Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet
Historija

Sima irkovi
(referat)

student: Dragana iri

mentor: dr.sc. Midhat Spahi, doc.

Tuzla,2014.

Biografija
Sima irkovi roen je u Osijeku, 29. januara 1929. godine. Bio je srpski istoriar i
akademik Srpske akademije nauka i umjetnosti (SANU) te jedan od najveih poznavalaca
srednjeg vijeka. Objavio je veliki broj radova i monografija od kojih su najznaajnije
Istorija srednjovekovne bosanske drave i Srbi u srednjem veku.
Obrazovanje i akademska karijera
Osnovnu kolu uio je u Somboru, gimnaziju u Beogradu (1941-1944) i Somboru
(1945-1948). Istorijsku grupu nauka studirao je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u
Beogradu (1948-1952). Po diplomiranju, krae vrijeme je slubovao u Dravnom arhivu
u Zrenjaninu i Narodnoj biblioteci u Beogradu, da bi 1955. godine dobio mjesto asistenta
u Istorijskim institutu u Beogradu.
Na Filozofskom fakultetu je 1957. godine odbranio doktorsku disertaciju Herceg
Stefan Vuki i njegovo doba (kasnije objavljeno kao knjiga 1964. godine). Nedugo zatim
izabran je za asistenta docenta na katedri za istoriju naroda Jugoslavije u srednjem
vijeku na Filozofskom fakultetu u Beogradu (1957). Od tada je sve do penzionisanja
(1994.) radio na fakultetu, od 1963. kao vanredni, a od 1968. kao redovni profesor. Sima
irkovi bio je i prodekan (1964-1966) i dekan (1974-1975).
Izabran je 1972. za dopisnog, a 1981. za redovnog lana Srpske akademije nauka i
umjetnosti. U SANU je vrio dunost zamjenika sekretara, te sekretara Odjeljenja
istorijskih nauka, a zatim je bio i generalni seksretar Akademije i lan presjednitva.
Generalni sekretar SANU bio je u periodu izmeu 1981. i 1985. godine. Postao je i lan
drugih akademija,kao to su: JAZU (kroz istoriju poznatija kao Jugoslovenska akademija
znanosti i umjetnosti, a danas HANU Hrvatska akademija znanosti umjetnosti), CANU
(Crnogorska akademija nauka i umjetnosti), VANU, ANUBiH, Acadmie europenne
d'histoire u Briselu.
Nauni rad
Osnovna oblast istraivanja Sime irkovia je srednjovjekovna istorija
junoslovenskih naroda, a karakterie ih tematska raznovrsnost, metodoloka inovacija,
kritinost i tenja ka sintezi. Izvornu podlogu je irio istraivanjima u arhivima
Dubrovnika, Venecije, Hilandara i Budimpete. Objavio je veliki broj studija o kojim
podatke pruaju bibliografije. Trideset studija o optijim temama sabrano je u knjizi
Rabotnici, vojnici, duhovnici, drutva srednjovekovnog Balkana objavljenoj u Beogradu
1997. godine.
Uporedo sa pomenutom disertacijom, izala je knjiga Istorija srednjovekovne
bosanske drave u Beogradu 1964. godine. Sa grupom autora uestvovao je upisanju
Istorije Crne Gore, knjiga II, tom 1-2 (1970). Sa Ivanom Boiem, Miloradom Ekmeiem i

Vladimirom Dedijerom objavio je knjigu Istorija Jugoslavije (Beograd 1972) koja je

