Sherry Ortner I Erwin Ardener zapocztkowali wan perspektyw badania

zagadnienia podporzdkowania kobiet przez analiz symbolizmu pci kulturowej. Ortner

zaoya, e podporzdkowanie kobiet to fakt uniwersalny, nie wynika z biologii, wic trzeba
szuka innych wyjanie. Co moe by wsplne wszystkim kulturom, co wszdzie prowadzi
do przypisywania kobietom niszej wartoci? Odpowied: kobiety wszdzie musz by
kojarzone z czym, co kada kultura deprecjonuje i jest to natura w najoglniejszym
znaczeniu. Wszystkie kultury rozrniaj istnienie spoeczestwa jak i wiata natury. Kultura
prbuje przekracza i kontrolowa natur i uywa jej do swoich wasnych celw. Kultura
socjalizuje natur. Kobiety s kojarzone z natura, mczyni z kultur. Naturalne jest wiec,
e kobiety rwnie powinny by poddane kontroli i ograniczeniom.
Ortner w artykule Kobieta ma si tak do mczyzny jak natura do kultury formuuje
dwa zaoenia swojej teorii:
1. Fizjologia kobiety i jej wyspecjalizowane funkcje reprodukcyjne zdaj si
umiejscawia kobiet bliej natury ni mczyzn. Mczyni musz poszukiwa w kulturze
narzdzi do twrczoci, kobiety tworz naturalnie- przez dawanie ycia.
2. W zwizku z pierwszym argumentem kobiety peni specyficzne funkcje spoeczne:
domowo-rodzinne, wychowuj dzieci, ktre te s kojarzone z natur- z osobnikami
prospoecznymi, nie uksztatowanymi w peni kulturowo. Zajmuj si wic relacjami
wewntrz rodzinnymi lub pomidzy rodzinami. Mczyni natomiast dziaaj w sferze
publicznej, politycznej-kojarzeni s ze spoeczestwem z interesem publicznym.1
Poniewa mczyni Kaulong boj si i niechtnie wchodz w zwizki maeskie, to
kobiety odgrywaj dominujc rol w zalotach. Dziewcztom wolno czstowa wybranego
przez siebie mczyzn jedzeniem lub tytoniem, wolno im te atakowa go fizycznie.
Dziewczta od koyski s zachcane, by zachowywa si agresywnie wobec mczyzn, a ci
musz poddawa si bez obrony lub ucieka. Gdyby mczyzna by inicjatorem zblienia,
zostaoby to uznane za gwat. Kobiety maj niemal cakowit wolno wyboru ma, cho
radz si czsto najbliszych krewnych.
U Kaulongw jest inaczej: istnieje agresywna, uwodzca, niebezpieczna, niezalena
ekonomicznie kobieta i niechtny mczyzna.2
1

S. Ortner, Czy kobieta ma si tak do mczyzny jak 'natura' do 'kultury'? [w:] Teresa Howka. Nikt nie rodzi si
kobiet., Czytelnik, Warszawa 1982, s. 63-70.
2

Henrietta L. Moore., Ped kulturowa i status wyjanienie sytuacji kobiet, [w:] M. Kempny, E. Nowicka,
Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej., Wydawnictwo PWN, Warszawa 2003, s. 313-318.

