Termodinamik - Prof - Dr. Ali Pınarbaşı Ders Notları (Geniş Konu Anlatımı)

www.eemdernotlari.
com
Blm 1
GR VE TEMEL KAVRAMLAR
Prof. Dr. Ali PINARBAI
www.eemdernotlari.com
Blm 1:
Amalar
Termodinamiin ilkelerinin gelitirilmesinin salam bir alt yap zerine oturmas
iin temel kavramlarn ak bir ekilde tanmlanmas ile ilgili termodinamie zg
dilin belirlenmesi.
Metrik SI ve ingiliz birim sistemlerinin incelenmesi
Sistem, hal, hal varsaym, denge, hal deiimi ve evrim gibi termodinamiin
temel kavramlarnn aklanmas.
Scaklk, scaklk lei, basn ile mutlak ve gsterge basn kavramlarnn
incelenmesi.
Sistematik problem zme tekniinin tantlmas.
Blm 1:
TERMODNAMK VE ENERJ
Termodinamik: Enerjinin bilimi.
Enerji: Deiikliklere sebep olma yetenei.
Termodinamik szc, Latince therme (s) ile

dynamis (g) szcklerinden tremitir.
Enerjinin korunumu prensibi: Bir etkileim esnasnda,

enerji, bir formdan baka bir forma dnebilir, ama
enerjinin toplam miktar, sabit kalr.
Enerji yaratlamaz veya yok edilemez.
Termodinamiin birinci yasas: Enerjinin korunumu

ilkesini ifade eder.
Birinci yasa enerjinin termodinamikle ilgili bir zellik

olduunu ne srer.
Enerji var veya yok edilemez

sadece biim deitirebilir (1.yasa)
Blm 1:
Termodinamiin ikinci yasas: Enerjinin niceliinin (miktarnn) yann da niteliinin

(kalitesinin) de dikkate alnmas gerektii zerinde durur ve doadaki deiimlerin
enerjinin niteliinin azald ynde gerekletiini belirtir.
Klasik Termodinamik: Her bir paracn davrannn bilinmesine gerek duyulmadan,

termodinamik ile ilgili almalarn makroskopik olarak ele alnmas yaklamna denir.
Mhendislik problemlerinin zm iin dorudan ve kolay bir yntem oluturur

statiksel termodinamik: Tek tek paracklarn oluturduklar byk kmelerin ortak
davranlarn gz nne alr.
nsan vcudu iin enerjinin

korunumu ilkesi
5
Is geii scakln azald yne

doru olur.
Blm 1:
Termodinamiin Uygulama Alanlar
Blm 1:
BOYUTLAR VE BRMLERN NEM

Herhangi bir fiziksel byklk boyutlar ile
nitelenir.
Boyutlara atanan byklkler birimlerle ifade
edilir.
Ktle m, uzunluk L, zaman t ve scaklk T gibi baz
temel boyutlar birincil veya esas boyutlar olarak
seilmilerdir. Hz V, enerji E ve hacim V gibi baz
boyutlar ise ana boyutlar kullanlarak ifade edilir
ve ikincil boyutlar veya tretilmi boyutlar diye
adlandrlr.
Metrik SI sistemi: Deiik birimlerin kendi
aralarnda onlu sisteme gre dzenlendii, basit
ve mantkl bir sistemdir.
ngiliz sistemi: Birimler arasndaki ilikiler dzenli
bir yapda deildir ve sistemdeki birimler
birbirleri ile biraz keyfi olarak ilikilendirilmitir.
Blm 1:
Baz SI and ngiliz Birimleri
= Kuvvet Yol
1 J = 1 Nm
1 cal = 4.1868 J
1 Btu = 1.0551 kJ
SI birim sistemindeki nekler btn

mhendislik dallarnda kullanlr.
Kuvvet birimlerinin tanm.
Blm 1:
W=mg
W Arlk
m ktle
g Yerekimi
ivmesi
(N)
Dnyada 750 N arla sahip olan

bir kii ayda sadece 125 N gelir.
Bir birim ktlenin deniz seviyesindeki arl.

