moshe prdort
hashash ose mariuan pr her t
par?
.vje

prdorur hashash ose mariuan?
1. po
2. jo
44. Sa shpesh keni prdorur
mariuan ose hashash?
1. 4 her n jav
2. 2-3 her n jav
3. 2-4 her n muaj
4. nj her n muaj ose m pak

kto dit prdort hashash ose
mariuan?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

46. N far vendi e perdorni
zakonisht hashashin? Ju lutem
mposhtme.
2. shtpi
3. rrug
3. parqe
4. shkolla
specifiko)_____________

EKSTAZI
prdorin ekstazi?
1. po
2. jo

48. A keni prdorur ju vet ekstazi?
1. po
2. jo ---- Kalo tek pyetja 53

49. N `far moshe prdort ekstazi
pr her t par?
.vje

prdorur ekstazi?
1. po
2. jo

153
kto dit prdort ekstazi?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

zakonisht Ekstazin? Ju lutem
mposhtme.
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
7. vende t tjera(ju lutem
specifiko)
________________

AMFETAMINAT
prdorin amfetamina?
1. po
2. jo

54. A keni prdorur ju vet
amfetamina?
1. po
2. jo ---- Kalo tek pyetja 59

prdorur amfetamina?
1. po
2. jo

56. N mosh keni prdorur
amfetamina pr her t par?
vje

amfetamina?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

zakonisht amfetaminn? Ju
lutem rrethoni nj nga
alternativat e mposhtme.
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
7. vende t tjera (ju lutem
specifiko) ___________

KOKAINA
prdorin kokain?
1. po
2. jo

60. A keni prdorur ndonjher
kokain?
1. po
2. jo ----- Kalo tek pyetja 65

154
kokain pr her t par?
...........vje

prdorur kokain?
1. po
2. jo

amfetamina?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

zakonisht kokainn? Ju lutem
mposhtme.
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
specifiko)
_________________

HEROINA
prdorin heroin?
1. po
2. jo

66. A keni prdorur vet heroin?
1. po

heroin pr her t par?
............vje

prdorur heroin?
1. po
2. jo

kto dit keni prdorur heroin?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

zakonisht heroinn? Ju lutem
mposhtme..
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
specifiko)
________________

155
71. A i keni shkmbyer ndonjher pajisjet e injektimit t drogs, nse injektoni
heroin
1. po
2. jo

72. Nse keni shkmbyer pajisjet e injektimit t drogs, me k e keni br
shkmbimin?
1. me t dashurin, t dashurn time
2. me nj mik
3. me ata me t cilt kemi marr drog
4. me t panjohur
5. nuk kam shkmbyer pajisjet

RELEVIN (jo i detyrueshm)
prdorin relevin?
1. po
2. jo
74. A keni prdorur vet relevin?
1. po

relevin pr her t par?
..........vje

prdorur relevin?
1. po
2. jo

kto dit keni prdorur ju
relevin?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit
5. nuk kam prdorur

zakonisht relevinin? Ju lutem
mposhtme.
2. shtepi
3. rruge
4. parqe
5. shkolla
specifiko)
__________________

LSD
prdorin LSD?
1. po
2. jo

156
80. A keni prdorur vet LSD?
1. po
2. jo - kalo tek pyetja 85

81. N mosh keni prdorurLSD
pr her t par?
............ vje

prdorur LSD?
1. po
2. jo

83. Gjat 30 ditve t fundit, sa her
keni prdorur LSD?
2. 10-19 dit
3. 4-9 dit
4. 1-3 dit.
5. nuk kam prdorur

zakonisht drogn?
2. shtpi
3. rrug
4. parqe
5. shkolla
specifiko)
__________________

85. N drogat e listuara m posht, ciln (nse) keni provuar t PARN?
1. Nuk kam provuar asnj nga substancat e listuara m posht
2. Qetsuesit (Pa rekomandimin e mjekut q tù tregonte `t bnit)
3. Marijuana ose hashash
4. LSD
5. Amfetamina
6. Krak
7. Kokain
8. Relevin
9. Heroin
10. Ekstazi
11. Nuk e di far ishte

86. A keni marr ndonjher dy ose m shum droga (prfshi alkool) n t njjtn
koh?
1. po
2. jo

87. A keni br ndonjher marrdhnie seksuale nn ndikimin e ndonjrs prej
drogave t prmendura n kt pyetsor?
1. po
2. jo

157
OPINIONET

88. Cili sht mendimi tuaj pr veprimet e mposhtme q mund t bjn t
tjert.?
Shnoni nj kryq (X) n secilin resht.

1) Nuk e aprovoj; 2)Absolutisht nuk e aprovoj; 3)Aprovoj; 4)nuk e di

1 2 3 4
1 T pish 10 ose m shum cigare n dit
2 T pini nj ose disa paketa cigaresh n dit
3 T konsumosh 5 ose m shum pije alkoolike me rradh do fundjav
4 T provosh mariuan ose hashash (kanabis, drog, barishte) njher ose
dy

5 T pish mariuan ose hashash rastsisht
6 T pish mariuan ose hashash rregullisht
7 T provosh LSD ose disa haluinogene t tjera nj ose dy her
8 T provosh heroin nj ose dy her
9 T provosh qetsues (pa rekomandimin e mjekut ) nj ose dy her
10 T provosh amfetamina nj ose dy her
11 T provosh krak nj ose dy her
12 T provosh kokain nj ose dy her
13 T provosh ekstazi nj ose dy her
14 T provosh ngjits (glue,inhalant ) nj ose dy her

158

*Nj "pije": sht nj got ver, nj shishe ose kanae birr, nj teke raki ose pije
alkoolike t prziera.