Tych kilka faktw obrazujcych relacje msko-eskie wrd Kaulongw pozwala

nam dostrzec rnorodno definicji pci kulturowej. W spoeczestwach Europy i Ameryki
PN: KOBIETY NIE S CENIONE ZA BYCIE INICJATORK zwaszcza SEKSUALN,
mczyzna jest aktywny, kobieta pasywna, maestwo postrzegane jest jako rodzaj
partnerstwa (zgodno i ycie rodzinne).
Wielu autorw wykazywao, e radykalne dzielenie ycia spoecznego na sfer
domow i publiczn zawdzicza wiele cigle silnemu wpywowi XIX wiecznej teorii
spoecznej, w ktrej mwio si o ustpieniu prawa macierzystwa na rzecz prawa ojcostwazapominajc tylko ze mczyni nigdy nie byli tak wyzuci z praw politycznych jak kobiety w
XIX wieku. Kobiety nie posiaday praw publicznych, byy podlege mczyznom, ideologia
wczesna mwia ze mczyni s powoani do rzdzenia spoeczestwem, a kobiety domem.
XIX wieczne spoeczestwo zachodnie opierao rozumienie praw politycznych na podziale
wedle pci. Odseparowano i nadano inne prawa sferom domowej i publicznej. Do dzi wida
tego konsekwencje, ten podzia na sfery jest jedn z najwaniejszych przyczyn powstania
ideologii feministycznej. 3
W spoeczestwach przedklasowych kobiety i mczyni byli jednostkami
autonomicznymi, a ich pozycje byy rwnorzdne w sensie wartoci i prestiu. Pozycje byy
rne, ale nie implikoway tutaj znaczenia wyszoci ani niszoci. Pozycja zaleaa od
dostpu do zasobw, warunkw swojej pracy i dystrybucji produktw swojej pracy. Rnica
nie zawsze wic implikuje hierarchi podrzdnoci. Mona stwierdzi, e rozwj gospodarczy
i praca zarobkowa uzaleniaj kobiety od mczyzn poprzez podkopywanie systemw
tradycyjnych, w ktrych kobiety miay pewn kontrol nad produkcj i reprodukcj.4
Podsumowujc, teoria gender poszerza perspektyw postrzegania ludzkiej pciowoci.
Pozwala dostrzec, e dla jej zrozumienia nie wystarczy zajmowa si kwestiami
biologicznymi, ale jest te potrzebny wzgld na psychologi, kultur czy nawet ekonomi. Jej
oddziaywanie jest dowodem na to, e dyskurs postmodernistyczny nie zamyka si w murach
uniwersytetw, a drogi jej rozwoju ukazuj du wraliwo teoretykw gender na rozwj
rnych dziedzin wiedzy z jednej strony, z drugiej za- na przemiany kulturowe.

3
4

Ibidem, s.322-327.
A. Barnard, Antropologia. Zarys teorii i historii, Wydawnictwo PIW, Warszawa 2000., s.200-203.

Zaoenia pci i rodzaju s zakorzenione w psychice, kulturze i wychowaniu. Pe

biologiczna jest staym wyznacznikiem naszej tosamoci. Okrelana jest ona zaraz po
urodzeniu dziecka na podstawie budowy zewntrznych narzdw pciowych. Ma specyficzne
konotacje spoeczne, ktre znajduj wyraz w systemie rl pciowych, tworzcych ramy ycia i
funkcjonowania nas i naszych dzieci. Pe stanowi podstaw naszej tosamoci. W pierwszej
kolejnoci czsto mwimy o sobie jestem kobiet lub jestem mczyzn. Na podstawie
tych deklaracji realizujemy nasze zadania yciowe, stajemy si odrbnymi jednostkami
spoecznymi, z innymi prawami i obowizkami oraz stajemy si ofiarami stereotypw i
dyskryminacji.
Od kobiet i od mczyzn oczekuje si w yciu spoecznych podejmowania rnych
zada. Kobieco i msko jest zwizana z kad sfer ycia ludzkiego. Na tej podstawie
kobietom przypisuje si emocjonalno, opiekuczo, delikatno, uprzejmo, ulego.
Msko za kojarzona jest z prac zawodow, wadz, dziaalnoci publiczn, z
zainteresowaniem rzeczami a nie ludmi, niezalenoci, dominacj, samodzielnoci,
racjonalnoci i aktywnoci. To oczywicie jedynie wybircze skojarzenia, wybrane dla
przykadu w celu lepszego zobrazowania problemu.
Z punktu widzenia dzisiejszych czasw nie ma rnicy, czy kto rodzi si kobiet,
mczyzn, czy te osob o niejednoznacznie okrelonej pci biologicznej. Kada ludzka
istota ma jednakow godno i rwne prawa. Kada ludzka istota powinna mc y bez lku,
mie moliwo swobodnego okrelania swoich yciowych celw i wybierania dla siebie
drogi, ktra najbardziej jej odpowiada. Rzeczywisto jest jednak inna. Daleko jeszcze nam
do zagwarantowania wszystkich praw, do ktrych zobowizuj midzynarodowe deklaracje.
Na caym wiecie ludzie dowiadczaj dyskryminacji ze wzgldu na pe lub na sposb
kreacji wasnej pci.
W ostatnich latach modne staje si uywanie angielskiego sowa gender. Tumaczy
si je na jzyk polski jako spoeczno-kulturowa tosamo pci, czasem krcej- pe
kulturowa. Jest to pojcie niezwykle uyteczne. Zwraca bowiem uwag na to, e pe ma w
istocie dwa aspekty. Jeden- to biologiczne rnice midzy kobietami a mczyznami. Drugito zmieniajcy si w zalenoci od czasw i miejsca zesp norm i wartoci przypisywanych
kobiecoci i mskoci w rnych kulturach. Rodzimy si majc najczciej okrelon pe
biologiczn. Pci kulturowej uczymy si w procesie socjalizacji. Proces ten rozpoczyna si
bardzo wczenie i dotyczy niezwykle wanego aspektu naszej tosamoci. Dlatego czsto nie
uwiadamiamy sobie, e to, co uwaamy za naturalne czy wrodzone w naszym