9
Greceli kuvvetin byklkleri (N)

newtonun olduu birimler, kilogramkuvvet (Kgf), ve (Lbf) libre-kuvvet.
Blm 1:
Boyutlarn trdelii
Mhendislik problemlerinde tm denklemler boyutsal
olarak trde olmas zorunludur.
Teklik dnm oranlar

Esas birimlerin kombinasyonlar ile tm tretilmi birimler
(ikincil birimler) oluturulabilir. rnek olarak kuvvet birimi
aadaki ekilde ifade edilebilir:
Bunlar ayn zamanda kullanm daha kolay olan, teklik

dnm oranlar eklinde de tarif edilebilirler:
Teklik dnm oranlar benzer ekilde 1e eittirler ve

birimsizlerdir. Bu yzden sz konusu oranlar (veya tersleri)
birimlerin dzgn bir ekilde dntrlmesi iin herhangi
bir hesaplama ileminin iine yerletirilebilirler.
10
Boyutlarn uyumas iin bir

denklemdeki tm terimlerin
birimleri ayn olmaldr.
Blm 1:
rnek 11
Problemin zm srasnda aada verilen denklem ile karlald dnlsn:
E= 25 kJ 7 kJ/kg
Burada E toplam enerjiyi gstermekte ve birimi kilojoule olmaktadr. Hatann nasl dzeltilebileceini
belirleyiniz ve bunun nedeninin ne olabileceini tartnz.
Sa taraftaki iki terim ayn birimlere sahip deildir. Bundan dolay toplam enerjiyi elde
etmek iin toplanamaz. Son terimin ktle ile arplmas ile paydadaki kg yok edilir ve tm
denklem boyutsal olarak trde olur.
Baka bir ifade ile denklemdeki her bir terim ayn birimlere sahip olacaktr.
11
Blm 1:
rnek 12
Bir depo younluu =850 kg/m3 olan ya ile doldurulmutur. Eer deponun hacmi V=2 m3 ise
depodaki m ktle miktarn hesaplaynz.
Kabuller Ya sktrlamaz bir akkan olduundan

younluu sabittir.
12
Blm 1:
SSTEMLER VE KONTROL HACMLER
Sistem: Belirli bir ktleyi veya uzayn incelenmek

zere ayrlan bir blgesini belirtir.
evre: Sistemin dnda kalan ktle veya blge
Snr: Sistemi evresinden ayran gerek veya hayali
yzey
Sistemin snrlar sabit veya hareketli olabilir.
Sistemler kapal veya ak diye nitelendirilirler.
Kapal sistem (Kontrol nitesi):

Snrlarndan ktle geii olmayan
sabit bir ktledir.
13
Blm 1:
Ak sistem(kontrol hacmi): Problemin zmne uygun

seilmi uzayda bir blgedir.
Genellikle kompresr, trbin, lle gibi iinden ktle aknn
olduu bir makineyi iine alr.
Hem ktle hem de enerji kontrol hacmi snrlarn geebilir.
Kontrol yzeyi: Kontrol hacminin snrlarna kontrol yzeyi
ad verilir ve gerek ya da hayali olabilirler.
Tek girili ve tek kl ak sistem

(kontrol hacmi)
14
Blm 1:
SSTEMN ZELLKLER
zellik: Herhangi bir sistemin karakteristii.
Baz zellikler basn P, scaklk T, hacim V
ve ktle m'dir.
zelikler ya yein ya da yaygn olarak
dikkate alnrlar.
Yein zellikler: Scaklk, basn, younluk
gibi sistemin ktlesinden bamszdrlar.
Yaygn zellikler: Sistemin ktlesiyle
(bykl) orantldrlar.
zgl zellikler: Birim ktle iin yaygn
zelikler zgl n eki ile ifade edilir.
15
Yein ve yaygn zelliklerin ayrt

edilmesi lt.
Blm 1:
Srekli Ortam (Continuum)
Bir maddenin atomik yapsnn nasl

olduunun nemsenmemesi ve boluklar
olmakszn srekli, ayn cinsten bir zde
olarak dikkate alnmas daha rahat bir
yaklam olup, buna srekli dizi (continuum)
ad verilir.
Srekli dizi idealletirmesi bize zeliklerin

nokta fonksiyonu olarak ele alnmasna ve
sreksizliklerden kaynaklanan sramalar
olmakszn zeliklerin uzayda srekli
deitii kabulnn yaplmasna olanak
salar.
16
Bu yaklam dikkate alnan sistemin

boyutlar, molekller aras boluklara gre
bal olarak byk olduu srece geerlidir
Bir madde, molekller arasndaki

byk boluklara ramen, ar lde
kk bir hacimde bile ok fazla
sayda molekl bulunduu iin srekli
ortam olarak dnlebilir.
Blm 1:
YOUNLUK VE ZGL AIRLIK

zgl (Bal) younluk: Maddenin younluunun standart bir
maddenin belirli bir
scaklktaki (genellikle 4 C scaklktaki suyun younluu)
younluuna oran
Younluk
zgl hacim
zgl arlk: Bir maddenin