89. Si mendoni, sa shum rrezikojn t dmtojn vetveten (fizikisht ose n mnyra
t tjera) nse ata bjn nj nga t mposhtmet? Shnoni nj kryq (X) pr seciln
rresht
1) asnj rrezik;2)rrezik i leht; 3)rrezik i tolerueshm; 4)rrezik i madh; 5)nuk e di

1 2 3 4 5
1 T pish her pas here cigare
2 T pish nj ose disa paketa n dit
3 T konsumosh nj ose dy pije* pothuajse do dit
4 T konsumosh 4 ose 5 pije* pothuajse do dit
5 T konsumosh 4 ose 5 pije* pothuajse do fundjav
6 T provosh mariuan ose hashash (kanabis,drog, bim) nj ose dy her
7 T pish mariuan ose hashash nganjher
8 T pish mariuan ose hashash rregullisht
9 T provosh LSD njher ose dy
10 T prdorsh LSD rregullisht
11 T provosh amfetamina njher ose dy
12 T prdorsh amfetamina rregullisht
13 T prdorsh kokain ose krak njher ose dy

159
14 T prdorsh kokain ose krak
15 T prdorsh Ekstazi nj her ose dy
16 T prdorsh ekstazi rregullisht
17 T provosh ngjits, glue ose inhalant njher ose dy
18 T prdorsh ngjits, glue ose inhalant rregullisht

*Nj "pije" sht nj got ver (rreth 15 ml), nj shishe ose kanae birr (rreth 50 ml),
nj teke pije alkoolike (rreth 5 ml) ose pije mikse.

90. Si mendoni sa e vshtir sht t arrini nj nga zgjedhjet e mposhtme, nse ju
e dshironi? Shnoni nj kryq pr seciln rresht:
1)e leht; 2)shum e leht; 3)e pamundur; 4)e vshtir; 5)disi e vshtir; 6)nuk e di

1 2 3 4 5 6
1 Cigare
2 Nj shishe t vogl me pije alkooolike (rreth 35 ml)
3 Marijuan ose hashash (kanabis, drog, bim)
4 LSD ose halucinogene t tjera
5 Amfetamina
6 Qetsues
7 Krak
8 Kokain
9 Ekstazi
10 Heroin
11 Ngjits (glue,inhalant )

160

91. A keni pasur ndonjher nj nga problemet e mposhtme?
Shnoni nj kryq pr seciln rresht:
1. po sepse kisha prdorur drog dhe alkool
2. po sepse kisha prdorur drog
3. po sepse kisha prdorur alkool
4. jo nuk kisha prdorur as drog as alkool
5. J o nuk kam nj problem t till

1 2 3 4 5
1 Grindje ose diskutim
2 Prleshje ose grindje
3 Aksident ose dmtim
4 Humbje parash ose sende t tjera me vler
5 Dmtim n objekte ose n rroba
6 Probleme n marrdhniet tuaja me prindrit
7 Probleme n marrdhniet tuaja me miqt
8 Probleme n marrdhniet tuaja me msuesit
9 Performanc t dobt n shkoll dhe n pun
10 Viktim e nj plakitjeje ose grabitjeje
11 Shqetsime me policin
12 I shtruar n spital ose i pranuar n nj dhom emergjence.
13 Pasi kryet marrdhnie seksuale, u penduat ditn tjetr
14 I prfshir n nj marrdhnie seksuale t pambrojtur

Doktoratura Fiona Todhri Fakulteti I Shkencave Sociale Departamenti I Punes Sociale

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Doktoratura Fiona Todhri Fakulteti I Shkencave Sociale Departamenti I Punes Sociale

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Doktorante Udhheqse Shkencore

Fiona TODHRI Prof. Dr. Milika DHAMO

Shqipria jugore prfshin studimin e zhvilluar n rrethet: Berat, Fier, Gjirokastr,

Ktu prfshihen subjektet q jetojn n shtpi me qira, tek t afrmit e tyre, n

Ktu prfshihen subjektet q jetojn n shtpi me qira, tek t afrmit e tyre, n

Ktu prfshihen subjektet q jetojn n shtpi me qira, tek t afrmit e tyre, n

OR (95% CI) P OR (95%

Ktu prfshihen subjektet q jetojn n shtpi me qira, tek t afrmit e tyre, n

Ky model sht kontrolluar njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n

Ky model sht kontrolluar njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n

Ky model u kontrollua njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n tabel.

Ky model sht kontrolluar njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n

Ky model sht kontrolluar njkohsisht pr t gjith variablet e paraqitura n

Вам также может понравиться