Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
sartre
VAROLUULUK
{existentialisme)
eviren : ASIM BEZRC
VAROLUULUK,
inceleme - konuma - tartma
GENEL DZ : 38
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
basm
basm
basm
basm
basm
basm
basm
basm
:
:
:
:
:
:
:
:
Q c '.& Z ,J
JE A N - PAUL SARTRE
VAROLUULUK
( existentialisme )
eviren
Asm Bezirci
say
ASIM BEZRCNN
EVRLER
V AR OLUULUK
JE A N - PAUL SARTRE
VE ESERLER
*
Asm Bezirci
Gatan Picon
Laffont Bompiani
NSZ
Asm Bezirci
VAROLUULUUN TANIMI
Varoluuluk nedir?
imdiye dein eitli karlklar verilmi bir so
rudur bu. Szgelii, Weile gre varoluuluk bir bu
nalm, Mounierye gre umutsuzluk, Hameline gre
bunalt, Banfiye gre ktmserlik, Wahla gre bakaldr, Marcele gre zgrlk, Lukacsa gre ide
alizm <dnclk), Bendaya gre usdclk (irrationalisme), Foulquieye gre samalk felsefesidir.
Bu deiik karlklar varoluuluu gereince ta
ntyor mu bize? Eski deyile, agyrm mni, efrdn
cmi bir tanma (tarife) varyor mu? Sanmyorum.
nk onlar, tanmlamaktan ok, varoluuluun belli
bir yanna parmak basyorlar. Belli bir zelliini ya
da belirtisini ortaya koyuyorlar. stelik abartarak,
byterek...
Acaba varoluuluun btn temel zelliklerini ku
7
Gerekletir-
VAROLUULUUN ETLER
Emmanuel Mounierye gre (10), varoluuluk aa
cnn kkleri Sokratese, Stoiclara, St. Augustin ile
St. Bernarda dein uzanr. Varoluuluun temelinde
Blaise Pascal (1623-1662), onun stnde Main de Birand (1766-1824), onun stnde de Sren Kierkegaard
(1813-1855) bulunur. Klerkegaarddan sonra varoluu
luk iki dala ayrlr:
1. Dinci (hristiyan) varoluular: DanimarkalI
Sren Kierkegaard, svireli Karl Barth, Alman Kari
Jaspers, Max Scheler, Landsberg, Fransz Maurice
Blondel, Henri Bergson, Charles Pguy, Gabriel Mar
cel, Le Senne, beyaz Rus Nicola Berdiaeff, Leon Chestov, Soloviev vb...
2. Dinci olmayan, tanrtanmaz varoluular: Fri
edrich Nietzche, Martin Heidegger, Jean Paul Sartre
vb...
Henri Mougin, birinci dala Hamelinele Husserli,
Roger L. Shnin ise Reinhold Niebuhr, Paul Tillich ve
Martin Buberi sokuyor. Emilio Anglisani ayn dala
talyanlardan Cas telli, Lazzarini ve Sciaccay ekliyor.
Paul Foulqui ikinci dala Simone de Beauvoir, Merle
au Ponty ve Albert Camusy katyor (11). Gatan Pi
con ise Mouniernin tersine Blondel ile Bergsonu
varoluuluun dnda tutuyor, Dostoyevskiyi Solovievden daha varoluu sayyor (12). M. Alberes varo
luu yazarlar arasnda Malraux, Bernanos, Unamuno
gibi yazarlarn da adn anyor (13). Baz incelemeciler
daha da ileri gidiyorlar: Marks ile Dewey gibi bilgin
lerde, Calvin ile Luther gibi din ulularnda, St. Augus
tin 'ile St. Thomas dAquin gibi azizlerde ve Auden,
Beckett; Beethoven, Bataille, Baudelaire, Claudel, Fa\ulkner, Frost, Van Gogh, Gide, Hemingway, Hlder
lin, Kafka, Poe, G. Patrix, Rilke, Rimbaud, Rouault,
Valery, hatta Eliot ile Shakespeare gibi sanatlarda
d varolusal yanlar buluyorlar.
' Henri Arvon varoluuluun kaynanda kargaa
c (anarchiste), bireyci Max Stirneri gryor (14),
J. Beaufret ise Kierkegaard varoluuluun ncs
sayyor (15). Gelgelelim, Kierkegaardm tannmas ve
anlalmas lmnden ok sonra oluyor. Varoluuluk
XIX, yzyln sonlarnda daha ok Almanyada
filizleniyor. Nietzche, Scheler gibi filozoflar varolu
uluun tohumlarn atyorlar. Franszlardan Bergson,
Blonde!, Brunschving gibi dnrler Hegelin uscu
ve diyalektiki felsefesine kar bu tohumlan geli
tiriyorlar. Ayrca, bu tohumlar, zellikle byk sarsn
tlar ve bunalmlardan sonra, birinci ve ikinci dnya
savalarmn ertesinde iyice serpilip yaylyor. Nitekim,
Heideggerin eserleri 1927de, Chestovun 1927de, Mar
celin 1928de, Jaspersm 1930da, Lavellein 1933te,
Berdiaeffin 1936da yaymlanmaya balyor.
Sartren kitaplar da bu sralarda kyor: mge
lem (1936), Cokular stne Bir Kuram Tasla (1939),
Dsel (1940), Bulant (1938), Duvar (1939). nceleri
Husseriden etkilenen Sartrem bu eserlerinde ahlk
ve ruhbilimci eilimleri ar basyor. Nitekim, eserle
rinden ilk salt ruhbilimsel konular iliyor. Sartre
bundan sonra yava yava Husserlden uzaklaarak,
Heideggere, Nietzeheye yaklayor. Son gnlerde de
Marksa yaklamaya alyor, Marksl dzeltmeye
ve gelitirmeye yneldiini sylyor. Ama, Mme yakla
rsa yaklasn, aslnda bir Descartes olmaktan kur
tulamyor.
okluk ruhbilime eilen ilk eserlerinin peinden
siyaset ve felsefeye eilen eserler yazyor: 1943te ba
slan Varlk le Hilik adl byk felsefe kitabnn
ardndan birok oyunlar (Sinekler, Gizli Oturum, Say13
VAROLUULUUN ELETRS
Varoluuluk kavgas sresince Sartre ve felsefe
si amansz saldrlara uruyor. Katolikler, Markslar
ve br aydnlarca kyasya eletiriliyor. Merleau
Pontynin deyimiyle, sol dergiler eit eit tenkit ya
zlaryla doluyor, sadan lanetler yadrlyor. (16).
Btn bu eletiriler yle zetlenebilir:
1. Sartrem varoluuluu eliik ve tutarsz bir
felsefedir. nk: Bu felsefede birbirine aykr ne
ararsanz bulabilirsiniz. Hani, her eyi hem aan, hem
de koruyan bir felsefe dense yeridir. yle ki, bir yan14
raimin
SARTREIN SAVUNMASI
Sartre, Lexistentialisme est un humanisme (Var
oluuluk Bir nsanclktr) adl konumasnda bu ve
benzeri eletirileri ksaca cevaplandrr. Konuma,
1946da Nagel yaynlar arasnda kar (19). kyla
birlikte geni ilgi toplar, saysz eletirilere konu olur.
Szgelii solculardan Jean Kanapa, Lexistentialisme
nest pas un humanisme (Varoluuluk nsanclk De
ildir) adl eletirisini yaymlar (20). Eski retmeni
ni acmadan eletirir, yerden yere vurur. Kanapaya
baklrsa, varoluuluk bir burjuva felsefesidir. Burju
vazi artk kme dnemine girmitir. Tarihsel ak
yznden, gitgide kendisiyle elimekte, koyduu ilke
leri inemekte, yabanclamakta, almaktadr. Her
geen gn onu biraz daha umutsuzlua, yalnzla, bu
naltya gtrmektedir. te varoluuluk, bir yandan
16
\ bu umarsz (aresiz) durumu dile getirir ;br yan\ dan da, burjuvazinin sz edilen durumdan kurtulmama yardmda bulunur. Bunun iin, onun umutsuzluk
e braklmlm evrenselletirir, btn insanla mal
der, insanln nnde kar yol bulunmadm ne
srer. Bylece, smr dzeninin deimemesine al
. Bundan tr, varoluuluu gerici, ktmser,
aldatc bir felsefe saymak yerinde olur. Varoluuluk
insnclk deildir, tam tersine, insanlk ve zgrlk
dman bir akmdr.
TRYEDE VAROLUULUK
Varoluuluun yanklar, sava ertesinde, yurdu
muzda da kendini gsterir. Dergilerde bu konuda e
itli eviriler, tantma yazlar kar. 19.5.1946da Ter
cme Dergisinde, Yeni Grler bal altnda, var
oluuluu tantmak isteyen baz eviriler yaymlanr.
Sabahattin Eyubolu Sartren Temps Modernesde
km bir yazsn evirir. (Ayn yaznn bir baka e
virisi de 1.2.1946 gnl stanbul Dergisinde baslr.)
Ouz Peltek ile Erol Gney Merlau Pontyden, Simone
de Beauvoirdan, D. Auryden eviriler yaparlar. Ayr-ca, Sartredan Existentialisme Bir Hmanizmadr ad
l konumay ksaltp zetleyerek Trkeye aktarrlar.
1.5.1959da A dergisi Varolu Filozoflar ve Varolu
uluk zel Saysm karr. Behet Necatigil Rilkeden, elhattin Hilv Hememanndan, Turan Oflazolu Nietzche ve Heideggerden, Asm Bezirci Sartre
dan, Demir zl Jaspersden, Onat Kutlar Marcelden,
nay Szerle Sina Akin Kierkegaarddan, Refik Cabi Berdiaefften baz paralar evirirler.
Bu ortaklaa almalarn dnda, dergi ve gaze
telerde, zaman zaman tekil eviriler, inceleme ve
eletiriler yer alr. rnein D. Aurynin (21), J. Lacroixnin (22). M. Dufrennen (23), E. Weilin (24), P.
F. 2/17
\
bazlar (rnein Edip Cansever, Turgut Uyar, Ahmet
\ Oktay) iirlerinde yalnzlk, bunalt, yabanclama gi\bi varoluulua zg temlere ar ara yer verirler.
\
VAROLUULUK BR NSANCILIKTIR
21
KAYNAKA
Asm Bezirci
VAROLUULUUN TANIMI
VE KKEN
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
23
(9)
Paris, 1964,
VAROLUULUUN ETLER
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
VAROLUULUUN ELETRS
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
TRKYEDE VAROLUULUK
(21)
(22)
(23)
24
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
( 30 )
(31)
(32)
(33)
(34)
Dostoyevskiden
Sartrea, Yapraklar, Ekim 1964.
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
25
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
Emillo Anglisani
talyan Varoluuluunun
Aamalar, Yeni Ufuklar dergisi, 1.9.1960.
Osman Ouz Existentialisme stne, Kaynak
dergisi, 1.2.1956.
