Вы находитесь на странице: 1из 129

!

SSN 0069-3596

Ar-.:ALES

DF

LA

FACULTAD

DE

TEOLOGA

Cuaderno 1.12

Vol. LIX ( 2008 l

ALBERTO MAGNO.
SOBRE LA TEOLOGA MSTICA
DE DIONISIO
Super Mysticam Theologiam Dionysii

Segn el texto de la Editio Coloniensis traducido


y editado por Anneliese Meis
Latn-espaol

PONTIFICIA UNIVERSIDAD CATLICA DE CHILE


SANTIAGO - - - - - - - - - - - 2 0 0 8

NDICE
ABREVIACIONES

................... '!

.. 11

PRLOGO ..

.15

INTRODUCCIN.
1.

El autor) la obra S111er Mrstirnm Theo/ogio111 lJionr.1ii ............... 1S

a)

San ,t\lbcrto Yl.agno: [)octor [lnitersulis ............................... .

bl

El con1entario a la Jl,o!ogu n1/stico Je Dionisio .....


La

3.

tcolo~a

del .\lffh'r 1\!lysri<a111 l"hcologia111 Uionysii.

fuente\ bblicas y filosfica:-. del .\11>er i\1_rstican1 Theo/ogion1

. ........... 25

Dionrsii ................. .

.3 .1. Fuentes neoplatnicas ................. .


a)

bi

el
di
el

f)
gJ
hl

..26

..... 26
..................... 27
La contemplacin velada de lo di\ ino ........... .
.27
A la \Crdad por la oracin ...................................... .
La sobreen1inencia de lo divino ........................... .

La irnagen de la tiniebla cspc~a.


f,a con1pa:-.in hacia lo divino ..... .
La difu,i<n del bien ......................... .
El velo de la conten1placin.
l~a

trascendencia sohre los ngcles

fuentes
a)

.1 s
. l l)

arislotlica~

............................. .

l.a i''"ibilidad de la teologa mstica ............... .

. ............... 2S

. ......... 28
.......... 29
..29

...................... 29
. ..................... 30
...... 30

e)

.......................................... 31
Lo n1uxne rnystica ........................ .
................ 32
La singularidad de la esencia divina
.................... 33
El intelecto es iluminado ....................... .
................................... 34
El rapto ............................................... .

4.

Sobre Ja estructura del Super Mvsticwn Theologiam Dionnii ....... 34

b)
e)
dl

l. CAPTULO PRIMERO ........................................... .


................... 39
......... 83
II. CAPTULO SEGUNDO ...................................... .
111. CAPTULO TERCERO ................................................................. 95
IV. CAPTULO CUARTO .................................................. .
........ 107
....... 111
Y CAPTULO QUINTO ....................................... .

NOTAS ................................................ .
BIBLIOGRAFA ....................... .

. ..................................... 121

. ................................. 133

ANEXOS .......................................................................................... 139


NDICE ........................................................ .

145

ABREVIACIONES
Col
B
S\1T
STM
SEP
SDI"
SHE
SCH
SE

Editio Coloniensis. \lnstcr l 972ss


Paris S.C. A. /E. Borget de 1890-99. Paris
Super Mysticarn Thcologiarn Dionysii et Epistulas ( Alberti Magni
Opera Ornnia. XXXVII. 21. Mnster 1978. 452-475.
Sobre la Teologa Mstica de Dionisio. Santiago 2008.
Super Mysticarn Theologiam Dionysii et Epistulas 1Alberti Magni
Opera Ornnia. XXXVII. 2!. Mnstcr 1978. 477-554.
Super Dion1 sium De Di vi nis Nominibus (Alberti Magni Opera
Ornnia Opera. XXXVII. 1l. Mnstcr 1972.
Super Dionysiurn De Ecclesiaslica Hierarchia iAlberti Magni Ornnia Opera. XXXVI. 2). Mnster 1999.
Super Dionysiurn De Caclestis Hicrarchia iAlberti Magni Ornnia
Opera. XXXVI. 1l. Mnstcr 1993.
Super Ethica (Alherti Magni Omnia Opera. XIV/1/11). Mnster

STh

1968.
Surnrna Theologica 1Alherti Magni Opera Ornnia Opera. XXXIV.
J 1. Mnstcr 1978.

CD
l\IT
Ep
CH
EH
DN

Corpus Dion; siacurn. Berlin-:--lc" York 1990-1991


De M; stica Theologia
Epistulas
De Coclesti Hierarchia
De Eclesistica Hierarchia
De Di,inis Norninihus

PRLOGO

\()l_ l_I.\

("11adcrnP

12

~thril

200:-l

pp 11-1-+

ISS'\()()(-(j __~:"l)fl

Si hien .. [)io'.-. es un Oio:-. oculto. dc:-.dc ...;icn1pre la Teologa no se hJ


1.:ansado en dilucidar esta verdad. de 1nodo lcido. a trav...; de cxplicacionc-.
y con1cntarios fascinante...; de destacados pensadores y telogo...;. El Con1entario a la Tco/og(a /'vftsrico de Dioni'>io. hecho por /\lbcrto Magno. que aqu -.e
ofrece en su versin latina y c-.pail.ola. \'Critica este hecho.
La edicin e-; el frutn de una intensa colaboracin. apoyada en la
('ooperaci(,Hl Cientfica Internacional 2007 1 y con la a-;e...;ora del l)r. Henry'k
..\111ule\\'ic1 del Alhertus I\1agnu-. ln'ititut de Bonn. Alcn1ania. sin cuya-; innun1crablcs co1Teccione'.'-> y sugerencia-; la presente obra no habra alcan;aJo -.u
trn1ino feliJ:. De ah nuestra inn1ensa gratitud al profesor visitante y su labor
-.;acrificada y tan generosan1ente brindada. ('abe destacar tarnbin el aporte
de Jos Antonio Pacha-; y de los dos tesi-.;tas. Jos \1auricio ~1oraga y Daniel
t\cufia. quienes linaliJ:aron e\ito-.a111cnte sus respectivas inYestgaciones en
el Super .Mystican1 r1icologia111 de Alberto :v'lagno: "'El Misterio de Dios y su
co11u111icoc11 gratuito" y "'El rheologictun 11egotiun1 ". ohteniendo :-.u ttulo
Je Magster. .>\n1bos aportaron aspectos importantes a la Introduccin del pre...;ente texto (.los Mauricio) y la criticidad <le la traduccin ([)anicll.
Sin duda. cue'1a desvelar las finuras de la argumentacin de Alberto
Magno. no solo cuando el autor se distancia de Dionisio, pe-.e a que le sigue siendo ticL sino ta111bin porque propone un enfoque teolgico propio
) original. ms all Je una simple parfrasis del texto dionisiano. Es que
-.e trata Je un theologictfln negotitnn a partir de la experiencia tnstica.
orientada por la salvacin y como tal de una singular actualidad hoy. La
resistencia que n1anillesta cualquier telogo y estudiante postgrado frente
a tal quehacer teolgico propuesto en la obra e<lita<la no sorpren<lc. ya que

1:-:~tudi() apo~adu

7(Jfl(ll.FJ.

Fondec~t

11a\cnlur;1.

por el Pro~l'l"lO Conpcrd< i111 Cic1111/1<u lnternunn11ul Fondn11 :!{JIJfi.


2007. 70702-HI ~ F1111dl'c11 ltlhO-tOl. 200h-2007: Alteridad~ \Jiqcno en Huc

.--\lhlnu \1at:nn. '.'Jinil~h de CU\d ~Juan de la Cru; a la lu; de ];i <:D111lucnc1; de fut::'nlc"'

f'rll'f':h: la111:1\

-\1111c/ie1t \,ft

dicho quehacer parece tan diferente a con10 solc1110:-. haL'Cr tt'ologa hoy.
y. :-.in en1bargo. resulta i1nposihle escapar de :-.u fascinacin y rcleYancia
pern1anente:-.. En este sentido quisiera agradecer a lo" jvenes inquietos
y reheldes la resistencia LJUe n1anifestaron en el Se1ninario de Postgra<lo
:-.ohre e ... ta obra de Alberto Magno. durante el segundo seinestre Je 200.S y
que fue un sen1estrc de trahajo intenso. para as entrar en la .. tiniehla e-.;pesa". aunque sien1pre ]un1inosa. Su fruto fue que lograron convencerse
de que la teologa o es n1stica o no es teologa.

Santia'<l. 25 de diciembre 2007

INTRODUCCIN

17

El presente texto orrccc la pri1ncra traduccin espailola cornpleta


del .Super 1Wy.\tica111 J'/Jeologia111 Diony.\ii de san Alberto 1\.1agno. segn
el texto de la Editio Colonicmis'. Como el comentario albcrtino a esta
obra del Areopagita es un te\to excepcionalmente breve;. se le agregar. en un futuro. las 1:n1111/os /-XI que ciertamente lo complementan )
nplicitan.
Se ha optado por consL'rYar el texto latino con la intencin de facilitar al lector el acccso al 1nisn10. de 1noclo que la lectura de la presente
traduccin pueda verse. -,in lugar a dudas. enriquecida con los 1naticcs que
admite el texto original._No_olh1aul.l:~.latraducci<n cspaiola <,_Lre ahora se
ofrece bus_c __s_er _1~1_ m_s tiel al latn. motivo por el rnal se ha dado preferencia a una traduccin Je equivalencia tns fonnal que <linn1ica. con la
clara concicncia de que. en algunos ca"'"' el c-.,pailol pt:~"".de presentarse un
tanto to..,co o poco !luido. si as se quiere.

:\LHERTllS .l\L\GNL'S. SuJcr .\f\\ri( u111 Thcu/1,i.:1u111 Dio11\.1ii. ed_ Paulu_..., Sirnnn
( ..\lbcrti i\-1:1.~ni ()pera (_)n1nia. XXX\ 11. 21. t'vllin . . ter llJ7S. 452--l-S7r=Cn!). Par<: el actu~d
l''>lad\1 dl' dich:1 cdici(ill. qui: 111cjnra du'> cdicinlll''-> antcrilire'>. la de P. Ltnl!ll! di.:: !h:'il en
L!on ! de S.C .. \
l:. Bnr~ncl de JSlJl-99 en P<ni..., Cf. ANZL"l.J-:\\'ICZ JI '.ur krit1...,,;hcn _.\u...,~ahc dcr \Vcrki: di:~ \lhl'rtll'> \la~nth. /\nuano Je Hi'->tora de la I.~lc...,ia 11 120021
-1-17--1-22
.\] HFRT 1 -.: liR.-\ND. ('u111111c11rairc dt' !u f'frt;,1/ogic 11n11icur" de Dc1111 fe /'_1cudo111i1/ de <c/111 dt'I f.'i/rc1 f- \. inl10Jucl1lllL lraduciun. ll(l\e~ et indl'X rar \V('.J~J'.R.
l.-11 .. l\ni> JtJl}_~: ALl:H:J{l TllF t_;RF.\T. cu111111111111r1 011 f)in11,.1i111 .\fi111,,i/ T!ieo/olf\'. Tran'_,,.t;il/Nlf.;lfc

latcd. ed1tcd. a11d 111\rndu ..cd h:- Tl'Ci\VFl.J S .. en .-\LBERT .--\:\O Tl!OivtAS. Sclected H"rinring_\_
'.'Jt'\\ York 19S:-\. l_ll-IYS_

Fx1~len lradu.__ci('inc~

parciak-.,. pt'ru preLana..., de texto" '>t:kcci\)nJd()'>

en c . . pa(iol ;, ak1n<in \'\ . Cuerpo de tradud1irc'>. Uhra.1 .1t'/e!'/u1 rfr 5i1111 ;\!heno A1ugno. Buent),
Aire~: l:d. Lunlln llJS2. 9)-lJlJ: .\J.RFRTl"S \L\CJ:'<l. 1S. i\11.1;n1i1!r/1e 1(\'fc_ l.aterni"ch-Dcuhch
Hcrau\_!-!l'!-!dien u11d uher'>ct1t \oll

FRIES/\_ \'11t e1ner "-ur1cn Biogr;iphic \un FCKFRT \V.P.. --t ..

Utl\er;i11dertL' _.\utla)-'e. ll:irm'>ladl 2!)1Jl

1.
al

El autor y la ohra Super ,Hysticam Theo/ogiam Dio11ysii


.Sun A./hcr!o l'vfot:,110: l)octor Llni\'er..,ali-.,

La datacil)n del nacin1lcnto de uno de Jo.., n1~:-.. grande.., pensadores de


la alta cscolstica. san Alberto [\.lagnol. no es L.cil de prcci...,ar'. En efecto.
lo-; datn" aportado-. por !o:-. historiadores oscilan entre los a1los 1193 y
1206. n.11()11 por la cual se acepta en general con10 fcLha posible de su nacinlicnto una cercana al 1200. en la localidad Suaha de l~auingcn. Pro\'cnicntL' de una fa111ilia ele rnilitarc" c..; cn\iado tcn1pranan1cntc a Padua para
iniL'iar su forn1acin acadn1ica l'll Ja.., arte..,. l-lacia l .:22> /\.\hcrto ingrcst)
en la Orden de los Predicadores tras haber conlKido a Jordn de Sajonia.
En ('olonia con1en1 su-, estudios teolgiLos. para lucp:o. en los afios venideros. de<licar-.e a la ensei'1an/a en Hildeshein1. Friburgo de Brisgovia.
Ratishona y Estrasburf!_o. Hacia 1245 '>e encuentra en Pars. prin11..?ro co1no
Bachilkr scntcnciario y corncntaclor de Pcclru Lombardo,! despuh como

! ;1 L'\lrLJLtur:i ..,qcm<liLa -.:ulicrc11t-:

de Llll<i ):'L111diu..,;i /on1111 1111'11/11

Dt>nJ.,.tnrm

!cndil"Illl"

,l un "i'lL'lll<l de L"Il\L'l"!:!<tdur,\ \llPL"rlllr al lk 'u d1~L1pulo iuni;, tiL' :\qt111H1 'L' l',j dc-.-.:uhrlL'lldo.
~r:IL'la ... ~1111'

L''ll1d111' p1nl1L'l"ll\. 1111-.:i;1do' hir lk1n;.J.,. -\111uk\11-.:1. ("1 \l\7.l'l.F\\'IC7. H Die


Dt>11\.:qn1ktur de' -\lhcrtLh \la~nu,_ Ihrl" l:kJ.,.ud1lrun~ u11d ilnl R.1.k1an1 fur die Hq2ritfl1Lhl-:Lit
und [t_r1111nulo~1c. 1.,'ll H:\\1FSSF J. STFFI C IL'd" 1. l."F/<1hru<1rio11 ,Ju \i1, a/>u/111n /'lri/1n,f11q11c
1111 :\!1>\cll ,'lt:< ..\Lll", du Culluquc intLnwt1un:il de l.tH11ai11-Li-:\cu1L' el Ll"u1c11 12-1-1- "L'pternbcr
l'l9K 1RL'IKu1111-,, de Pliilu"llJ-lhlL' :\lcd1L;1;1k. l\). TPurnliuut 2(Hl0. _'.hlJ-_ilH1_ Ct ][). p,L'Udo-D1011} \Jll ... --\rc'11pa~Jta und d:I\ Strukturprin11r de' Dcnl-:cn-, \Oll -\lhcrt dcrn (iro'i\L'll. L'll RO!-\D.llE\.
T 1ed.1. !Ji(' n101n 11111-R1:,1r1011 1111 :\!1/fr'/11/r,r lntcr11<!L'1u11ak-, 1-\.olluquiurn in )ofi;i IR1.,'llL'Ulltre"
lk l'h1hi,npllic '.\lcdi0vak. 91. T11rnho11t ~()(JO. 2_.;J-2lJ_'i: [[).Die R.cf\!lll\lrul-:tiun dcr lh11k-,1r11ktur
..\lhcrh dt:\ Cini""l'll ')h.i11c und Thc,cn cinc" Fur..,Lh1111~'prujLk1t_,_ Tltt'o!o::ie u11d (;/i111he l.J()
12()(){)1 (1(12-(112: ID. Alhl"rtu:-. :\-lag11u' - Dcr Dcuker de" G1111e11. H11/"/ 1111d .--\11nron -1-1 120(H11
i.+X-15-L []). H1111u111 ;1h SLhlti'"'clhL'gnff he1 Alhcrtll\ \L1gr1u-,, cn SF'.\'.\ER \V ied 1. \/h!'rr111
\li1i.:11u1 /u111 (i,,i/,11L11 11<1,)1 SOi! .!11hrl'11 . .\'t'll<' 7ui.:unt:c. \11c/Ut' 1111,/ l't'l'1pek111t'll. HL'rl1n 20(!1 .
._+_'\)-._+()) l'<lf;i \lll;\ '\lgl't"l'Tlll' ('Xj)f'l''>ill artf\tlL'; l"l'Lll'l1\C tk la f>l'l//...j/!1"11/ <tlhl'r!lll<l. ("f \'\'
\11/
dt'I" -~11,/it' nuc/1 \/hcr1111 .\fu_;11111 [ \lhcrt /ll Fhrcn \u..,..,tcllu11~ jullO-'IC'r K1111..,tk1 1111 Ctdkgiu111
...\lhL'rlinulll Bunn 1992]. K\1!11 ]lJlJ_,
Dato" -,obre la \ida ;. nh1a lk ~an ..\lhl"t"hl \lag no) :1 e' [l(l,ihk L'11contr:1rl(l~ e11 lo' 'ilu'
"\IV ) X\ E'.'JR!Ql TE DE HFRFORD. l.ihcr de Rch111 1\1c11111r11hili/inh11.1 (-.: 133:'\ 1. l--.diL'i('1n de
:\ l'ottha,t. lii.'1tt1nc11 ]<)LJ; l.LllS ])F V\l.l ....\\)(_)[,ll>. Jl1hu/<1 .--\lht'rr :\1agni 1 l-1-l.+1. en \1111fcc/u
r\a(ri! O-d11111 l'r11cdi1111on1111 20 JtJ.-,21 752-7hl: RODOl.FO DF '.'JIJ\ILCJEI\. Lct;1'11da .Uhcni
\fu::11i \l' 1-H\SJ. Ld1uun dt' 11.C SL"l1cd1l"n. ColuO-'lll" JlJ2S. C11 el prc,cntc. l;h ,u1c111e' re~l'
iia' dan L.llL'llla. L'Oll :ilgt'm grado lk dctalk. de la\ ida lk ...\lhLTto: Vil 1 FR. \1 \lhl'rt k (iranJ
1Sa1ntJ. en[), rionuirc de S1irirua!i1c ,\1u'ru11c el 11111ri,11c. l. P<ifl' 1937-llJlJ). 217-2-..:3: Sl\1U'.\.
I'. :\lhcrt dcr lin1..,,c. en flll'oloi.;i11!11' Rn1!c11:._1'lo,ur!u. !l. HLrl1n ltJ7X. 177-1:-\..+: k:L;RFI \\
.--\/herru1 Jfar!,11111. L"ll l.l'l"ik."11 dt'I .\1irte!ulr(T\ 1 l\1n,hL11-7.liri-.:h ll/KO. 2tJ-1--2!J<J: Tl-Ci\\'LLL S .
. \fhcn !liL (,'rcar. fnlr/ilUtl/l!I/, l"ll 0/1. el! .. '-l2l.J. STLRLCSC. l. i\lbcrt k (irand 1Sa1nt1. L'n /)(-11u11u1rc I-.11(\(!01c:d11u1 du .\ln1e11 ...\i.:c. l. P:1ri-, 1997. _j(J-.-,1. ,\'.\/L"l.F\\'IC7. ll
\lhL'rlll' \lanu'
1 1200- l 2l\(J 1. en Cl "PPERS S. 1ed.1. Ki1/111r T/1eo/::ui. \ii11 Ru1l'!1 1n11 I>cu1.- ht 1 n1//,c/111 \_11101.
Klilll 20U--+. 31-h7: ID .. \lhL'rt thc Grcat. en \'t11 n1t11011on o/ .\1 i11111/1( U1i!t;r11,/n. l'd. KlJLR.'I Cil
'.\. \.I. DLtroit-'<c11 Y(lrk 2nok . .ih---1.0

..\11ak' Lk L1 F:1Lllilad de TLPi11~1ci


\,)_ ]_['\

Cu<iLkr-111' 1

\laL..,tro en teologa.

l~n

l'n11t1t1L'i:1 l-111\Lr,1dad Catc1liL;1 dL Cliilt:>

:1h1i1 ~(Hl:-1

pp. l:'\-_-;h

ISS'.- 11111itJ

19

3:"9h

12--+8 regrc:-,a a C'olonia para dirigir el studiu111

~cncrulc

que all haba fundado su Orden. Fue durante este tiempo en el


cual .<\lherto :-.e dediL'l) a con1entar los escrito<..; del /-\reopagita. ,<\!10-, n1s
tarde 1125-+I fue elegido Provincial de la provincia teutnica de la Orden
Jo, Predicadores. a.._i..,tiendn a los captulos generales de !Vliln (12))))
Par~

( 1256). -.~sen este ltin10 afio cuando i\lberto expone. ante las in\CCl\'as del 1naestro parisien'>e Guillcr1no de Saint-,A.n1our. su defen'>a a
fa\or de la:-, nuevas rdenc"' n1endicantes. Habiendo dejado el priorato de
la pro\'incia teutnica. regres a ('olonia co1110 profe:-.or.
En 1259 participa en el captulo de Valencia donde se compu"' un re-

glan1ento para los estudios Je lo'.'-. fraile~ predicadores. Esta ingente labor
aLadn1ica de A\h;rto to111 u11 cur....,o cu111plcta111cntc distinto en 1~60: con
lecha S de enero de 1260 fue nombrado obispo de Ratisbona por el papa
Alejandro IV. Sin embargo. dos afos ms tarde el papa Urbano IV acepta
"'dimisin de la sede episcopal que le haba sido encomendada. En 1263

predic la cru1,aJa en Alcn1ania junto con dcdicar:-,e a otra:-, \'arias tarea~.


i)c] n1ae-;tro general de la ()rJen . .Juan de Verccil. obtuvo la autori1acin
para reton1ar la enseiian1a de la teologa. En 127~. ya entrado en afio'.-..
particip1. como parece. en el Concilio de Lyon. Tres afos ms tarde deba

\iajar a Par:-, para defender a uno de su:-, 111s insigne'.'-. <liscpulos. santo
Ton1'> di:' /\quino. que haba fallecido recicntcn1ente. a quien el obi~po ele
Pars le haba in1pugnado una serie de tc:-.is. En los afo'> ... iguiente'.'-. ces
la actividacl de Alberto hasta el da de su muerte en Colonia. el 15 de no' iembre ele 1280. En 1622 fue be a ti licado por el papa 0regorio XV y en
19.il pm el papa Po XI fue tinalmente L"<llloni1ado. otorgndosele el ttulo

de I)octor de la lglLsia.
/)

(()l//C!/fUrio (/

fu Teologa n1stica (/(' f)ionisio

Si bien la vida y obra de Alberto Magno puede sintetizarse en la


palabra. tran,mitida como propia suya: Sei1or. quisiera ser un hombre se-

gLl tu 1n'> a1non_l'.'-.a \'Oluntacl .. 1'. el apetito vora; que i1npregnaba su aln1a
respecto de todo '.'-.aher. ~e justi!ica por la doctrina <lioni:-,iana de la ilu1ninacin di\ ina que :-,uponc la cornunicacin de I)ios con el hon1brc por intcrn1cdn de los scre" creado'>. J,a creacin, en e.;;te -,cntido. es una pritncra
tcufana o 1nanifc:-.L.1L'in de J)io'> en atencin a la rc\clacin de la gracia

1-::\ ["]{!CH \1 f-_111 ~rn,,L'r HLili~,r. en V\' lli/ 1frr S111hc 11ach .~lhenu1 Aiu~n11'. :'i-l~
L''>PL'l1:tl111l'lllL' _'i: "lkrr. 1,ll \\()111 . d:1..,-, iL-h \\;ir L'lll \len:-.ch nalh dcincm alkrl1.;h..,te11 \\-ilkn"
\\T.BLR F 11 l11i1-udud1\11i. ,n \I HFRT 1.1. (iR.A:\D. Cn111111,-11fl11n. :-<.

r
20

Tratando de la ltitna rnanif~stacin de Dios. a4ucl\a que ofrece la gracia. el co1ncntario Super ,l1ystica1n 7hcologian1 f)ionysii viene a coronar.
de algn modo. toda la formidable obra teol(>~1ca de Alberto. En efecto.
rns a\l de la n1era expo:-.icin sobre el ('or>us dio11ysiac11n1 en particular .
.A.lherto con1pro1nete aqur toda su doctrina teolgica. asutnicndo la cultura
teolgiLa y filosfica gricg-a que en los tc\to-., Je! :\n:opagita est conden-

sada de un 1nodo tan

peculiar~.
!ar~o can11no

-y nu -.1cn1prc Licil de
precisar- hasta el siglo XIII. poca en que '-'Oll L'Ollocldo;-. por Alberto r'i.1agno.
f)ichos textos debieron L'COJTer un

En efecto. la prin1era n1e11cin que de ello:-. se L'Onocc C'i la que \C rcllcrc a


la disputa entre un cierto nn1cro de ohispo'> orientalc'.-1 que se organizaron
en torno al ohispo Severo de ,i\ntioqua ( : 5.38 ). y que no aceptaban lo expuesto en Calcedonia (.f51 l: segn ellos. la detiniLin l'nnciliar no protega
del todo y adecuadan1ente la unidad de

t~ri-;to.

/\nte esta divergencia que en

el tien1po se prolong debieron intervenir \o-; e1nperadores: en el ticn1po <le


Justiniano (c. 5J2-5_i_::\). fue convocada una conferencia de dieL obispos para
buscar una -.olucin a e;-.tas dcsa\'cnencia-.. Sobre algunos te\tos patrsticos
se produjo el debate. hu-;cando la cnnfonnidad (_lt: la propia postura con la
tradicin cristiana. Fueron los partidario-; de Sc\cn) quicnc-. citaron. entre
otro-.. lo'.-> c...,critos de Dionisio Areopagita. E-;to;., e'.'>crito:-. ful'HHl i1npugnado-.
por lo-. obispo1., calcedonianos. pue-.; se preguntaban cn10 era pusihle que
tales 111aravi\las hubiesen sido c:-.critas por tan glorio-.o y antiguo autor. y no
hubieran sido conocida-. y citadas por obispo;., tale1., con10 /\tanasio y l'irilo
de Alejandra. Rpidan1entc el autor de estos escritos fue identitlcado con el
di-;cpulo de Pablo. considerado segn Eusehio de l'e...,area con10 el pri1ncr
obispo de Atenas'). )'a en los siglos\:'! y \'11. el .. di\ino Dionisio" fue citado
por el papa Ciregorio l\/lagno
11

( : 662 )

(5l)J)'

11

y con1entado por l\1_xin10 el ('onfesor

En el -.nodo latcranen;-.e del 6-+9 alguno" pasajes de Dionisio son

lefdos y con1entado'.-> por e.\pllcito deseo del papa '.\1artino. Solo en el 'itglo
IX ser posible conocerlo dirccta1nente por 1nLdio de Juan SLoto Erigena
(~

870). pues. su traduccin latina. 1ns lograda que la priinera que seco-

noce y 4ue fue hecha por lfilduino. abad del 1no11asterio de San Dionisio de
Pars (832-835 J. ser\' ir de base para lo;., futuros Lon1cntarios de los rnaestros
\ictorinos )' sobre todo para los grande-; telogo;., escol'.->ticos del siglo XIII.

RLll K .. Die \J;\11ca

Thculu~1;i""

tcrlichcr J\.on1nlL"JltarnrL'l1. /n111-/1n/I

Lk' ])iu11;,1u'

/!ir f)c1111,f1l'1

P'-L'lldn :-\rcllp~1~1ta

\l11-rr11111 1111d

dn1!11-/11

127 l-1-:'i

Ct Hnroriu cclc1i11i("u 111. -1-. 10: [\'. 2_>. _l


Cf ffo111i//t1_1 10/Jre /111 r;\"dll1!cli111. Hum ..~-1-. 12: l'L
CI PCi -1-. ~lJ--1-.>2: 527-57(1

7(1.

125-1-

1111

l.iL';ltl'

f_11,-ru11ir

lllitklal

122 1 IL/931

\n;ik, ,k la J;Lultad dl'


\'i\I l_t:\

Tl'ol(l~Ja

(uadel'll() 1 2

Pu1111liLi;1 { '111\er~id:id Cah'1lic;1 de Chik

ahr1l 20(1..(

11P- l)-_l,(1

21

!SS:\ ()()(1() __-,:"')fl

Posteriorrnente confluirn L'I1 la L"ni\'ersidad de Pars tres reccnsione~ de lo~


e~crito~ del Areopagita: ta \er~in del l~rigena con con1entarios. la Je Juan
Sarraceno (ta111bin conocida cnn1n trans!atio 11010) ~..- la correspondiente a
los e.xtracto.-. de ron1.., (iallu~ 1 .:'.

El comentario_al.Dc111r;Jic<L _tL1n1Lo.,;a_ik.12illJlioi.D_Jw~-~Wllj)JJesto_ por


t-\lberto __n1u_,y.,_pro.l)~1.bl_t;_!}1~_1_1Jc_ en t 250 en~_~l st1uli.zun genero/e de Colonia sobre
!~1~_tr_~1duccin de Juan Sarraceno ..;\nteriorn1ente ya haba e\plicado las otra:-.
obra~ de Dionisio ;\reopagita: !Je cac/csti hicrorchia. De cccfe.\tstica hierorchio ( 12-1-8) y [)e dirini.\ 110111i11ih11s ( 12-1-9-1250) ~. posiblen1cnte a partir
de la traduccin de Juan Scnto f=rigena. 1\:-. expone las doctrinas principale:-.
del Areopagita y su podcro\a originalidad -y: que ya haba conocido en Pars.
el cenlro u1li\ersilario n1.., irnportanle de ()ccidente del ~iglo XIII- junto con
toda la suti]ea de la doctrina de la~ negaciones que juega toda una in1portancia en la teologa y las recientes traducciones latina.-. de la~ grandes obras de
la !ilo~ofa griega y rahc. aportando as riqueza especulativa y entusia~n10 al
LjUehacer teolgico y tilo:-.hco de la escolstica de aquella pocai 4
La interpretacin de la Tcolog(a n1/stica descansa as sobre una doble
hase: por un parte. se apoya en el conjunto del C'ornts (/io11ysiac1nn que
prepara la e.\posici<n de un texto difcil de interpretar y que con derecho
se concihc con10 la clave ele la vi...,i()n del Areopagita y. por otra. los granLics discernin1iento.-. -;obre el intelecto ofrecidos por la notica greco-rabe
4ue le <..,ervir para dar ra1n al procedi1niento negativo y apoftico tan
poco tomado en cuenta en la teologa latina_ La brevedad <le la Teo!ogia
n1(stica junto con la de .-.u con1cntario se fundan a.-. .-.obre una herencia
doctrinal rica) compleja''_
1

Sohrl' la rl',__epcitin latina de I()~ k'\1P~ de Dioni~io durantl' d ~1g:ln XllL \a<;e Dl\DAl'\I !l. 1 .. /,e Cor1111 IJ1n11_1.1icu ilc f'L 1111cn111.- de !'1111.\ i/11 XIII lil\-lc. Sluria e l.etteratllr<1. Ra,___
,__ulta di ..,tudi e 1c..,i 44_ RP111;1 l'l:'i.'
Ct. DO'.\'D.'\!Nl.:. ll.-1 "!);,__ du CP1nme11la1re de 1;1 11i,__:rarchic ,__0k..,1c de -.,aint .--\lhert k
Cr;111d .en Hn'/11n/i1.1 ifr Fh(o/1'.t:.i1 1111nc1111c 1r 111i;d1nulc 20 ( 95:;1 315322
llOYL \\. DiL' n1;.-,ti-,che Th,__ulo.l.'1e d,__.., '\1,__uLw~ Cu..,:tnu.., (F(H\LhungL'll /llr l"lll)p~ii~ichen
Cie1~le~g:,__~,__hichtc. _.: ; 1 20!l4. 2'!-_~4
1
CI \!\'7l'J_F\VICZ 11. Alhcrt 111'- (irL;1t. _\X; Hl 1 1\1HRECHT Th.-D . .-\lbL'fl k (jranJ nim
mentateur de 1~1-l lll',i],1_>'.ic \l;.~iiqlll' dl Den;...,. R1Til<' .\11c110 l'hilo.10/11111 i/ Fheo/1H!.11111 lJ(l 12()()(1)
22_'i-27l.llO'r1~ \\. \J;...,thlhc Thl'<ilog1e naLh -\lhert dc111 Urli"'-'l'll. en SE'.'J!\ER \\' (eJ.1 . .-\lhcrt111
\fui:,11111 L11111 Gofr11kc11 11<1ch SOU Juftrn1 \,111 /11i:,i111i:,c. ,.\.11,krc 1111d Per.1pt'kri\111. Bcrl1n 2001.
5X7-h03. LLllCH-B.--\IX.-\L:1.1 \1 S(lhrc el l'n111cntarin alhert1no a la "'\l;._..,iLa theolug1a dl' Dioni-,10. t'll Zll\1\1FR\f..\!\'\ --\. VllJLLl:l\llt\-Dll-.\1 Ci (cd~-1. Die Klncr l'ni\er~i;ll i1n \littc'laltt'r
1\Ji~lcllanca ~v1cdiae\<ilia. 201. Bi:rli11 :'<t'\\ Yori... 19SC). hS-76: Rl'J[ K .. Ce~chi,__htL dcr ahLndliindi-,che-11 \l~-.,tik. l!l. \lii11l-lll'11 Jl)lJh. )7 1(1_-,: \V~:Hl-_R. ~:_H L'interpr'-'1ation par :\lhert le CiranJ
de la ThPlogic \1;.\lil[llt' de Dl'n;.~ k r..,.-,.:\rl;up:1gi1i:. en ~IL'r:LR (i. Zll\1\1ERJ\1AN\' .-\_ IL'lb.1.
Alh('r/111 .\/11;1111_1 /Jocror l'11inr.111fi, l:.!80 /(JSO. /\lai111_ 19XO. 4(19-4.'9

...


l 11111Jdu~~-1\111

Se puede ob,enar una relacin privilegiada de! pen-.a1niento de


Alberto con la obra de Dionisiu Areopagita dado lJLIL' "u en-.eila111a -.e
Ji...,tinguc de la de sus precur,..,ore-" )' conte111porneo ...... TLndr gran 1111portancia para la que podra111os l!a111ar e-.cuela albertina. L''ito e-.. sus
discpulo-. 1n-. inn1ccliato-..ror11-. de ,;\quino { 1225-127-+J. el \-1ac...,tro
Eekhart le. 1260-1328). Enrique de Su,o (c. 1295-1.i66i y .luan Taukr le.
1300-1361 l. todos frailes predicadores l ,os telogos conte111pon.neo:-. <le
.;\lberto 1nanticncn n1arginada la obra oscura del Areopagita. Sin ctnbargo.
la vasta cornpetcncia lllo:-.!lca del [)octor l/11i\er.\alis pLnnite di:-.L'ernir
las principales posiciones propias de la notica neoplat(lnica. su-. retoques
y adaptaciones en favor de una teologa de la revelaci6n bblica.
1

"'.

2.

La teologa del Super Mysticam T/1eol0Kia111 Dio11y.1ii

El con1entario de san Alberto f\.,1agno a la reolog/u 111/.\tica de !Jioni-.io


:-\reopagita cs. aunque tnode-.to en su cxten;-,in. una obra de gran inters
teolgico_~c_u1i1icQ~- Su particularidad 1116" e\idcnte es la de atestiguar
que la razn hun1ana llega a su" ln1ite-. precisan1entc all don<le pretende
obtener una racionali<lad teolgica sistcn1tica coherente: adc111s. la percepcin de los lmite' naturales ele la racionalidad humana que c., posible
con'.-.tatar en esta obra. se 'e radicaliLacla por Ja..., di:-.putas suscitada-. a propsito Je la 1'isio heutZ/lco y las po:-.tcriorc-. censura-. de 1241
E"tc a1nbientc condiciona. en alguna 1111.'dida. la peculiar co1nprL'll"1lH1
de la alteridad en el pcn~a1nicnto de Alberto .\lagno:__J?Or un lado. el autor
reconoce la dilicu\taU que en:iana de la o-.curidad de la obra dionisiana para
cuak1uicr lector. cnn10 tan1bin su-. posible-. cfcLtos negativo" sobre !a co111prensin del dog111a: por otro lado. sin en1bargo. para ,;\lberto \Oll innegables
\O\ beneficios para el 4uchaLer tcolgico-pr<.ctico. hu111J]dc )' afect\'O. que
propugna la capacidad connatural de la raLn hu1nana. aunque ella t:\pcri111entt:_~~!-~ l111ite-.. Para entender tal dilcn1a y su ge...,tacin a partir de una '.->ingular compren:-.in del 111isterio de la altLridad. L'abe l'\ocar. hrc\'cn1cntc. la-.
di\t:rsa-. posn1ra"' que cnnte_\.tuali1an el L"-.ruer10 albertino en cuanto <..,nti.:-si:-.
del antiqu-.irno probleina de la relacin ra1l)11 y an1or. E-.tL' proble111a c1ncrge
1

\.

Ci' l:'\TR.ICI! \l.. l:i11

~n'~'L't' HL'lil~lr. -:_:-;:

1-Rl"/l\\_\Ll) \\ \lhL'rl \kr (i-\>l.'c u11d d1l'


ri11 /1'1/'..;1 (11r 1/it' \"lllili<i/ii<I/ /file/

dCU\._.__.h,J'l'aL-hl~l' \!~:-;tik dl'\ \Jjlj;j\("-,_ Cll .\f/Jl'ri ,/(/" (111(ic.


~'ci.11/i,)1c

Hild1111i.:. ht'..

\Pll

der l(athllli-.,LiiL'll -\k;1de1111e .--\11,:._-.h11r_;:

1- Lf \\fHJ-:R '.._. H . l11tnidudin11.


l h.-D. on. ,ir .. 225-271

12--1-1-.

e11

1_-\h.;idennc-l'uhl1h.~!llPll.

:'-+1

.-\LBl-1{1 1 !-_ ( TR--\\D. <,,111111c1111111,.:. Hl '\!HR.LCl IT

Cf (JLYOT. i:)_-(_j
i)()'.\!)..\l'.'.H-_ H -F.: (iUL'ITil' de
/-\r'l'll(' de, \1i('l/r't'I f'/1i/1!\0fl/l/1/lll'.' ('! /'/1,,-u/r><..:i</il('\ -lh

S,1i11t-()Ul't1l111 et
i llJ(,(l

22:'-2-L'

Li

Cu11da11111ati(lll lk

.\11ak~ lk l<t /-;i~ult<td Lk !c<il\l~l<t


\ul

I.L\

u,1dcr1Hi 1

J\i11t1lki:1 L ni\L'r,id<td C;tt\-lliLa Lk Chik

;1hril 201!:-\

1111

l:'i-_~h

ISS.\

23

11(1(-il)-_~_"it)(1

dl' t.:! Banquete all donde Platn de;-..crihe el a;-..ccno de !a ra1_n hun1~1na a la
bLllcLa. apoyada en L'I an1or-cro:-.. y dicha belleza irrun1pe. c1e repente. pero
cn el preciso 1110111cnto cuando la ra;_:n llega a su:-. ln1ites. lniites '.-.obrepasado-; por el a111or. es decir. el eros logra lo que a la ra1n no le e'.-. posihle 1' 1
E;-..ta \Cr;-..in fundainental del prohle111a razn y an1or contlgura el nlistcrio de la alteridad a tra\';-.. de inlinita:-. \aria1lte;-.. a In largo de la historia
del pen;-..an1iento hu111ano. ,,\d4uierc una densidad inaudita en lo;-. '.-.iglos XII
) XIII. el conlL'.\.lo hist6riLo prcci:-.o dc .A.lbcrto .\-1agno. donde confluyen la
tradicin ~riega y latina en la conocida fnnula: .4111or ipsc intcllccrus csr.
Por cierto. ()rgene:--. Y' (i-regorio de l\1i'.-.a. por el lado de la tradicin griega.
) .!\gustn y CirLgorio ;v1agno en cuanto latino:-.. hilan tino y ofrecen una solucin 1nati1ada a e:--.ta intelcccin an1oro:--.a. LJUL' en ningn 111on1ento niega
la capacidad racional del hon1hre. ;-..ino que por el contrario la re;-..alta al con1prenderla en cuanto Lon1penctrada por el a1nor. Tal linura conceptual ~e torna
lo111pleja en Ciuillern10 de Saint Thierry y Ricardo de San \'ictor. tenicndt1
-;u repre-..,entante n1-.. COIHlLido en Huena\'entura. autore:-. enjuiciado'.-. con freluencia con10 si e;-..tu\icran di\'idiendo o confundiendo razn y an1or. de tal
111odo que ;-.cran ellos lo:-- ad\'ersario;-.. contra !os cuale;-.. .c\lhertn \-1agno apunta
en :-.u Super lv!ystica111 11icologian1 [)iony.\ii.
De hecho. los \erdaderos contraponentes del Doctor L/nilersalis st_>n Tol_:!_l_s Ciallus. cuyos escrito:--. despertaron n1ucho inter'.-. en l 220~ '_y Hugo dt
Ba_U_l_la. de n1ayor influencia todaYia por ;-.u ('0111c11rorio o la teo/og{o 1111'.\tico
de f)ioni;-..io. e:--.crito a lines dcl siglo XIII y durante 1nucho tie1npo con:--.idcrado una obra de Rucna\'cntura~'. Esto;-. autnrc;-.. tratan de penetrar en los
nlistcrios de la obra dionisiana 111<.is fa;-..cinantc y cnigrntica. del r11i_-..,n10 111odo
que i\lherto f'v1agno. pero parten de una prccon1pren'.-.in diferentc. netan1ente
"'n1stica". e'.-. decir. d~~.!:.~~1ct~t_(}.~1 de ...h~.~<.15::,ionalidad teol~ica. Tal escisin
entre 111stica y teologa. es decir. entre an1or y ra7n. e<..,t totaln1ente au:--.ente
en cl L'sfer1.o teolgico cicnttieo de i\lhcrto. quien. aun -;iendo cx.trc-111adan1entc !icl a Dioni;-..io. clahora una\ i:--.in genial de la teologa siste111tica. que
debe scr 1nstica o _..,cncilla1nente nu es teologa.
No cabe duda de que tal esfucrLo albcrtino intlLJ)-'C de 1nodo decisi\'O cn
la con1prensin del 111sterio de la alteridad. pero no e:-- fcil de con1prcndcr
111 en ;-.. ni en las inlplicaciones que conlleva. sohre todo, cuando con1pro1

cr

PLATO'J. /) Hu/1(/1/<'{C. 21lk-21.:'h


ll aulo1 u:-.a la e\prL'0.1(-lll 1(i111i!lu 1_\'/1dcrc11.1. la Lual urdcna a la u//cc110 f'rlll( i1(!1i.1 L'OJlll)
1.1 t"mi-:a -:apat_ lk u111r\L' a llHh. ctraL"lLTlt:indo\L' a:-. \ll i111LrpretaLH111 Lk Lorll' 111;, hicn ;rnt1rntekLlt1al
HL-lil"C,S DI: l:L\L\1.-\. /!1colo-.:;1c .\-/_11f/(//1C 1-11 lnlroduL'Ill de 1- Rl-1-:.Ll.U. 1So/lrn1
Clinrio111('1 -1-0:-; ..+OlJ1. J\1ri~ ll/l),'i

.._

--

r
2+
111cte las intenciones ele la teologa conte1npornca en :-.us actuales a\'anccs

hennenuticos. Efccti\'a111cntc. las interprctacio1H. ':-.


. recientes del pensanlicnto
de Alberto han sido <li\'crsas en lo que -.e rc!icrc a la racionalidJ.d propia
del Super Mysrican1 'Flico/ogun Dionysii: pero dentro de la arnplia f<an1a de
interpretaciones. anudadas 1nagistraln1cntc desde un enfoque

111stico~~.

pero

siernprc expuesto a perder el rigor tcolgico-cienttico. se pcr!ilan dos perspccti\as que sobresalen al n10111cnto de abor<lar la uniln del intelecto hu1na110
con Dios.
Llna pri1ncra se i1nponc desde los anli;-.is de
pecialista rcno1nbrado de Alberto

~1a~no.

l~douard-llenry \~/hcr.

es-

que arrojan Ju; sobre el !tunen .fidei

con10 concepto categrico para superar el i111pas.\t' 4ue \e produce al interior


de la unin entre Dios y el hon1hrc. cuando e'.'-.te trata de con1prcndcr racionalmente a Aquel. En nun1erosos estudios especfico;-.. el erudito franc" aporta
luces significativas para la con1prensin de la argun1entacin alhertina sintetizada en el n1cncionaJo concepto !tunen .fidci~'. 4ue de\igna la nuhe espesa
en cuanto nube n1stica de la fe. es decir.

1111

participada por el intelecto

hun1ano 4uc posibilita. de algn n1odo, una inteleccin di\ina. '.\Jo cabe duda
de 4ue se trata aqu de una ;-.olucin rcle\ante rara la Cl_!nlpren:-.in ~-!- lll~S
_terio de la alteridad, pero que, de'.'-.graciada1nente. ;-,e basa en una nica cita
_ de /un1e11 .Jidei. y esto todava en un contraarg.un1c11to del ,\upcr .\4ysrictnn

Theo/ogia111 Dionrsii. es decir_ que -;egn el n1todo aplicado por .A..lhcrto. no


expresara el pensa1niento propio del /)ocror l/ni\ersulis.
,A.s lo ad\ierte \\t'il\iam Hoye. cstudio;-,o gern1ann. tan1hin 111cdie\'alista~-+.

4uien a

'.-.U \'e7

propone una re..,puesta propia. recurriendo a la in1portancia

de la .. negacin Intelectual" y a la distincin consecuente entre lo "natural'" y


.. sobrenatural". Dicha respue\ta se centra en el n1;-,n10 intelecto hun1ano, donde
acontece el encuentro entre el yo hu111ano y )io..,. el ()tro por excelencL como
asevera el autor destacando la ndole netan1ente intelectual" del encuentro. es
decir. insistiendo en el onJrter per inretfecru uniri de<r~'. Sin duda. Huye presta
especial atencitln a la con1plejidad del intelecto hun1ano. sus po'iibilidades y lnlites. dejando n1uy en claro hasta dtlndc puede llegar la raLn hu111ana frente a

Cf. Rl 1H. K .. Gt'.1c/1i(-/1r1 /,.,- .-\h('l1d!11d1 \i-/111c .Hl'.1114, 113-1 (l_~


-- Ct. \VRFR. 1:.-H .. \V.::Bl::.R. f.11 .. L'i111cr1r('/ilfion 111r .4.lhcrl Ir Grand de fil //(:,1/11git'
\f,.11111. -l-!llJ-..J.3ll: ID .. L'apuph:.lll\lllC Dion;.\1l.'11 L'h<.'L :\lhL'rl lc Clrand l.'( d;rn\ \(lll ~.cuk. l"ll Dl
A.'\DIA. Y.. Dnn1 /"Anop11i;1rc el .'u 1(!.1/cr11c en Ortt'lllt' 1r en On"idn11. Pari\ lt)tJ7. 379-..J-()3
Cf HOYE. \V .. ,\f\.1ri.1clr1 Iheo/ni;i1 1111(-/1 .\!her! rln11 (;ro.,1e11, :'iN7-hO:; 1.:1 t'\lt1Jiu Je
LLl'CH-BAIXAll.J \L. Subrl' cl Lurno:mario ;dbenino ;i la \-1;,\tiLa thcol()g1a c\idcnLi<1 una lL'lldencia sin1ilar. 68-76. peru el autnr '>C n1ue~tra n1~ a1crHo 4uc Ho:-L' a la rcinterprl:'taL"i(ll no\cdo'>a
del aporte teol~iL\i ~i~k'111<iliL(1 p(l p.1rll' dL Hcnr:-1.. -\11Luk\\'JL'/., 1111e11tra" Rl 'H !-\. .. (Jc,chidHc dcr
ahc>1H.llnJi . . . chcn 1\1~\tii-:. 57-163 parc>Le de\Clllloccr dicho aptirtc
., Cf. Sl\IT . ..J.(1:'i.S: -160.7

\11alc-. de la f-aculiad d<.: Tenloga


\ol LIX

Cuadcrnu 1

Ponti1icia l'ni\er-.1dad Catlica de Chik

ahnl 2008

pp. l."i-36

ISS\;

25

()()()l) __,_'i96

la alteridaJ di\ina. Pero n1ientras Wber. junto con exponer su propia solucin.
concede validez a Ja relevancia del amor (aunque dando preferencia a la fe). el
c.:;tudioso a\e111n niega. explcitamente. dicha relevancia para la racionalidad
albertina del Super A1ystican1 Tlreologian1 l)ionysii. Con esto quedan sin explicacin aspectos que de anten1ano no se considera propios de la razn humana.
pero que Alberto Magno integra hbilmente en su con1prensin "intelectualista". sobre todo en lo 4ue se refiere a la din1ensin "afecti\'a". De ah que urge
una revisin 111s aguda y con1pleta de la argun1entacin de Alberto Magno en
el Sll/Ji-'r Mysticafl/ 11ieologian1 Dionysii~('.

3.

Fuentes bblicas y filosficas del Super Mysticam Theologiam


Dionysii

Dionisio Areopagita. en la Alta Edad Media. goza en ()ccidentc de un


renon1bre considerable segn la leyenda que lo identifica con el discpulo de
".ian Pablo y con el 1nrtir de Saint-Denys en Francia. Para nosotros. hoy la
iLil:ntidad del autor de la obra areopagtica est hasta tal punto en el anoni1nato que nadie la ha logrado esclarecer con precisin. En lugar de un oyente del
di'icurso de Pablo en el Arepago (cf. Hech 17. 16s). se advierte en sus escritos un te<ilngo de cultura griega que escribe en los siglos \'-VI. Lo'.-. historiadorC'-. han adquirido una certeLa sobre "iU dependencia de la obra de Proclo:-,.
(c. 412-.+85) y de su actitud n1s o n1enos reser\'ada referente al dogma cristolgico de Calcedonia (..+51 ). Su obra. que llega en un manuscrito con1pleto
de Oriente a Occidente en 827. trata de coordinar Ja bsqueda de la filosofa
griega. sobre todo del neoplatonisn10 de Proclo. con la enseaza bblica. criterio lti1no de la verdad. Alberto ha reconocido en el Areopagita una empresa de altura por su"i esfuerzos en integrar la herencia filosfica greco-rabe al
servicio de una concepcin "llida de la teologa cristiana 2s.

Cf \1FlS ..\
Dir11111ii .. 7i'o/og1 '

.. Fl m1,.,terio de la alt.:ridad L'll .--\lh<.:rto !\Ligno Super Ah-1titam Thco/ogi11111


~ida

-1-7 (2(1()(, 5-1-1-57-1-. E"te e-.tttdHi ""tt'llt' que el e.1e de la argurncntacitn alb<.:rt1na "L' <.:nL"llL'lltra en el rni-.terio dc la a!tcridad. articulado al interior del 1ntelcLto humano~ que.:-. capa; de i11teg1ar aqucl!\i,., aspeLtns atccl1\(1~ que. a primera \i~La. parecL'n di-.onant<.:-.
con el rigPr raciunal de Alhcnu \lagno. pero 4ue como lak,,., constitu~cn la indentidad del -.u_jelo
co~no:-.L't'llll' ..:n cuanto L"'>ta \t.' de he a la altLridad. Hl!\1HRECHT Th-D. op cir_ 233:' ChL'z Alh<.:n. la cnnfusl\'111 e~ un ubj<.:t. en rappnrt a\ec la conna1-.,.,111ce: che/ TIHllnas. cllL' e\! un erar de
l"1ntelkLt"
Cf J.11.1.:\ S. Dio11ii;i !",\rt'!lf'U~itu 1' il p/11roni11110 cri11ii111u. Bre,.,cia 2005. 1."i9-1N'i: HL1.Ll>JI. 1:::. h11rod11:1011e o//(! /ctrura del cnr!11.1 di1111i1ia11u, en L>io111gi Areopagita. Ji1rre fe Opl'rc
Tradullunc di P. Sca11o'>D. \lilann 1997. 7-65: BEIER\VAl.TES. \V .. Dion~\io" Areopagitcs - ein
Chri"11ieher Pruklu<.'. en KOBL SCH. Th. - \,H)JSISCI! R_ 1ed,.,.l. Piaron i11 der Ahe11dfii11dis1"hen
Cei.11c1gc.1c/tf(-/1tl' . .\'c11e For1ch1111gcn :11111 Plar1111is11111.1. Darmstadt 1997. 7 l - 100
Al\Zl'.l.E\\/JC/., H P~<.:udo-Dinn:. s111~ Ar<.:npag:ita und da-. Strukturprinzip des DcnkL'Tl\
\'un A!herl dcn1 Grns,.,en. 2.'11-29.'1: ID. Die Platuni...che Tradllion b<.:i ,.\lhcrtu\ \Ltg:nlh Fine
1

26
El comentario alhertino se inspira en el tnto dl lihro del profeta
haas. captulo 45. versculo 15. Dice el profeta: "Es verdad. t eres un
Dim escondido. el Dios ele Israel. el salvador". Se trata Je una meditacin
del Seg:undo Isa1" sobre la grandeza de f)ios. tal co1no se 1naniflesla en la
creacin ) en ta historia: un Dio~ que. a pesar de perrnancccr e . . conclido.
se revela en la inagotabilidad ele su n1isterio~'-'.
A lo largo del discurso podcn1os constatar la presencia de dos grandes
fuentes lloscticas: la neoplatlnica. cuya fuente principal lo constitu;e el
pen~an1iento

de

cierta~

3. f.

de Dionisio: y la ari ... totlica. principaiincnte en la aplicacin


categoras que son propias del Estagirita.

f-llt!llCS J/COJJ/({/()Jl/C({.\'

(~illL'O uhra~ de Dionisio vienen a confluir en este c::-.crito de .A.lbcrto. las


111isn1as yuc de una u otra 1nanera dejan ~u huella a lo largo del di..curso: De
di1inis Jton1i11ihll\, lJc caelesti hicrarchia. {)e ccclesiastico hitrarchio. De
rlu:oiogicis hypolyf)(Jsibus y De sy111bolicu rhcologia, anibas obras que se han
perdiJo o bien que \Orl con"idcradas con10 apcrifas-' 11

u)

La sohrccn1inc11cia (fe lo dirino

i)ionisio cnse!la en lJe dil'inis 11on1i11ihu,- yue todo no1nbrc di\'ino debe
ser c\puc"ito en 1nndo en1inente y que aquello que es sobrccn1i11cnte a todos
lo"i ente:-. perrnanece oculto para nuestro conocin1iento. Alberto recoge e~ta
doctrina. pero considera que "ie trata de una \obreen1inencia de la causa. por
ende. :-.olo a travs de la causalidad "ie puede proceder a los efectos 1naniliestos. Segn !. Dios es la causa de todo y de este niodo est esencialniente
encinia de todo. tanto de las negaciones con10 de la.'. atirn1acioncs. pues su
e.'.encia no es con1prcndida 111 por una;-. ni por otras. esto e'i. ni por las afirrnaciones ni por las negaciones. La 1nis1na distincin puede establecerse de las
causas. en cuanto son causas. que proceden de la sobreabundancia de la causa

H111tuhrunf'. L'll CiERSH S and HOE\"!'.\l \l.J.Fi\1 icd\.l \\i!ll ""i\t.:ncc ni \Vl\lCJFRDl:N PTb ..
Trorliii(lll 111 rht' ,\Irddlc .-\\.'.('1. :-\ JJ11_t11'.!rnhu Appro11cl1. Btrlin-N~\\' York 2002.
207-217
.\l'\'l'Ll:\\'IC7 11.. f--<.llt\\iLklun~ und S1l'lh111~ dc1 lntl'lki...nht:oric 1111 S~:--IL'lll de\ ..\1-

Tl1c l'luto11i1

hcrtlh \hq2tlll'-. Arcl1itc1 d"Hilfntrr' l>flctri11ale


.1 (l_"i

<'/ /,1!/l:/'111n

r/11 :\101t11 .\ge 70 120()_-:.. !())"218.

c>~peci;ilrnt:nrc

'Cf LILI ..\. S .. 01. cir .. 16h-l7: \\'l'.HFR l: .Jl. l.L., crnprunh lll<iJCLlr\ ;\\cr-rot>\ d1c1
.\lhcrt le Gran<l .:t dan" ~u11 L"()k, en '.\ll:Vv'CHJ:\LR F .. STl.1Rl.E'-;I: l. ll'Lh.I. -'\\crro1~111u" irn
J\lit!el<dtcr und in der Rcnai,.,~:incL. ZLirich Jl)lJ-Ll--l-9-17tJ. O\S\NDO'.\ \':\LD~:s J.l .. De l'111tatc
lntclkL'tu" Lnntr;i :\\:1t:rru1qa,.,. f>hi/11101!1/iu - -1- 1981 )---1-7-hl

.\11ale' de la FaLti11;1J de TL(ilo.l.'.J-<t


\',1] 1 1\.

CU<1lkrll\l 1

Pontiti..:i<1 l:lll\LT,1dad CatliLa lk ChilL

abril 200.S

PI'- l_"i-3(1

27

JSS:'\ (1()69-.'i:'ilJh

divina. que C'> ta! en cuanto !in_ la causa de las L'ausas. La causa eficiente) la
cau'>a linaL e:-.pecialn1ente, son causa" recprocan1cntc
hJ

/,o cnnte111J/aci,J11 re/tu/u lle lo lli1i110

Para -\lberto la conternplaLn dL' lo divino-'~ puede considerarse Lle dos


forn1a:-.: o en Luanto principio o en L'Uanto tin de la contc1nplacin. En la pri111cra, :-.igue !ieln1ente a J)ioni'\io, que en De caelc.\ti hierarchiu afinna 4uc en
esta vida no se pueJe \'er el ra;'o di\ ino, :-.ino solan1entc bajo el velo de lo;-.
...;ignos y efecto'>.
En esta 111isn1a obra atinna que la Sagrada Escritura describe lo divino
por sn1holos. para que no'> '>can proporcionaln1ente conocidos por aquello
que es ClHlDcido en nosotros. Y' esta sera una de las razones por las cuales la
teologa es una cienL-ia 111stica, pue'> nos conduce desde lo n1aniliesto y nos
deja en lo oculto. Alberto discurre acerca del orden correlativo para no:-.otro...;:
nuestro conoci1nicnto de Dio-.. se inicia a partir de lo\ s1nbolos de aquello que
e-.. 1nanilicsto desde estos. Pero ad\ iertc que el orden natural de esta doctrina
va desde lo oculto (lo propio) a lo 111ani!iesto (lo apropiado l. porque lo propio
es anterior a lo que es apropiado.
eJ

.'\

lll rcrdud Jnr la orac;11

Es una cuc;-.tin de 1ntodo'' Para Alberto el 111todo que enseila lo di\ino ver" sobre el conocin1icnto y unin con Dios. En e-;t\~ sigue claran1ente
a Dioni'.-!O. 4uicn alinna en !Je cnclesti hierarchia: "hierarchia est .1,cic11ti(I
et actio et ad deu111. l/lfant1t111 possihilc est. sinlilirudo et 1111itas"'-+. Poco 1n:-.
adelante. considera que el 1ntodo para cnscilar lo div'ino con-;iste en 1n1plorar por la oracin la \erdad de las cosas divinas para ser enseada a otro:-..
)' desde a4u se concluye en 1nodo pr<ictico: "Toda labor teolgiLa dehe ser
iniciada por la oracin". Pero en esto tan1bin :-.e confiesa deudor de Ciregorio
lJUe al inicio de sus Moralia ahrn1a que para captar lo divino hay que orar
n1<s que discutir_;_~_ siendo ra1n de ello el hecho de que la:-. verdades divinas
:-.uperan nuestra ra?n y no podcrno;-. n1an1fcstarlas desde nosotros rnisn1os. a

Fn L"'l<I lll<l1L'rl<i ..'\lhL't-ln !\lag11t1 dcpl'lllk rn:~ del I rl!Cr de tu11.1i1 quL' Lk .-\ri'tl-lldL~
Cf "il) STh.
')JC()L '!.'t P. (iL'hL'l ah 111,1n11uc11/11111 1/JcolrH:,ii1c. Zu t'iner :\u,~a..'.e ;\lberh Je, (ir11,,e11 111
'-t'111t'1n Kumrncn1;1r 1u P~.-Diun)~iu-. n1' t!i1i11i1 110111111ih111. en SE'.\'.'JEK \\'. A.\'ZLILE\\ICZ 11.
ll'lh.1. \lhcrtth \la~nu~. Zu1n (it'de11!..e11 11aLl1 ~(l(} Jahrt'n: l\'L:tte 7u~n~c. ,;,pl'!..tl' und PL:r-.p..:!..!1\en. Rcrlin 2001. 619-h.11
111. l. 2 1P<i '. 1(1..+D l<i.'i.\1
--\LHFKTL'S i\J .\G~L:'i. S l'\1. 32.

