Gorski vijenac 

(u prvom izdanju: Gorskıй vıenacъ) je pesnički ep i drama koja se smatra

vrhunskim delom srpske književnosti epohe romantizma. Autor „Gorskog vijenca“
je crnogorskivladar i pesnik Petar II Petrović Njegoš.

Nastanak [uredi]
Delo je napisano 1846. na Cetinju, a štampano februara 1847. u jermenskom manastiru u Beču.
Ostvareno je kao epska drama u stihu koja tako kombinuje tri književne vrste u novoj poetskoj
formi. Njegoš je ovo delo napisao narodnim jezikom u desetercu inspirisan narodnom poezijom i
pesničkim delom svog učitelja Sime Milutinovića Sarajlije. Te 1846. godine prilike u Crnoj Gori su
bile teže nego ikada jer je suša spržila sve i prijetila je strašna glad. Istovremeno, skadarski paša
Osman Skopljak gledao je da iskoristi teško stanje u Crnoj Gori i da razjedini Crnogorce. Ova
teška situacija je i inspirisala Njegoša da napiše remek-delo jer je u tim presudnim trenucima
shvatio koliko je muke stajalo njegove pretke da sačuvaju Crnu Goru, i to u prilikama koje su
kudikamo bile teže zbog toga što Crna Gora u vreme vladike Danila nije funkcionisala kao pravna
država, zavađenost plemena bila je velika, i samo je crkva uspevala da smiri situaciju i spreči
najgore.

Istorijska pozadina [uredi]
Radnja se zasniva na istorijskim događajima u Crnoj Gori sa početka 17. veka (mada Njegoš na
naslovnoj strani tvrdi da se zbivanja odvijaju krajem 17. veka), poznatijim kao „istraga poturica“. O
ovim istorijskim događanjima ne postoje pouzdani istorijski izvori, tako da se sa te strane ne
može proveriti istorijska verodostojnost ovog dela. Radi se o tragičnom sukobu lokalnih
pravoslavnih i islamizovanih ("poturčenih") Crnogoraca. Ovaj sukob je Njegošu povod za
filozofsku refleksiju o crnogorskoj istoriji i istoriji uopšte, prikaz suživota i sukoba tri sveta i
civilizacije: pravoslavne (crnogorske), mletačke i muslimanske.

Struktura dela [uredi]
Spjev počinje kao pesnička vizija, nastavlja se kao političko-istorijska drama, prikazuje niz epskih
slika iz narodnog života, i završava se filozofskom refleksijom nad istorijskim zbivanjima.

Prolog Gorskog vijenca (Posveta Prahu Oca Srbije) posvećuje ovo delo vođi srpskih
oslobodilačkih ratova Karađorđu Petroviću, čoveku koji je probudio uspavane Srbe, upalio
buktinju slobode koju više nikakva sila nije mogla ugasiti. Njega pesnik svrstsva u sami vrh
najpoznatijih ličnosti 19. veka. Iako je Njegoš svestan da se samo u velikim narodima može
zavijoriti geniju venac ,Karađorđe je po njegovom mišljenju jedan jedini kojem je uspelo da iz
malog naroda dostigne neslućene visine slave i počasti,da zauzme svoje mesto među velikanima
poput Napoleona, Suvorova, Velingtona...
Četiri scene nejednake dužine nisu dramski čvrsto povezane. Veoma je malo stvarne radnje, a
događaji su opisani kroz seriju dijaloga i monologa. Ovo delo je teško adaptirati za scensko
izvođenje, iako u njemu postoje trenuci jake dramatičnosti. Povremeno se javljaju ubačene
humorističke anegdote koje su predah u preovlađujućoj atmosferi dramske tragedije.

Glavni naratori i filozofski tumači su crnogorski vladika Danilo i Iguman Stefan. Početni motiv daje
vladika Danilo u svojoj viziji širenja turske moći Evropom. On se oseća nemoćnim da je zaustavi,
a ujedno je rastrzan dilemama o opravdanosti bratoubilačke borbe.