(47)
ev. Yakjp
(48)
(49)
Atill lhan Sahte bir peygamber, R. Gaurdy'den eviri, Mavi dergisi, 1.9.1954.
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
Dncesi
(55)
(56)
(57)
28
Yeni
VAROLUULUK VE SARTRE
(58)
(59)
(60)
(61)
c.62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(7S5
(74)
(75)
(76)
27
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
Sartre ile Bir Konuma, ev. Sabahattin Eybolu Vedat Gnyol, Yeni Ufklar, 1.7.1964.
Kenenth Tynan - Sartrela grme, Bedia Turgay
Ahmet, Varlk, 1.9.1970.
Simone de Beauvoir Veda Treni ve J. P. Sartre
la Syleiler, ev. Nesrin Altnova, 1983, Varlk
yaynlar.
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(99)
(100)
Ata
29
(101)
J. P. Sartre Baudelaire,
De Yaynlan, 1964.
(102)
ev. Mahmut
VAROLUULUK
BR NSANCILIKTIR
(103)
(104)
J. P. Sartre Varoluuluk,
Ata Kitabevi, 1960.
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
30
SARTREIN LMNDEN
SONRA YAZILANLAR
Engin Karadeniz Oyun Yazar J. P. Sartre, Cumhuri
yet, 22.4.1980,
lhan Seluk Sartre ld, Cumhuriyet, 22.4.1980.
Oktay Akbal Sartre zerine Anlar, Cumhuriyet.
25.4.1980
Ali Sefer Sartre ld, Gerek, 21.4.1980
Afar Timuin J. P. Sartre ld, Felsefe Dergisi, 1980,
Say 11
Melih Cevdet Anday Sartre in, Cumhuriyet, 25.4.1980
nay Szer Sartre Okumak, Satredan Ayrlmak, So
mut Dergisi, Haziran 1980
Sevgi Sanl Sartre ile Babaa, Milliyet Sanat dergisi,
Haziran 1980
ahin Yeniehirliolu Hilik Ya Da Diyalektik Usun
lm, Sartre, Oluum Dergisi, Ekim 1980
Ferit Edg Yaayan Sartre,
1 Mays 1981
31
32
FELSEFE
1936
1939
1940
1943
1946
1960
1960
1965
LImagination (mgelem)
LEsquisse dune Thorie des Emotions (Cokular
stne Bir Kuram Tasla)
LImaginaire (mgesel)
LEtre et le Nant (Varlk le Hilik)
LExistentialisme est un humanisme (Varoluuluk
Bir nsanclktr Varoluuluk
adyla eviren
Asm Bezirci, 1960, Ata Kitabevi; 1964, Dnem Ya
ynlar, Yazko, 1980; 1985, Say Yaynlar / Ekzistansiyalizm Bir Hmanizma mdr balyla Ma
teryalizm Ve Devrim adl kitapta, 1962, S. 4-33, e
viren Emin Eliin, Dgiin Yaynevi; 1964, Ata K i
tabevi)
Critique de la raison dialectique (Diyalektik Usun
Eletirisi)
Qestions de Methode (Yntem Sorunlar, Yntem
Aratrmalar adyla ev. Serdar Rifat Krkolu,
1981, Yazko Yaynlar).
La Transcendance de lEgo (Benin Aknl)
F. 3/33
OYUN
1943
ROMAN HKYE
1938
34
2.
3.
4.
ANI
1964
SENARYO
1946
1949
DENEME ELETR
1946
1947
1947
1947
Descartes (Descartes)
Baudelaire (Baudelaire,
eviren Bertan Onaran,
1964, De Yaynevi)
Quest-ce que la littrature? (Edebiyat Nedir? e
viren Bertan Onaran, 1967, De Yaynevi)
Reflexions sur la question Juive (Yahudi Sorunu
35
1947
1948
1949
1949
1952
1953
1964
1964
1965
1965
1971
1972
1972
36
JEAN-PAUL SARTRE
Gatan Picon
YAAMI VE KL
Jean Paul Sartre 1905te Pariste dodu. Ailesi or
ta burjuvazidendi. Genlii renimle geti hep: Ba
kalorya snav, Yksek retmen Okuluna giri, fel
sefe blmn bitiri. Sonra, tarada snk retmen
lik yllar. Bu yllar arasra klandran yolculuklar...
Bu arada Sartre durmadan okur, dnr, gcn
dener. Alman olgubilimcilerini (phenornenologuelarn),
rnein Heideggeri Fransada ilk okuyanlardan biri
olur. Ardndan, mgelem, Cokular zerine Bir Kuram
Tasla, mgesel gibi olduka zel felsefe incelemele
ri kaleme alr. Artk yazar olmay kafasna koymutur.
Bu istekle kendine zg bir tutum, bir anlatm arar.
Ama bunu bulmak kolay olmaz. Genliinde bir yn
deneme karalar. imdiye dein baslmayan bu dene
(*)
37
ESERLER VE DNCELER
Bu ynden alnrsa Bulant iin birinci blmn
amaz; Evreni olduu gibi gstermekten teye gemez.
yle ama, yine de nemli bir kitaptr, Sartre yeni bir
denemeye giriir onunla: Matefazik (doatesi) sezgi,
ilk olarak bu eserde roman evrenini kendi dokusuyla
besler. te yandan, Bulant deiik bir yaz biimi
getirir bize: Duru, lml, ar, soukkanl bir anlatm.
6u anlatm, dnyadaki insann durumunu apak belir
tirken anlatcy dahi gzden siler. Gelgelelim, tezli bir
roman sanmak da yanl olur Bulanty: Dnsel bir
tezi dorulamak amacyla deil, yaanm bir deneyi
mi anlatmak amacyla yazlmtr da ondan. Metafizik
roman burada katksz romann bir tr olarak gr
nr. Sartre ispatlamaz: Gsterir. ylesine insancl bir
41
sizmi, sanki dorulanamazm gibi duyar kendini: zorunsuz ve olumsal bir dnyada zoransuz ve olumsal
(eontingent) bir veri olarak. Ama zgrle giden yol
lar bulmak iin bu zorunsuzluu grmek, bu sapta
madan (tespitten) doan bulanty amak yeter. nsa
nn bir nedeni (sebebi), bir temeli yoksa bu, kendi
kendinin nedeni, kendi kendinin temeli olmasndandr:
Eer dtan hibir ey ona bir deer vermiyorsa bu,
kendi kendinin deeri olmasndandr. Eer braklm
sa bu, tm zgr olmasndandr. Nitekim, hareketleri
ni ne tanrsal bir buyuruya, ne de eyada yahut ken
dinde bulunan ussal bir ilkeye gre yapar. Geri z
grlnn at uurum nnde bunaltl bir ba dn
mesi duyar; ama hayatnn anlam da bu zgrlkten
gelir. Yaamas ancak bu zgrlkle bir anlam kaza
nr. zgrlk verimli ve uyarc bir szcktr. Bir e
ye kar koyuyorsak onun verdii cokuyla koyuyoruz.
yleyse, ktlar aalm artk: Hayat umutsuzluun
br yannda balar (Sinekler).
Sineklerde, Orestele Jpiter arasndaki uzun 'ko
numada, kiiolunun zgrlnn dnya dzenine
aykr olduu temi ele alnr. Bundan byle Sartren
eserlerini hep bu tem ynetecektir. Orestein yanksn
srdren Mathieu Delarue zgrlk Yollannn kah
raman kendi hesabna yaama istemini belirtir. Her
kes kendi zgrln yaar. Her kahraman bir eit
kayma, kendinden korkma iinde, nceden kestirileme
yen bir gelecee doru gider. Hibir ey Sartren kii
lerini zorlamaz, yle ya da byle olmalar iin sktr
maz: Ne Tanrmn buyurular, ne ahlkn kurallar, ne
gemileri, ne tutkular, ne dnceleri, ne de toplum
sal durumlar onlan u ya da bu biim bir kii olma
ya iter. Geri havada yzen, soyut birer varlk deil
dirler; belli bir gereklik iinde, belli bir tarihsel, top
lumsal, dnsel, ruhsal gereklik iinde bulunurlar;
ama bu durum sk bir gerekircilie (determinismee)
yol amaz hibir zaman, zgr bir semeye yol aar,
43
ykl sz gtrmez. Ama edeb yaratyla zerimide brakt etki, dnsel yaratla brakt etkiye hi
benzemez. Bu bakmdan Sartrem roman dnyasyla
dnce dnyas (yani dogmatik yazlarnda benimse
dii ve yayd dnya) arasnda bir eliki olduunu
sanyoruz. Bu eliki bizi insanin zne gtrecektir.
Onun iin biz, retiyi bir yana brakalm da eser
ler zerinde duralm .Sartren eserleri byk bir etki
yaratr zerimizde. Bu etki, bize kendini zorla kabul
ettiren ve bir trl yakamz brakmayan bir evrenden
gelir: Sartrem evreninden. Bizi onun romanlarna
balayan ey varolua aykr, baya entrikalar deil
dir (Us asnm konusu udur: Marcelle acaba ocu
unu drecek m i?); birbirinden pek ayrt edileme
yen kiiler deildir ;, alabildiine nesnel olan anlat
deildir; neden sonra beliren ve ilerde de greceimiz
gibi, yanstmaya alt canl dnyaya kar kan
kuramsal (nazari) ailam da deildir. Bizi bu roman
lara balayan ey, yazarn yaratt evrendir.
Geri Sartreda byk bir anlatm gc, belirtme
yetenei var; ama bu yetenek daha az gze arpc
olduu zaman daha gerek, ze daha uygun der: Gr
me karsnda duramaz nk, hemen, siliniverir.
retici aklamalar, yorumlar ve karmalarla arla
m olan Bulantya oranla Duvarm, Gizli Oturum un,
zgrlk Yollannn getirdii gelimelerin genilii de
apak gsterir bunu. Nitekim, bunlar ustaca uygulan
m birer nesnellik rneidir. Szn ksas, Sartrem
bykln yapan, okurlarna tantaca bir evreni
oluudur. Elbette herhangi bir evren deildir bu. Sartrea zg bir evrendir. Sartrem evrenidir. brleri
gibi bu evren de kurguyla (fiction) yanstlr, unutul
maz bir sr saplantyla belirtilir. Diyeceimiz, nasl
ki Kafkann bir dnyas, Faulknerin bir dnyas var
sa, Sartren da bir dnyas vardr: Bizi onun gcne
inandran da bu dnyadr. Tantalm bu dnyay: Sa
ma ve iren bir evrenle ve serseri, biimlenmemi,
45
KLER
Sartrem kiileri hem kendilerini, hem de birbirle
rini sktrr, tedirgin ederler. Kendi tiksintileri, bo
luklar, saplantlar dnda bir ey bilmezler, grmez
ler. Kurtarc bir cokuya kaplmazlar. Ak bile bir
baarszlk konusudur onlar iin. Bakalaryla, evre
leriyle kurduklar balantlar oldum olas ac, aldatc
dr: Bakalar cehennemdir! (Gizli Oturum). Kendi
lerine dnnce bulduklar ey ise, susamadan imek
zorunluudur yalnzca.
