UVOD

Parlamenti se javljaju u Evropi u 13., negdje u 14.vijeku. U Velikoj Britaniji javljaju se postupno
još od početka 13. vijeka iz savjetodavnog tijela monarha (Veliki savjet). Kako je građanstvo
jačalo u borbi protiv apsolutne monarhije, tako su se u Evropi rađali parlamenti. Tek s
uspostavljanjem ustavnih oblika vladavine i primjenom trodiobene strukture vlasti,
parlamentarnim monarhijama, demokratijama parlamenti postaju središte demokratske
artikulacije interesa naroda i građana.
Parlament vodi poreklo iz Velikog saveta (Magnum Concilium), koji je u 12. vijeku sazivao
monarh i koji je bio sastavljen od moćnije vlastele i sveštenstva. Velikom poveljom iz 1215.
ustaljuje se praksa sazivanja ovog tijela. Magnum Concilium se polako pretvara u Parlament,
sastavljen od plemstva, sveštenstva i građanstva. Dvodoma struktura se stvara u 14. vijeku,
izdvajanjem Gornjeg doma (crkvena vlastela) i Donjeg dom (predstavnici grofovija i gradova i
sitno plemstvo).
U parlamentarizmu monarhijskog oblika (parlamentarna monarhija) evidentna je hegemonija
premijera - primjer je dvostranačje Velike Britanije.
Gornji dom ima 1080, a donji dom 650 zastupnika.
Funkcija parlamenta su brojne i u većini zemalja su opisane u njihovim ustavima. Parlament
ima: zakonodavnu (donosi zakone) funkciju, kreativnu (izvodi vlada), kontrolnu (nadzire vladu i
upravu), , određuje i potvrđuje proračun, raspravlja o političkim pitanjima važnim za politički
život naroda i države. Parlament nadalje, ima funkciju artikulacije (artikulira javno mišljenje i
interese).
Parlamentarizam je predstavnički sistem vladanja u čijem je središtu parlament kao
predstavničko tijelo naroda i izraz narodnoga suvereniteta, posredno izraženoga preko narodnih
zastupnika. Parlament se može suspendovati ili ignorisati. Tada se govori o autoritarnim i
totalitarnim oblicima političkoga djelovanja. Postoje vremena krize parlamenta i
parlamentarizma.
Što se tiče ustavnopravnog položaja vlade u Velikoj Britaniji, može se govoriti o nepostojanju
odredbi. U vezi s parlamentarizmom, može se govoriti i o prezidencijalizmu ili prezidencijalnom
načinu vladanja, s naglašenom ulogom predsjednika države u odnosu na parlament. U
parlamentarizmu vlada se izvodi iz parlamenta: ostavka vlade u slučaju izglasavanja

1
nepovjerenja, pravo raspuštanja parlamenta, vladajuća stranka pod nadzorom šefa
vlade,disciplina parlamentarnih frakcija.

1. PARLAMENT U BRITANIJI

1.1 Položaj britanskog parlamenta

Britanski sistem slovi kao parlamentarna demokratija, što daje ideju da je sjedište vrhovne
vlasti u Parlamentu. Po engleskom ustavu, Parlament ima pravo da donese ili poništi bilo koji
zakon, pri čemu nijednom pojedincu ili organu nije engleskim zakonima dato pravo
nepriznavanja ili neprimjenjivanja tih zakona.
U novije vrijeme, ovakva pozicija parlamenta se teško može očuvati. Ulaskom u Evropsku
Uniju, kao nadnacionalnu zajednicu i prihvatanjem njenih zakona, pravila i institucija, kao i
potpisivanjem Evropske konvencije od ljudskim pravima, čime se Evropskom sudu za ljudska
prava daje mogućnosti revizije i poništenja bilo kojega akta države, pa i zakona, parlament
drastično gubi na svojoj nadmoćnosti. Pored toga, dublji uvid u stvarne tokove političkog života i
raspodjele moći, pokazuje znatno skromnije mjesto Parlamenta u britanskom političkom sistemu
od onog koje mu se pripisuje.
Funkcije parlamenta

(1) zakonodavna funkcija

(2) izbor vlade
(3) kontrola i kontrabalansiranje izvršne vlasti
(4) odobravanje i izglasavanje budžeta
(5) obezbjeđivanje demokratičnosti i efikasnosti procesa političkog odlučivanja kroz
parlamentarnu raspravu.