birim hacminin arlna denir.
Younluk birim hacimdeki

ktle,zgl hacim ise birim
ktledeki hacimdir.
17
Blm 1:
HAL VE DENGE
Termodinamik denge halleri ile ilgilenir.
Denge: Bir uzla halini tanmlar.
Denge halinde bulunan bir sistem iinde,
deiimi zorlayan eitlenmemi bir potansiyel
(ya da itici kuvvet) yoktur.
Isl denge: Sistemin her noktasnda scaklk
ayn ise
Mekanik denge: Sistemin herhangi bir
noktasnda basncn zamana gre deimedii
anlamna gelir.
Faz dengesi: Eer bir sistemde iki faz bulunup,
her fazn ktlesi bir denge dzeyine eritiinde
orada kalyorsa
Kimyasal denge: sistemin kimyasal bileiminin
zamanla deimemesi, baka bir deyile
sistemde kimyasal reaksiyon olmamas
anlamna gelir.
18
ki farkl halde bulunan bir sistem.
Isl dengeye ulaan bir kapal sistem.

Blm 1:
Hal nermesi
Sistemin halini belirlemek iin gerekli zeliklerin says hal nermesi ile
bulunabilir.
Basit sktrlabilir bir sistemin hali iki bamsz yein zelii ile tanmlanabilir.
Basit sktrlabilir sistem: Elektrik, manyetik, yerekimi, hareket ve yzey

gerilmesi gibi olgularn etkisi altnda olmayan sisteme denir.
Azotun hali iki bamsz yein zellik

tarafndan belirlenmitir.
19
Blm 1:
HAL DEMLER VE EVRMLER

Hal deiimi: Sistemin bir denge halinden dier bir denge haline geii
20
Yol: Bir hal deiimi srasnda sistemin getii hallerden oluan diziye de hal deiiminin
yolu denir.
Bir hal deiimini tmyle tanmlayabilmek iin, sistemin ilk ve son halleri ile hal
deiimi srasnda izledii yolu ve evreyle etkileimlerini belirlemek gerekir.
Sanki-statik veya sanki dengeli sreci: Bir hal deiimi srasnda sistem her an denge
haline son derece yakn kalyorsa, sanki statik veya sanki dengeli olarak tanmlanr.
Blm 1:
Koordinat olarak alnan termodinamik

zelikleri kullanarak izilen hal deiimi
diyagramlar, hal deiimlerinin aklda
canlandrlmas asndan ok kullanldr.
Koordinat olarak kullanlan baz bilinen
zelikler scaklk T, basn P ve hacim V (veya
zgl hacim v) olarak sralanabilir.
Baz hal deiimlerinde zeliklerden biri sabit
kalabilir ve izo- neki hal deiimi ile birlikte
kullanlr.
zotermal hal deiimi: Bir hal deiimi
srasnda T scakl sabit kalr.
zobarik hal deiimi: Bir hal deiimi srasnda
P basnc sabit kalr.
izokorik (veya izometrik) hal deiimi : Bir hal

deiimi srasnda zgl hacminin sabit kalr.
evrim: Bir sistem geirdii bir dizi hal
deiimi sonunda yeniden ilk haline
dnmesine denir.
21
Sktrma ileminin P-V diyagram.

Blm 1:
Srekli Ak Hal Deiimleri
Srekli terimi zamana bal deiim gstermeyen anlamn iermektedir. Sreklinin

kelime olarak tersi sreksiz veya kararsz olmaktadr.
ok sayda mhendislik aygt uzun sreler boyunca ayn koullarda alrlar ve srekli
ak makineleri olarak snandrlrlar.
Srekli ak hal deiimi: Bu hal deiimi bir kontrol hacmi iinden bir akkann srekli
olarak akt bir hal deiimi olarak tanmlanabilir.
Aralksz alma amac ile kullanlacak trbin, pompa, kazan, younlatrc, s
deitirici gibi cihazlar ile soutma ve elektrik santral gibi sistemlerde srekli ak
koullarna olduka yaklalr.
Srekli ak ileminde, akkan zellikleri kontrol hacmi iinde

konumdan konuma deiebilir, fakat zamanla deimez.
22
Sabit ak altnda, kontrol hacmi

iindeki ktle ve enerji sabit kalr.
Blm 1:
SICAKLIK VE TERMODNAMN SIFIRINCI YASASI
Termodinamiin sfrnc yasas : iki ayr cismin bir nc cisimle sl dengede