Sartrem eserlerinde insan kendi benliinden, ken
di znden ayran her eyin stne zalim, dayanlmaz
46
50
VAROLUULUK BR NSANCILIKTIR *
Lcffont Bompiani
(*)
Laffont Bompiani-Dietionnaire des Oeuvres Contempoiaines de tois les pays, Paris, 1968, s. 258.
51
53
VAROLUSULUK
(L'Existentialisme
est un humanisme)
VAROLUULUK
J. P. Sartre
VAROLUULUA
YNELTLEN ELETRLER
Urad bir sr eletiriye kar
savunmak istiyorum burada.
varoluuluu
MARKILARIN ELETRLER
Ayrca varoluuluk, insann hep kt yanlarna
basyormu parmam, hep dknlklerini anlatyor
mu. Kirli, bulank, karanlk olan gsteriyormu hep.
Her yerde bunlar seriyormu gzlerimizin nne. G
len gzellikleri, insan doasnn kl, umutlu yanlar
n glgede brakyormu. O kadar ki, katolik eletirmen
Mile. Mercierye gre, varoluuluk ocuun glmse
mesini bile unutmu imi.
Her iki eletiriye gre de insancl (humain) daya
nma yokmu bizde. Kiiolunu tek bana ele alyormuuz, bunu komnistler sylyor, btnden
koparyormuuz. nk yalnzca znellik (sublectivite)
olarak gryormuuz onu; nk yalnzca Descartesm Dnyorum, yleyse varm szne dayanyormuuz; nk yalnzca kiiolunun tek bana kendini
kavrad an gz nnde tutuyormuuz. Bundan tr
de yremizdeki insanlarla balant kuramyormuuz;
dmzda yaayan ve cogito (1) ile yanma varlama
yan kimselere dayanma gsteremiyormuuz.
KATOLKLERN ELETRLER
Katolikler ise yle eletiriyorlar bizi: Gya biz
gereklii tanmyor, insanlarn giriimlerinin ciddili
ini inkr ediyormuuz. Oysa, Tanrnn buyurularn
ve sonraszla ulam deerleri ortadan kaldrnca
gereksizlik ve boluktan baka bir ey kalmazm ge
ride. O zaman, herkes babo kaldndan, her istedi
ini yapar, kimse de bakalarnn yanl grlerini,
kt edimlerim (actes) yarglayamaz, sulayamazm.
(1)
58
KTMSERLK VE VAROLUULUK
Her eyden nce unu syleyelim: Varoluuluk
deyince, insann yaamasna yol veren ve her gere
in, her eylemin bir evreyi, bir insancl znellii ku
cakladn gsteren bir reti (doctrine) anlyoruz.
Bilindii gibi, bize yaplan en zorlu saldr insan haya
tnn szm ona hep kt yanlar zerinde durmu ol
mamzdr. Geenlerde bir kadm anlattlar: Hatuncaz
sinirlenince azndan uygunsuz bir sz karm. Bu
nun zerine utanm, zr dilemi, Ben de varoluu
mu oluyorum ne! demi. Gryorsunuz ki her irkin
lik, her bayalk varoluulua yaptrlyor artk,
DOALCILIK VE VAROLUULUK
Bize doalc (naturaliste) denilmesi de bu yzden.
Hani sahiden yle olsaydk yreimiz yanmazd; asl
doalcln bugn dourduu kzgnlk ve korkudan
daha byk bir fke ve rperti uyandrdmz grr
de aa kalrdk. yle ki, Zolamn bir romanm sz
gelimi Toprak (2) sklmadan okuyan kimseyi, var
oluu bir roman okuyunca hafakanlar basard. Ne
(2)
59
ULUSLARIN BLGEL
Burada kullanlacak bir yn beylik sz var ki
hepsi de ayn kapya kyor: Sakn kurulu dzene
kar gelmeyiniz, iktidara kafa tutmaynz, izmeden
yukan kmaynz, uslu olunuz! nk bir gelenee
yaslanmayan her eylem romantikliktir. Doruluu an
lalm bir denemeye dayanmayan her giriim (teeb
bs) baarszla uramak zorundadr! Yaantlar
mz da gsteriyor ki ktye eilimlidir insanlar! Onla
r bundan alkoymak iin nlerine salam engeller dik
mek gerek;, yoksa, bir kargaadr sarar ortal!
Bu adamlar buna benzer can skc zdeyileri (hik
metleri) stp stp nmze srerler. Dillerinden ger
eki trkler eksik olmaz. yleyken, bir edimin i
ren yann az buuk gsterdiniz mi, hemen kalkar
varoluuluu karamsar, znl, karanlk olmakla
sularlar. Kendi kendime sorarm hep: Bu baylar var
oluuluun ktmserliinden mi, yoksa ar iyimser
liinden nli yaknyorlar? Aklamaya altm re
tide onlar korkutan, varoluuluun insana bir seme
olana tanm olmas m yoksa? Bunu anlamak iin
tm felsefe alannda gzden geirmek gerekiyor soru
yu.
VAROLUULUK MODASI
Varoluuluk nedir?
Bu szc kullananlarn ou, onu savunurken
olduka glk ekiyorlar imdi. nk bu szck
60
K TRL VAROLUU
OKUL VARDIR
yledir ama, yine de kolayca tanmlanabilir bu
reti. lerin bunca karmas, iki eit varoluu bulun
masndan geliyor: Birinci eit varoluular, hristiyan
varoluulardr. Katolik mezhebinden Kari Jaspersle
Gabriel Marcel bunlardandr. kinci eit varoluu
lar ise, tanrtanmaz varoluulardr. Bunlar arasnda
Heideggeri, Fransz varoluularn ve beni sayabilir
siniz. Bu iki kolu birletiren ortak yan, her ikisinin de
u dnceyi benimsemi olmasdr: Varolu zden
nce gelir. sterseniz buna, znellikten hareket et
mek gerekir de diyebilirsiniz.
TASARI (PROJET)
Peki biz ne demek istiyoruz bununla? nsann ta
tan ya da masadan daha deerli olduunu mu sylemek
istiyoruz yoksa? unu demek istiyoruz: nsan varolur
nce. Bir gelecee doru atlan ve bu atln bilinci
ne varan bir varlk olarak ortaya kar. Bir yosun, bir
karnbahar ya da rm bir nesne deildir o, znel
olarak kendini yaayan bir tasardr. Bu tasardan n
ce anlacak hibir ey yoktur. Gkyznde hibir ey
anlalmaz ondan nce. nsan, nasl olmay tasarladysa yle olacaktr. Olmak isteyecei ey deil, tasarla
yaca ey yani. stemek deyince bilinli bir karar an
lyoruz biz; aramzdan biroklar iin kendi kendine
olutan sonra gelir bu. Bir partiye girmek, bir kitap
yazmak, evlenmek istiyebilirim; ama btn bunlar ira
de denen eyden daha kkl, daha kendiliinden bir
semenin belirtisidir.
64
NSAN TEPEDEN
TIRNAA SORUMLUDUR
SE
nsan kendi kendini seer dediimizde, herbirimizin kendi kendini semesini anlyoruz bundan. Ama
insan kendini seerken btn insanlar da seer. Ken
dini semesi btn br insanlar da semesi demek
tir ayn zamanda. Olmak istediimiz kimseyi yaratr
ken, herkesin nasl olmas gerektiini de tasarlarz.
Hibir edimimiz yok ki, olmasn zorunlu saydmz
bir insan tasarm (tasavvuru) dourmasn bizde.
te yandan, btn insanlar seerken insanolu
kendini de semi olur. yle ya da byle olmay se
mek, bir bakma, setiimiz eyin deerli olduunu be
lirtmek demektir. nk, hibir zaman kty seme
yiz. Hep iyiyi (iyi sandmz) seeriz. Herkes iin iyi
olmayan ey, bizim iin de iyi olamaz.
F . 5/65
BREYSEL EDMLER
BTN NSANLII BALAR
Daha bireysel bir rnek alalm: Diyelim ki evlen
mek, oluk ocuk yetitirmek istiyorum. Bu evlenme
yalnzca benim durumumdan, tutkumdan (ihtirasm
dan) ya da isteimden dosa bile, yine de ben bununla
yalnzca kendimi balam olmuyorum, btn insanl
da tekli-evlenme (monogamie) yoluna sokmaya, ba
lamaya alm oluyorum.
Demek ki yalnzca kendimden deil, herkesten de
sorumluyum. Kendime kar sorumlu olunca, herkese
kar da sorumlu oluyorum. Setiim belirli bir insan
tasars kuruyorum, yani kendimi seerken gerekte
insan seiyorum.
Bu durum bunalt, braklmlk, umutsuzluk gibi
grkemli szcklerin rtt eyi anlamamz salar.
66
BUNALTI
nce unu soralm: Bunalt deyince ne anlal
yor? Varoluular yrekten karlk verirler: nsan
ili bunaltdr! derler. Bunun anlam udur: Balanan
ve yalnzca olmak istedii kimseyi deil, bir yasa ko
yucu, olarak btn insanl seen kii, o derin ve t
mel (klli) sorumluluk duygusundan kurtulamaz. Do
rusu, biroklar bu sknty (bu i daralmasn, bu bungunluu, bu bouncu) yaamazlar. Ama biz yine de u
nu ne sreceiz: Onlar, bunaltlarn maskeleyerek
ondan kaarlar. Nitekim, ou kimseler yaptklarnn
yalnzca kendilerini baladna, yalnzca kendilerim
sorumlu kldna inanrlar. Bu yzden, Her koyun
kendi bacandan aslr, derler. Kalkp da onlara, Ya
herkes de sizin gibi yaparsa, o zaman ne olur? diye
sorarsanz, omuzlarn silkerek cevap verirler : Her
kes de byle yapmaz ki!
Ne olursa olsun, biz yine de durmadan sormalyz
kendi kendimize: Ya herkes de bizim gibi yaparsa
sonu nice olur?
BUNALTI VE YALANCILIK
nsan bu tasalandrc dnceden ancak kendini
aldatarak kaabilir. Herkes byle yapmaz, diye ya
lan syleyen ve zr uyduran kimsenin ii rahat de
ildir aslnda. nk, yalan sylemek olay, yalana
verilen evrensel deeri de iine alr, onu yannda ta
r. Bu deer maskelendii zaman dahi bunalt kendi
ni gsterir. Kierkegaard bunu brahimin bunalts
67
diye adlandryor. Hikyeyi bilirsiniz; Bir melek Hazreti brahime olu shak kurban etmesini buyurur.