Gorski vijenac je organizovan u sledeće celine:

1. Posveta Prahu Oca Srbije

2. Skupština uoči Trojičina dne na Lovćenu (stihovi: 1 - 197)

3. Skupština o Malome Gospođinu Dne na Cetinju, pod vidom da mire neke glave (stihovi: 198 -
562)

 Kolo (stihovi: 563 - 1043)

 Kolo (stihovi: 1044 - 1209)
 Kolo (stihovi: 1210 - 1399)
 Knez Rogan (stihovi: 1400 - 1912)
 Sestra Batrićeva (stihovi: 1913 - 2217)
 Knez Rogan (stihovi: 2218 - 2437)

4. Badnji Veče (stihovi: 2438 - 2582)

 Vladika Danilo (stihovi: 2583 - 2665)

5. Novo Ljeto (stihovi: 2666 - 2819)

Likovi [uredi]

 Vladika Danilo  Vojvoda Stanko

 Iguman Stefan  Vojvoda Batrić
 Serdar Janko Đurašković  Tomaš Martinović
 Serdar Radonja  Obrad
 Serdar Vukota  Vuk Raslapčević
 Serdar Ivan Petrović  Vukota Mrvaljević
 Knez Rade, brat vladike Danila  Vuk Tomanović
 Knez Bajko  Bogdan Đurašković
 Knez Rogan  Vuk Mićunović
 Knez Janko  Vuk Mandušić
 Knez Nikola  Vuk Lješevostupac
 Vojvoda Draško  Pop Mićo

 Vojvoda Milija  Sestra Batrićeva

Iguman Stefan kao filozofski glas Gorskog vijenca [uredi]

Iako se pojavljuje pri kraju samog dela, iguman Stefan ima veoma važnu ulogu u ovom
epohalnom spevu. Naime, neki kritičari ovaj spev dele na 3 celine, ili, simbolično 3 kruga, koji
imaju za zadatak da obeleže 3 idejna nivoa. Prvi krug čini sama radnja, istraga poturica, kao
istorijski događaj, trenutak. Drugi krug čini svedočenje kola o istoriji, trenutku i večnosti. Treći i
najvažniji, centralni krug ovoga dramskoga speva čini filozofski glas koji se ostvaruje kroz vladiku
Danila i igumana Stefana. Iguman Stefan, pored Vuka Mandušića, jedini ima fizički opis (duga
seda brada i kosa, univerzalni simboli mudrosti) i biografiju. Njegova biografija svedoči o bogatom
iskustvu i stoga ga čini kompententnim učesnikom u razrešenju vladikinih muka, to jest, njegova
pojava jeste razrešenje vladikinih muka. On govori rezultat Danilovog dugog i mučnog
razmišljanja već u svojoj prvoj pojavi:„... Ište svijet neko djeistvije, dužnost rađa neko popečenje,
obrana je s životom skopčana. Sve priroda snabd'jeva oružjem protiv neke neobuzdne sile, protiv
nužde, protiv nedovoljstva: ... Krst nositi vama je suđeno strašne borbe s svojim i s tuđinom! “
Dakle, on govori o akciji, pročišćenju crnogorskog naroda (u čemu je u isto vreme i simbolika
guvna) i pri tom nosi glas budućnosti, izlazi iz okrilja religije i govori prirodne i univerzalne istine.
Njegova, nazovimo, pomoć Danilovoj odluci donosi pobedu krsta nad lunom i veliko olakšanje i
sreću vladici i crnogorskom narodu. Iguman Stefan predstavlja luču u tminama nemoći ljudskoga
uma da izabere pravi put, a da pri tome ostane čovek.

Kritika [uredi]
Postoji kritika koja naglašava da je Gorski vijenac delo koje slavi i opravdava zločine etničkog
čišćenja i bratoubilačkog rata[1]. Ovo tumačenje je prisutno među zapadnim i muslimanskim
analitičarima, a pojavilo se u kontekstu krvavih ratova koji su pratili raspad Jugoslavije.