olmas durumunda, birbirleri ile de sl dengede olduklarn belirtir.
nc cisim bir termometre ile yer deitirirse, sfrnc yasa u ekilde yazlabilir:
her ikisi de ayn scaklk deerine sahip iki cisim birbirleriyle temas etmeseler bile sl
dengededirler.
zole bir evrede temas halinde bulunan iki cisim

termik dengeye ularlar.
23
Blm 1:
Scaklk lekleri
Tm scaklk lekleri suyun donma ve kaynama

noktalar gibi, kolayca elde edilebilir hallere dayanr.
Buz noktas: Bir atmosfer basntaki buharla doymu
hava ile su-buz karmnn denge halinde bulunmas
buz noktasnda gerekleir.
Buhar noktas: bir atmosfer basntaki su buhar
(hava olmakszn) ile sv halindeki su karm
dengededir.
Celcius lei: SI birim sisteminde
Fahrenheit lei: ngiliz birim sisteminde
Termodinamik scaklk lei: herhangi bir madde
veya maddelerin zeliklerinden bamsz bir scaklk
leine denir.
Kelvin lei (SI) Rankine lei (E)
Kelvin lei ile hemen hemen ayn olacak ekilde
oluturulan bir scaklk lei de ideal gaz scaklk
leidir. Bu lekte scaklklar sabit hacimli gaz
termometresi ile llr.
24
Farkl dk basnlarda drt ayr sabit

hacimli gaz termometresi ile elde
edilen deneysel lmlerin P-V erileri.
Sabit hacim gaz termometresi mutlak

sfr basnta 273.15 C deerini gsterir.
Blm 1:
Deiik scaklk birimlerinin byklklerinin karlatrlmas
25
Orijinal Kelvin leinde referans noktas buz noktasyd,

ve bu nokta suyun donma (veya buzun erime) scakl
273.15 Kdi.
Referans noktas olarak suyun l noktasnn scaklnn
273.16 K olmas tayin edilmitir.
Scaklk leklerinin
karlatrlmas.
Blm 1:
BASIN
Pressure: Bir akkann birim alana uygulad kuvvet.
Baz etkin basn lm cihazlar.

26
Kilolu birinin ayaklar zerindeki normal

gerilme (ya da "basn") zayf
birininkinden ok daha fazladr.
Blm 1:
Mutlak basn: Verilen bir konumdaki gerek basnca mutlak basn denir ve mutlak
vakuma (yani mutlak sfr basnca) gre llr.
Etkin basn: Mutlak basnla yerel atmosferik basn arasndaki farktr. Bununla
birlikte ou basn lme cihazlar atmosferde sfra kalibre edilir. Dolaysyla bu
cihazlar mutlak basn ile yerel atmosferik basn arasndaki fark gsterir. Bu farka
etkin basntr.
Vakum basnc: Atmosferik basncn altndaki basnlar
Bu yazda aksi belirtilmedike P mutlak basnc gstermek iin kullanlacaktr.

27
Blm 1:
rnek 15
Bir odaya bal vakum lme cihaz, yerel atmosferik basncn 100 kPa olduu bir yerde 40 kPa
deerini gstermektedir. Odadaki mutlak basnc belirleyiniz.
Bir vakum odasnn etkin basnc verilmekte olup, odadaki mutlak basn belirlenecektir.
28
Blm 1:
Basncn Derinlikle Deiimi

Younluun ykseklikle deiimi bilindiinde
Durgun haldeki bir akkann basnc toplanan

arlnn bir sonucu olarak derinlikle artar.
29
Dengede bulunan dikdrtgen bir

akkan elemannn serbest cisim diyagram.
Blm 1:
Durgun bir akkan ierisindeki basn,

serbest yzeyden itibaren derinlik ile
doru orantl olarak artar.
30
Bir gaz ile dolu odada basncn

ykseklikle deiimi ihmal
edilebilir.
Blm 1:
Noktalar birbirleriyle ayn akkan araclyla irtibatl olmak kouluyla, bir akkan ierisinde yatay
bir dzlemde tm noktalardaki basnlar geometriden bamsz olarak ayndr.
31
Blm 1:
Pascal yasas: Kapal durumdaki bir akkana uygulanan basncn, akkan ierisindeki
basnc her yerde ayn miktarda arttrmasdr.
A2/A1 oran, hidrolik kaldracn ideal