Hani, gelip de Sen brahimsin, olunu Tanrya ada
yacaksn! diyen varln gerekten bir melek olduu
bilinse, iler yolunda gidecek, sorulacak bir ey 'kal
mayacak. yle olmad iin, insanolu sorar: Bu sa
hici bir melek mi acaba? Ben sahiden: brahim miyim?
Sanrya tutulmu (hallucin) bir deli tanmtm:
Szde kendisiyle telefonla konuuluyor ve buyruklar
veriliyordu! Hekim sormutu ona: Sizinle konuan
kim byle? Deli cevap vermiti: Tanr! Kendisinin
Tanr olduunu sylyor bana!
68
BUNALTI HAREKETSZLE
GTRMEZ BZ
Onun iin her insan yle demelidir: nsanlk
edimlerime bakarak kendini ayarladna gre, byle
hareket etmekte hakl mym? Yaptm doru mu?
Eer byle demezse, bilin ki, bunaltsn maskelediin
den' dolay demiyordur. Elbette, insan eylemsizlie,
durgunlua gtren bir bunalt sz konusu deil bura
da. Yaln (basit) bir bunalt sz konusu. Sorumluluk
lar olan herkes bilir bu bunalty. Nitekim, bir saldr
nn sorumluluunu yklenen bir komutan, nice insan
lme atmamn sorumluluunu da yklenmi olur. s
telik, bu sorumluluu kendisi seer. Geri stlerinin
verdii komutlar da vardr; am a pek genitir bu ko
mutlar, enine boyuna yorumlanmak ister. Bu yorumla
ma on, on be, hatta yirmi kiinin hayatyla ilgilidir.
te bu yorumlamay yapmak, ona gre bir karar ver
mek komutana der. Bundan tr, k a ra n verirken
ister istemez bir bunaltya, bir i skntya kaplr. B
tn komutanlar yaarlar bu sknty. Ama bu, yine de
hareketlerine engel olmaz onlarn. Tam tersine, eylem
lerinin ba koulu (art) olur.
BUNALTI VE SORUMLULUK
nk bunalt bir sr olanakla yz yze getirir
onlar. Komutanlar bu olanaklardan birini seince, an
cak seildii iin bir deer kazandn birler onun.
Ayrca, varoluuluun szn ettii bu eit bir bu
nalt, ancak sorumlulukla aklanr; ancak balad
br insanlar karsnda doruca beliren bir sorumlu
lukla anlalr. Grld zere, bizi eylemden ayran
bir perde deildir bunalt;, tersine, bizi eylemle birle
tiren, harekete gtren bir olaydr, eylemin bir para
sdr.
69
LAK AHLAK
1880 yllarna doru Fransz profesrleri bir laik
ahlk kurmaya kalkmlard. Aa yukar yle d
nyorlard: Tanr pahal ve yararsz bir varsaymdr
(faraziyedir). Geri bu varsaymdan kurtulmamz iyi
olur; am a bir ahlkn, bir toplumun, uygar (medeni)
bir dnyann var olmas iin, teden beri var saylan
ve ciddiye alnan nsel, yani deney ncesi ( priori)
birtakm deerlerin de var olmas gerekir. nk an
cak bunlara dayanlarak kiiolunun karsn dvme
mesi, yalan sylememesi, ocuk yetitirmesi, drst ol
mas salanabilir. Ancak, bunlara dayanlarak kii
olu zorlanabilir yahut zorlanmaldr. Kald ki, Tanr
olmasa, da bu deerler vardr. Nitekim, yapacamz
kk bir tartm a Tanr yok da olsa bu deerlerin
var olduunu, anlalabilir bir evrende yaadm gs
terecektir.
KKTENCLK
Baka trl konuanlar da var bu konuda. Bunla
ra kktenci (radicaliste) adn veriyorlar F ransada.
Onlar dinlerseniz, Tanr olsa da olmasa da bir ey de
imez. nk nasl olsa ayn ilerleme, drstlk, in
sanclk dzglerini (normelarn) bulacaz yine; ve
70
DOSTOYEVSK VE VAROLUULUK
Dostoyevski, Tanr olmasayd her ey mubah olur
du, diye yazmt. (te bu sz, varoluuluun k
noktasdr.) Gerekten de, Tanr yok ise her ey ye
dir (mubahtr), hibir ey yasak deildir. Bu demektir
ki insan, kendi bana braklmtr. Ne iinde daya
nacak bir destek vardr, ne de dnda tutanacak bir
dal. Artk hibir zr, dayanak bulamayacaktr yap
tklarna. Varolu zden nce gelince, verilmi ve don
mu bir insandan sz edilemez elbet. nceden belirlen
mi, donmu bir doa aklanamaz nk. Baka bir
deyile, gerekircilik (dterminisme), kadercilik yok
tur burada, kiiolu zgrdr, insan zgrlktr.
NSAN ZGRLKTR
te yandan, Tanr olmazsa, gidiimizi hakl gs
terecek deerler, buyurular da olmaz karmzda. Ne
nmzde, ne de ardmzda deerlerin kl alann
da bizi hakl, susuz klacak eyler vardr. Yalnz
71
BIRAKILMILIK
Onun iin, bu sz, Ne olursa olsun, insann, ya.
paca bir gelecek vardr, el dememi bir yarn onu
bekler, diye anlamak doru olur. Ama bu durumda
da insan kendi bana braklm olur.
Bu braklml daha iyi kavramanz iin ren
cilerimden birinin bandan geenleri anlatacam si
72
K ET AHLK
Delikanl iki trl ahlk arasnda bocalayacaktr
ayn zamanda: Bir yanda bireysel sevgi, duygudalk
ve ballk ahlk var; br yanda ise daha geni, fa
kat etkisi ve yarar daha kukulu bir ahlk var. Bun
73
DEER VE DUYGU
Eer deerler tasarladmz somut ve belirli du
rumu iyice ayorsa, kesin bir yol gstermiyorsa, ge
ni ve bellisizse yani, yapacak tek i kalyor bize:
gdlerimize uymak, onlara gre davranmak. Delikan
l da byle yapmaya alt. Kendisini grdmde
yle diyordu: Gerekte duygudur aslolan. Onun iin,
duyguya boyun emeliyim. Beni doruca belli bir yne
iten duyguyu semeliyim. Annemi her eyden ( al
ma isteimden, savaa katlma dileimden, serven
zlemimden) ok sevdiimi duyarsam, onun yannda
kalrm elbette. Ama, tam tersine, anneme olan sev
gimin hi de yle derin, yeterli olmadn duyarsam
ekip giderim.
Peki ama, bir duygunun deeri nasl anlalr, ney74
SE VE BALANI
Baka trl konualm: t verecek kimseyi se
mekle, insan kendini seer. Nitekim, hristiyan iseniz,
yle dersiniz: Varn bir keie dann! Gzel ama,
hangi keie? Trl trl kei var: birliki keiler
var, eli brnde bekleyen keiler var, kurtulu kav
gasna katlan keiler var... Bunlarn hangisini see
ceiz? Eer delikanl ibirliki ya da kurtuluu bir
keii semise, alaca d de nceden semi, ka
rarlatrm demektir. Bu duruma gre, delikanl da
bana gelirken kendisine vereceim cevab biliyordu.
Bu cevap ancak u olabilirdi: zgrsnz, onun iin
kendiniz sein, yolunuzu kendiniz bulun! Hibir genel
ahlk size yapacanz eyi syleyemez. Buna ancak
siz karar vereceksiniz!
BR RNEK
Gen adam yle dnebilirdi: Tam baarszla
uramt, yenilmiti. te bu bir iaretti. Ama neyin
iareti? Koyu bir znt ya da umutsuzlua kaplmak
iten bile deildi. yleyken, delikanl enine boyuna bir
gzel dnd, una vard: Evet, bir iaretti bu. aret
de gsteriyordu ki, dnya ilerinde zaferler kazanacak
bir kimse deildi o, bylesi iler iin yaratlmamt.
Dinin, ermiliin, inancn (imann) getirecei baar
lar iin yaratlmt. Ancak bu yolda zaferler kazanabi
lirdi. Sonunda, Tanrnn bir iareti sayd bunu. Kalkt
tarikata girdi, Cizvit oldu. Grld zere, bir iare
tin anlam zerine karar verirken tek banadr insan.
Nitekim, bunca baarszlk karsnda delikanl bir
baka karar da verebilirdi: Szgelimi, devrimci ya da
doramac olmak isteyebilirdi. stemediine gre, ia
reti yorumlamann btn sorumluluu onundur, yalnz
ca onun omuzlarndadr.
UMUTSUZLUK VE OLANAKLAR
Bir bana brakldmz iin, varlmz biz ken
dimiz seeriz. Braklmlk bunaltyla birlikte yrr.
Umutsuzlua gelince, pek basit bir anlam vardr bu
szn. O da udur: Umutsuzluk, irademize bal olan
eylere ya da eylemimize yol aan olaslklara (ihti
mallere) gvenmekle yetineceiz, demektir. Gerek
ten de, insan bir ey istemeye grsn, durmadan olas
lk eleriyle (unsurlaryla) karlar.
Bir dostun bize geleceine gveniyorum, diyelim.
Bu dost ya trenle ya da tramvayla gelecektir. Elbette,
bunun iin trenin tam saatinde varmas, tramvayn ise
devrilmemesi gerekir. Yani ben, burada olanaklar (im
knlar) alanndaym. Ama, onlara, ancak eylemimin
btn bu olanaklara tm elverili olduu lde gve
UMUTSUZLUK VE EYLEM
te Descartes da, Dnyadan ok kendinizi yenin!
derken ayn eyi anlatmak istiyordu: Yani umuda ka
plmadan ie giriin! Konutuum Marsklar yle
kar kyorlar bana: lmnzle snrlanm olan
eyleminizde bakalarnn desteine bel balayabilirsi
niz. Bu; bir yandan, insanlarn baka lkelerde r
nein inde, Rusyada size yardm etmek iin yapa
caklar eye gvenmek; bir yandan da, siz ldkten
sonra dahi eyleminizi yrtmek ve giderek devrimi
gerekletirmek iin yapacaklar eye gvenmek de
mektir. stelik, siz buna gvenmek zorundasnz da.
Yoksa, ahlkl saylmazsnz!
Onlara ilkin u karl vereceim: Kavgada a r
kadalarma her zaman gvenirim; yeter ki bu arka
dalar, benimle birlikte somut ve ortaklaa (mahhas
ve mterek) bir de katlm olsunlar, az ok de
netleyebildiim bir parti ya da topluluk iinde birle
mi olsunlar. yle bir parti ya da topluluk ki, iinde
sava diye benim de adm anlsn, her an onun
yaptklarn, girdisini ktsn adamakll bileyim. Bu
durumda, bir partinin birliine ve buyrultusuna g
venmek, tpk trenin raydan kmayacana ya da
tramvayn tam vaktinde geleceine gvenmek gibidir.