11
28

lntrodutciun

no ser que ellas se infundan en nosotros. Detrs

Sl'

encuentra ta1nbin el pcn-

:-.anliento de /\gustn. quien consideraba vano el trabajo del n1ac ... tro exterior
si estaba ausente el maestro interior. Para Alberto. a partir de la dualidad de
1nacstros. es necesario tanto el enunciado (que observa el orden del n1aestro
al discpuloJ como la splica.
lf)

La hnogen de la ti11ich/a es1esu


Es esta una recurrente itnagcn dc ndole claran1ente neoplatnica. Alber-

to la u-;a para introducirse en la ten1tica del docto silencio. Hay en ella un


juego de luz y tinieblas. pues la espe..:;a tiniebla es "'cura para nosotros. pero
supralcida en s mis111a. Atinna: As como un cierto oscurcci1niento se produce en el ojo dbil en presencia del csta<lo C.\.cesivo del sol. que en cuanto
a '.-. n1isn10 no est afectado por ninguna oscuridad -en l)ios no hay tiniebla
alguna- asin1i'.'imo nuestra vista est:. oscurecida por una luz 1ns fut'rte. que
no es apta para soportar un esplendor 1nuy vivo. A causa de esta noche oscura
los rnisterios divinos son ocultos para nosotros. niisterios digo. que son sin1ples. etc .. que lla1no vrtice. porque en la inteligencia ellos hacen resplandecer desde lo alto)' n1uy clara1nente la luz divina en la noche muy oscura de
la en1inencia divinav,_

eJ

Lu co1H1asi11 hocia lo lli\i110


Aqu Alberto sigue expresamente a Dionisia y destierra el concepto

aristotlico de ciencia entendido como aquello que se aprehende por los


principios de la razn. El mismo Aristteles. al hablar de la ciencia. encontraba que muchos sabios actan contrariamente a la sabidura. Para
Alberto. lo divino se aprehende por la compasin hacia ello. pues se aprehende lo divino sufriendo lo divino, tal como el misn10 Dionisia sostiene

en De liirinis no111i11ihus. Advierte. sin embargo. que nuestro afecto a menudo se encuentra infectado por el amor ilcito de las cosas. y pur ende.
no experimenta la dulzura de la divina inspiracin. De ah el fracaso de
este tipo de conocimiento que parte de la experiencia y puede alcanzar a
forrnar silogis1nos y.- proposiciones. pero que no tiene la ciencia verdadera.
que es parte de la felicidad. De all que la experiencia de la gracia es superior a los principios de la ra1n.

den

' F ... ta n1i..,rna idea C\ c.\prc\aJa por :\lbcrtu u1n la in1a12en Je la k1.:hu1a. 1.:u~o~ OJO~ no puc
d1rccta1ncnti:: Ja !uL del da. pue~ k re\Ulta L\<..'L'~l\a. ('f ST1':1_ '-~

\'Cr

,\nalc>-. Je la Facult<id de 1c\ilo~l

\t1l 1 [\:

/1

Cuaderno 1 2

abnl

Po11titic1a L:ni\cr~1dad Catlica de Chik


200~

pp. l)-3h

29

(SS:\- 0069-359(,

La difi1siri11 del hicn'

La sobreeminencia divina por causalidad procede hacia los efectos. esto


es. hacia lo maniliesto. tanto as que el Bm111111 se difunde a todos los que pueden recibirlo por un amor que lo hace necesariamente eficiente. Esta expresin
la extrajeron conceptualmente -no literalmente- los medievales desde las obras
areopagticas. Propiamente la temtica la encontramos expuesta en el captulo
4 del De di1i11i.1 110111i11ih11s. No solamente el Bien divino se difunde por la
creacin. sino todo bien. y atrae hacia s a lo imperfecto para perfeccionarlo.
Para Dionisio lo Uno es bello y bueno. Y lo bello supraesencial es
llamado tambin Belleza a causa de esa cualidad de embellecimiento que
dispensa a todo ser en la medida de la capacidad propia de cada uno. Es
esta belleza la que permite yuc cada ser sea hermoso segn la proporcin
que le corresponde. provocando amistad y comunin. Adems. mueve todos los seres provocndoles el deseo de la belleza y del bien. Por eso. lo
Bello se identilica con el Bien. pues. sea cual fuere el motivo que mueva
a los seres. a lo que tienden es siempre al Bello-y-Bien. Como trasfondo
de estas afirmaciones podemos encontrar tambin la doctrina platnica de
la belleza expuesta en el libro de/:"/ Banquete.
gJ

El re/o de la conttn1placi11-''

Hay en esto una fuente dircctan1cntc paulina. tomada de !Co 13. 12::
''Ahora vernos de n1anera borrosa. co1no en un espejo, pero un da lo vcrcn1os
tal co1no es en realidad". Sin e1nbargo. Alberto recoge el pcnsan1iento de Dionisio. tal corno viene expresado en De coe/esti hierarrhia. En efecto. es posible
establecer una doble consideracin para la contemplacin de Dios: en cuanto
principio y en cuanto a lo que podemos contemplar en e"ita vida 39 . Sobre lo
primero. en cuanto principio. lo que buscan1os en la conte1nplacin es a l)ios
n1ismo no velado. Pero lo que realn1ente podemos contemplar en esta vida es
solo el rayo divino --;u luminosidad- bajo el velo de signos y efectos.

h)

La trascenclcncia sohrc los ngeles

Se trata de trascender el plano de las jerarqua~ celestiales. para alcanzar la conten1placin de Dios. Alberto presenta una dificultad ro1nada del De

Cf DX-1- . ..J.:X.:i. '.i; ll.2.1:. . ..J.

Cf se.: la dist1nc1n ('1111"(' o...nnternplaLi(in lilo\(fica: teolgica


Cf SLP l.

---

~o

coclc.\ti hicrarchi(/:

ta

naturale1a inferior en su !inite ... uperior tOL'a el ln1ite

inferior de la naturaleza ... uperior. por c:-.o. L':-. in1posihle que toque la extrenlidad encii11a de :-. 111i~n10-:o. Por lo n1i'in10. para no:-.otros sera i1nposihle
tra\cendcr la cun1hre del orden de los ngele:-.. porque ellos :-.onde naturaleza
:-.uperior a 110\otrns. La re ... puesta que ofrece 1\lberto \C apoya en c\te argun1cnto: en cuanto a la fuer1a conten1plati\'a. a pesar de que L'l

ra~o

di\ino

no\ ilu111ina y hace que trasccndan10\ nue:-.tras facultades. no poden1os tra\Le1H.Jer ni igualarnos a lo" ngelc:-; en c:-.ta \ida. Pero en cuanto al ohjeto que
conten1plan10~.

dado que

~e

encuentra cncirna de todo. nece:-.itan10:-. por ello

tra'ipa-..ar. conten1plando. a los ngeles.

3.2. Fuentes aristotlicas


Alberto conoci el pensamiento de Aristteles. a quien respetuosarnentc lla1na .. El Filsofo". Progrcsivan1cntc fue incorporando :-.u pensa111iento a sus escritos. pero sicn1prc Je n1anera crtica y clara1ncnte desde
una \'isin cri\tiana.
o)

Lo posihilitlad tic la teo/og/a "111/stica"

Si de obtener una racionalidad teolgica se trata ..A.lberto reconoce


!os ln1ites de la razn humana. Sin cn1bargo. l confa ta1nhin en las posibilidades limitadas de esta razcn e intenta ascender hasta Dios por la va
de la negacin. sin caer en una suerte Je agnosticis1no.
i'vlotivos para cuestionar la posibilidad de una ciencia nistica hay
varios y Alberto los va enumerando cuidadosamente. De partida. todo
conoci1niento resulta puesto abierta1ncnte desde sus principios. y ~ es
algo abierto J' no puede ser oculto. Con10 trasfondo encontran1os aqu
el concepto aristotlico de ciencia. En efecto. para Aristtele~ la ciencia
pretende reconducir toda hacia sus prin1eros principios. puc:-:. :-.e trata del
conoc1n1iento de unas conclusiones obtenidas Jen1ostratiYan1ente a partir
de unos cleter1ninados principios. Un \aber cientllco es un orden de proposiciones relacionadas entre s por nexos de111ostrativo:-.. Sin en1bargo.
Alberto deja abierta la posibilidad de otro tipo de conocimiento totalmente
~on1bro para la doctrina aristotlica. funJnJo~e c:-.te en una cierta luz
divina donde no hay enunciado y que elna al intelecto hacia aquello que
le e\ccdc a l 1nisn10.

C1 ST\L -1-:'

_--\11:1k' lk la J--;,ul!ad ,k T'-'nil1_!-'1,1


\'ni

1 1:\

cu:1<..kl-ll\1

P()1l!1l1,i:1 l ni\cr-.1dad ('ar6i1la de Cll1k

ahril

~()()~

1'11 ]:) __-,(,

31

!SS'\ IHl(ll) __-;_"lJh

Y no solo esto. pues ;\lherto ..,e plantea con10 objecin si acaso a Dio-"
lo conocen1os por4ue" ((/lfioJ.

:y

de ser a:-.. entonce:-. l no :-.era por noso-

tros enteran1ente JesL'onocido. Segn l. Je Dio:-. no . . ahen10<..; porque" segn lo que es el 111odo natural del conocin1iento deter111inado en la tiloso-

fa. En efecto. a diferencia de lo:-. prin1eros principios. de [)io'.-. no sabetno:-.


ni ror la cau:-.a ren1ota ni por el efecto convertible ) proporcionaLio a ta
cau:-.a -c.;, decir. ni por cl sentido. ni por la razn. ni por el intelecto-. que
'-'On los 1nodos que <leter111inaha Ari...,tteles para referirse al conocin1iento
.. porque"./\ J)ios solo to conocen10...., por algn conoci1niento :-.ohrcnatural
hajo ciertd confusin.

C-"

decir. por alguna Ju; divina que est por cncin1a

de la naturalc1a ele nuestro intelecto.


Pur tanto. en este punto Alherto plantea la posibilidad ue un ccrnocirnicnto teolgico que puede ...,er calificado ele "rnstico ... de ndole n1u\di\'erso a la racionalidad ar]...,totlica.

hJ

Lo 111a.r;,11c 111rs1icu
Ms que en Arist<teles. Alherto se apoya aqu en una cita de Am-

hrosio. que dice textualmente as: "Me es imposible saber el secreto de la


gencracil)n. la n1ente de-..fallecc. la voz :-.e calla. no tanto la nuestra. sino

tambin la <le los

n~elcs ...

Y a continuacin alirn1a que e<., ta doctrina en

la cual se hace distincin de personas dche ser llan1ada "1nxi111a1nente


n1stica (n1axin1c n1ysticol. Estatnos en el punto donde et intelecto alcanLa
su ln1itc y cn1nudccc ante el que e.., .. totaln1entc ()tro".

~ienclo

el rnisterio

de la Encarnacin y su relacin con las propiedades ue las personas el


vrtice de dicha oscuridad. El mismo Alberto parece concluir esto cuando
alirrna: "Aden1s. con10 J' hc111os dicho. que los tilsofos tienen algn conocin1iento de las personas divinas por las apropiaciones. -.,in ctnhargo. lo
propio de ellas no se puede conocer por ningn n1odo: por eso. parece yuc
la ciencia que habla de las prnpiedaues mismas dehe ser llamada m.\iman1entc oculta v n1stica ...
Siguiendo lo expue:-.to por Dionisio en ~u escrito sobre la teologa
n1stica. Alberto no:-. presenta en hrcve..., lneas un con1pendio <le su Joctrina trinitaria. Explica la trinidad de Personas en cuanto ella es en s n1isn1a
paternidad. hliaci<n y lo que en Dios llamamos Espritu Santo. Estas Per:-.onas divinas son :-.ub~tancia:-. c.\.i:-.tenles por <..;. El Padre e~ principio <le
generacin y genera por el poder Je :-.u naturaleza, que es absoluta y est
en los tre-;. j)L'ro en rclaci()n a otro (lul uliquhf) "'e aplica al Pa<lre en cuanto acto de la generacin.

r~I

Padre es principio de la proce:-.in del Hijo J

del E'pritu Santo. Y poco ms adelante. explicando crmo esta' Per,01ias

11

per1nanecen en su esencia divina. dice: "Porque la generacin del Hijo no


precede a la espiracin del Espritu ni la espiracin del Espritu precede a
la generacin del Hijo. porque no hay un paso de la potencia al acto".
Interesa destacar este no paso de la potencia al acto. Dios. por ser
un ser simple y no con1pucsto. carece de n1ovin1icnto alguno y. por ende.
no hay en l cambio alguno. ni substancial ni accidental. sea e:-,te de tipo
cuantitativo. cualitativo o <le traslacin. Llegar a ser algo que todava no
se es. i1nplica sie1npre dejar de ser algo que ahora se es: el llegar a ser
mayor implica dejar de ser menor. a semejanza del rbol que llega a su
madurez cuando deja de ser semilla.
\lemos c1no sobre la base de las relaciones intratrinitarias Alberto
ofrece una explicacin que. siendo entera1nente dependiente de categoras
aristotlicas. se acerca -aunque no siste1ntican1ente- a la idcntiticacin in
re entre e:-iencia y existencia en Dios.
e)

La singu/arillad <le la esencia <lirina

En la solucin de los argun1ento:-i 1110:-itrados en el captulo tercero.


mientras discurre acerca <le la singularidad de la esencia divina. Alberto
al1rn1a: "la esencia divina no es afectada de 111ultiplicidad ni por el acto ni
por la potencia, con10 lo son las cosas singulares". Subyace aqu la doctrina aristotlica del acto y la potencia. pero en este caso. al ser aplicada a
Dios. el Docror U11i1er.rnl afirma implcitamente la doctrina de Dios como
acto puro .
.i\ristteles elabor la doctrina del acto y la potencia para explicar a su
vez su teora acerca del 1novin1iento. entendido corno el paso del no ser al
ser. Dice el Estagirita: .. Queda. pues. sentado que unas cosas pueden existir en potencia y no exi~tir en acto. y que otras pueden existir realmente y
no existir en potencia"" 11 Esta doctrina le pern1ite a Alberto afir111ar que s
cxi~tc singularidad en la esencia divina. que es una y no niultiplicada en
tres personas. a diferencia de Hilario que. en su tratado sohre la Trinidad.
negaba la singularidad de las personas. La esencia divina. por tanto. exi:-.tc
realmente en acto y no en potencia, no hay en ella moviniiento ni n1ultiplicidad. Si la potencia dice relacin al acto. el acto dice relacin a otro acto,
es claro que las Persona~ divinas. en cuanto actualidades. dicen relacin <le
una con otra, pero cabra preguntarse a qu relacin refiere la esencia divina
en cuanto tal.

1
-

ARISTTELES_

,\fcr11fi11u

IX. 10:'10.

\nak~

Lk l.i lalultad d\"

\,11 1.1.'\

d)

TL'U](l~1a

C'11;ilkr11<1

;th1i1

Pontitkia l_.llJ\Cf'>ldad C:1tliLa dL' Ch1k


~(HIX

pp.

l:'--~h

_.," _.,

JSS:\ ()069- 1.'lJh

El intclccro e.\ i/11nli11lufo 1-'

i\unque no se alinnc tcxtualtncnte. para Alberto el gran sentido espiritual que pern1ite trascender nuestro conocin1icnto y gustar de Dio'-> es el
intelecto en cuanto que trasciende toda~ las cosas y se deja ilu1ninar por
Dio'->. i-'~'.-.li. presente aqu con10 trasfondo filoslico la doctrina del intelecto agente de Averroes, pero Alberto ha superado largan1ente esa doctrina
al plantear que el entendimiento agente es una parte y potencia del alma
hu111ana incli\ idual ) no un agente universal. Por otro parte. para Alberto
el intelecto hun1ano no '.-.e corron1pc al unirse con la luL divina. 1nuy por
el contrario. '.-.e robustece. y con esto sigue al Estagirita. para quien el
intelecto acepta 111.\.i111a111entc lo inteligible, nunca lo n1nin10. sicn1prc lo
111as.
C\.11110 sahc1nos. la naturaleza del intelecto agente se presenta oscuramente en el texto aristotlico del De anima 111. 5. All Aristteles busca
explicar Je qu n1ancra el conoci1niento hu1nano obtiene las ideas universales partiendo de los sentidos. Del te.xto se deduce que en el alma se da
una distincin entre un principio potencial (que es capaz de llegar a ser
intcncional111ente todas las cosas) y un principio activo (que es capaz de
hacer tocias las cosas inteligibles); ade1n'->, el entendin1icnto agente es una
disposicin habitual del alma y se compara a la lu1. porque del mismo
tnodo que la luL hace los colores visibles en acto, de 111o<lo anlogo. la lu1.
del intelecto agente hace los inteligibles en acto: y por ltimo. el intelecto
agente es separado de lo material y. por lo tanto. simple e impasible: al no
poder corromperse es. adems. inmortal y eterno. a diferencia del intelecto
paciente. que es corruptible y perecedero.
Pero la oscuridad y ambigedad del texto aristotlico dej todava
n1uchos interrogante'.-. por responder. Los filsofos rabes, entre quienes
de;-.,tac ;:\verroe'.-.. hicieron una interpretacin 1nediada por una lectura
neoplatnica del texto. Segn esta, el cntendi1niento agente es un principio
divino. nico y trascendente a todo el gnero humano. Averroes le atribua
constanten1entc una funcin gnoseolgica al intelecto agente. pero ailada
su doctrina del intelecto n1atcrial nico. Particular1nente. en '.-.U con1entario
al /Je t111i11u1. sostena que el intelecto agente es una sustancia incorprea.
que trasciende el alina hun1ana, cuya 111isin consiste en ilu111inar las in1gcne" sensibles que son rccibi<la'.-. por el intelecto posible o rnaterial. que
es tambin un principio espiritual nico receptor de formas inteligibles.

SPhrc> la iJea Lk la ilu111i11a~1ti11 del intL'kcto. \La~c AKIS"l lELES. [), 1111111111 lll: ALBI::.K!"L'S \l:\(_j\'Ls. /), 111rclln 111 el i111t!li1!,1hi/1. L'd. A Bor~net 1(),cru 011111ia. l.'\J. l'ari~ ]:-;l)(l 1=B1

111

.:\1nhos intelectos (el agente y el posihlcl son sustancias eterna\ que existen fuera del aln1a individual: son sustancias separada:-.. con1unes a toda
la hurnanida<l y conectados en cada hon1bre por su cogn1cin sensitiva
indi,idual.
eJ

F.! raptr/'
Para Alberto. en la conte1nplacin divina no C.\stc abstraccin de las

potencia:-, divina'.-.. pues. en cierta 1nanera. :-.e continan usando . .., bien no de
tnodo intensivo. Adc1n'.'., la naturalcLa infLrior se son1etc a la naturale1.a sup1.:rior con10 '>ll objeto. si!!uc su n1petu hasta estahlcccrsc en ella y debilitarse
en s 111isn1a. Dctr:-. de esta consideracin p0Jcn10-. encontrar el pcn:-.an1icnto
de :\ri;..ttclc:-._"'. Para el Estagirita cuando una fucr1a :-.e apliLa a su acto, el
acto d._ otra fuerza se debilita.
'{el que contcrnpla tan1bin se separa de las fuer Las naturales. no en
cuanto al uso Je ellas, :-.ino en cuanto a sus opcracione ..... 4ue se hacen n1enos intensas hasta el punto de poder a; unar. Aqu se :-.epara de la doctrina
aristotlica. 4ue considera que en el sueo. a causa del reposo. la:-. fuerLas.
sensitivas son suspendidas y el si:-.ten1a digestivo puede desarrollar n1cjor
:-.u funcin que en el c:-.tado vigilante .

.:l.

A--

Sobre la estructura del Super My,ticam Theolo:iam Dio11ysii

El con1entario ele .t\.lbcrto est construido sobre la e-.tructura <le la lfllUestio, fnnula )'a prctica1nente ci<.sica para la teologa cscolstica del siglo
XIII: plantcarnicnto del problen1a. una serie ele argun1cntos en contra u objecione:-.. :-.o lucin general y respuestas particulares para cada objecin L': y
:-.cgn e:-.ta forn1a va siguiendo el ritrno propio del De 111_\'stica 1heologia. es
decir. divide el con1entario en cinco captu!usl'.
Antes de plantear la prin1era de dieL cuestiones. Alberto introduce el
prin1er captulo con una suerte de prelin1inares cuyo con1ctido principal es deliinitar el 111odo. la n1ateria. el oyente y el fin de la doctrina o rn~tica-+~. Dicho
e:-.to. procede a exponer la prin1era cuestin: el non1bre de la ciencia n1stica-+:-::

Cf. :\LBERTl'S \1.\G:\liS. (!11111'\llo fJc n11111.


' Cf ...\LBERTL'S .\L\G:\US. De 1'rnplrc1ia: Oc 1n111110 11 1i.i.:1!iu
Ct RATAILLO:\. 1. J.:Question. en V:\l .CllF.7. /\ 1dir.J. 01( !1111111011( l11l_n lniu/illf(
d11 :\1nYcl! .\ge_ Pan'> 1997, t::'S::'
_;, Cf A'.':LXO: A:\'Zl:l.E\VJLC 11.. La '>lrLIL'lura de S\1['1l.n;1 rLL'n11qru,,it111. L.t l'Li1Liti11
dltlL'a Cu. lk'>laLa l texto ont:inal diuni"iann en dlhi\a.
Cf ST\L 2::'-2-lCf. ST\L ::'-l--:;n

\ iak' \k

[;1

FaL11ltad de

\ni lJ.\

Tcoln~1a

C11advr110 1 ::i

Pontilili;i ln\t:r\idad Catl1La de> Chik

;1hril ::iO(I:\

pp. l'.'"J(1

!SS!\

35

!HlhY-.~:'Yfi

la :-.egunda se pregunta por el nitodo para ensear lo di\ino.+'l: la tercera plan-

fL~

tea la pre;:unta por la literalidad de lo dicho-": luego, en la cuarta cuestin,

-~:.

L'\a1nina l:i. oraLin prccedcnte 51 : la quinta cuestin trata sobre el mtodo para

~.--:

aprender e:-.ta ciencia-".:: se!:!uidan1ente, en la sexta cuestin. trata la n1anera -1


"llbrc Ln10 debe

"

co111unic~:rse

la doctrina nl"ltica-'': la spti1na cuestin ver-

1
1

,L

:-.ohre la en1inencia de la doctrina n1stica-'-1: la dificultad de esta doctrina


~

e:-. prohada en la lh..:taYa cuestin'': en la cuestin novena se da cuenta de la

,.

1''

nece-,iclad de preparacin en el oyente de esta doctrina'". El captulo prin1ero


concluye con la dci111a cue"ltin que. a su \ez. forn1ula tres pregunta:-.: si toda _\__:
conten1pL1ci()n e:-. rapto-'~: .., nuestra tnente se une totalmente al ignorado-"":

-;

i\1oi:-.s \ io a Dios en .., nlisn10'(/.


El c<qJtulu

.'>C~undu

c . . . t coinpuc.-.;to por tres cuestiones. La pnn1cra se

J.!

pregunta :-.i por el no \er se puede conocer y \era Diosh 11 : la segunda plantea
la cuc-,ti6n -,ohre la uni<')n con Dio<' 1 ; la tercera, por su parte. "le pregunta por
el ordLn in\'crsn de las atirn1aciones y negaciones-,=.
En h.1s captulos tercero y cuarto parece perderse un tanto la claridad de

la L'structura de las cuestiones precedentes. pues Alherto ron1pe la regularidad


de estas. En efecto. en el captulo tercero. que versa sobre las negaciones y
alinnaLiones. procede a preguntar..,c si una serie de lihro"I {obras de Dionisiol
atestiguan :--uticienten1entc tanto el 111to<lo de las alirn1acioncs con10 el de las
negaciones 1 '~ El captulo cuarto. por su parte, ~e presenta con10 la aplicacin

del n1tu<lo correspondiente a las negaciones 64 .


El ltin10 captulo. cuyo contenido viene a cerrar la sucesin de negaciones que se hacen sobre ()ios, recupera la fonna convencional <le la qu<U')fio
pregunt<ndosL' si es preciso rcnH)\-er de Dios todas las co~as inteligible~-,~.

Ct ST\1. _ill \_j


Ct ST\I. \'I :;-1Ct ST\I. 3-1- _'i<i
Ct ST\1. "ti- IS
Ct S L\l. .~X--1-0
C't ST\1. -1-0--1-lJ

Ct ST\1. -1-9- '.'i 1.


Ct ST\1. "i\ ::;_>
Ct .'-iT\1_ "i_l-_"ih
C1 s \L :'ih-'.'ilJ
"' CI <.;'] \L _"itJ-hl

Ct. s1 \L h'.'-(JX
C1 ST\1.

(1X

71

Ct ST\I. 71-72
Ct ST\I. 1 _">-X_i

Cf. ST\I. S-l-Sl1


Ct ST\I. S7 9-1-

....._

"'
[y

Concluye con una C\plicaci(Hl bre\'e y directa de algunas e_\pl"t.?\nnc:-. del


4uinto Laptuln de la Tco!ogfa nu'slicu.
El ..,jg:uicntc c_..,qucn1a pennitc apreciar rn:-. claran1entc la articulacin
interna dl.'I Super lvly.'ltican1 Thcolo'.!,ia111 lJionrsii:

Cupiilllo !:
Preli1ninare:-.
Cuestin 1
Cuestin 11
Cuestin 111
Cuestin IV
Cuestin V
Cuestin V 1
Cuestin VII
Cuestin VIII:
Cuesti<in IX
Cuestin X

Ca>i111/o
Cuestin
Cuestin
Cuestin
Capi111/o

!!:
1
11
111

111

('up/tufo /\/
('ap/111/0 \/

n1odo. n1ateria. oyente y tin.


110111brc de la ciencia tnstica.
n1todo para ensefiar lo di\ino.

pregunta por la literalidaJ de lo dicho.


exan1en de la oracin () rriJras s11Jcrsuhstonrialis.
n1todo para aprender e-.ta ciencia.
c1no se debe comunicar esta doctrina.
en1inencia de e:-.ta doctrina.
diticultad de esta doctrina.
necesidad de preparacin para e:-.ta doctrina.
a) si toda contcn1placin e:-. rapto.
bJ :-.i nuestra 1ncntc se une totaln1ente al ignorado.
el si Moiss \'io a l)ios en s n1i~n10.

si por el no \'er se puede \er )'conocer a l)ios.


la unin con Dios.

el orden inverso de las atlrn1aciones ) negaciones.


Sobre la.-. aJirn1aciones y neg.acione:-..
.A.plicacin de la:-. negaciones.
(~ucstin nica: si es preciso ren1ovcr <le Dios.

.\11:1k\ de la /-;lul!ad Lk Tlulu~ia


\"11 [,].'\

( uatkrnu 1 :::i

PuntlliL1a i_n1\Cr\id<Jd CatliLa de Chik

:1hril ::io!\X

CAPITllLC:\I PRIMUl\I
\'ere tu C"I dcus ahsconditus.

ueL" Israel. salrntor'. Is. XLV


115 ). Ex verhis istis c1rca hanc
doctrina1n
quac
de
1nystica
thcologia
intitulatur_
quattuor
possunt cxtrahi. scilicet n1odus,
n1ateria, auditor et hnis.
Modus tangitur \n hnc quod
dicit: 'vcrc', et istc 1nodus est
con1n1unis in tola sacra scriptura,
quac 4uia non rationihus hun1ani:-.
plurin1un1 dubictats et erroris
mixtum habentibus accipitur. sed
divina inspiratione, cui non potcst
subesse falsurn. indubitata veritatc
lrmatur. Unde loh. XVII 1171
dicit Chriqus ad patrem: 'Sermo
tuus veritas est'. Rom. 111 (4): 'Est
autcn1 deus vcrax etc'. Tit. 1 (2):
'Qua1n pro1nisit. qui non 111entitur,
deus'. Num. XXIII 1191: 'Non est
dcus ut hotno, ut n1utetur, ncque ut
filius honlinis, ut n1cntiatur'. Hebr.
VI 118): 'lmpossibile est mentri
deum'.

pp. _,7_ l l/

!SS'\.

(J(lfi!J_

.>9

"<:'l)h

CAPTULO PRll\1ERO
1

En verdad, t eres un Dios


oculto. el Dios de Israel. el Salvador" Is XLV 115). De estas palabras se pueden extraer cuatro plantean1ientos acerca de esa doctrina.
4ue se intitula --sobre la teolo"a
<1n st ic a'". es decir_ el tnodo. la 1nater\a_ e\ oyente y- e\ hn'
El moJo es evocado por la
frn1u\a "en verdad'". Y c-,tc tnodo
es con1n a toda la Sagrada E':'.icr\tura que. ya que no es acogida por
razones hu1nanas. rnuch..,i1nas vece~ 111e1cladas con dudas y errores,
est allanLada. sino por la divina
inspiracin, en la verdad indudable. en la cual no pueJe haber nada
falso. De ah Jn XVII ( 171 Cristo
dice al Padre: sermn tuyo es verdad ... Rm 111 141: --sin embargo. es
el Dios veraz ... Tt 1 (2): --Quien ha
'

prometido. que no miente. Dios-_


Nm XXIII 1191: '.'lo es Dios como
el ho1nbre. que se n1udc. ni con10
el hijo del hombre. que miente ...
Hb VI ( 18 i: .. Es imposible que
f)ios 111ienta".

\1ateria auten1 huius doctrnac


tangitur in hoc quocl clicit 'dcus
absconJitus'. Dicitur enirn 111y'stica.
idest occulta. ut in PROOEMIO
TRA:\SLATOR dicit. 'quia curn
iuxta can1 per ablationen1 ad dei

. . cientian1 ascenditur. tandcn1. quid


...,t deus. clausu111 et occultun1
relinquitur'.
Et ideo proptcr hoc occulturn
divinitatis dicitur 1 Tirn. VI ( l!iJ:
'Qui habitar lucern inaccessihilern.
quern nullus hominum vidit. sed
nec videre potest'. loh. 1 (mi:
'Deun1 ncn10 vidit un1qua111 et
1

dicit ibi CHRYSOSTOMUS. quod


ncc ipsac caclcstes essentiae ipsutn.

ut cst. u1nquan1 videre potucrunt

Exod. XXXIII (::'llJ: 'Non vidcbit


me homo et vivct'. lob XXXVI
( 25-26): 'lJnusquisquc intuctur eu1n
procul. Ecce deus tnagnu-., vinccns
scicntiarn nostran1'.
Qualis

autem

deheat

CS>e

auditor huius scicntiae. tangitur


in hoc quod dieit: 'Israel'. quod

interprctatur 'rcctissirnus' et

v1r

videns deum. l 1nde ostenditur


duplcx pcrfcctio. quae rcquiritur

in auditorc huiu..., "cientiac. scilicct


limpiditas intellcctus ad videndum
deum et rcctitudo opens. per
quam

ad

dictam

limpiditatem

vcl acu111en Llevcnitur. Non eni1n

e...,ta doctrina. 'iin en1bargo. e" c\ocaLla por


La

la frmula "Dios ornlto ... Se lla-

111a. puc". n1stica. e . . to es. oculta.


Lon10 L'I traductor advierte en el
Procn1io: "'porque. :a que scgn
ella se a'iciende por la negacin al
conocin1iento de l)io'>. finaln1cntc
qu I)ios 'iCa. pcnnancce sellado y
oculto ...

'{,por e" a L'au...,a de lo oculto de la divinidad. se dice en 1 Tm


VI 1161: "Que hahita en una luL inacce:-.ihle. a 4uien no ha \'isto nin-

gn hon1brc. pero tarnpoco le puede ver". Jn 1 1181: "A Dios nadie


le ha \]...,to jarn~is. )' respecto de
esto, dice ('rj,(l...,to1no que ni lo;-;
seres angelicalc:-. 1111:-.1110:-. lo han
\'sto jan1:-. tal l'OJllO l e:-."': Ex
XXXIII 1201: No me ver hombre
y vivir: y Jh XXXVI 25-261:
"Cada uno lo intuve de lejos. Vase aqu. l)io" grande. que supera

nue:-.tra ciencia
('61110 debe

el oyente de
esta ciencia "e loca en esto que
el ice 1...,racl .. _ lo que "e interpreta:
L'i rcct...,i1no" ) "'el hor11hrl' 4ue
\'e a f)iD-.,". l)e ahl "e 111uc . . tra una
doble perfeccin. que se requiere
en el oyente de c...,ta L'icncia. a saber. la limpieta del intelecto para
ver a Dios y la rectitud del obrar.
por la cual se lle)!a a dicha limpicLa : sagacidad. Pue'\ el oyente no

Jl.A.'\ CRJS()STU.\10. !!011111/11 y '>()hrc .luan.


1Cnl :\:\.\\'ll 1 9 7..+1:

ne

rc1111"nr1011c

l't. HIERU.'\l.\ll.'S. (in_;,_:-_ 2:-\

-t
111

11.l

CI

9 .'\\.\'! .'.27 1 ,1

L"n1.

111ateria de

SL'r

-\1.Hf,.RTl."S r-.1 \li~L\. \I>.\i 1 llJ

.\11<1k' de l<l 1-aLultad de


\'pj

!J.\.

TL'Pin~a

CuadLr1111 1

;1hnl

auditor

dcbct csse puer nc4uc


at'tatc ncquc 111orihus. sicut <licit
PHILOSOPHUS in ETHICIS de
auditort' civilis scicntiac. llnde
etiam BERNARDUS dicit SUPER
CANT
PRIMO
SERMONE:
':-\.nte carnc1n di,..,ciplinac studiis
edon1ita1n et 1nancipata111 .'.piritui.
ante spreta1n et abicctan1 saeculi
pon1pan1 et sarcinan1 indigne ab
in1puris lcctio -.ancta pracsu1nitur''
b. XXVIII 19): 'Quem docebit
scicntia1n et quen1 intelligcrc faciet

Punl1lil1a l "111\c>r-.,idad C;11liL'a de Chik


~{)()."\

pp.

] ]l)

-+ J

ISS.'\ (l{)6t; __-,_"'i!)fi

debe ser nifio ni en edad ni en las


costun1bres. con10 dice el filsofo
en la tica sobre el oyente de la
ciencia civil. De ah

tan1bi~n

Ber-

nardo <lice en el pri111er S'crnuJ11

sohre el (~untar de los l~ontare.\:


.. Ante' de haber domado la carne
por la di,ciplina de lo.s estudios
) entregado al espritu. antes de
haber despreciado y rechazado la

pompa y carga del mundo. la lectura santa de parte de lo in1p11ro;-.._


indignan1cntc se efecta ... l..., XX-

auditu1n.i ablactatos a lacte. avulsos

VIII l'>J: .. (.A 4uin l instruir en

ab uherihu,. Prima ad Cor. 11


ln.1-1): 'Sapientiam loquimur nter
pcrfccto~ et 'anirnalis hon10 non
percipit ca quae sunt spiritus clci'.
'.vlatth. VII 16): 'Nolite sanctum
dare canibu:-.'.
rinis autcn1 tangitur in hoc
4uod dicitur 'salvator'. Non enim
1lnis huius doctrinae cst tantun1. ut
'>Can1us ne4ue ut ...,olun1 per opera
'boni fian1us'. sicut in ethicis-+. sed
ut ulterius ad aeternan1 salutem
perveniatur. 1n qua quod hic
occultum de deo nobis rclin4uitur
pcr negationes. sine aliquo ve lan1ine
et apene nobi' ohiciatur. Sap. XV
( 3 ): 'Nosse te consu1nn1ata iustitia
cst. et scire iustitian1 et Ycritatc1n
tuan1 radix est i1nn1ortalitatis'.

el conoci1niento y a quien se le
har entender lo que oye.) A los re-

cin destetados. a lm retirados de


""pechos, 1 Co 11 16.141: sabidura hablamos entre lm perfectos y "el hon1brc anitnal no percibe lasco"" 4ue son del Espritu
de Dios ... Mt VII 161: !'<o queris
dar lo 'anto a Jo, perros ...
El fin. sin en1barg:o. toca a lo
4ue 'e llama el .. Salvador ... El fin
de esta doctrina no es tanto que sepamos ni que solo por obras hag:a1nos. los buenos. como en la tica"'.
sino para que se llegue linaln1cnte
a la salvacin eterna. en la cual en
lo que sobre Dios permanece oculto para nosotros por las negaciones. sin algn velo y abiertan1ente
se nos expondr. Sab X V 13 ): .. Conocerte a ti es justicia consu1nada
y tener noticia de tu justicia y verdad. es la raz de la inmortalidad ...

H!-.R'.'JAl{D(). S1T111.f 111/'lT Canr 2


AR!STOTLLLS. f,1/1in1 \'1<nm11d<1 1 i. lllJ) ;1

111..

_~7

S: !ur

2h:l-.~

1-1-3.

1ri~.

Gen. XXXII 1301: 'Vidi dominum

Gn XXXII i.101: "He 1i,to al Se-

racic aJ facien1. et salva facta cst


an11na n1ea'.
praelibatis
igitur

tlor cara a cara y 1111 alrna est a


salvo.

quaercndun1 est (_h.::__!!Q_n"!.!_1]e i:--.tius

p. ha) que preguntar por el 110111-

"cicntac. g_~1are lll)'>~ica clicatur. in


quo et intcntio eiu:-. aperietur.

bre ele L'sta ciencia. por qu es lla-

1J1 Vidctur enim. quod nulla

scicntia <lebeat dici n1ystica: 01nnc


cnin1 4uod -.;citur. ex pr111c1p11.-,
. . ui:-. in apcrto ponitur: quod auten1

f)espu-, as lo que ...,e antici-

n1ada n1stica ) en cu<il se abre su


intencin.
( 1 J Parece. pues. que ninguna
ciencia dchc ser llan1a<la n1stica:

e ....,t

pues todo lo que es . . abi<lo se pone


desde "lis principios en lo abierto:

occultun1: ergo vi<letur. 4uod nulla

lo que. sin en1bargo. es puesto en

scicntia nec ista -.cientia dcbeat

lo abierto. no es oculto: por eso


parece que ninguna c1enc1a y n1

in

aperto

po~itun1

c:st. non

dici n1:stica \'el occulta.


121
Praeterea. illud quod
cst totun1 occultu1n. n1a~1s e.-.t
dicendum mysticum quarn illud
quod quantum ad principium sui
est tnanifesturn: sed negationcs
de deo. secundurn quas proccdit
isla scientia. sicut 1n TERTJO
CAPITULO
dicitur.
procedunt
a 1nanifestis scnsibilibus. quae
re1no\cntur a deo: divinae autc1n
personac. de qui bus agitur ab
ipso in alia doctrina. sunt ex toto
occultac: ergo videtur. quod illa
doctrina 1nagis <lebeat dici rn.~/stica
4uarn ista.
( 31 Ad idem: illud rnaxirne
debet dici mysticum ve! occultum
4uod 1nax1n1e cst ren1otun1 a
cog:nitionc nostra: sed distinctio
personarum niax1111e rc111ota est
a cognitione no-..tra: unde dicit
AMBROSIUS: 'Mihi impussibile

esta ciencia siquiera debe ser llan1ada 1nstica u oculta.


121 Luego. a~ue!Jo que es totalmente oculto. 'ms es llamado
mstico que aquello gue es manifiesto en cuanto a su principio. Sin
en1bargo. las negaciones de Dios.
segn las cuale-.. procede esta ciencia. con10 :-.e dice en el tercer captulo. proceden de los manifiestos sensible-... que se rcn1ueven de
Dios: pero las pcr:-.onas divinas. de
la-.. cuales se trata por s 1nisn10 en
otra doctrina. son del todo ocultas.

Por eso. parece que aquella ciencia


ms debe ser llamada mstica que
esta.
131 Respecto a lo mismo: aquello debe 'er llamado mximarncnte
n1stico. u oculto. que 1nxin1a111ente es ren1oto de nuestro conocimiento: pero la distincin de las
persona:-. es n1xi1nan1ente ren1ota.
de nue'.'>tro conocin1iento: de ah
dice Arnbrmio: "!Vle es imposible

\11~11L~ Lk L1 1:aL1dwd \k TLnhi~1-a


\ul

-.c1n.~

C'.-.t

l l\'.

("uadcnHi 1

~enerationi:-.

~1hnl

sccretun1:

Pon1i1i,1;1 l"ni\L.:r:-.1<la<l C<1h'ili1.'<1 do: Ch1k


pp _;;i-lll/

::'()():\

43

ISS'\'(JOh'J-_\)t)(l

-..abcr el secreto <le la generacin:

n1cn\ dc!icit. vox silet. non nostra

la mente fallece. lavo; >C calla. no

tantu1n. sed et angclorun1'-~: ergo


\ idctur. LJUOd illa doctrina in qua
a.situr de Ji:-,tinctionc pcrsonarun1.
111axin1e Jebeat dici 1nystica.
1-+1 Ad idcm: >icut d1cit
Al!GL:ST!t\l:S. 4uod cum alia
quac dicuntur in principio !OH ..
lcgcrit quoda111 n1ndo 111 lihris

tanto la nuestra. sino tan1bin la de


lo:-. ngelcs. Por eso. parece que

aquella doctrina en la cual se trata


sobre la distincin de las personas.
debe

ser

\lan1a<la

n1xirnan1entc

n1~tica.

(-+ 1 Respecto de lo rni>mo:


as con10 dice ,1'\gustn. que ya que

Platonis. tan1cn hoc quod dicitur:


'vcrbu111 caro factu1n cst'. ihi non

lo que dice en el principio de .In


se ha ledo. en cierto n1odo. en

invcnit: unde de ip-,o dicitur. quocl


quid :-.acra1ncnti haheret 'vcrbu1n

los libro-, de Platn. sin c111bargo.


aquello que >e dice: "'el Verbo >e

caro

hiLo carne". esto all no se ha en-

ractu111 c:-;t'. ncc :-.usp1car1


quidcn1 potcrat 1': sed illud ad
quod n11nus pos:-.unt philo>ophi
pcrve111re. 111ag1s cst occultu111
a ratione hun1ana: ergo cun1

n1y-..1criu1n

incarnationis traditun1

contrado: ele ah >obre l mismo se


dice. que "'el Verbo >e him carne
ha tenido algo de 5acran1ento. ni
se podr >ns pechar'. ms aquello a
lo cual menm los filsofos pueden

cun1 dislinctivis pcrsonarun1. sicut

llegar. es n11., oculto para la razn


hun1ana. Por eso. ya que el n1iste-

innuit in libro de divinis non1inibus

rio de la encarnacin e1., tra1.,111itido

in capitulo de pace". vidctur. quod

por Dionisio en otra doctrina con

illa -,cientia n1axi1ne dcbcat dici

lo cual distingue las personas. asi'

n1ystica.
4uan1v1s

como lo indica en el libro /Je di,.,,;.,. 11onli11ihus en el captulo de

PHILOSOPH!

la paz'. parece que aquella ciencia

sit a

Dion\ ..,o

(51

dican1us.

in

alia

Praeterea.
quod

doctrina

habuc-runt ali4uan1 cognitionen1 de

debe

<livinis pcr:-.onis pcr appropriata.

tnstica.

ser

lla1nada

1nxi1nan1ente

(5) Adems. aunque decimm


que lo> lllsof<" han tenido algn
conoci1niento de las divinas

perso~

nas por 101., atributos apropiado1.,.

\\l~R.(l'-;!0
11111'

....._

fJe trdc I /

(1.-f.

rCSEL 78 .2S 23-2_'>,

3 n I 1(iro1u/<'l'/'1//11 /'2 /1!5J


.\(jl'Sll!\. Co11/c11nnc.1 \'][ t) 1.'-l-1. ! 19.2'.'i
lll(l\:lSIO /l.\ 115 iCD 1 22022\1

ri11 ('

i1udn 1nr

P 1_0\1BARDO.

S<11/1'!1

tan1en propria iv.;arun1 nullo 1nodo


Lngno\'e-runt: ergo videtur. quod

sLientia. 4uac cst de ipsis propriis.


n1ax1n1c dLbcat diL' occulta et
n1ystica.
(6J Praeterea. tota ccrtitudo

scicntiae proLedit ex pr1nc1pus:


-.cientia er~o. quac
quanturn
ad princ1p1un1 su1 cst occulta.
tnagis clcbct dici rnystica quan1
quac quanturn ad principiu1n sui
c"t 1nanifcsta: sed i\ta scicntia
quantu1n a<l pr1nc1p1un1 su1 est
n1anifesta. quia proccclit incipicns
a sensibilibus. rcn1ovendo ca a deo:
scicntia autc1n de divinis nnn1inibus
quantun1 ad pr1nc1p1un1 su1 est
occu\ta. quia ostenJit. qualiter ab
occulto divinitatis 0111nia 1nanifcsta
nobis pn)cedunt: er~o illa doctrina
111agis Jebet dici 1nystica quan1
i\ta.
171
Praeterea. illuJ 4uoJ
supcrcn1inet
ornnibus
entibus.
e"t occultutn nostrac cognitioni.
cuius causa sunt existcntia: sed in
libro de Jivinis nominibus docuit
exponere 0111n1a 11on11na divina
pcr cn1incntian1~: ergo illa scientia
dehct dici lll) stica.
( ~) Practerea. sicut dictun1
est 111 SECUNDO et PRIMO
etiarn CAPITULO CAELESTIS
HIERARCH\AE. sacra scriptura

a pc"tr Je todo lo propio de ellas


de ningn n1odo lo han conocido':
por eso. parece que la ciencia que
hah\a Je los mismos propio>. debe
ser llarnada 111<._\.in1a111c11te oculta y

1n:-.tica.
161 Adems. toda la certc1a

de la ciencia procede de los principios. Por c ....,o. la ciencia. que en


cuanto a :-.u principio est:: oculta.

elche ser lla1nada n1stica. 1ns que


aquella que es manifiesta respecto
de su principio. Pero esta ciencia
es n1ani lle'> ta respecto de su principio. porque procede inicindose
por los sentidos. n1ientra:-. se ren1UC\'C ella de Dio\: la ciencia. sin

ctnbargo. de los non1hre'> divinos


que est oculta en cuanto a su principio. porque n1uestra de qu 1noclo
todo lo que es 111anitiesto para nosotros procede desde lo oculto Je
la divinidad. Por eso. aquella cien-

cia debe \Cr llan1ada n1stica n1s


que esta.
171 Adems. aquello que supera todos lo'> entes. est oculto para
nuestro conoci1nicnto. por cuya
causa es lo que cxistl'.'. pcru en el
libro /Je <lirinis 110111iniln1\- el autor ha enseilado a exponer todos
1101nbres divinos por e1nincnci::r':

por eso. aquella ciencia dchc ser


llan1ada n1stica.
Xl Adems. as como fue dicho en el segundo y tarnbin en el
primer captulo de la Caele.11.1 Hie-

rarchiae, la Sagrada

UIO:\JSJ(J. !>\' -.2 1CD llJ_'i

l-~scritura

nos

.\11al1:" dl' l;1 Fac11l1<1d lk Tcllll1.'-'1.<1


\'1il

J_J"\

('u,tde11111 1

:ihnl

dc,cribit nohi' divina per 'yrnbola.


ut proportionaliter nobi' pcr ea
quac nobis :-.unt nota. rcclucarnur
in divina'/: :-.i i~itur i:-.ta scicntia
debet dici rny,tiea. quia ducit
no:-. a n1anifcstis et rclinquit nos
in occulto, videtur. quod etian1
proptcr linen1 occultun1 syn1bolica
theologia JCl)C dici mv,tica.
e_:;<llutio:

Dicendt;m.

quod

__J~_t2&:!.~J:_~~__!_h_~q 1~~L~. :-. cut 111


TERTIO
CAPITULO
dicitur.
rnanifc:-.tis
nnhs
incipiunt
a
scnsihilibus. negando ca a deo. et
sic procedente:-. ren1ovcndo on11lia

ab IP"' relinquunt intellecturn


nostru1n 1n quodan1 confu:-.o. a
quo negantur on111ia quae novit,
et de quo non pote'! aflirmare.
quid
sit.
Afllrn1ativac
au_ten1
theolo,gjac
producunt
nobi:-.
occultu111 Jivinitatis in n1anifcstun1.
sccunJun1 quocl signiticantur ab
cn1inentiac cau:-.a procc<lcre ea quae
sunt 1nanifesta nobis. sicut cun1
dicitur dcus bonus. signilicatur.
a quo on1ni:-. bonitas in creaturis.
et cu1n dicitur pater. signilicatur.
'ex quo 011111is paternitas in caelo
et in terra non1inatur' 111 Et ideo.
quia
ista
doctrina
considcrat
huiusn1odi rctnotionern quac est pcr

-J.)

Puntil1l'1a l'11nt'r"iJad Cah'il1L;1 de Chik


~!JO~

pp

1 llf

!SS'\;

l(lhlJ-~.:'\'H 1

de,crihe lo divino por 'mbo[o,.


para que. ele rnodo correspondiente a nosotnJs. por aquello que no-,
es conocido. sea111os reconducido-,
a lo divino". S. por eso c:-.ta ciencia debe ser dicha 1nstica. porque
nos conduce clc..;,dc lo n1anilie'.-ito '
no:-. Jeja en lo oculto. parece que.
ta1nhin a cau:-.a de e..,tc Jln oculto.
la teologa si1nbiica debe ser llan1ada n1s~
nl_Ci-l~>JJ~-- Hay que decir que
las teologas negativas, as con10
se dice en el captulo tercero. parten dc,de lm 'entido,. manifie'tos para nosotros, negando ellas a
l)ios. y. a:-. procediendo. 111ientras
remueven todo de l mi,mo. dejan
nuestro intelecto en algo confuso.
en el cual se niega todo lo que l
ha 'ahido. 0 de lo cual no se puede afirmar lo que 'ea. I.a, teologas atinnativas. sin en1bargo. ponen para nosotro:-. lo oculto de la
divini<lad en lo 1nanitiesto. segn
lo que significan que de la cau"1
de e111i11e11tia procede tocio aquello
que para nosotros es rnanifle~to. a:-.
corno cuando Die" e' llamado bueno. 'e de,igna toda bondad en la'
crcaturas. y as como es llan1ado
Padre. 'e significa .. de lo cual toda
paternidad en el cielo y la tierra e'
denorninada
Y por eso. porque
esta Uoctrina considera la rcrnocin
1

".

DIO'.'\JSIO. Cf! 1 2 1CIJ 11 N 1.

\\\\[[
Lf _\ I .:'\

1 (CD !1 t;

..\l.HIJ-{Tl'_<.., \1...\(i'\l-'-i. SCH

:! 1Cul

-\!ht'/'I/)

,.\/11~1//)

negationes. aliae auten1 considerant


aftlr1nationcs de deo. ista rnagis

Je este 111odo que e-. por ncgacionc:-.. las otra..., (doctrinas). sin cn1-

debet dici mystica quam aliae. e\


hoc quod in occulto nos rclinquit.
aliae auren1 e\ occulto nos trahunt
in 111anifesta.
( 1)
Ad
pr11nu1n
ergo

bargo. con'>ideran las alinnaciones


respecto de l)io:-.. t''>la 1doctrina}
n1-; debe ser llan1ada 1111..,tiL'a que
la\ otra:-.. del hecho ah{ 4uc nos
deja en In oculto. Ja-; otra:... -.in e111-

dicendun1. quod scientia. quac


proccd1t ex pnnc1p11s rationi .....

hargo. nos conducen de lo oculto a


lo n1aniliesto.

ponit in apertu ea ad quae ducit.


Hui u:-.n1od i auten1 doctrina
-- non
procedit ex talibus principiis. sed

1l1 Respecto a lo primero. ha)


que decir que la cienL-ia. que procede de lo-; principios de la razn.

potius ex quodan1 lu1ninc divino.


quod non est cnuntiatio. pcr
qua1n aliquid aftirmetur. sed res

pone en lu ahierto aquello a lo cual


conduce. l,a doctrina de este 1nodo

--~-

4uacdarn convincens intellectu1n.


ut sibi super 01nnia adhaereatur.
Et ideo elevat intellectu111 ad
id quod excedit ipsum. proptcr
quod
rcrnanct
intel lectus
In
quodam non dctern1inatc noto.
Et
hoc
lun1en
proportionatur
VISUS
lumini.
4uo
corporal is
confortatur ad videndu111. quml
tan1en non facit alicuius visibilis
deter1ninatan1 cognitioncn1. cutn
nullius spccies propria sit. l~u1nen
aulen1
pr1nc1p1orurn
rationis
assin1ilatur n1agis ipsis spccicbus
propriis rcrun1 visibiliun1. quihu:-.
v1 . . us
detern1inate
apprehendit
hoc vel illud: et ideo ducunt
deter1ninata1n cog:nitionc1n rc1.

111

en cambio no procede de tales principio'.-.. sino 111:.i'.-. hien de una cierta


lu;_ di\'ina. que no e.., enunciacin
por la cual se alirn1a algo. sino una
cierta realidad 4ue con\ence al intelecto. para que. cnc11na de todo.
-.e adhiera a clla; Por eso ell'\'a al
intelecto a aquello que le e_xccdc a
l 1nisn10_ ra/{)n por la cual el inte1

lecto permanece e'table en aquello


4ue no es conocido de 1nudo detcrnlinantc. J-<:sta luz es proporcionada
a aquella lu1. por la que se conforta la \'i:-.ta L'orporal. en cuanto al
ver 4ue. sin ctnbargo. no cau:-.a el
detern1inado conocin1iento de una
cosa visible. ya que de ninguno c..,
especie propa
l,a luz. sin en11

'.

bargo. ele lo-. principio~ propios


de la raJ:l)n 111'.-. hicn se parece a

la'.-. 1nisn1as especie:-. propias de la-.


cosas vi:-.ible:-.. por lo que la \''>la
aprehende de n1anera detcnninante
esto o aquello. y por eso conducen
a un conoci1niento detern1inado de
una co ... a.

.\11:ik~ lk

j;

\ni LI:\

r.1vultad de J'culn~li
C'u<1,k1-1ll1 1

l'n11titic1a

;hril 21Hll"

( 2 l ;\d ..,ccundun1 diccndu1n.


quocl 4uan1vis divinae per..,onae
'-lllt
occultac sccundun1
ren1.
tan1L'll 111odu..., tractandi de eis non
e...,t occultus. quia per hoc quod

ll11l\L'r\1dad

pp -;7 11\J

Catlil':l de Ch1k

-+7

IS'.'\ (10htJ __-,_'illh

( 2 l Respecto a lo ...,cgundo
hay que decir que aunque la' di-

vinas per:-..ona-., estn oculta-, en su

aflirmatur aliquid de ei' in illa

realidad propia. a pe'1r de todo el


modo ele tratarlas no es oculto. porque. ciado que en aquella doctrina

doctrina, ut quo<l pater general ve!


quod . . unt tre.., pcr\onae. trahitur
intellectus noster ex occulto deitatis

se alirn1a algo de estas. por cjernplo. el Padre engendra o que "n


tres per-..onas. el intelecto nue;-,tro

ad re' manifc't' in quihus aliquod

'" conducido de lo ornlto de la di-

indiciun1 inYenitur. rclicturn 111


ei..., e.\ causa pri111a. Hace autern
scientia dicitur 111y ... tica quanturn

Yinidad a las cosas tnanitiestas. en


las que se encuentra algn indicio.

ad modum. ut dictum e't.

i.1.4.5) Et pcr hoc patet "'lutio


ad tertium et quartum et quintum.
16) Ad 'C\tum dicendum. quocl
-..cientia et quaclihc-t res rnaxin1e
dehet denon1inari a llnc-: et ideo
1sta ... cicntia. quia rclinquit in llne
occulto. n1agi.., dchct dici 1nystica
quan1 :-.cientia de cliYinis notninihus.
quae o:-.tendit proccs:-.u111 ab occulto
111 n1anife..,tu1n. pracc1puc cun1
etian1 principiun1 non considc-rctur
ib1 ut occultu1n. sed ut n1anife-.,1atur
process 1011c-n1
rcrutn
ab
per
C(lf1
ven
ien
ti
u
111
secundurn
IP"'i111itationis
Clll1l
proport i onc-n1
1pso.

171 Ad 'eptimum dicendum.

quocl

supcrcn1inentia.
quae
libro De di1i111s
110111ini/Ju.\,
est
supcrc1nincntia
causae. et ideo non statur in illa
consicleratur in

dejado en ellos clc,cle la causa prin1eraL'. E ... ta ciencia. sin einbargo.

es llan1a<la 1n..,tica en cuanto al


n1odo. co1no e\t <licho.
(.1...1.51 Y por eso. es patente la
:-,olucin respecto a lo tercero. a lo
cuarto y a lo quinto.
(61 Respecto a lo snto. ha]

que decir que la ciencia y cualquiera cosa debe <lenon1inar-,e a


partir del tin. y por eso e'ta ciencia ya que pcrn1anecc en tin oculto.
ms debe ser llamada mhtiea que

la ciencia a partir de los non1bres


divino'.-.. la 4ue expone- un procc-"' que parte de,de lo ornlto a lo
manifiesto. principalmente ya que
tatnhin el principio no es considerado all corno oculto. sino como
se manifieste por la procesin de
las cosas desde l las que conve-

nan con l seg:n la proporcin de


la inlitacin --1-.
1

71 Respecto a lo sptimo. hay

que decir que la sobrcctninencia.


considerada en el libro De di1i11is
es la sobreen1incncia
de la causa. y por eso. no se queda

110111inihus,

proccditur

en ella as con10 en lo oculto. pero

llectus
causal i tatcn1
per
tnanifesto:-..
(81 Ad octavum dicendum.
secundun1
quan1v1s
4 uocl
ordinen1 quoad nos incipian1us in
-.yn1bolicis ab his quae n1anifcsta
sunt. tamcn secundurr1 naturalc1n

se procede por la causalidad a los


efectos 1naniticstos.

sicut

in occulto. sed

ordine111 illius doctrinae itur ab


occultis ad manifesta. quia prius
est proprium quam appropriatum:
appropriatio enim non potes! lieri
nisi per proportionem ad propria.
:-.icut non potcst sciri. quare deus
dicatur dorn1icns. nisi prius sciatur.
quomodo est dissimulans: propria
auten1 occulta sunt. appropriata
aute1n n1anifesta. et ideo etian1
ibi est processus ab oeeultis ad
n1anifesta.
His
habitis
e:-.t ad divisionen1

accedendum
i:-.tius libri.