zachowaniu, sposobie patrzenia na wiat, samopostrzeganiu, moe w istocie by wytworem

kultury, wychowania, instytucji spoecznych.
Dorota Pankowska w swojej ksice Wychowanie a role pciowe (GWP, Gdask
2005) wykorzystujc analogi krawieck przedstawia wzorzec funkcjonowania roli pciowej.
Indywidualna rola to ubranie, ktre sami sobie szyjemy. Kady z nas musi przecie by w co
ubrany. W celu uszycia sobie takiego stroju najczciej korzystamy z wzorcw
zamieszczonych w urnalu lub podpatrzonych w mediach, zgodnych z obowizujc mod.
W ten sposb tworzymy rol przypisan, zgodn ze spoecznymi nakazami. Czsto jednak
modyfikujemy nieco okrelony model zgodnie z wasnymi upodobaniami i potrzebami
(osobowociowa koncepcja roli), i dopasowujemy wykrj do naszej figury. Tak uszyte
ubranie nosimy w charakterystyczny dla siebie sposb (to rola przez nas peniona).
Socjalizacja to droga do kobiecoci i mskoci. Dziecko ksztatuje swoj rol pciow
na podstawie obserwacji innych ludzi, gwnie rodzicw. Du rol mog rwnie odgrywa
krewni, dziadkowie czy przyjaciele rodziny, mwi Marta Zielke, psychoterapeutka,
wsppracowniczka Centrum Praw Kobiet w odzi. Ogromn rol odgrywaj rwnie massmedia, ktre zarzucaj nas stereotypowymi obrazami kobiet i mczyzn oraz wymiewa te,
ktre nie pasuj w sztywnie uformowane normy. Dziki tym wszystkim czynnikom
dowiaduje si, jakie zachowania s waciwe dla jego pci, a jakie dla pci przeciwnej.
Dziecko poszukuje wzorw i stara si naladowa zachowanie przedstawicieli tej samej pci,
a unika zachowa pci przeciwnej, czsto odbieranych jako nieprawidowych, zych i
gorszych.
Etykiety s dla ludzi bardzo wane. Nasze spoeczestwo nie potrafi obej si bez
definiowania i nazywania wszystkiego, co je otacza. Ludzie posuguj si schematami i
heurystykami (uproszczeniami), bardzo duo czasu powicaj tworzeniu nazw.
Spostrzegajc ludzi poprzez pewne etykiety, definiujmy tym samym ich ja. Biorc pod
uwag to, e ludzie nie potrafi y bez etykiet i definicji, warto si zastanowi jak
wygldaby wiat, gdyby nie byo podziau na pe, gdyby nie spostrzegao si ludzi poprzez
ich tosamo seksualn czy te orientacj.
Wyobramy sobie, e wiat istnieje bez konkretnych definicji pci, kobiecoci,
mskoci, seksualnoci czy homoseksualnoci. Co si wtedy dzieje z nami, ze wiatem?
Ludzie zaczynaj si gubi, nie rozumiej siebie nawzajem, nie potrafi si dogada i
zaczynaj odczuwa, e otacza ich chaos. Dla ludzi, szczeglnie zachodniej czci
spoeczestwa, wiat czsto jest czarno-biay. Mamy do czynienia albo z kobiet albo z

mczyzn, co ju samo w sobie niesie oczekiwania w stosunku do danej osoby. Konkretne

sowo okrelajce pe niesie ze sob pewien ciar definicyjny, spod ktrego trudno si
wyzwoli, nawet najbardziej otwartym umysom.