Sander Cox

Katholieke Universiteit Leuven

Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

1
Vergelijkende inhoudsanalyse Nederlandse en Curaaose kranten over politieke crisis
2012-2013 en aansluitend; wederzijdse beeldvorming koninkrijkspartners

Sander Cox
September 2014

E-mail: coxvessem@hotmail.com

Samenvatting

Deze masterthesis heeft betrekking op een vergelijkende inhoudsanalyse tussen Nederlandse en
Curaaose kranten naar aanleiding van twee politieke casussen. De eerste casus heeft betrekking op
de voormalig minister-president van Curaao Gerrit Schotte en de tweede casus heeft betrekking op
de politicus Helmin Wiels, die op 5 mei 2013 werd doodgeschoten. Om deze twee Curaaose casussen
zo goed mogelijk te belichten, hebben we voor deze inhoudsanalyse gekeken naar twee
onderzoeksmaanden: oktober 2012 (1-31 oktober) en mei 2013 (6-31 mei). Dit zijn twee maanden
waarin beide politici zowel in Nederland als Curaao het nieuws haalden. Voor het Nederlandse
perspectief keek men naar artikelen uit NRC Handelsblad en De Volkskrant en bij de Curaaose
kranten selecteerde men Amigoe Curaao en het Antilliaans Dagblad. De in totaal 216 geselecteerde
artikelen zijn meegenomen in het kwantitatieve deel van het onderzoek. Dit deel van het onderzoek
focust voornamelijk op framing en de betrokken actoren. Daarnaast werd met een breder perspectief
gekeken naar beeldvorming met betrekking tot Curaao en de Curaaose politiek alsook de
wederzijdse koninkrijksrelaties tussen Nederland en Curaao.

Om de inhoud van de artikelen en daarmee ook de beeldvorming diepgaander te kunnen analyseren,
werd een aanvullend kwalitatief onderzoek uitgevoerd op basis van discours analyse. Hiervoor werd
concreet gekeken naar alle 27 opinirende artikelen. Uitgesproken en kwalitatieve passages over
Schotte, Wiels, de Curaaose politiek en de koninkrijksband staan hierin centraal.

Introductie

De centrale aanleiding voor dit onderzoek vormt de discussie over de toekomst cq. mate van
autonomie/onafhankelijkheid van Curaao. Daarnaast vormt de viering van 200 jaar Koninkrijk der
Nederlanden in 2014 een mooie aanzet om eens te kijken naar wat deze concrete nieuwsthemas voor
gevolgen hebben (gehad) voor de koninkrijksband.

Vanuit de Nederlandse media wordt de grote koninkrijkspartner nog wel eens in verband gebracht met
termen als integriteit, corruptie en vriendjespolitiek. Het raakt de interesse in de vraag hoe er nu
werkelijk over Curaao wordt bericht. Op het moment dat er steeds meer vraagtekens rezen rond de
integriteit van de toenmalige premier Gerrit Schotte en deze signalen ook het Nederlandse nieuws
bereikten, was het snel duidelijk dat dit een uitgelezen onderwerp zou zijn. Hiermee zou het mogelijk
zijn het verschil in berichtgeving tussen de Nederlandse en Curaaose kranten te analyseren, als het
gaat om n onderwerp dat juist deze negatieve aspecten als integriteit, corruptie en vriendjespolitiek
in zich heeft en dus ook raakt aan de wederzijdse koninkrijksband. Gaandeweg is de opkomst van
Wiels en PS uitgegroeid tot een steeds groter nieuwsonderwerp dat ook in Nederland breed werd
uitgemeten.






Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

2
Onderzoeksvragen

Om het overzicht te bewaren, is dit onderzoek uitgesplitst in de volgende vier
onderzoeksvragen en vijf deelvragen.

Onderzoeksvraag 1: Hoe is het gesteld met de aanwezigheid van de vijf generische
nieuwsframes van Semetko & Valkenburg
(verantwoordelijkheidsframe, human interest-frame, conflictframe,
moraliteitsframe en economische gevolgenframe) in berichtgeving
over Schotte door enerzijds de Nederlandse en anderzijds de
Curaaose kranten?