Sciendu1n
igitur.
quo<l.
sicut
dicit
PHILOSOPHUS
1n
11
non
'.'. n1ul
METAPHYSICAE.
oportet yuacrcrc modu1n. secundun1
quen1 res dcclaratur, et ren1
ipsa1n. sed prius 1nodun1 11 : et ideo
dl\1d1tur iste !1ber 1n partes duas.
In prin1a dcter1ninatur n1odus hui u:-.
doctrinac. in secunda ponitur ipsa
doctrina. in QUARTO CAPITULO.
ihi: Dicin1us igirur, l/l!Olf 01n1liu111
Clll!Sa etc.

( 81 Respecto a lo octavo hay


que decir que aunque segn el orden respecto a nosotro:-. con1cnLan1os en los sn1bolico" de aquello
que es n1anitiesto. A pesar de todo.
segn el orden natural de aquella
doctrina, va desde lo oculto a lo
n1anillc:-.to. porque lo propio es anterior que lo apropiado: la apropiacin. entonces. no puede hacer<.,e
sinn sola1nentc por la proporcin
a lo propio. as como no puede
saberse. por qu se dice que Dio"
est durn1icndo. si no se sabe prin1ero de qu n10Jo l se di..,in1ula 15 :
las propias. sin cn1hargo. -;on ocultas. las apropiadas. sin c1nbargo.
n1anific..,tas. y por C<.,O. tarnhin all
es el proceso desde lo oculto a lo
tnan i tic ... to.
Despu' de tratar aquello se
dehe acceder a la divisin de este
libro. Hay que sahcr as que, como
dice el ll,ofo en el libro /1 de
Metaf/sica, no debe buscarse sin1ultnca1nente el 1nodo. segn el
cual la co:-.a se declara. y la cosa
1nis1na. sino prin1ero el 1nodo: y
por eso. este lihro se divide en dos
partes. En la primera 'e determina
el modo de aquella doctrina. en Ja
..,egunda se pone la rnisn1a doctrina.
en cuarto captulo all: Dcci111os as(
LJUC

la causa (ll' hhlo. etc.".

.-\RISTOTl:LLS. :\fc111/(1i,-u I1 3 YtJ:'i a!?.\. \<:r:--in nwdi;1 \) ~11H-1111rna -\R.lST(JTl-JJ-.S.

25 2 p _-::.lJ __\()\,

/111

.--\n;1k\ Lk l;i lac.:ultad dL TL'.ulo~a


\'ol LL\

Modus

C\1aLkrnP 1:2

autem

doctrinac

Ponti11cia l-111\L'r~idad CatliL'a de Ch1k

abril 200S

pp. >7-J

Jl)

49

IS'i:'\ 0069-_:;_.:;t;h

est

El modo de la doctrina es do-

duplex. scilicct modus tractantis


et
modus
tractatus.
Et
ideo

ble. a saber. el modo de esto que


trata y el modo del tratado. Y por
eso. la primera parte se divide en

prima pars dividitur in duas: in


pnn1a ponit 1nodun1 tractantis.

111 secunda n1odu1n tractatus. in


TERTIO CAPITULO. ibi: !g1111r
in thco/ogicis etc. Modus autcn1
tractantis divina e\t duplcx. quoru1n

dos: en la primera pone el modo de


esto que trata. la segunda el n1odo
del tratado: en el tercer captulo.

pn111us

all. Asf en tcol<gicos. ere. El modo


de esto. que trata lo divino es doble.
de los cuales el pri1nero consiste en

dictun1 cst. 'hierarch1a cst scicntia

el conocimiento. lo segundo en la
unin con Dios. porque as como
est dicho en Cacfcsti hiemrchia.

consistit 111 cognitionc.


~ccundus in unitionc ad dcu1n. quia.
sirnt in CAELESTI HIERARCHIA
et

actio

et

ad

dcutn.

possibile est. -,inlilitu<lo et

quantun1
unitas' 1 ~.

Et ideo prima pars dividitur in


in pnn1a ponit 111odun1
cognosccndi divina. 111 secunda
111odun1 unitionis ad dcun1. 1n
SECL":\DO CAPITL:Lo. ibi: /11
cluas:

Prin1a autc1n
pars dividitur in duas: in prin1a
ponitur 1nodus dnccntis. \n ..;,ccunda
n1odus addisccntis. ihi: "JI! aute111.

/Jac Sll/h!rlucenti

Cfl'.

o aniicc. etc.

Modus auten1 docentis di\ina


cst. ut per oratinne1n \critaten1

di v inoru 111 i n1pctrct. qua1n tradere


ali is dcbet. quia in lHTini theologico
ncgotio inci picndum est ah oratione.
ut in TERTIO CAPITULO DE
D!VINIS NOMINIBLJS 1 ' dictum
est. Et ideo prima par' dividitur in

.. la jerarqua es ciencia y accin y


se orienta a Dios. en cuanto es posible. semejanza y unidad .. ". Y por
eso. la primera parte se divide en
dos. En la primera pone el modo del
conocimiento de lo divino. en la segunda el n1odo de unin con Dios.
en el segunclo caJffl1/o a//(: F:n esta
sohrclucic11tc. etc. I~a primera parte. ::.in cn1harg.o se divide en dos: en
la primera se pone el modo del que
cnseila. en la segunda el 1no<lo del
que aprende. all: T. sin e111hurgo.
"oh.' Anzigo. ctc. 1 ~.
El modo. sin embargo. del

que ensea lo divino es para que


implore por la oracin la verdad
de las cosas divinas. que debe ser
tras1nitida a otros. porque en todo
negocio teolgico se debe comcnLar desde la oracin. con10 est
Jicho en el tercer captulo de De
,/iiinis no111i11ihus 1ll. Y. por eso. la
primera parte se divide en dos: en

DIO'.\lSl(). Cll .~ 1 2 (("[) 171 '\'~'r\i(fl RIL0r'\A se :'iSh8'> "X7.

])10\"ISIO

f),\

11 C'D 1 1JN1

Juas: in prin1a ponit orationLn1. in


"ecunda recapitular. ibi: lgit11r ista

la pri1nera se pone la oracin. en la


..,egunda se recapitula all: ,:\s/ ntcs

n1ihi (/lfide111 etc.


1 11 Sed 1 idetur. quml modu'
doccrlli-. 11011 sil per orationc1n
proce<lere: docentis en1n1 cst
inducen:> \'Critaten1 111 a111n1a1n
aJdiscentis: hoc autcn1 non potest
tieri nisi per orationcs significante\
\'Crun1 \'el fa!-.,un1 -l: cun1 igitur
deprecativa oratio non signilicct
neque \'Crun1 nequc falsun1. \idctur.
quod non sit 1nodu..:, docentis per
orationc1n procede re.
(2 Praeterea. doctrina dbet
proce<lcrc a n1agistro in discipulu1n:
sed \'critas per orationen1 i1npctrata
acqualiter pote't 'e habere ad
n1agistrun1 et clisc1pulun1. quia
non respicit ordine1n 1nagisterii.
sed 1nag1".> ordinen1 sanctitatis:
ergo Yi<letur. quo<l non sit n1odus
doccnti-. oratione procedcrc.
1 Ad
oppmitum: verit<b.
quae est supra scicntian1 nostra1n.
\Ua
non
potest acc1p1. n1s1
bcnignitas inclinetur ad hoc quod
infunda! se nobis: curn igitur talis
-:iit \critas. 4uae hic 4uacritur, et
divina henignitas non inclinctur
nisi orationc. videtur. quod oratio
debeat
csse
n1odus
<loccnti...,
secundun1 han e doctrinc_un.
Solutio: Dicendum. quod. sicut
GREGORJUS dicit in PRINCIPIO
MORALIUM. ad di1ina capienda

eso )ara 111/, cicrta!l1c11fe, eti'.

1.'

1I1 Pero. parece. que el modo

dL' este que en..,ea no es proceder por la oracin~ el que enseila


debe pues introducir la verdad en
el alma del que aprende: pero c'to

puede hacerse solan1ente por discur...,os, que signilican lo \'erdadero


o lo fc_tl\0~ , as ya que el Jiscurso
deprecati\'o no ..,ignitica ni lo verdadero ni lo fabo. parece que el
n1odo del que cn..,eila no es proce11

der por la oracin.


(21 Adcm' la doctrina debe
proceder del 11J<1e,tro al di,cpulo:
pero la verdad implorada por la

oracin puede ( igualnlClllL') con1portarse hacia el n1aestro y hacia


el discpulo. porquL' no se refiere al
orden de la cnsetlan1a. :-.ino 111s al
orden de la \antidad. por eso, parece que el n1odo del que enseila no
es proceder por la oracin.
l~I

Por la objecin: la 1crdad.

que est cncinla de nue\tra ciencia,


no puede ser acogida ..., su benignidad no es inclinada a lo que se
infunde en nosotros: as. ya que tal
e' la verdad que 'e busca aqu. y la
benignidad divina no es inclinada
sino por la oracin, parece que la
oracin debe 'er el modo del que
cnscf1a segn esta doctrina.
SDIULin: llay que decir. que

co1110 dice C.iregorio al con1ien10 de las Moruliu: "a captar lo dia\

1
HUt.C/O l'L f)-l-.-1-_'i-l-[)
1

\11:1k~ d<.: L1 F;1~ult:1d Lk T<.'UIP'...'i<i


\"I LL\

C11;1dcn1<1 1

~1h11i

l'llllt1til1:1 l'111\cr..,1d;1d Catlil:i lk Cliik

JlJl

21Hli\

orando quan1 disputando


pcr\cnituri~: et huiu..., ratio est.
quia cun1 di\'ina \erita" . . uperet
no:-.tran1 ratione111, no:-; ex nobi...,
can1 1nanife...,t<.1re non po...,su11111:-..
ll\i ipsa se dignetur infundt're: ip:-,a
cnin1 e"t n1agi:-,tcr interior. -.;;ine quo
frustra laboral niagJ...,tcr e\terinr. ut

podemos hacerla maniticsta desde

nosotro:-. n1'.'.'.'.>IllO~. a n1c11os que ella


n1isn1a se digne infundir...,e (en nosotros). pue:-. la n1isn1a es el n1aestro interior, sin el cual el n1aestro
exterior trabaja en \ano. con10 dice
/\gustn~ . Pero la doctrina exterior
no c .. ., superl1ua. e'.) co1110 el i11.'-.trun1cnto. as con10 es llan1aclo en el
Salmo 1XLIV.21: "MI lc11~11a c.1

'.

sicut

instrun1entun1.
(XLl\'.~J:

'Lingua n1ca cala111us scrihae'. quae


:-.e C\:-.erit in anin1an1 auclicoris per
oratione:-. :-.igniflcantes \L'run1 \'el

co1110 p/111110 (le dgil es('riha '", que

...,e enva en el aln1a del oyente por


oracione:-. que '.)ignitican lo \erdadero o es necesario: y el enunciado.

falsum. Et ideo proptcr utrumquc

n1agistrun1 utrun1que nece...,sariun1


C\t. et cnuntiatio. quae
respicit
ordlnen1 1nagi-.;;tri ad discipulun1, et
dcprccatio.

que se refiere al mdcn del maestro


hacia el discpulo. \ la splica.

Y pm esto se hac patente la


solucin a las ohjcciones. Sin en1har'o. para la falso. Y porque. a
cau:-.a de a1nbos ~1aestro:-.. eviden-

Et pcr hm patct solutio ad

obiecta.
,A..d c\identian1 aute111 littcrae
quacritur de quihu:-,dan1 quae in
littcra dicuntur.
111 Splcndor

l'-iS'\ 11nr,9 __-,:''J1,

di\'ina :-.upera nue-.;;tra ra1_11. no

cst

ll/

de ello es porqu.' que la \erdad

dicit AUGllSTINL'S
~ce tarncn
'Llprllua c:-..t doctrina c_\tcrior.
. . . Jcut dil:itur in Psaln10

,ino se llega n1s bien por el orar


que por l disLutiri _ Y la raLn

1nag1"

quac

.i~

51

cia del texto !de Dionisio) se busca


c111rn

habct

lo que est dicho en el texto.


111 El resplandor. pues. tiene

1nan ife:-,tat ion i..., ~


naturan1
:-.cd
n1anife:-.tun1
et
ignotun1
Sll n t
opposita: ergo videtur opposita
clicere de eoden1. cu1n dicit ig11ott1111

la naturale1a de (una) n1anife:-.taL'in~ pero lo n1aniticsto y lo ignoto son opuestos: por eso. parece
opuesto decir algo acerca de los
1nisn1os opue...,tos. cuando dice (fl'.\conocillo y s11pcre.\'fJ/e1u/e11rc ...
(2) i\clcn1s. algo e~ por e:-.o

el Slf/Jt'rsJ/endentc111.

( 2) Praeterea. unun1quodque
propter hoc simplcx cst. quia a

tnateria ahsolutun1 e-.;;t: et ita videtur


superfluus es-.;;e utru111que ponens.

lo simple. porque es independiente

de la rnalcria: : a:-. parece ser suprlluo poner a amb<. a sahcr. lo

H!]{'\. \Rl>O_ /),, iu <f!ll,f,/,ru11u11. \


\(il-S l'I'\. /Je \fo'..;:'Iro. 11 12 :-. 1-1-

1-1-

.~.:'.

~:-1--l-ll

\/her/o

scilicet si111plicia cr uhso!uru; et


etiam superfiuc videtur addere
inconrertihilia, quia ta1n si1nplicia
4uan1 in1materialia habcnt rationetn
i 1n1nobil itatis.
iJ 1 Praeterea. omne quod
docetur.
per
vcrbum
aliquod
docetur. sivc intcrius. si ve exterius:
sed quando verbum promitur.
silentium non tenetur: ergo videtur
contraria adiungerc. cu1n dicit llocti
.\ile11tii.
( 1)
Solutio:
Dicendum
ad pnmum. quod dicitur deus
supersplendens 1n se. occultus
auten1 nobis. quia 1nanifestissin1a
naturac se habent ad intellectum
nostrun1 sicut oculus noctuac
ad lumen solisP Ve! dicendum.
4uoU
est
occultus
secundun1
se 111 altituUine suae naturae.
supersplendens autem. sccundum
quod se nobis irnrnittit.
12l Ad secundurn dicendurn.
quod in infcrioribus sunt quaedarn
simplicia
secuncJu1n
n1ocJun1
intelligendi quae secundun1 esse
composita sunt et dependent ad
n1ateriarn. sicut cssentiae reru1n
naturaliun1. et haec eade1n per se
immobilia sunt et indestructibilia.
sed per accidens corru1npuntur
corruptis his in quibus sunt. Sed
deus et secundum intellectum
simplcx est et secundum e~se
absoluturn. non dependens ad

1\!ut;111J

silnple y uhsoluto; ) tan1bin parece superfluo agregar "'fo inconierrihlc ". porque tambin lo simple
co1no lo inn1atcrial tienen razn Lle
la inmutabilidad.
( 3 J Ade1n:-.. todo lo que es
enseiia<lo. e:-. enseilado por alguna
palabra . ..,ea interior. sea exterior.
pero cuan<lo el \erbo :-.e pronuncia
no se tiene :-.ilencio: por eso. parecen juntarse las contrarias cuan<lo
se dice de llocro silencio .
Solucin: 11 Respecto a lo
prin1ero. hay que decir que Dios es
llamado el supcre,plendcnte en S_, '
pero oculto para nosotros. porque
las realidades 111c:s n1anillestas de
la naturaleza se con1portan respecto de nuestro intelecto con10 el ojo
de la lechuza a la lu1 del sol''. O
hay que decir 4ue !Dios) es oculto
segn la elevacin Je su naturaleLa. superescsplcndcnte. sin en1bargo. en cuanto se co1nunica para
no".-iotros~_..

121 Respecto de lo segundo.


hay que decir que en lo inferior
hay cierta sin1pleza. segn el n1odo
de conocimiento. 4ue segn su ser
es con1puesto y tien<le a la 1nateria.
" con10 las esencias <le las cosas
naturales. y estas son la;, n1is1na~
de por s inmoviblcs e indestructibles. pero por accidente se corro1npen cuando estas en lo cual son~~.
Pero Dios es sin1ple segn el intelecto y -.,egn su ser absoluto. que

1
,

-\RISTTELCS. A1etu1ln.\i1 u JI l 993 b9 11

\nak~ d.: la raLtiltad rk TL'()l(li-'.l<l


\'ul l.I:\

Cu:1lkrnu

;1hril

aliquiu. quia in se perfectum cst et


non n1ovetur neque per se neque
pcr accidcn\.
1.11 Ad tertium Jicendum.
quod silentium est simplicitcr.
quia de deo non potcst dici 'quid'.
sed doctun1 cst sccundun1 qui<l.
inquantun1 dicitur de ipso 'quia'.
()1nissis autc1n salutationc.
quae praemittitur. quia AL!Rl
cxposita cst et pcr se patct. et
titulo. qui ex disputatione PRIMI
ARTICULI pcr se patct. acccuamus
a<l orationen1. quan1 praen1ittit.
Orat ergo et dicit: O rrinitas
\ trJe rszr hs f ll 11 ri(1 /is, idc st q uac 01n 11 ia
esse facis, et super(/ea. 4uanturn
ad hoc quod 1am existentibus
providet. et .rnperhono. inquantum
<lirigit ea 1n tine111, ill.\'fJectrix
.\UfJientiac dirinae, idcst quac de
deo est. ('/iristianor11n1. idest a
Christianis habita. quia ipsc solus
pcrfcctus sui conten1plator est: et
ideo dicit inspectri.x quasi intin1e
spectans. Et dicit C~hristianorun1'
ad ditfcrcntia1n scicntiac divinac.
quam ele deo philosophi etiam
habuerunt. quae plurimis erroribus
mixta fuit propter imbecillitatem
rationis hun1anae. Tu. inquan1, quia
sola perfectc te vides, (lirigc nos
1

(/lf

su1111nun1 \erticen1 Hl\'Sticortfln

eloluiort11n.

...ccun<lu1n

quod

1n

l'ont1tkia Lllli\L'f~ldad Cah'ilica lk Chik


,::()(I,~

pp.

~-]]()

53

!SS\: (l(lh9-_"l.)9h

no depende de algo. porque en s


es perfecto y no se n1ueve ni por s
ni por accidcntc~r.

( 31 Respecto a lo tercero ha~


cue decir que el silencio es simplemente. porque de Dios no se
puede Jecir "qu" lquidl es. pero
es enseado segn respecto a alguno. en cuanto se dice de l "que"
lquial'-.
Orniticn<lo. sin c1nbargo, el
saludo que precede. porque es expuesto en otra parte. de por s se
hace patente". y el ttulo. que a
partir de la discusin de la primera
cuestin de por s se hace patente.
acerqurnonos a la oracin que (el
autor) adelante ha puesto.
Luego ora y <lice:
()h
1'rinla(f s11Jrasuhsta11ciol"', esto es. que haces que todo
~ea, y suprlulhina, en cuanto a que
provee a lo que ya existe-; 11 _ Y' suprahuena. en cuanto lo dirige a (su)
!ln'
insn'ctora de la sahilfura
dirina. esto es. que es de Dios. de
los cristianos. esto es. que es en posesin de los cristianos. porque el
mismo solo es perfecto contemplador Je s mismo: y por eso. dice es
insJectora. corno que ntin1a1nente
inspeciona''. Y dice "de los cristianos" a diferencia de la ciencia divina. respecto de la cual tambin ha
habido filsofos de Dios. la que fue
rne1.clada con n1uchsi1nos errores
a causa de la debilidad de la razn
humana. T. digo. porque t sola
te ves perfecta. llirr~enos o/ su1110
rtJrtice (fe las escrituras 1nsticas.
1

1
negationi bus on1ni un1 i11ip\U111 quasi
111 qu0Jda111 occulturn \en1111U\,
ut DICTUM EST. vcrticcm. dicu.
.\llfJCr1g11ot1t111 cte., uhi. ide\t 111
qun verticc. 111_\"\'ll'ria thco/ogiac
st111t coo)('rfa. idc\t ab:-.con<lita a
nobis, .\l'Cl!nd111n co/igincn1 docti

q llL' c n la:-- ncgac1oncs de


t'll 11110:-. al 1111:-.1110 CO!llO en
al&n ()L'tiltO, l'011l0 t'\l dicho. al
\ rt ice. digo. .\llfJ/'(Ulc\( r n1ocido .
cte. en donde. C<..,lo C<..,. en el Yrtil'C,

.\ilentii .\Ufh'rsJlc11dcntc111 occul!c:

sotro...;. -..egtn /(/ tinich/u CS/h'.\U del


docto .\1'/cncio, (/fil' Slf/JtresJ!t111t!ccc
oculf(IJll<'llfe A:-. L'01110 de de111a:-.iado c"plcndor del ...;nl \C produce
un cierto o:-.Lurcci111iento en el ojo
dbiL niientra:-. que ninguna tiniebla
c.\i'.tt' en el -.ol as "en Dios no hay
tinieblas algunas'" sino del de1nasiado C'.'>plcndor del 1nis1110 se oscurece el ojo nuc;-.tro porque es 1ncapa1
frente a tanto c~plcndor. Y' a causa
de e:-.ta tiniebla lo:-. divinos :-.e ocultan ante no:-.otro:-., 1ni:-.tcrios, digo.
lo sin1J/c, et( .. el vrtice. digo. que
hoce rc.\jJ/undccer tic arriha a la
1ncntc algo de la suprc11111 clori(/ad.
e.\to es, la luL Jivina. en lo nu.ri1no
o.\curo de la en1inencia divina, porque a pesar Je que por la oscuridad
que es dejada en no-;otro:-. de:-.Uc la
e1ninencia del esplendor so111os deficientes re~peclo a la co111pre11...,i11
de la divina c1nincncia. :-.in etnbargo a causa de que tocan1os de alguna 111anera a la nli:-.tna. 1nientra~
dcjan1os todo, la n1entc :-.e dedica e ilunlina. Y por eso. agrega: _Y
(/llC sohrc//cno los 111e111e.\ nue...,tra:-.
: las dL los ngelcs. que 110 rie11c11

.i...icut enin1 e.\ ni1nio soli'.:-i splcndore


cfticitur quaedan1 tenebro\ita:-. in
oculo dchili nulla caligine in :-.ole
existente. ita 'in deo tcnebrae non
sunt ullac' 1 ~. sed ex niinio 1ps1u:-.
splendorc
obtenebratur
noster
oculus. quia in1potc11~ c;,t ad
tantun1 splendoren1. et pcr i:-.ta111
caliginc111 occultantur divina a
nobi:-.. 111;. stcria, dico. sin1J/iciu
ere., vcrticcn1. dico. /cic111c111
(/csuJt'r
.\Jlcn(/crc
1n 1ncntcn1
s UJJC re Ia riss i11u11n q u0Jdan1, ~e il icct
<livinun1 lu111en. in ohscurissin10
divinac c1ninentiae, quia qua111\1:-.
per obscuritatc111
rclicta111
111
nobis ex c1ninentia splcndoris
de!iciamus
con1prehensionc
a
divinae etnincntiac, tan1c11 ex
hoc quod attingin1us aliqualiter
1psa111 relictis on1nibus. n1en:-.
deitcatur et illuminatur. Et ideo
subdit: et superi111J/c11tc111 JJ1c111cs
nostra" et angclorun1 non hahcntcs

1 Jn 1.:'

"egun
todo \

1()

los 111.\lcrio., (le lo 1colo.t.'(U


hicrto1. e:-.to

C\,

cuc-.condidos ante no\'Oll

..\n:tk\ de' la f-;Lultad tk TL'(ii())-'1;1

\111 .L\

oculos

( 'uatkrrl(l 1

c1l,ril

fli1lt1l1L1a l'ni\Lr~iLLLd C;1t'1l1L<I Lk ('h1k


~()(lX

pp

.~~

11 lJ

55

l\S'\, (l(J(/J _-,:' 1Jh

\l!fh'rp11/chri.\

ojos corJrco.\, )(n- las clarida(lts

di\inarun1
illu111inationu111 111 sun1n10 illo
0111nn10
in1palpahili. quia non
cognoSL'itur :-.cn ...,u cxtcriori, et
i111i.\ihili
Ljlldlltlllll
ad
\ 1sun1
intcriorcrn.
Dcindc recapitulat dicen..,:
/gitur cte. Per ..,e patet.
Deinde ponit modum ipsius
addisccntis. 1-~t d]\iditur in duas
parte:-.: 111 pr11na ponit n1odu111
1ps1u:-.. 111 :-.ecunda prohat. quod
dixerat. pcr auctoritatcn1. ihi: /to
igitur t!i1i11us etc. Prin1a dividitur
in <luas: in pri111a ponit 111o<lu111
di:-.cipuli in accipicndo. in :-.ecunda
in con1111u11can<lo aliis. ibi: l'/c
outcn1 ere. !\..lodu:-. auten1. LJUe1n
docet Tin1othcu111, L'Lli scrihit. qui
tenet fortnan1 discipuli. cst. ut circa

sohrehcr111osas de las ilun1inaclo-

cor)(irco.\

l'l<1ritotihz1.\

intellectus 111ystico.\ reli11(1tat sen su.\


et intcflcct11alcs o)erutioncs _/orti
contritionc. quasi conterendo :-.uh

luminc divino. et quod derelinquat


011n11 .\cnsihi/ia et intelligihilio,
quia nihil horun1 est <lL'll:-.. et
intelligibilia hic dicuntur. 4uac
i nte l lectu com rrehendi rossunt'
Et
similitcr
dcbct
relin4uerc
011111io existentia in actu l't 11011-

c.ristentill, quae ..,unt tanturn 111


potentia. quia deus non coordinatur
alii:-. e\i~tentibus "iicut in genere
coru1n existens. et sic dehet

nes divinas.

c11

sun10 aquello que es

co111plc1<1111c111c imoalpable. porque

no es conocido por el sentido C.\tc-

rior. e ifnisih/c en cuanto a la vi:-.ta


interior.
De ah que recapitula diciendo:
.-1s( pue.\ etc. Por s. e:-. evidente.
Luego pone el modo del mis1110 que aprende esta ciencia. )''divide Ln Jo:-. parte:-.. Lll la prirncra
pone el modo del mismo: la segunda prueba lo que dijo por la
autoridad all: De c.\to n1a11cra. os/
fJllC.\ el dil'ino etc. I~a pri1nera -a
su vez- se di\'ide en dos p~1rtes: en
la primera pone el modo del discpulo. que debe ser aceptadn: en la
:-.egunda. que debe ser con1unicado
a los den1:-.: \le, sin cn1hargo, etc.
El rnodo. sin cn1bargo. que cnsefla
a Tin1otco. a quien escribe. considerado de modo correspondiente al
discpulo. es que en l'ista a los intelectos 111/.\ticos, ah(illlonc al scnrlo r los oJtracionc.\ i11rclcct11ale.\
por la jlrcrtc contriccin, corno si
fatigando bajo la lu1. divina. v ha'ta que abandone rodo lo scnsihlc
e intcligih/e, ) que nada de esto
e:-. ()ios. y inteligible:-. son dichas
e:-.tas. que por el intelecto pueden
ser comprendidos. Y de modo sctncjante debe abandonar todo e.ris1c11()a en acto

y no e.ri.\tencia.

quL

e'tn solamente en potencia. por4uc Dios no se coordina a lo de111:-. existente a~ co1110 ocurre en
el f'.nero ele e~tos cxi:-.tentes: ) as

.-\/l>cr/o ,i/11:.;110

consurgere ad in1itatio11en1 dci,


es! suJer 01J111cn1 suhstont1111
et cog11itionen1, ~ecundun1 lJUOd

(jlfi

debe surgir N1ru la i111irach)11 t_/e


!Ji os. que 1crnu1nccc /)(H' cncilna

de toda .\11hstunciu y conocin1ie11to.


segn lo que la n1ente. en la cual

mens. in qua est i1nago reforn1ata


per habitu1n gloriae vcl gratiae.
actu dcum imitatur
ALIA
LITTERA: 1111itiu11c111, ut scilicet
deo uniatur: et hace concordat
ALll
TRANSLATIONI.
4uac
habct 1111itute111, idest simplicitatem
-. et sic s11rsu111 agatur (Uf radi11111

est<. la in1agcn refor1nada por el


hhito de la gloria o la gracia. i1nita en acto a L)ios -en otro texto:
fu unn. con10. ciertan1ente, con
Dios se une: v esto concuerda con
la otra traduccin. 4uc tiene 1111ilfut_/'_., esto cs. sin1plicidad~"-) as

llilu1r11111

se

a1~/rens.

tcnehrarunz,

cune/u

idcst deserens. cxcct_fe1ulo


se1psum
i rre ten tihi / iter.
non rctinenJo se intra principia
rationis.
111 Sed 4uaeritur. 4uarc hic
diligentius
instruit
discipulum
quam in aliis libris.
(2)
Praeterca,
sine
intellcctualibus operationibus nihil
potest sciri. et ita~ ,cu1n ipsun1 in
quanda1n sc1cn- tian1 induccrc
intendat, non debet eum monere.
ut relinquat, sed potius ut fortiter
assu1nat intellcctuales operationes.
( 3 'i Praeterea. in negationibus
divinis.
guas
considera!
ista
scicntia, ut DICTUM EST. oportct
ineiperc a sensibilibus. et ita non
debct instruerc. quod relinquat
sensus.
141 Praeterea. nihil excedit
se1psun1. et ita. cum ad hoc
hortatur eum. videtur hortari ad
impossibile.
Solutio:
( 11
Ad
pnmum
dicendum, quml 1n aliis libris.
quos de deo fecit, afferuntur divina

e/c\u

hacia

el royo

de la.\

tinic-

hlas li\inas, ah(ulllona ft)(/o. esto

cs. salienUo de s 1nisn1n. cxcct_/e


irrcsistihle111cntc a s 1nisn10. casi
sin retenerse en lo .. ., principios de
la razn.
( 1 l Pero se pregunta. ,por qu
instruye n1<.is dilig:cntcn1ente al discpulo que en otro' libros''
(21 Adem,, sin las operaciones intelcctuale..., no puede saberse
naJa. y a:-. con10 l n1isn10 intenta introducirse en una ciencia. no
debe recordarle lo que resta. 'ino
potcncialn1ente asun1ir con10 1ns
fuerte las operaciones intelectuales.
(3) Por lo dcn1.'>. en esas negaciones Jivinas 4ue considera
esta ciencia. con10 ya queda dicho,
conviene con1enzar por lo sensible.
y por tanto no Jebe ensear lo que
resta de los sentidos.
141 Acle111s. nada excede de s
n1isn10. y a:-. con10 se exhurta a ello.
parece exhortar a lo imposible.
Solucin: ( 11 Respecto Je
lo pri1ncro. hay que decir que en
otros libros que se han hecho so-

\11<1k' ,k l;1 l-aL"Lil1~td de ILulo~1<1


\'ul !J.\

( 11ad~n1P 1

abril

ad no' in manifc,ti,. ut DICTL:'1


EST: in hoc autcn1 oportet nos irc
in deun1 et uniri sibi. Et iJeo hace
cst tota pcrfcctio di\'inae scientiae:
unde requiritur 111aior pcrfcctio in
auditore.
121 Ad 'ecundum diccndum.
quod monet relinquere intellctualc,
opcrationcs connaturale" nohi:-..
et non cas quac sunt in nobis e.\
lun1ine divino.
( J) .AJ te1 ti u111 J iccndun1. q uod
rnonct rellnquere :-.ensus quanturn
ad dclcctationcn1. quac est in ip:-.i:-..
non tan1cn quod non 1iceat per
ncgationc1n :--cn:-.ibliu111 pcr sensus
acLeptorun1 ire in dcun1.
1-11 Ad quartum dicendum.
quod nihil ncedit 'e 'ccundum
cssc. :-.cd virtus :-.ua potest extendi
:-.upra ipsun1. inquantu111 fcrtur 111
obiectun1. quod c:-.t clc\'atun1 ab
ipso. et ad hoc eun1 hortatur.
IJcinde ponit 1nodun1
111
co1n111un1cando.
Et
\Ccundo
rc:-.pondct cuidan1 quac:-.tioni. ibi:
(}Jortct c11in1 in iJ.\O etc.

('irca pri1nun1 pritno rctnovet


a con1n1unicationc huius scientiac
philo,ophm. 'ecundo idolatra,.
ibi: Si a11tc111 .\lff)('r is tos etc.
Dicit ergo prin10. quod hic
caverc dcbet. ne aliquis Ju/octus in

Po1111l1L1a l'111\L'r,1dad Catlici dc Chik


::'00~

pp 3""' l J lJ

lSS'<

)7

(1069-.~)lJ,

I'"

bre Dim. '"exponen


realidade'
divinas en lo que :-.e hace nianihesto para no:-.otros. con10 est;-_i dicho:
en este. sin e1nbarg:o. es nece..,ario
para nosotros ir hacia Dios y unir110'-' con l. Y por eso esta es toda
la perfeccin de la ciencia divina.
donde :-.e requiere de una perfeccin 1nayor en el oyente.
(~I Respecto de lo segundo.
hay que decir que se requiere abandonar las operaciones intelectuales
connaturales a nosotros. y no aquellas que ".1011 en nosotros a partir de
la luz divina"'.
131 Respecto a lo tercero. hay
4ue decir que se requiere abandonar los 'entido' en cuanto al dleite. que est en ello:-.. no. sin en1bargo. porque no sea perrnitido por
la:-. negaciones de lo sensible. ad4uirido por los sntidos. ir a Dio,.
1-11 Re,pecto a lo cuarto. ha)
que decir que 11_1Ja se excede :-.cgn el ser. pero '-'ll virtud puede
:-.er extendida encin1a de s 1nisn10
en la medida que e' llevado a un
objeto que es elvado encima de ,
111isn10 y a esto l es exhortado.
De,pus pone el modo n que
debe con1unicarse. Y' segundo responde a una euc,tin all: Se de/Je
fJUCs en ella n1is1nc1. etc.
Acerca de lo primero. primero descarta de la co1nunicacin de
e-.,ta ciencia a lo:-. tl l\ofos; y segundo a los idlatras. all: Si, sin
cn1hargo, sohrc estos. etc.
Dice. por con"iguiente. pr11nero. que a4u debe cuidarse que

divina doctrina lllllfiat istu n1ystica.


Dicit cn1111 illos indoctos qi11.
cun1 '.-iint infrn1ati et sccundun1
affectun1 et sccundun1 intcllccturn
c_\i.\tcuti/Ju.\. a qui bu:-. :-.cierllia111
acLipi1nu~. nihil credunt c.~sc Sll/h'r
enrio s11Jcrsuhsta11tiu/itcr. iJe-;t -,ine
proportionc ad ipsa. L:nde etian1
PHILOSOPHI dicunt. quod lllotor
prln1u~ cst proportionatu:-. n1obili
prin10: sed putant SL' possc scire
e11111 l/lli ponit cte. scilicct <leun1.
ca co!,!.nitionc qu<U' est secu11du111

iJsos, idest per principia rationis.


,cut d1citur de A UG L'STl'.\:O. quocl

tu!llem inani philosuphia \'Olcbat

hun1ana rationc con1prehendcrc.


quocl p1a n1Lns \ivacitatc lldei
nititur apprchendere.
1l1 Sed 'idetur. quod sti qui
non -,1c sunt forn1ati sccundun1
e.xistentia. sint ia1n clocti. et Jocti
non sunt cloccndi. et ita videtur.
quocl potius eos LJUi :-.unt forn1ati.
doccrc dcbcat.
(2)
Praeterea. sicut dicit
PHILOSOPH L:S.
mu lri
sunt
-.,cientes et contraria operantes: ergo
nihil prohibct aliquos pussc scirc

divina. qua1nv1s sint secundun1


affecturn existcntihu..., for111ati.
Solutio:
Dicendu!ll.
quocl
divina non accipiuntur pcr principia
rationis. sed 4uodan1 experi1nento
per 'con1passionc1n ad ip:-.a'. sicut de

alguien ilulocro en c-.,ta di\ ina dOL'trina csc11chc l'.\fo 111/.\rica.


l~lan1a. puc\. i1H.locto\. a Ol/UC1/os. aunque st'an _{ornuu/o.\ no -.olo
'.-.egn el afecto. '.-.ino tan1hin al
intelecto e_ri.,tcntc. de quiene..., rccihin1os la ciencia. no crLcn noda
cue e.risru la cscnciu suno_\uhstu11ciu!JJ1t'11/c, L''.to e-.,. '.-.ll proporL'onalidad a ella misma. De donde
tan1hin los filsofos dicen que el
Prin1er l\1otor es proporcional a lo
tnovido prirncro ~': pero creen que
pueden conocerlo a t;/ l/lfC un1e
cte .. c:-.to cs. Dios. /hlr el conoci111ic11to cul' es scgrn ello.\ 111is111os:
e-.,to es. segn los principio..., de la
ra1611. a...; con10 '.-.C dice de i\gu:-.ttL cuando. hinchados de la vana
filosofa. quiere co1nprcndcr por la
raLn hun1ana lo que la 111ente piado-.,a necesita aprender por la vi\acidad de la fe''.
( 11 Pero parece que ello,, que
no son forn1ados segn lo exi-.tcntc. : a son doctos. )-' doctos no
son para ensear: y a-., parece 4ue
ello'.-.. n1..., hien 4ue forn1ados. deben :-.er e11:-.e1-1aUus.
( 21 Adems. co!llo dice el filsofo. n1uchos :-.on sabios y actan
contrariarnente ~' : por eso nada prohbe que aquellos puedan conocer
lo di\'ino. aunque sean forn1ados
..,~gLn el afecto a las cosa-., existentes.
SoluLic._'111: lla: que decir que
lo di\'1110 no se aprehende por
principios de la ra1_011. sino por
una experiencia. por con1pdsi6n
1

-\11;1k,

\k 1:1

\111 IJ:\

];1L"t1ll:1d

\k

C11<1lkr-1h1

Tlul\lo'ld

Pu11111i'-1;1 l-lll\L'l'\Jd;1d C<t!\'1l1La

:ih11I ~IHIX

HIEROTHEO dicit DIONYSILS,


quod
cliclicit
diYina 'pariendo

divina'.
illicito

Sed
re ru 111

infcctu:-.
affectu'
an1t)rl' nun '-'l'llt i t

dulccdinen1 divinac lnspiratio11i:-..


l't
idt'o dcticicntL' cognitionc.
yuae t'st pcr experin1cntunl. pote't
quidetn
Jicerc

forinare

sy llogisn10 ..;

et

propo:-.itioncs. sed rcalen1

scicntian1 11011 hahet. quac c:-.t par-.


bcatitudinis.
{ 1) :\d pri111urn erg.o dic~ndu111.
quod doLti 11011 '\Ullt docendi. sed

illi qui 'unt praeparati ad diYinam


Joctrinarn
per
purgatiOllL'lll
affectus et intellectus ah crroribu:-.
et concupiscentis.
( 2 l Ad sccundu111 dicendu111.
quod \crbum PhiJo,ophi intelligitur
dc scientia pcr principia rationi:-. et

non pcr experi111entu111.

p1

~7

lt1

!SS'\

de

)9

('hik

(Hlf19-.'\)l/h

hacia ello". como de Hicrotheo


dice l)ionisio. que aprendi la-.
co-;as divinas "sufriendo lo di\ ino--1-1 '. Pero el afecto. infectado
por el an1or ilcito de las co..;as.
no siente la dul1ura de la cliYina

inspiracin y. por eso. este cono-

citniento. que resulta de la experiencia. le hace fracasar. y a que


qui1s puede forrnar silog1-.n1os y
decir proposiciones. pero no tiene
la ciencia YcrJadera. LJlH.: L'\ parte
ele la felicidad.
111 Re,pecto a Ju primero. ha 0
que decir que lo-. doctos no estn
para ensear. "ino aquellos que se
han preparado para la ciencia di\'ina por la purgacin del afecto t'
intelecto respecto de sus errores }
concup1sccnc1as.

( 21 Rc,pecto a Ju 'egundo. la
palabra del lii(Nifo debe enten-

con1n1unicatt)llC huius doctrinac.


Et dicit. quod si (/i1ina doctrino
de 1ny-.tici:-. est suJtr 0111nes qui

elaborada por lo: principio' ele la


ra1n y no por experiencia.

ratione111 sequuntur. 1nulto n1ag1s


cst super 111ug1s in(/octos, qui

Adc1ns que excluye a los


idlatras de la co1nunicacin <le

sc11sun1 sequuntur tantun1. nilli/

esta doctrina. Y dice que si /11 doctrina (/i1i1u1 de los 1nsticos est

Dcinclc

.\llfJr(/

cxcludit

scnsibilia

idolatra'

essc

putante:-..

in1aginibus
ex
Josrre111is
111
e.ristcntihus.
sicut dicitur l~on1. 1 (2>L quocl
'n1utaverunt
glorian1
dei
1n
in1agines volatiliun1 et serpcntiun1':
sed

figuran!

deun1

et non putanL quml dcu' 'it aliquid

der"ie referida a ta ciencia. que es

encin1a de todos los que siguen la


razn. n1ucho 1ns est encin1a de
lll.\ iluloctos. que siguen solo

los

al sentido, de tal manera que creen


que no hay 110(/a c11ci111(/ de lo \en-;ible. sino que .figuran a Dios por
in1gcncs a partir de lo ex1ri:n10 en

lo c.risrenre. con10 dice Rn1 l .23.


que carnbiaron la gloria de Dios

en in1gcncs de p<ijarns y
tes. y no creen que Dios

~crp1en

~ca

algo

\/h,

r/(I .\<i'..'.ll!'

111aius quarn illac i111pioc 1n1ag1nc:...

111as que aquellas i1ngcne-; i111J/ll.\

qua-., ipsi faciunt. Et quia aliquis

que ello:-. nlis1nos fabricat1.

defendendo

erroren1

que de e:-.tos que dcllcndcn tale:..

possct diccrc. quod de deo. qui


est on1niun1 causa. oportet 0111nia

errores. con10 decir que de Dios.


que e:-. la causa de todo. debe atir-

aftirmarc. et ita deus est horno et


debet in in1agine honlinis a<lorari.
et sin1iliter in in1agine serpentis et

n1arse todo. y a:-. J)o:-. e:.. hon1hrc

y debe ser adorado en in1genes


del hon1brc. y de 111odo sc1ncjantc.

aliorun1. responder hui e 4uaestioni.

en la in1agen de la serpiente y de

faciens anthypophoram. et dicit.

otras cosas. responde a esta cue:-.-

quod

istorun1

e~t

dcus

cau~a

omn1u1n

por-

tin diciendo que :-.e est haciendo

super

anthy/'f'horan1-+ 1, y Jicc que i)io...,

0111nia. b~t ideo qua1nvi:-. cau:..aliter

e:-. la cau:..a de todo y de este 111odo

on1n1un1

ponantur

e:-.t< escncialn1cnte cnci111a Je todo.

1nag1s

E" por eso. aunque de n1odo cau:-.al.

essentialiter 01nnia re1noventur ab

que son puestas las atirn1aciones

ipso. et ipse nihil est eorum. Et


istae 11cgatio11es non sunt oJpositoc

de todo en l. :-.in cn1barg:o. n1ucho

illi'i

(~ffir111atio11ihus. quia non :-.unt


...,ecundun1 iden1. sed oportet causan1

de l. y l mismo es nada de ellos.


'{ estus negaciones 110 son ontes-

01nniun1 poncrc et super negationes


et super aflrrnationcs. quia per

tas a

ncutru1n

el rnisn10 punto de vi:-.ta. Pero se

et

1n

Uuncn

1p:..o.

csscntialiter

c:..t

aftlrn1ationes
ta1nen

horun1

quiditas dei.
111 Sed

1nulto

co111prehenditur

n1s csencialn1entc todo es negado

aq~1ella:-. (~firn1acio11es.

porque

no son ni cstn rcali1.adas segn

quo<l non
possint
aftirrnationes

debe alirrnar la la \CLJ que Dios


e:-. la causa de todo encitna de las
negacione" y encin1a de las afinna-

poni in deo. C~ausa enin1 in nullo

c1ones. porque 111 por unas 111 por

co1nn1un1cans

otras e.., con1prcndida la esencia de

Olllllllllll

videtur.

cun1

causato

non

recipit praedicationen1 sui causati.

Dio~.

sicut non dicirnus. quod sol cst

( 1 1 Pero parece que no tocias

horno. se<l <licimus. quod est dies

las allrn1acionc:-. pueden ponerse en

sol lucens super terrarn. quia forn1a


solis. quae est lux. lacit dicm: sed

en con1n con su efecto, no :-.e pue-

<leus in nullo communicat cum


aliqua crcatura. ncque genere

Dios. A la cau:-.a que no tiene nada


de atribuir el efecto. a:-. co1no no
decin1os. el sol es hon1bre-+~: pero s
dccin1os quL' L':-. da. cuando el

"]

luce sobre la tierra. pue' la forma


<le! sol. que es la lu1. hace el da'':
pero Dio:-. no tiene nada en co1nn
con alguna creatura. ni en L'Uanto

\nak~ d, la t;1cultad lk Tculp~1,1

\(ll 1 L\.

(ua,kn1i 1

P(lntiliL1a l'nncr~id;id C:i1(il1ca dL Ch1k

ahril 20()S

pp

~-119

!SS'\'

61

()(lh')-_~_.:;q11

neque '.-.pec1c nc4ue analo~ia: ergo


affirtnatione:-..
causatoru1n
non

al gnero. ni en cuanto a la c:-..pecic ni en cuanto a la analoga--1-._. por

P"'-"'Llnt poni in deo.


(2 l
Practcrea.

eso. las aflr111aciones de lo causado


no:-..

non

possumu< diccrc. 4uod


faher
cst cultcllu:-... qua111Yi:-.. agat per
intcntioncm cultelli. quam habet
apud :-..e: ergo \'idetur. quod quan1Yis
rationes on1niu1n rcru1n \nt apud
deum. 4rmd non debeant praedicari
de iP"'cau..,ae
131
Practcrca.
propinquac non <emperpraedicantur
de suis effectibus ncc e conver:-..o:
ergo n1ulto 1ninus causa prin1a et
re n1ot iss i rna.
1-li Practcrca. atlirmatiu et
negatio opponuntur contradictorie.
quando i<lcm <le eodem aflirmatur
et negatur: sic autc1n c:-..t 111
proposito: ergo videtur. quod i:-..tae
aftinnationes et ncgationcs sint
opplbitae.
Sulutio: Dicendum. quod ad
huc qund effectu' pracdicctur de
cau\a. oportet. quod causa et cffcct u:-..
sint con1111unicantia aliquo tnodo:
unde dicimu<. quocl deu,. 4riamYi'
non co1n1nunicet cu1n creaturi:-..
genere vel specie vel analoga. per
quam aliquid unum 'it in il" et
aliis. co111111unicat ta1ncn quadan1
analogia i1nitationis. :-..ecundun1
quod alia irnitantur ipsu1n. quantutn
po..;,sunt. Quaedatn ta111cn i111itantur
ip~u1n tanturr1 ut iUeata. -,icut quae
non sunt per priu:-.. in ipso. sicut

no pueden poner'e en Diu' ''.


121 Adem<. norntros no pode mm decir que el trabajador es
el cuchillito. aunque lo u"' por la
intencin del cuchillo que tiene en
s: por eso. parece que aunque las
ra1_011es <le todas la-. cosas estn en
Dio,. no deben <er predicadas de

111\SlllO.

Ade1ns. las causas cercanas no siempre son predicadas de


(3)

sus efectos. ni In inver..,o: por eso.


111ucho 1neno"' de la causa pri1nera
y ren1ot\1na._r,_

(-ll Adems. la afirmacin y la


negacin se encuentran en oposicin contraria. cuando lo nli\1110 de
lo 111i\1110 \e afirn1a ) se niega. as.
\in e1nbargo. est en lo propuesto:
por eso. parece que estas afirmaciones y negaciones son opuestas.
Solucin: Hay que decir. referente a lo que el efecto predica de
la causa, que e"' nece\ario que cau"' y efecto tengan alguna cosa en
con1n: luego. dcci1nos que Dios.
aunque no tiene nada de las creaturas. ni segn el gnero ni segn
la especie ni segn la analoga.
que son con1unes en l nlis1no y
la"' otras. tiene en co1nun a pesar
de todo una cierta analoga de iinitacin. segn que otros i1nitan a l
1nis1no tanto cuanto pueden. Pero
ciertas crcaturas in1itan a J)ios en
el sentido que ellas in1itan solatnente una idea en Dios. as con10

"inu" et lapis in fonnis . . uis.


et ..,ta non praedicantur de deo
c\:..cntialitcr. :..cd cau:_..,alitcr tantunl.
Quaedan1 in1itantur ip:..u1n ut in1ago
Yel \in1ilitudo ip\ill\. quac per
priu.., sunt in ip-"o. -;icut ..,apientia.
bonita" etc .. et i . . ta dicuntur de
ip\o essentialitcr et cau:..aliter. l:t
non est sin1ilc de fabro. qui non c..,t
ratio cultelli. quam habct: sed dcu'

el a:..no y la piedra. LJUe \t"gn \U


forn1a propia no \l' encu"entran en
J)io ..... 'ralcs L'O\as no son atribuidas a Dio .., a ttulo c..,CllL'ial. sino
. . 0Jan1ente dcsdL' el puntn de vi..,ta
cau\al 1 . Cierta:-. realidades creadas
in1ltan a l)io.., en cuanto ella" estn
hechas -;cgn '-ll in1age11 o . . en1ejan1a .:-.: \Oll esta:-.. que pri1nordialn1enlL' :-.L' encuentran en El. con10

est on1nes ratione.., rerun1. qua:..

la sabidura. la bondad. de.. que se

habet. quia est. 4uicquid hahet. et

diLen de l nli...,1110 C\cncial J cau:-.al1ncnte. l.o cual no e" ..,en1ejante


al trabajador. que no e'- la ra1n

ideo rccipit quoclan11nnclo on111iu1n


praedicationen1, sicut ctia1n :..pccies
artis dicitur clon1u~. a qua oritur
don1us in lapidibus et lignis. ut
dicit PHlLOSOPHl'S 1".
11-3) Et per hoc patet solutio

ad tria pritna.
141

quod

Ad ultimum dicendum.
alfirmantur res de deo

:..ecundun1 quid, scilicet causaliter.


et negantur \in1pliciter. quia per
cs\cnt1an1:
sin1pliciter
auten1
negatun1
et
secunclun1
quid
affirn1atu1n non contraclicunt sibi.
sicut album dente et non-album

sin1pliciter.
igirur
di1i11us
Bar1/io/011wc11s
ere.
Ostendit
SUPERIUS. quantac perfcctionis
oporteat cssc etia111 auclitorcn1
Ita

del cuchillito que tiene: pero Dio'

es toda" la" ratone" ele las cosa\.


la:-. que tiL'ne. cualquier co~a tiene.
y por c:-.o recibe de algn n1oclo
la atribucin de todo. a la n1anera
co1110 la for111a artstica de la casa
\C origina en lo-. ladrillos y en la
111adera. con10 dice el lil...,ofo.+'1 .
1 1-31 y por c'to "' hace patente la :-.olucil1n a la" tre:-. prin1eras
cue'\tionc..,.
.+1 Respecto de lo ltimo. ha)

que decir que \C atir1nan las cosas


de Dio\. segn algo. en cierto sentido. cau...,:.lln1ente y e~ negado . . in1plen1ente, por esencia: si1nplcn1ente. sin en1bargo. negado y segn
algo ali rn1ado no se contradicen a
s 1nis1no. con10 lo blanco del diente y no blanco sin1plcn1ente.
lJc

es/a 111011era

as/ Jucs Bar-

to!on1co //e110 de Dio.\. tic. Ha

1110~

trado 111-. arriba cun grande perfeccin es nece...,aria tan1bin para

\RISTCJTE!.ES .. \/11<1;'/1111u1 / : 1 l(1_'\~bl~ -\.1

\11;d<:" ,k la laLult:td de l,ulu::ia


\'"l [_]\'.

Cu:iderJH) I

huiu-; scicntiac proptcr altitu<linen1


materiae et diflicultatem. Et ideo
ad probandum diflcultatem huius

cloctrinac 111ateriae inducit duas


auctoritates. unan1 Hartholo111aci
apostnli. secunda111 de :V1oy:-.c. quac
incipit ihi: rrcn;n 11011 sin1Jlil'iler
di1i11lt.\ etc.
Prin1a <li\iditur 111 duas:
1n prin1a pon it auctoritatcn1.
in
sccun<la expo\itioncn1. ihi: L/1111ihi
1itle111r ere.
Dicit ergo prirno: Dixin1us.
quod
proptcr
cel,itudinem
divin;ic r:1aicstatis de ipsa otnnia
c;-....,entialitcr ncgantur. cun1 t~1111cn
de ipsa on1nia ctian1 cau..,alitcr
afflnnentur. !ro igirur. ide:-.t proptcr
hoc. di r i 1111s Ha r thol 0111oc u.\ . se i 1icet
apostolu,. dicil in EVANGELIO.
quocl scripsit. quo nos non utin1ur.
theologill!Jl, i<lest -.ern1oncn1 de
deo. ah:-.olute l'S.\l' 1Jlltlton1 proptcr
cffectus et tig.uras. et n1ininu11n
quantun1 ad id quod vcre in statu
\iac de deo caperc pos:-.un1us: cr
spccialiter c1a11gelirn11. 111 quo
cst doctrina \'Crhi incarnati. dicit
e-:-,:-.e /oru111 proptcr n1ultitudinen1
parabolarun1. er 111ag1111111 propter
profunditatcn1
sententiae
et
n1ysteriorun1. et rursus concisu1n.
idest breve, quantum ad id ad quod
est, scilicct ad 111anifestandu1n nobis
deun1. de quo parun1 nunc cape re
jJO'ISUl1lU'.\.

1-~t

PP1lliliL1a l'ni\<:r,1d;id (';1ul1L:1 de Chik

ahril .:'OOS

ideo de evange]O

pp 1' l l'J

63

ISS'\ fll)filJ-.'i:'itJh

el oyente de c:-.ta ciencia. a causa


ele la eminencia y la dilicultacl de
!a n1atcria. Y por e:-.o. para probar
la dilicultad de la materia de c'ta
doctrina. introduce dos autoridacks. una del ap'1ol Bartolomeo. la
segunda de f\1oiss. que con1ienza
all: Pues etcniJJ1 110 se11cillr11ncntc
dil"i!lo. ere.
l~a prin1era se divide L'll dos:
en la primera pone la autoridad.
en la seg.uncia la exposicin. alll:
('01110 111e Jarccc. l'f(.