izdata na engleskom (Njujork 1974) i kineskom jeziku (Peking 1984).
Sima irkovi je bio urednik prve knjige Istorija srpskog naroda (Beograd 1981).
Knjiga Srbi u srednjem veku prvobitno je objavljena na italijanskom (Milano 1992,1994),
prevedena je na francuski (Pariz 1992) i ruski (Moskva 1996). Kod nas je objavljena
1995 i 1997. godine. Uestvovao je u nekim evropskim djelima, napisao pregled
srednjovjekovne prolosti Zapadnih i Junih Slovena (Gli Slavi occidentali e meridionali e
l' area balcanica) za trei tom Il Medioevo, Storia d'Europa (Torino 1995).
irkovi je saraivao u veem broju monografija o manastirima (Studenica, Peka
patrijarija, Esfigmen) i gradovima (Bar, Budva, Golubac, Prijepolje, Smederevo, Sremska
Mitrovica, Sombor, abac). U duem periodu se bavio izvorima: priredio je srpske
povelje Lavre svetog Atanasija (Pariz 1982) i srpske povelje manastira svetog
Pantelejmona (Pariz 1982) za ediciju Archives de l'Athos. Preveo je i komentarisao
odlomke iz djela Niifora Grigore (vizantijskog istoriara, uenjaka i vjerskog
polemara) i Jovana Kantakuzina (vizantijskog cara i istoriara) do 1341. godine u knjizi
VI Vizantijskih izvora (sa Boidarom Ferjaniem); identifikovao je i komentarisao
izvore Mavre Orbina (1968), preveo i komentarisao izvore o Kosovskoj bici (1989).
Uestvovao je prireivanjima djela starijih istoriara (Stojana Novakovia, Mihajla
Dinia, Ljubomira Stojanovia). U novije vrijeme bavio se istorijom srpske istoriografije.
Napisao je veliki broj odrednica u Enciklopediji srpske istoriografije i Leksikonu srpskog
srednjeg veka.
U najnovija istoriografska djela akademika irkovia spada knjiga The Serbs (Srbi,
London 2004) objavljena u biblioteci The Peoples of Europe (Narodi Evrope) britanske
izdavake kue The Blackwell Publishing. Djelo, koje na lucidan i eruditivan nain
obrauje srpsku istoriju od doseljavanja Slovena do kraja 20. vijeka, pojavilo se i u
izdanju na srpskom jeziku 2005. i to u identinoj opremi kao i prethodno englesko
izdanje. Pored toga, Zavod za udbenike i nastavna sredstva je objavio prvu strunu
monografiju posveenu najmonijem srednjovjekovnom vladaru Srbije - Stefan Duan,
kralj i car (Beograd 2005) koju su zajednikim radom napisali akademik Sima irkovi i
njegov dugogodinji prijatelj i saradnik, Boidar Ferjani.

Kritike i nagrade
Sima irkovi je dobio najbolje kritike od veine modernih kritikih istoriara.
Zapadni istoriari smatraju da je Sima irkovi jedan od rijetkih jugoslovenskih
istoriara koji je oslobodio svoje djelo od moguih nacionalnih uticaja i objektivno
sagledao istorijsku nauku. U svjetskoj istoriografiji, on se smatra autoritetom za istoriju
srednjovjekovne Bosne.
irkovi je za svoj rad dobio brojne nagrade i priznanja, meu kojima su i: Prosvetina
nagrada 1972, Sedmojulska nagrada SR Srbije 1982, Oktobarska nagrada grada
Beograda 1987, Orden rada sa crvenom zvezdom 1988, Nagrada grada Beograda 2006,
te medalja Konstantin Jireek Njemakog drutva za jugoistonu Evropu.
Sima irkovi umro je 14. novembra 2009. godine u Beogradu.