Deelvraag 1: Wat zijn hierin de verschillen tussen NRC en De Volkskrant?

Deelvraag 2: Wat zijn hierin verschillen tussen Amigoe en het AD?

Onderzoeksvraag 2: Welke actoren komen aan bod?

Onderzoeksvraag 3: Waarin verschillen de Curaaose en Nederlandse kranten qua
neutraliteit/onpartijdigheid betreffende Schotte en Wiels?

Onderzoeksvraag 4: Wat heeft de Nederlandse berichtgeving over Schotte en Wiels voor
gevolgen (gehad) voor de Nederlandse beeldvorming van de
Curaaose politiek?

Deelvraag 4: Waarin bestaan verschillen tussen de Nederlandse en Curaaose
kranten wat betreft beeldvorming van de Curaaose politiek?

Deelvraag 5: In hoeverre is de koninkrijksband tussen Nederland en Curaao
veranderd, enerzijds voor en na het kabinet Schotte en anderzijds voor
en na de opkomst en uiteindelijke moord op Helmin Wiels?

Methodologie

De twee Nederlandse kranten zijn voor dit onderzoek geselecteerd vanwege verschillende redenen.
NRC vanwege de reputatie als kwaliteitskrant en De Volkskrant omdat het in deze periode als enige
Nederlandse krant de beschikking had over een vaste correspondent. Vanuit het perspectief van
onderlinge vergelijkbaarheid was het eerste plan om net als De Nil
1
te kiezen voor NRC en De
Telegraaf. Uit een inventarisatie bleek echter dat De Telegraaf in de laatste jaren wel erg beperkt en
incidenteel heeft bericht over Curaao, en daarnaast geen eigen correspondent meer heeft. Daarom is
gekozen voor De Volkskrant in plaats van De Telegraaf. De artikelen uit de Nederlandse kranten
werden geselecteerd uit de LexisNexis databank. Hierbij werd gezocht op drie sleutelwoorden: Schotte
en Curaao of Wiels en Curaao. De Curaaose kranten kennen geen centrale databank zoals
LexisNexis. Daarom heeft men alle kranten uit de twee onderzoeksmaanden een voor een moeten
downloaden om daarna de artikelen op te sporen waarin Schotte en/of Wiels voorkwam.




1
De Nil. K (2012), Het beeld van Aruba, Curaao en de Nederlandse Antillen in de Nederlandse kranten,
meesterproef Katholieke Universiteit Leuven

Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

3
Tabel 1. Aantal artikelen definitieve selectie
Oktober 2012 Mei 2013 Totaal
NRC 9 8 17
VK 13 7 20
Amigoe 36 46 82
AD 54 43 97
58 61 216

Zoals vermeld is het codeboek van Klaas de Nil gebruikt als codeboek voor de inhoudsanalyse van dit
onderzoek. Het codeerinstrument bestaat uit vier delen van in totaal 33 variabelen. In het kader van
OV 3 (Waarin verschillen de Curaaose en Nederlandse kranten qua neutraliteit/onpartijdigheid
betreffende Schotte en Wiels?) zijn vier variabelen meegenomen die specifiek ingaan op de vraag hoe
enerzijds de actor en anderzijds de auteur zich verhoudt tot Schotte en/of Wiels. Voor de uitvoering
van de aanvullende kwalitatieve analyse is gebruik gemaakt van de kritische discoursanalyse van Teun
van Dijk.
2
Op deze analyse wordt een beroep gedaan tijdens de bestudering van de opinirende
artikelen. Hierin kijkt men concreet naar kwalitatieve beschrijvingen over enerzijds Schotte en Wiels,
ten tweede de Curaaose politiek en tot slot de wederzijdse koninkrijksband. De belangrijkste
richtpunten hierin vormen het specifieke woordgebruik zoals geladen woorden, constateringen en
metaforen, alsmede de argumentatie. De keuze om in dit onderzoek uitsluitend te focussen op
opinirende artikelen is te verklaren vanuit het kwalitatieve oogpunt. Dit soort artikelen zijn bij uitstek
geschikt om een subjectief inzicht te krijgen in de verschillen tussen de kranten.