mekanik faydas olarak adlandrlr.
Byk bir arln, Pascal yasas uygulanarak

kk bir kuvvetle kaldrlmas.
32
Blm 1:
Manometre
Manometreler kk ve orta lekteki basn farklarn lmede
yaygn olarak kullanlmaktadr. Bir manometre temelde, civa, su,
alkol veya ya gibi ierisinde bir veya daha fazla akkan
bulunan cam ya da plastik bir U borusundan oluur
Basit manometre.
Bir ak blm veya ak
dzenei boyunca gerekleen
basn dnn diferansiyel
manometre ile llmesi.
st ste akkan tabakalarnda, younluuna

sahip h yksekliindeki bir akkan tabakasnn bir

ucundan dier ucuna basn deiimi gh'dr.
33
Blm 1:
rnek 17
Bir tankta hava ile basnlandrlm bulunan suyun basnc ok akkanl
bir manometre ile i gibi llmektedir. Tank, atmosferik basncn 85.6 kPa
olduu 1400 m ykseklikteki bir dada bulunmaktadr. h1=0.1 m, h2=0.2 m
ve h3=0.35 m olmas durumunda tanktaki basnc belirleyiniz. Suyun, yan
ve civann younluklarn srasyla 1000 kg/m3, 850 kg/m3 ve 13600 kg/m3
olarak alnz.
Bir borudan dierine yatay olarak atlanmasnn ve ayn akkan ierisinde basncn ayn
kalmasnn, yaplan analizi olduka basitletirdii grlmektedir. te yandan civann zehirleyici
bir akkan olduuna dikkat ediniz. Kaza ile civa buharna maruz kalma riskinden tr, cival
manometre ve termometrelerin yerini daha gvenli akkanl olanlar almaktadr.
34
Blm 1:
Dier Basn lme Cihazlar

Bourdon borusu: Bu cihaz, ucu kapal ve bir kadran
gsterge inesine bal bulunan kanca eklinde bklm
bir metal boru halkasndan oluur.
Basn dntrcler: Basn etkisini gerilim, diren
veya sadaki (kapasitans) bir deiim eklinde elektriksel
etkiye dntrmek iin eitli teknikler kullanr.
Basn dntrcler kk ve hzldr. Buna ek olarak
mekanik olanlara kyasla daha duyarl, daha gvenilir ve
daha hassas olabilirler.
Etkin basn dntrcleri: Basn alglama
diyaframnn arka yzn atmosfere ak tutarak
atmosferik basnc bir referans olarak kullanr.
Piyezoelektrik dntrcler: Kat-hal basn
dntrcler olarak da adlandrlrlar. Mekanik basnca
maruz kaldnda kristal bir madde ierisinde elektriksel
potansiyel meydana gelmesi ilkesine gre alr.
35
Basn lmede kullanlan deiik

tiplerdeki Bourdon borular.
Blm 1:
BAROMETRE VE ATMOSFERK BASIN

Atmosferik basn barometre denen bir cihazla llr ve bu yzden atmosferik
basn iin genellikle barometrik basn deyimi kullanlr.
Ska kullanlan bir baka basn birimi de, standart yerekimi ivmesi altnda,
Hg =13,595 kg/m3) tabanna yapt basn olan
0C'deki 760 mm civa stununun (
standart atmosferik basntr.
Basit barometre.
36
Yzey gerilimi (klcallk) etkilerine yol amayacak kadar byk

olmas kaydyla boru apnn, boru uzunluunun veya enkesitinin borudaki akkan stunu yksekliine etkisi yoktur.
Blm 1:
PROBLEM ZME TEKN
Adm 1: Problemin ifade Edilmesi

Adm 2: ematik
Adm 3: Kabuller ve yaklamlar
Adm 4: Fiziksel yasalar
Adm 5: zellikler
Adm 6: Hesaplamalar
Adm 7: Sorgulama dorulama ve irdeleme
Mhendislik Denklem zcs (EES): EES, dorusal ya da dorusal olmayan

cebirsel veya diferansiyel denklemleri saysal yntemlerle zen bir bilgisayar
programdr. Bu yazlmda, matematiksel fonksiyonlarn yan sra termodinamik
zellik fonksiyonlar da ykl olup kullancnn ilave zellik verileri girmesine
olanak salamaktadr. Baz yazlm paketlerinin aksine, EES mhendislik
problemlerini zmez, sadece kullancnn verdii denklemleri zer.
37
Blm 1:
zet
38
Termodinamik ve enerji
Termodinamiin uygulama alanlar
Boyutlar ve birimlerin nemi
Baz SI ve ngiliz birimleri, boyutlarn trdelii, teknik dnm oranlar.
Sistemler ve kontrol hacimleri
Sistemin zellikleri
Younluk ve zgl arlk
Hal ve denge
Hal nermesi
Hal deiimleri ve evrimler
Srekli ak hal deiimleri
Scaklk ve termodinamiin sfrnc yasas
Scaklk lekleri
Basn
Basncn derinlikle deiimi
Manometre ve atmosferik basn
Problem zme teknikleri
Blm 1:
Blm 1
GR VE TEMEL
KAVRAMLAR
UYGULAMALAR
39
Blm 1:
Soru : 1 - 14
Bir arabann motorunda retilen sl enerjinin ou radyatrde dolaan su aracyla
havaya verilir.
Radyatr kapal m yoksa ak bir sistem olarak m incelenmelidir?
Radyatr sistem olarak seersek