Analiza djela Istorija srednjovekovne bosanske drave

Istorija srednjovekovne bosanske drave je knjiga Sime irkovia koja je prvi put
izadata u Beogradu 1964. godine u kojoj je dat sintetiki pregled, uglavnom politike
istorije srednjovjekovne Bosne. Knjiga je dobila veoma pozitivne kritike strune i naune
javnosti i danas predstavlja preferentno djelo za istoriju srednjovjekovne Bosne.
Prije ovog djela Sime irkovia, u istorijografiji su postojala samo dva znaajna djela u
kojima je obraena cijela istorija srednjovjekovne Bosne. U pitanju su knjige Povjest
Bosne do propasti kraljevstva (1882) hrvatskog istoriara Vjekoslava Kalia i Historija
Bosne (1940) istoriara Vladimira orovia. irkovi je u djelo unosio sve rezultate do
kojih je istoriografija o srednjovjekovnoj Bosni dola u periodu do 1964. godine. Njegov
nauni rad se odnosio na srednjovjekovnu Bosnu (posebno mnografija o Stefanu
Vukiu Kosai), temeljno poznavanje objavljenih izvora i literature kao i rad sa
neobjavljenim izvorima iz Dubrovakog arhiva obezbjedili su Istoriji srednjovekovne
bosanske drave aktuelnost koju je zadrala i danas.
Hronoloki opseg kojim se bavi ova knjiga obuhvata period od naseljavanja Slovena na
Balkansko poluostrvo u 6. i 7. vijeku sve do pada Bosne pod osmansku vlast 1463.
godine, odnosno pada Hercegovine 1481. Djelo je podjeljeno na sedam poglavlja:
Obrazovanje bosanske drave, Borba za ouvanje samostalnosti, Prevlast Ugarske i
ubia, Uspon i irenje Bosne, Nadmo oblasnih gospodara, Uvrivanje kraljevske
vlasti, Slom bosanske drave. Ispred svakog poglavlja dat je temeljan pregled izvora i
literaure koja se odnosi na temu pogavlja.
Prvo poglavlje bavi se formiranjem srednjovjekovne bosanske drave. Dat je kratak
pregled istorije rimske Dalmacije i naseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo, a
zatim se izlae istorija stvaranja bosanske drave u 10. vijeku.

U drugom poglavlju dat je pregled borbe za ouvanje dravne samostalnosti od 1180.

do 1250. godine. Ovdje je posebna panja posveena banu Kulinu, pojavi heretika i
formiranju crkve bosanske.
Nakon izlaganja o periodu ugarske prevlasti i vlasti knezova ubia nad Bosnom dolazi
najobimniji i najrazraeniji dio o ponovnom osamostaljenju Bosne i usponu i irenju pod
kraljem Tvrtkom I (1322-1391).
Naredno poglavlje se bavi periodom prevlasti oblasnih gospodara nakon smrti kralja
Tvrtka I Kotromania.
Posljednja dva poglavlja se bave ponovnim uvrivanjem kraljevske vlasti, sve vrim
vezivanjem za Ugarsku pred rastuom osmanskom opasnou, Stefanom Vukiem
Kosaom, odnosima sa Dubrovnikom i na kraju padom bosanske drave pod osmansku
vlast.
U knjigu su ukljuene i istorijske karte i ilustracije.
Zbog namjere autora da pregled istorije srednjovjekovne Bosne predstavi u cjelosti, ali
na vrlo ogranienom prostoru drutvena, privredna i kulturna istorija nisu obraivane
u posebnim poglavljima ve su sastavni podaci o ovim oblastima ukljueni u glavni tok
zbivanja.
O postanku srednjovjekovne bosanske drave
Za prikaz doseljenja irkovi uzima vijest o doseljenju Hrvata i Srba u De
administrando imperio i na osnovu toga stvara zakljuak da su balkanski Sloveni, bar
jednim dijelom, priznavali vlast Vizantije vizantijskih careva. Pretpostavka mu se ini
opravdanom zbog toga to smatra da doseljeni Sloveni, u toku dugog vremenskog
perioda, nisu imali snaniju i prostraniju politiku organizaciju. Ne postavljajui ni
problem politike organizacije doseljenika od VII do IX vijeka ni teoretski, irkovi
ostavlja razvoj bosanske drave (u prvim vijekovima) u tami, jer mu nedostaju izvori.
to se tie drutva, smatra da su Sloveni nakon doseljenja ostali na nivou vojne
demokratije na kojem su bili i u doba seobe. Imali su upane iji rodovi i druine su
vjerovatno bile jezgra rodovsko-plemenskih formacija. Ta jezgra se uzdigla nad masom
slobodnih i ravnopravnih Slovena i nametnula svoju vlast u okolnoj teritoriji.
Sima irkovi se slui podatkom iz franakih anala o bijegu Ljudevita Posavskog ka
Srbima i taj podatak spaja sa onim od Konstantina Porfirogenita te dobija konstrukciju
da je Bosna u IX i X vijeku srpska. Vladavinu srpskih ili hrvatskih vladara nad bosanskom
dravom nazivamo izletima susjednih vladara koji nisu (niti su mogli) izmijeniti
vijekovni politiki poloaj bosanskih zemalja, jer su one bez Hrvata i Srba odavno ile
svojim, odijeljenim putem.
Kako irkovi pie, Konstantinovi podaci o dva grada u Bosni ne smiju posluiti za
odreivanje teritorijalnog prostranstva prvobitne Bosne. Pozivajui se na podatak cara