2
1.2 Struktura parlamenta

Parlament se sastoji iz tri dijela: monarha, Gornjeg i Donjeg doma. Tročlani parlament se sastaje
u rijetkim prilikama i više je ceremonijalnog značaja.
Gornji dom
Od reforme iz 1999. godine, ovaj dom broji 690 članova: svjetovnih lordova, duhovnih lordova,
pravnih lordova i doživotnih perova.
Funkcije: pravo suspenzivnog veta od jedne godine na predloge izglasane u Donjem domu. Ovo
ne važi za finansijske zakone.
U novije vrijeme postoji tendencija da se Gornji dom ukine ili da se izvrši radikalna
transformacija. Predlaže se da se Gornji dom ubuduće bira i to po proporcijalnom izbornom
metodu, ili da on bude predstavničko tijelo četiri pokrajine. Ovakvim reformama, na „zadnja
vrata“ bi se uveo proporcionalni sistem i neki stepen federalizacije Ujedinjenog Kraljevstva.

Donji dom

Donji dom ima 659 članova koji se biraju na opštim, neposrednim i tajnim izborima. Zasjedanja
Donjeg doma kraju od kraja oktobra do jula. Kvorum za glasanje nije potreban. U Donjem domu
su prevashodno zastupljeni predstavnici viših i srednjih slojeva.

Funkcije: (1) donosi zakone, (2) izglasava budžet (3) debatuje o ključnim političkim pitanjima
(4) konstituiše i kontroliše vladu.

Spiker

Sjednicama donjeg doma predsjedava Spiker, koga poslanici biraju prostom većinom na početku
rada svakog novog Parlamenta. Tokom mandata, on stanuje u Vestministerskoj palati i ima na
raspolaganju 10 saradnika. Spiker, iako pripada jednoj od partija, nastoji da se ponaša neutralno,
te nema ni pravo glasa, sem u slučaju jednakog broja glasova pri odlučivanju o nekoj stvari.
Ovlašćenja Spikera: (1) odlaže ili zaključuje sjednicu i ponovo je saziva (2) stara se za
poštovanje Ustava i Poslovnika Donjeg doma (3) održava komunikaciju sa Kraljicom (4) daje i
oduzima riječ poslanicima (5) po potrebi određuje postupak glasanja i poništava glasanje u

3
slučaju neregularnosti (6) po potrebi preduzima disciplinske mjere i poziva policiju u slučaju
kršenja pravilnika i rada (7) interpretira pravila procedure i rada Donjeg doma.

Britanski specificum

Institucionalizovana opozicija – smisao i funkcija opozicije je da kritikuje Vladu i obezbedi

alternativnu vladu za predstojeće izbore. Lider opozicije dobija redovnu godišnju platu od
države.
Poslanička pitanja – poslanici mogu postavljati pitanja iz djelokruga Vlade ili pojedinih resora
premijeru ili članovima Vlade.

Zakonodavni proces u britanskom parlamentu

Vrste zakona i način donošenja

Zakoni koje parlament donosi mogu biti javni zakoni (Public Acts) ili privatni zakoni (Private
Acts - individualni zakoni koji se odnose na pojedina fizička i pravna lica).
Zakonski predloge može podnositi Vlada (Public bills) i članovi parlamenta (Private members
bills). Preko 80% zakonskih predloga podnosi Vlada.
Do konačnog izgleda zakona, zakonski predlog prolazi trofaznu proceduru, koja se sastoji iz tri
čitanja:
Prvo čitanje - upoznavanje Doma sa zakonskim predlogom.
Drugo čitanje - načelna rasprava o predlogu, i, posle eventualnog prihvatanja, upućivanje
odgovarajućim odborima na razmatranje.
Treće čitanje - detaljna rasprava i glasanje o predlogu.