Dice. entonce-.. prin1ero: Hemos dicho. que por la altura ele la

divina 111aje:-.ta<l. todo es esencialmente negado de ella. bien que. del


punto de \'ista causal. todo es tan1hin atirn1aclo: De c.\tll 1nanero ll.\{
nts, esto es. a causa de esto. Hurtolrnnl:, lleno lC /)ios. cicrtan1ente.
el ap<stol. dice en el EVANGELIO
que escribe. que no u:-.arno:-. tcolog[a, esto cs. el sern1n de Dio:-. es
ahsoluta1nente 111ucho en consideracin a los efecto<.; y liguras y es
111/11i1110 en cuanto a 4uc. en el estado peregrino de la vida, pode1no;-..
captar de Dios-' y. espccialn1cntc.
el 1-:-\'ange/io. en el cual se encuentra la doctrina del Verbo EncarnaJo. dice que e':-. extenso a causa de
la multitud de parbolas.' grande
a causa de la profundidad ele la
ciencia y de los tnistcrios. _r /Jt)r el
contrar;o, conciso. e:-.to e:-.. breve.
en cuanto a que e~to es. es decir. es
para n1anifestarnos a Dio-; a nosotros. del que poco ahora poden1os
captar. Y por esto. al Evangelio
11

\/her/o ,\f,1 <.:11u

inducil Apostolus Acl Rom. illud


lsaiae: 'Verbun1 breviatun1 faciet
do1ninus super terran1'~
11

Deinde cxponit auctoritate1n


positarn dice ns: !Jh'inu.\, dico.
Hartho/01naeus. ut 111ihi \idctur,
cau\a hutnilitati~ dicit. i11te1ulcns
supernaturaliter,
iclest
divino
lutninc 111otus. illud ~cilicet. cuod
causa,
scilicct
hona OJJllliflfll
dcus. est 1nultoru111 sernun111111.
inquantun1 narratur per no1n1na
suoru1n causatorun1. et hre1iun1.
idest paucarun1. clictionun1 sin1ul.
quia parum est. quod de eo cliccrc
possumus sccundum se. Et dicit.
quod eq irrutio11ahi/i.1. quia de
eo ratiocinari non possun1us. sicut
ncque
hahen.\ ratio11en1.
idest
diftinitionen1. necue intellectu111.
idest intcllectus comprchensioncm

passive. proJtcr hoc quocl ipsa


causa est supcrposita 01nnibus
quantun1 ad altitudinern
suae
naturae.
su pe rs 11 hs tu n tia Ii ter
quantun1 ad n1odum e~~endi. et
apparet 11011-rclatc quantu1n ad
n1odun1 accipicndi ipsu1n. et 1erc
quantum ad vcritatcm obiecti. quod
videtur .10/11111 his q11i tendentes in
deurn transcunt, idest transccndunt.
i1111nuntla. ide'.-.t 1natcriales creaturas.
et 11uo1da, idest in1111atcriales. et
qui .\ltf-N,r\cniunt 011111c1ll, idcst
veniunt super 0111nen1. ascen.,u111
01nniu1ll sanctar11111

idcst

angelicarun1.

c.rtrcHlitatun1,

et

dicuntur

k introduce el Apstol a los Rm


a4uclla palabra de lsaa<: "el \'Cr-

ho ahrc\'iado se har<i Se1lor sobre


la

tierra~,_

l~uego

c.\ponc la autoridad
puesta diciendo: U lle1111 de Dios,
digo Bortolo11Tt;, scgln n1c f}(lrtcc.
npre.1<1 la ca u"' de la humildad.

cnte11llic11c/o lle n1odo .\ohrcnuturul.


esto es. 1110,ido por la luz divina.

que el Hicn e'.-. la causa clc tocio, esto


C'-'. l)io'.-.: es 1111 .\crnun nuiltiJlc. en
cuanto e:-- narrado por los nornbrcs
de su~ exposicione;.... _,. hrc\c, esto

e/icho sin111ltcnean1entc. pues e~ poco lo que de


l poden10'.-. decir :--cgn fJ 1nisn10
es. Y agrega que C'.-. extrllllo al ru:.011c11nie11to, porque de l no pode1110'.-. raLonar. u_,' con10 ni tl'nicnclo
ru:.n. esto es. dctinicione:-.: ni 111tclccto. esto es. la co111prcnsin del
intelecto pa:-.ivo. Jorque t.\to que
ella nri.\nlu es causa .\ohrcntesta a
todo. en cuanto a la altura de su naturaleza. s11hsta11cialn1entc en cuanto al 1nodo de ;...er~~: y uJurecc no
\e/culo en cuanto al 1nodo de recibir a l n1isn10. \' 1crcladcru111e11tl'
en cuanto a la verdad del objeto.
4uc es visto solo JN>r los. que tendiendo a Dio'.-.. rrascicnclen. e'.-.to cs.
trascender.in lo i1111u11u/o, esto es.
las creaturas 1nateriales y Juras.
esto cs. inn1aterialc'.-.. y que graritan sohre tocio, e:-.to es. llegan cncilna Je tu(/o u.\ccnso (/e tocias la.\
e.rtrcn1iclac/es santa.\, esto es. de lo~
C'.-..

poco. porque

t.\fl

\11:1k\ lk l;i l;1L1ilt;1d dL' Tculo~ta

\,, l_I\:

Cud,kr11P 1

;1hnl

e\tre1nitatcs i\lucl in LJUO inferior


natura attin~it supcnorcn1. 111
cuius inlin10 attin~it ea1n inferior
natura in :-.un11110 :-.u1. Et quia ipsc
cst ".'.-upcr 011111cn1 naturan1. oportct
on1ncs huiu-.;1nodi
extren1itatcs
transcendcrc. ut vcniatur ad 1psun1.
t-t qui Jerclinquunt ctian1 01111110
dil'ina /un1inu et .\0110.\ et ser111onc.\
cuc/e.\fl'.I'. idest in11nissio11c-., 1psas
quac -.,unt a deo. LJUae non sunt
dcus. et qui i11troc11nt ("ll/il!,ncn1.
idcst occultun1 deitati"i. quae este_\
nostro defectu. uhi cst 1cre deu-.,.
qui est ...,uper 0111nia. "i e ut e 1oq u i a
dicunt 1n p>almo: '(~~tligo suh
peclibus eiu<-'
( 11
Sed
\ idetur
sibi
contradiLerc in his quac hic Jicit.
In PRIMO CI11Ill CAPITULO
HIERARCHIAE
CAELESTIS
dixit. LJUOd i1npossibilc e-.,t nohis
alitcr luecre divinun1 radiun1 ni-.,i
\'arictatc
sacrorun1
\'elan1inu111
circun1vclatun1 '-'. hic auten1 <licit.
quod il\1s qui 011111ia tran<.;cendunt.
apparet 11011-\'elatc: ergo ,idttur
sihi contrarius.
(::) Praetcrca. accipere di\'1na
lunlina
non-vclate
cst
pr1n1a
rclationc acc1pcrc: <;,,cd pnn1a
rclationc accipere cst innaturale
ho1nini. quia pcr hoc differt anin1a
1

J\)1lt1hL1;1 l '1111 L'r~idad C<itt.lii..._~1 de Chik


~IHL\

pp i- 119

1.'\S.'\ 1Hlh9-_~:"9h

ngcle:-.. y <;,,e lla111a e\tre1nidaJcs a


aquello en que la naturaleza inferior
toca la -;uperior. en lo n1s bajo de
ella la naturaleza intl'rior toca ella
en lo 111;:s alto ;-..uyo" Y' P')rquc l
est cncin1a de toda naturaleLa deben todas las extre111idades trasccnder.>c' a.> para llegar a l. Y que 'e
dejen atr;:s tan1bin fO(/U.\ /u., luce.,
di,inu.\ y .\onido.\ r sernun1c.\ cc/e.,rc.\, esto es. las n1is111as cn1i;-..ionc:-.
qu~ son de Dios. que no :-.on Dio".
y que introducen en !u tinzeh/u t.\fiC.111, e>to cs. lo oculto Je la Ji, inida<l. que es tal debido a nuestro
defecto. en londe t.\, rcrllllllcrun1e11te, Dio"'. el que est;:\ enc1n1a de
tocio. co1110 diLe la Escritura en el
"limo: ""Una tiniebla e>pe>a debau
Je sus pie:-. .. ~~.
111 Pero parece contradecir'e

a " n1isn10 en esto que dice. En el


primer Captulo de la C!leinris /crorchiuc dice. que .. es itnposihlc
para nosotros que <le algn n1odo el
rayo di\'llo nos ilu111ine. :-.ino por la
Yaricdad rodeada Je los santo;-. 'cloSl~. aqu dice. sin cn1bargo. qul'
para aquellos que todo tra,cicndcn.
aparece "iin \elo: por consisuientc
parece contradecirse a s n1is1no.
( 2 l Adcn1;-... aceptar Ja;-. 1uces
di\inas no ,cladan1en1e es recibirlas por la prin1era re\"clacin:
pero aceptarlas por la pri1nera re,clacin nn es natur:il al hon1bre.
porque por e>to Jilierc el alma del

S.11 l '7. lil

DIO'.\JS]()_ CH 1 ::'

1("[)

11 X1.

\<:r,11'111

6)

ER!l'Cil:'.\J.--\. l>1n1111iu("

'-~-~

ab an~elo. ut Jicit .'.LEXANDER:


ergo \ idctur. quod in hac \'ita aJ
n1inus non possin1us \'i<lere divin<1
non-\ e late.
1'1 Practcrca. in CAELESTI
HIERARCHIA dicturn e't. quod
inferior natura 111 sun1n10 sui attingit
ultin1un1 supcrioris naturac: ergo
in1possibilc cst. quo<l pertingat ultra
C\tren1itaten1 ip..,ius: sed angeli sunt
-.,uperiori-, naturac quan1 nos: ergo
'iuetur. quod sit irnpossibile. quod

nos

transcendan1us

cxtrL'n1itatcs

angelorun1.

quod
ta1nen
111
LITTERA Jicit.
1-11 Praeterea. 111 libro DE
Dl\1:\IS
:\0'.\111\IBL'S
lll
CAPITULO DE PACE clixit.
quod oportct an1n1as un1r1 1n
sctpsas
prl!110 et
po'.->tn10Jun1
pcr i1nn1aterialc111 et si1np!iccn1
intcllcctun1 per\'enire ad unitionen1
divinan1~-': ergo \'i<letur. 4uod non
dehean1u-. relinquere angclos. qui
sunt intcllcctus i111111ateriales. sed
uniri nos sibi. quantun1 pos~u111u:-.
ad hoc. ut \'enian1u:- in <lcun1~~.
(5 Praeterea. di\ina lu111ina
dantur

nobis.

ut

confortent

intcllectun1
a<l
cogno....,cendu111
deurn: sed non est rclinqucnclum
eunti in hncrn illucl quod iu,at
ascensun1 in tincn1: ergo \' i<letur.
quocl non debcarnu' rclinquere
divina lun1ina aJ cognoscen<lun1
deun1. sed fortiter ei...., inhaerere.

ngel. lon10 dice :.\IL'Jat~dn.1' '. p<.ir


e:--o. parece 4ue en e:--ta \'ida al n1enos no pode111n:-- \Cr !o d1\ino de
1nodo no 'e lado.
( .3 1 :.\dc1n<.:-- en ('ut!c.'>ri hitrorcllio ..,L. dijo que la naturale;_a
inferior en ..,u ln1ite -.,uperior toca
el lmite inferior Je la naturalc1a
-.,upcrior~-: por eso. e:-- i111pos1hlc
que toque el c.\tren10 c11L1111a de
:-. 111i~n10: pero los ngeie-, :--on de
naturaleLa superior a no:-..otro.-.,: por
e . . . o. parece que e-., i1npo...;ihle que
110:--olro:-.. lra-.,cendarno_.., la cutnbrc
del orden de los ~ngclcs. lo que sin
ctnbargo dice en !_i1rcru.
1-11 Adcm'. en el libro De
dil'i11is 110111i11ihus. en el L'aptulo
:--obre la pa1. dijo que es nece-.,ario
que la:-- aln1a_-, \ean unida-., prin1ero a s rnisn1a...;. ) dc:-..pu ...... por el
intclecto i11111aterial ) si1nple. lleguen a la unin di\lla~": por L'"
parece que no debc111os abandonar
a lo:-. n~ele:-... que _-,on intelectos
i11111atcrialcs ...... inn unirno_.., a ello-".
en cuanto podanlO-". para 4ue de tal
111anera l leguen10" a l)io~ ~,,.
{_.::;) 1\dc111:--. Ja.., luces <li1i!IU.\ no_.., son dada.., para fortalcccr
el intelccto cn :-.u conoci1niento Je
Dios: pcro no dcbe1nn_.., abandonar
aquello que a) uda al ascen\o ha_-,ta
el !In: por !..:'" parccc. que no dchen1os abandonar las luce . . divina.;;;
para conocer a Dio .... -.,ino fuerte1ncnte adhcrir-.,c a ella:-,.

DIO'.\ISIO. D_\ 1121CD 1 -1-l -1-21


DIO'.\ISIO: /)\ 11 1 1CD 1 C1 \Ll:H::l{l:\S \l_\(i'.'\l S. SD'.\' 11 1Cul \._'\_\. \ 11 1 -1-11

_2,:-11

\11.ik' lk l,1 l .1,ult:id dl TL11l,1c>1,1


\,,]

)_[_\

( 11.tdlr11<1 1

1h l PraeterL'a quaeritur. quae


-..1t Jif(erL'ntia intcr di\ ina lu111ina

et L':tele-..te:-. :--onos et -..crn1011e\.


Sl11util1: 1 l 1 DL'Cndum ad
pri1nu1n. quod contcn1platio dL'
duplicitcr putc:--t L'lHl'.'lidcrari: \el
quantun1 ad id in quo L'Ollte1nplan1ur
deun1. -.i\c. quantun1 ad principiu111
L'nnten1p!ationi-.._ et :--!L' lo4uitur
Oion: sius in ('aele:--ti hierarchia_
quuJ non pu-..:--u1nu:-, \idcrc di\ inu1n
radiu111 in haL \ta "inc \L'la1ninc

\lgnorun1
et ----~(0ctuun1.
quia
\ iden1u._, nun~ -per Speculun1 et in
acni_s111atc'_:': \'cl quantun1 aJ !inc1n
contcn1p!ationi:-:--1\'C
quantu1n
ad id quod pcr Lontcn1plationcn1
quacri1nus. et -.,je cst ip'.'IL' Jcus non\ clatu:..,. ad quod in ulti1no nos tri
pt'r\t'111111u:--_ 111 quo intellt'L'tuale:-,
natura" attinsin1u...;: fru_..,tra en1111
e'-,SCt
ratiocinati\ a
in4ui:-.itio.
111...;1 pcr\cnirct ad
intc!lecti\'an1
unitioncn1. Et ..,e loquitur hic.
t 2) 1-\d sLcundu1n diccndun1.
quod iJen1 e-,t quod on111c:..,
conte111p!atore\
Jei
\ idere
4uaerun1. lnde e.\ illa parte non e't
di\cr:--.ita--.,. :--.cd e.\ ca in qua ,idetur.
quia quibu-.,da111 e:--.t naturalc sine
\el<.1n1inL'. quibu'-,dan1 tan1en 111
\ clan1inc accipcrc _
t3J ..\d
tertiu1n dicendun1.
4uod
e't
pertrar1're
alquid
L'Ontcn1platione
dupliciter:
\el
quantun1 ad \'1111 L'Ontcn1plati\'an1.

(1

1 '- 1

-='

l'<>11l1ikld l-lll\l'r,1d:td C,11,1l1Let lk Cli1k

Jh11I .='(111~

i'I' ,-

ll'J

67

[ \ \ ' \ (Hlhll-'."'ilJ(l

(hl .-\den1:-,. ha: que preguntar. _cul e:-. la diferencia entre la-.
luce-., di\inas) los ...:,oniclos ccle:-.tcs
) palabra.., :-.onora':i.'
Solucin: 11 J Re,pecto de lo
pri111cro. ha: que decir. L!LIL' la conten1placin de Dio'-i dchc 'er con:-,iderada doblen1ente: o en cuanto
a aquello en lo cual conten1plan10-..
a Dios o en cuanto al principio de
la contL'n1placin. ) a.;, dice Dioni:-.,io en la (~olc.\fi hicrarchia. que
no podc-1110:-., \l'r el n:i:o di\ino en
e-.,ta \ida. _._,ino ha_io el \'elo de lo:.,
:-,isn~~-,-~~fectos.

porque "ahora
.
.
.. ,,,,
en spe_10 ) en1gn1a : o en
cuanto al tln ele la conten1placin.
SL'a en cuanto a aquello que busL'an1os por la contcn1placi6n. y a~
e" i)io:.., n1i:--.n10 no \e lado. a lo cual
lle~an10'-i en lo ltin10 nue:..,tro. en
lo cual tocan10:-. Ja:., naturaleLa:-. intelectuales: se frustra pues !a h:--.queda .;.tlogstica. "i no llega a la
unin intelecti\a 1' 1 I' esto se dice
aqu.
( ~ l Re-., pecto a lo :-.egunclo.
(

\ ctl'lOS

hay 4ue deeir yue e'to "' lo que


todos los conten1pladores de Dio:.,
huscan \er. De donde desde ayuella parte no hay di\ersidad. pero
dc~dc esta. en la cual es \ i:-.ta. porque para unos es natural entender
:-,in velo:.,_ y para otro:-._ sin e1nbargo. bajo \'elo.
( J J Respecto a lo terL't'ro. que
es traspa:-.ar algo por !a ..._onten1placin doblen1ente: o en cuanto a

l~t

.;,je ncquc transcL'l1dlre ncquc


acquarl' possun1us angelos in hal'
\ita. qua1n\is pcr lun1en divinun1
ele\ cn1ur
. . upra
facultaten1
nos trae naturae. \CI quantu111
ad ohiectu111 conte1nplatnni:-.. et
sic. quia quocl quacrin1us. super
otnnia c:-.t. 1psos ctian1 angelo:-.
L'Olltcn1p!ando tran:-.in1us. sicut in
CA:\TICO dicitur: 'Paululum cum

pcrtran:-.isst'lll eo.".
diligit ani111a 1nea.
1-l 1 Ad

ttl\'t'lll.

quartt1111

quern

diccnclum.

quod non dehcn1u..;, e1s uniri sicut


ohiccto. \t"d pcr illun1inationes
dL'SL'endentcs 111 no..., pt'r eos.
L~le\ an1ur
qu1hu:-.
1n
divinan1
e< 111ten1p1ati<1 nen1.

1:i1

Ad

quintum

diccnclum.

quod di\inis lu1ninihu'.'.. idcst a deo


nnhis in1n1i..,.;.i'.'.. deben1u-.; inhaerL're
11011 ..,jcut obiccto. sed sicut his
-.,ub quibu:-. \'idctur ohiectun1.
L'Onfortantihu..., intellectu111 no'itrun1.
quia in ci_.., non -..istit clesiclcriun1
-.,icut in "un11110 hono.
161 Ad ultimum cliccndum.
quod ,ntcllectu:-. noster duplicitcr
l'le\'a\ur in deuni: aut per n1odun1

ll\'L'lltionis qua-..i e\ \e consurgit in


ip:-.un1. et ..,e dirigunt ip-;un1 di\ina
lun1ina in deun1: lun1cn cnitn est
perfectio \'i:-.us. qui 111a.\in1e ser\it
1nvcntioni: aut clc\'atur in ip~urn
per quacdan1 ">tgna 1n11111ssa ab

la ful'rLa l'Ol1ten1plati\;1':. ) <l'.'. ni


podc1no:-. trascender ni igualarnos
a los <ngcle:-. en c:-.ta \ida. aunque
-.;on1os cle\ados por la :u1 di\in<i
encin1a de la facultad de nuestra
naturale1.a: o en cuanto al objeto
de la contcn1placin. y as. porque
lo que buscan1os est cncin1a de
todo. conte111plando tn:t'.'.pa<..,an1os
tan1hin ]o-; ngLles. con10 -,e dice
en el ('nricn: apenas las haha
pasado. encontr a quien a1na 1111
aln1a.
1-l 1 Rc,pcctu al cuarto ha)

que decir. que no debL:n10:-. unirno"i a ello-, con10 al objeto. 'iino


por ilun1inaciones de:-.ccndcnte" en
nosotros por ellos. por las que '-'0111os elevado" a la contLn1placin
di\'ina.
() l Respecto al quinto ha;
que decir. que por !a'.'. luce-.. divilll.L\. t'\lO e:-.. lo-., done'i en\iado-.
de-;dc IJios a no:-.otros. dehe1nos
adhcrirno-., no cotno al objeto. pero
a~ corno a trav-. de L'lias se ve al
ol:ijeto. las que confortan nuestro
intelecto. que en tll;.1<.., no se detiene el dt'.'.eo a-.. L'01110 en el sun10
hien(,~

161 Rc,pccto a lo Iltimo. hay

que decir que nuc...,trn intelecto e-.


clcvaclu doblemente a Dim: o por

el n1odo de descuhrin1ie!1to. con10


"1 de s surgiera en l n1i:-.n10 y a:-.
la:-. luce'.'. di\'illa\ lo dirigen hacia
Dim: la lu1. 1rnc'. e' la perfeccin

de la \i-;in. que 1nxi1nan1ente


'.'.ir\e a !a n\ cncin: o es c\e\ado
en ..., n1i-..1no por aquellos ~1gnos

\ncik.., .J,: J;i f-~L1l1;1d d1: l,ul())..'1:1

\"111'\

('u:1lkrrn>I

l'u1111tk1;1 l'111\,1..,1d:1d C;!t,ll1,.1 ,k Cli1k

.1hr1121lll\

1p...,o. 111 quihu-., qua1.,i e\pcri111ur


deun1. sicut re-; perLipitur in voce
. . ig:nihLantc ipsa111. Et hnL- -;ignu111
'el c't ad affcltum. qui implctur
gaudio ine\plicabili. et quod etian1
L'O!lc1p1 non potest. et quanlun1
ad hoL diLit -.,0110-.,: undc ctian1
affcctioncs an11111. quia e\prtn11
pns-.,unt.
non
i nteriect ion i bu"
sig:nilicantur. sicut cst iubilu-.. de
quo DICITL'R "1pcr illud PSAL:VII:
',"\-.ccnd1t dcu-., 111 iubilu'. quud
'est ineffabile gaudiun1. quod nec
taccri potcst nec c\prirni valet"~':
\'CI cst ad intcllcctun1. -.,ecundun1
quocl concipit aliquid de deo. et
quantun1 ad hoc dicit .\cr111011c.\. qui
. . unt vocc-. C\pri111cntcs L'Onceptun1
111entis: et haec on1n1a oportct
transccndcrc. quia nullun1 eorun1
c-.,t ohicctun1. 4uod 4uacr1111u1.,
conten1plationc.
Dcindc mtcndit diflicultatcm
n1ateriac. 1.,in1ul et quod necessaria
e'.-.t praeparatio 1nagna auditori. per
cxc111plun1 \1oysi. et -;un1itur de
Exocl. XIX capitulo 1 llhqq.J.
Div1clitur autcm hace par'
in dua-.,: in pri1na ponit hi~toriae
narrationeni. in ...,CL'Unda e.\ponit
-.ignillcationen1 e1us. ihi: Hoc
uuten1 >uro etC'.

Dicit ergo pr11110: J)ixin1us.


4uod dcbet ab 0111n1bu' cmunclari.
qui ad lll)''.-.ticun1 divinae caligini...,
V U] t

a~cenden:.

P 1 {)\lB

\R.])().

r~fc11i111

!/ (l /1

ll/1"" "'ir, 1-l f"

.../-f1 ..'

Jll'

ll<J

(il)

l'\\'\l111r,q_;.:;q(,

en\iado..., de l 1111.,n10. en que e\perin1e111an10..., a l)io-.,. a Li 111aner;1


co1no la co"a ...,e percibe en la \'07
que signitica ella n1i<..;111a. 'r. e...,tc
:--ignu o L'" al afL'Cto. LJUL' ](: replct<i
L'On un goLu ine"plicablL'. yue aLn
no puede conLebir. L'll cua:llo a lo
que Jice sonl!/os: de donde U1111bin la-; afeccione-. del ~nin10. quc
no pueden ser e\prcsadas. de'.-.ignan
a tra\:-. de interjecciones. a-., e:-- el
jbilu. Jcl que :-.e dice al rc-.pcL-ru
en el '.-.<.d1110: .. Asciende Diu'.-1 en jbilo. que es el go/o inefable. que no
puede guardar ...,ilencio. ni \ale t'\pn.~sarse .. 1":: o es al intelecto. segn
el hecho que concibe algo de Dio,.
) en cuanto a c-.to dicL' .\c1.,11011c.\.
que son \'Occs que pronuncian cl
concepto de la 1nente: .Y todo esto
"e debe trascender. porque nada de
ello e' el objeto que hu,camm por
la contemplacin.
Luego 1nuc'itra la dificultad de
la 111ateria. \. si1nultnean1ente lo
que e-" necesario para la gran preparacin del o: ente. por el t'jen1plo
de Moiss. con10 -;e resun1c en E\
XIX 110"1.
E'.-.ta parte se diYicle en dos: en
la prin1era se pone la narracil)n dL'
la historia. en la -.egunda C\pone
\U signilicado: f,"sto \fil c111hargo,
creo

\'O.

ele.

Por c-,o. dice pri111cro: Hc111os


dicho que -..e debe purillcar a todo..,
los que quieren ascender a la n1stica de la tiniehla di\ ina. il11nhil;ll

\/1\r/11 \/,:'..!1:1

\i111>/icitcr, ide'it non ...,jne n1agnal'

-.igni!lcationi'i
.\Io\sc.1

111\-'iterio.

iracciiitur

1i.1c

dirinu"
ir1u1,

et quantun1 ad affcctun1
ah 01n11ibus tcrrcni-. atlcctionibu" et

1nu1ulari.

quantun1 ad intcllcL.'tun1 ab ornnibu:-.

"unt deu ..... fr rur_\lf\


. . ccundo praecipitur 1egrcgur1 u
non !cilihus. idcst a non n1undi".
ne ab corun1 con"ortii-, inquinctur
et ne ip . . i-. :-.acra vi-.a con1n1unic(.~t.
Et po . . t on1ncn1 rnundationcn1
tcrtio uudir h11cci110.1 1Jlltfruru111
\ocu111. quae ">llllt di\ina praecepta
1nultiplicitcr anin1ae intonantia. Et
yuarto \idet 11u1/tu /1nnino. quae
. . unt di\' inac rcvc lationc':>. c111itte11riu
rlulio.1. idc-.t cognitione-.. 1n111u/o.\
a 111ateria!ihu . . phanta-.111atihu-. et
11111/111111 ejfitvo\', ide..,t . . uper n1ulta
cngnita. quae e1" innotesL.unt.
Po\ tea quinto 1cgrc_;urur u 111ulti.\.
idc't a multituclinc populi. 'ictlt
dicitur E\od. XX 121 ). quod \tctit
popu]u..., de longe et -[\ifoyse-. accc..,...,it
ad caliginen1. in qua erat dcu:-.:
qui enin1 di\ina conten1p!atur. non
-.olu1n ah in1111undis. sed ctian1 ah
i1nperfecti.., . . cgrcgarur. Et ...,c-.;:ro
c11111 _\actr(folihu.\ e/ecris a deo

quac

non

pcrrinr.:it ud s11n11ni1utc111 dilinur111n

ide<..,t ad ;_llti..,si1no...,
di\inae conten1plationi .....
,ictJt lcgitur E\od. XXIII! 1l1:
'V1oy . . i quoquc elixir deu'i: :-\scendc
ad durninum. tu et Aaron. Nadab
t't ;-\biu etc.'. quunni.\ cr h(lc

asce11_\1011un1.

gradu-.

no c.\ \i111i/c111c111c. L.'">lu -'" 110 ">ll


gran ">gn1!lL.adn d1._' n1i..,terio.

\.1ois(;_,.

11no .

e\

c11,cihulo el

el

di-

111/.11110

1ri111cro u iuri/icur\c. \ en cuantu

al afecto de tuda" la" afeL"cionc"


tCITL.'ll<t") en l."Ll<l!Ho al intelecto de
todo lo que no l.'" Dio..,. Y en co111/Jio -.egundo e" L'll"ctlado .1c1..;rc1..;u1
(le 110 roles. e"to C\. de lo" nu puro..;. no cn:-.uciar"c pt)r ci contactu
1._'0ll cl\o..., \ no con1un1c,1r a ello..,

Ja..., co"" -,agrada-. \'"t" 1 de"pul.;..., de toda puri!icacit'in tercero


c\cuchu la.\ hocinu.\ de nulriJ/c.\
1oces. que -.on loi.., precepto'> divinos entonado-.; tan1hi.n de rnltiplc" rnanera-. en el aln1a. 1 l.uarto .
1c 11111chu_\ /ucc_1, que "11 !a" rcvelacione.., di\ ina-.;. roro.\ c111ifi(/o\,
c..,to c ..... L.onocinlientt1:-.. lin1Jf(I\ de
fanta<..,a-. n1atcrialL.'" r dcrrunuu/(I\
C!I

L!_/'(/!/

CU//ff(/({d, e\!O t'\. COJlOCl-

dO'> enLin1a de lo n1ltiplc. que en


L.'\]o..., llcga1ln a L'OllUL'Cr. l)c-.pu".
quinto. c.\ .1c1..;rc_;udo de 11111chov.
c'tu e,. de la multitud del puc'bio.
" con10 diL.c E\ XX (21 l: et
puchlo e"t~ de le_jo-.; ~ l\.1oi"L;..., aL.-

cedc a la tinichla en la cual c...,taba


J)io...,: pue..; cnntc111pla in di\'ino.
no -.ulo ..,cparado dl.' los inn1undo" .
. . ino ta1nhi11 de [o._, i111pcrfeL'{O<..,. Y
...,t'\to. con /o_\ su1crdotc.1 cfc_;ido\
pnr l)io..;. llego a la c11111hrc (le lo\
u.\CC!l.\O.\ (li1i110.1, c-,tn C'-. In-.; altsin10<.., gradn:-. de la contcn1placi6n
di,ina. tal como dicc F' XXIII
( l ): [)jo.., di_jo a t\1oi-.">: a':>c1cnd al Sc11LH. t \ Aan"in. Kadab \
.--\hiu. etc:. u111u11e ior e.1!0 uln

\11:1k' ck I; F;1di1Ltcl Lk

\-,,

T._,,]p~;

LI\. ( 11;id,'ril' 1

l\i11t111L1;1

~1h11I .:'.11(1\

t!eo, ide'-it non


\' idct 1p:--u111 dL'lllll. .)'ed :--cpti tnn
contc111,/ut11r 11011
1es11111
clcu1n

l/Uidc111 11011 .\it cu111

-i111i\ihi/i\ c11i111 c.\!-- . .\e(/ !oct1111.

u/Ji

C.\!.

ide"l

\ idet

q1\u1n

111

c111incntibu.., crcaturi .... in quihu.., c-.t


... icut in thrnni-. suis. Et hoc ...,un1itur
de E\od. XXX!ll capitulo 120-211.
ubi d1cit 'donlinu-. acl \1oy ....,cn:

":\on \idchit 111c ho1110 et \'ivc(


Et itcrun1: "Ecce. inquit. C\t locus
apucl 111c. et _.._,tabi .. ., _..,uper petran1".
Deinde

nponit

dic~n"

quac dicta sunt.


/lllto si~111jicorc hoc quocl dicJ.111.
...,cilicet
dirini.\.\il1111
i1sor11111
el i11tt'l!ectorun1.
ide-.t ca quac
\'idcrnu.., de
deo
nohi\i...,sin1i:-rc\'elationibu-. aut quac intellit':in1us
a!ti...,-,inli-. conte1nplationibu-. 111
hac \'ta. e:---.c non clcun1. \Cd
t1u1sdu111 ratione\, idcst :--.pecie ....
vuhicctoru111.
idest rerun1. quac
~ubiciuntur Llco c_rcet!cnti 0JJ111iu.
suhicctU.\.
ic!cst
Inreriore-.
deo. inquantun1 111 nohi\is-.in1i:-creaturi-. et L'flcctibu'-. sui.., csL Jer
t11oe diYini"l\tna naese11tiu ci11s.
scilicet dei. lfllUl' est ~uper 011111e1n
cogitutio11e111. 111011\trutur -est cnin1
prae-.;cn-. ornnihus suis effectibu~
et aliquo 'peciali modo effectibu'
gratae ve! gloriae-. prJ.csentia.
dico. s11fJl'r\"c11ic11_\ ;,1tcl!igihilihu.\
\"ll 11<. ti.\.\ IJ/f 1111111
\" l/ !///Jl ftlf i /J// \"
:-.ci licet dci. et
Cll/S,
/ocor11111
dei an~eli. qu 1
dicuntur loca
!fue('

011te111

'-.eC U 11 d U lll
rccipiunt

"U!

dci

:--.upren1as

prae-,cntian1

virtutc...,
111

se

l1P
110

L lli\

L'l-~llLld (_ .!!Ll]]L'<l d~

--11\i IS'-i'.
l'\1

71

(_ l1ik

1111h'J-.~:'qh

con Dio.\. c:--to cs. no ve

a Dios n1\lllO. !'ero. s.ptin10. -,e


co11tc1nJla 110 al 111is1110 Dios -es.
n1cs. ilni.\ihlc- Jcro .\/ ci lugar
t!o11dc c.\f(, c:-.to e':>. lo \'Ca l n1i'-"1no en \a.., crcaturas en1inentcs. en
quicne:--. cst con10 en sus tronos. y
e:--to -,e e\ trae <le I--~-' :1:1.20-21. <londc dice e! Sefior a iv1ois-.: "no n1e
\'Cr hon1hrc y \"i\ ir< ... '{ tan1bin:

.. He aqu. dice. el lugar est ante


n1. y estar<!:-. sobre la roca ..
Luego C.\pone. diciendo: Sin
t'111hargo, esto 111is1110 que c-.t <licho. creo t11e significa e\tO. que
dir. e:--to e\. lo nlis lli1)110 (le los
ri.\ioncs e intelecciones. esto cs.
aquello que \ernos de las revelaciones ms nobles de Dios. aunque
lo que entendemos de las altsimas
conten1placione-, en e-,ta vida no e-.
l)ios. sino ciertas ra~oncs. e"lto e\.
(fe las cosas sujeta_\. es decir. de
la:-- cosas que subyacen e.rcc(/ie11t!o
todo de Dios. sujeta.\. esto cs. inferiores a Dios. en cuanto l est en
las creatura-, n1s nobles :y sus efectos por aquel/u di\'nsin1a pre.\tllcia suya, a saber. de Dio<.;. que est
e11ci111u de todo pe11su111ie1110 -c-..,t

pues. presente en todo~ sus efecto"


y <le algn n1odo especial en los
efecto-, de la gracia o de la !!lo

ria-. prc-,cncia. digo .\ohreri11ie1ulo


de los i11tc/1gih/es rnmhres de los
/ugarl'.\" sant/sin1os suyos, a ..;aber.
de Dio-.. y son \lan1ados lugare\
de Dio\ los ngelc\. que segn las
virtudes supren1as suyas reciben la
presencia de Dio"' en s. \ohrc\-i-

\//,,

-.upcr\ c>nienten1 per ... un-.; ctlcctus


~loriac. in 4uorun1 lun1ine anin1a
nostra divina \idet. secundu111 quod
ab ip...,is de di\'ini~ illun1inatur. f.-1
runc. quando scilicet di\'inissin1a
,-idet \:1oyses. ahsolii1ur ah i>.'ii\
1i\'i., radiis. quia non '.-.Ullt ohi.::ctun1
lnntcn1plationi". et ab alii.., secu1n
1/c11rihus. quos di.\t '.-.aLerdote-;:
undc d1ctum c>t alii' Exocl. XXIY
11-21: 'Adorabiti' prornl: solusque
\lo\ ... e:-. a\ccndct ad do111inun1'.
!:-! sic ren1otus ah on111ihu..., intrut

ud culit:.inc111 ignorantiae. de qua


dicitur. quod ibi erat deus. quia
nobi..., ignotu-, cst. cuuc coligo rerc
c.\t 111y.1tica. ide"'t occulta. in (jlfa
1/uudit ~1oysc"' 011111t'S cognitiru.~
,11,ce1tiones. ide...,t 01nnes \'rtutcs
natura]e<.., anin1ae per <..,U:-.ceptioncn1
L'ognoscente'>. quae ab ali Is ren1otae
-.ola di\ina caliginc i1nplcntur. .;
sic/i1 per adhaesionem intelleetm in
on111i110 11011-)(1/1ahi!i et i111'isihili.

4uia illud quod sic invcnit. ncquc


sensibile est neque intelligihile
pcr con1prehensione1n. ip...,e. dico.
-;e lit c.ristcns 011111is. idcst totus.
eius (jlli cst Sll/h'r 01111110, scilicct
dei. per 01nnirnoda1n con\'ersionen1
ad ip...,un1, et nullius praeter deun1
e\isten\. IU!l/11<! Slll IJJS/l!S ncquc
u!teri11.1. quia ad nihil praeter
dcun1 con\ertitur: (/lffcn1. idest
...,ed. 1111itus sec1111lft11n 111cli11s.
ide...,t secundu1n n1eliore1n n1odu1n
. . uae unitioni'>, 0111111110 ignoro.
...,cilicet deo. 1ucatio11c 0111111.\
cognifir)IS naturali-;. quia ad ala

//! _\f,~11,'

nicndo por \U.'i eft:cto.., de la gloria.

en la luL de lo"' cuales nue:-itra aln1a


\e en lo di\'ino ..... egLn 4ue a partir
de ello-. e-; ilun1inado por lo di\ino.
Y c11to11cc.\. cuando. a -;aber. Vloi-.., \'C lo n1-; divino. se dt_\Jrc1u/e
t!e los 111is111os rayo_, l'isro.\. porque
no \Oll objeto de la conten1placin.
y <le otro"' que con l csttin 1ic1ulo.
que denon1in6 \acenJote'-. de donde
en Ex XXIV 11-21 est dicho a los
otro.;,: .<\doraris de lejos. y solo
~1ois...,

a:-,ciende al Seilor". Y a-,.


'>eparado de todos. e111ro o la linich!u ele la (_:11ora111iu. de la cual se
dice que all estaba Dios. que de

nosotros es ig.norado. t/IU' e_, la tinichlu. en rerdul. n1{\tcd. esto es.


oculta. en fu cual l'vloi...,s encierra
tolla.\ fa_\ s11sctJcio11c.\ cog11osci1i''US,

C'.-.to e:-,, toda:-, la..., \irtude:-, na-

turales del alma por la suscepcin

cognoscente. 4ue de los otros separada por la sola tiniehla divina se


implementan. Y as e.1 por la adhe._,t)n del intelecto a Jodo lo 110 f)(t/-

J!Uh!c e i111isihle, que aquello que


as se encuentra, no es ni sen...,ible
ni intclf'.ible para la L'0111prensin.
l n1i . . n10 digo. as es que todo existente. esto e<..,. /o(/o. de este (jl/l' est
c11cin1a (/e todo. sin duda. de Dio<..,,
por la conversin de todo a l. y de
1uu/a fuera de l)ios exi"itente. ni en
\/ 111is1110 ni en otro. porque a nada
fuera de l)ios e"' convertido. pero.
sin c1nbargo. unido set:Ill lo n1cjor.
c.., decir. scgLn el 1nodo n1cjor de ~u
uni<lad. tic! rotlo (/csconocido. esto
cs. a Dio'\. >or el i:uc/o de todo co-

\11ak- d.: L1 l,IL'llit;id ck r..:ulu."ta


\\, Ll.\.

(u,1d<:rrH1 I

:ibnl _211(1:-,'

non cunYcrtitur naturalitcr cognita.


sed ad solum dcurn. qui nulla
naturali cognitione Cl\~.no:-.L'itur. et
:-.ic \'acant naturales cog:nitionc ....
et co fllotl, iJe:-..t in4uantun1. nihil
<r1~11(1_,(;1 Cl)Jlllaturali cogniti(1ne.
\'//Jcr 111e11rc111 cot:no.\Cl'J/_\.
ith:'"t
.;;upra naturan1 "uac n1enti:-.. lu1ninc
divino de:-.upcr infu..,o. quo n1ens
:-,upra :-.e e\e,atur.
.--\el C\'identia1n autcn1 horun1
4uae hic dicuntur. tria quacruntur:
!11 Prin10. utru1n on1nis tali:-.
contcn1platiu Jei sit raptus.
\ ll SeL'Undo. utrun1 :-.ccundun1
tnelius :-.ui uniatur 1nen:-, no..,tr;i
on1nino i~noto.
11111 Tcrtio. utrum \lm ""
\'iderit ip:-,un1 dcun1.
{l l
Circa
prin1un1
"!L'
proccditur:
1 11 \"icktur. quod
111 omn1
tali contcn1platione :-,it raptu:-..
QuanJocun1que enin1 :-,ola :-.uperillri
potentia ren1anente 111 actu 1lt
abstractio ab inferioribu:-, potentii .....
e'-.t raptu:-,: :-.eJ hoc contingit in
tali

contemplationc

dei.

quia

conten1plator 0111111:-, Cl)_g:Jlitil)!l:-,


\acatinne :--ci...-undu1n n1elius i;:;noto
deo coniungitur: ergo \idetur. 4uod
scn1per in dei cnnten1plationc sit
raptus.

/'u11!1l!L'l<i tlli\t'["~id:td Cah'1liL;

PI'

~7-l)LJ

ISS'\.

dl' ('hik

! )

(lllh!J-_~c;qr,

11oci111ie11ro natural.

por4ue a L"..,to

no se convierte lo naturaln1ente
conOL'ido. sino \olo a Dio-;. 4uien
no puede ser conocido por ningLn
conocin1icnto natural. y as los. L'Onocin1ientos naturalc...; son 'aLo..:... \'
)or eso. e:-. que esto e-, natural al
L'Onocin1icnto no !l(U/o conoce por
un L'onocinliento natural. .\t' (0110cc por c11cin1a de lo 111c11tc s11yu .
c:-.to es. encin1a de la na1urali.:1a
de la n1entc ::-.uya por !a luz di\'ina
infundida desde arriba. por la cual

la n1entc e" ele\ada encin1a <le '.:--


n11..,1na.
Para la e\'idencia. ~in cn1har~o. <le esto que ac se dicen. "e
preguntan tres cosa:-,:
( l l Prin1cro. s toda :-.en1ejantc
c:ontcn1placi()n de Dios es rapto.
(lll Sc~unJn. si "egn lo 1ncjor suyo nuc:-,tra n1cnte se una al
totaln1ente ignoraJo.
11111 Tercero. " ~lois' 'era a
Dio-.; n1i..,n10.
111 Acerca de lo pnrnero ""
procede as:
( l) Parece yue en toda L'Onten1plaLin se da el rapto. En efecto. -,ea rapto.
Por4uc cuando !a "ola potenL-ia
:-,uperior pern1anece en o.cto :-.e da la
ab:-..traccin de la:-.. potencia...; inferiore". es rapto"': n1as c:-,to acuntece en
tal contcn1placin de Dios. porque
el conten1plantc. por el \'Jco Je
todo conocin1iento. :-.egn n1ejor "e
une al de:-.conocido Dio:-,: parece-.
c-ntonccs. 4ue :-..icn1prc en la contemplacin de Dios hay rapw.

. \lht rlu .\fu -.:11(1

121 AJ iJm: 4uandocurnque


inferior natura sequitur i1npetun1
\Uper1or1s.
tune
rapitur
1n
illan1: sed hoc cnntingit in Jei
contc1nplatione. quia lit totus eiu-.,
qui e~t super on1nia. \icut hic
dicitur: ergo \idetur. quod sc1npcr

in dci conten1platione sit raptus.

( 3 l Praeterea. vidctur. quod


caligo
non

incircun1scripti
lun1i11is
claudat on1nes cognitiva-.,

susccptiones:
sen sus
en1n1
est
\-irtus
per
-.,usccptione111
spec1c1 cognoscens. sicut dicit
PHILOSOPHL:s. ncc tamen est
smceptibilis disini luminis nc
potest se cxtendere in illud. cum
,t in11nateriale: ergo non clau<litur
cius cal1ginc. et \ clauditur per
otiun1 ipsiu\. \'idetur :-.en1pcr csse
raptus.
Praeterca. si conten1plator
nullo 111odo cst sui ipsius. sicut ipse
Jicit. tune abstrahitur ab omnibus
(.f}

quac sunt cius: sed naturalia sunt


ciu:-.: ergo abstrahitur a naturalihus:
quod ta1ncn falsu111 \'idctur. quia
operatione:-. naturales in eis non
cessant. sicut digcstio et nutritio et
huiusn1odi.
1)1
Praeterca.
an 1n1a
contc1nplatoris

in

\'a

secundu111

aliquid '"t in corpore: seJ \ irtutes

\RIS l'OTl:::.LLS. De

111111110

{2 :-\cerca Je lo

n1i~n10:

cuando la natura\e;,a inferior sigue el


mpetu Je la naturaleza superior.
entonL'es. es raptad;,- en ella: pero
esto acontece en la contcn1plaL'in
ele l)io:-.. por4ue as e:-.t Jicho. se
hace totalinente su: o 4uien e\t
encin1a Je todo. Por eso. parece
que s1en1pre en la conten1placin
de Dio\ sea rapto.
1.i l Adems. parece que la tiniebla e~pesa no L'icrra todas las
suscepciones cognoscitiYas al iluminado de lLu: el sentiJo. pues. es
fuerza LJUe conoce por la suscepcin
Je la especie. como dice d lilsofoN'. sin c111bargo no es capaz de
aceptar la luL Jis-ina y no se pueJe
extender a l. porque es inmaterial:
entonces no e-.,t encerrado en su
tiniebla e:-.pesa -"LI) a : . si csu encerrado por el reposo del n1isn10.
parece que _sie1npre e-" rapto.
1.+1 Adems. si comD el autor
dice. que aquel quien rnntempla
no es de algn n1odo el n1isn10.
entonces est~i abstrado de tocio lo
LJUe e:-. suyo: pero los co1nponentes
naturales \Oll suyo:-.. entonces se
abstrae de lo natural. y esto parece ser falso. porque las operaciones naturales no ce-.an en ellos.

" con10

la digestin y nutricin )
algo sen1ejante.
1:i1 AJems. el alma del conten1plante en el estado peregrino.
de-.de cierto punto Je \i:-.ta est~1
en el cuerpo: JJL'ro las fuer;_as na-

2.12 1-1-2-+:1 I' (J 1

-\11:11<..~ ck la l-";1lult<id ck -~'\)lu~1:1


\"l LL\

C11:1dl't-1111 l

Puntilic1;i l"ni\('r,1<la<l Catrli1.:a de Chil('

:1hril .::'1H1:-:

'i

-i,-:

!14

L)S'\.'

75

()(lh'J,_~_.:;;qh

entonce~.

naturales -,unt prin1ae: ergo si ab

turales son prin1eras.

1ps1-,

de ellas se separa. t'n cierlll modo

!iat

abstr;:ictio.

seLundun1

nihil re1nanc-bit in corporc. quod


est fa]-,u1n.

Prat'tt'rea

(i

quo

differat

con1prchcn~ione

1n

utraquc

111

0111111

absorbeatur

et

di\ino

contc1nplatione

ca

4uae

conte1nplatione
con\eniunt

~e

pregunta en

pt>regrino de la cornprensitn de la
'erdad en la patria. Y. parece. que
-,cgn nada. ya que cada uno est
absorbido por la luz divina.

di\'ina

raptus

.A.dc1n'.'i.

\eritatis in patria.

1n

lun1inc.
Solutiu: DicenJu111. 4uud non
cst

(6)

qu difiere el conocin1iento de e_..,_

\idctur. quod sccundun1 nihil.

cun1

pcnnanece en su cuerpo. lo que e:-.

falso.

istarun1
\1a
a

con ten1p1 at ion u 111


~~t

quacritur.

Lognitio

:-.1

hic

de

dicuntur.

0111111

tas conten1p\acioncs en el estado

Solucin: Ilay que decir que


no en toda contcrr1placi11 divina

hay rapto. y lo que se dice aqu de


la conten1placin. concierne a toda

contc111plationi

conte1nplacin y no al rapto. que

et non raptui. qui cst 1nelior pars

e:-. el n1on1ento suprctno en la con-

con te 111 p la ti <ln is.

usu infcriorun1 potentiarun1. quia

templacin.
( 1l Respecto al primero. ha:
que decir que el rapto opera la
ab'1raccin del uso de las poten-

st'cundum nihil utitur cis. Sed in

cias inferiores. porque segn nada

divina Lonten1plationc con1n1uniter

se hace uso de el las. Pero en la

111 Ad prirnurn t>rgo diccndurn.


4uod in raptu tit abstractio ab

ip~arun1.

contetnplacin divina con1nn1en-

quia ren1anent secundu1n aliquen1

te no se hace abstraccin del u-,o

non tit ab...,tractio ab usu


usun1.

sed

tantun1

ah

actu

de ellas. pue:-. quedan :--egn cierto

1.,ecundun1 intensioncn1. quia anin1a

uso. hicn que no sea un u:-.o inten-

non attcndit operationihus ipsarun1

sivo. porque el alma no atiende

et

earu1n

actio

debilitatur. quia

quando una \'irtus intenditur in suo

actu. actus alterius debilitatur"sicut dicit PHlLOSOPHUS.


I~ 1 Ad sccundum dicendurn.
4uo<l 1n di\'ina conten1platione
sequitur natura inferior i1npetun1
naturae

super1or1'.'>

~icut

obiecti.

a .-,us operaciones )

la accin de

ellas se debilita. pues. como dice


el filsofo"-. cuando una fuerza
extiende -,u acto. el acto de otra

fuerza se debilita'"'.
(:2) Respecto al segundo. hay
que decir que en la divina contemplacin la naturaleza inferior sigue

el mpetu de la naturaleLa superior.


porque solo hacia la naturaleza -,u-

-\RISTOTEl.LS. Ln,-u" \,

,,111,,, ,, _'\ ,_- _.:;

11 '7),I\.

\//,(.,-fu .\Ju :;110

quia

1n

1psan1

solan1

sicut

1n

pcrior ella se con\ierte as] con10 su

obiectun1 se convertit: non tan1en


se4uitur in1petun1 eius sicut circa
ean1 _-.,tans et a suo usu segregara.
sicut tit in raptu.
1_-; l Ad tcrtium dicendum.

objeto. porque en ella misma sola


as con10 en objeto se con\ierte: no
sigue sino el n1petu de la naturaleza superior al purno de establecerse en e ... ta ::. Je ser separada del
uso de s 111is1na. as con10 sucede
en el rapto.
( 31 Respecto al tercero. ha)
que decir que la luz circundante
'u:-.pendc. de algn 1nodo. las virtudes cognosciti\'as segn -. n1is1110. es decir. intelecti\as. que se
e.\tienden en l n1isn10. de algn
1nodo. sin en1bargo. por redundancia. es decir. la~ sensiti\'a:-.. :-.egn
LJUe las fuer1as ... uperiorc:; 111Ue\en
a las inferiores ) efeL'tan. de algn n1odo. seilale:-. de las superiore:-. en ellas.
(41 Respecto al cuarto. ha)
que decir 4ue el conte1nplante e:-.
-.,eparado ta111bin Je las fuerzas
naturales. no en cuanto al u:-.o de
ellas, sino en cuanto al acto. una
1e1 porgue el alma no atiende las
operaciones Je estas 1nisn1as. otra
\e1 porque no son intensos actos
Ue e"'tas 111is111as. y por eso. se consun1e en ella~ poco Je alin1ento. )
pueden ayunar n1ucho. as co1no
a inverso dice el !ilsofo. que en
el sucii.o a causa del rcpoc.;o de las
fuer1as nutritivas las partLulas nutritivas realizan n1ejor su obra que
en el estado 1igilantc. cuando los
sentidos est:.in sueltos(,' 1

quocl
incircun1scri ptun1
lun1cn
claudit quasda1n cognitivas \'irtutes
secundun1 se. scilicet intellecti\as.
quae in 1psun1 se extendunt.
quasda1n aute1n per redundantian1.
-.,cilicet
secundun1
4uod \'irtutcs superiores n10Yent
inferiores et cfficiuntur 4uaedan1
signa super1orun1 1n 1ps1s.
141 Ad 4uarturn dicendurn.
quod
conternplator
scgregatur
etian1 a Yirtutibus naturalibus. non
quantun1 ad usun1 ipsarun1. sed
quantun1 ad actun1. tun1 quia ani1na
non attendit operationibus ipsarun1.
turn quia non sunt intensi actus
ipsarum. et propter hoc parum
consu1nitur in eis de nutrin1ento.
et 111ultun1 possunt ieiunare. sicut
e con\'erso Jicit Philosophus. 4uod
in son1no propter otiun1 \'irtutun1
nutritiYa
anirnaliun1
particula
n1clius agit opus ~uun1 quan1 111
Yigilando. quando sensus sunt
soluti:".

\11;1k~ de Ll r.IL'tillad Lk Tcnl\l'...'l<i


\ul

l ]"\

l ll<tckrthl 1 2

P\lntiti,'i<l l'n1\<.:r~id;1d C;ltliL'd ,k Cliik

:1br1] 21HI:\

1:i1 Et per hnc patet snlutiu ad


quintun1. quia anin1a est in corpore
-,ecundurn usun1 ipsarun1.
161 .:..d sc.\tum diccndum.
quod clitlcrt utraque Lognitio. quia
in patria videtur Jeu.., pcr se. in
conternplationc auten1 \ iae \idctur
in efft'ctibus grat1ac et lun1ini..,
dcsLendenti:-. in ipsatn. Itcru1n in
patria \ isio eius libcrabit perfccte
ab on1ni 1niseria. quod non e"t
hiL'. et itcrun1 ibi erit per habiturn
gloriae. hic auten1 per habitun1
gratiat'.
1ll1
Circa
secundum
sic
proceditur:
1 l 1 \'idetur
en1m.
4uod
intcllectu" non secundun1 n1cliu'.'i
coniungatur illi 01nn1no ignoto:
0111111:-.
t'n1n1
\'irtus
clestruitur
coniuncta
e.\ccllcnti:
:-.ccl
cut
unitur aliyuid ad dcstructioncm.
non unitur secundun1 n1elius: ergo
cun1 illud ig:notun1 sit proptcr sui
lunlinis
excellcntian1
ignotu1n.
videtur. quod non uniatur sihi n1ens
nostra secundun1 rnelius.
Praeterca.
intellcctus
121
rnelius unitur noto quan1 ignoto.
quia unitio ~ua cst per cognitione1n.
et ita 'idetur. quod non secundum
n1elius uniatur ignoto.
1:; l Praeterca. illud de quo
~c1n1us
'quia'. non cst on1111110
ignotun1: ele deo auten1 scunus

rp _;-,

l llJ

77

]S<.;,'., (il)hl) __ ;:'tJh

151 Y por eso se hace patente la solucin al quinto. por4ue el


aln1a est en el cuerpo segLn el uso
de ellas 1111snias.
161 Respecto al sexto hay 4ue
decir. que el conocin1icnto diticre de cada una. poryue en la patria Dios es visto en su esencia.
n1ientras en la conten1placin en
el e'.-.tado peregrino. es visto en Jo-..
efectos de la graLia y de la luL que
dc:-.cicndc en ella. De nucYo. en la
patria. la visin de Dios ser liberada perfectamente de toda miseria. que no se da aqu. y de nuevo
all scr por el hbito de la gloria.
aqu. sin e1nbargo. por el hbito de
la gracia- 11
1II1 Acerca del segundo se
procede as:
t 11 Parece. pues. 4ue el intelecto no se une segn lo 111ejor a
Ayuel 4ue es entcrarnente desconocido. pues toda fuerza es destruida
al unirse a lo que excede: rna:-i entonces. si se une a lo que e-. para
la destruccin. no se une segn lo
mejor: entonces corno aquello desconocido es desconocido. a causa
de la ncelencia de su luz. parece
que la rnente nuestra no ~e une a
s. segn lo tncjor.
121 Adems. el intelecto se une
rnejor a lo conocido que lo desconocido. porque su unin es por el
conocin1iento. y as parece. que no
:-.e une mejor a lo desconocido.
13 1 Adems. aquel lo de lo cual
'.-iabcmos que no e" enteran1cnle
desconocido: ele Dios. sin emhar-

'quia': cr~o non c ... t 01nn1no


i_snotus.
1-11 Praterea. quando aliquid
ab~orbctur.
non dclcctatur: sed
optln1a unira e . . r. qua1n conscquitur
delcctatio: SL igitur intellectus
contcn1plati \'U"
absorbetur
111
divino lutnine. vidctur. 4uod non
...,ecundun1 n1t>\iu"' sibi uniatur.
Solutio:
Dicendum.
quod
opti1na
unitio
u111uscu1usquc
c...,t. quanclo unitur suae ultin1ae
perfectioni et quando unitur optirno.
I)eus autetn optin1un1 et ultitna
perfectio th"tri intellectus. et ideo
sibi unitur secundun1 tnelius sui.
111 Ad primum \ero dicendum.
quod 11lucl verum cst in potcntiis
'.-.Cn..,itiYis. quac proptcr hoc quod
1nateriales '.-.Unt et organis affl.xac.
dt>struuntur
per
corruptione1n
organorun1 ab e.xcellenti "t'nsibili:
et tpse PHILOSOPHUS etiam
dicit. quocl
non est
ita ele
intcllc...'tu. qui cun1 accipit n1a.xin1e
intelligibilia. non minus accipcrc
pote...,t'" n1inin1a . ...,eJ 1nag1s. Et
ideo intel\ectus non corrun1pitur.
...,cd roburatur ex unitione ad lu111e11
divinum. \"el dicendum. quod
..,
et1an1 corru1nperetur unitu'.-.
c.\L'cilcnti
lurnini
naturalibu'.-.
d ispo...,i tioni bus.
4u1a
tan1en
unitur
-,ibi
supernatural ibus
dispositionibus elevantibus cu111

..-\R.IST()TFLES. /J('

1111i1n<1

go. saben10..., "que .. entonce~. no e~


enteran1ente Jesconocidu.
(.f) .A..den1s, L'Uandl1 algo es
absorbido. no deleita: pero la ptitna unin es la 4ue con...,igue deleite: si. por eso. el intelecto contemplativo es absnrbido por la Ju
di\'ina. parece 4ue no segtn lo 111ejor se une a ..., 111isn10.
Solucin: Ha' que decir que
la unin pti111a de alguien es cuando se une a su pcrfecci()n tltin1a )
cuanJo se une a lo pti1110- Dios.
sin en1bargo. e..., lo ptin10) la ltin1a perfeccin de nuestro intelecto.
: . por eso. -.,e une a S n1i"in10 segn lo 1nejor de S.
( 1l Al pri1nero. sin en1bargo.
hay que decir que aquello es \ crdaJero en las potLncia..., sensitiva .....
que a causa <le 4uc son tnateriales
\ allcionada"' en Jo-., rgano-.,. "e
de.-,truyen por la corrupcit)n de Jo...,
rgano-.; a partir de lo 4uc excede
lo ... ensible: y el 111isn1u Jilsofo
tan1bin Jice que no c..., tal respecto del intclecto que co1no acepta
111\in1an1ente lo inteligible, no
puede 111e11us aceplar lo 1J111i1Ilo .
sino 111s~. Y por e\O. el intelecto
no '.-.l' curron1pe. sino que se robustece a partir de la unidad con
la luL divina. Tal \e/ se debe decir que \. tan1bin se corron1per
unido con la excelente luz por las
clisposicionc"' naturales. porque ele
dicho 111odo . ..,n en1bargo. \l' une a
s. siendo ella cle\ada por las dts-

3 .../ 1-J.2lJa2lJ-h-J.1

-\:1.1k, 1.k 1:1 J.';,ul1<1d de Tculn~1-:1


\\11

LI\.:

Ctu .. k111P 1

P(\11til1L1a l 1 111\cr~i ..LiJ Cat1liL.1 de ("hile


2()(1~

.tbril

. . upra . . . uan1 naturan1. iterun1 non


L'Orrun1pitur. sed pcrliL'itur.
( 2 l .-\<l . . . ccundu111 diccndun1.
4uod ignoto in -,e non hcnc unitur
intcllectu". sed noti:--sin10 in -;e et
ignoto nohis opti111c unitur. 4uia per
unitionen1 ad ip...,un1 cognitionc111
ipsiu..., acquirit rnagi..., ac rnagi...,. et
tale ignotun1 C\t dcus. sicut dicit
PHILOSOPHUS.
(.3 ) Ad tcrtiun1 dicendun1.
quod de deo llCSL'llllUS '4uia'.
secundun1
quod
cst
qu idam
naturali:-- rno<lu~ cognitionis 111
philosophia

cleterminatus. quia
determinar.

PHILOSOPHllS

l'l-1

_~;

l ll/

79

!':'..S.\. (l(lhl/ _~:'Y<>

posiciones sobrenaturales Clll'Jn1a


de su naturale1a. de nueYo no se
corrornpe. sino que <:ie perfecciona.
(2) Respecto al segundo. ha;
que decir que el intelecto no se une
bien a lo que e-. de:-.conocido en s.

pero se une ptin1an1ente a lo 111s


conocido en s{ y lo desconocido
para no:-.otros. porque por la unin
al nlisrno conocin1iento de :-. adquiere n1s y n1 ..... y tal de...,cunocido es Dios. co1110 <liLe el filsofo( 31 Respecto al tercero. hay

que decir que de Dio..., no sabcn1os


que. segn lo que e.;, el 1nodo natural del conoci1niento detern1ina-

per

clo en la tilosofa. porque el lilso-

causan1 rc1notan1 \el pcr effcctun1


con\'ertibile1n et proportionatun1
causae_;: et neutro 1nodo po...,...,un1u~
scirc aliquid de deo. et ita nulla
cognitione naturali notu-; est.

fo detern1ina-_. 4ue la cienL'ia que'"


e:-. o por la causa re1nota o por el
efecto convertible y proporcionado a la causa~': y ni por uno ni por

quod scientia quia' est \Cl

ncque 'quia' neque 'proptcr quicl'

ne4ue sensu neque ratione neque


intellcctu: sed cognoscin1us cun1
quadan1 ...,upcrnaturali cognitione
sub quadatn confu:-.ione.
1.+1

Acl

quartum

dicenclum.

lJUOd absorptu1n. quod tran.-.n1utatur


a natura sua. insen-.ibile efticitur
et

non cle\cctatur:

sua

pcrfectionc

to natural es conoci<lo. ni que". ni


.. porque ... ni por el sentido ni por

la ratn n por el intelecto-(: pero


a l lo conocemos por algn conoci111iento :-.obrcnatural hajo alguna
irnpresin confu..,a.
( -11 Respecto al cuarto. hay

id quod

que decir que absorbido. que es

ab-.orhctur.

trasn1utado a partir de su naturaleza. se hace insemible y no cleleita:

secl

pcrticitur absorptum et delectatur


plenissime.

iilll
Circa
proccditur:

otro moclo poclemos saber algo clc


Dios, y as por ningn conocin1ien-

tcrtiun1

Sil'

pero lo que de su perfeccin es absorbido. perfecciona lo absorbiclo

y deleita plensi1na1ncnte.
(Ilil Acerca del tercero. se
procede as:

\R.ISTOTl _LS, . \110! /-,,11 ! l _i 1f:-;~t

~2-.,~lJ

1l1 \'idetur. quoJ \hl\ 'e'


\iderit ipsun1 deun1: ipse enin1 deu . .
\-idctur \-i . . ione. 4uae est facie ad
L1L1e111. qua i::-;ta pro111ittitur nobi-.;
iTl patria ab ::\u"tulu. l ('ur. \11

( J.21: . . cd

~IU)"C"

\idit sic. quia

Jicitur Je ip,o E\lllL XXXIII 1 11.