Konstantina Porfirogenita o dva bosanska grada u zemlji Bosni, on je napisao da jo

sredinom X vijeka, kada se ime Bosna prvi put pojavilo u istoriji (u spisu Konstantina
Porfirogenita) ona predstavlja samo jedan mali dio Srbije. Tada Bosna predstavlja samo
vizantski slubeni geografski pojam, a ne posebnu dravnu cjelinu. Dokaz za to je spisak
stranih vladara koji ne zna za nekog arhonta Bosne. To je, razumije se, zato to je Bosna
tada sastavni dio aslavove Srbije. Car Konstantin nije se hvalio da je Bosna od naseljena
Srba srpska, a rado bi to uinio iz mnogo razloga, onda kritikom istoriaru ne preostaje
drugo nego da i na osnovu careva teksta zakljui da je Bosna od samog poetka ipak bila
bosanska.
Postavlja se pitanje kako irkovi moe misliti da Bonjani nisu imali etiri stotine
godina vlastitu politiku organizaciju? Bosna je, tako, kao najjaa i najsnanija jezgra
svih bosanskih zemalja sve do sredine X vijeka priznavala vlast Vizantije, Hrvatske i
Dukljanske drave.

O Banu Boriu
Posebno se treba osvnuti na priu o Banu Boriu, prvom poznatom bosanskom
vladaru. Naime, irkovi navodi da je Ban Bori bio Ugarski vazal (od srednjovjekovnog
latinskog vassallus, izvedenog iz starog latinskog vassus sluga, te keltske rijei gwas
mladi muki rob; osoba pod zatitom feudalnog vladara kojem se morao zakleti na
odanost; ovaj odnos je podrazumijevao vazalovu vojnu podrku u svrhu obostarane
zatite u zamjenu za izvijesne garancije koje su ukljuivale zemlju). Tu je Sima irkovi
postupio kao i Mihailo Dini, njegov profesor.
Vjekoslav Klai, sluei se djelom Popa Dukljanina, pak istie da Ban Bori ugarskim
kraljevima nije bio podanik ili vazal, on je bio saveznik koga su izrazito potovali,
odlikovali, a za njegovu pomo i nagraivali. U pluralu je naveo da su bosanski vladari
XII vijeka bili pod vrhovnom vlau Ugarske, a prvi od njih da je Ban Bori.
O Banu Kulinu
U poglavlju u kome obrauje Bosnu od 1180 1250 godine, daje naslov Borba za
ouvanje samostalnosti pa se i oekuje da Kulin (kao predstavnik i prvi vladar
osamostaljene Bosne) bude samostalan. Meutim, daljim isitavanjem tog razdoblja
dobijamo informacije da je bosanska istorija XIII vijeka ispunjena tekom borbom
izmeu bosanskih banova kako bi ouvali samostalnost Bosne, a ugarski kraljevi su teili
da je ukljue uz svoju dravu i da Bosnu svedu na poloaj ostalih dravnih oblasti, no
takva tvrdnja nije potpuno u skladu sa kasnijim opisom Kulinove vladavine.
Kulin poinje svoje vladanje pod vizantskim okriljem, ali odmah nakon 1180. godine
prelazi na stranu protivnika Carstva, jer se izgleda 1183. prikljuio Srbima i Ugarima kad
provaljuju na vizantsko podruje. I sama injenica da Kulin uestvuje u tom ratu moe