Postupak glasanja
Postupak glasanja je liberalan i može biti usmenim izjašnjavanjem za ili protiv, ustajanjem ili
sjedeći na mjestu, prolaženjem jedan od dva hodnika koji se nalaze iza spikerovih leđa. Četiri
poslanika, spiker i tri zamjenika ne glasaju.

4
Odbori u Parlamentu

Iako je Parlament organizovan i orijentisan prvenstveno na rad u plenarnim sjednicama, jedan

dio njegove aktivnosti se odvija u odborima. Dom komuna ima 3 vrste odbora.

Odbor cijelog Doma – dio Dom koji se sastaje u specijalnim prilikama, kad treba raspravljati o
finansijskim pitanjima ili donijeti zakon po hitnom postupku; radi po drugačijoj proceduri od
uobičajene.
Stalni odbori – nadležni su za zakonske predloge koji potiču od Vlade. Imaju svoj stalni (20) i
promijenljivi sastav (30). Prilikom njihovog formiranja, vodi se računa o zastupljenosti partija
proporcijalno njihovoj jačini u Domu. Predsjednike stalnih odbora imenuje spiker.
Posebni odbori – formiraju se za pojedine grupe pitanja, posle čega se raspuštaju.

2.VLADA U BRITANIJI

2.1 Mjesto, struktura i funkcija britanske vlade

Vlada je nastala izdvajanjem užeg dijela političkih poslanika iz kraljevog Privatnog savjeta
krajem 16. i početkom 17. vijeka. Okviri za osnov i položaj Vlade predstavljaju ustavne
konvencije.
Monarh je dužan da mandat za sastav Vlade poveri lideru partije koja dobije većinu glasova (ne
mjesta u Parlamentu!) na izborima. Članovi Vlade moraju biti članovi Parlamenta, jednog ili
drugog doma. Jednopartijska vlada otjelovljuje načelo većinske vladavine. Manjina je isključena
iz vlasti i ima status opozicije.
Prvi ministar, ili premijer je prva i najuticajnija ličnost Kabineta i šire političke scene. Izvori
njegove moći su brojni:
(1) preko budžeta raspolaže sa 1/3 do 2/3 nacionalnog dohotka
(2) ima pravo zakonodavne inicijative

5
(3) delegirano zakonodavstvo – pravo Vlade da donosi podzakonske propise koji dobijaju
zakonsku snagu istekom 40 dana od njihovog podnošenja Parlamentu (Kabinet donosi 1500-
2000 takvih propisa godišnje, a Parlament 60-70 zakona)
(4) odlučuje o dnevnom redu i formuliše odluke Vlade
(5) kadrovska moć – moć da postavlja i smjenjuje jedan broj najviših državnih funkcionera. On
formira i smjenjuje članove Kabineta i može u svako vrijeme praviti rokade između poslanika u
prvim i zadnjim klupama
(6) „kuhinjski kabinet“ – sekretarijat i posebni vladini odbori
(7) lider partije
(8) lični štab saradnika i savjetnika u Dauning streat 10
(9) savjetnički tim premijera
(10) državna administracija
(11) odlučuje o raspuštanju Parlamenta

2.2 Funkcionisanje kabineta

Odluke kabineta se donose bez glasanja, zaključivanjem prvog ministra. Nema formalnog
zapisnika sa sjednica Kabineta. Neslaganje članovi Kabineta mogu izraziti podnošenjem ostavke.
Sjednice Kabineta su tajne. Administrativno – tehničke poslove obavlja sekreterijat kojim
rukovodi prvi ministar. Kabinet ima moć da postavlja i smenjuje šefove parlamentarnih komiteta.

Odgovornost i ograničenja Kabineta

Vlada može da funkcioniše samo ako obezbjedi podršku u Parlamentu. Postoji dvostruka
ministarska odgovornost: individualno i kolektivno. U slučaju kolektivne odgovornosti,
Parlament može izglasati nepovjerenje Vladi, i u tom slučaju treba očekivati ostavku Vlade.
Nova konstitucionalna realnost dozvoljava Vladi da ignoriše svoje poraze u glasanju o nekim
zakonima, ako se narednim glasanjem otkrije da ona ima podršku u Parlamentu i ako nema „veće
galame“ od opozicije i štampe. Takođe treba reći da Vlada, u slučaju izostanka povjerenja
Parlamenta, može da raspusti Dom komuna i raspiše nove izbore.