I .~ ): Luyuebatur auten1 don1inu . . ad


\In:...,cn facie ad facien1': alioquin
l Lll'"'ct

fru-.trata

orato

. . ua. qua

ibidt.'111 petiit dit.cn-.,: '0-,tcnde n1ih1


faLicn1 tuan1': ergo \ idctur. quod
\dent ip,,.,un1 deun1.
Praeterea
quaeritur.
4uon10Jo pote:-.t es-.,e. quod aliqui-.,

l.:untcn1plctur clcun1 nohili-.;si1na


contcn1platione nec tarnen vide~tt
1p:--un1
deun1.
:--iLut
~~v1o\ :-.e . .
cnnte111plahatur. et cun1 in nohi-.

concurrant plura 111 naturalibu...,


intellectibus. scilicet ab-.,tractio
'-J1CC1c1
a
phantas111atihus
et
un1tio ad

1ntelleetu111 possibilem

et illu . . tratio intellectu:-- agenti:-..


cui horun1 . . inlilatur illa cognitio
C(llltt:'n1plati(1nii... ta1n sublin1i .....

Solutio:
DicenJunL
quoJ
\lo~ ses non \'clit p . . un1 deun1 in '>e.
'>Cd 111 nohi\i...,._1111i..., "'ui.;, cffectibu .....
'cilicct gratiae et theophaniarunL

ljllae >iunt >iin1ilitudine . . e\pre:-.:-.ae


di\ina~ honitatis.
1l1 AJ primum ergo JicenJum.

quocl \'clcrc facic1n cst clupliciter:


. . cilicet in "e sine \'Clan1ine. et sic
\ iJcbitur facies dei in patria. et sic
non \idit Mo\ sc>i. :-.e<l vi<lit facien1
1n '>1gn1'> ljllibusdan1 <livinorun1

Parece que \loi . . ..., \ io al


111i . . n10 l)io:-.: el n1i . . n10 !)io...;. pue:--.
e" \...,to por la \...,in. lJUt' es cara a
cara. porque c:-.ta c...; pron1ctda para
nu'>utru" en la patria pur el ,-\p:-.( 1)

tuL !Co XIII 1121: pero \loiss

'L porque dice de L E' XXXIII


111, 1.' 1: "Sin embargo, hablaba el

St:'tlor a \:Juj-.,..., Lara a cara ... <le


utrn 111odo se huh1c-.,c fru-.,trado su
orae11L con la cual all1 piJe, d1Lien<lo: J\1u:-.tran1e tu rn:-.trn .. :

por C'>O. parcLc que \-io al 1nis1no


[)j ()S.

(2J :\<len1...,. se pregunta <le


ljll n1odo puede ser que alguien

contemple a Dio' por la contempla-

cil)n rn:-- noble si no \t' al rni~n10


Dio ..... a . . corno \'loi"" conten1plaba. \ con10 en no-;otro:-. concurre lo
plural en Ja..., inteleccione..., naturalc:-.. as la ahstraccin de la especie a Jo..., fanta:-.n1a" y la unin al
inteleclo posible : la ilun1inacin
del intelecto agente. a loi.., cuales ...,e
a ... in1ila aquel L'OlloLln1iento de la
Lonten1placln tan . . ublin1eSolucin: Hay que decir que
\.-..loi . . :-. no vio al 111isn10 Dio~ en

sL pero s percibi sus efectos n1s


nohle ..... es decir. de gracia y teofana>i. que son ..,en1ejan1,ai.., de la e\pre>Cr bunJaJ divina'.
1l1 Re,pccto al primero. hay

que decir que \ er el ro'itro e-. <le


doble n1anera: e:-. decir. en s. sin
\elo. y de e:-.ta n1anera i...e \'er el
ro...,tro de J)io:-. en la patria. y as no
\'JO l\i1oiss, pero \'O -;u ro:--tro en
lo..., ...,1gno'-' ele cualquier efecto de

\11:tk' ,k l;i

l-.1,

\"I LI.\

11lr;1,I ,k Tc,11<~1;1

C11.1dL'l-ll' 1

;1bril ,2(111:-,

effrL'tuum_ quae liiL' DIO:\YSILS


\Ocat rotio11l'S 1,11hieltas. et IBI
Yocantur pnstcriora dci: unde
don1inu-. di\it ad cun1: '\'idchis
po\tcrinra fllL'<I. LtL'il'lll autcn1
1ncan1 Yidcrc non pntcri-.'.
1:'1 Ad aliud diL'endum_ quml
,L'Ut cst continuatio -.en-.ibiliun1
c-.t
Lnntinuatio
lurninunL
ita
intcl 1igi bi 1ium. ('un1 igitur diYina
nPn po-.1.,int aLcipi pcr conc\ionc:-p1obabik...,
\l:l
nc1..'C\\ar1a\ e_'\
prinLipii-. prin1i\. in quac -,ola potc-.t
lu111cn intcllcctus agenti..., ...,cut in
propria . . ua in-,rrun1cnta. oportct.
quocl ad huiu...,n1udi cognn-.ccnda
ad\c1liat 'iibi lun1cn intc\lcctu-.
angeli1..i. quod n1ultiplicat in anin1a-.
no...,tra" '>JeLie" qua-,Jan1 in quihu-.
\' id en tu r di\' in a. qua e apud i P' u 111 "un t
magi, unitae, ;ieut in CAELESTI
HIER,-\RCHL\ ostc11'Ull1 est ', sieut
etiarn dicit PHILOSOPHLTS DE
Dl\'l:\ATIO:\ IHL'S SO\l'.':IORL'\l _
4uml quia e\ pnnc1pm pnnm
pcr n1odun1 -,ccntiac "Pt'l'Ulati\ae
conLiucli non po-.-.unt. unitur ad
ca accipiencla intcllectu-. no\ter
n1otorihu:-. :-.upcriorihus: et 111ulto
n1agi-., roboratur anin1a ad \'idcnda
di\ina. seLundun1 quod 1p-.,u1n
cli\inun1 lun1cn dc\ccndit in ip\a111:
et fortc coniungitur utcrquc n1odus.
Et istud lumen \oeatur speeulum
\-idcrunt
aeternitati-..
lll
quo
prophetae. qlllJ<l nnn e-.,r dcu:-.. -.cd

!)[()'\]'-,]() ("//

___

___" ('j)

11 22

P!lrl111lL'l<l

2~1

i1

l 111\ L'l-,ld.td C.1t.il1._,, ck Chile


i- l l'J

IS\'\

SJ

1111h'J-_~:'l/(,

la~

co\a3 cli\'inas. que Dioni'Sio llan1a aqu rotionc\ .\11hiccras. y all


v111 llamadas las espalda; <le Dio;:
de donck, pue,, el Se11or le dijo a
01: "'\.er.., n1i C\palda. pero no pndr'.'.I ,er n1i rostro
121 A lll otro, hcl\ que decir
que as con10 e" la continuidad de
Ja..., luce..., sen-.ibles. a-, es tan1bin la
rnntinuidad de lo inteligible-". Pern
con10 la'S realidades diYinas no pueden "er aceptada-s por la:-:. conexiones probable-. u nece'.'.larias a partir
de los prin1ero-. principio-.. en que
solo puede ser elica/ la lu1 del intelecto agente a..., en \U..., in-,trun1ento-. propios. debe. p;:ira conocer de
algn mudrL llegarle la luz del intelecto angelical. 4ue n1ultiplica en
nue-.,tra" aln1a-. la:-. e-.pecie-. con la-.
cuales ~e \'t' lo diYino. que son de
111odo n1s unido a l. as -.e n1ue...;tra en la ('uelesri hierarchiuc'''. :
a'i ta1nbin In di:.~e el tilsofo en
[)e lo,- Jro11<.\tcrn de los .\llt/ios' ,

: a que Je Jo, prin1ero:-. principios


a n1odo de una ciencia e . . peculati\'a
no se puede concluir que nue'itro
intelecto se une a ella, aceptando
los 1110\ in1iento'.'.I '.'.IUperiores'~: y as
e! al1na 'iC fortiflca rnucho rns para
\t'r lo diYino. -.egn que la 1ni-.n1a
luz di,ina desciende a ella: y tal
vez -;e une de uno u otro rnodo';
Y esta luz es llamada "el espejo
de la eternidad"'~-!. en el cual \o;;;
profetas vieron lo que no es Dios
111is1no . ...;ino lo que \ iene <le Dio-.,

a deo. et assin1ilatur illustrationi

e-. a-.inlilado a la ilu:-.tracin del in-

intellectus agenti-.. super naturaliter


L'ognita. Et i:-.tae sunt ratione.\. de

teltcto agente lo sobrenaturaln1cntc


conOL'id(Y''. 1 estas :-1011 la:-. razones

quibth llic loquitur DlO\:YSlls.

de las que aqu habla Dio11isio. que

quae

El

califica Je di\'ino lo \isto. )'as re-

patet. qualiter 11011 videtur


1psc cleus ctia1n 111 nobilissi1ni:-.
con tem p lat ion ibus: et hoc est quocl
quaerebatur.

:-.ulta e\'idente que Dios nlisn10 no


es \'i~to. en efecto. por las contcinplaciones 1n~ subli1nes. y esto es
lo que se buscaba.

SIC

Jicit

es-.e

df\f1u1

l'isu.

-\11:1k' ,k L1 l,l\_U]t,1d lk Tl''1l(le'.J:1

\"<>l 1 !'\

('u.1dL'lll''

Punt1llLl.t l"111\cr,1d,1J l,!l(-1lk.L Lk Chik

.tl11] ~IJllS

]-'!'

_~:

j ]LJ

8_i

["'.'')'\ lllihlJ __ :;:'ilJ(

CAPITLLL:\I SECLNDll:\I

CAPTLLO SEGL'iDO

!11 lutc suJcrluccnri caliginc


l'f(. In prac-cedenti Lapitulo pu:--.uit
1nodun1 utenti" i:--.ta -.;cientia tan1
Jocenti" quarn audicnti...,, quantun1
pertinet ad JJL'rLcptionl~n1 huius
doctrinae. et quia l'\ pcrLcptione
huiu" doctrinae perYenitur ad
unitionen1. qua unin1ur di\ ini...,_ ideo
in i-.;to capitulo Jeterininat n1odun1
quantun1 ad unitioncn1. 4unn1odo
...,ciliLct opurlL't pcr intcllcctun1
uniri deo et voLc laudare ip..,uin.

"En esru tiniebla .\u>rulticida


etc." Ya en el captulo precedente
el autor pu...,o el n1odo con10 ~e u:-.a
e"ta lienci~L tanto en . . ei"land\) con10
escuchando, en cuanto pertenece
a la percepcin de e:--.ta doctrina :
porque a cau~a de la percepcin de
c-..ta Joctrina se llega a la unin.
que '>C une a no:--.otro-.. con lo diYi110,
por eso. en t'\tt' captulo ...,e dctcrrnina el n1odo en Ci...!anto a la unin. e:-.
decir. de 4u<' modo por el intelecto
debe unir-..e a Dio.., y con la YO? alabarlo a l rni-..n10. )-' e . . ro -.;e pone en
C\ idcncia por el ttulu Jcl rnptulo.
que reLa a...,: "/)e lflll; n1odo dehe
unir.\l' \' dcroll'cr hin1nos a la CUll\U
lle todo lo que e.risle
Se di,ide. sin embargo. el pre....cntc captulo en do-.. partes: en la
pritnera pone el n1odo con que no~
unin1os a Dio..,, por Ja.., negaciones:
en la segunda n1ue..,tra la diferencia de las ncgaciclne-.. re-,pecto de
las a!irrnacione-.. cliYinas. all dice:
"Se lchc ..\in tllll)(trgo. us/ lo creo.

Et llllc pat! n

titulo capituli,

~u1

tali:--. e . . r: (}110111odo oporrcr 1111iri et


/iy111110.\

l'l'/h!l/l'rl' CUll\lll'

Ollll/11/lll

c.ri.\lc111i.

autcn1
prae . . en"
l:apitulun1 in dua:--. partes: 1n pr1111a
ponit n1odun1. quo un11nur deo.
quia per ncgatione:--.: in ...,ecunda
o~tcndit <litlerentian1 ne~ationun1
Di' iditur

ad

aflirrnat1onc'

divinas.

ihi:

()Jorfe! a111e111. sicut urhifl'(!/' etc.

('[(.

Et >icut in supcrion capitulo


n1o<lun1
pcrL'Cptioni . .
ponen-.,
ah
oratione
prupter
incepit
altitudinc1n JoLtrinae. ita et hi1..'.
di1..-ens: Prt'cu111ur nos ficri a deo
i11 huc culiginc in 4ua e...,t dcu-..,.
ob...,1..ura quoad no-.. \lff>crluccnri in
'e. et preca1nur in i>.~o 11011 ridcrc
cr noil cogno.\cerc. idest in hn1..'
ip-..o. dun1 nn1ne'> naturalc:-. no:-trac
1..'l\Sllitio1h:?" Yacant. >cr 11011-1/erc
t'f tt!.ilorurc
-.icut per quanda1n
\ 1an1 1/crc e! cOt!.llOsccrc c11111
(jlfi C\t 'llf{Jt'r 011111en1 etc. S1..'ilicet

dcum:

el

~irnpliccn1

\iucrc

referatur

ad

intuitun1 intc\lcctu...,. qui

e...,t pnnc1p1orun1. et cogno~cere


ad notitian1 co1H.:lu-,ionun1. quac

oriuntur e\ prlncipiis: et :-,ecundun1


ho1.. Jeu :-. co g no\cetur u t pri n 1.. i pi u 111.
quanclo
acc1p1n1us
1p . . un1
ut
lumen

no,tri

intdlectus.

et

pcr

lurncn <liYinun1 ducin1ur in di,ina


attributa

:...icut

1n

conclusionc-,

4ua-;dan1. Jun1 cognosc1n1u-, eun1

sapienten1. bonun1 etc. Et precan1ur


lu1ulae .\u>ersuh.\tu11tiule111 deun1
.1,u>ersuhsta11tia!itcr. ide~t supert'rr1inenter omnibus entibu".I. u.'r
on111111n1

ex.\tenriun1

ahlario11e111

ab ip-.o. no'. <lico. jcicntcs \"cur


4uod<la1n insigne. idest e.\pre..,...,an1
rcpraesentationen1. narurue i>sius.
aujrnres, idest dum auferimus. ab
oculi..., mentis nostrae prohihitiones
f~/ficitnte.\, idcst impedientes et
nocente". 111u11dae \'f\ioni occu/ri
dei. qua 111 se Yideri quaeritur

as cun10 en el L'aptulo
precedente poniendo el n1odo de
la aLcptaLin L'On1cnzl) con la oracil)n a cau . . a de la :--ublinlidad de la

doctrina. as : aqu. diciendo: Rc(//!C no\ inrrodu::cu en C\'fa


rinichla. en la cual c:". . t Dio ..... o:...cura en cuanto a nn...,otro ..... s11eru/1cidu en s n1i:...n1a.: rcce1110...;. que

cc1J10.\

en E\Tt' 111i\n10 no \'cr \" 110 co11occr

c . . tn c ..... en . . n1i-.1110. nlicntra..., :...e

\ acan toJo..., nue . . tro:... conocin1icnto:... natura!c ..... Jor el no \cr e 1g11orur. a. . con10 por alguna \'a \'Cr
" ('01101crlo a l. (jlll' C.\U c11cin1a
de rodos. etL'. esto cs. Dios:: 1cr
:...e rcticre a la . . in1plc intuicin del
intelccto. que e..., de lo:... principio~.
conocer al conoci1niento conclusi\ o. que se origina Jc...,dc In:..
prtnL1p10...,: : . . egn e\to. [)jo..., es
conocido co1nn prinLipio. cuando
aceptan10:... a ~~! nlisn10 con10 luz
de nu,lrn intelecto. J por la luz
Jivina :...on10..., conJucido . . en lo:.. <li\'ino-. atributo\ con10 a ciertas conclusiones. cuando lo conocen10...,
con10 sabio. bueno etc. Y rccc111os

a/ahor o/ l)io:... .\llfJrusuhsruncial.

esto e:.. ..... obree1ninente a todo.;. lo...,


\ere ..... Jor lu ncgacir)n de rotlo lo
l/llC c.risrc a partir <le l. cJigo. hacit;1ulonos co1no una 11'ignc. e...,to
e ..... una representacin expresa de
'->LI

11us111u

noturale::.u: quitando.

esto e:... nlientras quita1no~ de los


OJO\ de nue . . tra n1cnte las Jrohihiczone_\. lJllC cstorha11. e-.to e:... lo:...
in1pedin1entos y lo..., noci\o ..... fu,._
\-i11 li111piu del Dio:... ocul10. que se

-\;k, ~k' la F:tL'll]!;1d el(_


\'ni

IX

TLPIO_:'ld

C11.i,kril<1 1

.lbril 211(1'.

sine aliquo effectu" respcctu. et


sic 111anlj('sta11tc.\ \ola uhlatio11e
ceterorun1 ab ipso occu/tun1 de;
ntlchr;!tulincn1 111 sei11sa. quas1
dicat: per hoc sicut per quandan1
C'\pressa111 in1aginen1 repraesentatur
e111inentia diYinae pulchritudinis.
quod on111ia ah ipsa negantur. \'el
aliter. sicut Yult CO.\l:\!ENTATOR.

''

4uod sicut quanclo


ab,ciuuntur.
remanen! 1n 'uperllcie lapidis.
4uae priu' erar tecta ala parte. per
remotionem illiu' partis quaedam

rerun1 1111ag1nes. ut aliquiJ si111ile


aun Yel agno Ye! cani. quae
tan1en llllll sunt res illae: ita per
ren1otioncs rerun1 a deo in\ enin1us
ali4uid

'imile

diYinae

Pont1liL'l<l l'ni\Cl"\IJ:td

naturae.

quod tan1en non est di\ina natura


in se. sed 111anife;-..tat can1. -.icut
per hoc quod n.~n10\ cn1us ah ip...,o
non-Yi,-entia. relinquitur. quod sit
',cns. cun1 tan1en 'ita. st'L'Undun1
quod non1ine signitiL'atur. signiticet
,itae proLessionc111. quae non est
<liYina natura. sed n1anifcstans
ipsan1 sicut .;,ua sin1ilitudo.
Deinde 'tendit Ji\'er,itatem

intcr negatione" et aftinnationcs


Ji,inas
quod
et
dicit.
111
afflrn1ationihus di,inis inci11ilnlls o
1ri11lis et nobilioribu..., et IJtr 111clliu
lesce1ulinufs usque tul ultin1a.
sicut primo dixit de deo in libro
DE
HYPOTYPOSIBL'S.
quae

sunl propria ipsiu;-.. in se. deinde in


libro de diYini' nominibus propria>
proccssione~ ipsiu~ intelligibile-;.
et intcr ha.;, etian1 prin10 nnhiliore".

1'!1

,~

1 llJ

c~11lic;:i de Chik

85

JS'-,:\ 110hlJ-_;:'lJh

quiere \er en S sin alguna consideracin de lo-.; efectos. y as 1110nificsran pnr la .\ola ncgucin de
lo ckms. desde l 111is1110 <1111ella
hc//c~a

ornlra de Dios en S misn1a. con10 si dijera: por e-..to. as


con10 por alguna in1agen e\.prcsa
se repre,enta la eminencia de la
belkza di' ina''. que todo respecto
de ella misma todo es negado. O
de otro n1udo. as co1no lo quie-

re el co111cnrarisra. que as con10


cuando las piedras son cortadas.
permanecen en la superficie ele la
roca. la que primero est cubierta por otra parte. por la remocin
de aquella parte. ciertas in1genes
de las cosas. "' algo :-.en1ejantc al

toro o cordero o perro. que a pesar

'"L

de todo no 'n aquella co,a'


por las rcn1ociones Je las cosas de
Dios. encontran1os algo se111ejante

a la naturaleza di\ina que a pesar


de todo no e' la naturaleza divina

en s. pero la n1aniticsta as con10


por e>to que removemos de l lo

4ue no es vivo. resta lo que e:-.t Yi' iendo. cuando a pesar de todo la
\'ida. segn lo que por e-.te tr1nino

se designa. significa en1anacin de


Yida. que no es naturaleza di\'ina.
pero 111anitiestando ella 111is1na as
co1110 su sen1eJanLa.
Luego el autor n1uestra la diferencia entre negacione-; y afirn1aciones di\'inas) dice que en tas
afirn1aciones di\ina-; con1cn;.un10.\
(leslfe la.\ Jr;111cras y n1s nobles y
Jor /u.\ 111cdh1s llt.\ce1ulen10.\ hasta los ltilna.\. as con10 prin1ero

sicut bonu1n et ens. et


'en,ibilia symbola. in

ultin10

dijo respecto de Dios en el libm

libro DE

lJc hy)(if.\'j)(J.\ihus''. que "n Ja...,


propias en . . . luego. en el libro
De di1'i11i.\ 110111i11ih11.\ la..., propia...,
procesione_..., inteligih!es de l 1nisn10.: entre c . . tas tan1bin prin1ero
Jo..., n1..., noble'. as con10 el bien
) el "er. y por ltin10. !os s1n-

THEOLOGIA.
SY.\1BOLICA.
Sed in negat1onibus di\'inis e.\t
e contrario, quia oportct nos
negando re.., a deo incipere ah
11/ti111is. idest ah infi111is. et Jh'r
princip(l/ioru ulti111is. quae sunt
11/t(fio. asce1u/erc cu/ c.rtrenut. idest
ad . . u1nn1a. sicut si prin10 dican1us.
quod non e...,t lapi..., et quod non
est leo et sic de aliis sensibilibus.
et deinde quod non cst 'i\us nec

\ita etc .. ut hoc n1odo procedente">


negationibus
cugnusco11u1s
in
i/hun ig11or(lntiun1. idcst di\'inan1
en1inentian1 ignotan1 nobi...,. rerelotc
...,1ne d!iquo velan1ine creaturae.
1psan1. dico. circ11n11e/01an1 oh
011111ih11_~ 11oscibi/ih11s quae sunt in
011111ih11s existentihu:-,: in on1nibus
enin1 rehus quae cognoscuntur per
sua..., forn1a...,. ip . . ae forn1ae sunt
11nag1nes di\inae pulchritudini .....
per quarun1 negationcn1 \'enin1us
111

illud

occultum

quod

\clate

rcpracscntabatur in eis. Et ad iclem

reUit. quod . . equitur: et rideo111us


\" lfjJl' r_\[{ hs TU!/ Tilt l ('/}/ i 11 (/!JI ( '({ / ig iJll' 111
divinae en1inentiae occ11/ton1. ide...,t

bolos sc11'iblcs. en el libro Je la

Pero en las
ncgacione:-. cli\'ina" es o/ conrrurlo. porque L':-. 1h_~cesar10 que no...,otro..., neganJo Ja..., L'O...,as de Dio...,.
con1encen10..., de:-.de los ltin10:-..
esto e". Jo-.; n1<.; nfin1ns. y por
lo.\ 110/J/C\ de \o<.; lti1nos que "n
los JJ1cdiu. ({scc11dcu110.\ ha.\ ta lo.\
e.rrrcn10.\. esto cs. a los ~upren1os.
as con10 si prin1ero dijran1os que
no e:-. piedra y que no e.., len y
as de las otras co:-.as <.;en...,ibte ..... \
luego que no e_..., vi\'O ni \-ida. etc ..
con10 por e:-.te n1odo. procediendo en las JH.~gacionc...,. co11occ1110"\
U(/l/t/lo ignorancia. e...,to e"i_ Ji\'ina en1inencia. de...,conocida para
nosotro...,. rc,clada sin re/o alguno
de las creatura ..... ella rnis111a. digo.
e111uclra 1or rodas las .lornut.\ cognoscihlc.\. que hay en lodo lo (jlfC
existe: en toJa..., la..., cosas. pues.
que -"On conoLiJas por ...,us forn1as.
estas fonnas 111i...,111a..., -.;on in1genes
de la belleza cli\ina. por cada negacin llegan10..., a aquello oculto que
vcladan1cnte est representado en
ellas. )' a In n1isn10 ren1itc. lo que
...,gue: y 1cun1os uq11cllu rinich/a
.'i11Jrusuhstu11cia/ oculta Je la di\ina cn1inencia. esto e .... ocultada lt
Si111holfc({ "Fhcologiu"'.

\1Lilc' ,k la 1-a~ult:hl lk ]c,1]p:..:i:i

\,, LI.'\

\u.1LkrrH1

;1hril

occultatan1. ah on111i /zuninc. 4un<l


e:-,t in c_ristcntihus. :-,icut \e ritas rei
occultatur in i1na~ine repraesentantc
ipsan1 in aliena natura.
,,\el e\'identian1 L'orun1 4uac
in hoc capitulo Jicuntur. tria
4uacruntur: prin10. utrun1 per non\ iJere et non-cogno..,cere possi111us
<leun1
Lognoscere
et
viclerc:
secundo de n10Jo. quc1n ponit
clivinae unitioni~..: tertio Je hoc
quu<l <licit cuntrariun1 c:-,:-,c ordinen1

affirn1ationun1 et ncgationun1.
Circa prin1un1 :-,je proceJitur:
1 11 'idetur. 4uod pcr non\idere non possit clcus cognosci.
01nnc enin1 per quod cognoscitur
alterun1 ::,icut per 111ediu111. oportet.
quod habcat aliqua111 habitudinem
per qua111 illud l"'"it rnncludi e\
ipso. sicut est in sy llogisnlis. \el
ad 111inu' quod habcat aliquam
\'ian1 per quan1 po:-.:-.it de\eniri in
illud. 'icut pcr lumen tidci infu,u111
de\'enin1us in artculos: . . eJ 11011\iJere et non-cognoscere non hahet
aliquiJ taliun1: ergo per 11011-\iclere
et non-cogno-.ccrc non possu1nus
cognoscere deu1n.
121 Ad idcm: pcr pri' atone111
non \enitur 111 habitun1. sed e
con\ er:-,o: . . eJ 11011-\ idere et non('()g!l(l_..,cere dicunt pri\ationcn1
\isioni-. et cognitionis: ergo per
ca non vcnitur 111 cognitionLn1 et
\"iSOilt'I11 dei.

1'1>11t1li,1a l'ni\t'r,1JaJ Ca{(iliL:1 de Cl11k

::'OIJS

1p

_;-

l llJ

87

!')')'.\. (l(lhlJ-3)lJl1

L}Llt' e-.t l'll lo ljlfl' l'X/.~


!C, con10 la \erdad de la co:-.a es
ocultada. de !oda luz. que est en
lo que e.\i~te. -" con10 la \'erJaJ
de la cn:-,a es ocultada en la in1agen 4ue representa ella n1is111a en
la naturaleLa ajena.
Para la eYiclencia re,pecto a
cuanto en e~te captulo :-;e dice. ha
de preguntar-.e tres cuestiones: pri111ero. :-,j por el no \ er y no conocer pn<le1110-" conocer ) \ cr a Dio:-,:
segundo. re,pecto del modo. que
pone la unin di\'ina: tercero sobre
este que dice es contrario el orden
de las afirn1acionc-" y negaciones.
Acerca de lo primero 'e procede -":
111 Parece que por el no \er
no se puede conocer a Dim. Todo.
pues. porque e-" conocido un otro
a-. con10 por un rncdio. es nece..,ario que po:-,ea algn hbito por el
cual aquello puede conclui1c del
111i-.1110. as co1110 es en los silogis111os. o al rnenos. que haya alguna
\'a a tra\'S de la cual se puede
llegar a aquello. <1' co1110 por la
luz de la fe infusa llegan10-" a los
artculos: pero el no \'er y no conocer no tiene algo tal: por eso. por
el no \'Cr y no conocer no poderno-.
conocer a Dios.
121 Rc,pecto de lo mi,lll<Y por
la pri' acin no 'e llega al h<ibito:
pero. a la in\ er:-,a. 111as el no ver
: no conocer designan pri\acioncs
de \'isin y conocin1iento: por eso.
por ella no se llega al co110Lin1iento y a la \._..,()n de Dios.
fOi/O !11:.

4//yr,' \f, ~;, J

(3: 1\d dcn1: aut non-\ idere


istud per quod deus Yidctur. pnnit
aliquid aut nihiL ..., nihil. cun1
e\ puri"' negationibu:-. non po...,:-.it
aliquid concludi. quia non C\t
ali4ui..., syllogi:-.n1u..; ex on1nihu"'
negati\is. ergo pcr hoc non Yenietur
111 aliqua1n cognitioncn1: si autc111
ponit aliquiJ l ncgat aliquicl. aut

e-,t principiun1 cognitioni..., divinaL'


su 'ia quadam pcr hoc quod

ncgat. et hoL iterun1 non pote:-..t e:-..\e


proptr id quocl clictum cst: aut pcr
id quod ponit. l sic magis dcbcbat

:-.igniticari \ ia di\ inae cognitionis


per aftlrn1ationen1
quan1
pcr
negatione111 \ ...,ioni".
1.+1

Ad

iJcm:

nobilissimus

n1odu:-. \':-.ioni.;., n1axin1e ren1otus


cst ab un1ni negatione \isionis 'iicut
111axi1ne albun1 n1a_\i1nc rcn10\'ctur
a nigro: sed. :-.icut dicit .:\ugustinu...,.
nobilissin10 n1odo \ identur. 4uae
:-..unt in anin13 per sui csscntian1.
nter quac C\t deus: ergo n1odus
\ idcndi dcun1 n1a_\in1e ren1otus est
ah on1ni non-\-isione.
Solutio: DiccnJum. quoJ in

deo \'acant 01nnes n1odi cognoscendi


naturales nohis. quibus scicntas
acquiri111us: neque per ...,e notu...,
cst sicut principia. ncque 'propter
quid'. quia non haber cau . . an1. neque
'4uia'. quia

non

habct dfectum

proportionatun1. Sed tnens no-.;tra


suscipit quodda1n l111nen di\inu1n.

( 3 l f{e:-.pecto de lo 111i . . n10:


aunque el no \ er e:-.to a L'au:-.a de
algo Dio:-. es \ i:-.to. pone a!go o
nada: .., c..; nada. ya que de puras
ncgacione..., no ...,e puecle concluir
algo. porque no es obtL'nido por
alguno:-. -,j]ogi;-.1110:-. del todo ncgati\ o...,. entonce". por e...,tn. :-e llega a
ningn 1_'011oci111iento: pern ..., pone
algo) niega algo. pero es principio
del L'Onocin1iento di\ ino o "l cierta
,Ja pnr c;-,to que niega. ) e:-.to de
nue\o no puede ...,er a cau . . a de lo
Lual e..., dicho: o ..., por e:-.to que
pone y a:-.. 1n;:s Jebe . . er ...,igniliLaJa
la \a de conoci111iento di\ ino por
a!lrn1acin. que por negacin de la
\ lSIOn.
(..f) Respecto a lo nli"n10: el
111odo tn:-. noble ele la \i . . in e"
n1 \i111an1ente rcn1oto de toda negacin de la \ i...,in. a\1, L'On10 lo
blanco e . . t n1\irnan1ente ren1oto
de lo negro: pero. a . . L'On10 diLe
,-\gu ... tn. :-.e \e por el n1odo 1n;:i:-noble. que e:-.t en el aln1a por su
escnL1a. entre lo cual est Dios'"':
por eso. el n10Jo de \ er a l)io..., e...,
n1<.i\irnan1c'nte ren1oto de toda no\ isin.

Solucin: Hay qu clccr que

en Dio:-. e:-.tn \ acos todos los 1110do..., de conocer naturale-, a no...,otros.


por Jo..., cuale:-.. adquirin1os la:-. ciencia": ni por -.; e\ conocido :-.egn
los prillL'ipios. ni .. por algo ... que'
no tiene cau..:..a. ni .. que ... ya que no
tiLnc cfl'cto proporLionado'' Pero
nuestra n1cnte rcLibc alguna luL Ji\ ina que e...,t;_ encin1a de :-.u natu-

\n.1k~ Lk I; l-,1,ult:1d dL Tculu!-'t<!


\u]

]_J:\

Cu:idcrn" !

]\111t1llL'l<I

;1hril 211(lS

quod e...,t 1.,upra naturan1 '.-.Ua1n. quod


e\e\ar ean1 . . uper on1ncs 111odos
\i~ion1..., naturales. et pcr illud vcnit
ad visione1n dci. confu . . e t~unen et
11011 detern1inatc cognosccns 'quia.
Et ideo dicitur. quod pcr non\-idere vid;:tur deu\. sciliLet pcr
non-viclcre naturalc.
( 1) 1-\cl prin1un1 ergo diLcndun1.

l-lll\L'r\tdad C:1tc1l1..:;i de Chile

1 "\-:' l l'l

89

ISS' flll(ilJ __,:'lJh

raleLa. yue la ele\a cncin1a de todos los 1nodos naturales de \isin


: por aquello se llega a la \'isi6n
de Dio:-.. confu...,an1ente. a pesar de
todo. y no deternlinantc1ne11te. conociendo que":. Y dehido a esto.

se dice 4ue por el no ver l)ios es


\...,to. pnr ...,upue..,to. por el no \ er
natural.

quod in anima suscipitur quoddam

1l1 Respecto al primero. ha)

lun1en. quod causat non-\isioncn1


secundun1 n1odo" naturalc ..... et illud
lun1en habel \ ian1 in confu..,an1 dci
cognitione1n. et secundun1 illud
non-viderc haber viani.

que decir que en el aln1a se recibe


alguna luL. que cau'-"a la no 1i.\i<i11
scgLn los rnodo3 naturales. y esta
lut abre una \'a al conocirniento
Lonfusn de Dios. : . . egn esto el
no rer tiene una va.

121 Ad sccundum dicendum.

quod non c . . t ihi pura privatio.


sed receptio cuiu..,c.L1111 hahitualis
lu111inis. per Llllod \enit in actu111
divinac v1~ionis.
U 1 Et pcr hoc etiam patet
solutio ad tcrtiu1n. quia non e...,t
pura negatio. sed ncgatur 1nodus
natura\i-; \'l\10111\ et rclinquitur
susccptio supernaturalis lun1ini...,.
quod tan1en 1nagis notiticatur per
negationc1n.eo quod non invenin1us
aliquid nolurn nobis quocl propnc
de
deo
praediccmus.
proptcr

si1npl icitati..,.
l'U lll
en1inentian1
pracdicationis veritas fundetur in
aliqua compositione. sed. si cut dicit
GREGORIUS. quasi 'balbutienclo'

excelsa dci 'rc'.-ionan1us'''.

(21 Respecto del segundo. ha

cuc decir que no es pura pri\acin.


. . ino rccepci6n de una cierta lu1
habitual por la cual viene en acto
de la \'sin divina.
l~I

Y por eso. tambin es palcnle la solucin al tercero. porque


no es pura negac!n. pero es negado el modo natural de la visin

y queda la recepcin de la luL so-

hrenatural. que a pesar de todo se


da a conocer 1ns por la negacin.
que no encontramos algo conocido para nosotros. que propiamente de Dios predicarnos. a causa ele
la eminencia de la simplicidad. ya
que la verdad de una predicacin

..,e funda en alguna co1npo..,icin.


pero. as co1no dice (Jrcgorio. casi
balbucieno hacernos resonar "la
en1incncia de Dios .. ' ~
1

CJR!-.CiOl<:IO \1 \(i,O. _.\f,,ruliri in Joh. \ . ..: ..~fl. PI 7:'. 71.'iC

l)()

1-l1 ,.\d quartum d1ce11dum.


quod nobili-,...,11nu-., rncHJu..., \ idL'IH.li
c"t duplicitL'r: \L'i

parlL' 1ncdii.

i....'\

..,L'Llt 111 \L'icntia propter quid. t't


i">tt~

a \

n1odu..., 111a\in1c ren1otu'> e-..1


l"-lllllt'.

et -..,1c

non t''lt

Jlt)hili..;..;in1u"
Ycl

C\

parte

tlltHJu-,

\'l\IOlll'-.:

ohCL't.

ut

dica1ur

nubiJ1...,...,i111u..., n1tHJu..., \ i-.;ionis. pcr


qua111
nob1li-,:-.i111un1
obiectun1
\iden1u ..... et sic est nohili"i_...,irnu...,

1nodu-, di\ inae \ i...;ioni-..: -.;cd i:--tc


proptcr cn1incntia1n obiccti habct
pluri111u1n non-\ 1\10111'::>. ut diLit
PHILOSOPHLS. Sciendum tamen.
quod dictun1 /\.u~u-,11ni habet
L:alun1nian1:

non

en1111

_..,uflicit

aliquid e"e 111 111tellectu po"ib!li


ad hoc quod cogno...,catur. 111"1
inforn1ctur forrna ciu . . et ~ic tiat
actu. "icut rnateria lit actu pl'r
forina111 agcnt1-, in ip-.a et non per
c""'cntian1 ip . . iu...,_ etian1 -.i in ea
t \ \ t t L nde dicit PHILOSOPHL'S.
LJUOd intcllcctus intelligit \C ..,]cut
et ala~:. ('irca -.ccundun1 -.1c
procecl i tur:
(: \'idctur. quod L'reaturae
non oftlciant di\inae \'i-.ioni: non
c:-.t en1n1 iden1 adn1iniL'tdan\ et
ofticiens: :-.cd crcaturae. cu in 1n
c1s sit vcstigiu1n et in1ago clei.
adn1iniculantur ad clci cognitionen1:
ergo non ofliciunt.

\Rl'iT(lTl-:.1 i-:':i !>(

(111n11<1.

Jll

~---+

..._-;

(4l Rc...,pccto dL'l c.1arto. ha;


qllL' lh.?L'ir que "el rnodo 1n:-. nohlc
de \'L'r e:-. dohlc: o de parte del
111edio. "' con1ti que es en L'icncia
por algo > e..;;tc n1odo e:-. n1~'\i111a111cnte ren1oto de la ,-j...,i6n \ a:-. no
e" el 1nodo rn;i" noblL' de la '1-.1011
di\ ina: o dL' p<irtL' del objeto. L'OlllO
:-.e dice el n1odo 1n~i-. nohle de la \'J-..i(in di\ina. por e..;;ta Yen10" el objeto 111-.. nohlc de la \isin di\ina:
pero c"tc. a L'au:-.a ele la en11ncncia
del ob_Jclo. !JL'lll' 111ucho de la no
Yi:-.in. con10 dice el lil('i:-.ofo. Hay
que saber a pe:-.ar de todo que lo
dicho de .1-\gu...,tn tiene calun1nia:
no e..;; pucc.; sutiLicnte que algo est
prc-.,cnte en el intclcLto po.,ihle.
para que l :-.ca conOL'ido. a no :-.cr
que L'" infortnado por la forrna de
e-..to. ' a\ -..e ha~a acto. a\ con10
la n1ateria -.,e haLe aLto por la forn1a del agente en ella y no por la
C\cncia del 1nisn10. aun cuando en
ella c't. De donde dice el lil,oru que L'i JntCJL'l'lO '.\l' entiende a S
rni\1110 y a lo\ otro<'-;.
1\cerca Je lo ..;;egundo ..;;e proLede a..;;:

( 11 ParCL'C que las crcaturas


no c-.,torban la \'i-.,i6n di\ ina: no L':-.
pue" lo 1nisrno ayudar y C\torbar:
pero la:-. creatura:-.. pue"itn que en
el!a:-. :-.e encuentran el Ye'.'>tigio y la
in1agen de f)ios. ayudan al conocin1iento de l")io-;: luego. no estorban.

;1 ::1 ,:,

\1ulc:, ck

1:1

F.1LLlil,td

\"I l 1\.

,k TL'1>l11c:1-1

l 11:1d,111,, 1

:1l'11I _:>11u:-;

Praetcrea. e~1dcn1 e-..t \'J~t


rc:--olutioni-...
1..:01npo:--it1un1-..
et
quia pcr cadL'ln tllL'dia de pnn10
\ cnitur ad ulti1nun1 L'l d'- ultin10
ad prin1un1: -.,ed \'a. qua proL'Cd1tur
de L'<tu-..a pri111a in efft'L'lll" 'iuo-.,.
in quo'i '\e ditlundit. c"t quaeda111
\ ia Lo1npo-..it1011i" L'l . . 1gni!icatur
aftirn1ati\'L'. quia 0111nia dL' 1p"o
dicuntur per L'aU'iani: ergo . . i1nilitcr
per aftirn1atione..., erit \a redeundi
lll
ljJ\Lllll. ad UlllOllelll '-.Cilil't'l
ip,u ..... et non per negatione . . .
( 3 l Practcrca. negatinnc . . nihil
infcrunt. ni-,i ponantur in ctliquo
con1111uni. s1cut dicin1u-,: c . . t anirnal
et non rationale. ergo irrationale.
et sic Je a!ii-,: sed Jeu'i non e...,t in
aliquo con1111uni cu111 a!ii..,: ergo
pcr ncgationL'" nihil pote, de ip"o
1nfcrri.
Slllutill: 111 Dicc'ndum ad
pr1111u111. quod creatura pote-.,t
C()Jl\ider~1ri:
duplicncr
~1 u t
in
rationc \-c..,tigii. inquantu111 ducit in
d'-u111.L't -.,iL con!"crt ad cogn1t1oncn1
ip-,iu ..... qua cognoslitur ut c<n1-.,a.
aut
inquantu111
proccdit
111
di\'er-.,itate e...,,entiae et 1.ipt'L'iei et
t:cneri-., et principii. -.,iLut en'i t'\t
cn111111unc -;uhstantiae et accidenti.
et hoc n1oclo otlicit ad cognitione1n
ip . . ius. qua\ idL'lur in sua natura. Et
hanc cognitione111 \'ocat 1ntfllt_fu111
\"/\!Ol}('lll.
quia 'iine respectu ad
cau\aU1.
1.21

l\111t1l1L1.1 l
l'I'

111\~r,1d.1d

~-

11'!

C;ttul1..;;i de Chile

I\\'\,

91

(l11h 1 J-_~:''!h

( 2 l .r\den1\. la 11lisn1a e-, la


\a de !a co1nposici6n : rest1lucin.
porque por los 111is111Ps 1nedio'i se
\ 1enc de~dc lo prin1cro a lo lti1no y
desde lo !t11110 a lo prin1cro'~: pero
la \'1'a pnr la que -,e proced.: de la
cau-.,a prin1era a lo-, efeLto-., "u;os.
en lo-, que \C difunde. e" un~1 \a de
co111po,cin : designa. de n1odo
a!irinat\'Ci. que tocio de l n1is111u
't' diL'en por la caus<.t: entOtlL'e-,. dL'
111odo . . en1ejante por las allnnacione-., \er la \'a para \o!\er a l nli\1110"". a la unin por supue\to de l
n1i ... n10 y no por la" negaL'ionc .....
(.3J :\dc111:.1". la\ ncgac1one"
nada infieren. :-.i son pue~ta:-. en
algo con1n. a..., con10 deL'itno . . : e:-anin1al y no e..., racional. entonce ....
irracional. y a:-. re..; pecto Je lo'
otros: pero l)ios no est en algo
'-on1n con otro.;,: por e-.o. por Ja,
negac11)Jle" nad<.1 se pL1edc inferir
de l n1i-.,1110.
Soluci(in: 111 Ha\ que decir
al prin1cro. que la creatura puede
"er cun~iclcrada ele clohlc 1nanera:
o L'll raLn ele \"estigio. en cuanto
conduce a Dios. y a ... c~to procura
e! L"OllOL'n1ento del 1nisn10. por el
cual es L'Ollocido conlo l'aU\a"-: o en
Luanto procede en la di\'er:--.ida<l de
L":-t'llCta y e-,pcc1e y gnero y principio. " corno el ente es con1n a
la . . ub..,tancia y al accidente. y ele
e\te 1nodo c"torba el co11oci1Hiento
del n1isn10. por el cual es \ i. . to en
"u naturaleza. Y e"te conocin1iento llatna 1i.\irin )11ra. porque e" sin
referencia a lo causado.

121 Ad 'ccundum diccndurn.


4LH)(J

111

\'la

con1positionis

l'_\

e:-.sentialihu:-.
rc1
proccditur
aflirrnando
et
,jmiliter
111
rcsolurionc. sicut de substanria in
corpu..., et ele huc in anin1al et sic
usque ad individua pracdicando
et e conYcrso subicicn<lo. quia
non differunt per csscntia1n. Sed
in \ ia con1positioni"i. quae e:-.t <le

causa separata pcr csscntian1 111


causata. c..,t n1odu..; aftirn1ation1s.
quia sic rnanifestatur i.:ausa ut
causa. quac in4uanturn huiusrnodi
recipit pracdicationcn1 cffcctuutn.
sed pcr reditun1 in ipsan1 quaeritur
1psa csscntia causac. et ideo.
cun1 ..,t separata ah 01nnihus
cau:-.at1s. oportet. ut pcr ncgationcs
proccdatur.
131 Ad tcrtiurn diccndum. quod
deu' non habet aliquod commune.
quod sir in ipso et in L'reaturis.
ncquc ut spccics ncquc ut gcnu"i
neque ut pr111c1p1un1 analogiae.
sed cst ibi tantu111 con11nunitas
i1nitationi:-.. 4ua causata i1nitantur
causan1. 4uantu111 pos"iunt: et
hace non e:-.t vera co111n1unitas. Et
ideo ctiam nulla cst de deo scra
pracdicatio apud nos. sed loquimur.
sicut possurnus. de ipso.
Circa tcrtiun1 :-.ic proccditur:
111 Videtur. quod non sit
ncccssar1un1 111 negationibus ab

( 2 l RcspCL't al segundo. ha;.


que deLlr que en la \'a de la Lo111posicin de las propicdadc-., esenciale:-. de Ja.., cu"" -.,e procede allr111ando \' del 111i:-.111u 111odo en la
rcsolUL'in. a-., con10 Je ..,ubstancia
a cuerpo y de c..;te a ani111al. y as
hasta lo'> l1Hli\ iduo-... prcd1canclo. :
por el L'Ontrario L'\ponicndo. porque ello.., 110 dilleren por c-,cnLia"\.
Pero en la \'a de la L'On1posiLin.
t..uc lleYa de la cau-...a separada por
esencia en lo causado. es el rnoclo
de la alirn1aci6n. porqut: " -.,e n1anitlesta la causa con10 causa. que
en cuanto tal recibe la pre<liLacin
de ..;us efecto..,. pero por el regreso a cl!a nlis111a. -,e busca la 111is111a e-.,encia de la causa.)'. por e:-.to.
con10 ella est separada de todas
la-, cosas causadas. debe proccder-.e por las negacione-,.
13 l Re, pecto al tercero. hay
LJUC decir LJUC Dios no tiene algo
L'01nn. que :-.ea en ~:I 111i"n10 y
en las creaturas. ni co1no especie
ni con10 gnero ni con10 principio de analoga. pero aunque hay
la cu111u11idad de i111itaci11. pur-

las cosa-. causadas in1itan a su


causa en cuanto pueden: y esto no
es verdadera con1unlda<l. Por e"..o
tambin de Dios no hay nada para
nosotro.., Je una verdadera predicacin. Sin e111bargo. hablan1os de l
co1110 podc111os.
i\cerca de lo tCI"l'ero -.e procede a~:
( 1) Pan:cc que no sea necesario que en la:-. negaciones \C' parta
LJLIC

\n~ik~ de Li l~1cultad de TcPl0~1-;1


\,, J_l.\

Cu.ilkr111 1

Punt1liL1a ll1111er~id;1d Cah-1l1L~! de Chile

<1h1-1l .:'.(1():-;

intinlis proccdcrc: :-.icut cn11n


pcr cS\cntiarn ah iP"' intima. ita
et n1eJia et :-.un1n1a ren10\entur:
ergo inditlL'l\?n:-. est. a quncun1quc
incipiatur.
{2 1Praeterea. i 11 ud a q uo 011111 ia
re1110Ycntur. nihil c:-.t 0111niu111: :-.i
igitur a cien on1nia rcn1ovcntur. ut
liic dicitur. \lcktur. quml it"C nihil
:-.it on1niun1. et sil' non crit: quod
'insipiens in corde ..,uo di\it'.
{ 3) Praeterea. 0111nls negationis
L'au:-.a est aliqua oppositio \el
di..,paratio: hace autcn1 rcduL'Ulltur
ad aliyuan1 con1n1u1litatcn1: dLu...,
aute1n
nihil
hahet
con1n1unc
Lun1 alii ..... quia e:-...,et L'Otnpo..,itu..,
et haheret aliquas differcntias
L'On:-.titucntc:-.: ergo \-idctur. quod
non po:-.:-.it aliquid dL ip:-.o llL'gari.
neyuc supren1a neque in!ln1a.
Solutio: 111 Di,cndum ad
prin1un1. quod negatio cau..,atur
ab aliqua di,;tantia. et ideo intirna.
quae n1agis a deo di:...tant. naturali
nrclinc ncgationi.-.., priu:-. ab ip:-,o
...,ed
re 1110\e n tu r.
a fli rn1a t ion e:...
cliYillaC rundantur super inllll_Xlllll
L'au:-,ae in cau . . ata. et yuia infln1a
non habent inllu\u111 111 pr1n1a.
:-.ed e convcr:-.o. ideo est naturali:-.
ordo. ut proccdatur a suprcmis ad
intima.
(2l /\d :-.ecundu1n dicendu111.
quo<l per hoc quod on1nia a deo
ren10\'enlur. ...;equitur. quod non ..,t

J1Jl

-~ 1 ll/

!SS:"

9.~

1Hlh9-_~:'lJh

de las realidades ntimas: asi pues

cierta:-, co'.-.a'.-. se descartan. se cle'.-.cartan por e:-.cncia las ntirnas. as


ta1nbin las n1edianas igual1ncntc )
Ja.., supren1as: luego. e:-, inJiferente
donde con1en1:an10-...
(21 Adcms. se descartan todo.
nada es tocio: si por eso. de Dios
todo se descarta. con10 se dice all.
parece que l nlisn10 nada \Ca de
todos. ) en con'iecuencia lll1 e,..,_
te: es lo yue eJ neLio dijo en su
cora1.on
( 31 Adcm:b. la causa ele tocia
llL'gacin es alguna opo'iici1._'1n o
di:-,parate: esta. sin etnhargo. se reduce a una cierta con1unidad: J)ios
-sin en1hargo- no tiene nada en
co111n con la:-. otras cosas. porque
C'-lara con1puesto y tendra alguna:-. diferencias constituyente:-.: de
ah que no podra negarse algo <le
~:t. ni las realidades supremas ni
las ntin1a'i.
Solucin: 111 Hay que decir
rc~pccto al prin1ero. que la negacin es causada por cierta di'.'ltancia.
) . por eso. las cosas nfi1nas. que
n1.., di..,tan de l)io ..... :-,on de..,cartada..,
en el orden natural de l. pero las
atinnacioncs di\'inas -;e fundan1cntan sobre el inllujo de la causa en
las cosas causadas. y porque las cosas nfin1as no tienen influjo en las
prin1era:-.. :-,ino a la inver-,a. e..,to e .....
el orden natural. para que procede
de lo suprcn10 a lo ntin10.
(21 Respecto del segundo. hay
que decir que. de hecho. si es descartado todo de Dios. se sigue que

\/,iJ(

/"'J

aliquid 0111niun1. liua ... i loonJi11atun1


ci-. . ..;cd 4und. cu111 -.it -.uper 0111n1a.
quocl 011111ia i111itantur. pcr hoc nnn
rcn10\ L'tur.

( 3 l /\d tcrtiu111 ian1 patct -,o!util1


per ea quae priu-, dicta -,unt. quia

liua111\i-. non -.it con1111unita~ Jei ad


alia. liuali~ alioru111 ad in\ l't'tll. e-.t
tan1cn con1n1unita..; in1tationi-,.

\J

i~'fJ

~J nn l''- all2ll LiL' todo cn1110 -.1 IUL'


ra L'Ot1rdinadn a e-,tu. ,.a que c-,t

cnci111a de todo y a quien tnda-, la-.


(""" i111ita11. por L'-.to nn -,e dc-,Lana.

( .3) Rl''-Pl'Cto de ln tcrccru


ahora "L' haL'L' palL'lll\.' la -..olUl'l)n
por la qut' -,on dlL'ho-.. rL':--pccto de
lo prin1ero. porque a pe'lar dt' qut'
no ha; la cnn1unidad de lJio:-- cnn
utro:--. lo cua! ha; entre cllu-,. ha\
:--in en1bargo. L'l1lrc El : clL-i" una
Lon1unidaJ Je in1itacil)n.

>.11:1k- ,_, Li 1 :1,1,~1.1,1 ,k r,"lu:..:1:1


\,, LI'\

Cu.1,IL1-tl!'

c1hJi

C\l'rITLll'.\I TERTIL'.\I
IL:.ir11r in Tlico/oL:,ici' ere.

In

titulo, qui tali' c't:

Quoc .\11111 a//ir111atirac thcolo,;iuc

et quoc ntg(lfi1ae.)
l'ndc di\ iditur i,tud capitulum

dua:-. parte-.: 111 pr1111a ponit


111o<lun1 ar1Jrn1atlonun1. in ~ecunda
ponit 111odu1n nesationutn. ibi: l'r
ihi (jlfidc111 u .\llf)('riori ere. Prin1a
di\ id1tur in dua...,: in pri111a ponit
111odun1 af!ir1nationu1n di\ inaru1n.
in :-.CCU!lJa C_\Citat cri1noth1?Lllll ad
con:-.iderandun1 n10Jun1 1p...,aru111.
ihi: f,-, re arhitror ere. Pri111a
di\iditur 111 trc_s -,cLundurn tres
111

~1111.-..:

'I'

l
~-

111\,r,1d,1,l C:1\1 1 l1L1

! l'I

IS\:\

d, l

95

l11k

.111(1 1 1._~_.:;q"

C\l'ITLLO TERCERO

i:-.tu capitulo ponen: intL'ndit 1nodu1n


tractatu:-.. ut patct e.\ priu:-. po:-.1ta
<li\ i:-..iont~. et quia tractatu-. i:--tt'
proceJit per negationc-... ut PRI LlS
dictutn cst. ideo intcndit ponerc
principalitcr 111odu111 d1\ 111aru111
ncgationun1:
et
q u 1a
n1odu:-.
ncgatHH11:-. cogno:--Litur pcr 111odu1n
af!lnnationi:-..
ideo
praen1iltit
n1odun1 Ji\ inarun1 aflirtnationu1n.
Lt hoc patct n

l'.~111:~1,1,1

.-\.\/ n1t.\ en Thcologic1.\, efe.


[n e:-.tL' captulo _..,e intenta poner el
1nodo del tratado. L'On10 rc...,u!ta de
la Ji\'i:--i(1n ante'-" put'-..\a ) porque
L":--te tratado procede por las ne~a
ciones. as1 co1110 ante-; dijo. por
e" 1nten1a ptHh.'r principaln1ente
el rnodo de la:-. negacionc:-. di\ ina_...,:
) porque el 111odo de negacin c:-conocido por el 111odo de alirn1acil)n. por c:-.o. anticipa el 1nodo de
las atirn1acionc" cliYina...,. )'esto -.e

hace patente a partir del ttu:o. que


tal: (.Qu(; .\O// lo.\ tcolog1s u/ir111ori1u.\ y_\ l/lll; la.\ 11c.!_0Ti1u\.
L'\

De ah que 'e di' ide e'te ca-

ptulo en dos parte:-.: en la pri111era el autor pone el 111odo de la:-.


atirn1acione-,. en la -,cgun<la pont.'
el n1odo de la:-. negaL'inne:-.. all: }'
u///. cicrra111c11tc. de lo .\111crior.
l'tc. La prin1era :-.e Ji,i<le en Jo..,:
en la prin1era pone el n10Jo de la-,
a[JrnlaLione:--. en la sesunda :-.L" e:-.tllllU]a a l-in1otco a con:-.iclcrar el
n1odo de la-, n11-:.n1a:-.. all: Y :e creo
ere. La prin1cra :-.e- di\ i<lc en trc:-. li-

l/ht'l'/11 .\!(1':1111

libros. quos ipsc fecit de div1nis


afli rmat ion ibus.
scilicct
DE
DIVIKIS HYPOTYPOSIHUS: et

afllrn1ationc5 ihi detern1inatas tangit


pnn10: et secundo detcrn1inatas
111 libro de divinis non1inibus. ibi:
!11 lihro (l//tcn1 de li1i11is etc. et
tertio dcterminatas in libro DE
SYMBOLICA THEOLOGlA. ibi:
/11 .)'rn1holicu autc1n cte.
Hic ante littcran1 4uacritur de
"ufticientia istoru1n librorun1.
1l1
Videtur
cn1m.
quml
theologicun1 ncgotiun1 4uantun1
ad divinas
affirn1ationcs
non
"luftlcicnter tradatur in his trihu"i
libri-.. Sicut cnin1 sunt quacclan1
pcrsonarun1.
ita
sunt
propna
quaedam
apprnpriata:
horu1n
aute1n doctrina non continetur in
his tribus libri-,: ergo viclctur. quod
non _..,ufficiant.
121 Praeterca. de voluntatc dci
et praescientia et praedestinationc
ip~e in nul\o hnrurn detcrn1inat, cun1
tan1en pertineant ad theo!ogicun1
negotiun1 et specialc1n tractatun1
efllagitent. ut dicit MAGISTER in
SENTENTIIS: ergo 'idetur. quod
isti tre..., non sufllciant.
( ~)
Praetcrca.
sicut
'-Llllt
quaedan1 proce:-.siones pcr"lonarutn
aeternae. ita 4uaeLla1n ten1pora\e:-..
et de illi:-. non continetur in aliquo
horun1 triun1: ergo \'idctur. quod
non sufficiant.

hro:-.. en los cuales el nli:-.1110 autor


ha e:-.crito de l:.1;.. cli\inas a!lnnacione;... e;.. decir. De di1i1iis hypor_,)(isihu.,: pri1nero lOL'a las atlrn1aciones dL'tCnninadas: : segundo la'>
all determinadas en el libro Oc
di1'i11i.\ 11onli11ihus. all: /:,-11 el lihro
\in c111hurgo dt' dirinos. ttl. y 1crccro las detern1inadas en el libro
/)e .\_\'lllho!icu rhco/ogia. all: f_"n
.\\'111/Jolica ..'>in cn1hurgo. cfr.
/\qu antes de exanlinar la letra del texto . ...,e pre~unta por la ;..uflcicncia de estos libro:-..
{ 1) Parece. puc ..... que el net'.ocio tcolgiL'O en cuanto a las afir111acionc:-. divinas no es tratado -.;u!lcientcn1ente en c:-.to:-. tre:-. libros. ,,\s
cnn10. pues. son \a-.; propie<lade." de
las per-.;ona:-.. dL c;..ta 111anera. :-.on algunas apropiadas'" 1: ;..in cn1hargo. la
doctrina no e<..,t{l contenida en e\lO\
tres libros: por con;..iguientc. parece
4ue t'llos no ;..on su!icientes.
( ~ l Aden1;... acerca de la \oluntad de l)ios y prc..;ciencia y prede:-.tinacin t'll ninguno de esto\ \e
detern1ina. ya que a pesar ele todo
pertenecen al 11egoc iu r.l.:'olgico )
requieren un tratado e<..,pccial. con10
dice el l\1acstro en las S'entcncias.
por L'on;..iguiente. p;:ircce que esto"
tre.., no ;..on ..,uflcicntc..,.
( 3 l Aden1~:-.. as con10 ha)
L'iL~rL'.1'- procc..;ione;.. eternas de la'>
personas. de la n1i-.n1a 1nanera tan1hin hay temporales. y de ella' no
c-.;t contenido en alguno de e:-.to;..
tres: por consiguiente. parece que
no son suficientes.