Resultaten

Kwantitatief

De Nederlandse kranten vermelden in het overgrote deel van de artikelen de naam van de
journalistieke maker. Bij Amigoe (82.9 %) en het AD (81.4 %) is het bij een ruime meerderheid van
de artikelen juist onbekend wie de auteur is. In 121 artikelen is sprake van een nieuwsbericht met
achtergrondinformatie. Het aandeel opinirende artikelen levert duidelijk wat verschillen op. Bij NRC
en De Volkskrant ligt dat op respectievelijk 23.5 en 35 %, terwijl dat bij de Curaaose kranten een
stuk lager ligt: 9.8 % (Amigoe) en 10.3 % (AD). Daarnaast is een aanzienlijk deel van de artikelen in
Amigoe (24.4 %) en het AD (28.9 %) te typeren als een interviewartikel, gebaseerd op een interview
met n bepaald individu.

Framing

Van de vijf types frame hebben het moraliteitsframe (M= .04, SD= .25) en het economische
gevolgenframe (M= .08, SD= .17) een dermate beperkt aandeel in dit onderzoek, dat deze frames niet
zijn meegenomen in de verdere resultaten van dit onderzoek. Ook bij de Nederlandse kranten
afzonderlijk is het conflictframe (M= .66, SD= .41) overheersend aanwezig. De gemiddelde score voor
dit frame heeft gemiddeld een waarde die ongeveer .25 hoger ligt dan het op n na meest
voorkomende frame: het verantwoordelijkheidsframe (M= .41, SD= .41). Ook bij de Curaaose

2
Dijk, T. van, Ting-Toomety, S. , Smitherman, G. & Troutman, D. (1997). Discourse, ethnicity, culture and
racism. In T.A. van Dijk (ed.), Discourse as Social Interaction. London: Sage.

Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

4
kranten is het conflictframe (M= .44, SD= .44) gemiddeld gezien het meest voorkomende frame. Als
men de drie gemiddeldes bij elkaar neemt en deelt door drie, valt het op dat bij Nederlandse kranten
(M= .42, SD= .34) meer sprake is van framing dan bij de Curaaose kranten (M= .33, SD= .36).

In NRC (M= .62, SD= .38) en De Volkskrant (M= .70, SD= .44) overheerst het conflictframe. De
grootste verschillen zijn te zien in de aanwezigheid van het verantwoordelijkheidsframe en het human
interest-frame. Bij NRC is het verantwoordelijkheidsframe (M= .50, SD= .40) ruimer
vertegenwoordigd dan in De Volkskrant (M= .33, SD= .41). Ook het human interest-frame is bij NRC
(M= .27, SD= .24) meer aanwezig dan bij De Volkskrant (M= .13, SD= .16). Over het algemeen is in
NRC (M= .46, SD= .34) maar 7 % meer framing terug te vinden dan in De Volkskrant (M= .39, SD=
.34). In zowel Amigoe (M= .41, SD= .45) als het AD (M= .48, SD= .44) is het conflictframe het meest
vertegenwoordigd. In totaal komt in Amigoe (M= .32, SD= .36) nagenoeg evenveel framing voor als
in het AD (M= .34, SD= .36).

Tabel 2: Framing in alle artikelen (n= 216)
M SD
Conflict .49 .44
Verantwoordelijkheid .31 .38
Human interest .25 .25

Kwalitatief

Schotte en Wiels

Het valt op dat voornamelijk negatief geladen vergelijkingen worden gemaakt. Het AD gebruikt als
enige n positieve metafoor. De negatief geladen metaforen richten zich voornamelijk op het imago
van de oud-premier.