6
 3.Partije i partijski sistemi u Velikoj Britaniji

3.1 Partije i partijski sistemi u Velikoj Britaniji

Velika Britanija ima tipičan dvopartijski sistem, što znači da postoje dvije dominirajuće partije,
od kojih jedna putem većinskog sistema dobija mandat za sastav vlade. Ustav i pravo ne govore
o partijama. Osnovne partije su Laburistička i Konzervativna, pored njih postoji i Liberalno –
demokratska partija, zeleni, velški i škotski nacionalisti, pet različitih partija u Irskoj i Britanska
nacionalna partija kao ekstremna desnica.
Začetke političkih partija treba tražiti u parlamentarnim francijama u 18. vijeku, na jednoj strani
vigovaca koju tražili parlamentarne reforme, i na drugoj torijevaca, koji su podržavali kralja.
Kasnije, iz torijevske partije će se izroditi Konzervativna, iz vigovske Liberalna. Laburistička
partija će nastati 1900.
Dvije struje: (1) konzervativna – zastupa pozitivnu ulogu države u obezbjeđivanju države
blagostanja (2) neoliberalna – slobodno tržište i znatno sužavanje državnih aktivnosti.
Organizacija:
(1) Parlamentarna frakcija – Komitet 1922 – čine je konzervativni poslanici, njen cilj je
doprinese boljem orijentisanju i snalaženju konzervativnih poslanika u parlamentarnim debatama
i njihovom ponašanju u skladu sa partijskom politikom
(2) Partijsko nacionalno vođstvo – na vrhu je Nacionalni savjet. Prije parlamentarnog
zasjedanja, on organizuje partijsku Konferenciju koja prije svega ima simbolički značaj, sa
ciljem da pokaže jedinstvo, veličinu i snagu partije; Izvršni organ Nacionalnog savjeta je Izvršni
komitet, najmoćniji organ partije .

(3) Lokalna partijska organizacija

Socijalna struktura: viši slojevi društva, delovi aristokratije, bogatiji slojevi, veliki biznismeni,
farmeri i pripadnici liberalnijih profesija, deo srednjeg sloja i radničke klase.

7
Osnovne ideje: apsolutna individualna sloboda, privatna svojina kao osnova slobode, šanse i
nezavisnosti, slobodno tržište i konkurencija, ekonomska politika treba da se zalaže za stvaranje
pogodne klime za procvat preduzeća, ali bez hiperregulacije, zalaže se za postojeći partijski i
izborni sistem i vojno jaku Veliku Britaniju.

Laburistička partija

Osnovne ideje: veliki preokret 1997. sa dolaskom Toni Blera na čelo partije (New Labour – new
life for Britain); ideologija trećeg puta, Gidens kao guru: socijalizam, u formi državne
intervencije je mrtav, generalno prihvatanje globalizacije i vjerovanje da kapitalizam mutira u
„ekonomiju znanja“, naglašavanje značaja zajednice i moralne odgovornosti, država treba da
traga za strategijama nacionalnog prosperiteta u uslovima pojačane globalne konkurencije,
prioritet je obrazovanje, privatna svojina polako postaje bitna, pomeranje partije od sindikata ka
srednjim slojevima

Organizacija:

Parlamentarna frakcija - čine je laburistički poslanici, njen cilj je doprinese boljem

orijentisanju i snalaženju konzervativnih poslanija u parlamentarnim debatama i njihovom
ponašanju u skladu sa partijskom politikom

4.Prednosti i mane parlamentarizma

4.1 Prednosti i mane parlamentarizma

Dakle, možemo istaknuti Parlamentarni sistem brže donosi pojedine odluke s obzirom na
partijsku disciplinu i kabinetsko vodstvo. Ali brzina donošenja odluka ne mora biti uvijek
prednost. Ona može biti razlog donošenja loših odluka. Uz to, mnogi žale i kritikuju pretjerano
velik uticaj partijske discipline i premijerske diktature u parlamentarnom sistemu.