Tanmadm kimselere gvenemem elbette ; toplumun
esenlii urunda onlarn gsterdii insancl iyilik ve
yararla inanamam. nk zgrdr kiiolu ve ze
rine yaslanabilecei bir insan doas da yoktur. Szge
limi, Rus devriminin ilerde nereye varacan bilemem.
78
TARH VE NSANIN SE
Demek ki gerekte iler, insan onlarn nasl olma
sn kararlatrrsa yle olacaktr. Peki, bu byle diye,
yan gelip yatmam m gerek benim? Hibir eyleme
sarlmamam m gerek? Hayr! nce bir eye balan
mam gerek, sonra da u eski kurala uymak: Bir ie
atlmak iin umutlanmak gerekmez! Elbette, Hibir
partiye girmemeliyim, demek deildir bu; Hayal
kurmayacam, ancak elimden geleni yapacam, de
mektir. Hani, kendi kendime sorsam: Acaba ortakla
aclk (colletivisme) gerekleecek mi? Hi bile
mem! Bildiim bir ey varsa bu konuda, o da u: Onu
gerekletirmek iin elimden ne gelirse yaparm. Bu
nun dnda hibir eye gvenemem.
VAROLUULUK
EYLEMSZLE KARIDIR
Eylemsizlik, yangeldimcilik, Ben yapmazsam, el
bet bir yapan kar! Benim yapamadm bakalar
yapabilir! diyen kimselerin davrandr. Size anlat-
NSAN OLMASI
GEREKEN EYDR
Gelgelelim, varoluular doru bulmazlar bylesi
bir dn, rk inan. Varoluu iin gerekten
oluan aktan baka ak ve bu akta grlen olanaktan
baka olanak yoktur. Kendini sanat eserlerinde gste
ren dehadan baka deha yoktur. rnekse, Proustun
dehas eserlerinin btndr; Racinein dehas yazd
80
KTMSERLK
YA DA YMSERLKTE SERTLK
Bu koullar iinde, eletirilen bizim ktmserlii
miz de, iyimser sertliimiz oluyor gerekte. Roman
larmzda insanlar zayf, gevek, korkak, hatta kt
olarak gsterdiimiz iin ullanyorlarsa bize, o insan
larn yalnzca zayf, gevek, korkak ya da kt olma
sndan gelmiyor bu: Nitekim, Emile Zola gibi, biz de
onlara, nsanlarn byle oluu soyaekiinden (irsiyet
ten), evreden yahut toplumdandr; insanlar yle de
il de byle olmularsa, ruhsal ya da bedensel bir ge
rekircilikten (determinismeden) tr olmulardr,
deseydik hemen inanrlard szmze. Sevinle, Ba
kn, ite biz de onun iin byleyiz. Ne yapalm, baka
trl olamayz ki! derlerdi. Bylece, kendilerini gya
F. 6/81
VAROLUULUK
YMSER BR RETDR
Varoluulua yneltilen saldrlara bylece kar
lk vermi olduk, sanyorum. Siz de gryorsunuz ki,
varoluuluk bir miskinlik, eylemsizlik felsefesi deil.
nk ile aklyor insan, eylemle tanmlyor, dav
ranla yarglyor. Ayrca, varoluuluun insan k
tmser bir adan gsterdii de sylenemez: Varolu
uluktan daha iyimser bir reti olamaz da ondan:
Varoluulua gre insann yazgs (kaderi) kendindedir. Geri varoluuluk umudun ancak eylemde bulun
duunu, kiiyi yaatacak tek eyin edimleri olduunu
ne srer; ama buna dayanarak varoluuluu insann
cesaretini krmaya ve hareketten alkoymaya yeltenen
bir felsefe saymak yanltr. nk biz bir eylem ve
balanma ahlk kuruyoruz. yleyken, birka veriden
yararlanarak, insan bireysel znellii iine kapad
mz sylyorlar, kyasya eletiriyorlar bizi. Yazk ki,
bu noktada da yanl anlalyoruz.
ZNELLK
k yerimiz bireyin znelliidir geri; ama bunun
nedenleri batan aa felsefidir. Burjuva olduumuz
iin deil, geree yaslanan bir reti istediimiz iin
83
DNYORUM,
YLEYSE VARIM (COGITO)
Biz burada k noktas olarak Descartes'm gr
n (cogitosunu) benimsiyor, ondan baka gerek
olamaz, diyoruz: Dnyorum, yleyse varm!, bi
lincin kendiliinden ulat mutlak gerek (hakikat)
budur. Kiiolunu, kendini kavrad bu nn dnda
ele alan her kuram, gerei ortadan kaldran bir ku
ramdr. nk Descartesn cogitosu dnda her ey
olasdr (ihtimalidir). stelik, bir geree ynelmeyen
her olaslk retisi, hilik iinde yok olup gider. Ola
sy tanmlamak iin gerei ele geirmek gerekir, Ya
ni, yaklak bir gerein var olmas iin, ortada mut
lak bir gerein bulunmas gerekir. Bu mutlak gerek
ise basit, varlmas kolay, herkese kavranabilir bir
gerektir: nsann bir aracya bavurmakszn kendini
anlamas, zn bilmesi gerei...
Kald ki bu kuram, insana deer veren, sayg gs
teren tek kuramdr; ona nesne gzyle bakmayan bi
ricik kuram...
VAROLUULUK VE MADDECLK
Her maddecilik ayn kapya kar: nsanlar birer
nesne olarak dnmek, yani, bir masay, bir iskem
leyi ya da bir ta meydana getiren olu ve nitelikler
btnnden ayrmamak onlar; belirli tepkilerin topla
m olarak ele almak...
Bize gelince, bir insann egemenliini maddenin
84
DESCARTESI ZNELLK
LE VAROLUU ZNELLK
Gelgelelim biz, dnyorum deyince, Descartesla Kantm felsefesine aykr olarak, kendimizi
bakasnn karsna karm, kendimizle birlikte
bakasmi da anlatm oluyoruz. Giderek, bakas da
bizim kadar kesinlik kazanyor. Bylece, eogito ile
dolayszca kendini kavrayan insan ,ayn zamanda ba
kalarm da bulmu, kavram oluyor; bakalarn ken
di varoluunun nedeni, koulu olarak gryor. Anlyor
ki, bakalar kendini zeki, kt, kskan saymaynca
gerekten zeki, kt, kskan olamyor; ama saynca
da sahiden yle oluyor. Yani, kendisiyle ilgili bir ger
ee varmas iin bakalarndan gemesi gerekiyor.
BAKASININ VARLII
Demek ki bakas hem varoluum, hem de ken
dimi biliim iin gerekli. Nitekim, benliimin tannma
s, ierimin ortaya karlmas bakasnn da tannma
sna; beni dnen, bana kar ya da benim iin bir
-eyler isteyen bir zgrlk olarak onun da ortaya
karlmasna yol ayor. Bundan sonra, zneler - aras
adn vereceimiz bir evren buluyoruz karmzda. te
bu evren iindedir ki insan kendinin ve bakalarnn
ne olduunu anlyor.
85
NSANIN DURUMU
Kiiolunda insan doas diyeceimiz bir evren
sel z yok geri, ama insancl bir evrensellik hali var.
Gnmz dnrlerinin insan doasn (tabiatn) bir
yana brakarak, daha ok insann durumundan istek
le sz amalar bouna deil. stelik onlar durum
deyince, insann evrendeki temel koullarn kabatas
lak gsteren nsel (deney ncesi) snrlarn tmn
anlyorlar bundan.
TARHSEL DURUM
VE NSANIN DURUMU
Tarihsel durumlar deiir: Putatapar bir toplum
da insan kle, derebeyi ya da ii olarak doabilir. Bu
insan iin deimeyen bir zorunluk varsa, o da udur:
Dnyada yaamak, bir i grmek, bakalar arasnda
bulunmak, lml olmak... Snrlar ne zneldir, ne de
nesnel; daha dorusu, hem znel, hem de nesnel bir
yzleri vardr. Nesneldirler, nk her yerde grle
bilir ve tannabilirler. zneldirler, nk yaanmlar
d. Yaanmamlarsa hibir ey deildirler; yani in
sanolu onlar yaamamsa, onlara bakarak kendini
zgrce tanmlamamsa hibir ey deildirler. Geri
tasarlar eit eit olabilir; ama yine de hibiri t
myle yabanc gelmez bana;, nk hepsi de benim bu
snrlar amam, geriye itmem, inkr etmem ya da
onlara uymam iin birer deneme olarak ortaya kar
lar. Bylece her tasar, ne denli bireysel olursa olsun,
sonuta evrensel bir deer kazanr.
BREYSEL TASARININ EVRENSELL
Bir Avrupal her tasary; bir inlinin, bir Hintli
nin hatta bir zencinin tasarsn dahi anlayabilir. Bu
86
BALANMA
Varoluuluun gstermek istedii zgrce balan
mann (engagement) mutlak zelliidir burada, bil zel
liin deimez badr. Bu balanmaya dayanarak her
insan, insanlktan bir tipi gerekletirmekle kendi ken
dini gerekletirmi olur. nk balanma, hangi a
da ve kim tarafndan olursa olsun, her zaman anla
labilir. Ayrca, kltr beraberliinin grecelii (izafili
i) de buna benzer bir sonu dourabilir. Onun iin,
Descartes balanmann mutlak zelliini de gz
nnde tutmak gerekir. sterseniz, bu yolda unu da
syleyebilirsiniz: Her birimiz solurken, yerken, uyur
ken, u ya da bu biimde davranrken mutlak yapa
rz. zgrce var olmak ile mutlak varolmak arasnda
hibir ayrm yoktur. stelik, zaman iine yerlemi,
yani tarih iinde yer alm bir mutlak olmak ile evren
T
selce anlalabilir olmak arasnda da hibir ayrm yok
tur.
SE VE ZELLK
Gelgelelim, znelciliin itirazlarn btn btne
de nleyemez bu. nk, gerekte, trl klklara gi
rer bu itiraz. te bunlardan birka: yleyse her ne
isterseniz yapabilirsiniz, derler bize. Bunu da eitli
biimlerde sylerler. nce kargaa yaratmakla sular
lar bizi. Sonra da, Bakalar zerine yarglar vere
mezsiniz! diye krlar. nk bir tasary bir ba
ka tasardan stn tutmak iin bir dayananz yok.
yleyken, kalkp birini brne ye tutmaya ne hak
knz var? Daha sonra yle de diyebilirler: Gryor
sunuz 'ki seileriniz kksz; bir elinizle diktiinizi br
elinizle skyorsunuz!
Bu itirazlarn her de pek salam grnmyor
bize. nceleyin, u birinci itiraza bakalm: Bir kere,
Her ne isterseniz seebilirsiniz sz doru deil. Bir
anlamda semek elimizdedir, ne istersek seebiliriz;
elimizde olmayan sememektir. Geri her zaman seebiriz, ama sememenin de aslnda bir eit seme ol
duunu bilmek zorundayz. Kald ki, byle bir dn
ne denli biimsel (formel) grnrse grnsn, kapri
si ve fanteziyi snrlamak bakmndan olduka nemli
dir yine de.