biti dovoljna da se zakljui da je (prema irkovievom kazivanju) Kulin, kao i Bori, bio
pod vlau ugarskog kralja.
Upravo se ova tvrdnja nikako ne poklapa sa samom injenicom da je Ban Kulin 1189.
kao samostalan vladar sklopio trgovaki ugovor sa Dubrovnikom i time dokazao svoju
samostalnost. irkovi navodi da je taj ugovor sasvim usamljeno svjedoanstvo o
privrednim vezama Bosne sa Primorijem.
Takvim poimanjem Kulina, kao ugarskog podanika, irkovi prilazi i u tumaenju
zbivanja oko 1200. godine. Kako bi, takorei, pogorao odnose izmeu Emerika i Kulina,
irkovi zakljuuje da je ban zauzeo stav suprotan ugarskom kralju. Kada u nastavku
opisuje borbe oko srpskog prijestolja nee pomenuti kako je Emerik shvatao pokorenje
jedne zemlje. U doba Kulinove provale u Vukanovu zemlju Emerik nosi naziv srpskog
kralja, a papa tada govori o Srbiji kao zemlji koja pripada Emerikov kruni (et terram
Servie tue corone subiectam). Naslov rex Servie ostao je Emerikovim nasljednicima kao
draga uspomena, ostaje injenica da ga se ugarski vladari nikada nisu odrekli.
udno je i to, ako je ve Kulin bio vazal, kako je odjednom samostalno mogao i
nastojao saraivati sa Rimom zbog patarena? Na osnovu povelje Dubrovanima iz 1249.
godine zakljuujemo da je ban tada bio pravovjeran hrianin zato to se kleo presvetom
Bogorodicom djevom Marijom i asnim ivototvornim krstom. To ne bi mogao initi da
je bio pateren, kakvim ga neki istoriari smatraju. Na Bilinom Polju je prisutan i Culinus dominus Bosne.
Pitanje poloaja Bosanske drave u XIII vijeku
Sima irkovi je posmatra bosanske vladare XIII vijeka kao paterene, heretike i posve
baca sjenu na samostalnu djelatnost vladara i to smatra glavnim uzrokom propadanja
cijele zemlje, pogotovo u prvoj polovini XIII vijeka. Sudi o bosanskoj herezi prema
agitarskoj ugarskoj i rimskoj prepisci, a ne prema domaim izvorima (vjeruje svakoj
optubi izreenoj protiv bosanskih heretika). Istoriju bosanske drave nakon Kulina,
irkovi predstavlja kao doba krstakih pohoda protiv Bosne i obrazovanje bosanske
crkve.
irkovi Ninoslava (1233. godine) istovremeno predstavlja kao ugarskog vazala i
katolika koji se odrie jeretikih zabluda svojih prethodnika. Nema nikakvih dokaza da
je Ninoslav prije 1233. godine bio heretik on je papi priznao da su to bili njegovi preci.
Zatim navodi da se Ninoslav pokorio Ugarskoj (zato to se Bela zadovoljio samo
ureenjem crkvenih prilika u Bosni navodno). Pravi propust: kako je mogue da Belina
katolika pobjeda u Bosni 1244. tako sjajna da katolianstvo nije uspjelo uhvatiti korijen
u Bosni? Nema nikakvih dokaza o stvarnom Ninoslavovu pristajanju uz heretike, smatra
da je on samo zbog opasnosti od novog krstakog rata branio svoju odanost pravoj vjeri.
Nada Klai smatra da je irkovi izmutio bosansku istoriju u prvoj polovini XIII vijeka
vie nego to je bila do tada. Krstakim ratovima kojih nije bilo, Ninoslavovim tobonjim

vazalstvom i jo vie njegovim tobonjim vjerskim krivudanjem, potpuno prikriva pravi

lik velikog bana bosanskog.
Prevlast Ugarske i ubia
Prema irkoviu, razdoblje od 1250. do 1322. godine naziva prevlau Ugarske i
ubia. Meutim, nije jasno zato poetke ugarske prevalasti stavlja u 1250. godinu, kad
kasnije datira potinjenje Ugarskoj u 1253. godine.
irkovi ne vodi rauna o tome da je i to tog vremena Bosnu inilo nekoliko zemalja
koje se nisu nazivale Bosnom nego su imale svoje samostalne naslove i imena, zato tvrdi
da je poslije potinjenja bosanska teritorija podijeljena i da su razliiti gospodari doli na
njene dijelove. Stvorene su dvije banovine: Bosna u uem smislu i ona od Usore do Soli.
Obje su spajane u razne kombinacije sa susjednim oblastima, prije svega s najvanijom
mavanskom banovinom.
U XII vijeku Bosna nema svoj samostalan politiki poloaj, nego je ugarska osvojena
zemlja prema irkovievoj knjizi to zakljuujemo.