snrlarndan ktle giri-k olduundan
ak sistem olarak incelenmelidir.
40
Blm 1:
Soru : 1 - 15
Oda scaklndaki bir kutu gazoz soumas iin buzdolabna konmaktadr.
Gazoz kutusunu ak m yoksa kapal bir sistem olarak ele almalyz?
Ktle giri-k olmad iin kapal

sistemdir.
Sadece s k var.
41
Blm 1:
Soru : 1 - 19
zotermal , izobarik,izokorik, ve adyabatik hal deiimlerini tanmlaynz?
zotermal : Sabit scaklkta gerekleen hal deiimi

zobarik : Sabit basnta gerekleen hal deiimi
zokorik : Sabit hacimde gerekleen hal deiimi
Adyabatik : Hal deiimi srasnda s geiinin olmad hal
deiimi
42
Blm 1:
Soru : 1 - 22
Srekli akl hal deiimi nedir?
Sistem ierisinde zelliklerin zamana

gre deimedii hal deiimidir.
43
Blm 1:
Soru : 1 - 25
Termodinamiin sfrnc yasas nedir?
Ayn scakla sahip iki cisim temasta

olmasalar bile sl dengedirler.
44
Blm 1:
Soru : 1 - 38
Birbiri ile ayn olan iki fandan birincisi deniz seviyesinde, dieri yksek bir dan
tepesinde ayn hz ile altrlmaktadr.Fanlarn :
a) Hacimsel debilerini
b) Ktlesel debilerini karlatrnz.
Hacimsel debi : .
Ktlesel Debi: . .
Hacimsel debi deimez.
Ykseklikle younluk azalmaktadr.
Deniz seviyesinde olan fann ktlesel debisi
younluk farkndan dolay daha byktr.
45
Blm 1:
Soru : 1 - 54
Dikey konumda olan, srtnmesiz bir piston-silindir
dzenei ele alnsn. Pistonun ktlesi 4 kg ve kesit alan 35
cm2 dir. Pistona etki eden sktrlm bir yay ile piston
zerinde 60 N deerinde bir kuvvet uygulanmaktadr.
Atmosfer basnc 95 kPa olduuna gre silindir iindeki
gazn basncn hesaplaynz?
PA = Patm A + W + Fyay
P = Patm +
mg + Fyay
A
P = ( 95kPa9) +
( 4kg ) ( 9.81m / s2 )
35104 m2
1kPa
2
N
m
1000
/
P = 123.4kPa
46
Blm 1:
Piston zerine etkiyen kuvvetler basn

kuvveti ve yay kuvveti
Dey ynde kuvvet dengesi yazlrsa ;
Patm A + W + F yay = Pgaz A

F yay
W
Patm +
+
= Pgaz
A
A
( 4 kg ) ( 9.81m / s 2 )
60 N
+
( 95000 ) +
35 10 4 m 2
35 10 4 m 2
1kP a
2
N
m
1000
/
Pgaz = 123.4 kP a
47
Blm 1:
Soru : 1 - 68
ekilde gsterilen depodaki gsterge basnc 80 kPa olarak
llmtr.
Civa stunundaki diferansiyel h yksekliini hesaplaynz?
P1 + su ghsu civa ghciva yag gh yag = Patm

P1 Patm = yag gh yag + civa ghciva su ghsu
Pg
su g
= SG yag h yag + SG civa hciva hsu
1000kg m / s2
80kPa
= 0.72 ( 0.75m) +13.6 hciva 0.3m
2
3
2
(1000kg / m )( 9.81m / s ) 1kPa m
hciva = 0.582m = 58.2cm