DURUM
Bir durum karsnda (szgelii, baka cinsten bir
varlkla cinsel ilikileri olabilen, oluk ocuklar ola
bilen bir varlk oluumunun getirdii durum karsn
da da) doru ise bu, o zaman bir davran semem
gerekiyor, demektir. Beni balamakla btn insanl
88
SE VE GDEN
GEREKESZ EDM
Burada Andr Gidein gerekesiz edim kuramy
la karlaacanz sanrsanz aldanrsnz. Bizim re
timizle onunki arasnda bulunan o byk ayrm gz
den karm olursunuz. nk Gide bilmez bu duru
mun ne olduunu: Onun yapt kaprisine uymaktr
yalnzca. Bize gre ise, tam tersine, insan kurulu bir
durum iinde bulunur. Bu durum iinde hem kendisi
balanr, hem de seimiyle btn insanl balar. s
telik, semekten de kanainaz bir trl. Ya hi evlenmeyecektir; ya evlenecek, ocuklar olmayacaktr; ya
da hem evlenecek, hem de ocuklar olacaktr. Ksaca
s, her ne yaparsa yapsn, bu sorun 'karsnda tmel
bir sorumluluk yklenmeden edemeyecektir.. Geri,
yerlemi deerlere bavurmadan seecektir ,ama by
le yapyor diye kaprislilikle sulamak hakszlk olur
onu.
AHLK VE ESTETK
Diyeceim, ahlksal seii bir sanat eserinin kuru
luuyla karlatrmak daha uygun olur. Ama, Bir es
tetik ahlk sz konusu deildir burada, demek iin
acele edelim, yoksa dmanlarmz, bununla da sula
maya kalkarlar bizi;, ylesine kt niyetli, kara alc
kimselerdir nk! Oysa, setiim rnek bir karla
trma yalnzca. Bu karlatrmayla unu anlatmak is
tiyorum: Bir tablo yapan ressam, nceden konulmu
89
VAROLUU AHLK
Ahlk alannda da durum ayn. Eer sanatla ah
lk arasnda bir ortak yan varsa, o da u: Her ikisin
de de yarat ve bulu (icad) bulunuyor. Onun iin,
yaplacak ey zerinde nsel (apriori) bir karar vere
meyiz. Yanma akl danmaya gelen rencinin duru
munu anlatrken bunu yeterince belirtmitim sanyo
rum: Bu renci btn ahlklara Kantnkine ya da
bakasna bavurabilirdi, ama hibirinde de yol gs
terici bir iaret bulamazd. Bu yzden, kendi yasasm
gene kendi bulmak zorundayd. Ama bununla demek
istemiyorum ki bu delikanl gerekesiz bir seme yapi. Hayr, bunu demek istemiyorum! Annesinin yanu90
91
NSAN BAKASINA
GRE KENDN SEER
Bununla birlikte, bir yarg verilebilir. nk, de
diim gibi, semesini insan bakalarnn karsnda
yapar ve bakalarnn karsnda kendini seer. Bu
bakmdan, kimi semelerin yanlgya, kimilerinin ise
gereklie dayand yargsna varlabilir. (stelik, bu
bir deer yargs deil de bir mantk yargs olabilir.)
rnein, u adam dzenbazn biridir! denilerek
onun zerinde yarg yrtlebilir. nsanin durumu zr
ve yardma yer vermeyen zgr bir seitir. nsan
byle tanmlaynca, edimlerinin sorumunu tutkularna
(ihtiraslarna) ykleyen, tutkusal bir gerekircilik uy
durarak iin iinden syrlmaya alan kimse bal gibi
dzenbazlkla, kt niyetlilikle sulanabilir.
DZENBAZLIK YA DA KT NYET
Gzel ama, insan niye dzenbazl da semesin?
diye kar kacaklar buna. Onlara u cevab verece
im: Ben, ahlk ynnden yarglamyorum bu adam,
dzenbazln, kt niyetini bir yanlg olarak tanm
lyorum yalnzca. Aslna baklrsa, gerek yargsndan
kanlamaz burada. Kt niyet, dzenbazlk bir yalan
dr, nk tmel balanma zgrln gzden saklar.
Eer benden nce birtakm deerlerin var olduunu
sylersem, yine bir kt niyet sz konusudur. te yan
dan, bu deerleri hem ister, hem de onlarn bana ken
dilerini zorla kabul ettirdiklerini sylersem, yine bir
kt niyet sz konusudur. te yandan, bu deerleri
92
ZGRLK
Ayrca, bir ahlk yargs da verebilirim. Her somut
koulda zgrl istemekten baka amacmz olamaz.
Braklmlk iinde insan, ortaya deerler koyduunu
bir kez anlad m, artk bir tek ey dileyebilir: Bu da,
btn deerlere temellik eden zgrlktr. Gelgeldim,
nsan zgrl soyut olarak ister, demek deildir,
bu. yi niyetli, drst kiilerin edimlerinde zgr ol
malar demektir. Devrimci bir sendikaya giren kim
se, somut amalara varmak ister. Geri bu amalar
soyut bir zgrlk istemini de kapsar, ama zgrlk
somut iinde bulunmak ister. Bize gelince, her zel du
rumda biz de zgrlk iin zgrlk isteriz.
BAKASININ ZGRL
Ama zgrl isteyince, onun tmyle bakalar
nn zgrlne bakalarnn zgrlnn ise bizim
kine bal olduunu anlarz. Geri insann tanm ola
rak zgrlk, bakasna bal deildir ; na, ortada
bir balanma olunca i deiir: O zaman kendi zgr
lmle birlikte bakalarnn da zgrln istemek
zorunda kalrm. Bakalarnn zgrln gzetmez
sem, kendi zgrlm de gzetemem.
93
ZE UYGUNLUK YA DA GEREKLK
Bundan u sonu kar: Tmel bir geree uyar
l gz nnde tutarak, nsan, varoluu znden nce
gelen bir varlktr; eitli koullar iinde zgrln
istemeden yayamayan zgr bir yaratktr, derken,
ayn zamanda, bakalarnn zgrlnden ayr bir z
grlk isteyemeyeceimi de belirtmi oluyorum. Byleee, zgrln kapsad bu zgrlk istemi adna,
varolularnn nedensizlii ile tmel zgrln gizle
meye yeltenenler zerinde yarglar yrtebilirim. Ba
zlar ciddilik taslayarak ya da gerekirci bahaneler ne
srerek tmel zgrlklerini saklarlar: bunlar kor
kaklar diye aracam. Bazlar ise, -insann yer
yznde belirii dahi zorunsuz, olumsal (contingent)
iken, varolularn zorunlu gstermeye alrlar: bun
lar da ,alaklar diye aracam. Korkaklar olsun,
alaklar olsun ancak zeuygunluk, zgllk (authen
ticit) alannda yarglanabilirler. Ama, ahlkn ierii
(muhtevas) ne denli deiken olursa olsun, biimi her
zaman evrenseldir. Kantm da aklad gibi zgrlk
hem kendinin, hem de bakalarnn zgrln gerek
tirir.
95
VAROLUU DEERLER
Bize yneltilen nc itiraz da u: Bir elinizle
verdiinizi br elinizle alyorsunuz! Yani, salt sizin
semenize bal olduklarna gre, aslnda ciddiye al
nacak deerler deildir bunlar!
Bu itiraz yle karlayacam : Byle olmasna
ben de zlyorum, ama elden ne gelir? Tanry yok
saynca, deerleri seip ortaya karacak baka biri
nin bulunmas gerekiyor. ' Onun iin her eyi olduu
gibi kabul edelim. Kald ki, Deerleri biz yaratyo
ruz, demek de, Hayatn nsel bir anlam yoktur,
demektir. Evet yalnzca bu demektir. Siz yaamazdan
nce hayat bir ey deildir; ona bir anlam kazandr
mak ancak size vergidir. Onu anlaml klan sizsiniz.
Dorusunu isterseniz, deer denilen ey de, setiiniz
96
NSANCILIK
Varoluuluun insanclk (humanisme) olup olmadin sorduumdan tr de eletirdiler beni. yle
ktlar bana: Siz ki, Bunalt adl romannzda haksz
olduklarn yazdmz insanclarn; belli bir insanclk
trn alarak elendiniz onunla; imdi nasl olur da
yeniden ona dnersiniz?
Gerekte, insanclk szcnn birbirinden ok
ayr iki anlam var. nsan ama ve stn bir deer
olarak ele alan bir kuram (nazariye), diye anlalabi
lir insanclk. Bu anlamda bir insancla Cocteauda
rastlyoruz. Szgelimi, onun Seksen Saatte Dnya Ge
zisi (Le tour du monde en 80 heures) adl hikyesinde,
uakla dalarn zerinden geen bir yolcu, Ne yaman
varlk u insanolu! diye barr. Bu demektir ki,
uaklar ben yapmam da olsam, yine de kullanrm
onlar, bu zel bululardan yararlanrm. Hatta, ben
de bir ihsan olduum iin, baka insanlarn zel edim
lerinden kendimi sorumlu tutabilirim, gerekirse onlar
dan kendime bir onur pay karabilirim.
KLASK NSANCILIK
Bu durum, kimi kiilerin yce edimlerine yaslana
rak, insana bir deer verebileceimizi sandryor bize.
Oysa, bu eit bir insanclk samadr. nk insan
stne ancak bir a t ya da kpek bylesi genel yarg
lar verebilir, Ne tuhaf bir varbk u insanolu! diye
barabilir. Ama bir insanm, insanlar,zerine bu yol
da yarglar yrtmesi kabul edilemez. Varoluuluk bu
F. 7/97
VAROLUU NSANCILIK
Neyse ki insancln bir baka anlam daha var.
Bu anlamn z udur: nsan kendi dnda vardr,
kendi dna karak var olur. Yani, ancak da atla
rak, dta kendini yitirerek varlar; akn (transcen
dant) amalar kovalayarak var olabilir. Bu ynden
alnrsa, insan ilerleyitir, atr, olutur; ilerlemenin,
amann gbeindedir. Nesneleri dahi bu ilerleyie, bu
aa, bu olua gre yakalar. Demek 'ki insancl bir ev
renden, insancl znellik evreninden baka evren yok
tur.