8
4.2 Prednosti i mane parlamentarnog sistema Velike Britanije

Britanski parlamentarizam pripada vestminsterskom modelu. Ovaj model predstavlja određeni

sistem instrumentalnog legitimirajućeg parlamentarizma. Za ovaj sistem je karakteristična
simbioza zakonodavne i izvršne vlasti. Vlada proističe iz parlamenta i njemu je odgovorna.
Pretpostavlja se da takav sistem stvara odgovornu vladu koja djeluje dok ima povjerenje u
parlamentu. Vlada ima odgovarajući stepen autonomije što povećava njen u efikasnost. Ona
takođe ima moćno sredstvo u svojim rukama: može da raspusti parlament. Loše strane
vestminsterskog modela su u tome što u praksi dolazi do dominacije izvršne vlasti nad
parlamentom. Ta dominacija je moguća uspostavljanjem kombinovanog dejstva većinskog
izbornog sistema i hijerarhijske strukture partija. Većinski izborni sistem omogućava da
pobjednička partija sastavlja partijski homogenu vladu, a partijska hijerarhija i disciplina nalaže
da pripadnici većinske parlamentarne frakcije sprovode odluke partijskog vrha koji je zastupljen
u vladi.
Treba reći da promjena i nestabilnost vlada ne znači istovremeno korespondentnu nestabilnost
političkog sistema. Odgovorna vlada se obezbeđuje u parlamentarnim sistemima uglavnom
putem strukturalnih osobina. Tu su prije svega partijska disciplina koja nalaže parlamentarcima
da djeluju, govore i glasaju u skladu sa sugestijama njihovih partijskih lidera. Izbor prvog
ministra kao lidera najveće partije u legislaturi i institut glasanja o povjerenju osigurava da će
prvi ministar imati podršku i moći da kontroliše većinu u legislaturi. Ono što prvi ministar želi ili
namerava biće odobreno od većine u njoj. Ukoliko određeni njegovi predloži ne dobiju
parlamentarnu većinu, premijer podnosi ostavku. Cio ovaj strukturalni sklop obezbjeđuje da
premijer ima realne mogućnosti i garancije da će njegova vlada djelovati u skladu sa datim
obećanjima. U Engleskoj, kao otadžbini parlamentarizma, vlada proizlazi iz Parlamenta i
odgovara Parlamentu. Ako Parlament izglasa rezoluciju o nepovjerenju vladi ili odbije zakonski
predlog koji vlada smatra bitnim za vođenje svoje politike, ona je obavezna da podnese ostavku.
U praksi, ovakvi slučajevi su rijetki: engleske vlade ne padaju u Parlamentu (gdje su, zbog jake
partijske discipline, uvijek sigurne u podršku svojih pristalica), nego na izborima.
Engleska je zemlja klasičnog dvopartijskog sistema. Partija u stvari ima više (čak i u samom
Parlamentu), ali su samo dvije toliko brojne da se međusobno bore za vlast. To su danas

9
konzervativna i laburistička. Treća, liberalna partija koja je nekad bila najjača, danas daleko
zaostaje za ovim dvjema. Malobrojna komunistička partija nije zastupljena u Parlamentu.
Razlozi stabilnosti britanskog parlamentarizma:
- svaki oblik vlasti respektuje stabilnost i samostalnost drugog;
-postoji princip konsultacije i saradnje vlasti, parlament i vlada žive u miru zajedno;
- postoji princip balansa i ravnoteže vlasti;
- stabilnost državne administracije (imenuju se preko konkursa a ne u vladi, nije bitno ko je na
vlasti);
- politička neutralnost birokratskog aparata;
- efikasnost birokratskog aparata i državne uprave;
- ljubomorno čuvanje i poštovanje ljudskih prava i sloboda (deo političke tradicije);
Šta ugrožava britansku politiku i demokratiju :
- dominacija političkih partija i lidera;
- dominacija krupnog kapitala i transnacionalnih korporacija;
- evropske integracije (ugrožavaju britansku nacionalnu državu);
-