48
Blm 1:
SG ya = 720
SGciva = 13600
SGsu = 1000
Phava + su ghsu civa ghciva yag ghyag = Patm

Phava Patm = 13600.9,81.hciva + 720.9,81.0,75 1000.9,81.0,3
80000 720.9,81.0,75 +1000.9,81.0,3 = 13600.9,81.hciva
hciva = 0,5819m
hciva = 58,19cm
49
Blm 1:
Teekkr
Ederim
50
Blm 1:
Blm 2
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Amalar
Enerji kavramnn ve deiik biimlerinin tanmlanmas
enerjinin tanmlanmas
Is kavramnn ve s yoluyla enerji geiinin tanmlanmas

farkl s geiinin gerekleme yolunun tanmlanmas: iletim, tanm ve
nm
kavramnn ve elektrik ii ile beraber mekanik i biimlerinin

tanmlanmas
Termodinamiin birinci yasas, enerji dengeleri ve bir sisteme veya bir
sistemden enerji geiinin gerekleme yollarnn tanmlanmas
Kontrol yzeyinden s ve i biimindeki enerji geiine ek olarak, kontrol

hacminde kontrol yzeyini geen akkann tad enerjinin belirlenmesi
Enerji dnm verimlerinin tanmlanmas.
evrede enerji dnmnn anlamnn ele alnmas.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
GR
indeki hava ve buzdolab ile tm oda sistem olarak ele alnrsa; sistem snrlarn
geerek odaya giren elektrik enerjisi etkileimi vardr. Odann her yeri kapal ve iyi
yaltlm olduundan adyabatik kapal sistemdir. Enerjinin korunum ilkesine gre
odada art gsteren enerji, buzdolab tarafndan kullanlan ve kolayca bir elektrik
sayac tarafndan llebilecek olan elektrik enerjisine eittir.
Buzdolab veya motoru bu enerjiyi depolamaz. Bunun iin bu enerji odadaki havaya
verilmi olmaldr ve kendini odadaki scaklk art ile gsterir.
yice kapatlm ve yaltlm bir odada

kaps ak bir buzdolabnn altrlmas
3
yice kapatlm ve yaltm yaplm bir odada

altrlan fan odadaki havann scakln arttracaktr.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
ENERJNN BMLER
Enerji sl, mekanik, kinetik, potansiyel, elektrik, manyetik, kimyasal, nkleer gibi deiik
biimler alabilir. Bunlarn tmnn toplam, sistemin toplam enerjisini (E) oluturur.
Termodinamik sadece, mhendislik asndan nem tayan bir husus olan toplam
enerjideki deiimlerle ilgilenir.
Enerjinin makroskobik formu: sistemin tmnn bir d referans noktasna gre sahip
olduu enerjidir, kinetik ve potansiyel enerji gibi
Enerjinin mikroskobik formu : sistemin molekler yaps ve molekler hareketliliiyle
ilgilidir ve d referans noktalarndan bamszdr.
enerji, U: Mikroskopik enerjilerin tmnn toplam
Kinetik enerji, KE: Sistemini, bir referans noktasna gre hareketinden dolay sahip
olduu enerjiye denir.
Potansiyel enerji, PE: Sistemin bir yerekimi alanndaki yksekliine bal olarak sahip
olduu enerjiye denir.
Bir cismin makroskopik enerjisi hz

ve ykseklikle deiir.
4
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Kinetik enerji
Kinetik enerji
birim ktle iin
Potansiyel enerji
Ktlesel debi
Potansiyel enerji
birim ktle iin
Sistemin toplam enerjisi

Birim zamandaki enerji
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Enerji Hakknda Baz Fiziksel Gzlemler

Duyulur enerji: Sistemin i enerjisinin,
molekllerin
kinetik enerjisiyle ilikili olan blmne
denir.
Gizli enerji: Sistemin, fazyla ilgili bu i
enerjisine denir.
Kimyasal enerji: Bir molekln
atomlar arasndaki kuvvetlerle ilgili i
enerjiye denir.
Nkleer enerji: Atom ekirdei iindeki
paracklar arasnda var olan balarla
ilikili ok byk miktarlardaki i
enerjiden de sz etmek gerekir
Bir sistemin i enerjisi, mikroskobik
enerjilerin btn formlarnn toplamdr.
Is = Duyulur + Gizli
Duyulur i enerjiyi oluturan
molekler enerji biimleri.
6
Enerji = Duyulur + Gizli + Kimyasal + Nkleer
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Sistemin toplam enerjisini oluturan ve