\n:1k~ ck la l;1Lultad de Tc11]p~'a


\pi LL\

Cu:1\kr11,1

l\i11t1liL1,t l lli\L'r~1dad Catul1,:a d<:' Cl11k

:ihnl _=i1111:-;

1-+ 1
PraLtcrca.
1pse
fcut
alios libros. sicut lihrum DE
ECCLESIASTICA HIERARCHIA.
in quo per ") 111hola docet ire in
divina. et similiter librum DE
\"ISIBILIBUS ET 1:-;v1SIBILIBL:s.
et ho..., non nun1crat llic: ergo Yidetur
insufhcien .....
Solutio:
Diccndun1.
q uml
dicitur
thl"ologicun1
ncgotiun1
hic. non quo rnanifcstatur dcus
in aliquo ellectu \el dono su0.
'-t'd quo 111anifcstatur in se. et
hoc ..,uf!lcicntcr cotnprehenditur
quantun1 a<l af!irn1atoncs in hi"
tribus libris. quia aliquid dicitur de
deo vel translati\e. et sic est liher
DE SY'.\1BOLICA THEOLOGIA.
'el
propne
aut
proprietate
personae. et :-.1c L':-.t lihcr DE
DIVI'.'JIS HYPOTYPOSIBUS. \el
proprietat~ naturaL'. et sic liber de
di\inis non1inihu:-.: et hace di\ ,o
<liYinorun1 1101111nun1 ponitur ab
..\MBROSIO "'.
{ 1) ..\d prin1un1 ergo diccndun1.
quod appropriata sunt naturaliter
con1111unia. -,icut bonitas . ...,apicntia
et potentia. et de his agitur in libro
de diYinis 110111inibus.
(~) ,o\d .<..,ecunUu111 cliccndun1.
4uod pral'de.;,tnatio \el pracscientia
differunt a scicntia ,el sapientia
tantun1 in 1nodo antcce\sionis. qui
in1portatur pcr
pracpo-;itionen1.

--\\IRROSI()

[ d 22 '-' 1

f)1Fult'11f'r1l~1.CSLL

pp 3""

llJ

97

1ss'\ tH111q.'<'llh

(..:j.) Adl'ms. l 111i"n10 L'scribi otros lihros. as con10 el libro


[)e ccclc.\lsfica hierarchia. en el
cual por sn1bolos cn~eila ir a la"
co:-.as di\inas. ) -,in1ilarn1entc e!
lihrn De \'fsihilihus et i1ni.,i/Jilihu.\
y e<..,lns no los cnun1era aqu. por
consiguiente. parece insuticientc.
Solucin: Hay que decir que
el negocio teolgico aqu dicho. no
por el cual se manilic,ta Dios en
algn efecto o don -,uyo. sino por
el que se 1nanifie..,ta en s. y esto
es co1nprcndido suticienten1ente.
en cuanto a las alirn1acione:-. en esto' tres libros: porque algo se dice
de Dios o de n1odo n1etafrico. \
a:-. es el libro De sY1nholica rhcologia, o de modo propio. sea por la
propiedad de la persona. y as es
el libro /Je di1i11is h'"f"1r.v-po.1i/J/ls.
o por la propiedad de la naturalua.
a:-. es el libro De di,inis 110111i11ihu.,. Y esta divisin de lo.;, non1bre:-.
di\ino-, est puesta por Arnbrosio.
11 1 Respecto al primero ha\
que decir que las apropiadas son
naturaln1ente con1unes. as con10 la
bondad. la sabidura ,. la potencia.
) de estas ...,e trata en /Je di,ini.\

110111inihus.
( 2 l Respecto al :-.cgundo ha:
que decir que la predestinacin o
presciencia se diferencian de la
c1enc1a o sabidura nica1ncnte
por su carcter anticipador. que se
impone por la preposicin. Y por

:s

:=;si PI. lh

))lJ-_"'ifi()C C1 Litado P

Ltlmhard(1 Sc111

Et
ideo
comprchenduntur
1n
TRACTATU DE SAPIENTIA DEI
in libro DE DIVINIS N0'.\11'.\l IB l'S:
modus enim ille <.uem addunt. exigit
aliquas
speciales co11clu'.)io11l's.
sed n1agis pertinent ad tractatun1

creaturarun1 quan1 ipsius <lei in \e.


Et similiter ,oluntas determinatur
cum bonita te. <.uae est dispositio
cius. quia ae4ui\'alentia oportet ex
eisde1n regulis accipcrc. sicut in
line DE DIVINIS NOJ\llNIBUS

dixit_;(,.
1-11
quod

Ad tertium dicendum.
tcn1porales
process1ones

1nanifestant

acterna....

et

ideo

e~o ~on con1pren<liJo:-. en i:l l'rutu(/o de la ,)'ah/ur/u de Dio.\ en el


libro De lli\i11i.\ 110111i11ih11s. aquel
n10Jo. pues. que agregan c\ige
algunas conclusiones cspcciale:-..
pero que n1s pertenecen al trataJo
de las creaturas que a !Jios n1isn10
en s. )' si111ilarn1ente la \ oluntad
est determinada con la honclad.
que e:-. <li:-.posicin "uya. porque la
equi\ alencia es necesario aceptarla
a partir de las mi,nias regla,. as
como ha dicho al linal ue /)e di1 i-

111s 110111i11ihu.\.

( 3) Respecto al tercero ha;

sin1ul detern1inantur cun1 actcrnis.


cun1 sicut per effectus claudantur

4uc decir 4ue las procesiones tcn1porales n1aniticstan !a:-. eterna:-.. )


por e:-.o. si111ultnean1cnte son de-

111
detern1inatione
1101ninibus.
ubi

de divinis
process1ones

tenninada~ con las eterna\. por4ue


as corno por los cfl'L'to-, e-,tn in-

di\inae in crcaturas detcrn1inantur.

cluidos en las dctern1inaciones de


De (/i\inis no1ninihus. donde las

11l
11l

1-l1 Ad quartum dicendum. <.uod


illis libris non manifestatur deus
se. sed in ali<.uibus effectibus.

sicut 111 gratia sacra1nentali 111


ECCLESIASTICA HIERARCHIA.
\el in visibilibus rebus. sicut 111
ALIO LIBRO.
Dicit ergo pri1no: lgirur rn
Theo/ o g ieis h_,uJtyJos ih11 s. i eles t
in

libro. quem fecit de di' inis


personis. 1Hoxi111c /a1u/un111s -ALIA
TRA'.\SLATIO:
!audari11111spronia q//ir111arhac theologiac.

010'\ISIO !J.\;.::. 1CD 1 JlJ:'-J4h1

proccsione:-. divinas "n Jetcrn1inadas en la-; cn.~aturas.


1-l1 Re, pecto al cuarto. ha\
<.ue decir que en aquel!"' libros
no se 1naniliesta Dios en S. sino
en algunos efectos. as co1110 en la
gracia ~acran1e11tal e!l 1:-cc/csiasrico
hierarchia. o en las cos0s \i~iblcs.
as con10 en afio lihru.
Dice. por con~iguicnte. prin1ero: As/ nte.\ en Theolugitis h.YJJO-

ry10.\iln1s. esto es en el libro que


hizo sobre las personas divinas.
(jlf<' nu.rin1an1cnrc o!ahan1os -otra
traduccin: he1110.\ uluhu(/o-, la.\
l~firn1ucio11es Jro>iu.\ de lo reo/o-

\n.ik, d<- Li FaLllil~1d de Tcul,1"'1-:1

\ul LI:\

Cu,11.kr11' 1

abril

iJe'>l aftlrn1ationes di\inas. quac


propnc pcrtincnt ad pcr-.,onas.
"cilicet (jlfOlllOllo (li1ina cl honu
11uu1ru (/icitur _,inguluris.

Sed L'lllltra HILARILs dicit.


quod in Jeo non e-.,t singularitas
neque ...,o]itudo~Practcrca. on1nc singularc C'>t
di-.,1i11ctun1 accldcntibu": 1n deo
non "unt acc1dcntia: ergo non cst
...,ingulari...,.
Pn1ctl.rca. on1ne
. . ingularc
e-.,t per n1aterian1: sed deus e...,t
i111111atcri;:ilis 0111nino: ergo non cst
"ingulari...,.
Practcrca. on1nc
:-.ingulare
habet aliquod con1n1unc quo<l
contrahit: ...,e<l deu-, non contrahit
aliquo<l con1111une. quia aliqui<l
cv-.ct priu;:; et si1npliciu..., ip-.;o: ergo
cleu" non est ~ingul;:iris.
Solutio:
Dicendum.
quo<l Hilarius negavit a Jco
-, i ng u l ari tate111
pcr'.-.onarun1:
Dion: si u.., auten1
loquitur de
-.;ingularitatc essentiae. quac etia1n
non proprie clicitur singularis. sicut
e~t ~ingularc in infcrioribu"i. ~ed
quia non n1ultiplicatur nec actu ncc
potentia sicut singularia.
Et per hoc patet solutio ad
tOtlllll.
l)icit ergo. l/I101nollo natura
llilino

(licit11r

,)11g11/oris.

idc"t

una et non n1ultiplicata. in tribus


pcr'.-.onis. (uonuJl!o rrinu trinitatc

PPnlil11.:i:1 lni\cr,id<id C:1ll1La de Ch1k


~oox

11!'

~;

11 !J

g1u, esto cs. las atirn1acione~ divi-

nas. que pertenecen propian1ente a


las personas. es decir. lle l/lll; 1no(lo
/u dirinu y huenu naturalc:a csr
llicha en singular.
Pero en contra de Hil;:irio dice
que en Dios no ha: singularidad ni
soledad.
.i\<len1s. todo lo singular e..,
distinto por lm accidentes: en Dios
no hay accidentes: por eso no ha:
"ingularidad.
Adems. todo singular es por
la materia: pero Dios es todo inmaterial: luego. no es singular.
Aden1\. todo lo singular tiene algo cotnn que contrae: pero
J)ios no contrae existentes. algo
con1n. porque algo sera anterior
y ms simple que l mismo: por
eso. Dios no es singular. Solucin:
Hay que decir. que Hilario neg de
Dios la singularidad de las personas: sin en1bargo. Dionisio habla
de la singularidad de la esencia.
que tambin no es propiamente dicha singular. as como es singular
en los inferiores. pero porque no es
multiplicada ni en acto 111 en potencia. as como lo son las singulares.
Y por esto es patente la solucin a todo.
Dice. por eso. de 'i"'' 111odo la
1101/frale:.a es llicha singular. esto
cs. una y no multiplicada. en tres
personas: lle qu nzodo trino. Tri-

H 11 -\R. IC l /), f'nnUiltc l\ 17-1 X; \'l l _'.X- ;t CCL h2. 11 lJ


2 IX:";. l:->X1

ld2_"i~"d2--l-11.'i1Cir()ll:l1~rratai

99

!SS',- 11r1r,q __ ~:'\lJfl

_i(lh. L1tadn por Lumhardn S('ll!

pl'r~nnarun1.

sccu11du!!1

(jl/UC

est JJUtcrnitu.\

~ci).\U!IJ

dicta

et

LJLiac .filiario. et sccundu111 quod


etian1
tnanifcstatur
ten1porali
prnce..,..,iune. et l/llI 1:ulr n1onstrurc
rhcolo~ia spiritus. idest hoc quod
in deo dicin1us spiritun1 sanctu1n.
l't

ljl!OIJ!Odo

lllnlina

ho11itotis.

liliu' et '.:-.piritus sanctus.


pu// u la re rn n r
et
.\illlJ'lici
i111111atcriuli hono. nu1ncntiu tan1cn
in con/e.
Quod ,idctur esse contra
rationcn1 infcriorun1. quia pullulans
non manet in eo e\ quo pullulat.
Sed contra: 111 Bonum est
no1nen essentiale: sed essentia
neque generat ne4uc gcncratur:
ergo non Yidentur pullulantia ex
bono.
(2) Practcrca. quid signiticatur
per cor. quaeritur.
videtur
1:i1
Praeterca.
exe1nplu1n lun1inis inconvcniens.
quia lun1en non est sub..;tantia: sed
pcrsonae sunt per se substantiae
existentes. et ita n1ale sig:niticantur
pcr lun1ina.
( 1 Et <licen<lu111 a<l priinun1.
quod bonum hic sumitur pro divina
natura . ..,ecundun1 quod est in patre
pnnc1p1um
generationis.
quia
pater general virtute naturae. quae
quidem. secunclum quod per se
con~i<leratur. e3t absulutun1 et e:-.t
in tribus. sccundum autem quod
refertur ad acturn generationis. e:-.t
ick,t

nidad de personas. fu l/llc e-. )utcr.\1- 11li.\111u dicha y la cual


es jl!iacirn y :-.cgn que tatnbin :-.e
n1ani!icsta por la prucc..,it)n tcn1-

nidlul en

poral. ) l/lfl' l/llicrc 111ostrur )(1r /u


1culog(a el e.\J/ritu. e-.;to e:-.. e-,to

que en Dios llamarnos Espritu


Santo: y de (/lll; 111odo !u /11::_ lle fu
ho11dud. eslu es. el Hi_o) el Espritu Santo. Jroccdcn del hie11 .\il11J/t e i11111atcriul. t/llc /J'r111u11ccc11 a
pc-,ar de todo en el cora:_(!l.
Lo que parece -,er contra la raL.n de las co-,a..; inferiore-,. porque
Ju que procede no permanece en lo
que -,e procede.
Pero. en contra: 111 El bien es
non1bre l'sencial. pero la c-;encia ni
genera ni e:-. generada: por eso. no
ha: propagacin del hien.
(2J .Aden1..,. qu ..,ignit!ca por
el corazn. se pregunta.
Ade1n-... cabe invc-,tigar lo
que -,ignitica por el corazn".
( 31 Aden1'.-.. parece inconveniente el ejemplo de la luz. porque
la luz no e-, substancia. n1as la-,
per~ona~ son -.;ustancias existentes
de por s. y a-... ~on n1alan1cntc signilicad<b por la luL.
1 11 Y ha) que decir respecto
a lo prin1ero. que el hien aqu '.-.C
entiende por la natura\e;_a di\'ina.
~cgn que ella est en el Padre.
Principio de la generacin. porque
el Padre genera por el poder de la
naturaleza. que tan1bi11. -,cgn lo
que es con-,iderado por :-. n1i'.-.n10.
e-, lo ab..,oluto \ e ... t en Jo.., tre:-.. -.egn sin cn1harf!O. que est referida

\nak' lk Ll l-;1L11lwd dL Tl'11lnga


\,l[

IJ\:

cuad1.-r11(\ 1

PoJ1tiliLi;i L:ni\cr,1JaJ Cattlica dl' Chile

<ihril _2()(1:\

pp 37 1 !Y

IS~\'

1Ol

1)(1(19-3:'9(1

tantum in patre et dicitur ad aliquid.

al acto de la generacin. ella est

sicut ctian1 dicitur de potcntia


gcnerandi.
Quod
ergo ohicit.
quod cst e~sentialc non1cn bonun1.

solamente en el Padre y est diL'ho en relacin a otro, del n1i:-.n10

dicen<lu1n: quod verun1 cst. ta1nen


4uia ...,gn1llcat csscntian1 concreti\'c

modo 4ue se dice de la potencia


generante. Lo que por consiguiente
se objeta. 4ue el non1bre esencial

in >L1ppmito. [et[ ideo polsl trahi

es el bien. hay que decir: 4ue es

ex adiuncto ad supponen<lun1 pro


pcr:-.ona. :-iicut clicitur etia1n 'deu:-.
de deo'.

\'erdadero a pesar de 4ue significa


esencia en concreto en su -,upue:-.-

1~1

diccndun1.

Ad
sccunclun1
quod qu1<1 process10

affectionun1 \el cogitationurn cst


a

cordc

Respecto al segundo. hay

que decir que la procesin de los

:-.igni!icandun1
i 111 n1ateri ali taten1
divinac generationis a:-.sin1ilatur

afectos o pensa1nientos :-.e efecta

di\'ina natura cordi ..... ecunclu1n quod


est in patre prinL'ipiun1 proce . . s.ionis

te. por eso, para significar la inn1aterialidad de la generacin divina

tilii

quia

se asin1ila naturaleza divina al co-

procedunt personaliter a parre et


tan1en n1anent in cssentia sua. ideo
<licuntur nu111e111ia in cor(/e.

razn. segn 4ue es en el Padre el


principio de la procesin del Hijo

spiritus

sancti.

ideo

1~1

ad

et

immaterialiter.

to. por eso. puede ser ton1ado para


:-iuponer a la persona, con10 se dice
ta1nbin "'Dio:-i de Dios ...

et

a partir del corazn inmaterial men-

y del Espritu Santo. y por4ue proceden personalmente del Padre y

1.11 Ad tcrtium dicendum. quod


lu1nina pon i t non ad den1onstrandun1
pcrfccti{)!len1
divinarun1

a pesar de todo permanecen en la


esencia suya, por eso se dice: jJer-

personarum. sed ad declarandum

nu11u.:ce11 e11 el cora;.n.

processionen1 fonnale1n

4uia sicut lumen cst de lumine. ita

(3) Respecto al tercero. hay


4uc decir que las luces se ponen no

deus de deo.
Deinde dicit: Erctiam .q11r1111odo

para demostrar la perfeccin de las


personas divinas. sino para decla-

ipsarun1.

n?r1nanserun1
incgre.\sihilia
a
nlansionc in iJso, scilicet corde.
in4uantun1 n1anent in una essentia.
er 111 se!JJSI.\, sccundun1 quod
unaquac4ue
personaru1n
n1anet
in se. et in se ilnice111. sccundu111

rar la procesin formal de mismas.


porque as como la luz es de luz.
as tambin Dios es de Dios.
Luego se dice: Y tambin de
qu 11/0(/o per1nanece11 sin

salir ele

la 111a11si11 en el n1isn10, es decir.


en el corazn, en cuanto pcrrnaneccn en una esencia. y en.\/ 11is111os.
segn que cada una de las personas pern1anccc en :-.. " ,.,cerersa,

\/heno .\In i.;110

quod liliu' e't in patrc et pakr in


!llio. qua111Yis una persona procedat
ab alia coaetcrna pullulatione.
quia generatio filiu1n non praecedit
ncc spiratio spiritun1 :-.anctun1.
quia non e't exitu' Je potentia ad
actun1. et etian1. quon1odo /csus
supersuhsranrialis. quantu1n ad
divinitaten1. esr jcrus suhstantiu.
n1anens 111 \'triratihus luonanue
naturae. scilicct ver1 corpor1s
et verae an11nae. <!! l/ll(Jl'Clll11JUC
ali a
<!Xj7J"l'SSO
ah
clocuiis.
canon1c1s
In
scripturis.
ide't
la1u/anrur a nohis in Tlzeo/ogicis
lnpotrposib11s.
Sed videtur. quod Je verbo
incarnato non pcrtineat detern1inare
ad librum illum. Quac en11n
divcr>i' principiis concluduntur ve!
detern1inantur. non sunt eiusden1
doctrinae. ita quod si eadcn1 etia1n
conclusio per alia et alia principia
demonstretur. pcrtinet ad diversas
scicntias. ~icut 4uod terra sit
sphacrica, <len1onstratur a naturali et
ab astrologo per diversa principia:
sed incarnatio verbi et distinctio
personaru1n
non
dctern1inantur
eisdcm principiis. quia Jistinctio
personarum
determinatur
per
aeternas.
relationes
incarnatio
autem per operationcs quasdam
temporales: ergo videtur. quod non
pertineant ad eandem doctrinam.

'cgn que el Hi.io est en el Padre


y el Padre en el Hi,io. aunque una
persona procede de otra por la proJagacin cocterna. porque la generacin no precede al Hijo ni la
espiracin al Espritu Santo. por4uc no es un paso de la potencia
al acto. y tan1bin. co1no Je.\ls .\upracsencial en cuanto a la di\'inidad e.\! cons!ituit/o en .\Ir rca/il/od
.\uhstanciol. pcrn1ancciendo en la.\
l'trda(/ts de la natur(f/e::.u hu111anu.
es decir. de cuerpo verdadero y de
a!Jna verdadera. y tollas /(Is otras
cue son expresada.\ uJr las n1/ahras. esto cs. en lo:-. libros cannicos. son (l/ahu(/o.\ de nosotros en
Tht(J/(Jgilis hyJ()f_\'fJ(J.\ihu.\.

Pero parece 4ue acerca del


\'erbo Encarnado no corresponde
detern1inar a a4uel libro. A causa
de di\ersos principios se concluye
o se detern1ina. no son de la 111is1na doctrina. a~ 4ue si tan1bin la
n1isrna conclusin por los otros )'
los otros principios es dcn1ostrada.
pertenece a ciencias diversas. as
con10 el que ta tierra sea esfrica
es dc1nnstrado por el f:-.ico y por
el astrlogo por di\crsos principios: pero la encarnacin del \'erbo y la Ji,tincin Je las personas
no 'n determinadas a partir de los
mi,mos principios. porque la distincin de las per;;.,onas est~t detcrn1inada por las relaciones eternas.
la encarnacin. sin en1bargo. por
ciertas operaciones ten1porales: por
consiguiente. parece. 4ue no pertenecen a la 1nis1na doctrina.

.-\11ak~ d.: la ..;l'llltad Lk Tt:ulo_2a


\'ol LIX

Cua<lernn l

Pontitic1a l"ni\l'r>.idad Catlica de Chik

ahril ::'OOX

Et <licendum. quod cum


incarnatio
verbi
conveniat
convcnienter
singulariter
ti 1io.
dctcrminatur Clll11 aliis proprns
personarun1: detern1inatur en11n
per eade1n principia in co111n1uni.
quia per relationes aeternas et
<listingucntcs personas: tiliu~ enin1
cadcm tiliatione est ab aeterno
tilius patris et ex tempore filius
1natris et ca<le1n personalitate est
liic Ueu .. , et hic hon10. et si addantur
quacdam etiam principia propria
a<l detcnninatinnen1 incarnationis.
non est inconveniens. quia quac
detcrn1inantur in eaden1 scientia.
bene possunt differre in principiis
proprn s.
Dein<le <licit. quod i11 lihro De
c/i\inis 1101ninihus dctern1inavit.
deus <licatur honus.
ljlfOIJ10lfO
et cctera afia quae pertinent ad
i11telligihi/cs
ele i-1101n ina tiones.
quae scilicet in intellcctu suo non
cxprimunt aliquo<l sensibile.
Deinde dicit. quod in Srn1bolica
theo/ogia dcter1ninatae sunt dei
nominationcs. quae transumuntur
a sensihi!ihus in dcum . .'.icut quae
s1111t c/hinae ./ornuu.:, qua e jigurae:
et sumitur pro eodem hic forma
et ti gura re. sed diffcrunt ratione
pcr interius et exterius: non enin1
sumitur pro forma substantiali: et
sirniliter de omnibus aliis quac de
deo '.'.yn1bolice dicuntur.

pp. 37 119

1ss:....

103

00h9-.~59h

Y hay que decir que la encarnacin del Verbo conviene singularmente al Hijo. convenientemente
est determinada con las otras propiedades de las personas. determinada tambin por los mismos principios en comn. porque por las
relaciones eternas y distinguiendo
las personas: el Hijo. pues. por la
misma filiacin es desde la eternidad Hijo del Padre y a partir del
tiempo Hijo de la madre. y por la
misma personalidad es aqu Dios
y aqu hombre. y si son agregados
tambin algunos principios propios
para determinar la encarnacin no
es inconveniente. porque lo que
est determinado en la misma ciencia. bien puede diferir en los principios propios.
Luego dice que en el libro De
liii;nis nonlinihus ha determinado
de qu modo Dios se llama /,,,cno.
y lo dems que pertenece a las inteligibles de110111i11acio11es de Dios.
a saber, que en su intelecto no expresan algo sensible.
Luego dice que en Srn1holica theologia son determinada' las
denominaciones de Dios. que son
transmitidas en un sentido metafrico. desde lo sensih/e en Dios.
as como que son jr1nas cfirinas.
que figuras. y se toma por la misma forma aqu y figura en re. pero
difieren segn razn por lo interior
y exterior, pues no se toma por forma sustancial ]1 111 y semejantemente
de todas las otras que son dichas
de Dios en un sentido simblico.

Dcindc
n1onct
CUl11.
Ut
con'.-.ideret.
quomodo
inferiora
non1ina habent piures vern1011cs
quan1 pruna non11na. quia 111
thco/ogicis

flyJoty)(JSihus

libro de (/il'inis

110111i11ib11s

et

111

usus est

/hlUciorihus scrn1011ihus qua111 in

libro de .1r111/Jolirn rheologia. Et


huius ratio est. quia quantu111 nos
111ag1s 111 Sll/N!riora extcndi1nus.
tanto
scrn1011e.\
i11telfigihilir11n
111ag1s contrahuntur et decurtantur
consn'ctihus nostris. Et ideo in
hac doctrina in qua cxtcndin1us
nos. quantum possun1us. 111 1psan1

e1ninentian1

naturae.
non invenirnus nec etia111 paucos
.1,ern1ones. quos de ipsa aftirn1arc
possin1u~. sed on1nino i11\e11i111us
ibi pcr/l'cta1n irrario11ahilitate111 et
i1n1rude11riu111, quia cun1 intellcctus
noster nihil determinate in ipsa
a-..piciat. non pote~t expri111ere per
ali4uas aftirmationcs. sed tantum
per negationes. et ideo haec ~cien tia
tantu1n negationibus co1npletur.
Dcindc
ponit
modum
negationun1 per oppo~itione1n ad
n1odun1 affirn1ationum: et pri1no
ponit 1psu111 1nodun1. secundo
n1ovet quanda1n quaestione1n et
sol\'it. ibi: Dicis aute111 etc.
D1cit ergo primo. quod ll1
affirmationun1 tractatibus incipiens
a .\uperiorihus. quanto 1nag1~
descendehat.
1nag:1s
(filatahat
scrn101rc111
SUUill
sccundun1
proJortio11e111 rerun1. quac 1nag1s
n1ultiplicantur.
quanto
n1ag1s

Luego. lo c_xhorta a l. que


considere de qu 111odo lo" non1bre~
inferiores tienen 1ns palabras que
los no111bres prin1eros. porque en
111eologicis hy)(JfYJ'osi/Jus y en el
libro !Je clhini.\ non1i11ihu.; el uso es
de 111e11os /)(lfulm1s. que en el libro
de Sy111bolica thcologia. '{ la razn
de ello e~ porque cuanto n1:.s nos
extende1110'\ en los superiores, tanto
nus las palahras efe los intc/igihles
\"l' contraen y abrevian u1ra nuestros conctJtos. Y. por eso. en esta
doctrina en que nos extende1nos.
cuanto poden1os. en la 1nisn1a en1inencia de la naturaleLa divina. no
encontran1os tan1poco pc.icas pulahrus, que de la n1isn1a poden1os atirrnar. Jero enteran1ente e11contrun10.\
all 111 >cr/('cill irrncionahiliilail e
in1Jr1ule11cia. porque con10 nuestro
intelecto nada mira de modo detern1inante en ella n1i:-.n1a. no la puede
expresar por algunas atirn1aciones.
~ino ~olan1ente por negaciones. )
por eso. esta ciencia est repleta de
negaciones.
l."uego pone el n1odl) de negacione~ por oposicin al n1odo de
atinnaciones: y prin1ero pone el
1noclo n1is1no. segundo plantea una
cuestin que luego soluciona all:
Dices. sin e111hargo, etc.
Dice. por eso. prin1ero que en
los tratados de las afirmaciones con1ien1,an a partir (fe /(Is s11Jeriores.
cuanto n1s tle.\cc1u/(a. tanto n1s
\ll t!iscurso se (/if([taha. segn la
proporcin de las cosas. que ms
se n1ultiplican cuanto n1s se <lis-

~.11alc~ de i<l FaLultad de Ttulu.0:1<1


\'PI Lt:\

Cuad.:rrl\1 l 2

Puntiticia ln1\cr~1Uad Cau1lica de Chile

abril 2()0S

pp. 37-119

JSS'.\

105

00h9-_~_'i96

elongantur a prin10. et proprietate:-.

tancian <le lo primero. y las propie-

carun1

nohis

dades -;uyas nos "iOn 1ns conocidas

pr11narun1.

que las propiedades de las prime-

sunt

4uan1
Sed
1111111'

n1ag1s

notac

proprictatc:-.
in

quibus

ras. Pero en las negaciones. de las

a\'ccn(/inut.\

cuales ahora C3 la intencin. asce11-

negationibus. de
cst

intentio.

illis

la.\ cosa.\ in/l'riores a


las supcriorc_,. de...,cartando todo de
Dios: y. por eso. segn que ascenLicn103. nuestro di.\c11rso .\e contrae. esto cs. se abrevia. porque

comprehendimus: et ad ultimum.
quando 01nnia rc1novcri1nus. totu.,

pocas son las que <le ellos compre11Jen1os: y por ltin10. cuando

scrn10 erir sine 1oce. quia uni<!tur

todo hemos descartado. todo dis-

ci qui cst i11e//hili1. scilicet deo.

curso .\er sin ro:. porque se une

Et proptcr hoc hace scicntia dicitur


1nystica prac aliis. 4uia in occulto

al 4uc es i11e/hlc. es decir. a Dios.


'l por eso esta ciencia es l lan1ada

tenninatur. de quo non pos:-.un1u-;

111stica en co111paracin con otras.

on1nihus rcn1otis aliquid decenter

porque se termina en lo oculto. de

afli rmare.

lo cual. cuando todo es descartado

Dcindc
quaerit. quarc
1n
affirrnationibus oportet 1nc1pere a

no po<len1os. decentcn1cnte. afir1nar algo.


I~uego pregunta por qu se
debe co1ncnzar con las atirn1aciones ~obre las '.-.Uperiores y en la:-.

uh

in./criorihus

lll

\'llfJl'rzoru.

ren10\cnclo on11lia a deo: et ideo.


sccundurn 4u0Li asce11Ji1nu.;.,. sern10
nostcr conrruhir11r. idcst brcviatur.
quia

p<lllca

sunL

quac

de

superioribus et in negationibus e
conver-;o. et solvit. ibi: Quonicun

hoc <!te.
Quia

cu1n

con\cnientia

lcn10.\ le.\de

negaciones proceder por el con-

4uando

trario: y soluciona all: Puesto que

aliquid volumus poncrc de <leo.

sit

causa

affirn1ationis.

f)(JS!Ofl('}}/'

esto. ere.
Ya que la conveniencia es la

aj/irn1atione111 sun'rpositi1un1. quia

causa de la atirn1acin. cuando algo

nihil aftlrmamus de iP"' secun<lum


quod est. sc<l nominamus ipsum

querc1nos poner de Dios.

qui es! SlfJJ<!r

OlllllCIJI

lfllC

esui

Liicit

ll<! roda l~/irn1aci11. la a/ir1nucirJ11 sobrepuesta, porque nada

Philosophus. quod sibi supponitur.

atinnamos de l 1nisn10 ':'.iegn lo

oponet

yuac

que l es. pero lo nombrarnos a l

1nagis sunt sibi propin4ua. l-'~t quia


negationi:-. causa est <listantia \'el

mismo por el nombre de lo causado suyo. co1no dice el filsofo_ lo

no1n1ne

su1

causati.

1nc1pere

ab

ut
his

diversitas. ea quae 111agis di.\tant oh

encill1a

4ue se supone. lehe iniciarse desde aquello que e..., 1ns cercano a
s mismo. Y porque la causa de la
negacin es la distancia o clivcrsi-

.-\/hcrto ,\,Jut;n(!

ipso, oportet ab eo prius removcri:


deus eni1n 111ogis est rita et honitas.
q11w11 sir aih l'e/ tapis: unde illa
prius de ipso dice re oportet. Er
nzagis non est crapula et n1agis
non e~t insania. idcst haec 1nagis
ren1ovcntur ab ip~o. q1u1111 11011
llicitur ncc inte/ligitur. idest quan1
removeantur ab co dicibile vel
intelligibile. quae 1nagis sunt sibi
prop1nqua. et ideo illa prius sunt
neganda.

dad. lo que n ms dis11111re de f:'


mismo, debe de l primero descartarse: Dios. pues. es 1ns iilla y
honllacl que scu aire o Jiellra; <le
donde aquel lo primero de l mistno debe decir. Y nus no es unu
horrachera y nus 110 l'S insensate;.,
es decir. esto ms se descarta de l
mismo. que no se llice ni ,.e enticnlie. esto e ..... n1..., son <lcscarta<los de
l lo decible o inteligible que ms
cercanos a s. son y. por e ... o. aquello prin1ero se debe negar.

\nalc'' de l<i !-adlitad de Tl'\llP~a


\"ul 1.1.\.

C11ad.:rnu l 2

ahril 2(l(IH

CAPITULC\l Ql'.ARTU\l
Dicinuts igitur etc. Hic incipit
ponerc prirno \Ut1n1 tractatutn. 111
4uo intcnJit LHnnia rcn1overe a
deo. Et <li\iditur in duas partes: in
pri1na rctnovet ah ipso scnsibilia.
m secunda intelligibilia. quinto
capitulo.
ibi:
Rursus
en1tc111
ere. Et hace di,isio trahitur e\
rubricis capitulorun1: potcst auten1
artiticia\ius di\idi hoc modo quod
in prima parte poniL sine quibus
non c:-.t dcus. in secunda ostendit.
4uac non sit dcus. ibi: ncquc
cornts etc.
Dicit ergo pr11no: Ex quo
oportet ire in divinan1 caliginern
pracc\icto modo. dici11111s -AUA
TRANSLATIO: dicamus-. quia hic
incipit suun1 tractatun1. quod dcus.
qui est 01n1liun1 causa et suJer
01111110. 11011 csr ';111c suhstontia
11c(uc

sine

ncquc

sint>

,ira

Jll'(/lll' sine

Pnntit1L1;1 {1111\r,idad

rurio11c

1ne11tc, qua1nvis is ta non


po'isint aftirn1ari de ipso: non eni1n
est sine his. cun1 forrnaliter ah ipso
i-.ta proccJant.

pp.

J"7-] ]lJ

Cab\li~-a Lk Chik

IS'-,'\.

107

()l)(ilJ._;_.:;!J(,

CAPTULO CUARTO
f)ccin1os. os/ /Jites. cte. /\qu
co1nicnLa el autor a poner pri1nero
su tratado. en el cual intenta descartar todo de Dios. Y est di\ idido en dos partes: en la primera
descarta de Dios todo lo sensible:
en la segunda lo inteligible. el
quinto captulo. all: Por el contrario, sin c111hargo. etc. Y esta di\'isin es extrada de la~ rbricas de
los captulos: puede. sin e1nbargo.
artificiosamente ser di,ididu de
este modo. que en la primera parte pone sin las que no es Dios. en
la segunda 1nuestra. las que no sea
Dios all: ni cuerpo, etc.
Dice. por eso. primero: Desde
lo cual debe entrar en la tiniebla
di\ina. de modo predicho. decimos
-otra traduccin digan1os- porque
comicrlla all su tratado. que Dios.
Quien es causa ele todo y csr encitna le roe/o, 110 es sin substancia
ni sin iicfa l'ic/a ni sin ra;,n ni sin
111ente. aunque esas no pueden afirrnarse del 1nis1no: no es pues sin
estas. co1no fonnalrnente <lel n1isn10 esas proceden.

4.iho'fo :\l<1t.:1111

\'el
secundun1
pr1111an1
divisionen1
potcst
dici.
quod
per hoc
ren1ovct condiciones
sensibiliun1 a deo: es-.e en1n1 sine
sub~tantia cst condicio accidenti:-.
et esse sine vita inanin1atorun1. et
similitcr patet de aliis.

Dein<lc secun<lu1n divi~ionen1


secunJarn re1novct ab eo. quac
non cst deus. et prin10 sensibilia.
quia niag1s distant ab
1p:-.o
secundun1 artcn1 traditan1. :-.ecundo
intdligibilia et ;piritualia.
Rursus a11ten1 etc.

ihi:

Dicit ergo prirno. quod deu.;.


nctuc es! corpus neque .figura
!lt(/l/l' _/orn1a. Forn1a pote\t
hic
sun11 dupliciter: aut secundun1

() :-.egn la prin1era divi:-.in


puede ser dicho que por esto descarta las condiciones de lo semible

de Dio-;: . . cr. pues. sin -..ubstancia


es condicin del accidente y ser sin
vida es de las cosa:-. inanin1aclas. y
de n10Jo sen1cjantc se hace patenle
de otro".
l~ucgo. segn la JiYi-.in segunda Jc.;.carta lo 4ue nn es Dio\.
y prin1ero. lo sen-;ihle. porque 1ns
dista de l. segn el arte tra~tniti
Jo. -,egn lo inteligible y c:-.piritual
all. Por el contrario. sin en1hargo.
('/('.

Dice. por e-,o. prin1ero que

extra.

Dios 110 C.\ cuer10 ni jiguru 11i j(JrFortna puede cntender..;c de


doble n1anera: o ..,egn lo que es la
for111a de n1ateria. lo que e:-. \olo en
la:-. cosas sensible:-.. y as la forn1a
difiere de la tlgura. o -.;egn lo que
C\ en la cuarta especie de la cuali<lad1'1. )' as forn1a y ligura . . on
la 111i-,111a realidad y <lifiercn segn
la ra1.n. poryue la ligura ) 4uc

forn1a aute1n dicitur pcr respectu1n

dice el lmite de cantidad. est di-

ad

cho por la relacin con lo exterior:


la forn1a. sin en1bargo. :-.e dice por
relacin con lo interior. segn que
da algn ser a aquel en que est:
las tiguras pues son forn1a:-. artillciale:-..
Y ni es en un lugur. a:-. con10
en un continente. del 1nodo co1no
lo :-.en:-.iblc cst< en un lugar. ) a que
a pesar de todo en to<las partes es
1-J as con10 todo lugar contenien-

quod est forma materiae. quod est

tantun1 in :-.cnsibilibus. et sic diffcrt


re a llgura. aut sccundurn quod est
in quarta specie qualitati\_is_ et sic
for1na et figura sunt iden1 re et
Jitferunt rationc. quia ti gura. cun1
dicat tcrrninatione1n quantitatis.
dicitur per respectum
intra.

secundum

ad
quod

dat

aliquocl esse ei in quo est: llgurae


enin1 sunt fortnae artiticiales.
iVeque in loco est sicut in
continente. quon1odo sensibilia sunt
in loco. cutn tamcn ubique sit sicut
on1nen1 locu1n continens. ne(ue

..\RISTOTFLFS, Cur1l'.nri'111 S 10.-\11-21.

1nu.

-\11;ik-, lk Li Fa1.:lllt;id de Tcdlo).Ci'a


\'il LL\

CuadL'l-1111 I

abril

\1su corporco lll'l/lfl' toc!lllll


.1cmihilc111 /111/Jcr. quia non habet
ali4uan1 tangihilcn1 qualitatctn: et
per ho..., Juos \ensus Jat intelligere
on1nes alios tneJios: unu-, enin1
horun1 C\t 111a'\1111e spiritualis
et alter rnaxin1c n1atcrialis intcr
l'il/etur

\t'll'.-.ll'.-.. ,'\''C(jlfl' .\CJlffllr ({Cfl/ lll'jlll'

in potcntia. lll'/Ul'
i11orlinorio11c111 lzuhct \icut entia
in1perfccta. ut rnonstruosa. l/l'(/lft'
l!ahcr rurhariunc111 cau:-;a <_H1111iu111
ut pcrturhota a n1utcriu/ihus
fhtssionihus. ita 4uoJ per ali4t1<l:-.
pass1ones
Jebilitetur
in
su1s
operationibus. llt'fl!C i1nJotens e\t.
suhicctu scnsihilihus cosihu.\, sicut
materia eflicitur impotens separata
a forn1a pcr actioncs :-.ensibiliurn.
\'el <licatur. quod
primo
ren10\ it a Jeo corporalia et
clispo"'itioncs eorun1 et po...,tea
sen'.'libilia et nunc intcnclit ren1overe
dcfcctus sensibilium. et primo
defectum in appctiti,a quantum ad
passiones innata"i. et :-.ic re1novet
i11ordi11otionc111, ve\ quantun1 aJ
pas-;ionc-; illatas. et sic ren10\et
111rhatio11e111, et quia ncquc ctia1n
sibi inferri possunt. remo\et. quod
non e..,t suhiccru., ca.,fhus el quod
11011 es! i111potcns: casus enin1 e\t in
non-intclligibilihus. fortuna vero
in rationalibus tantun1. 1\lc(lfc cst
i11dige11ria /11111i11is corporali.;;: pcr
hoc rcr11u\ct dcrcctu111 in cogniti\a:
\'i"ill-" enin1 inter -.;cnsus nobilior
e"it. cuius pcrfcctio est lun1en.
\'cnsihi/c

c_\f

PurnitiLi;1 L'111\c1-,idad Cah-iliLa Lk Chik


~()(J:-;

pp 3- l ll/

!SS'\

109

!HlfilJ._~:'\9(1

do. y ni se 1e por la \'i..,ta corprea


y ni tiene tacto scnsihlc. porque no
tiene una cualidad tangible: y por
estos dos sentiJos da a entender to
dos lo.., otro" nieJios: uno Je estos
es n1\i1nan1ente e..,piritual y el otro
n1\.irnan1ente n1aterial entre los
'.'>entidos \' ni -~e siente en arto \' ni
es scnsih/c en potencio ni tiene un
dnorde11 como los entes imperfec
to\. con10 los 1non:-.truoso'.'I, ni tiene
tur/Jaci<5n la cau..,a de toJo cun10 lo
Jcrturhado f)(Jr las utsiones 111ateriales. as que por algunas pasiones se debilita en sus operaciones.
ni es i1nJote11re ..\11jcto a los casos
sensihles. <1.\ con10 la materia es
itnpotente. separaJa Je la forn1a
por acciones de lo sensible.
O se dice que primero des
carta de Dios los corporales y las
Ji..,po'.'licione:-. de ello'.'.. y luego los
.\ensibles. y ahora intenta descartar
los defectos de I"' sensibles.) primero el defecto en lo apetitivo en
cuanto a las pasiones innatas. y as
descarta el le.\orle11, o en cuanto
a la\ pasionc"i ilatas. y as descarta
la turhacin. ) porque ni tan1bin
a s rnisrno pueden ser inferiJos.
descarta lo que no est sujcro a los
castui//adc.1, ) lo que 110 es ifllfJlJrcnrc: casualidad. pues, est en lo
no inteligente. fortuna. en verdad.
en los racionales solarnente. /V'o es
la in(/igc11ciu (fe /11:. corporal: por
esto descarta el defecto en lo cog
noscitivo: la 'ista. pues. entre los
sentido.., e~ ms noble. cuya perfeccin es la luL.

A!hi'l"TO _\fu-..;11n

Et postea removet defectm


corporaliun1 con11nuniter dicen~:
nelue ,uriationcn1 in accidentibus
neque corrllptione1n in substantia
Ulft
dilisionenz
continui
a11t
Jri,arionen1 forn1ae a n1ateria vel
naturaliun1 habitum aut >assioncn1
ab extrinscco. pcr quatn suscipiat
peregrinas i1npressiones. uut./f11.ru111
per actioncn1 contrariorun1. e.x
4uibus componitur. in invicem. vel
per mutationem de dispmitione in
dispositioncrn sccundun1 aliquan1
spccicm 1notus. Et in tinc colligitur.
quod nihil de se11sibilibus 11cquc
/111/Jct. scilicet dispositionis vel
defectu:-.. neque est sicut re.., ipsae
etc.

Y despus descarta el defecto


de lo corporal. diciendo cornnn1ente: y 11i \'({l"i({cirJn en los accidentes y ni corrupcSn en la sub-.tancia o (il'isirSn por lo continuo o
ni1aci<)11 de la fonna de la n1atcria
o de los hbitos naturales o pasir11
de lo extrnseco. por la cual recibe
las irnpre<..,ioncs peregrinas. o el.flujo por la accin de Jo.., contrarios. a
partir de las cuales est con1pucsto. alternando. o por rnutacin de
disposicin en disposicin. segn
alguna especie de rnovimicnto. Y'
en !in. se rcsurnc que na<la de lo
,-ensihle tiene. es decir. <le dispo<..,icin o defecto. y ni es as con10 la
cosa rnisn1a. etc.

\nalc>-. Lk la r:lL'llltad d..: Tluln!_.:ia


\'\ll l !.'\

Cu~1dcn111

Pu11t1hL'l<l l'n1\<.:f~1JaJ CJtl'ilica de Chik

abnl 21HI,'\

CA PTTl.lLCl\I QUINTU:\l
Rursus

autc111 asce1ulcntcs
dicin1u.\ tf(. In hoc capitulo inten<lit
re1novcrc a <leo on1nia intclligibilia,
-..icut \ita111 ..... ubstantiarn etc.
Sc<l \i<letur, cuo<l i-..ta non -..int
ab ip-..o n.::1110\'enda.
1 11
Sicut
en 1111
dicit
ab
on1nibu-..
A'.\ISELML'S.
non1inatur deus. 4uae simpliciter
in on1nibus 1ncliu-.. e-..t csse quan1
non e-..sc: sed vita. -..apientia et
huiu-..n1o<li sunt talia: ergo ab istis
debct non1inari <leus, et sic non
sunt neganJa ab ipso.
121 Ad idcm: illud 4uod proprie
convenit alicui, ver1u-.. no1111nat
ipsum et praedicatur de ip"' quam
de co cui non proprie convcnit:
sed. sicut dicit HIERONYML:S '''.
cssc propric -..oli <leo convenir: ergo
e:-.scntia vcl en:-. verius dicitur de
deo 4uan1 de crcaturi...,, et sic, cun1

.lLRO'\l\10 E.11,111/u X\. -t 1CSEL _:;;-t

pp >7 l l l/

111

!SS'\- llllhlJ-J:'LJ6

CAPTULO QUINTO
Por el co111rario ..\ill cnrhargo.
asceJ1dic1ulo deci111os. etc. En e...,te
captulo intenta descartar de Dios
todas las co-..as inteligible.;,. as
con10 \'i<la, substancia. etL'.
Pero parece que esto no se
tenga que <lcscartar ele l 111i-..n10.
( 11 As. como dice Anselmo.
de todo lo 4ue es denominado
Dios. que simplemente en todos es
111ejnr el ser que no seri 11 : : pero la
,ida. sabidura y lo 4ue es de esta
ndole. por eso. de estos debe ser
Jenon1inado Dios. y as no son negado~ de l nii...,1110.
121 Respecto a lo mismo: que
propia1ncnte conviene de alguien,
n1s verda<lera1nente <lenomina a
l mismo y se predica de l mismo que de ello que no propiamente
conviene a L pero as corno <lice
Jernimo. ser propiamente solo
conviene a Dios: por eso. la esencia o el ente ms verdaderamente
es dicho de Dios que de la criatura .

h:".15~1. LltadD

P_ LO\!B:\RDO I Sen! d K_ el.

11011 rerno\'eatur a creaturis. 111ulto


1ninus dcbct rcrno\cri a ere atore.

\' as por4ue no es descartado <le


Ja..., creaturas. 111ucho n1cnos debe

131 Ad idem: cu1 comcnit


aliquid per se. verius convenir ei.

ser descartado del Creador.


( 3 l Respe . .to de lo 111isn10: lo
que a alguien con\iene de por s.

quam cui per aliud crnl\'enit: sed


on1n10. ista co11vc11iunt creaturis
pcr aliud. quia a deo habent vitam
et substantiam. et sic de aliis: sed
<leo con\'eniunt per se: ergo vcrius
dicuntur de deo quan1 de creaturi-,.
et sic idem quod prius.

n1s

ver<laderan1ente

conviene

l. 4ue a quien por algo con\ ienc: pero todo esto conviene a las
criatura'.'! por algo. porque de Dios
tienen \ida ) substancia. ) as Je
otro-,: pero a Dios convienen de

1-+i Ad idem: cum cns dividatur

por s: por consiguiente. n1\ ver-

veriu~

dadcra111cnte son dicho" de Dio:-.


que de las creaturas. y as tambin

in c11s 11ccessc et possibile.

convenir essc ci quod est necesse.


quam ei quod est possibilc: sed.
sicut probar AVICENNA"'. solL"
deus e"t ncccssc cssc. ali a auten1
omnia habent possibile esse: ergo
veriu' dicitur de deo quam de ali is:
et sin1ilis ratio cst <le omnibus istis
nominibus. et sic idem quoJ prius.
15 l
istoru1n

Si

dicatur.

quoJ

res

non1inu1n

verius est in
significant.
non11na

deo.
sed
secundun1 quod huiusrnodi veniunt
in notitam nostran1. et sic vcrius
comeniunt creaturis. de quibus

notitian1 haben1us. et removentur


a deo. cuius cognitio a nobis
non comprehenditur. contra:

per

lo n1isn10 que ante~.


1.+1 Respecto a Jo mismo: como
el ente se di\'i<le en ente necesario
y posible. m~h verdaderamente
con\'icne el :-.cr al que es necesario. que al que es posihlc: pero as
con10 prueba :\vicena. solo Dios es
\er necesario. todas las otras cosas.
sin en1bargo. tienen ser posible: por
consiguiente. n1-, verdaderan1ente
se dice de Dios que de otros: y sernejante e" la ra1n de todos estos
nombres. ) as tan1bin lo 1nismo
que ante\.
15 l Si se dice que la realidad de estos nombres est ms
\erdaderamente en Dios. pero los
no1nbres significan segn que as
lleguen a nuestro conociiniento. y
as 1ns verdaderan1ente con\'icncn
a ]a-., creaturas. de las cuales tencn1os conocin1iento. y es descartado de Dio~. cuyo conoci1nicnto
por nosotro3 no es con1prendido.

\1:1lc~ de la FaLultad de Tculd~1a


\111 LL\

Cu<tdcrn(\ 1

.\RISTOTELL~

rr.

;1hril 20(IS

hoc quod ali4uid rnn\cnit \'CI


remo\etur ab aliquo quoad nos.
non se4uitur. quod sin1pliciter ei
conYcniat YCI rc1novcatur ah co.
quia 1nanifestissin1a naturae. sicut
dicit PHILOSOPHUS. quoad nos
sunt ignota-< ergo pcr hoc 4uod is ta
non1ina veriu..., conveniunt creaturi...,
quoad nos. non sequitur. quod
si1nplicitcr a deo re1noveantur.
161 Praeterca. non sequitur:
'caclun1 non cst continuurn sicut
elcn1enta. ergo non cst continuun1'.
ve! 'hon10 non est anin1al -.icut
as1nus. ergo non cst anin1al':
ergo sin1ilitcr non videtur cssc
consequens. s1 deus non e:'lt
sapicntia -.icut -.apicntia in nobis.
yuou 1pse non sit sirnpliciter
sapientia.
Solutio: Diccndum. quod. sicut
dicit Amclmus. res signiticatae per
huius1nodi non1ina non ren1oventur
a deo. sed vcrius sunt in ipso
quan1 in creaturis. in quas ab ipso
descendunt. et in ipsis sunt quaedarn
in1ag:incs pritnae vitae et sapientiae
etc.: sed quantum ad modum. quo
signiticantur per norr11na. sunt
verius in creaturis et re1noventur ab
ipso. Nos enin1 in1ponin1u:-. no1nina.
secundum quod conc1p1mus de
rebus in intcllectu. quia \Crbum
1

Pnnt1tic1a L'ni\cr~1dad Catlica de Chik


3'7-1 )t;

113

!SS'.\ 1Hlh!J-.'<'9h

por el contrario: por e-.to que algo


conviene o es descartado de algo.
en cuanto a nosotros. no sigue que
sin1plcn1cntc a l le conYenga o sea
descartado de l. porque las cosas
n1anife:-.tsimas de naturaleza. as
como Jice el filsofo. respecto a
nosotros. :-.on desconocidas: por
eso. estos no1nbres 1ns verdadera1ncntc convienen a las creaturas
que a nosotros. no se sigue que
simplemente se descarten de Dios.
16) Adems. no se sigue: .. el
cielo no es continuo as con10 los
elen1entos. por eso. no es co11ri1111u111 ... o et hon1bre no es un an1111al as co1no el asno. por eso. no
es animal": por eso. sin1ilarn1ente.
no parece ser consecuente si Dios
no es sabidura as como la sabidura en nosotros. que l mismo no
sea simplemente sabidura.
Solucin: Hay que decir que.
as como dice Anselmo. la realidad
significada por estos no1nbres no
se descarta de Dios. pero ms verdaderamente es en l mismo que
en las creaturas. a las cuales de l
desciende. Ji en ellas n1ismas son
hasta cierto punto imgenes de la
si Ja primera y de la sabidura etc.:
pero en cuanto al modo. porque
"'n :-.ignificados por los notnbres.
-.on ms verdadera1nente en las
crcaturas y son descartados de l
nlisino. '.\Iosotros. pue:-. in1poncrno~
los non1bres. o segn lo que concebimos de las cosas en el intelecto.

. .\Jc111,/1_,11, u 11/LJLJ3h9-1l1

porque el verbo es el anuncio de


la inteligencia. con10 dice el Dan1asceno. La ciencia. sin c1nbargo.

est
nuntius
intelligcntiac.
ut
dicit DAMASCENUS'". Scicntia
auten1 nostra cau~atur a rebus.
et ideo non11na signiticant pcr
n1odu1n rcrun1. a quibus accipin1us

nue~tra

es cau\ada de~de la.., cosas.


y por eso. los no1nbrcs signihcan
por el n1oclo ele las cosas. a partir

scientian1. ve! cun1 con1positione


ve! cum tempore ve! sccundum
alias condicione~. et sic nullo 111odo

de las cualc~ accptan1os la ciencia. o "'egn con1posici(111 o segn


ticn1po y segn alguna\ otras con-

deo conveniunt. Et ideo dicit. quod


quan1vis on1nis paternitas a patrc
cae le'." ti derivetur-i-~. tan1en hoc

diciones. y as de ningn 1nodo


con\ienen a I)io\. \' por eso dice

nornen 'pater' fan1iliarius ~ignitlcat


paternitate1n. quae est apud nos.
Ve! potest dici. quod nec etiam

que toda paternidad se deriva del


Padre celestial. a pe"1r de que este
notnbre "'padre" significa n1s familiarmente la paternidad que se

quantun1 ad re1n ipsan1 ~ignilicatan1


vere possunt ista dici de deo. In
01nni eni1n praedicatione oportct
aecipere id quod subicitur. et id cui

da entre nosotros.
O puede decirse que no ta111-

bin. en cuanto a la co'.'>a n1isn1a


signi!lcada en verdad, se pueden
esta\ cosas decir de [)ius. r~n toda

subicitur. quod sit in ipso et habeat


aliqua1n
co1npositione1n
cun1
ipso. et oportet iterum aecipere

predicacin. pues. debe aceptar'e


aquello que est sujeto. y aquello

proportionem
subicibilitatis
lI1
subiecto et praedicabilitatis 1n
praedicato. quia non on1ne de on1ni

a quien

e~t

sujeto. 4ue sea en l


n1isn10 y tenga alguna co1nposicin con n1isn10. y otra ve; debe

praedicatur: sed in deo nulla est


compositio et ideo neque aliquid
in alo vel sub alo. et ideo ipsa res

aceptarse la proporcin de la subjetibilidad en el sujeto y de la pre-

di vi na cxcedit omnc1n proportionen1


subicibilitatis et praedicabilitatis.
et propter hoc vere et proprie non

dicabilidad en lo predicado. porque


no todo de todo es predicado: pero
en Dios nada es con1posicin y por
e'\o ni algo en otro o bajo otro. y
por eso. la 1nis111a cosa divina e\-

potest de deo formari propositio.


sicut probat COMMENTATOR in

cede toda proporcin de subjetibilidad y predicabilidad. y por eso.


en verdad y propiamente no puede
de Dios forn1arsc una proposicin.
as con10 prueba el ('01J1c11tarisra

JOH.\,-~<ES

Ef

.~

.15

D.\\J..\SCF'.\O. De Fufe

or1!1

11 '--_i_.:;

:.\n;ik, de la /;i,ultad de fcll]tlt'.1-a

\'ul 1.L\

Cu:tJenH1 1

P(Hl!i!icia l"ni\1..r,idad Catt'llit;i de Ch1k

abril .:'.()OK

XI METAPHYSICAE. sed utimur


loquentes de ipso accommodatis
vcrbis et signilican1us iden1 111
subiccto et praedicato-1--1-. et non est
aliqua differentia rei. sed tantum
in modo intelligendi. qui fundatur
in respcctu ad extra. Linde patet.
quod
nihil
neque
secundum
1nodun1 non1inis ne4ue secundu1n
rem potest proprie praedicari de
deo et propter hoc omn1a ab ipso
verius 1-c1nuYcntur. Llncle clictun1
est in CAELESTI HIERARCHIA
11 CAPITLILO. quod negationcs in
di\'inis sunt \'erae et afllrn1ationes
i ncon1pactae.
11--+ 1 Et secundum hoc patct
solutio ad quattuor prima.
151 Ad quintum diccndum.
quod aliquando id quod est in
notitia nostra. npponitur ad id
quod cst sccundu1n naturan1.
4uando ea 4uae sunt posteriora in
natura. sunt priora quoacl nos. et
tune. 4uod est secundurn nostra1n
notitian1. est secundun1 quid et non
potest in ferre. quod est simpliciter.
Sed secundum quod notitia nostra
communiter clicitur. prout claudit
in se illud quod cst notum nobis et
a priori et a posteriori. tune potest
inferri simpliciter e.\ eo quod est
secundu1n notitian1 nostran1: 4uod
en1m nullo modo cognoscitur
ne4ue cognoscibile est a nobis.