Zaključak

Velika Britanija nema pisani ustav, mada jedan dio onoga što se podrazumijeva pod engleskim
ustavom sačinjavaju pisani dokumenti. Tradicionalno, smatra se da se engleski ustav sastoji iz
skupa zakonodavnih akata, precedenata, običajnih pravila i ustavnih konvencija. Po engleskoj
teoriji, sudija, uz prećutnu saglasnost naroda i Parlamenta, stvara pravo, common law. Mada je
uloga common law-a najveća u oblasti građanskog prava, ono sadrži i znatan broj pravila
ustavnopravnog karaktera. Ustavne konvencije predstavljaju nepisana pravila koja se odnose na
funkcionisanje političkih ustanova. Te konvencije se, po klasičnoj podjeli, sastoje iz pravila koja
se odnose, prvo, na kraljevske prerogative i funkcionisanje kabineta, drugo, na domove
Parlamenta i postupak u njima, treće, na odnose članova Britanskog Komon-velta.

10
Engleska je parlamentarna monarhija. Parlament sačinjavaju monarh (kralj odnosno kraljica),
Dom lordova i Dom komuna. Monarh formalno saziva i raspušta Parlament; on mora da da svoju
saglasnost da bi akti Parlamenta postali zakon. Osim reprezentativnih funkcija, kralj ima izvjesne
prerogative u vođenju spoljne politike (ali se njima po pravilu ne koristi); u unutrašnjoj politici
pak monarh uživa pravo izbora prvog ministra, ali je s obzirom na funkcionisanje dvopartijskog
sistema u praksi prinuđen da se u ovoj situaciji obrati lideru partije koja ima većinu u Donjem
domu. Dom lordova sačinjava preko 1.100 članova; najveći broj sačinjavaju nasljedni perovi.
Osim njih, u Domu lordova zasjedaju i tzv. duhovni perovi (njih 26), pravni lordovi (18) i od
1958. doživotni perovi (kojih sada ima 295, među njima i 37 žena). U praksi otprilike samo
jedna četvrtina članova Gornjeg doma uzima aktivnog učešća u njegovom radu, dok ostali dolaze
na sjednice Doma samo izuzetno. Na izborima se primjenjuje većinski sistem.
Dok je do 1911. postojala bar teorijski ravnopravnost oba doma, ona je tada poremećena u korist
Doma komuna. 1949. mogućnost odlaganja donošenja zakona svedena je na svega jednu godinu.
Dom lordova ima i izvjesne sudske funkcije. Tu sudsku funkciju međutim ne obavlja cio dom
već samo oni njegovi članovi koji vrše ili su vršili najviše sudske dužnosti.
Izvršna vlast nalazi se u rukama vlade. Vlada se obrazuje posle opštih izbora i po pravilu ostaje
na vlasti do sljedećih izbora. Na čelu vlade je prvi ministar, lider partije koja ima većinu u
Donjem domu. Prvi ministar bira svoje saradnike i podnosi monarhu listu vlade. Vlade su po
pravilu homogene i sastoje se iz tri koncentrična kruga ličnosti: prvi, najuži je kabinet (sastavljen
od 15-20 članova) koji odlučuju o pravcu vladine politike. U drugi, širi, ulazi veći broj ministara,
a u treći tzv. mlađi ministri, državni sekretari i podsekretari.

Literatura

1. Prof. dr Vučina Vasović, Savremene demokratije, Tom I, Drugo izdanje, Službeni

glasnik, Beograd, 2006
2. Jürgen Hartman, Politički sustavi Velike Britanije, SAD i Francuske, Politička kultura,
Nakladno-istraživački zavod, Zagreb, 2006.
3. Filip Lovo, "Velika Britanija", u: Velike savremene demokratije, Izdavačka knjižarnica
Zorana Stojanovića, Sremski Karlovci-Novi Sad, 1999, str. 243-310.

11