Hij dacht een nieuw soort Fidel Castro te worden en toen dat niet lukte, ging hij zijn eigen
incompetentie verhullen in loze praat en de schuld steeds maar op anderen schuiven. (Amigoe, artikel
227, opinie)

het vechtkabinet Schotte, waarmee niet alleen het vertrouwen intern maar vooral ook van de
samenleving als geheel danig op de proef is gesteld. (AD, artikel 143, commentaar)

In vergelijking met Schotte wordt Wiels in de opinirende artikelen een stuk positiever belicht. In de
metaforische beschrijvingen is in beide Curaaose kranten voornamelijk aandacht voor het volkse
karakter van Wiels. Amigoe vat met stigmatiserend, intimiderend en beledigend in harde
bewoordingen de politieke stijl van de voormalig partijleider van Pueblo Soberano samen. De
Nederlandse kranten zijn over het algemeen iets kritischer over Wiels. Zo is in De Volkskrant een
duidelijk verzet te klinken tegen het ophemelen van de politicus na zijn dood. De Nederlandse
dagbladen en dan voornamelijk De Volkskrant beeldden Wiels af als een politicus die veel problemen
blootlegde maar tegelijkertijd zelf ook niet van onbesproken gedrag was.

Wiels was een kolkende rivier, die soms te veel moeite had om in haar bedding te blijven. (Amigoe,
artikel 67, opinie)

een buitengewoon controversile persoon, die om reden dat hij dingen fel en ongezouten zei en
daarmee een grote schare aanhangers had maar bij anderen ook veel verweer en aversie opriep. (AD,
artikel 143, commentaar)


Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

5
Dat het corruptie en fraude aanpakt met dezelfde volhardendheid en energie die hij aan de dag
legde. (NRC, artikel 197, commentaar)

Wiels beledigde menigeen tot op het bot. Zijn wekelijkse redevoeringen op de radio mondden steevast
uit in ordinaire scheldpartijen. Hij deed het, dat moet gezegd, zonder aanzien des persoons. (De
Volkskrant, artikel 220, opinie)

In Amigoe komt men een opvallende boodschap tegen waarin wordt verwezen naar het politieke
beleid van beide politici.

kunnen een voorbeeld geven door van nu af aan over de inhoud te discussiren en niet politieke
tegenstanders persoonlijk aan te vallen en voor van alles en nog wat uit te maken, zoals dat de laatste
jaren kennelijk normaal is geworden. (Amigoe, artikel 223, commentaar)

Curaaose politiek

Als men iets breder analyseert dan enkel Schotte en Wiels, is te zien dat het AD in n opinieartikel
opneemt voor de Curaaose democratie die krachtig genoeg blijkt om een malafide betuur buiten
Forti te zetten. NRC probeert in dit verband de Curaaose bestuurscrisis te verklaren vanuit de
cultuurverschillen. De Volkskrant kijkt juist nog iets breder door ook te verwijzen naar bijvoorbeeld
de georganiseerde misdaad en justitie.

Als straks dezelfde coalitie opnieuw aantreedt, ontstaat bovendien de paradoxale situatie dat het de
rommel moet opruimen die het zelf veroorzaakte. (NRC, artikel 189, commentaar)

Koninkrijksrelaties

Passages over de koninkrijksband tonen allereerst aan dat in de Nederlandse kranten meer aandacht is
voor de interne koninkrijksband. In de Curaaose kranten komt de nodige ergernis naar voren over de
Nederlandse onwetendheid en diens dominante houding. Ook wordt geklaagd dat Nederland zijn
statutaire verantwoordelijk niet neemt als verantwoordelijke voor goed bestuur in andere landen.

De staatkundige binding met het eiland biedt Nederland sinds de afschaffing van de slavernij geen
enkel (economisch) voordeel. (AD, artikel 127, analyse)

Waar in de Curaaose dagbladen wordt geklaagd over de Nederlandse onwetendheid, ziet men bij de
Nederlandse collegas een soortgelijk patroon. Ook wordt verwezen naar het kolonialisme en het
slavernijverleden om de huidige situatie in perspectief te plaatsen. In De Volkskrant wordt met name
kritiek geuit op de verantwoordelijkheid van Nederland ten opzichte van haar Caribische
koninkrijkspartner. Deze te softe houding zou volgens de Nederlandse krant voortkomen uit angst
voor neokoloniale gevoeligheden. Beide Nederlandse kranten proberen door de historische parallellen
dieper in te gaan op de koninkrijksband, nog dieper en uitgebreider dan de Curaaose collegas.