\\'ERROCS. A!t1t11h11i1

<1

111 121 1..omrn

pp. :;7-119

115

!SS'\ ()flh9-_1:'9h

en el XI de Mctaj(.1ica. pero usamos. hablando del mismo. palabras


acon1odadas y significamos esto
mismo en sujeto y predicado. y no
es alguna diferencia de co'.'<a. "iino
solan1cntc en el n1odo de entender.
que se funda respecto a lo exterior. De donde se hace patente que
nada. ni ~egn el n1odo del no1nbrc
ni segn la cosa. puede ser predicado propiamente de Dios. y por
eso todo de l n1s Ycrdadera1nente se descarta. De donde est dicho
en Cat!c.1ti hicrarchia. JI capitulo.
que las negaciones en lo di\'ino
-'ion verdaderas y las afirtnaciones
inco1npactas.
(1- -+l Y segn esto. se hace
patente la solucin a los primeros
cuatro.
1S1 Respecto al 4uinto. hay
que decir que una vez eso que est
en nuestro conoci1niento se opone
a lo que es segn la naturaleza.
cuando ellas son posteriores en la
naturaleza. son anteriores respecto ele nosotros. y entonces. lo que
es segn nuestro conocimiento es
segn algo y no puede inferirse.
que es simplemente. Pero segn
4ue nuestro conocimiento se dice
con1nn1ente. con10 encierra en s
aquello que es conocido por nosotros. y a priori y a posteriori. entonces puede inferirse simplemente de aquello que es segn nuestro
conocimiento: que de ningn modo
'.'.e conoce 111 es cognoscible para

,-:;l)_ :"

1.

non potest a nobis \ignificari per


no1nen.
161 Ad sextum dicendum, quod
cae 111111 habet aliqua1n naturan1
continuitatis et hon10 naturan1
animalitatis: se<l de deo non propric
potest dici, quod habeat a\iquid
neque quod sit aliquid neque quod
insit ei a\iquid. quia in omnibus
talibus signilicatur aliqua di versitas
et co1npositio. quae procul sunt a
deo, et ideo non est simile.
Dicit ergo pr1n10: Rursus
ascendentes
a sensibilibus ad
in te llig1biliadiei11111.1. iJ uod deu s 11011
e.\f ani1na quantun1 ad inferioren1
parte1n. secun<lurn quod anin1at
corpus. neque 111e11.\ quantutn ad
superiorem partem, qui est ocu\us
an1111ae. secundu1n quod 'n1ens
dicitur a 1netienclo': \"el an11na
referatur ad hornincs. mens ad
angelos. ,..'\/eque Jhantasian1 haht't:
COMMENTATOR distinguir hic
duas species phantasiac. 'quaru111
neutra cadit in deun1. Pri111a cst.
quae ex sensibili natura prnno
111 instrumento sensuun1 nascitur
et i1nago in sen'.-!ibus exprcssa
proprie vocatur: altera vero e'.-.t
ipsa quae conscqucnti ordinc ex
praedicta i1nagine forn1atur et est
ipsa phantasia quae proprie sensus
interior consuevit vocari: et illa
prior corpor1 sen1per adhaerct.
posterior vero ammae: et prior.

nosotro'.-.. no puede '.-!Cr sig.nilicado


por no'.-.otro'.-. por non1bre.
161 Respecto al sesto. hay que
decir que el ciclo tiene alguna naturaleza de continuidad y el hon1bre natura\ea de animalidad: pero
de Dios no se puede decir propian1ente que tiene algo o que lo tendr y que algo e"i inherente a ~~1.
porque en todas tales se significa
alguna diver~iclacl y con1pos1cin.
que estn Je.os de Dios y por eso.
no es '.-.etnejante.
IJice. por e'.-.O. prin1cro: Por
t'! conrrario se asce1ule11tc.\ de l<.J'.-.
sen~ible~ a lo intcligihle. (/eci1nos
que Dio~ no es a/Jna en cuanto a
la parte inferior. segn lo que ani111a el cuerpo. ni 1nc11tc en cuanto
a Ja parte superior. que es el ojo
del aln1a. segn que Ja n1ente ..,e
dice respecto de Ja medicin': o el
alma se reliere a Jos hombres. la
n1ente a los ngcles. ,:\li tit'ne jntas/a: el l\J111entarista di'.-.tingue
aqu dos e"-pecies de fantasa. cte
las cuales ninguna se encuentra en
Dios. La primera es Ja que ele la
naturaleza sensible pri1nero nace
en un instrumento <le los sentido~
y es llan1ada propian1ente in1agen
in1presa en los ..,entidos: la otra es
verdadcratncntc ella 1ni~n1a. que
por consecuente orden a partir ele
la predicha in1agen se forn1a y es la
n1isn1a fantasa. que propian1ente
suele llamarse el sentido interior:
y aquella prin1ero al 1.:ucrpo ;-..ien1pre se adhiere y posteriormente, de
verdad. al aln1a: y prin1ero. aunque

\n:il~,

ck I; ];1~ul1,1d 1.k Tcul,1~1,t

\,, 11'\

('u.1ckrru1 1

;ibril

!'1111t1t1,1a l'111\1.'1,j,Licl C.1t\'il1~,1 <.k Cil1k


~(){\,\

qua111\1" in \Cll\U -,it. "cipsan1 non


-.;cntit. po.,.,terior \ero et \t'p"an1
scntit et pr1oren1 1.,LJ\L'pit'. Et
\'cictur
1nnuere. quud
pr1111a
phanta"i:t '-lt '>Cll\ll\ co111111unis et
"eL'Llnda C\l. qua111 L'Ot11111uniter
\'t1can1u1,,, i111aginationcn1. quan1
diftinit Philmophu,, quml c't
111otu:-. a "en:-.u :-.e._undu111 aLtun1
factu< ;~: et ip"e etan1 innuit hanc
difhnitinnen1. Et \erun1 lluiJen1 e"L
fal:-.u111 cst. quod .;,,cn"u" co111111uni-.;
non ... entiat "eip"un1. quia prupriu"'
actus eius est. quod \ideal ... e
\'iderc et quod con1pon1t et di\ idit
scnsibilia. Si t~1111cn \'Olun1u" ip ... un1
1.,al\arc. tune diL'Cndun1. quod
phanta,ia dicitur ab eo quod '"t
videre. 'iccll Jicit Philo,ophu,_ et
tune phanta'iia prin10 n10Jo 1.,un1pta
crit \isus c\terior et ... ecundo 1noclo
1.,un1pta ponctur pro \ irtutihu ...
scnsiti\ is intcriorihus. sicut sen"u"
cun1n1utli\ et irnaginatio..:'-: et tune
planum e'L quod dicit.
,\'cquc oJi11io11c111. qua e est
acccptio per signa et ideo cun1
forn1iJine contrarii. aut rario11en1,
quae resol\it ~igna C.\teriora in
pr1nc1p1a intrin-.;cca es-.;cntialia.
uur inrel/ccflon. qui stat in ip ... a
quiditate rei et principiis prin1i"

\RISTOTLLI:S. [),

1111111111

\LBl-R.Tl_ S \l-\(1'\l'\.

l IL/

]\\'\

11\lh'-L~.;;tJ(,

"e ... ita en el "entido. no se siente ella 111i . . n1a. pnstcriorr11entc. en


\crdad. no -.;olo se :-.icntc a ... 111i"1na. sino tan1bin acoge la prin1era. )' parece "cntar que la prin1era
fantas1'a 1.,ca e 1 ..,l--ntido l'On1Ln \ la
\egunda c1., la que con111111ente lla111an10" in1aginaci611. la que define
el til1.,ofo. que e1., "'el 1no\'in1iento
del sentido -;egn el acto hecho.
Y' l rni:-.1110 tainhin asiente e"ta
dellnicin. y es \crdadcro cierlan1entc. que an1ba-, -.on clcs.:artada"
de Dios: pero t::-. falso que el sentido con1n no . . ienta a s n1i~n10.
porque el acto propio es su: o. que
\'Ca \cr\e. y que con1ponga y di\'da lo scn-.ible. Pero si queren10:-.
']\'arlo a l 1nis1no. entonce" ha:
que decir que la fant<ha e' dicha a
partir de aquello que es \'Cr. con10
dice e! tilsofo. : entonces fanta1.,a. en -;u prin1cr 1nodo. prin1ero
... er considerada !;:i Yista e\ terior.
) en segundo n1odo. lo a . . . u111ido
se pone por la:-. fuerLas sensiti\as
interiore\. " co1nn el \Cntido co111n ) la in1aginacin: y entonce~.
e' claro lo que dice.
i'/i o;inicn. que e" la acogida
por '.-.1gno" y. por c-.;o. con el te1nor de lo contrario. o ra:.cn. que
resuc]\e lo' "ignos cx.teriore".I en
pr1nc1p1os intrnseco-, c-,cnciales.
o intelecto. que se n1antiene en la
1nisma esencia de la cosa ' en lo\
principios prin1eros con10 trn1ino"

quod utraque rcn10\'ctur a deo: sed

C1

l'I'

< 3 1--1-:2\J;il-:21
f)( 1111011<1

J1I

fil f

<; i Col

\'!l 1 176 ':"1

ta111qua111 tcnninis rationis. nequc


cst aliyuicl eorun1. l/l'(/lfl' dicihilc c...;t
ncquc i111clligihilc 'quicl' \-el 'quia'
Jetern1.nate. :-.ed confusc tantun1:
l!Cl/lfl'

lllfll/Cl"l/S

C\1

JICl/lll'

Ol"lfO,

qui conse4uitur nun1erun1. 111 quo


prin10 cst prius et posterius. lll'l/llt
111ag11in1do.
scilicct
spirituali...;:
et 'imiliter mtdligenclum e't de
01nnibus quac :-.cquuntur. sicut
Jetern1inatun1 est de ei"> in libro
DE Dl\'l'.;IS t\0:\11'.;IBL'S, Nc111c
.\ilcn1iz1111 ugil quantun1 ad pacis
non1cn. l/C(/lfl' /11nzc11 intclligibilc.
l/C(/l/t

frtc!us intcl/igihilis cius c_\f,

1.,L'iicct sit super tcnninos rei:


dicit enirn AL'GLSTINL'S, lJllod
'attingere n1ente deun1 n1agna c:-.t
beatitudo' ~ . et tac tus tune refcratur
ad pr1nc1p1a: l/C(jlft .\cicntia ad
LJU

conclu~ionc~.

!/t(/l/t

\'tritas.

sccundurn 4uod opponitur fal:-.o


per re'.-lpectun1 ad re:-.. quia 'e:-.t
adaequatio re1 et intellectus': et
cetcra: per se patent. Au1 uh u/in
lfl!odu111. sicut ab angclis. !/l'(/lft
es! a/iquitl nu11-c.ris1c11tiu1n. sicut
sunt ca 4uac sunt 1n potentia.
.\ecundrun t11ot! est tfl.\U, idc:-.t
cognitione 'quia' Jetern1inate \el
'quid': lltlfl!C cognoscit cxi.\tcntio.
.\Cctul(/un1 ljl!OLI .\t111t exis1en1iu, ita
scilicct. quod cxi~tentia sint cau~a
cognitionis 1ps1us. sicut cst 1n
nobis: neque ratio ip.\us est. per
quan1 \cilicet Je ip:-.o rationcinari
poss11nu:-.. l/l'(/lfl' 1enehrue ex

'"r111

! - __;: _, 1 PI :-; .66_-; 1

de la ra1on.

e-; algo de ellos. \


ni es lle("ih/e ni i11teligihlc. que o
qu'" dctcrnlinante. <.;ino . . olo confusan1entc. ni c.\ nti111cro nz orden.
que sigue al nn1cro. en que pr1n1cro es ante:-.) despus. ni J1/(1gnittfll.
e..., decir. e">pritual. y de 1nodo sc1ncjantc hay que entender a partir
de todo !o que . . iguc. as co1110 est
determinado de ell'" en el libro De
di\ini.\ no1ni11ihus. ,\'i el .\ilencio
ohra en cuanto al non1hre Je paz.
ni la /11:: intcligihlc. ni c.\ .\ll 1ac10
i111cligihlc. que. 4uicrc decir. cst<i
encin1a de lo~ tnninos de la co\a:
dice. pues. Agustn. que tocar con
la n1ente a Dio-, es gran felicidad.
\ el tacto entonce..,, ">e re!lcre a [o..,,
principios: ni cicnciu a las conclu'-"iones. ni \"tr(flul. segn que ~e
opone a lo faho re,pecto a la co,a.
porque es 1a adecuacin Je la cosa
) del intelecto": } lo dem:b: e' patente por s n1isn10. (_) a u1rtir (fe
otro, a:-. de los ngclc":'i. ni es algo
de Ol/Uc/lo 110-c.ristcnlc, as con10
'.'.Oll las co-_..a~ que estn en potencia.
,-eg11n (ji/e es ella 111isn1u. esto cs.
conocin1iento que detern1inante
o qu .. : ni conoce las cosas c.ris111

1e11tcs se~tin ljl!C soJJ cosa\" existenles. e:-.to cs. que la existencia sea la

cau-.;a de . . u conoci1niento. a\ con10


lo es en nosotros: ni ru::r)n tic/ nli.\n10 c.\, por la cual pode1nu:-. raLonar
de I--J n1isn10. ni linichlas a partir
de l 111i~n10. ni error en L'Uanto a

\L1k' de l.i !-dclill:1d ck T~\lll~1:1

\-,, LL\

l11:1,kt11" 1

l'< 1 111111ll<l l 111\t'T'"id;td ('.111111~: Lk Chik

,1b11i .21J11.'\

parte ip:-.ius !IC(jlfl' error 4uantu1n


ad ignorantia1n di-,po...;itioni-, pcr
n1alu1n u-.un1 prinLipiorun1 lll'l/llt
1eritu.\ . ...,ccunJun1 quocl opponitur
apparenti. et ita aliter quan1 ...,upra.
l/C(/lfl' ahlutio proprL'. quia on1ni:-negatio fundatur :-.upra aliquan1
af!lrn1ationcn1: unde ubi 11011 c-,1
\ere afhnnatio. nequc crit ctia1n
\ere negatio. quan1\is \'erius \it
in den negatio quan1 aflinnatio.
SeLi in negation1bu-, di\'i111" et
afhrn1ationibu-; lltl/lfl' iJ_\lflll deu1n
h111i11111.r,, lltl/lll' ncgan1us. sed ca
ljl/Ol' .\111/ /J(I.\{ jJ.\lfJJ/, ...,icut Clllll
Jicin1u...,: deu-. e...,t -.;apicntia \'CI
11011 C\t \apientia: sapicntinc eni1n
non1en
...,igniticat
...,apicntian1.
quac t'">t apud no~. quae non cst
>apintia di\ ina. llml patt. quocl
perfectio et unitio pritnae cau-.ac
est :--uper on1nen1 aftinnationcn1.
Quia cu1r on1nc..., nubilit::lte\ sint
in ip...,o ..... unt tan1en idcn1 re. cun1
un1ni..., arlirn1atio ponat quandan1
con1pt)sitinncn1. et excc.\.\l!.\ eiu-.
qui est super on1111a. e.\cedit
on1nen1 negatinnen1. ideo dicit.
quod non1ina. 4uac negantur ab
ipso. negantur proptcr -,ui e.\cessun1
et non proptcr defccturn. :--icut
l.'\t in creaturis. et ideo e\CC\:-.tL"
\UUs superar on1ne1n negationen1.
Et iden nequc neg:ationes ncquc
aftinnationes
pertin~unt
ad
sufticientia1n laudi-.; ipsius L'U1u:-.
cst \irtus et 111agniticentia inllnita
et aeternitas pcr on1n1a \'-leL'Ula
'.">aeculoru111. ,>-\111en.

l'l' ,..., e

19

ISS'.'llllhlJ_.;_.:;qr,

la ignorancia de la di:--posicin por


el nial u.;;o de !os principios. ni 1crdlul, scgn que -,e opone al parecer.
y as de otro n1odo que arriha. ni
nct:ocif)n prop!an1ente. porque toda
negal.'in :-.e funda sobre alguna
alinnacin: de donde una \ '27- que
no t'">. \erdadcran1ente. a ti rn1ac in.
ni ...;cr<i en \'Crdad negacin. aunque
es 111s \'Crdadera en Dio.;, la negacin que la a!lrn1acin. Pero en las
ncgacione-.; diYina ..;, : afirn1~1ciones
110 101u'111ns el 111is1no Dio:-. ni ncgan10:-.. pero lUJlfellos l/lll' son clc.\puc;,. de f 111(,1110, as con10 cuanJo
decin1os: Dio:-- e:-. -,abidura ll no e..,
sahidura: el non1bre de sabidura.
pues. signi!ica sabidura. que est~
junto a nosotro..,,. que no e\ "ahidura diYina. De donde es patente
que lo Je1j(,ccin y la unSn Je la
prin1cra c:.--iusa t>:-.tn encin1a de toda
atirn1acin. Porque con10 toda:-- Ja....,
nohlcLa..., \ean en f] n1i...,n10. son a
pc...,ar de todo en la 111i:-.n1a cosa.
1nientra..., tocia alirn1acin pone una
cierta co1npo...,icin. : el exceso clc
f_ que est cncin1a Je tocio. C.\ccde
tocia negacin. por eso dice yue los
non1bres. qut> -,011 negados de l
n1i...,1no. :-.on negado~ a cau">a Je su
c.\l.'e:-.n y no a cau"'a del defecto. as
con10 es en las crcatura:--.) por e-,o.
-,u exceso ':>u pera toda negacin. 'r'
por eso. ni negaciones ni atir1naciones ...,e extendern a Ja suticiencia ele la alabanza de 111isn10. de
quien e..., la \irtucl y tnagni!icencia
inlinita ! la eternidad por todo> lo>
-,iglos de Jo..., ...,gin-,. ,>-\n1n.

SVlON

..\n:ilc.., de la f-alultad de Teol(lcia


\'ol LIX

Cuadernu 1

Po11t1fiLia l ni\ er"1dad Cailica de Chik

abril 200~

PP-

121-1_~2

123

!SS'.\ ()()filJ-.\596

Cf. ALBJ:::RTLs ~lA(iNl:S. S\IT 1Cul XXX\'II 2 452-453): Se trata Je la traduccin de


JohannL'" SARRACE'.\JO- Tran'>latiu lnhannis ~arraceni. yuien e"Xpl1ca en el Prolocu'> aJ Odun<.'Tll
Sancti !Jion)sii abbatc1n in librurn de /\1~:-,ticJ theulog1<1 lo siguiente: "\nte'> de la Teologia 1n1stica
debe .'>l'r trw1'>fl'rida la S) mbolica thl'nlog<i. Pues de:--pus del libro !Je divinis no111in1hu.., ella fue
L'lllllpue..,ta. ,egn la.., palabra" declarada~ Jel bcatu D1oni'>10. Pero en ayucll<i:-- parte_.., Je Grecia. a
donde fu1 bu..,c<inJolo '>olc1ta1nente. no lo encuntr_ S1 pur ca:-,ualidad por algtn 1nonje nue-,tro ljllL'
fue a Gr..-ci;i. ..-lla ~ otro.., libro:-. de que habla Guillermo. :-e encontraran. ruego 4ue lo indicue-, In ante.., po"1hk <. m. \-Ue'>trO cl0ri_?.o. /\lienlra" tanto. -,in ernbargo. n:L'iha la Tenlnga n1:-,tiLa. traducida
por rn. ParL'l'L' que "e llama n1:-.tica" en cuanto tKulta y cerrada. porgue junto con ella '>l' a ... c1enJe
pnr ne~ac1i11 al u11u1Li1111entu de Dio:.. lo 4uc lJlll'Ja. '>in cn1hargu. C'> Diu'> c<.'rradn) nculto. Ella
puede ta1nhi0n :--er llan1ada rn'>lica. porque gran parte Je la doctrina de Dios puede '>er con..,cguida
". /\l)o. puc .... de lu cual \ it:>ne mhtica. e:. interpretado como cerrado aprendido'~ en'>e1laJu .. - Cf. TRL'G\\'l::.LL S. -Para la" di\er:-,a:-- po:--ibilitfade-, de con1pn:nJ.er la nli..,t1ca Cf. HOYl::. \\'
Dte 111~ '>ll'>Lhe TheologiL de-, :\icnlau.., Cu"anu-,, 14-21. en S'.\IT cf. RL:H K. Die \Jy..,tica Thcol(lcia de" D1011~ "iu" Pseudo Arenpagita irn Lichtc 1ni1telalterlichcr Kornmentarnre11. 1-:!_7- 1.\0: \Il::::JS
.--\ . El rni'>terio de la alteridad en Alhert11.1 .\1ag1111 Su1er ,\1y.1rica111 Thl'oloi;ia111 D1011_1.111. Ti.'o/ogi11 _\
\ la 46 ( 20061 :'i-l-1-)74_ 7EDA~IA G . l\ikolau.., \ \lll Kue-, ah Interpret Jcr Schriftcn de.., Dion~ -,iu~
P"eudo :\reopagita. Boehun1 200.5. 84-X7.
ALBCRTL'~ \L\G;..ls. S'.\1T (Col _\..\.XVII 2 -l-52--1-87)
\VEHER E Co111111cnta1rc de la Tlii;nlogic lllY.lfiquc de Dcn1-.1 le P.1eudo--\n;1JHl,l'.lfl'

.111ili

dt' cc/111 dc.1 E1irrc1 1-\


Paris J99J. 66 n 2: El tnodo Je una ~'iencia. con10 Jo seala la Tenlo1:J11
.\-h.1tic11. dc..,igna -,u gneru doctrina!. es decir, de la \erdad d1\ina re\ ciada en la Biblia. la manera.
diL'ho de \)(J'O modo. el mtndn"'. de tril'>Tllitir esta \erdad ! de recibirla. L'abe destacar que el ll'>\l
alhertitui de 111od11.1 y mtthod111 no coincide . .-\Iberio lhO el concepto 111crhodu.1 \aria:-, \cce:-, en Dt
01111110. Super Erhicu y :\1l'lup/1_\',1ira. Ct.Frhi<a l.J tr.Jc.J. (8 7. JJbr "'Si1niliter u"tenditur. quud
on1ni' dt1clri11a honum ali4uod nperatur. Dol'lnnan1 auten1 dicin1us ean1. quam Graec1 methodum
\Ocant. \1cthodu.., autern c1i111pnnitur a Grael' praepo-,itinnc nu:ta. 4uod l,atine "ona! "el l-urn
\Cl 'in" \'l'l uJterius et hodo:-, 4uod e:-,t "\ia' /\-1ethodu~ igitur doctrina talis e~t quae e'l l'lllll \la
\e] in \ ia \el ultra viam dirigendatn. Ornni" autcn1 Yia tcrtninun1 hahet el finem in qucm dirigit
\-lcthndu-, igitur c-,t doctrina \ iam dan:- in tcrrninum \CI fine1n intentu1n pcr Joctri11a1n. lntentum
auten1 Yel ti ni-, honun1 quoddan1 C'>t. -,icut patet pcr 011111ia antedict.:i. Ornni-, igitur doctrina mclhodali'> htrnun1 ai1yuud appetit et in illud dirigit'.
-' Seglin .-\RISTTELFS. Lrhicti Sicomtdica 1 J. el uh_t:>ti\o del estudio 0tico no e.., e'-PL'CL1lat1\o. -,inn el que lkguemo:-- a "er hucntl~. Cf. .\IL"LLER J. '.\Jatlirlichc \lora! und Philn..,oph1..,chc
Ethik hci Albcrtu' .\1:1gnu'>. \hin-,ter 2002. -:!_2-61
Alherto no dej !an clarn . ..:nnHl dcbiti hacerlo. que e'> :\gu'>ln 4uicn no hace 1nencitin del
1ni'>lcrio de la encarnacitn. no Platl'in. y que la~ palahra'> '>on propia~ de \gu-.ti'n_ Cl C,111/t'_1i1111c1
\"11 y 13-14_ 7 llJ.25.

!J.\ 11.:'i (('0 1 -:!_20"221 ). .-\ctual111e111e IJ(_) e..,t claro 4uc la" per'>olla'> di\ ina:-- : la c1Kar"
nacin '>Un discutidas en !a obra perdida nal \et: ni ..--,crita)_ Pero '.\1T J (CH l1 146) da a en!L'ndcr
dararnente ljlll' el l1bro 1inLh1)\,1uprelt'nditi1nclun1 tal di"cusin. Ct. ALHERTl"S \lAG:\L"S. SD'.\

124
A!ht'l"fo .lfut:,nn

11 21 1Col XXX\ 1 3-1-1 _'.\_;_,J. dundc [ cncarn;H..111 e ... t:i reLtliunada a la '-LIL'rk lk Ep .2 1(\11
.+S3- -l-~-1-1 al re<...un()ciniiento de la hunianidad con t>I Padre

La otra llhT<L ._-1/10;0_1 T,ofli;1cn1. c..,


de"uinuLida :_..~in duda. til'tk"ta. ALBl-'.RTl"S \IAG'.\l"S. SD'.\ 161Cul XXX\'[] 1 _, 631 'up(llh.'
ljllL' ..,.._, tr;11<1 lk un tra!adu trinitario
Lll\ atrihutU\ prop1p;; dl' Ja .. j)Cf\Ona-. dt\illa\ 1PalL'Tllid<1d. tiliaLi(Jl, rr\ll'l'\i(!ll \()J1 C()ll(l
L'ido" ... o],1 por t"t\rlaci{rn: rcro ti,-rto.., 1i?n11ino\ 4ue t''-lril"lalllL'llll' apl1Ladn' a la L'\L'llcia de Dio-.
'>(lJl tradicinnalrnentc "apropiad,1 .. a cada pcr-.ona tn particular. au114uc pertcnt'1Lan a la:-- tre\ por
'--'j<..'1nplu. pode(' puede -,cr atrihu1do al Padre. --,<Jhidura .. al Hi_jti) "hondad" al i-.: . . pritu Santti_ F . .
Jentro de la co1np..:t..:nci.i d.: la tiln . . ufa aplilar tales ti.?rrninn . . a ])10 ..... pero de . . lk qut pt'rlt'ne1.:cn
propiamt'nlt:' a 1<1-. lres persona:.. no llc\an a ningn L'OJHJ<..'illlil'ntt1 dt. la TnniJ;id .. Cf_ f .\e11r d -1 !X
1H 25 pp.113--1-1; TO\t.-\S Dl AQL'Jr\O. S111w1111 T!1co/1i.;/u l 4J2 al: q._ilJ. a 7-X- 1:11 la JnL'lrina
l<.'olgi...:a ];_..., nuciunt'..., relt:'n1Ja . . por caracterbtica..., d.; caJa plr . . 011;1di\111.i gracia . . a la apn1piactn"
"un de su~o rel:1ti\a-., a Ja eo.;tncia di\ina connn d.:)..., trt'> Per-.011a ..... plru pl1r L'(lt1\l'lllcnci;1 e . . . ta-.,
noc1une..., \on e'>pcci.ili1.ida-., para Je . . 1gnar una per . . una determinada. _--\..., . . igue a Ah.: arJu.) haLc
notar que "el poder.<."...., apropiado a la per\ona Je! Padre. de ...,ahiduria .. a la del llij(l. la dl'I "amur
a la del -;_...,pritu Santo. El . . entido .: . . ellL'l<lL e'> decir. referido a la e'>enLia u naturalc.1:.i di\ 1na. prup1a
a esrn . . JhKione'>. legitiman 111s u m<.?nos la airibUL'ln a lo\ fill'>ufu'> de un di . . cernimientCl que el
rnisil".rio re\l'lado de la Trinidad ha llegado al cumplin1ie11to .
.\lhertu inicia . . u e:-.pu . . icin sobre los Non1bre..., D1\ ino\ u1n un con1<.".ntario '>Ohre la cnlint'ntia (lrascendencial de lo'> nomhre . . dado'> a Dios (CnLXXXVll 1 11) esta interpretacin del principio cxegtico de Dinni'>O l'S ju'>tificado e-.,pecialint'nte por D~ 7.2 (CD 1 19."i-197). 1cf TO\t.-\S
DE AQL'I~O. f Sen/ d.8q-+ a.3J. En la nlirada de Alherto, an1ho ..... J).\" y ;\fT. tratan dt' lo" nornbrco.;
n1.. ticos ~le Dio..;: para la 111anera coino trata a1nhu..., en la-., Ju\ ohras. cf. SDr\ pp.77-78
' Lu" dn-; pnmero\ captulo~ del CH contienen una apl1loga a fa\ur del u . . o del :enguaje siinht'ilicu en Ja J:,..,eritur.:i. subrayando que tal lenguaje puede L'Onn1111car el n1'>terio de Dio'-; a 110 . . otro<,
) tamh1n haCL'r l'laro el nexo l'ntrl' teologa '>imhlica y rnstica. SEP 9.l !Col.XXXVII 2 ."\28). de
hecho. parece identiticar la teologa o.;Jnblica con la teologa m..,tiLa. pero en . . u u1mentario (Col
XXXVII 2 )_1)-6\ Alherto Je .....raea qui.". la teologa n1 . . t1La. en el . . entidn apropiado al t1atado di.' L'.'>tt'
nunibrl'. "" materialn1entt' opaca. en la 1nl'dida l'll que toma de 1H1<,otro . . alguna 1nanera. que nuestra
1nente puede alcanzar. 1nientra..., la teologa . . in1hlica nu "" opaca en e . . te \entido. por el hecho de
que trata pn:ci<,an1ent.: con lo'-; "\e]o.., .. que (Kultan a Dios ante nue . . tra \-i...,1n directa, pen1 en '> no
e . . n<,<.:ur<'.. As Alberto no pretende negar que la teologa ... in1blica e..., 111 . . t1ca. '>lllo c.ue in\...,te en
LJlll' la teologa 111-.,tica de J\tT tiene una calidad di ... tinta por._, 1ni~111a. es dl'cir. quc no\ l'1111duce m_...,
adentro de la U'>L'llridad. mientra . . que la tetlloga sin1blica. l'Il \U camino propio. con~erniente con
una especie de corllfe'-;cendencia di\ ina a la claridad que preferi1110<, naturaln1ente.
111
Se artiLtda ayu el concepto tan relcvantl' <.?ll l'l pen..,a1niento albi:nino: la r<.".lacin. Ct.
EJ\1ERY Ci .. La rclation dans la tholng1e de . . aint .--\lhcrt k Grand. en SE'.\Ji\ER Vv' led.) . ..\/hert11.'
.\1ae,111is Z11111 Gcdenk{'n nucir ROO Jalrrcn .\'t'ue 711gd11~e. A.1fll'.Te und Pcr.1nfi\'(11. lL'rlin 2001.
-+55--+65
Hay una alu<,1\n a la tt:o!uga de la fe 1eolu~~li propue . . ta pur Alberto la lu1 nn~tica infu<,a por gracia o.;u-.,c1ta un di ... cerniiniento intclccti\o que. -.1n procurar c\id.:ncia raciunal a ni\el
t'xperi1nental hurnano. conoce una certe/a 1ntelcLti\a relat\a a la Yerdad reYelada . .--\LBERTL'S
\1A(ir\l'S. fil Sl'nl d 23 17 1B 28 p -1-3."\a) la Ju/ de la fe \iene a infonnar 1-.,u~ci1ar) la concienL'ia
) con\ iccin en una atraccin por !a YerdaJ de aquello que '>C cree) de a4uello que lra . . uendc lo~
linite..., de la ra/_(n propia. Cf. Fl"HRER \1 ,\lhertu . . '.\1agnu~ Theory of Di\ine Jllurnination. en
SEr\NER v.,.1 l<.?d.1. Alherr11_1 ,\1a~1111.1. Zum Gnlcnkcn nuc/1 80f! Johrl'n: \'1'11c 711t:11ngt', .-\lp1/,,r1 1111d
Per.1ll'kti1c11. Berlin 200!. l-+1~155.
E<,ta hn:\e expn...,icin . . ohre la O\Lundad relatn;:i di.' b fe tcoll1gal . . e de-.,arrol!;1 '>libre L".I nH11

delu del~ teora de la cau-;alidad propia de la lui' f...,ica. Cf. Fl'HRER \1 Alhertu . . J\L1gnu ... 'Theor)
of Divine llurninatinn. 1-1-1-155.
!.a citacin Ef 3.15. rnuestra en Ja "licitud paterna al ni\'e! humano un ndi~e Je aquello
qul' a 1nodo ~upremo n n1e1H1s entre\ ._,ta en la Ju; !ltltica de la re. caracteriLa Ja pero.;ona del Padr..:. Cf. HOEDL L . V..1e_. . en . . einhell und Per ... onbeLichun~en 1111 trhen tr1n1t1 . . theo!ogi~chcn Denken
Albert~ <les Grossl'n. en ..\lbertu\ \la~nu . . ThelH) of Di\ine ll!uminat1on. en SE'.'Jl\ER \'li'. 1ed.L
Alhertus _\111g1111.1. Zum Gnlcnken nurh 800 Jahre11: .\'l'lll' Z11gii11t:c. A11(ktt' 1111d Pcr1pt'kti\en. Bcrlin
200 l. -1-93-5 1 _1

\nak-. dl' la FacultaJ dl' Teuloga


\\J. IJX

CuadcnHl 1.2

Pont11i1.:1a l 'ni\cr~1daJ Cat(]Jl' Je Ch1k

ahril 200:-\

PP- 121-1_-,2 ISS'.\'

125

0069-.~.'196

Rdacin con el m!odo cn~i:i'iado por lo-; :\'0111bn'\ di1i1u!I'. que \cne a tornentar Albi:no
\ tentraJo '-Ohre el tema Jl' la trcacin como teof<lTIa o 1nanife~tacil'1n incoali\ a de a4ucllo ~obre
.. u modu -.upren10. el Cri:ador. Alherlo JHl niega que la TriniJaJ e~ un 1ni~lerio incu1npren .. ihle para
Illl'>tllros: su punto es que d kngua_Jl' u~ado en la tel1loga trinitaria nu e" fan1Jliar para 110'-0tru"
Sabcmo~ lo que ~ignifica para alguien .. er un paJre. y hay \aria~ e~tructura" triJiLa-; en la LreaLin
LJUe apuntan a !a TnnidaJ de la~ pcr~(lna~ di\ ina~: e~tos indicios son ve.;tigios gi:nuino~ di: la trinidad i1nprcgnada en la l'rcacin por q Crcadur (/ St'nl J 3a l.~-lt\ IB 25 p.102-1-+1.
Inrner.;a en la "Je,ernc>_ja111_a. literaln1entc: cornu e~ dcs..-:111ejantc 1t11011111do e_11 di.1.1i11111fa11.11: la disi1nilitud si: expri:.,a. en la ptila d1on1\ia1.:a) por la rt.:lac1\lll a todo aquello LJUe t:l hn1n"
hre l'01H1ce. L'n la ~uhrecrnicncia di\ina 4ue e" de,,en1eJ<rnte a la nun creada_ Cf SCHi\llDT \1 ..
Regio d1.,.,1militudi111'. L::in (Jrundbegriff mittelhnchdi:utscher Prosa im Lichlt s<::incr lat..-:inischcn
Bcd..-:utung~gc,d1iLhtc. Frcihurger /.eit1chnft _li'ir Philo.1ophie 1111d Thi!ologie 1) 1 1Yfl8 l 6.~-1 OS. La
expre.,in '"en .. uei'ln"" e" e\ocada a prup .. itu de Dio~ ..-:n el ..::p.3) expr..-:sadu por Dionisiu en la Ep
9 6 (CD 11 207). Dionisio com..-:nta el sueo de Dio" en Ep 9 6 (CD 11 200 y Alberto -.ugicre la
referenL1a eseritur~tica al Sal -1-3. 23. La interpretaLin de Alherto. que Dio:-. e~t durmiendo ... ignitica <.JUe l"Jerra Jo.., O.JU" para lu que' cst;: pa:;ando) di,imul:ndolo \a en la lnea de lo' <:ornentario\
c-;tndar Je Pedro Lombardo. Pero Dioni~io !on1a el '>Ueo con10 -.igniticando el t''>tar oculto de lo
que Dio' ti..-:ne i:n ') nn comparte l"Ull "u" creaturo:h y en su CtHnentario Alberto lo interpreta co1nn
tra .. Lendencia Je Ja maje .. tad d.:: Din~.
El mtodo de la pri1nera parte del trataJo. cp. 1-111. expone el tipo Je ~aher propiu de
la teologa mhtica y su" diferente~ consid..-:racion..-:" ) condicione ... -;ohre todo !a a .. ce,is di: la
ne&ati\idad. Ct. LLLTCH-8AIXALLI ~1 .. Sobre ..-:l con1i:n1ario albert1no a la nl)"tica theologia"'
Je Dioni.,in. en Zl\-1\-IERt\'IAI\:\ A .. VLILLE'.Vtl'.\'-DIE\-I G (eds.l Dil' Kiilner L'n1'ier.1itiir i111
.-\-fllrehifrer Gei1rii:e ~i-1::e/11 1111d ,10::.iulc H"f.:/1chkell 1i\<11'>l'ellanca \-lediae\alia 20). B<:'rlin-:--e\\
York 191\lJ. 68-76
CH 3 12(CD1 17-18). \trsilln ERIL:GEl\A se 58b8s p 87: Dion1s10 de)igna L"Otl10 "'jerarqua .. d ordi:na1niento querido por Dio" para promover la~ cn.:atura~ inteli~ent<::~. hun1ana" ~
anglica~. a la d1\ in1.aci('Jn y a la !elicida<l. E~ta di~pu.,icin. que es presidiJa pur la Trinidad di\'ina
;. dnnde ]a, ilun1ina..-:ionl'~ de gracia ~un lo~ mon1ento-; may-ore,, integra el concur"o de crealura" a
la ohra divina del cun1plimi..-:nto Ji\ ini1adtlr
' Cf_ \\-'RER .-H. en ALBERT LE GR:\l\D. Co111111c111aire. 83: continta el cap. 1 de~pu'
del p<rafo 21 Je Alberto
D'\ 3 1(CD1J.)i'\.1-12J. Cf. SICOt:LY P.. Gebet ah i11.11n1111e11t11111 lhi!ologiae. Zu ein..-:r
Au~\age Alberts des Grosscn in seinern Kommentar zu P\.-DH1ny-~ius .. De di1inis no1Ii11ih11.1. en
SEN'.\fER V../. (ed.J. Alherrus Magnus. Zum Gedenken nach 800 Jahren. ,Veue 711gd11ge. A.1pekre und
Per.1pekrin'11. Berlin 200 l. 619-631.
Orutio ..-:n latn puede significar o afirn1acin - .\ta/fe1111!11/ - u oracin. La definicin Yienc
de Boccio (PL 6-+. 454Dl. CL TUG\\-'ELL S .. op. cir. 142 n 21. - Para Alberto la oracin es 111.1/r11me11111111. que media entre i11telfcc/11.1 y aj/('C/11-1. es decir. cog11irio dei;. 1111irio ad deu111. tanto en el
asc..-:nso como de~censo_ Cf. SJC()ULY P.. op. cit .. 625-26 "'War in aufsteig:ender Richtung (a.1ce11.111.1
in1elln'f1n in deumJ das Gehet der \\/eg LU Annaherung an die Quelk der Lichtflk. dcr Wahrheit
und d..-:s Gutcn - und <::s bkibt auch in der hinab,.teigenden Richtung dcr \\/citcrgabc der gttlichcn
\\-'ahrheil vorrangig - ~n \\ ird nun ihrcr,eih die Lehre und die Lehrtiit1gkeit 1urn .. lnstrument"' der
gttlichen \Vahrheit unJ Gte"
\--1s que Gregono, se trata de san BERN:-\RDO. [)e la consideration V l4 n_ J2_ - Para
la in1portancia de lo~ Padre~ Je la Igle,.ia en la argumentacin albertina cf. ANZL"LE\\-'ICZ H .. Dil'
Kirche als !\.lystischcr Lcib Christi. Zur Bedeutung der Rezeption der Kirehen\iiter fr die En\\~ic
klung des Kirchenverstndni"~cs im Frhw..-:rk des Albertus !Vlagnus. en ARl\OLD J .. u. u (ed'-.J.
\'ilter der Kirche.Ekkh1ia!e.1 De11ke11 1011 den An/ii11gc11 bi.1 in die /-./eu::.eir. FS Herman Jo_\ef S1ehen
zurn 70. Gehurt\tag, Paderhorn. \1nchen. \Vien. Zrich 2006. 687-715
Alb..-:rto rc~urnc aqu la te"1" e"encial Je Agustn De .-'v111gi.1tro. <::01110 lo ha hi:cho algunos
ao~ ante~ en/ Se111 J 2 a 5. Cf. AlLBERTLS f\-IAG-..;-LJS. / Sou d.2.a.5 (8 2.:'i p.59bJ.
ARIST()TELL::S. 1\-letaph1sic11 JI el 993b9-J1 texto evocado para Jar cuenta de la JehilidaJ Je la ra1:n hu1nana frente a la plenitud intcligibk d.:: 1'1 divinidad, la imagen del oju Je la
le-chula. considerada dbil ante el -.o!

126
.-\!heno :\Jagno
.)e

noh11 i111111it.

c\ocaci(rn con a~uJa del kma 1ntcrpre1aJu pur .\c_u\ln pcni hcrt:'dadu de

(Jcnnarn Je \.Iarsaille. J)c Dog111. Ecc!. e '111. PL -+2. 1221. de 1!!0,1u1. la .:ntraJa u lk_gada de Diu'

en d alma del ju\to. Je la &ran doctrina tradiLional de la 1nhahitaL111 pur Ll gracia di.: la-. pcr\tllla..,
d1\ 1n~h en <;'I alrna del _ju-.to. 4ue Alhenu cxpnnL' Lun an1pl1tuJ en I Se111 d 1 14 1R 25 p 11 J--l. l
Cf TRL"G\VELL S .. up. cir .. 14...J- n. 25 . ..\u11qUL' 'e dtL'L' 4ui.: el perru t''> un urt'.an1-..mo cumpkju '.' qt.c nu put'dt' exi~tir algn pcrrn LJU<-' nu ~L ('lllllf101lt'<l Je nu1ncro-.a-, parte-... la ,/ca Je perro
c ...... imple. '.'Ju pongn junt\l. parte por

partL.

la id.:a dc la cola

C!L" .. 111

nl<: lijo en la

\llll''-tn

de Ja,

park'>. cuandu pien\u un p.:rro. La idt'n Je perru ,,;-,;\ "'-'par;ida de Ja.., L'P"" pul'Jn toda\ a pe11-.,a1

la l''Ln..:ia del perrn. :wnquL no ha~a una c'encia Lk pcrrn \1\0 L'll el mundo. Cuandn -.,a.:u nll pt:rru
a Laminar. nn tPnHi la e..,en..:ia del perro para L'am111ar. ni la l''>L'n..:ia ..,ufre Jaf1tl cuando mi queridu
pcrrll dL'..,aparc:..:c:. En la 111ed1da en 4ue la c'..,L'llLW del perro _..,ulu e\.i..,te en lo-., pcrru.., u en la 111entc dc
];1

gente. etimu \ario-., perrn.., hacen

-.u lahor en el mu11J11. cun la Je..,aparicH'111 Jl pcrrn de-.,apan:c.:

tambin Li e-.,en..:ia J<:'I perrll. E-,to l''> lo que -.,ignitica que L'"" ..:urnn e..,en..:ia del JlL'rrn

'>Dll

<IL'L'l<ln-

tale-., ITHl en -, mi~n10-,J, ligaJo.., al nHn111lien1n y a la L11rrupcHn. El punll1 de\ i'>ta Je Albertu e-; que
e-., ,upcrtlu11 para D1nn1-.,io enu1nerar -.,in1pk . ..,eparado e inmutahk CtHlHl teme-, d1-;t1nto'>.
Cf TRCG\\'ELL S. op. ni 1+4 n 26. D1ter.:nte a la e-.,encia del perrn. Dio-, C\.l'>lc adual-

1Hi

m.:nt<:' Je n1odo indepcndi<:'nte a tnda rnateria!idad. IHl hay ali:"'.una manera de compkjic!ad que
daderatnente qu.:de aJ"Lnta a

f:J.

\\_T-

Aunque tal J1-.,tJnc1n oh-.,tru)a un1H1 entre o.u c ... en,-ia) e\.i..,tcncia.

nu L'> n1ci' que una conc.:-.,it'in para nuestra propia con\enic:ncia) no re..,ptindc a una di..,t1n..:i611 real
.:n Din'>. Y no tiene "entido del todu en que Diu" c:-.t lii:"'.ado a! ..:a111hio u Lnrruxin
Para la:::. do-, modalidade.., dc:l conncirniento de Din'> en '>11 '>etKia Uuid ('.1/I _ .. qui:.:-., - \
..,u ..,er-cx1stenle \quia e11l -4ue "'e;;""- cf. \VHl:R ~~--H en .-\LHERT Lr CiRAl\D. Co111111e11111in //()

57 n. 6:Fn el SO'.\ ! 6 (("o! XXX\"11 1 _'.\ 53) AlbertD pre,_.i,a que l 1,.;nninu de la direc..:tn ident1hca presbtero pre.1hner . ..,e entiende c:n el '>l'lllllln de obispo. El ..,aludo L''- L'I 1111..,1110. -.oiu que
--\lhertu pr1....:i..,a que: e'tc pre-.btero ::,i~nitiea nhi-;po ~ que atnho-.,
-~

53

'!1

ohi..,pt).., SO'.\ 1 6 (:\XX\"11

'\11per.111h1ru111itif t'..,t lon1ado de a..:uerdo L'Oll el prin<..ip10 de AlhL'rlo de que lu.., nDrnbre-.,
d1\ino.., deben ser expue-,10-., bajo la ln.:a de ('lllinenri11

cu11.1(1c.

e-;to

-.,1~nitica

que Diu-., '> "m:s que

..,Jl1-.,ta11cial'". por4ue nP e-., ju..,tarnente una suh-.,ta1K1a. i::1 e' Ja cui...a de toda-. la~ -.,ubst;rnc1a-., ,readas.
eqn ..,. la Lau-.,a de la existencia de roda-; l;i-. Lreatun1..,_ Cf SD\J 1 5--1- 1Col

IJninidud L'> interpn:iado por Diunt'>io con1D

XXXVII

.~---l-1

..,~nll1ca11Jn la prtl\ idenc1a que .. ve toda.., la-.

co-.,a.., y "-,e rnue\e por Joqu1er .. para llc\"ar la creacin a -,u eumplimL'Illo (fif,,,ric:;J c-.,t<i d.:ri\ado
Je
d

!_lu(C"'iUL

o ...,(_\1xi1 en el primer 'cntll!o) ck

ER!l"GE'\A. I'enJh\1en11 l p

(l{)

ii.;E-11

en el -.,eg:undu tDN 12

2 !CD 1 2::'--1--22)):

{conH1 un te_\.\\l incorporadu en la glosa lati11;11: .\J HFRTl1S

\1.--\G '\ L"S. I Se111 d 2 a 11 ( R 25 65a 1: SD:\ 1::' 7 (CD! XX X V 11 1 430 7 .~--1--65)
De acu..:rdo etlll Dioni..,io D"\J 4 1-2 1CD 1 l-t3-l4h1 e-., la Uitu ... in del bien dc..,de 1;1 prin1a..:a dc Din.., 4uc:

in~p1ra

toJa.., la-, co ... a.., con el

dc~eu

dc -;er

a~imiladn

por Dio-, y llc):Car a-.,i a su

perfeccic;n pcrtec1a: SDI\ 4 22 (Col XXX\"[] 1 129 77-130 30)_ - F.I antiguo adagio R"nu111 e1r
dtj/i11il'lun 111i. CU}!l ongen ..,e J1,Lute (Cf. KRE.\1l::R K. Diony~ius P:-.eudo-1\reopagit;1 nder Gregor
\Oll i'\:tL:anz.' Zur Herkunft der Formel: Rnnum c-.t diffu'>J\um -.ui Theolog:ie und Philo-,ophie
6.~1 JY881 57LJ-)X5). adquiere una rck\'ancia -.,ingular en la nbra Je Alhertu el

A'.\JZLLE\VICZ H ..

""Ronum"" ab Schli.i-,..,..,elbt>gritl bci Albertus .\lagnu'>. en SE'\'.\IER \V_ !ed.1. Alherr11.1 /.,f11r_11111. Z11111

Gedc114ci1 nocli SIJIJ Jahren: . Vcut' Zugnge, 4spckrc 1111d l'cr1Jt4ti1e11. Rerlrn 2001. 113-1-1-0. Pe-,c:
a e-.,ta rek\ancia L'hl\e la:- L'ita\ e.xplLita.., en el SJ\lT a ho11itu.1iho1111111 ()'.(:3. '>llll rncnu-; trecucntc..,
que aquella:-. a la \'Crdad (1cri1u.1 1-+. 1eril/\ 14. H're 10). ya que la \L'rdad i111prL'!llil ludo el ritn10
de la argL1n1enta..:in alh.:rtinian<1. 1nientra-., la rnencin d la hermn_..,ura. pufchri111do (3J. tan1bin en
-.,u forma Je '>Uperlatno ( ! 1 y su interrclacin cun -.,plcndor (.il tamh1n -,uperlati\o 11)) .:1 \erho
1\1. ticnc

1mpnrtanLia cf. ALRSTEN J.A. L:ber da-.,

~chcine

- _-\lhen.., de" Gr()-.,-.,en Killner Vor-

[c..,un~.:n 1.u Diony-.,iu" _.\renpa~ita. en HOl\!\EFELDER L. u. o. (ed~.).

111111c/u!1erlichc11 Kr'1/11. FS Joachi rn Kardinal :\lei\nl'r. Kl n


el S\lT ..:n11tirn1a la rcl.:\ancia dc ..'\Iberio
k.., Ct

J\1a~no

19()~. 4

Do111huu 1111d Tltcologie i111


l 7-427. Puede aprc..:iar'>L a'> que

en la ge-;taL111 d la Juctri11a de Jo.., tra\cendenta-

-\ERTSE'.\ J.A. Di<: Frage nach den1 Ersten und Gnrndlc~ent.kn. Alhl'rt dcr Gr(\\..,e und die

Lehrc \"011 den Tran'>1enJentalien. en SE'.\:Nl::R \V ted.). A!hert11_1 /1,111g11u1 Zum

.lalrrcn: \eue

711gii11~e.

A.1pc4rc 1111d Pcr.1pck1i101. Berl111 2001. 91-l 12

Gcde11~c11

naclt h'()()

'il~l -, 1"'1:-t'J- ~iyi:):iJ ;ip .i.:i:i;:ipi:<l .:ip opolu t: eu:ilUIJ:it1\;i ;:in 1 llll!'-

:ipu.1.1dP u')~ ou euL\lf1 uo1:i.'.1t~ r:u11.1od

o:i101.11H

( tz 1q.;t l l ll l

',l'''!Jf!TI Jl.J:ip :l\\J


.

"1'/ll1'~0<,tl"1
.

1: JUc\

(q ttt-YI t1:.l \ U.116 <:: ~(J O!SL'\Ol(J ,.,


n,v /J 1111:: . S':-r1~ll0.1Sl}IV /,l \ l"l .J.)

Pfi/11110

1 U~llJJl

.p

Ol\ll:'l)JOJ-i

011 ..,~ 1 Ju_id

i:ip

t:)

1 ~.lJtl'-O]ll

e ,-.,p

u:i:id<.,;iJ -.;:iutH<.,11\l -..cJ,1tuud _"n"

::uqn"_ 'Olt d

::g

69'll

.
.. . - ,,."_ \ i utisn""v 1p ou { up1i;:iqy :ip 01.1:id-;;:u :iuel:itu:i'i uuuu:iLun:i
..::-,.. -"' ,,,11(!/\,)/11".) '11..S. 1:_1 ~
"
~
.
'"
- ~
- - 1f] '()(l(l\"~~:rIH 1 np1.1nuo.1"'P ""' un1.1r1D 1~.._,.., :ip ;:iu;in~ L 1
un :i.11~4 ,:i<., .~ptHlp 1 1 ~'t t _.
_
-
:

1 ;:i;';uy

,<

'''''''' 'I' n>:ifntl ou:inut~\u;id .1p lljll;:lllll\)<.,U;lli tll,IUUl(\ '('-()<; llJt u:i1qtu1;
~
''
'."1
_.;;,
:-..;us s 11 :-..:,~)\'i\ S!-)l}F-l'i:l.lY J.) u~H.1ru1Lunp q ;:ip ,;:uupP1~nd ":i1r..1q;:i"u1;
1
'-.\'.Dl!:::>'<:i~\;'l\U\ ..,;;\. ,~ l'.\'.'Ll':-"C :'>'- ;.nh l)LU'-llll lHHOUllH\ \11:1:::>\::0\ll\ \,:l ;;lll\;'ILUCL\\01:10.U'- ;'l\;\\1lll \ l>p1nUnp1; \~\'-'J
1 ~:--1'\'-\\lUI\) 1~:iqd~l B\ u::-. \ 1.1uun~ ."lp u1:::>l"qo , ; i 01ui;n:i u;i upu1 0\01\lll ;:inh r1nd Pt0u:ii1p1u1 :in\11od
'\~.L)\UUd \~"1H'.:"l ''-()\(\ 'D\Uri\\U\~',U,"ld \;_'>\) O\ll::Ollll\>'-ll;ld F11 '-'<:~ ; 'tLI)\ K:'! '\\X 'S0\Zll9\'-'UY ;:ip J>.l!\.\1d

'-()[ P npl!l'.'L''- '- ! >l"['l'''


'''
'
\ ''l i<'J'\\:\XXXI
4 ~

-nJ,)//V 1q U."I nu1u.1 .1nb n1d1."'uud 01:i;:.1;:.1u1 v1~(\ .::ip 1::-.nh'c uptHl;:l'- 011u \ C!i11)1nu1..,u:i r~1 1; up1::inp;;11

.H11ou1 1.-:iLuud .. ;:ip op1u,..,, 1.:-i ;i.11u.-:i u91.11<.,t)(lo 1? r :ipni; :inh uquu11"1p r.un .-:ia -o:i;:11.-:i1u1 1.-:i Jod
()p11\HU <.,J ;:inh ,'lJ'>;ci;ci:i ud1;:in,1 ;:i ,,: \ ".:iJ'>;:i;:i:i "od1.:in.1 ~!l] u.:i\;:inut .:inh '>\ll llO'-' :11;1(1d1(n u~11:irtll!lll:
1!1 u,-., tHmlllnq u1:i;11:i1u1 :i u.1_..,_,-.,[-:> :inh "l)];inhr ,1p '>l)p1;.11)d:>'- <.,PJ.llL"li'i1.11u1 \l)I 1) 1;p1nnd1u1 u~11.1tnu l!I
,1p ,,lJ!llllj "()] Clll0JJU0 .:inb1od '":'JI'>:>[:>.) SBJ:>JS;:I .:ip SOJLJ,)~lll].\OlU so r \ JOJOH! J.'.llU!Jd JI~ ~Cpl!1101JB].'.ll
..,i;i.1u:i;1!1:i1u1 ~1q .1p P.,uo:i iq P. P!JJ0.1.:i1 01:ii.1 un ;i:i1~q
]1,)

OJ:'J.--1 19;:1

"J

()l)~j ,)~[l[,)_\

9r

lllll!O,)

011;iqv ("lY

tt~ 1

;\J

<1/,ll!.) ,J(/ 11/ ".)OJJ:'J.\\' U;) .),1.)Jl:d\!

l.)I

9 l llA

r..1!'\4d n"

Jnb l uo:i <.,:_'L 'l\:']d

<.)',"\

z1111 u.)11_) 1(} \ i::t C-Jt' 1IL\XXX10:)1 ~ N .'\US 'S11.'\~)Yl\ S.1.l}l:l~::l'IV 1-., 1~n;11ur. P.:ltuP:Jdllll
J,lll.Ud 11! u.1u,1iitHUUt \ (l\lll~.11 llhlllL"I (l!d!.lll!ld ()\[1().l j()](lllJ J,1ll!IJd .1 !)UllUJ:lJ.lp :>nh ., 1 4

ll\tllll

'RNl 'tJ'-1 11 o,in.J ,JG \ LZ q ht;:: ~:i 'll/\

n.Jl\Uf<f

'S31::1.10.1Sl'8V "J-' Jo101u J,lllllJd PP u~iuou 1'l

;_nd p1:pin.1 u1u;1 .ip J"'.ll~l un ,;1 D;101'.i.1 .1p prp!IP.1 rh .:ip U!."ltnf1;1d l!l'- "Dtlh!tu u1;14\- -1c.111.1;ip~1p
Tl'- ;:ip op1nqnq llJlJ;)ltl!l~U0!:."1\:J

;i

.~['ll

q:iH \ R'L o,) e '>1n.:iiuodc

-"_ltu r1Ju,i;i1 n ;:ip i~p1n_v,;ci UJ0'>(,1]11 .1p EJ11;1i 1;1

~.)Jp1:d su 1od i:p11;:1.-.:i1 '>:> l!:JIJ

1nJ(lllI _i;ituud ,1 u;ci 1;1_-.,u;:ipu;:i,-.,~1;.11 p;;i.1 1.:i1nh1r.n,-.,

eJ\)d 01.11)d-;,1 o.1ud 1!p:inh :i ;inh up(Hl! pn .1p 1u10 l;i uu:i l!Ji:d oun ,1p !)1.1u;o.1;i.k-.,J uo,1 .:iu:>Ltm.1111~.:i
up1 \\HU JJrnud u

\ Joon1 1.1urud ;:i .:i1qo~ 01111.:isip .:ipuup y ;:: o,Jo

,)G \ (J'R n n.1.1'1 "S'.:11'.:1.1

-~).LS!~Y u.1 '-nllll!JJUD."'ll.'l .1nh U~l!"!l-1\lj) :ip .-:i1.1.:icb,1 1!llll u:i :i1u:ilu:q4rxn1d 1~"u;11d u11:iq\;-

t\:'t' 1-_ 1 t' J'L)()(J;: Jl10tll.llll '\ 11 '<.,,1[1? 101p'.ll\ :i1qdu\U[llkl :ip ~:>.lJUU.lll.'.l}I) ,in.1!J//U/f ,J,ni/01011<1 n
111n111,i11>111i1n1111,11.,.111,1111 "::f

f SOH~l}{Ell\: .. :)p.; O:):IH.)Vd u,-., ..,nu;lr:p.. '-llJJ.:itIV ~;ip tu01~\s

lu1 0uo.:iq:1"],"lll01u 10p i'iun;11s pun ;'iu111"f.ll\\Ju:11nz H J:.)LV\:--l'li1J:.'\\' :~1;::-~91 ('dHJLI tll ,1,'1\-
//,>

11!/l llfl :1.11n.D1J.17 J,J ,J//Jll/./J_J(/(7 ,).1,1()/,\'.IH.