VAROLUULUK
VE TANRITANIMAZLIK
/
SONULAR
nsan kendini bulmal, zn elde etmeli ve una
da inanmaldr: Hibir ey, 1T anrnn varln gs
teren en deerli kant (delil) dahi, kiiolunu ken
99
100
TARTIMA
J. P. Sarre P. Naville
VAROLUULUUN
HALKILLATIRILMASINA KARI
Soru (Naville) : Bu eit bir anlatma isteinin so
ruyu daha m iyi, yoksa daha m kt kavramanza
yarayacan bilemem, ama Actiondaki aklaman
zn sizi hi de iyi anlatmadn syleyebilirim. Umut
suzluk, braklmlk szcklerinin varoluu bir me
tindeki yanks baka metinlerdekinden daha gl
oluyor belki, fakat bana yle geliyor ki, umutsuzluk
ya da bunalt yalnzlk duyan ve~ karar vermeye u
raan kimsenin verecei karardan ok daha kkl bir
ey >sizin iin. Oysa, insan durumunun bilincine pek t
seyrek varr. Evet, insan her zaman seer, am a umut
suzluk ve bunalt her zaman grlmez.
Sartre Elbette, katmerli brekle kaymakl pasta
arasnda bir seme yaparken, bunu bunalt iinde yap103
HALKILLAMA VE.BALANMA
Ben, bu yollardan ikmcis.ini seiyorum. Neden der
seniz, rencilerine ders verirken bir felsefe retmeni
de ayn eyi yapar da ondan: Kuramlar (nazariyeleri)
aklarken, bir dnceyi iyi anlatmak iin zayflatr
onu, hafifletir. stelik pek kt bir ey de yapm sa
ylmaz. nsan bir kez balanma kuramn ele almsa,
sonuna dek gtrmelidir. Varoluu felsefe gerekten
Varolu zden nce gelir, diyen felsefe ise, itenlikli
(samimi) olmas iin, yaanmaldr. Varoluu olarak
.yaama da, kendini bu retiye adamakla olur, onu
kitaplarda uyutmakla deil. Bu felsefenin gerekten
bir balan olmasn istiyorsanz, onu ahlk ya da si
yaset alannda tartanlara aklamal, hesabn ver
melisiniz.
nsanclk szcn kullandmdan dolay kn
yorsunuz beni, ama ne yapaym, sorunun byle konul
mas gerektiriyor bunu.
FELSEFE VE SYASET
Ya retiyi salt felsefe alanna gtrmek ve bir
etkisi olmas iin tesadfe bel balamak ya da ma
demki insanlar ondan baka eyler bekliyorlar, ma
demki o da bir balan olmak istiyor, onu halka
ulatrmak, halkllatrmak zorundayz. Kukusuz, bu
ulatrmann retiyi bozmamas art.
Soru : yle ama, sizi anlamak isteyenler anlaya
caktr, istemeyenlerse zaten anlamayacaktr.
SEME OLAYI
Sartre : Siz, felsefenin ehirdeki roln olaylarn
at, geride brakt bir biimde anlyorsunuz gibi
geliyor bana. Eskiden filozoflara, yalnzca filozoflar
saldrrd. Halktan kiiler bir ey anlamazlard felse
feden, bu yzden de umursamazlard onu. imdiyse
felsefe sokaa, kamu alanlarna indiriliyor. Marks bi
le grlerini basitletirmekten geri durmad: Bildiri
(Manifesto) bir dncenin halka ulatrlmas, halkllatnlmasdr.
Soru : Gzel ama, Marksm semesi kkte dev
rimci bir seme deil miydi?
Sartre : Marksm kendini nce devrimci, sonra fi
lozof olarak m, yoksa nce filozof, sonra devrimci ola
rak m setiini syleyebilene akolsun! Marks hem
filozof, hem de devrimcidir; kiilii bir btndr yani,
paralanamaz. Bundan tr, O, kendisini ilkin dev:
rimci olarak seti denilince, ne anlatlmak isteniyor
bu szle, karamyorum!
105
VAROLUU BALANMANIN
ANLAMI
amzda eitli partiler var. Hepsi de devrim
den yana grnyor. yleyken, gnmzde balanma,
bu partilerden birine girmek anlamna gelmiyor. n
k balanma, bir yandan durumu ortaya koymak, bir
yandan da devrimci partileri etkilemek zere kavram
lar aydnlatmaya almaktr.
VAROLUULUK
VE KKTENCLK
Naville : ne srdnz gr noktasndan ba
klnca, retinizin, ilerde kktenci (radikal) sosyaliz
min bir dirilii haline gelip gelmeyecei sorulabilir.
Tuhaf da kasa, soruyu bugn byle koymamz gereki
VAROLUULUK
VE YEN LBERALZM
Bu yargm dorulamak zere olduka derin bir
takm nedenler bulabileceiAi, hatta bunun iin sizin
terimlerinizle yetinebileceimi sanyorum. imdiki
aklamalar, varoluuluun bir insanclk ve zgrlk
felsefesi biiminde belirdiini gsteriyor. zgrlk fel
sefesi, ama aslnda bir nbalanmaya dayanan ve be
lirlenmemi bir tasar olmaktan kurtulamayan bir fel
sefe... Biroklar gibi siz de insann onurunu, kiinin
zsaygsn eski liberal temalara hi de uzak dme
yen temalar ba tac ediyorsunuz. Bu temalar hak
l klmak iin de, insancln ifte anlam arasna, in
sanlk durumunun ifte anlam arasna, iyice ypran
m baz terimlerin ifte anlam aram a ayrmlar soku
yorsunuz. Oysa, btn bu terimlerin ilgiye deer bir
tarihi var ve iki anlaml olular bouna deil! Felsefe
tekniiyle ilgili btn zel sorulan benim iin ne
denli ilgin ve nemli olurlarsa olsunlar bir yana
brakyorum. ittiim terimlerden ayrlmamak ama
cyla bir temel noktaya dokunmak istiyorm: nsanc
ln iki anlam arasndaki ayrmnza karn siz, ger
ekte bunlardan, eskisine balsnz.
107
NSAN DOASI
nsan yaplmas gereken bir seimdir, diyorsunuz. ok gzel. nsan, her eyden nce, u andaki varlktr. Doal gerekirciliin dnda bir varlk. Kiiolu
zn nceden belirleyemez, onu bireysel yaama: ilevi iinde kazanr. Bunun stnde bir insan doas
yoktur, ancak belli bir anda verilmi zgr bir varolu
vardr. Kendime soruyorum: Acaba, bu anlamda bir
varolu insan doas kavramnn bir baka biimidir
de, tarihsel nedenlerle mi yeni bir kla girmitir?
Acaba, orada, ilk bakta grldnden daha ok bit
benzerlik vardr da, srt evirdiiniz XVIII. yzyl insan doas kavram ile sizinki aym kapya m kyor?
Acaba, varoluuluun kulland insan koulu (insan
durumu) deyiminin arkasnda, geni lde alnrsa,
insan doas kavram m yatyor? yle sanyorum ki,
insan doas yerine insan koulu anlaym koyuyorsunuz siz; tpk yaant yerine kamusal (genel) ya
da bilimsel yaanty koyduunuz gibi...
NSAN KOULU ANLAYII, NSAN DOASI
ANLAYIININ YERN ALIYOR
nsanlk koullarm bir X ile tanmlanan ve zneyi
gsteren koullar olarak alrsanz, ama bunu yaparken, onlar doal, balantlarna gre deil de olumlu
gerekirliine gre alrsanz, insan doasnn bir baka biimiyle karlarsnz. sterseniz, buna koullu
doa da diyebilirsiniz. Doann syt bir tr deil
de, tarihsel nedenler dolaysyla, tanmlanmas ok daha g olan bir eyle kendini belli eden bir doa...
EVRENSELLN SARSILMASI
Gnmzde inan doas toplumsal ereveler
iinde belirlenip tanmlanyor; genel bir dalmaya
108
j
|
|
|
|
DgKN BR DOA
Bylece, varoluuluk yine insan doas dnce
sine yaklam oluyor. stelik* bu doa onurlu bir do
a da deildir artk. Korkak, braklm, kararsz bir
kouldur. Nitekim, varoluuluk insan doasndan sz
aarken, varoluularn tasar dedikleri eye henz
gerekten balanmam bir kouldan sz ayor, yani
bir nkoubdan. Demek ki bir nbalanmadr bura
da sz konusu olan, gerek bir balanma ya da ger
ek bir koul deil...
N BALANMA
yleyse, bu koulun her eyden nce tad in
sanclk zelliine gre tanmlanmasn rastlant say
mamalyz. Zaten, gemite insan doasndan sz edil
diinde genellikle bir kouldan ok, snrl bir ey ta
109
nce tamaktadr: Ona gre insandaki doa ile do\ adaki insan dncesi bireysel bir adan zorla ta
nmlanamaz.
\
\ NESNEL NSAN
\ '
Bu demektir ki, bilim iin olduu gibi, insan iin
de birtakm ileyi yasalar vardr. Bunlar, szcn
tam anlamyla, onun doasm meydana getirirler. Bu
deiken doa pek' yle olgubilim (phenomenologie)
zellii tamaz. Ama, kamu anlaynn ya da filozof
la rn szm ona kamu anlaynn getirdii denenmi,
yaanm, grgl (empirique) bir alg (idrak) zellii
de tamaz. Bu anlamda, XVIII. yzyldaki insan do
as anlay, kukusuz, Marksn anlayndan ok
varoluuluun insann koullanmas anlayna ya
kndr.
NSANCILIK
VE LBERALZM
nsanclk, ne yazk ki, felsefe akmlarn, hem
de yalnzca ikisini deil, n, drdn, beini alts
n birden aklayan ok anlaml bir terim klna b
rnd bugn. Sonunda kendini klasik usu olarak gs
teren kimi Markslar dahi, geen yzyldan kalma li
beral dncelerden, stelik, gnmzdeki bunalmla
iyice prsm bir liberalizmden kma bir anlay
iinde insanc kesildiler. Markslar insanc oldukla
rn ne srerler de, eitli dinler, hristiyanlar, Hintli
ler ve bakalar hi dururlar m? Onlar da insanc ol
duklarn sylemeye baladlar. Ardndan varoluular
ve genel olarak btn felsefeler srayla ayn yolu tut
tular. imdi siyasal akmlardan ou insanclktan ya
111
NSAN VE EVRE
nsann bir seme zgrl tadm, bununla
edimlerine bir anlam verdiini, bu. anlam olmaynca
edimin de olmayacan sylemek doru deildir. z
grlk uruna savatklarn bilmeden de . insanlarn
zgrlk uruna savaabileceklerini sylemek yetmez.