Een Nederlands politicus met de voormalige Antillen in zijn portefeuille scoort bonuspunten als hij
zich op het standpunt stelt dat we er zo snel, pijnloos en goedkoop mogelijk vanaf moeten zien te
komen. (De Volkskrant, artikel 211, column)








Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

6
Discussie en conclusie

In zowel de Curaaose als de Nederlandse kranten komt een aantal passages voor dat laat
doorschemeren dat de wederzijdse koninkrijksband er niet beter op is geworden sinds de politieke
aanwezigheid van Schotte en Wiels. De volgende drie onderstaande formuleringen onderstrepen dat
wederzijds veel ergernissen bestaan - Nederlandse onwetendheid, dominante houding en de
statutaire verantwoordelijkheid van Nederland om in te grijpen- en dat de casussen Schotte en Wiels
de koninkrijksrelatie tussen Nederland en Curaao verder op scherp hebben gezet. Deze constatering
sluit goed aan bij de opmerking dat Al te nauwe betrokkenheid van Nederland als bemoeizucht en
betutteling wordt aangemerkt. (Saleh, 2006, p. 3)

Men kan kortom voorzichtig stellen dat de wederzijdse koninkrijksband er eerder slechter dan beter op
is geworden sinds de politieke intrede van Schotte en Wiels. De manier waarop de twee Nederlandse
kwaliteitskranten de politieke situatie proberen te duiden, geeft in elk geval aan dat deze printmedia
hun best lijken te doen de Nederlandse onwetendheid over Curaao en de politieke situatie aldaar te
verkleinen. Hoe dan ook, het koloniale verleden blijft de verhoudingen mentaal benvloeden.

Limitaties en aanbevelingen voor vervolgonderzoek

Bij het interpreteren van de onderzoeksresultaten is het steeds belangrijk om bewust te zijn van een
aantal opmerkingen. Voor het evenwicht en de representativiteit van de inhoudsanalyse was het beter
geweest om naast Amigoe een van de Papiamentstalige dagbladen te gebruiken zoals Extra. Mijn
kennis van het Papiaments is echter te gering om een diepgravende inhoudsanalyse te kunnen
toepassen in deze taal.

Uit het literatuuronderzoek is gebleken dat de traditionele media nog altijd een bepalende rol spelen.
Hoe is dit te verklaren? Deze vraag alleen zou alleen al vervolgonderzoek kunnen opleveren. Men
heeft zich in dit onderzoek gericht op twee casussen. In de tweede onderzoeksmaand staat de nasleep
van de moord op Wiels centraal in de berichtgeving, en in de eerste onderzoeksmaand is dat
voornamelijk gericht op de nasleep van Schotte die zich opsloot in het regeringsgebouw en de val van
zijn kabinet. Het is dus logisch dat Wiels iets positiever wordt belicht. Een hypothese die in het
onderzoek grotendeels wordt bevestigd. Hier valt tegenover te stellen dat beide casussen niet alleen op
zichzelf staan, maar ook een breder perspectief bieden in de vorm van het thema politieke crisis in
Curaao. Deze beperking van het onderzoek geeft desalniettemin aanleiding tot een vergelijkende
inhoudsanalyse naar de beeldvorming van Wiels voor n na dat hij werd vermoord.

Om de twee politieke onderzoekscasussen in een breder perspectief te plaatsen, zou het voor nieuw
onderzoek interessant en relevant zijn om deze onderzoeksresultaten voor te leggen aan n of twee
Curaaose en n of twee Nederlandse politicologen. Voor deze masterthesis was echter niet genoeg
tijd om dit aanvullend op het kwantitatieve en kwalitatieve gedeelte ook nog te analyseren.

Zoals eerder vermeld, levert een vergelijkingsanalyse de nodige beperkingen op. Dat men
berichtgeving over twee casussen kan vergelijken tussen twee koninkrijkspartners, biedt echter een
relevante en completere inkijk in de manier waarop wordt bericht over twee casussen en in diepere zin
over de Curaaose politiek en de koninkrijksband, dan dat men alleen kijkt naar de berichtgeving van
ofwel de Curaaose ofwel de Nederlandse kranten. In die zin is dit onderzoek dus een mooie
aanvulling op de het voorgaande onderzoek van de KU Leuven (De Nil, 2012).