\",J.U/f.l.I\' . '-l1ll;i1J\) ~11_1,-.,q\;-

,,..,p lll<"ll'-'

\s

ll!I .~Ull,:ll[Jl"];:JI r

H L.)L\\::t.LlZ.\1\-' J.) _,,1_ e .:ip 1:.111\1tu pPpun."'' ''1Hld1~.\.-.,nu

-.1u 1:ip ;iun11:iis pun ;'iun'i.11.\\lll.::f

t;1;';0101u.:iJ,!d.'.l e .-:ip ll!:14!P,J :i u.:i up111111,uu.1 ~.:i _\ e1111cu0.140" 1n1 e1 e cp11:itull'- .l.'.l'< e cpc1;5.)LJ1 ~:>

'1!\

.,C,(J,"I

J.1jlll~\{;lJdr .:ip 1;.'lll()'-tl\ll

.1.:ipU.)ljZIHh-: e ..
''-\ll(]

;:Jf1 ;:_ri.;d

[1'Jlljl~U \;J;llll~UI EJ)'-,;:JflU ep11uqi; ,1u;ciuqc:i1pi;1 J~'-, ;cip ~ur;;i -~1''-ll,1

1 l~t 1 !];\\:\:\'. 1n,_)1 t d'.JS p)_r111i:u u1uu1 ,1p i;~11.1n 1:p1:0.1.1 ,-.,u:itu .P111hm1.11'!'Epn1
~p jl?Jll}IJll0JqO\ ll9]:1Bll!lllll[! e Jnd Oj)l?'-l!C.11qo~ .._,1 Upt:,lJJ llJ."1,'lf,llll! Oj)(lJ Jllhl!ll\;-' 'll)fit

;:: JI.\\:\:'\ [.)l ~ cL-:IS :1_)9-6~ dd ~;:: 8 ~ i;;:: p

11us 1 u111~ u .1p..,.1p ll\11."l1~u11uni Pun;i1: ;1p ;11.11nh;11

<H.1:->q 'P cn.1,,.~1u1 p1;p111,1c t:Jllll \ lt'J-l'J lJt. IL\X:\'.\I LL ~<IS ,11111101>.l<f" n111,i1od1 "!<l
.1nd 11~H.11:u1urn1 r1 1:11;d ;:iu;:i_;ciqu1 pr:p1p-:1.1u;:iK r:un ;:i.:i..,od n:1;;i;;i1u1 .:i ;;inh1Dd u."l;i.:i1111 i: P'Jrnru
-1: '-.'.l OLJ l'J'-0 \ 1:;\.-~;:: 1 [ 1 ][.\\'.XX u,_);:: [ r-..;(JS '-tll(] e _,"l,"ltllttJ.1 ,-.,p 11n]p,-., uq.1,"\q npl'- cq n10d
"'-<ll(I ;ip llll01llll.1(1\IO:J ,1 1'JP( ()}(!\: ..,_:

()\l

.,()'-Jl1.10_! '-<.lldUJd "11'- tJ,1 ,idUlh n:i;:i;iu1 [-=J

'-Olln."'1,1.1 .\1llll tHl'- "t:..,1du."I

"[

.1p '-.llHJ1.11!l\.1J41: \t: 111,11n11111111n ;1p

lqljPt Cl!,'l;inu-::: .1p (lj\,)J ,1 .. 111,J//i!l/lilll fin .. Ull.'.l.lPJ.n:s .:ip OJ\;)j 1:i ..;1:.11U:>lll! .. 11/,)1//)1//)//ll/J 1n .. P\:'Jfl
()JJ'.'\YI\--' :ii tlllJ-"'"TlllCLU ;i ,-.,nh ,:i,1;:.Ji:J :nu;ci.1i:1JES .101.1np1:_1 ;i .1od 1~q.-.,,:iq 1;111,-.,,-.,I i: ;ip 1~11;1 ;is
.;lJ:; o.1nj1.\11u10

\--_'\-l~):lnfI

t1P1...,.1np1!11 1:110
(\J~LI.) ,:ip l!'.ll,1VJ11;1!J'-llPJ)

1:1.:ip1:_1Ll1'J1J l!I t:J1:J t:'-11 u:;__ lj\

.1-"'

".l.'\: JUJJl:l(\[J.1JlJl 11'- I'. '-lll(J .lp l'l.'llJ:l'-,'lJJ E[ l~-"'!llll~I'- :inh

Ulll'- "'-(ll(l 1; ,1jl!."ll!Ll,1Jll().1 C\!l!llllllJ Vl:'JUBJ()tl31 BI ,)JU:>lU:>[dUJI'-, rziuqtllh ()LJ CJll:'J~(l :iqnu
.11..,~1

'(11(J \'J";i ,--ipunp p,;:J,,:i ;cicnu q

nn 1 \-=] .)'.) Jll.'.ll \ UllllU.l?l 1--1

1!'-PJq,1U,'l) .\ nJLJUIO'- 1:,,1d,,1 o/\t//J) .1.11111~_1

_y .....1J--.,1

:;t r

11 )

rr-L\\!)_l~J 1.) . .r41_11r ."lp,:ip 11!11ur ...ip op11u:->" .1 u:> .. -Hi1.1.1d..,u1 .. 1!."l'.J111;11, ()~~1uo1u .1p o~

-.~u;1 :::

LZ 1

,)p Blll:>l

l!ILJ:>llll_[_.
1 t-

do s

1:1

u;i e1;:iu;:id u;:i1nh ,~'hl()J\ P tl\lJP;ci_ (lJ1'[JJ ;i 1~-;:: :g1611

1111J_1,)rf, ,111111111 uo:i 11.1.i,id1111 cuo1.11::i.1.1,11u1 .:i11h 11:\01p,-.,lu i;_1J\l[l1Lt11p i;,11J_111!u_-1

128
:\/heno :\loi.:no
l'D"" J\ in~is.) a-. -..e di-.pu'>n por t'l rnodn dt:' L'Ol1'>L'nlir11ien1u -.1111p<iticu a la fL' :- la uniln <..'un DHh
:\lbeno nace una apreciacin re~peL'to de e-.te textu Je Dinni:-.io para l'\tJC<l una t:xperiencia 4ue l
JH\.'L1-.a tn la dimcn~in caritatiYa. pri111.::1pal111<.:11te dl' orden nuticn ~ trutu de un don Je lur infu-..a
por la ~r:ic1a
A11thrnp11ilrori1. Una c:-.pre-.in tln1ca: lnpo1horu e-. lo 4uc '>t' da cuandu uno que hahla
e\.pune una ob_i,,in q11c -.e opone a la po-;icin Je! que <..-.t e'\puni ..ndo. 1111rrlnpophora e-. la re-.puc,ta a e-.,10 (cf. F()RTL''.'JATl_..\!\LS. Rcrh 2. 27 en C. H:\H!\. Theotrc.1 l.ori111 :\Iu.'orc1. Leip71g
1 Xh-1. 117- ! l8. La Jctin1cin de Fortunatianu' e-. L'tada por \lart1nth CAPELL.-\. !Je S11prii.1 .5. 5fiJ
Albcnci intl'rprl'l<l la o.,ecut'1Kia dd pen..;amiLntu dl' Diunio.,1u ao.,u1nic11Jo 4uc la ,:(lth.:lu..,i(in Je e..;k
pcirrafo ""la re..,puesta a una ohJeeiln tcita. qut: surg_L' p\)f gt:nlL a1.:u-.ada dt' idulatn',1
"~Para !ti ... antiguo .... el hnrnbre L'.., engendrad\1 <i tltuln del t'fccto del ..;ni. "L"gt'1n ..:1 adagit1 ar..,.
totl1co ~1ue el Ljllt' t'ngendra un hn1nhre L'" un hn111brt'. ~ el "l. por ..,u c<w..,;tlidad L't'mic<L entrega
henl'tiL'IO.., al genitor humano
Dt' acu.:rdo a la f..,ica de ..\ri<:-ttele .... lo ...... ere.., hu1nantl.., o.,on engendrado.., p(1r \t''.., hurn.1nuo., y cl -.or (P/1\.licu 2.2 ( llJ..J-bl3l. cf_ tambion: ALl:H:'.RTl'S \1AG\"l'.S. De Re1111'/'cC1io11c. 1 2 10
1Cnl XX\'! 2-L' 12-151; De a11i111d l.! .5 !Col Vil 1 l 71 10-12_ El . . ul. cuino cau..,a primurdial fi\iLa
de todo lo que acuntt'ce en el rnund. l'.., la L'<llhtl Jc lu.., -;ere..; 1H1n1anoo., que lkgan a e\.iqir. pero no
curnparab]c.., en lo..; predicado.., que"'-' aplican a lo ... ..,ere..; hu1nano..;_ ;_1o., puede parecer lnct1 llamar al

..;o] nn

""'r

llllt!i11111

humann
Ha) !res can1inno., al "lt:nLr algo en u1n1n'. 4ue Ari..,lttck.., enumcra en De l'l1111h111 Anil.5 1h..J-5h27-28)

-1- E\le punto e.., de~arrollado rn~ plcna1nente en el co111entarin re-.rccto de D'\ 13 ::'. SD'\ '
22 1Cnl XXXVII 1. -1-...J-'.'I 50-681. Do.., L'"" tienen algn L'll u1nn11 en el -.ent1du de tue ella-. pL'rtcncL'l'.11 al ir10.,mo gnl'rtl: un canwllo y un orangul<n tienen cn con1n que amho-. "n <tnirnak-. O. en el
o.,entidu 1.k c ... peue~: do" \'1o!inL-.. aunyue -.trn Je diferente madera. cte. En cl ca'>n de Ja analoga. ha~
un trn1rno L'Ol1H.1n. y.., la analnga ,.,..., e..,trictJ. el trmino ..,L. entien<le Je 1nodP univo:n: -.uho.,lilllL'Ja
y accidente..; tienen la exi..,tcnc1a cn con1n
To<lu e"lo concede Alherto: ha) una o.,uerte reducida
Jc analugia. la analoga de in1itaL'H11. entre Dio~) lao., creaturo.,: lu 4ue ... iernpre del'irno.., 4LIL" alguna
creatura "'eo., .o'-'" hucna .tiene 4ue daro.,c en prirncr luar cn Dit1s) l'n no ... utro.., de n1()Ju incompren..,ibk
Un e..,cultor e ... cau\a prxin1a de la e..;tatua. pero con e..;1t1 1Hi decirno ... que l"l c ... cultor e..,
una c ... ta!ua La.., cau"" ren1ota" "'-' cncuerllran m ... le_Jo'- de su efeLto que cau\a prxima..,) por e~u
n1e1H1~ lla1nad~1..; con el nombre Je -.u., eft'ctu\ lcf :\LBERTl'S \L\G'.\l.S. SD'.\ :'i.Jl (Cu! XXXV!]
! 371 1-3 ! l.
Predicacin e..;enc1al" \gnillca llamar pur alguno.., atrihuto.., que genu1name111e pertenecen
a lo que uno,.,.., en o.,: "'prc<licacin causal"' o.,ignihca !!amar A a.\, purqul' A ca1i...a x.
Cf A:'\ZULE\\'ICZ H. Die theo/0;1\('lie Re/en111,- de.1 B1fdhcgri/fe1 und d<1 .'-)ue;e/hifdmrhfrllfl in den FriihHerkl'll dc.1 Afherr111 A1llgnu.1 ( Beitr:igl' /Ur Ge-.chichte dcr Pl:ilu~uphie und
Thc(1lo.!!ie Je\ i\littelalter\ ..'\.F.. ),):JlJ .\ln_-.ter 1999.
ARISTTELES. lvfetaphY.li('u Z 7! 1032bl2-.J.1. L'f. ALBl:RTl'S \1.-\Ci'.'\LS. SU:\ .J.. h2
(Coll XXXVII l 170 R.J.-61. donde se encuentra la mi~nia fra.,e piedra) rnadera" c1parcntcn1ente
Lontluido por do~ pa\aje.., en Anqtelc..; ( l032h30 ~ 103la !5).
:-\lbeno o.,abe. \egtn JER;..;J;..1(), /11 El'l111g .1cc.lvlarrh Praefatio CCL 77 p . . que el ap-.tnl
Bartolomeo ha compucsto un e\angelio. SL' . . uporn: un ap(,JL'rifo uJnocido tk Dionio.,1(): cf. JJF'.\"NECKE F :Vn1 li.'.1/u111Cllf Apocryplw [ ( Londun 1963) -1-N..J- 507. pero L"" rnu:- puco prnhable lJLlL' Uiun1vl
1() cite.
b 10.2_): conu1 ~e encuentra en Jo.., LXX
Para Dinni~Hl ~ todo..; lo..; autore" antiguu.., y medlL'\alco.,. el ra11rnam1cntu u razn e\ un
modo inferior de la acti\idad intelectiva l'n el el ejLrcicitl rHirmati\O. E.., la 1ntu1cin o.,in1ple Je l\1
inleligihle: ranin"'. en este contexh1. dice en efel"to. "'di ... cur..;u prulijo". "'intelecL1n pura". scglin
anotan BoeClll l' ho.,ac. Eqe pa..;ajc ..,,.,. ..;intctiza en la palabra ratio. 4ue Alherto ton1a aqui' en el o.,en-

11do dL definicin. El griego suhyaL"t.'nte o.,ignitica. prnhablcincnte. yue Dio~ L"" alogu..,_ ..,n palabra.
m-, que a-racional. como lo tonia :\_l.uuth. ele.
E\ oc<1cin de la doctrina dinnisiana de la u111tinuidad de loo., gradn:-, jt.'r<n1 .1icoo.,. L[Ul' ..,un
progre~11.., Je la.., creatura~ en el ordenamiLnlli de la OE:r1~\l(1 di,ini/ante. 1'.I hornhre. 1n1ner\o <:n la
1

..\11:1k\ de la lacultd de Tc()lo,l.'.a


\"nl. LL\

CuaJernu 1

Po11tl1iLia

abril 200X

pp.

l"ni\er~iJad

Catlica de Chik

121-1.~2: 1ss:-..

129

00h9-3:"9fi

racionalidad d1-.Lur-.i\ a. pL'rrnitc apn.:ci;ir lo-. modo-. L"L'rcano-. e 1111neJia1an1enll' "upcriorc-.. Lo mi-.mo \ ak de la iluminaci(n Ji\ 1ni/ante por la rtlaci(.lll ininediata.
Sal 17. l O.
CJI 1 2 tCD 11 X 2-13 \er-.in FRll"CJE!\...\. Dioni.\iucu. p.7?.J.
:\k_1andru. o.accrdute.
1dedicado a :\kjandro.Pro. n.I
por .-.u al111il c-.piritual. -.i1uad(J
di\'illa ltlirna: ul1in1a relatinnL'

un L"01llemprancn de .\lhertn. Alfred Lk Sure'>hel. De l!/(lf// cordi1


Hacumlu:r. BCiPT\IA 23 l-2. p. 2.7. Alfredo caracteriza al honibre
Je-.pu-. del n~<..'l. 4uc es capaz de recih1r ror -.u intermedio la lu;
Lf. ALHEKTl"S J\L.\(j'.\JLIS. SDN -l- 2-+ !Cnl XXXVII 1 !JI. 63:--. 67

!7565-.1
Alhertn uo.a e'>!a ft'lrniula \'ariJs \"eL'l"' en su comentario SDN rCol XXXVII 1 129 fih .. 13'7
56-571. pero cornn tal no apal"l.'L"L' en Dinnio.io. Toni<h de :\4uinu L'lta el 111i:-.n1u pnne1p10 ~ haLc
refen:nc1a a DIO'.\'ISIC). D.\' 7 l. Sent d.?i q -l- a.l ad -l-. ,'11n111u Thenl I q. 7X. a.2
JJ.\" 11.2 ({"() l 2llJ N-1~1.
_,, [).\" 11. l 1CD 1 217 9- 21 N.9: el titu!u Ji\ 1110 Pa.\ (cf. ALBERTUS \1AG'.'JUS. SD:-< ! 1 3
!Col XXXVII 1 -1-11 251
"' 1 (o L>.l 2.
l"11i(in i111c.kcti\a. -1111iri<1- trad. del griego c1'11CTLC::. unin que en ILl ptica de lu:-. neoplatnicn-. L'\lKa el trrnino tina] lk la a:-.cen:-.it'in intcligihle. concehido por Dinnisio en su doctrina de
L"nnnum1l'nto un1t1\o por 2:-'.rac1a
ruJer (de u111tcmplarL dado a entender en el -.cntidu de la ,-il1cqll-; -.egn D111n10:-.o. que
habla del pn1K1p111 d1nami1antc intermediario entre la e"encia del agente (creado) y -.u oreraLicn
1cf. parraf.l 19 n.12J. IHl "nnplenicnte con10 facultad e~encial al :-.ujcto cogno-.cente creado. -.inu en
el "t'ntido dc fonna inteligible rarticipada ~ reLibida del "ujeto conocido. a \tuln dt' liuh.r11.1 notico
14u11ci:-. intundido por gracia). la referencia en actu a la realidad objeto del conocimil'nto. Si en el
L'P \' Dionisiu e"crihe que Dio-; no es una rotencia. este es otro <,entido. e\'ncando por alusin
al tema (fr1niliar l'n la cultura helt~nil"a) Je una Je esta." fuerzas personiticada-; corno di\in1Jad<..'"
reputada-. tn el mundo humano. ln e! uni\erso bblico. cf. Rin 8.J8 y Ef l .2!.
(_"( Ai\ZULE\VICZ H. Hnnum ab Schl:-.o.:-.elhegriff he1 Alhertus \.1ag:nu:-.. en Sl::::\i\ER
\V !cd.). Alh1Tflf\ ;i/af.'.1111.\. Z11111 Gnfr11/.:.en 11ut'f1 800 Juhror: ..\'c11e L11gd11ge, Aspe/.:.tc und Pcr.1ri1'/.:.11n11. Berlin 200!. -l-55-..+h5.
'' P LOi\lH...\RDO. C"/11.1a .1C!hrc el I'1 ../6,5. PL 191. -l-56 A.
1:1 .. rapto". u1f11.\, e"l referido a 2 Cn 12.2. tradicionalmente tratado en Ja teoln~a (C Tnm<is de Aqc1inn. Sth ll-11 q.175). De acuerdo al con1entario de :\lherto re~pecto de Ep 9 SEP Y (('ol
XXXVII .2 ."i.,7 25-.2h) la parte superior del ;ilina e.'> o;:I intelecto. et. A.\:ZULE\VICZ H. Ent\\icklun~
und Stellun~ der lntelkkttheorie i1n Systcm de-. Alhertu~ \1agnus. lX8-..
ARl~TTEI.ES. De anima 2.12 1..+2..+a 17-91
La fuente Je e"te dicho parece ser ..\RISTTELES. De 1cn.111 7 1447<1 l-l--51: AI.BERTLs
\.!All'.\L"S. l.lc ho111i11e q -l-X a 1 tB 35 ..+29-30: S11pt'r F:tl11cu -~ J 171 tCol XIV 153!: De .1e11111 er
1e11sarn 3 3(8 9 X.~J; De anima 3 1 l tCul VII 1 1671. El de~<irrollo en la n1ente se debe en al,l.'.n a
A\'ERROI,S. Co111pc11di11111 Lihri Ans1. De .')01111110 cr 1i;lia 1cd. E.L SHJELDS. Can1hridge. l\.tass.
!94lJJ p.1 IJ. El punto puede '>er ilu:-.trado dl'\de lo:-. '>ennoncs de Alberto: la gente puede e\tar tan
metida en :-.u e"tudio 4ue ~a no .. abe ~i ha l'Omido o nu: rueden pa~ar hora.'> ~in 4ue :-.e d cuenta
AFP :;... 1 !Yh-l-1 55-hl cf. \\iBER l~.H. Le" e1nprunt-. majeur-. a Averroe\ chez Albert le grand el
Jans -.011 cole. en NIE\VH'.\JER F.. STL"RLESI::. L. (eds.l. An'rroi.111111.1 im lvlittefafft'r und in der
Rn1t11.1.1uncc. Zi.Jrich l YY..+.l ..+Y- l 7Y .
. , ARIST(rrELl.'.S. 11n1 a .\'1c1i111t1u1 X c.5 1!7S. ls: cf. ALBERTL1S l\.lACi'.'Jl'S.1>1' anima
IT 1 Col VII l lh7.IJ._1.
:\RlST<)TFl.ES. De So1111110 I 1..+5..+b.~2--l-55a2l: cf ALBERTL"S ;...tAG:\US. [Je 101111110 ir
1ii;ilit1 1 2 .+. R 9 l-+-l-1
Para el conoeirnientu i11111ediatn de Dio" en la patria cf. TRC)TT~1A.'\N C .. La tholog1c
L"Ornme pieusc "ciencc \i-.ant l<t halitude :-.elon ..\Jbert le Grand. Rc111c Thomisre 98 ( ! 998 l 387-..+ 1O:
DOl\:..;,\l'.'iE H.F. L"ohjet et le 1nediurn Je la \ision hatifi4uc cheL le:-. thlogiens Ju XIII ~1cle.
Rechercl1t1 de Thi;nlogic uncil'nne er 111t:d,:1o!e -l-9( l 95:::'. l 60- l JO.
L;i !lt)Lin Je perfeLci(ln ltinia designa el cumrlinlientn o culinen ontolgico. que un <,lJjeto intelecti\O creadn alcanza al juntar~e a Ja naturale1a o e'>enci<i pri1nera n tan1bin perfeccin

130
\]"d\ c] il<.:CIH1 dl' fL';ii11ar l!ll<J <\1<.'llCill dt' lllallt'ra Oj)L'l[l\<l d '>ll !ll L]IJ!ll(l, Ct .\i\/,l'lE\\"lCZ 11. R[(j() e Rcd11c1io ad ('\,\C i/1111111111. Zur \'nllc11du11g de:- \lL'll\ChL'll Jl,1ch --\lhcrtll\
\lagnu\. en ALRTSl'.:-..: .! ..--\ PICKA\'L:: !cd\.I i:ndc 1111,/ \(1f!c11d1111g F._1,h1110!0'.!,i.11/1c l'o-,,cf.:.tnt11
1111 :\11111c1<ilrcr (\li-.cellant'a '.'.1ed1e1alia. 291 L-h1lin '.\c11 )urk 2002. _-,SS--l-1(1
.--\RISTOTLLLS. !>e 1111i111u 3.-1- {-1-29a2{J-b-l-1
La refert:'IKi<t t:'\ probahlen1enlt' de :\RISTOTELES ..\/c1u1/n11(i/ u /1\J 1)3/J/ 111. ljllL' .--\]heno t1'a L'll un cnntcxto \1111ilar en L'l SD'.'< r 2-'11Cul .'\.\.\\'][ 1 _>"ih 32--l-!11 alu\i(\11 :1 la \C111L"11cia
dt. Al'h!(lele\ relat1\a ;_la Jchll1daJ en el orden nntlL'O del intelcLtu hurnanP. Lu11cc.r111e11k d Lt\
l"L'al1dade' de p1r -. rn:i-, i111di~1bk-,
-, L11 la lilo-,ofia de Ari\l(.i!ek-, el conPL'lllllL'nlo pk11u dL"'1g11a ,:tnHi..:ir11i . ._.11t() rt\ryuc c-,!u
l''>. L'apa de dar u11<1 C'.pl1LaL'it11 Lkl porque de una ,p-.a. ,u11Hi llL"Le-.idad de '>L'r ,;w,<td<i. "..i -,ulo
podenHh 111P:-.lrar L"l quL .. de alguna L'O\<J. el re-.ultad11 e\ una -.Lgunda cla:-.L de ,ono<.:1m1L11tu. i:l
dlll\ll'i1111t>ntn ""4ue C'I. \Vl~BFR F.-H. en _\l.BFRT l.F CJR.\:\D. Co11i11ic11lllr<'. 1 l(l
-\RISTUTELC."... /'n.'t .\1111/ / 13 1"7Xa ~~--~XY1. l:.! pri1ner L""lllinu para lk):'~lr ;d L\11loL1n11e111u tp1e e' ilu-.tr;idu pnr :-\lh ...rtp ,;un l;i ,ue-.Ji(itl "porque LJll TllllHl 1)() re-,pir;1"" Rc-,pLH''-.ta
p'1rque el 1nurP nu l':-. un ani111al. lk'rti e'> in-,utliLiL"llle. purqu, llP c11..,Ja ,. laLtl11 de,_i::-i\P. e_.., \erdad
que :-.olo lP-. a11i111:1k-. r,-.piran. Lk tal 111odu que ,. muro. dlllHl no L"' :1111111al. 1H1 re-.p1r;1. 1eni 11P
tPdn:-. lo:-. animale-. re-.p1ran. ~ allllljllL' cl 111urD te-.e LJll a1111nal JlP 'L'ria llL'L"C'><\1'10 4ue re-.11re. Para
una L'\.[1liL"<IL'Hn real lkl hL'L'hn de 4ue el nH1n1 11(1 re-.p1rL'. llL'Le-.1tanl\h identitiLa1 la:-. L(\lld1L'lnne'
p . . iLPlu~1ca-.. ~-.u athencia e\.p]i,ct la aute11t1c1dad dl' la re'>p1raLi('1n 1/ 10111111<1/ _>_h_82 p S--1-). Dde
nutar-,e 4ue LOJll)L"lllliento" en e~te L'Ullll'\.!ll :-.i~nitk;i 1na-. o n1eni" co11u,1n11entu lk un datn bruto ..
,_o'niti,a 'IL'r capa/ de dar cuenta de algo (.--\n-.utek" pq ,-\1111/ ~.ltJ. l11(10hl(J1 J. B.--\R.:\LS. Crnnpktc \\-urt..-. of.--\ri~lotle l. PrtnLctun ltJS--1-.127 ju"tiliLa l.1 nadUl"il'1n de ( -., iijilc1L. LPlllu "enk'11d1.1
l'n 'L'_o'U!ldtl l'<lllllnU rara Jkgar ) L"Oll()L"lllllellt(l ""qt1L' .. e-. i]u\lr;1du pur L'I llli'>llHl .Alhh.llL'k\: LJn
elcdn Ln11\erl1hle e-. a4uel 4ue e"1< li~adu a l1 calhd de la pre-,enua dL' al,l.'llil<l \ulu11tac. '>l!-'lliliL~t la
pre:-.enLi:i de otni. pcru la ,;;w:-.a L\.plica la pre'>L'IKia del L'fcc!o. Ju que nu' da un cu11\lli1ui . .n1u puryu.: . rn1e111ra-. l;i pre . . e1h.:i:1 del efeetu no e\.rlie:i la pr,,e11cia lk 1<1 Lau,;i. "1]0 per1111ll' 111i'erirlu . .--\-.1.
de <IL'lll'rdu a .--\ri~t,'1tek.-.. !:i ralt.111 del pur qu lu:-. planLta-. JHl en11lL'll luc.._-, , .... purqul' ,.,_. L'll'lll'ntr;111
d.:111a-,i:1do cerea de la tierra: dl' l'\\l' modo pndemo" de111(}_"tra1 ')1or 1111 .. 1Hi c1111ll'n iul'L'" L'' lkc1r.
;_partir Je' -.u LerLania a la tierra. ,jn e111h~trgtl. pur el hecho de no L'llli!1r lu/ -.ulu Tlll!L''lr<t L'I </U<
111\ l'I f'"!(/l/I'. de encu1Hrar-.e L'l'rea de la ticrr<1
1.lhertu l'\\ hahl;.111do -,ohrc el conuei111ie11lo "que .. ,_011Hi 1i11 ra-,gu pre,_1-.0. ;rn114ue 111;1de,_uado. dd L"Oll\\Li1nicnlo lilu"utlul. : t.'ll el L,_-.o de Diu-. tndo lP quL lL"llL'lll\h e:-. un LtllHll'i111ie11!(l cunfu-.n L' ind,ter1111nadu "que .. pern queda ,unu ,nn l"L'-,pec!o d, la Lklinil'l\n ari-.1n1.:l1La del
Lut1tlc11111enl1l ""qut.' .. -SD:\ 7 2.'i 1Col XXX\"11 1 35ti-71_ La' .. prueba-. dL' 1\lhertu re"peLto de la
L'\.i:-.tenL1a de DHh -.(in 111c1H1-, r1gnro-,a:-. ~ anibieiP~<l' 4ue a4uclla-. tk Tu111<i-. (Lt. CR.\E\11-.R-Rl'J---_CJF'.\BFRC.i 1 Al.BFRTLs l\lAG'.'JL'S. \'iillig iiherarheit.:t<... :it..tu;di-.iene u11d mil A11mer!-.t1n_:.'<:n
\er-..ehene :\euautla;::..-: dcr Ori;::inalau-..&abe. ht'rau:-.&egt'ht.'n \Ull HL:\Rl-1'\. .-\'.\LLLL\\ICZ 1Du111init..;111i'>eh~ Qu.:lkn und Zeugn1:-.-.e. 71 Leip/ig ~()()_"i. 'i2"_"i.'i).: \L' ha:-.an ,-,e1i...:1:ilme11lL' L'n Lt 1n/11(fi1
c1d 11/l.1111'1.'11111 del llarnadu ""D10-.. que no e'-1\\t'-- -.\111 _;,17 1( ul .\..\.XI\ l K-l--S_"'ll. La L'\.l,.,lt'IKJa de
Dio:-. e-. L'~encialmente un m1-.tl'rtu de i111el1g1hlidad 411e l<.'nL'll10'- que tnmar ,umo grandL' : puede
:-.er e\.plnrad(). pern 110 L"utnpr.:ndido 1cf. 1hid. :-.1.~. --1-ll.-l-l 1. Cumu CAT:-\:\1.A .1 F.. ob,er\a -\lhenn
puede haber expue,10 un tid ...:-.1nu. Y de hecho. ha;. a:-.p1.'ctu" Lk "u po:-.1l1t'111 que lk\'111 ul _juiciu a :-.u
t1n Peru ., b po-,ici\'rn de Alhcrto ;, lidc:-.la. e-. una Jide:-.mo que tira lo 1n<:-. kJP\ po\ihk. purque
\Ue]\C '1c111pre de 11ue\u :i aqullJu-, 'peLtti-. de 11ut'-,tn1 pnKe:-.\1 de UHHlL'L"r que pareccn .ibrir".:' a
una e:-.peLie d1: e\.ll'n:-.in que era nece-.ario con un tin1co oh]L'to. Dio-.
El argumen!u e\oca la teora ,k la feli,1dad i11tekLti\a que. -.e!-!111 el pcripat1-,mu ~irahe.
re-.ide L'n la unin del alma con el intclcl'to a~ente -,eparadu. ef. OSSA:\DU\ \ ,\LlH:.S J C Jc'
111111a1c 1111cllcc1111 c11111ra ,.\1 n-i-011111.'. PhilD-.uphiLa-+ 1 l lJSJ) --1-7-h 1.
Para la nocin de ,gracia. cf. COi'\.1-0RTI !-' .. La duetrine de 1;1 ~race d\111ion L'l "tlll l;\ulution chct: Alhert k Grand et -.e:-. L"tHlll'mpora1n:-.. en SEN'.\ER \V. (ed.l. Alhl'rt111 :\1ug1111.1. /.11111
C'edcn~cn 11t1ch SI)() Juftrc11 .\'c11c Zui;ngc . . \.11e~/t' und !'cr.1Jc~riln1. Berl i 11 20(11 . _;;73_5:-;(1.
La u111tinu1dad d, lo inteligible ahre 1111 ahi-,mo rn:i:LH entre d ()h_]cto \ 1:-.1hk: el ln:inl1
-.l:'thoria!: L'l ,\L8FRTLTS \1..\(J'.\L'S. Q11uc1110 d1.1111f(i/l/ ifr 1ro1r1'lii1 K.~ 1. L'd. TORRFl.I J.P ..
l'n Rc\'/1c dc1 Scic11cc.1 l'hilo.1ophi111c.1 el Tlu;o/ogii11c.' 65 11981 1 27. SobrL' la t<:oria de Albertu
[lrllllCr<i

A11<1Jc, d<.' la FaL'Ultad de TeolDgia


\'p!. LIX

Cuaderno 1

Ponti!iL'ia Llnnersidad Catlica de Chik

abril 200S

pp. 121-!32

1)

TSSS' 0069-3596

re-.,pectn de la perlepLil,lll \('ll<;oriaL cf. Dl::.\V..\'.\' T. St. Albert. thc \ensihks and Spli:ual Being,
en \\'l::.ISHEIPL J ...\ .. A!hertu.\ ,..\,fug11u.1 and the .'1e11cc1. Co111mcmoruri1e E.1.\U\'.\ 1980 1Studie-.,
and Te\.\\ . ...J-9). Tornntu 19SO. 29!-J20. Re<;peeto de la continuidad intelectual. cf. ..\LBFRTL'S
\1ACJ'.'JLS. ! Scnr d 2 a 5 tB 2'.'i )9-601. De la teura dl' Alberto respecto a qul' nue\tra mente rcc1hL
la lui' de !o altri. t;d ilu1n111acin no se puede indenti!icar l'On cualquier tipo de 1uLe-. .!.'numerada-.
en la objl'cci6n. ~e\ ptisibk a nue-;tra men!c cle\Jr\e a altura\ considcrahles sin lJcgar aclualml'nte
a una \'i~in dHe<..."ta de Dio\.
[)10\:!STO l// 15.J (CD 2 53) ~ SCH 15.6 Col (b l...J-. p....J-2...J-i.
Se 1-econOl"C la doctrina dinnisiana de la ilu1ninacin intelectiva Je! al111a que tra\1111te el
espritu cngl'lico a ttulo de L'noperacin de Din-; en t'I orden de la gracia. et ARISTOfELES. de
!u di1-11111n11 en el .111c1/o. c.2....J-(13. bl-h; ALBERTlTS \1AGNL"S.1Jc .10111nn et ni.;iliu. 1112...J-18 l)
20()b).
F_,tu e\ \Olo una cunexin tenue con Ari\l(.ltele'>. pero l)c ho111i1u'c 1.50. a./_,. u.3<.51 (8 35
PP- ..+_~6- 7. -1-...J-O....J--1-1) ll1lll'\lra un10 Alhertn Je\arrolla <;U propia teora suhre la ha~e de Ari-;ttels.
1>1 d11.S1J11111 l-21-1-fi2b25-26 . ...J-63 a 31-b .~. -1-h.~h l...J-J
E'to e'. an1bO\. ilu111i11ac11'in ln~di,;d t' il11111inacin di\'ina dnecl<l (COTlHl \Ugiere t'll. 1 Sn11
d 2 a 5 1H 2'1 f!!Ju). forn1ulaci<n 4ue liga la teora dinnisiana de la ilu1ninacin intelecti\a di\ini1ante tra,mitida por los intdect\ anglico\~ l<.1 te\i~ periptica del influjo notico. ex1,:iJo por Ja-;
inteligencia\ :-.eparada:-.. La htL pruft1ca 4ue. de orden infu~n por Ja gracia. es as evocada l"O!l 1:1
tradicin l'll el :-.cntid(1 de co11oci1niento "en el e:-.pc_i(1 de la eternidad. es (kcir. hajo la iluminacin
de la graL1a.
'' S(lbre el .1pec11/um oe1erni1i11i.1. cf Q. d1\pu1a1a di.' propheria 11 1 cd. cit.. 2...J--2!<. con el
l'nn1entario de TC)RRELL . .212-21-1Slgn ARISTTELES. De anima t 1 c 5. -1-30 a 15. l principio actuante de lo inteligihk en
el alma. l'\ decir. el intelecto agente, es cn1nparado con la lu1. con10 causa de la\ i\ihilidad en acto .
.\ '\Zl_'LI:::\\'ICZ H. Der Bildcharakter der SeinS\\irklichkeit in1 Denk\) \len1 de::. Alhertu\
\Iagnus. Fr<'ih11n;er Lci1.1chr!flfiir Philo.\01f11c und Thl'ologic -1-7 (2000) 342-351
El cotnentari.-.,ta d<.' hecho el P\eudo :vf,in10. Juan Scythopli\. PG -1-. -1-21 D. tradujo_\
lle\ a a! n1argcn d<.'! rnanu~crito \eiialaJo en la lntroduccicin. p.JO Corpus Jionisio .:i f 2:~-1-\a. 1-'igural'Ill de un toro. lectura dt' cdicione~ anci<illlh. Jamm) L:. on 15.51. t l 3h p. 128 Pan\ 1 S92. t 1-t.
p.8.~8. 4ue -.e prtllcre. a causa de la <;erie de aniinalcs evocados. en la klcin critica. aunque e~
u1n,ideradCl l'01110 prioridad al ttulo de !cc/io di(fici/ior. dice una u otra cosa (sin tigurncin dderminada). La ilu,tracin por la imagen del c'cultnr del papel eliminador logrado por la negacin e'.
cnnHl \<.."dice. di: Plotino. L1111eade.\ l 6, 9.
,. Rl'fLrcncia a lo\ Je\conocido\ 1:"1/>0,-0.1 1co/1i,:ico.\ de Dionisia. ,\lhcrtu intiere de las alu:-.10n:-. qul' hace Diunisio que -.,e tratara de un tratado de teologa trinitaria
1gual111t111e -.,e tratara ck una obra perdida. pero Dioni~io trata lo\ \lnholo\ relatno~ a
Dios en 1n:i\ nbra\: cf.l);\" 13 4 1CD l 230 22-2~1 X): .\lT J !CD 2 ...J-68-471 l: Ep.9 6 !CD 2 :"-1-'11.
l! argum<.'ntn parcce e\ocar una interprctacicn como la de "n Aguqin. que e\ m:~ bien un
cierto 1nmanenti,mo. a4uel de la interioridad del C\prilu. iluininado por e! \\:rbu divino u .\1acstn1
interinr. cf. (;en ad !i!lc Xll.c.2-1-. n.:"O BA ...J-9. p ....J-1:": cf. ALBERTCS '.\1ACiNLS. / Sn;r da 1-1- 18
25 p 105 '-l. Para e! cnnocirnientn del CrLador por mtJio de sus \estigio". la~ creatura\, e~pecial
rncnt a t,1_ p 1 lhs. L:\'(1ca la opo<;iin de los tetna'> \l'Stigio-rnagen. sin ernbar~o. fundada sobrl' L'l
Lar:icter de la iinagcn trinitaria propia del aln1a intclectna. iniagen e\ n1<b que \e~tig1(1. rues in1plica
si1nult<i11camcntc: men1nria-i11tcligenc ia-\ nluntad
Cf. \\"1::.BI:::R .-H . en ALBFRT LE GRA'.'<D. Comml'nlar'n 111 n 63.
El l.'feLto as e\ucado e\ la teofani'a ti n1anife\tac1n divina en los done\ de gracia
GREGORJC) J\tAG'.\(). A.fnra!ia in Joh. \'. c.36. PL 7'.'i. 71'.'iC.
:\RISTTELl.:S. De 1111i11u1. 13-1-1-t.~() a 21; cf. .\LBERTL'S l\L\G'.\'l'S. SD'."J 7 2../ 1Cl1l
XXXVII 1 JS.'.'i. (i7,l. Se preci\a que l colltH.:imientu de s exige 4ue l intelecto :-.e considere cnnH1
Dhjeto 1nteligibk.
'-' El pa\o por cornpn~il"l(in es caraL'lcrslico del mtodo cataftico o alirn1ati\o. u.! con10 Alhcrto lu 1nue\tra en SDN 4ue considera la emanacin dd Bien - Bien del \eren general. pero dc~de
\U\ n1oda! dadt\ rn~ Tltlhles) ms deierminadas. corno vida. \<lbidura cte. CL WBER .-H. La
ne~ati\ l! \Icthtldique l"ll!ll!l1l' J\h1111nt criti4ue de l 'Epis1en1ologie et du Langage chcz Albert Le

132

l'\ota'>

Alherto 1'vfar.;no
Grand t.'t Thon1;h d'A4uin. en BECK~1Ar--;N J.P. u. o. ied.,_L Sprachc und Erkc11n111i.1 im i\Aittefa/rer
.\.kten des VI lnternationalen Kong:resses fr l\1ittelalterliche Philo:-.nphie der Socit lnternationale
pour l'Etude de la Philo:-.ophie ~1divale. 29. A.ugu'>t-J. Septetnher l977. in Bonn (l\ti-;cellanea
\1ediae\alia. lJil l. Bonn 1981. 7..J.6-752.
"" Pese a que el esquen1a fundainental de egre.,o-perfeccin-regre'>n no ha sid\1 un objeto
explcito Je e.;tudin cabe destacar su pr<"~f'ncia en el Sr>.1T. u11no en general en los comentanos alhertinos al Corp10 Dinn\sii1tum cf. A'.\'ZlJLE\VICZ H .. Die Denk'>lruktur de.., Albertus \1agnu'>. Ihre
Dekodienmg und ihre Rele\<l11L fr die Begrifflichkeit und Ternlinologic. JX3: ID .. '"Ab eodem 111
ide1n Ver'iindnis und hermeneuti..,che Funktion der Kreislauttorme! bei Albert l\1agnus. BAKKER
P.J.J.~vt. Che1n1ns d.: la pen<;e rndivalc (Textes et i:::tu<lcs du l\1oyen ges, 20L Turnhout 2002.
J23-J."O
.,- Heredado en lo e:-.encial de -;an Agustn. la nocin de \t:qigio (de Dio") e;;, aplicable a todas
la" creaturas y expre'ia una "e1nejanza confusa y parcial con la causa pritnera: cf.. I Senr d J 19 7-9
{fi 25 p.117. E ... 10 tkne, segn Alberto. un doble sentido de causa fonnal ejeinplar. 4ue se establece
en la tilo"ofa de la participacit'in
'" Alusin al rbol de Porfirio. Ser sub:-.tancial es entendido en el sentido de co"" existente<;
en general. para re111ontar analtican1ente al Principio por el cannn de negacin n1ediante las con..,ideracione~ de la cau'ialida<l y de la enlinencia.
'"' Para las procesiones ternporales de las personas divinas. Cf. HOEDL L .. Wesenseinheit und
Personheziehung im frhen trinltatstheologischen Denken Albert <les Cirossen. en SENNi::,R W. !ed.L
A!herr11.1 ,\-fag1111s. Z11m Gede11ke11 na ch 800 Jahre11: Ne u e Zug11ge, Aspektt' und Per.1pekti\en. Bcrlin
2001. 493-51 J. - Para la complejidad del conceplo .1plnr11s )- el llM) cuidadoso. preciso de A!herto
~1agno cf. TELLKAN1P J.A .. Der Geistbegriff in der Erkenntnistheorie des XIII. Jahrhundert<;. Frcihun;er Zl'it.1chrijt f/ir Philosophie und Theofogie 48 (2001) 125-145.
"El con1entario crptico de la distincin entre forma y tigura es desarrollado en SDN !
43 (Col XXXVII l 25 24-9\ y mucho 1ns todava en De Pracdica111enris 5.8 1B I 2S9l Forma
substanciar determina lo que una cosa cs. forma es una especie de cualidad. que Alberto "upone
4ue Dioni\O \e refiere a ella aqu. es estrechamente conectado con la fonna suhstancial (con10 una
orienlacin interior!: es figura considerada precisamente con10 la figura de una especie particular de
la CO\a {una referencia extenor)
11
' E\ta di~1incin viene de ARISTTELES. Phy.1ica 2.6 ( \47a.36-h22). Cf_ Comentario de
:\LBERTUS rvtAG'.\JCS. IJ P/11-.1 2.17 {Col IV 123-51
": A!herto discute la "regla de nombrar a Dios de Anseln1ll en. J Senr d :?. 17 !B 25 p.72.4
~CH 2.7 (Col 26,!8ss)_ Est claro que el pasa.ie en que piensa es ANSi:::LtvtO. Prolugion 5.11-12
1Schmitt 1 104. !Ss y pi 10.2 iPL 158. 229C 234A}.

VldV~DOI'lHIH
;

'

\1wk\ lk L1 l;1L"Lill:td lk l"cl1iPOc'l<l


\'ul 1 I'\

( u:Hkl'l1u 1

cth1

Pl)lltiliLi;1 l 11i1L'r~id;1d C:1t\'1liL<t lk Cliik

il .:'(10:-;

pp l

3_~

I _-,:-;

1J)

!SS'\ t1(1(,!J __,:''Jh

Fl'ENTES
ALRERTLIS

MA(;'.,WS.

Super

My,ticam

Thcologiam

Diony,ii

et Epistulas 1Alberti Magni Opera Omnia. XXXVII. 21. Mnstcr 1978.


452-487.
;\LRERTLIS \1ACi1'l'S. Super Diony,ium De Divinis 'fominibu'
Alberti Magni Opera Omnia Opera. XXXVII. 1 l. Mn,ter l '!72.

ALRERTUS MAG'.\:l'S. Super Diony,ium De Eeclesiastica Hierarchia iAlherti Magni Omnia Opera. XXXVI. 21. Mnstcr 199'!.

TRADUCCIONES
ALRERTO \1AGNO. Obras 'electas. Bueno' Aire\: Ecl. Lumen 1982.
95-'Jl)'
ALBERT LE GRAND. Commcntaire de la --Thologie my,ti4uc .. de
Deny' le Pseudo-Aropagite. sui' i de celui de' ~:ptres 1-V. lntroduction.
traduction. notes et index par .-H. Wber. O.P .. Paris 1993.
ALBERT AND THOMAS: Selected writing\. translated. edited. and
introduced b) S. Tugwcll. prcface by L.E. Boyle. O.P .. Ne" York 1988.
i.<i-l<J8.
ALBERTUS MAGNt:S. Ausgc\\f1lte Tcxte. Lateinisch-Deutsch.
Hcrau\gcgchcn und berset1.t von A. Fries. Mit einer Kurzhiographic von
W.P. Eckert. 4 .. unvernderte Aullage. Darmstadt 2001.

ESTllDIOS
ANZULEWIC:Z H .. Die theologische Rclevanz des Bildbegriffes und
des Spicgclbildmodells in den Frhwerken des Alhertus Magnus Beitrge
Lur Gcsehichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. N.F. 53

111. Mnstcr 1999.


ANZLLEWICZ H .. Albertus Magnus Dcr Denker des Ganzen. \fort
1111d Annrnrt 41 12000) 148-154.
ANZULEWIC:Z H .. Der Rildcharakter der Scins\\ irklichkeit im
Denk:'lystc1n des .A.lhcrtus Magnus. Frcihurgcr /.eitschr1jf jiir Phi/o.\01hie
11111/ Theologie 4 7 12000) .142-.1) l.
ANZULEWICZ H .... Ab eodem in idem--. Verstndnis und hermeneutische Funktion der Krcislaulformel bei Albert Magnus. en BAKKER
PJ J .:\1. red. l. Chemins de la pcnsc mdivale 1Fderation lnternationale

136

des Institutes cl"Etudt" Mdivalcs. Tcxtes et tudes du Moycn Ages. 201.


Turnhout 2002. 323-350.
AJ\:ZULEWICZ H .. Die Rckonstruktion der Denkstruktur Albcrts des
Grosscn. Skizze und Thescn eines Forschungsprojektes. Theo/ogic 1111d
G/auhc 90 120001 602-612.
A"IZULEWICZ H .. Die Denkstruktur des Albcrtus Magnus. Ihre Dekodicrung une! ihre Relevan fr die Begrifflichkcit une! Tcnninologic. en

HAMESSE J .. STEEL C. (cds.). L":taboration du Vocabulaire Philmophique au Moyen Age. Acres du Colloquc international de Lomain-laNeuvc et Leuven 12-14 scptember 1998 t Socit Internationalc pour l" tudcs de la Phil<1"lphie Mclivale. Rencontre de Philosophie :V1divale. 81
Turnhout 2000. 369-396.
ANZULEWICZ H .. Pscuclo-Diony sius Areopagita und das Strukturprirllip des Denkem von Albert dcm Gnbsen. en BOIADIJEV T. y
otr. 1eds.I. Die Dionysius-ReLeption irn Mittelalter. lnternationales Kolloquium in Sofia (Socit lnternationale pour l"tudes de la Philosophic
Mclivale. Rencontre de Philosophic Mdivalc. LJI. Turnhout 2000.

251-295.
ANZLJLEWICZ H.:Bonum als Schl"sclbegriff he1 Albert<" Magnus. en SENNER W. (ed.). Albertus Magnus. Zum Gedenkcn nach ~00
Jahren: Neue Zugnge. Aspekte une! Pcrspektiven. Berln 2001. -155--165.
ANZULEWICZ H .. Zur kritischcn Ausgabe der Werke des Alhcrtus
Magnus. Anuario de Hisroria de la lgle.1ia 11 12002) 417-422.
ANZULEWICZ H .. Die Platonischc Tradition bei Albertus :V1agnus.
Eine Hinfhrung. en GERSH S .. HOENEN M.J.F.M. teds.I vvith "istcnce of WINGERDEN P.Th .. The Platonic Tradition in the Middlc Ages. A
Doxograhie Approach. Berlin-Nevv York 2002. 207-277.
A"IZULEWICZ H .. Entvvicklung une! Stellung der lntellekttheorie im
Syste1n des Albertus Magnus. /\rchI\'es d'Hi.\loire /Joctrinule et Lirtruire
du Moren Age 70 (2003) 165-218.
A"IZULEWICZ H .. ALBERTUS MAGNUS 11200-128111. en CPPERS S. lec!.). Kiilner Theologen. Von Rupert V'on Deut1 bis Wilhelrn Nyssen. Kln 200-1. 31-67.
ANZULEWlCZ H .. Zur Entvvicklung und Stellung der Intellektthcorie im Systern des Albertus Magnus. en PACHECO M.C.. MEIRINHOS
J .F. 1eds. l. lntcllect et imagination da ns Ja Phlosophic Mdivale 1Socit
Internatonale pour J"tudes de Ja Philosophe Mdicvale. Rcnrnntres de
Philosophie Mdivale. 11 ). Turnhout 2006. U 17-133-1.
A'.'iZULEWICZ H .. Albert the GrcaL en KOERTGE N. icd.1. Nevv
Dictonary of Scentitic Biography. v.I. Detroit-Nevv York 2008. 36--10.

\nall'-. de b Fa1.:ult<id d..: T<..ulu~1a

\'ul LL'\.

Cuad<..r110 1 2

Pontificia llnl\cr~1dad Catlica de Chile

ah1Jl 200X

pp. l _,_i-1

_~8

137

JSS\i Ol69-.i:'9fi

ANZULEWICZ H .. RIGO C .... Reductio ad esse divinum ... Zur


Vollcndung des Menschcn nach Albertus Magnus. en AERTSEN J.A ..
PICKAV M. (cds.) Ende und Vollendung. Eschatologische Perspektiven im Mitttelalter 1Miscellanea Medievalia. 29) Berlin-New York 2002 .
.i88-416.
DONDAINE H .F.. Le Corpus Dionysien de J"universit de Paris au
XIII sicles iStoria e Letteratura. 44) Roma 1953.
E\1ERY G .. La relation dans la thologie de S. Albert le Grand. en
SE:\:\ER \V. icd.i. Albertus Magnus. Zum Gedenken nach 800 Jahren:
Neue Zugngc. Aspckte und Perspektiven. Berlin 2001. 455-465.
HOYE W .. Mystische Theologie nach Albert dem Grossen. en SENNER W. ied. l. Albcrtus Magnus. Zum Gedenken nach 800 Jahren: Neue
Zugi1ge. Aspekte und Perspektiven. Berlin 200l. 587-603.
HUMBRECHT Th.-D .. Albert le Grand commentateur de la Thologie Mystique de Denys. Rerne Sciences Philosophiques et Theologiques
90 i 20061 225-271.
LLUCH-BAIXAULI M .. Sobre el comentario albertino a la Mystica
theologia de Dionisio. en: ZIMMERMANN A .. VUJLLEMIN-DIEM. G.
ieds.J. Die Kolner Universiti:it im Mittelalter (Miscellanea Mediaevalia.
201. Berlin-New York l989. 68-76.
MEIS A .. El misterio de la alteridad en Alberto Magno Super Mysticam Theologiam Dionysii. Teologa y Vida 46 (2006) 54l-574.
MOONAN L .. What is a negative theology> Albert's answer. SENNER W icd.i. Albertus Magnus. Zum Gedenken nach EOO Jahren: Neue
Zugngc. Aspekte und Perspektiven. Berlin 2001. 605-618.
PACHAS J.A .. Influencia de Gregorio de Nisa sobre Juan Escoto EriLgena. Apro\in1acin a partir Jel Periphyseon. T'eolog(a y \licia 45
12004) 539-562.
PACHAS J.A .. El misterio de Dios y su comunicacin gratuita en el
/11 !111criptio11cs P1a/111oru111 de Gregorio de Nisa. Anales de la Facultad de
Teologa n" 1 de 2005. Santiago de Chile. 3l6 pp.
RUBIO M .. Los lmites del conocimiento de Dios segn Alberto
Magno (Cuadernos de Anuario Filosfico J. Pamplona 1998.
RUELLO F.. Le Commenaire du Dii'inis No111i11ih11s de Denys par
Albert le Grand. Archil'e.1 de Philosophic 43 ( 1980) 589-613.
RLIH K .. Die Mystica Theologia' des Dionysius Pseudo-Areopagita
im Lichte mittelalterlicher Kommentaroren. Zeitschrift fiir Deutsches Altert11111 1111d deutsche Literatur 122 ( 1993) l 27-145.
Rl!H K .. Geschichte der abendli:indischen Mystik. 111. Mnchen 1996.
57-163.

138

SIC_'()LlLY' P.. Gebet al\ i11srrun1c11111111 thco/ogiuc. Zu cincr ..\u:--..,age


.r\.lbcrt" des Grossen in <..,einen1 Kon11ncntar LLJ Ps.-Dion\siu . . /Je t!i1i11i.\
11011li11ib11s. en SENNER W. ied.J. Alhertus Magnus. Zum Gcdcnken nach

800 Jahrcn: Neue Zugtinge. Aspckte und Perspektiwn. Berln 2001. fil96J l.

WBER .H .. L"intcrprtation par Albert le Grand de la Thologic


Mystique de Dem s le Ps.-Aropagitc. en :'vlEYER e_; . 7'.IM\IERMAN'.'J
A. 1eds.). Albertus Magnus Doctor L"ni\crsalis 12XOllJXO. Mainz lLJXO.
-109--+39.
WBER .. Langage et mthodc ngatifs che1 Albert le Grand. Re\'l!C de Sciencc.\ Philosu1/iicucs et l"holog11c.\ 65 ( 1981 J 75-99.

\VBER .-H., La ncgat\'t 1nthodiquc

con1n1c n10111ent

c:itiquc de

l"pistmologie et du langage chez Albert Le Grand et Thomas d"Aquin.


en BECKMANN J.P. y otr. 1ecb.). Sprachc und Erkcnntnis im \1ittelalter. Akten des VI. Internationalen Kongresscs fr Mittclalterlichc Philosophic Jcr Socit Internationale pour l"Etude de la Phil<hophic Mdivale.
29. August-3. September 1977 in Bonn IMiscellanea Mediaevalia. 13/1 l.
Bonn 1981. 7.+6-752.
WBER .-H .. Les emprunts majeurs Averros e hez Albert le Grand
et dans son cole. en f\ilEWH>.'ER F.. STURLFSF l. (eds.). A\erroismus im Mittelalter und in Jer Renaissance. Zrich 199-1.1-19-179.
WBER .H .. L"Apophatisme Dionysien chez Albert le Grand et dans
son colc. en ANDIA Y. DE. (ed.i. Denys l"Aropagite et sa postrit en
Oriente et en Occident. Paris 1997. 379-.+m.
VV .. Auf der Suche nach Albcrtus Magnus [Albert zu Ehrcn. Ausstt'llung junger Knstler im Collegium Albcrtinum Bonn 1992[. Kciln 1993.

SOX3NV

..\nale\ de la Facultad de Tcolu~a


\'PI LIX

Cuadernu l

Pontificia l'ni\er~idad CatliL'a de Chile

ahril 200S

PP- 1.'-'-138

141

!SS!\ 009-J."i9h

ANEXO 1

La estructura de SMT
(Una reconstruccin)
Henryk A111ulewiC1
Capitulum 1

1 Circa doctrinam quae De mystica thcologia intitulatur


1.1 Modus
1.2 Materia
1.3 Auditor
1.-1 Finis
2. De nomine istius scientiac
3. Divisio istius libri
3.1 Modus doctrinae
3 .1 .1 Modus tractantis
3.1.1.1 Cognitio I Modus cognoscendi divina
3.1.1.1.1 Modus docentis
3 .1 .1 .1 .1 .1 Oratio
3 .1 .1 .1 .1 .2 Recapitulatio
3 .1.1 .1.2 Modus addiscentis
3.1.1.1.2.1 Positio ipsius
3.1.1.1.2.1.1 Modus discipuli in accipiendo
3.1.1.1.2.1.2 Modus in communicando aliis
3.1.1.1.2.1.2.1 Remover a communicatione huius scientiae philosophos
3.1.1.1.2.1.2.2 Remover a communicatione huius scientiae idolatras
3.1.1.1.2.2 Probatio (difficultatis huius doctrinae materiae)
3.1.1.1.2.2.1 Secundum auctoritatem Bartholomaei

...

1-12

..\11\.'.\()~

.i.1.1.1.2.2.1.1 auctoritas
3.1.1.1.2.2.1.2 expositio
3.1.1.1.2.2 .2 Secundum auctoritatem Moysi
3.1.1.1.2.2.2.1 Historiae narratio
3.1.1.1.2.2.2.2 Signiflcationis eiu-; e.xpositio

Capitulum 2
3.1 .1 .2 Unitio ad deurn /Modus unitionis ad deurn !Quomodo oportet per
intcllcctum uniri deo et vocc laudare ipsurn
3.1.1 .2.1 Modus quo unimur deo. quia per negationes
3 .1 .1.2 .2 Differentiae ncgationum ad affirrnationes di\ in as

Capitulum 3

3 .1 .2 Modus tractatus
3 .1 .2 .1 Modus aftirmationum
3.1.2.l .1 Modus aftirmationum divinarum
Quaestio de suflicientia istorum librorurn (se. De divinis hypotyposibus.
De divinis nominibus. De symbolica theologial
3 .1 1 1.1 .1 Affirmationes determinatas in libro De divinis hypotyposibus
J. 1 .1.2 Aflirmationcs dctcrminatas in libro De divinis nominibus
J.I 1 .1.3 Aflirmationes determinatas in libro De symbolica theologia
3 1 .2 .1 .2 Excitatio Timothaci ad considcrandum modum ipsarum
3 1.2.2 Modus negationurn (pcr oppositionern ad modum aflirmationurn)
3 .1 .2 .2. 1 1psc modus
3 .1 .2.2 .2 Quacstio guare in aflirmationibus oponer incipere a superioribus
et in negationibus e converso

Capitulum -1

J .2 Ipsa doctrina
J.2.1 Rernowt (se. Dionysius) a deo sensibilia /sine quibus non est <.kus

Capitulum 5
3.2.2 Removet (se. Dionysius) a deo intclligibilia / quac non sit deus

""P n 111' 11 l -" llll :'i1~Lll -"l1l.!;l'-J IW \\ 1\ \I

(Jt--l;t10;::

R;::;::() :\1:.1:i1."".1 . o-lJt!o;::

el llt

,'lp !11Jll"li1 "ll ll :'i1~t ll -'dl1J.1q 11: 1J11 u11: : 1ll'lll -,1

s;::;::o .uP;i;i i

llll\lf-l 111t-~.:...1 -J.1 111~.1.1 111'u.1 p\

u:i"l .l !l[ J'- ll l J.11? [d Lll ,l \ ,"'l;'i .1 ,1tl ! ,l \\ / UO \ \?]'

'-'Ull ~.:;ipueqsiu1111;i-..1,1q:1 "~'JL[[ u,1u!'lJ'".lJ n1;ip q-11:u

:iis uuJ\\ u;i11J.1_1

-,un u,1p.111

\\JI.\\

LIJ'"[."'llUjllllL!E \\,l_I. UJpu,1~,lll.f()\

"'-;Lt-t'St d "(8L6l _J,lJ'-LlPl\11 '-'!Sll,l~l!OIU.) O!l!P::I J,lp L/Lt' ]'lll~H llll 'lJJlJ,l!llJ l[.l~lll.l'"[ llllll..,
-u llldJ;i<.,un uo\ u,1q:i-;~u1;i1u u;.p -..11u;'ir:1\ '>llJ.J,>Lj\;

"'P

111n1,'>010,)11111n.1111.\j,\' !!1.1ol(J

.1.hlns s;il1;i_.\\ .;,;ip ;iqi;j\nv uJq.1..,~Ln~ch-t.1'-'~ll!JJ1q u,::iJ1q.ll;.td-..!,1\1'/ .1;i.1q u1 "111qnrq.1]


.?!p

l!lll.ld!LJ L!,lUljJ lJ;>l!'J..!,l Hlll <.;,IJljCf <.;Jp

illCjl!\;" LLJ().\ ,"'l!JIH

.l,l.llj] JI\\ tI:it."'1,"'IJd'-.)ll,:'I ,1u.1,1;'i

~Lt-t-St -d

-::

l:..

uno_) 11:-1 '/11/J 1'>.\jy 110!(/

.1,JdJJ\' ...;nui1~\ '-lllJ;iq\ ..11q

<.,1uqnc.;,1"!.111.11Kl\

,11LL) 'tiin11ues
()9:-!t

1~u.1q.1i:1.\ 1~~111;-i1_\

'\-

u111hcnr u1~s 'nchui:.)


1~_17i11n;i_L ;ip p1;1nJ1;_4
'[ll(.) ,1p C.ll[\l\C.-) j)l:jll'-J,-:i \lll_} l;l.ll_ll)lll\{

.l,'.llll.!l_l_.\\ 'd,'l\ ,l,,"'lq,llI\J\

.I(! 'JO.lci

nu.1_4

Lll ll l.lll) ~ ,)J 1(]

nnsu-sn u'aHJ\-SnJJ;lQ t v

ttl

Вам также может понравиться