O zaman, bu demektir ki, szc tam anlamyla
kullanrsak, nsanlar balanabilirler, kendilerini s
rkleyen bir lk iin savaabilirler, yani kendilerim
aan bir ereve iinde hareket edebilirler. nk bir
insan niin, nasl ve ne yolda dveceini iyice bilme
den zgrlk adma savamaya kalkarsa, edimlerinin
douraca sonular kestiremez, bu sonulan kucak
layan sebeplerin karmak rgsn kavrayamaz. Ay
rca, bu rgnn kendi eylemini evreleyen ve ona ba
kalarnn hareketine gre anlam veren ilmikleri ze
mez; yalnzca br insanlara deil, onlarn iinde ha
reket ettii doal evreye de bal 'kalr. yleyken,
sizce bu sei bir n-semedir. Durmadan, bu n
112
TESNELLK
Varlklarn sreksiz varoluuna bakarak, sreksiz
bir nesneler dnyas tablosu "iziyorsunuz. yle bir
tablo ki, iinde nedensellikten (illiyet =, causalit) eser
yok; o tuhaf nedenler ilikisinin bir tr var ancak:
Edilgin, aalk, anlalmaz nesnellik tr. Varoluu
kii vr zvr eyayla dolu bir dnyada sendeliyor;
acaip bir dayanma kaygusuyla birbirine yaslanm,
fakat kendini salt dlama olarak gsteren lkcle
rin gznde ikiyzllk damgasn yemi, birbirihe
zincirli pis engellerle dolu bir evrende tkezliyor.
DILAMA VE NESNELLK
Kald ki bu nesnese! gerekircilik de babo deil.
Herkesin keyfine gre tanmlad ve ada bilimsel
verilerle bir trl badatramad bu dnya nerde
balar, nerde biter? Bize sorarsanz, ne bir yerde ba
lar, ne de biter. nk, varoluunun doaya ya da
ounca insann durumuna bakarak onda yapmak is
tedii btnden ayrma geree aykrdr, gerek
dadr.
(
F. 8/113
DNYA TEKTR
Oysa, bir dnya var gzmzde, bir tek dnya.
Bu dnya tmyle, insanlar ve eyalar bir arada, b
lnmez bir btn. lle de blmeye ynelirseniz, belirli
deiken koullar altnda o, yine de nesnellik belirtisi
ni srdrebilir. Yldzlarn, fkenin ve iein de mi
nesnellii sz konusu yoksa? diyeceksiniz. Bunun s
tnde durmayacam. Yalnz, sizin zgrlnzn,
lkclnzn nesneleri dilediinizce hor grmeniz
den geldiini ne sreceim. Oysa nesneler sizin gs
terdiinizden ok ayr yaplta. Nesnelerin kendine
zg bir varoluu bulunduunu kabul etmeniz bir ba
ar dorusu, ama salt yoksunluk bildiren bir varolu
bu, durmayan bir dmanlk... Biyolojik ve fizik evren
sizin iin asla bir koul, asla bir kullanma kayna de
il; nk bu szck de sizc salam ve klgsal (pra
tique) anlamda neden (sebep) szcnden daha
ok gereklik tamyor. Bundan tr, nesnel evren
varoluular iin hayal krklklarna yol aan, elde
edilemeyen, ilgisiz, srekli olaslk (ihtimaliyet) iinde
bir dnyadr, yani Marks maddeciliin benimsedii
dnyann tam tersi...
VAROLUULUK VE DEVRM
Varoluuluun ilk ii, devrimci istemlerin douu
na yol aabildii lde, kendini eletirmek olmaldr.
Nedir ki, bunu isteyerek yapacan sanmyorum, ama
yapmas gerektiini biliyorum. Hi olmazsa, savunu
cularnn kiiliinde bir bunalm diyalektik bir buna
lm yaratmak iin yapmas gerekirdi bunu. Bylece,
belli bir anlamda, kimi varoluularda birtakm, deer
li davranlar belirirdi.
VAROLUULUK HANG
TOPLULUUN FELSEFESDR?
Baz kimselerin varoluuluktan kard zc,
gerici sonulara baktka, bunun gerekli olduuna da
ha bir inanyorum. Nitekim, onlardan biri, yapt bir
zmlemeden u sonucu karyordu: Olgubilim (phenomenologie) toplumsal ve devrimsel alanda bugn
pek yararl olabilirmi, yeter ki kk burjuvaziyi
115
VAROLUULUK VE SYASET
Bu ve buna benzer br rnekler unu gsteriyor:
Baka yana balanm birtakm aydnlar, varoluu
temleri benimseyince, nce de sylediim gibi, sonun
da bir yeni liberalizme ya da yeni kktenci sosyalizme
yaslanan siyasal kuramlar (nazariyeleri) gelitirmeye
yneliyorlar. Besbelli bir tehlike bu! Ama burada bizi
en ok ilgilendiren, varoluuluun dokunduu btn
alanlar arasnda diyalektik bir ballk aramak deil,
temlerin yneliini grmektir.
VAROLUU BEKLEYLK
Bu varoluu temler, kendini koruma gdsyle
ve bir aray, bir kurma, bir davran ilevi iinde
yava yava bir eye ulaacaktr herhalde: Bekleyiilie benzeyen bir eye... Elbette, sizin pek belirli
sandnz bu ey, sekincilik (quietisme), eylemsizlik,
dinginlik olmayacaktr; nk amzda sekincilikten
sz amak hem iin kolayna kamaktr, hem de ola
nakszdr. Belki bekleyiilik de baz bireysel balan
malara aykr deildir, ama ortaklaa bir deer, zel
likle zorlayc bir deer tayan balanma isteine ay
krdr. yle olmasayd, varoluuluun birtakm buy:
ruklar vermesi gerekmez miydi? Neden vermedi, z
grle aykr dtnden mi? Peki ama, o eer
Sartrem belirttii anlamda bir felsefe ise, buyruklar
116
(1)
MARKSI FELSEFENN
ELETRLMES
Neden derseniz, bilimsel ya da tarihsel tezler de
iir ve hep varsaym (faraziye) klnda ortaya
k ar da ondan. Nesne dnyasnn, olaslk dnyasnn
tek dnya olduunu kabul edersek, artk elimizde bir
olaslklar dnyasndan baka dnya kalmaz. Bu du
rumda, olaslk birtakm kazanlm gerekliklere bal
olduuna gre, kesinlik nerden gelebilir? Belki znel
ciliimiz baz kesinliklere kap ayor. Bunlardan ge
erek olaslk alannda sizinle birlegebiliriz; uzun ak
lamanzda belirttiiniz, fakat takndnz tavrla anla
lmaz kldnz dogmacla hak verebiliriz. Ama ger
eklii tanmlamazsanz, Marksl nasl kavrayabi
lirsiniz? Onu; doan, deien ve len baka bir kuram
dan nasl ayrabilirsiniz?
>
Birtakm kurallar ne srmeden tarihin diyalektii
nasl ortaya karlabilir? Bu kurallar Descartesn
cogitosunda buluyoruz. Zaten onlar ancak znellik
alannda bulabiliyoruz. Biz, insann insan iin ounca
bir nesne olduunu tartmak istemiyoruz, am a byle
bir nesneyi kavramak iin znenin de zne olarak yine
kendine kavumas, kendine bavurmas gerektiini sa
nyoruz.
te yandan siz, arada bir nkoul dediiniz bir
insanlk koulundan, bir nbelirlenmeden,. ndurumdan sz ayorsunuz. yleyken unu gzden karyor
sunuz: Biz, Marksln birok tanmlarna katlyo
ruz. Onun iin, XVIII. yzyln sorunlar bilmeyen ay
dnlarm eletirdiiniz gibi eletiremezsiniz bizi. Sizin
118
NEDENSELLK
Naville : Bu tanmlamanzn yazarnzdakine uy
duunu sanmyorum. Bundan u sonu kyor yine :
Sizin durum anlaynzla Markslarnki arasnda
uzak yakn hibir uyarlk yok. nk nedensellik (il
119
BLMSEL DORULUK
Naville : Bilimsel bir doruluk (hakikat) olduuna
inanmyor musunuz? Hibir doruya yer vermeyen
alanlar olabilir belki, am a, nesneler dnyas buna
inanacanz umarm bilimlerin urat bir dnya
dr. Gelgelelim, size baklrsa bu dnya bir olaslk
tan bka birey deil. Hem de kiiyi doruya ulatr
mayan bir olaslk. Nesneler dnyas bilimin dnyas
olduuna gre mutlak bir doruluu tanmaz, olsa ol
sa grece bir doruluu (zaf hakikati) tanr. yley
ken, siz kalkm bu bilimlerin nedensellik kavramn
kullandklarn ne sryorsunuz.
Sartre : Hi de deil! Soyuttur -bilimler, stelik
soyut elerin, etmenlerin eitlenmelerini, deime
lerini gzden geirirler, gerek nedensellii incelemez
ler. Balantlarn incelenebilecei bir alan zerindeki
121
NDEKLER
7
9
12
14
16
17
19
20
23
33
37
41
46
51
57
...
101
123
S AY
Kitap Pazarlam a Yaynlar
ALIK
Knut Hamsun
NSANLARIN DNYASI
A. S, Exuper
eviren Vedat Gnyol
VEBA
Albert Camus
MARTI
Richard Bach
LM GEMS
Traven
NSANLARI SEVECEKSN
E. M. Remarque
BR POLTKACININ PORTRES
Stefan Zweig
ACIMAK
Stefan Zweig
Kmuran ipal
AT
Ali zgentrk
ESTETK BEEN
tsyail Tunah
DN LE BLM
Bertrand Russll
EPK TYATRO
Bertolt Brecht
PSKANALZ ZERNE
Freud
eviren A. Avni ne
CNSYET ZERNE
A. Avni ne
SEVME SANATI
Erich Fromm
BLM AHLAK}
Albert Bayet
DENEMELER
Albert Camus
SBERNETK
Norbert' Wiener
SEVGL MLENA
Kafka
DAVRANILARIMIZIN KKEN
Serol Teber
DENEMELER
Jean Paul Sartre
NSANLAR ARASINDAK
ETSZLN KAYNAI
J. J. Rousseau
eviren Rasih Nuri leri
ESTETK
Hegel
DNCELER
Bertrand Russel
EVLLK VE AHLAK
Bertrand Russell
eviren Vasf Eranus
AYLAKLIA VG
Bertrand Russell
eviren Mete Ergin
AKIN ANATOMS
A. Krich
eviren Mehmet Harmanc
ECCE HOMO
(Kii Nasl Kendisi Olur)
Nietzsche
eviren Can Alkor
PSKANALZ VE UYGULAMA
Freud
FELSEFENN LKELER
Descartes
KLK BOZUKLUKLARI VE
TOPLUMSAL BTNLEME
Alfred Adler
ONNC KABLE
Arthur Koestler
ETM ZERNE
Bertrand Russell
NSANLIIN TARH
Andr Ribard
TOPLUMBLMLERNDE YNTEM
Muzaffer Sencer, Yakut Irmak
HALKIN EKME
Bertolt Brecht
YAAMA SANATI
Alfred Adler
LKTOPLUMLARIN DEMLER
Serdi Teber
VAROLUULUK (EXISTENTIALISME)
Jean Paul Sartre
eviren Asm Bezirci
demeli steme Adresi : Nuruosmaniye Cad. Tiirbedar
Sok. 4/1 Caalolu - stanbul Tel. : 528 17 54
Not : 5000. TLden az isteklerde kitap bedeli yerine posta
pulu gnderilmesi rica olunur.
128
TC