* Sander Cox is medeoprichter van de eerste multimediale website van Curaao: Versgeperst.com. Daarnaast
werkte hij in 2010 vanuit Curaao zeven maanden voor dit online medium.

Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

7
Referenties

Alofs L. (2012), Onderhorigheid en separatisme: koloniaal bestuur en lokale politiek op Aruba 1816-
1955, proefschrift

Billiet J. en Waege H. (Eds.) (2011), Een samenleving onderzocht, methoden van sociaal-
wetenschappelijk onderzoek, Berchem: 2
e
druk, 11
e
oplage 2011, uitgeverij De Boeck nv

Cebuco (2013), De performances van de nieuwsmerken: oplage, print- en online bereik [01.08.2014,
Cebuco: http://www.cebuco.nl/dagbladen/artikel/oplagecijfers_dagbladen_2012)

Dijk, T. van, Ting-Toomety, S. , Smitherman, G. & Troutman, D. (1997). Discourse, ethnicity, culture
and racism. London: Sage.

Goede M.P. Dr. (2006), Media en democratie: aspecten van governance van de media op Curaao,
UNA Publications 2006, pp. 161-179

Hallin D.C. en Mancini P. (2004), Comparing media systems: three models op media and politics,
Cambridge University Press International Communication Gazette (2009), Media regulation in small
states, pp. 7-17

Jansen T. (2011), Beeldvorming van Antillianen in de Nederlandse media, reflectiewerkstuk Fontys
Hogeschool Journalistiek

Nederlandse Omroep Stichting (NOS), Hero Brinkman vindt Antillen nog steeds boevennest
[01.08.2014, NOS: http://nos.nl/audio/26726-hero-brinkman-vindt-antillen-nog-steeds-
boevennest.html]

Nil. K. de (2012), Het beeld van Aruba, Curaao en de Nederlandse Antillen in de Nederlandse
kranten, meesterproef Katholieke Universiteit Leuven

Oltheten Th., H. (1978), Communicatie in de Nederlandse Antillen: achtergronden voor een media-
beleid

Oostindie G. (1999), Dromen en Littekens, Amsterdam: Amsterdam University Press

Oostindie G. en Sutton P (2006)., Small scale of the scholarly literature, with special reference to
Caribbean

Oostindie G. en Verton P. (1998), Ki sorto die Reino/What kind of kingdom?: Antillian and Aruban
views and expectations of the Kingdom of the Netherlands, Nieuw West Indische gids 72 no. 1 & 2:
43-75

Philo. G. (2008), News content studies, media group methods and discourse analysis: a comparison of
approaches

Rosenmller P. (2011), Doe het zelf: rapport van de Commissie Onderzoek Curaao (ingesteld bij
Koninklijk Besluit van 8 augustus 2011)

Rutgers W. (1996), Beneden en boven de wind. Literatuur van de Nederlandse Antillen en Aruba,
Amsterdam: De Bezige Bij

Sander Cox
Katholieke Universiteit Leuven
Academiejaar 2013-2014
MASTERPROEF aangeboden tot het verkrijgen van de graad van Master of Science in de
Communicatiewetenschappen

8
Saleh J. (2006), Oratie 50 jaar statuut van het Koninkrijk der Nederlanden: in vrijheid en
verscheidenheid verbonden of tot elkaar veroordeeld?

Sijtsma F. (2012), Mediawetgeving op Curaao: Een onderzoek naar hoe hoofdredacteuren van
Curaaose nieuwsmedia denken over journalistieke zelfregulering in de vorm van een mediaraad,
meesterproef

Silberie R. (1992), Kijk, luister & leesonderzoek: Curaao, december 1991: de belangrijkste
resultaten, Curaao: Universiteit van de Nederlandse Antillen, Faculteit der sociale en economische
wetenschappen

Strauss A. en Corbin J. (1990), Basics of qualitative research, grounded theory procedures and
techniques, Sage Publications

Transparency International (2013), National integrity system assessment: Curaao 2013

Wester, F. e.a. (red) (2006), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap