SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.

CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA

CONTRA A MULLER. CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A
MULLER, PARA SEGUIRMOS AVANZANDO

Sheila Fernndez Miguez*

Resumo: O presente artigo realiza un percorrido pola historia, a ideoloxa e as consecuencias

do concepto violencia contra a muller, consagrado a partires da Declaracin sobre a
Eliminacin da Violencia contra a Muller, Resolucin da Asemblea Xeral 48/104, de Nacins
Unidas, do 20 de decembro de 1993.

Palabras chave: xnero, violencia machista, 25 de novembro, dereitos humanos.

Sumario: I. Orixes da data; II. Cmo se chega, e qu se , en dereito internacional por violencia
contra a muller?; III. Catro crticas ao 25 de novembro para seguirmos avanzando; IV.
Conclusins; V. Bibliografa.

I. Orixes da data.
O 25 de novembro de 1960, Minerva, Mara Teresa e Patricia Mercedes Mirabal, son
torturadas e asasinadas en Repblica Dominicana. O motivo, ser loitadoras sociais e polticas
pola liberdade e a democracia contra a ditadura de Rafael Trujillo (1930-1961). Este feito
coecese como o asasinato das irmns Mirabal. Para a sa homenaxe, e como
conmemoracin de esta data e brutal suceso, no marco do I Encontro Feminista
Latinoamericano e do Caribe, celebrado en 1981 na cidade de Bogot en Colombia, decdese
fixar o Dia Internacional de Loita a favor da Non Violencia contra a Muller no 25 de Novembro
(Gamba, 2014). Poren, non ser ata o 17 de decembro de 1999, cando as Nacins Unidas (en
diante NNUU), a travs da resolucin 54/134 da Asemblea Xeral, declare no seu punto
primeiro, o 25 de Novembro Dia Internacional da Eliminacin da Violencia contra a Muller1.
* Avogada pertencente ao Colexio de Avogados de Vigo, integrante da Comisin de Dereitos Humanos da
Agrupacin de Avogados Novos de Vigo. Licenciada en Dereito pola Universidade da Corua, Mestrado en Menores
en Situacin Desproteccin e conflito Social pola Universidade de Vigo, asesora do Consejo Independiente de
Proteccin de la Infancia, Integrante do grupo de investigacin Estudios en Gnero e Identidad da Universidade
Autnoma de Chile e doutoranda na Universidad Autnoma de Chile e da Corua no programa de Dereito Penal.
Email, s.fernandez@uautonoma.cl

1
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

modificando o nome orixinal que o feminismo tia escollido-. En dita resolucin, no seu
punto segundo e ltimo, convidase aos diferentes gobernos, organizacins internacionais e a
organizacins non gobernamentais para que organicen en esta data actividades dirixidas a
sensibilizar a opinin pblica respecto do problema da violencia contra a muller.
Agora que xa coecemos a orixe do 25 de novembro, temos que saber as
consecuencias da conceptualizacin da violencia contra as mulleres que se fai desde Nacins
Unidas.

II. Como se chega, e qu se entende, en dereito internacional por violencia

contra a muller?
A Declaracin Universal dos Dereitos Humanos, Resolucin 217 (III), de 10 de
decembro de 1949 das Nacins Unidas (en diante DUDH), est redactada de forma pouco clara
para referirse aos suxeitos que a mesma protexe, vacilando entre o xnero masculino e o
neutro2. A pesar disto, non hai razn xurdica para conclur que a sa proteccin deba limitarse
so aos homes (Palacios Zuloaga, 2011: 8). Poren, os estados non recolleron como suxeitos de
proteccin as mulleres3 nin os xneros minorizados4, como consecuencia de isto,
prodcense violacins de dereitos humanos que non estn debidamente protexidas. Esta
situacin determina o nacemento de un forte movemento feminista, que se pregunta, as
mulleres somos seres humanos?5 E deciden intervir no eido xurdico porque considera que o
dereito expresa, constre e reforza relacin de poder sexuadas; e que o compromiso e tarefa
feminista consiste en alterar ese sistema de poder nas relacins entre os xneros, analizando o
papel que xoga o dereito na construcin e/ou mantemento das discriminacins, e o que xoga
ou podera xogar na alteracin das relacins de poder (Miquel Acosta, 2009). A sa loita pola

Para mis informacin recomendase consltese a resolucin 54/134, de 17 de decembro de 1999, da Asamblea
Xeral das Nacin Unidas.
2
A maiores temos que ter en consideracin as particularidades de xnero das linguas oficiais as que foi traducida a
Declaracin Universal. (Palacios Zuloaga, 2011: 14).
3
Empregamos o termo mulleres, porque non existe una nica muller, entendemos que a construcin do discurso
feminista, e xurdico feminista en torno ao a muller en singular est reducindo e baleirado de contido, e constite
unha formula mis de desactivar as mltiples reivindicacins sobre os dereitos. (Galindo, 2014: 33). No mundo
existe mulleres en plural necesario visibilizalas. Os discursos en singular son orixinarios do feminismo
eurocntrico, que teen como suxeito central a muller branca socialmente acomodada.
4
Con xneros minorizados refermonos a todas aquelas persoas que non encaixan no binomio sexo-xnero, nin
entran dentro das categoras heteronormativas nin normativizadas. Existindo unha tendencia a invisibilizacin e
minoracin por parte das decisin lexislativas, cando non, a unha patoloxizacin ou criminalizacin. En este sentido
presentamos as diferentes categoras que a ONU recoece na actualidade e que se resumen nas siglas LGBTTTI, que
fan referencia a lesbianas, gay, bisexuais, transexuais, travestis, tranxnero e interxnero. O uso de estes termos
anda non consensual no dereito internacional, as a Comisin Interamericana de Dereitos Humanos (CIDH)
pertencente a la Organizacin de Estados Americano (OEA), decantase polo uso de LGTBI, facendo referencia aos
dereitos das lesbianas, os gays, as persoas transexuais, bisexuais e intersexuais. A categora queer empregada
polos movementos e agrupacins de defensa dos dereitos da diversidade sexual, este ltimo concepto englobara
tamn as persoas pansexuais. O corpo queer define se por non definirse, a sa meta estar sempre reinventndose
segundo os seus propios conceptos de pracer, identidade e prcticas sexuais. Esta una loita identitria con fortes
compoentes polticos e unha decisin de non entrar dentro do sistema, como intentara facer o corpo gay. (Kantor,
2003).
5
En este sentido ver Mackinnon, C. (2006). Are women human? and other international dialogues. Belknap:
Harvard.

2
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

igualdade real e formal, e demandan a construcin de novos instrumentos xurdicos tiles, que
se fagan cargo da discriminacin e da violencia baseada no machismo6.
Avanzamos en este sentido que so desde 1993 as mulleres somos titulares de Dereitos
Humanos, e dicir, desde fai 21 anos. A pregunta que nos facemos , por qu as mulleres somos
consideradas suxeitos de dereitos humanos 45 anos despois da Declaracin Universal dos
Dereitos Humanos? A resposta explicase, partindo de cmo construdo o dereito
internacional, en cuxa base atpase a convencin e a costume. Este dereito que creado por
representantes dos estados, estados que estaban (estn) organizados de forma que as
mulleres eran (son) excludas das institucins de poder, temos que ter presente, que ser
muller non implica defender polticas igualitarias ou perspectiva de xnero. Hai que ter en
conta tamn, que os intereses que defenden os estados no mbito internacional tende a ser o
predominante no mbito interno, dicir, os intereses que reafirma o punto de vista masculino
(Palacios Zuloaga, 2011: 8).
7

Artigo 8 DUDH . Toda persoa ten dereito a un recurso efectivo, ante os tribunais nacionais
competentes, que a ampare contra os actos que violen os seus dereitos fundamentais
recoecidos pola constitucin ou pola lei.

Cando falamos de tortura, violencia machista ou escravitude sexual non existen razns
xurdicas para non aplicar o artigo 8 da CUDH, mas os diferentes estados, foron reticentes a
entender que as mulleres e os xneros minorizados, estaban includos dentro de estas
disposicins legais de proteccin, contidas na Declaracin de Dereitos Humanos en outros
instrumentos. Ata o punto, de que as violacins e o uso do corpo da muller como arma de
guerra non constitua crimes de lesa humanidade, isto ate 1993, era considerado unha
desafortunada realidade dos conflitos armados que era cometida por todos os sectores
participantes na guerra (Escobar Rivera & Jarpa Silva, 2013: 11), sendo esta unha das consecuencias
mis grabes da non aplicacin dos dereitos humanos as mulleres. O reino de Espaa non foi unha
excepcin, e negou o acceso das mulleres a estos dereitos, mesmo interpretando o artigo 8 DUDH a luz

do artigo 10 da Constitucin espaola8 (en diante CE) que recolle os dereitos inviolbeis e
inherentes as persoas, nos as mulleres, non eramos suxeitos de dereitos fundamentais. Como
consecuencia do anterior, crearanse instrumentos especficos de tutela fronte a discriminacin

Advertimos, que este concepto unha aposta propia, que na actualidade non aparece recollido en ningn
instrumento xurdico nin internacional nin estatal. Todas as definicin xurdicas que atopamos nas diferentes
regulacins, na nosa opinin reducen e minimizan a dimensin do problema de violencia, e recollen nomenclaturas
eufemsticas, como exemplo de isto sinalamos: violencia contra a muller ou violencia de xnero. Para o presente
articulo, entendemos por violencia baseada no machismo ou violencia machista, aquela que ten a sa orixe na
desigualdade. O machismo consiste na discriminacin baseada na crenza de que os homes son superiores. Esta
crenza ou ideoloxa, a que sustenta a forma de organizacin poltica, econmica, relixiosa e social, con base na
Idea de autoridade e do home como lder, que se coece como sistema patriarcal ou patriarcado. Ao respecto vid.
Gil de San Vicente, I. (2012). Capitalismo y emancipacin nacional y social de gnero. Matxingune taldea. Pas
Vasco; G. Luna, L. (Diciembre de 2002). Entre discursos y significados. Apuntes sobre el discurso feminista en
Amrica Latina. La manzana de la discordia(4), 85-98; Lugo, C. (Julio-Agosto de 1985). Machismo y violencia. Nueva
Sociedad(78), 40-47
7
Traducin desde o espaol realizada pola autora, a versin orixinal pode consultarse na Resolucin 217 (III), de 10
de decembro de 1949 das Nacins Unidas, accesbel en lia en http://www.un.org/es/documents/udhr/
8
Artigo 10 da Constitucin espaola. 1.- A dignidade da persoa, os dereitos inviolbeis que lle son inherentes, o
libre desenvolvemento da personalidade, o respecto a lei e aos dereitos dos demais son fundamento do orden
poltico e da paz social. 2.- As normas relativas aos dereitos fundamentais e as liberdades que a Constitucin
recoece interpretaranse de conformidade con a Declaracin Universal dos Dereitos Humanos e dos tratados
internacionais sobre as mesmas materias ratificados por Espaa.
Traducin realizada pola autora.

3
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

e violencia machista9, mas este un camio longo, no que na nosa opinin anda fica moito
por avanzar.
A maquinaria xurdica das Nacins Unidas desde 1946 elabora instrumentos xurdicos
relativos a discriminacin sobre a muller10, mas o salto cualitativo non se produce ate o ano
1993, cando son aprobados diferentes instrumentos internacionais que posibilitarn a sancin
da violencia machista e o incumprimento dos estados na sa persecucin, nas seguintes lias
so nos ocuparemos de dous, a Declaracin e Programa Accin Viena, e a Declaracin sobre a
Eliminacin da Violencia contra a Muller.

1. Conferencia Mundial de Dereitos Humanos das Nacins Unidas celebrada en xuo de

1993 en Viena que aproba a Declaracin e Programa Accin Viena.
A Declaracin e Programa de Accin Viena aprobadas o 25 de xuo de 1993 e
elaboradas no marco da Conferencia Mundial de Dereitos Humanos das Nacins Unidas,
celebrada en Viena, evidencia a non aplicacin da Declaracin Universal dos Dereitos Humanos
aprobada en 1948 a todas as persoas. Na mesma recllense entre outros os seguinte
compromiso11,
512.- Todos os seres humanos son universais, indivisibles e interdependentes e estn
relacionados entre si. A comunidade internacional debe tratar os dereitos humanos de forma
global e de maneira xusta e equitativa, en pe de igualdade e dndolles o mesmo peso. Debe
terse en conta a importancia das particularidades nacionais e rexionais, as como os diversos
patrimonios histricos, culturais e relixiosos, mas os estados teen o deber,
independentemente dos seus sistemas polticos, econmicos e culturais, de promover e
protexer a todos os seres humanos e as liberdades fundamentais.
13

37 .- A igualdade da condicin da muller e os seus dereitos humanos deben integrarse nas

principais actividades de todo os Sistema das Nacins Unidas. Todos os rganos e mecanismos

En este sentido vexase, Palacios Zuloaga, P. (2011). El tratamiento de la violencia de gnero en la organizacin de
Naciones Unidas. (A. Trabucco Zern, Ed.) Santiago de Chile: Universidad de Chile, Facultad de Derecho, Centro de
Derechos Humanos. Px. 18.
10
Se ven certo, que as Nacins Unidas antes de 1993 vase facendo cargo mediante de diferentes instrumentos,
da discriminacin unicamente cara as mulleres, estes textos non estableca obrigas para os estados, nin se referan
expresamente ao problema de violencia, ficando este asunto na esfera privada, na que o estado non intervia. Os
Instrumentos previos especficos relevantes en materia antidiscriminatoria das Nacins Unidas, son os seguintes: a
Comisin da Condicin Xurdica e Social da Muller, criada polo Consello Econmico e Social en 1946; a Declaracin
sobre a Eliminacin da Discriminacin contra a muller de 1967; a I Conferencia Mundial das Nacin Unidas sobre a
muller (Mxico), 1975; a Convencin para a Eliminacin de todas as formas de discriminacin da Muller coecida
polas sas siglas en ingls CEDAW de 1979 entrou en vigor en Espaa o 4 de febreiro de 1984- o seu Protocolo
Facultativo foi aprobado o 10 de decembro de 1999; II Conferencia Mundial das Nacins Unidas sobre a Muller
(Copenhague), 1980; Resolucin da Asemblea Xeral das Nacins Unidas sobre a violencia domstica 1985; III
Conferencia Mundial das Nacins Unidas sobre a Muller (Nairobi) 1985; Resolucin 1991/18 do Consello Econmico
e Social, que insta aos estados membros a que reforcen e promulguen medidas lexislativas que prohiban a violencia
contra a muller ,1991; Recomendacin 19 sobre violencia sobre a muller da CEDAW de 1992, especialmente
importante porque a primeira vez que este organismo elabora un artigo relativo a a violencia contra as mulleres.
11
O texto completo est accesible en, Declaracin y Programa de accin Viena. Aprobados por la Conferencia
Mundial
de
Derechos
Humanos
de
25
de
junio
de
1993.
Obtenido
de
http://www.ohchr.org/Documents/Events/OHCHR20/VDPA_booklet_Spanish.pdf
12
Os destaques e a traducin desde o espaol son realizados pola autora, a versin orixinal pode consultarse na
Declaracin e Programa de Accin Viena aprobadas o 25 de xuo de 1993, accesbel en lia en
http://www.ohchr.org/Documents/Events/OHCHR20/VDPA_booklet_Spanish.pdf
13
Ibidem.

4
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

pertencentes as Nacins Unidas deben tratar estas cuestin de forma peridica e sistemtica.
()
14

38 .- A Conferencia Mundial de Dereitos Humanos sublia en especial a importancia da labor

destinada a eliminar a violencia contra a muller na vida pblica e privada, a eliminar todas as
formas de acoso sexual, a explotacin e a trata de mulleres, a eliminar os prexuzos sexistas na
administracin da xustiza e erradicar calquera conflito que podan xurdir entre os dereitos da
muller e as consecuencias prexudiciais de certas prcticas tradicionais ou costumes, de
prexuzos culturais e o extremismo relixioso. A Conferencia pide a Asemblea Xeral que aprobe
un proxecto de declaracin sobre a eliminacin da violencia contra a muller e insta aos
Estados a que combatan a violencia contra a muller de conformidade con as disposicins da
declaracin. As violacins de dereitos humanos da muller en situacins de conflito armado
constiten violacins dos principios fundamentais dos dereitos humanos e do dereito
humanitario internacionais. Todos os delitos de este tipo, en particular asasinatos, as
violacins sistemticas, a escravitude sexual, e os embarazos forzosos, requiren de unha
resposta especialmente eficaz

Este o momento en que a presin do feminismo logra rachar con a barreira das
esferas do pblico e do privado, ao recoecerse algo bsico fundamental, os dereitos
humanos son tamn dereitos das mulleres, os dereitos das mulleres son dereitos humanos
(Miquel Acosta, 2009), e polo tanto, isto implica un deber dos estados e da comunidade
internacional de garantilos, e obriga a intervencin dos estados, cousa que antes non facan,
amparndose no relativismo cultural15. De non lexislar e garantir a proteccin das vtimas,
os estados hoxe poden ser sancionados.
A Declaracin e Programa de Accin Viena, non define o que se debe entender por
violencia contra a muller, a pesar de empregar esta frmula ata en catro ocasin (pargrafos
38 e 40). Poren o texto piar sobre os que se sustentar a construcin xurdica, contra a
violencia machista, que emana das Nacins Unidas, e tamn para os estados, xa que este
organismo internacional funciona como referente e est dotado dunha autoridade poltica
innegbel.

2. Declaracin sobre a Eliminacin da Violencia contra a Muller.

O seguinte paso que se da no interior das Nacins Unidas a Declaracin sobre a
Eliminacin da Violencia contra a Muller, Resolucin da Asemblea Xeral 48/104 do 20 de
decembro de 199316 (en diante DEVM). Est declaracin foi un compromiso fixado no apartado
38 da Declaracin e Programa de Accin Viena, froito da coordinacin das accins do
movemento feminista xurdico e diferentes gobernos, logrndose o recoecemento da
14

Ibidem.
Para mais informacin en este sentido, Miquel Acosta, C. (septiembre de 2009). Claves feministas sobre la
incorporacin del Derecho Internacional de los derechos humanos de las mujeres en Espaa. Madrid, Espaa:
Instituto Universidtario de Estudios de la Mujer. Facultad de Filosofa y Letras. Universidad Autnoma de Madrid, e
G. Luna, L. (2002). Entre discursos y significados. Apuntes sobre el discurso feminista en Amrica Latina. La manzana
de la discordia (4), 85-98. No artigo citado a autora G. Luna, refrese a consagracin dos conceptos de dereitos
reprodutivos e sexuais, como parte dos dereitos humanos recoecidos por Nacins Unidas, como un logro
conseguido grazas as propostas e as accin feministas (G. Luna, 2002, pg. 96). Est terminoloxa de dereitos
reprodutivos e sexuais e duramente criticada Mara Galindo, que defende, que esta terminoloxa unha
substitucin eufemstica dos conceptos chave da linguaxe feminista, evitndose as falar do dereito ao aborto, e
rebaixndose o ton das reivindicacins feministas. que se en textos normativos con eufemismos que baixan o ton
das reivindicacins, e o que buscan que en este caso non se fale do aborto.
16
Pode consultarse o texto completo en http://www1.umn.edu/humanrts/instree/spanish/Se4devw.htm
15

5
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

violencia contra as mulleres como unha violacin dos dereitos humanos. Este texto, aprtanos
unha definicin legal, do que se entender a nivel internacional por violencia contra as
mulleres no seu articulo primeiro.
17

Artigo 1 DEVM . Aos efectos da presente Declaracin, por violencia contra a muller
entendese todo acto de violencia baseado na pertenza ao sexo feminino que tea ou poda ter
como resultado un dano ou sufrimento fsico, sexual ou psicolxico para a muller, as como as
ameazas de tales actos, a coaccin ou a privacin arbitraria da liberdade, tanto si producida
na vida pblica como na vida privada.
18

Artigo 2 DEVM . Entenderase que a violencia contra a muller comprende os seguintes actos,
anda que sen limitarse a eles:
a)

A violencia fsica, sexual e psicolxica que se produza na familia, incluidos os malos

tratos, o abuso sexual das nenas no fogar, a violencia relacionada con a dote, a
violacin cometida polo marido, a mutilacin xenital feminina e outras prcticas
tradicionais nocivas para as mulleres, os actos de violencia perpetrados por outros
membros da familia e a violencia relacionada con a explotacin;
b) A violencia fsica, sexual e psicolxica perpetrada dentro da comunidade en xeral,
inclusive a violacin, o abuso sexual, o acoso e a intimidacin sexual no traballo, en
institucins educacionais e en outros lugares, a trata de mulleres e a prostitucin
forzada;
c) A violencia fsica, sexual e psicolxica perpetrada ou tolerada polo Estado, onde queira
que ocorra
19

4 DEVM . Os estados deben condenar a violencia contra a muller e non invocar ningunha
costume, tradicin ou consideracin relixiosa para eludir a sa obrigacin de procurar
eliminala. Os estados deben aplicar por todos os medios apropiados e sen demora unha poltica
encamiada a eliminar a violencia contra a muller ().

Est a primeira vez que se trata a violencia contra a muller de forma global e
vinculante, e reafirmase a prioridade que este problema estrutural, debe ter para os estados.
Esta Declaracin marca tamn un cambio na tendencia de concepcin do problema, pasando
de un simples repudio de forma xeneralizada, a establecerse se en este momento, como unha
verdadeira obriga principalmente dos estados. Este xiro conceptual, dbese en parte ao
desenvolvemento que tivo a rama doutrinal dos dereitos humanos, que comezaron a
concibirse, non so como lmites ou prerrogativas fronte ao poder poltico, senn tamn fronte
aos particulares, exemplo de isto o articulo 2 da Declaracin, que fai referencia a violencia
permitida polo estado (letra c) e tamn, a exercida dentro da familia (letra a) e pola
comunidade en xeral (letra b).
O texto da Resolucin 54/134 da Asemblea Xeral que establece a Declaracin do Dia
Internacional da Eliminacin da Violencia contra a muller, fai referencia a diversos
instrumentos de dereito internacional, tanto das Nacins Unidas como da Organizacin de
Estados Americanos, mas remtese de forma expresa ao artigo 1 da Declaracin sobre a
Eliminacin da Violencia contra a Muller, polo tanto, esa e non outra definicin, ou outra
conceptualizacin da violencia a que se evidencia o 25 de novembro de cada ano.
17

Traducin desde o espaol realizada pola autora, a versin orixinal pode consultarse na Declaracin sobre a
Eliminacin da Violencia contra a Muller, Resolucin da Asemblea Xeral 48/104 do 20 de decembro de 1993,
accesbel en lia en http://www1.umn.edu/humanrts/instree/spanish/Se4devw.htm
18
Ibidem.
19
Ibidem.

6
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

III.

Cinco crticas ao concepto de violencia contra a muller para seguirmos avanzando.

(1) Non existe seguridade xurdica en cuanto ao suxeito a protexer, cada pas implementa a
regulacin internacional da forma que estima mis oportuna, sendo a lia xeral una
reducin na proteccin. A regulacin internacional e pouco precisa e non define o suxeito
de muller a protexer, a partir de que anos unha nena muller? Cando unha nena
asasinada por o seu pai contabiliza? E se neno? Se travest? Ou traballadora sexual?
Dependendo de quen interprete a regulacin estaran estas vtimas contabilizadas ou non.
No caso espaol, o lexislador reproduce este modelo de regulacin construdo sobre a
base dos suxeito que queremos protexer e condenar. Este modelo recollese na Lei
Orgnica 1/2004, de 28 de decembro, de Medidas de Proteccin Integral contra a
Violencia de Xnero (en diante Lei de Violencia de Xnero), que reproduce no seu artigo
primeiro o seguinte,
20

Articulo 1. Obxecto da Lei .

1.

2.
3.

A presente Lei ten por obxecto actuar contra a violencia que, como manifestacin da
discriminacin, a situacin de desigualdade e as relacins de poder dos homes sobre as
mulleres, son exercidas sobre estas por parte de quen son ou foran cnxuxes ou de quen
estn ou tian estado ligados a elas por relacins similares de afectividade, anda sen
convivencia.
Por esta lei establcense medidas de proteccin integral cuxa finalidade previr, sancionar
e erradicar esta violencia e prestar asistencia as sas vtimas.
A violencia de xnero a que se refire a presente Lei comprende todo acto de violencia
fsica, psicolxica, includas as agresins a liberdade sexual, as ameazas, as coaccins ou a
privacin arbitraria de liberdade.

(2) O concepto de muller das Nacins Unidas refrese a muller occidental, branca e

heterosexual, invisibilizando e non tomando en conta a diversidade de mulleres que

existen. Isto evidencia unha orientacin eurocntrica, que discriminatoria con as
mulleres de outras tnicas e un sesgo heteronormativo e patriarcal que discrimina as
diversidades sexuais e de xnero. Polo tanto o uso da muller en singular est reducindo
e baleirando de contido o suxeito do feminismo e dos dereitos humanos, limitando a
extensin e aplicacin da cobertura deste dereitos.
(3) A terminoloxa empregada minimiza e invisibiliza o problema. Ao referirse unicamente a
violencia que sofre a muller, non se teen en conta todas as persoas que sofren violencia
machista, nin tampouco se ten en conta o numero de persoas que a exerce. Producndose
unha reducin estatstica, non real da violencia. As normas estatais que se aproban en
cumprimento dos compromisos internacionais cntranse na violencia machista que
exercida por homes sobre mulleres. A maiores, moitos estados, unicamente se fan eco de
esta violencia no mbito das relacins afectivo-sexuais, como consecuencia de que a
lexislacin internacional, novamente vaga. En este sentido na lexislacin comparada
existen pases que sancionan como violencia contra a muller as agresins que se
20

Traducin desde o espaol realizada pola autora da autora, a versin orixinal da Lei de Violencia de Xnero,
de pode consultarse no BOE n 313 de 29 de decembro de 2014, accesbel en lia en
https://www.boe.es/boe/dias/2004/12/29/pdfs/A42166-42197.pdf

7
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

producen exista ou no convivencia, este sera o caso de Espaa, poren Chile21 por
exemplo, presenta unha regulacin que so contempla legalmente medidas de proteccin,
ou se contabiliza como femicidio se a muller morta forma parte de unha parella con
convivencia.
(4) A regulacin en torno a suxeitos, non recolle a dimensin real do problema, nin a
dimensin estrutural da violencia machista.

IV.

Conclusin.

Do exposto podemos conclur, que a regulacin ou condena dunha violencia en base

ao suxeito que a recibe non a formula mais idnea para combater a violencia machista, e isto
porque o machismo ao igual que o racismo funciona como unha ideoloxa un motivo que
consciente ou inconscientemente acciona modos de conduta discriminatorios por razn de
xnero, e estas formas de discriminacin e violencia poden ser exercidas por calquera persoa,
non so o home heterosexuais sobre a sa parella muller, senn que tamn poden ser vtimas
as crianzas de esa familia, ou os colectivos de diversidade de xneros e orientacins sexuais,
que tamn sofren e reproducen esta violencia. En este sentido de vital importancia
establecer conceptos idneos que non permitan aos diferentes gobernos manipulalos ou
baleiralos de contido, como exemplo de isto, quero destacar o traballo realizado por a Red
Feminista22, (nome que recibe a web estatal espaola de Organizacins Feministas) que entre
outros traballos realiza unha sistematizacin dos datos elaborando estatsticas das vtimas
mortais dentro do territorio do estado espaol. O concepto que manexa Red Feminista o
mesmo que as Nacins Unidas, dicir, violencia contra a muller, que como xa indicamos non
nos parece idneo- anda as, seguindo este criterio para o perodo 2006 a 2013, contabiliza un
total de 858 persoas mortas (incle crianzas e traballadoras sexuais as como diversidade de
xnero), para o mesmo perodo os datos oficiais, construdos en base ao concepto de violencia
de xnero, so recollen 486 vtimas mortais, eliminando do computo a 370 persoas mortas por
violencia machista. Temos que preguntarnos porque as decisins gobernamentais teen como
obxectivo invisibilizar e non erradicar a violencia machista? Ser que o machismo
fundamental no mantemento de un sistema patriarcal e este a sa vez e o sustento ideal de
un modelo econmico de capitalismo globalizado?
En este contexto faise necesario deixar de falar de violencia contra a muller, e comezar
a falar de violencia machista, visibilizando e poendo nome a esta ideoloxa que tortura e
mata a millns en todo o mundo, est e a mia proposta23.

21

Lei N 20.066, de 7 de outubro de 2005, que establece la Lei de Violencia Intrafamiliar, onde incorporado o
delito de maltrato habitual no articulo 14; e a Lei N 20.480, de 18 de decembro de 2010, que modifica o Cdigo
Penal e a Lei N 20.066, sobre Violencia Intrafamiliar, establecendo el femicidio, aumentando as penas aplicables
a este delito e reforma as normas sobre parricidio
22
A informacin accesbel en lia en http://www.redfeminista.org/searchnoticias.asp?id=muertas2013
23
desde os movementos feministas, de dereitos humanos e desde os medios de comunicacin, vense renomeando
o 25 de novembro. Algunhas das propostas que podemos atopar son as seguintes: Da Internacional contra a
violencia cara as mulleres e as nenas (Canal de youtube
MQLTV, accesbel en lia en
https://www.youtube.com/watch?v=tT6p7iDITOg; Da contra a violencia machista (canal de televisin La sexta) ou
Dia Internacional contra o terrorismo machista (Formula utilizada pola organizacin poltica Ns Unidade Popular)

8
25 de novembro de 2014

SHEILA FERNNDEZ MGUEZ

25 DE NOVEMBRO, DIA INTERNACIONAL DA ELIMINACIN DA VIOLENCIA CONTRA A MULLER.
CATRO CRTICAS AO CONCEPTO VIOLENCIA CONTRA A MULLER, PARA SEGUIRNOS AVANZANDO.

V. Bibliografa
Escobar Rivera, C., & Jarpa Silva, V. (2013). El nuevo delito de femicidio en Chile.
(Departamento de Ciencias Penales, Facultad de Derecho, & Universidad de Chile,
Edits.) Santiago, Chile. Recuperado el 26 de octubre de 2014, de
http://tesis.uchile.cl/handle/2250/116225.
G. Luna, L. (2002). Entre discursos y significados. Apuntes sobre el discurso feminista en
Amrica Latina. La manzana de la discordia (4), 85-98.
Galindo, M. (2014). Feminismo urgente a despatriarcar! (Segunda edicin ed.). Argentina:
Lavaca.
Gamba, S. (21 de 11 de 2014). agendadelasmujeres.com.ar. Recuperado el 21 de 11 de 2014,
de http://agendadelasmujeres.com.ar/notadesplegada.php?id=795
Guevara Osorio, S. (2013). Por qu an la violencia de gnero? Una respuesta conceptual a la
persecucin contra quienes no caben en las categoras "hombre" o "mujer". La
manzana de la discordia , 8, 55-65.
Kantor, M. (2003). Cuerpos queer/Queer Bodies: una propuesta discursiva para un "mundo de
vida" queer en Quito, Ecuador. UASB-Digital (http://hdl.handle.net/10644/2454).
Quito, Ecuador: Universidad Andiana Simn Bolva (Tesis de Maestria).
Mackinnon, C. (2006). Are women human? and other international dialogues. Belknap:
Harvard.
Miquel Acosta, C. (septiembre de 2009). Claves feministas sobre la incorporacin del Derecho
Internacional de los derechos humanos de las mujeres en Espaa. Madrid, Espaa:
Instituto Universidtario de Estudios de la Mujer. Facultad de Filosofa y Letras.
Universidad Autnoma de Madrid.
Palacios Zuloaga, P. (2011). El tratamiento de la violencia de gnero en la organizacin de
Naciones Unidas. (A. Trabucco Zern, Ed.) Santiago de Chile: Universidad de Chile,
Facultad de Derecho, Centro de Derechos Humanos.

9
25 de novembro de 2014