yukarda aklanan enerji biimleri, sistem
iinde bulunduu veya depoland iin
enerjinin statik biimi diye nitelenebilir.
Sistem iinde depolanmayan enerji ise
enerjinin dinamik biimi veya enerji
etkileimi diye adlandrlabilir.
Enerjinin dinamik biimleri sistem
snrlarm geerken alglanr ve hal deiimi
srasnda sistem tarafndan kazanlan veya
kaybedilen enerjiyi gsterir.
Kapal sistemle ilikili enerji etkileimleri
sadece s geii ve i olabilir.
Makroskopik kinetik enerji, enerjinin organize bir

biimidir ve molekllerin sahip olduu dank
biimdeki mikroskopik kinetik enerjilerden daha
faydaldr.
ve Is transferi arasndaki fark: Enerji etkileimi eer scaklk farkndan

dolay oluuyorsa Is transferi, yoksa itir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Nkleer Enerji
En ok bilinen fisyon reaksiyonu, nkleer g
santrallerinde (2000 ylnda,dnya genelinde
bulunan 433 santralle 349000 MW elektrik retimi
gerekletirilmitir) elektrik retmek, denizaltlar
altrmak, hava tamaclnda, nkleer silah
retiminde ve hatta uzay aralarnda yaygn olarak
kullanlan uranyum atomunun (U235 izotop) dier
elementlere blnmesidir.
ki kk ekirdein fzyon ile daha byk bir
tanesi iin birlemesi srasnda nkleer enerji
ortaya kar.
Kontrolsz fzyon reaksiyonu ilk olarak 1950
ylnn balarnda gerekletirilmitir. Ancak o
zamandan beri gl lazerler, etkili manyetik
alanlar ve elektrik akmlar ile fzyon
reaksiyonlarnn kontrol edilmesi baarszlkla
sonulanmtr.
uranyum fisyonu ve hidrojen fzyonu ve

aa kan nkleer enerji.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 21
Orta byklkteki bir ara gnde yaklak olarak 5 L benzin harcar ve aracn yakt deposu 50 L
benzin almaktadr. Bu nedenle ara deposunun her 10 gnde benzin ile doldurulmas
gerekmektedir. Ayrca benzinin younluu 0.68 ile 0.78 kg/L arasnda deimekte ve alt stma
deeri 44000 kJ/kg (1 kg benzinin tamamen yanmas ile aa kan s 44000 kJ) civarndadr.
Radyasyon ve nkleer atklarla ilgili tm problemlerin zld varsaylarak aracn U235 ile
altrld dnlsn. Yeni araca 0.1 kg U235 nkleer yakt konulursa, bu araca tekrar yakt
yklemesinin gerekli olup olmadn hesaplaynz
Yaklak olarak 112 yl yapmaktadr. ?

9
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Mekanik Enerji
Mekanik enerji: deal trbin gibi mekanik bir cihazla, dorudan ve tamamen
mekanik ie dnebilen enerji biimi olarak tanmlanr.
Kinetik ve potansiyel enerji: Mekanik enerjinin bilinen formlardr.
Ak halindeki bir akkann
mekanik enerjisi birim ktlede
Ak halindeki bir akkann

mekanik enerjisi
Sktrlamaz (
sabit) akkanlarda mekanik enerji deiimi birim ktlede
Sktrlamaz (
sabit) akkanlarda mekanik enerji deiimi
10
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 22
Esinti hz srekli olarak 8.5 m/s olan bir blge rzgar iftlii olarak
dnlmektedir (a) birim ktledeki (b) 10 kg ktle iin (c) hava ktle
debisi 1154 kg/s olduunda rzgar enerjisini hesaplaynz.
(a) Birim ktledeki rzgar enerjisi
(b) 10 kg havann rzgar enerjisi
(c) 1154 kg/s ktle debisi iin rzgr enerjisi
Verilen ktle debisinin, hava younluu 1.2 kg/m3 olarak alndnda 12 m apndaki bir
ak alanna karlk geldii grlebilir. Bu nedenle 12 m apndaki bir trbin ile 41.7 kW
g retilebilir. Gerek trbinler bu potansiyelin te birini elektrik gcne dntrrler.
11
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
ISI LE ENERJ GE
Is: iki sistem arasnda (veya sistemle evresi arasnda) scaklk farkndan
dolay gerekleen enerji geii diye tanmlanmtr.
Enerji bir sistemin snrlarndan s

veya i olarak geebilir.
12
Scaklk fark s geiine neden olur. Yksek

scaklk fark yksek s geiine neden olur.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Birim ktle iin s transferi
Birim zamanda geen snn sabit olmas durumunda Is

transfer miktar
Zamanla deien Is Transfer oran
Enerji sadece sistem snrlarn

geerken s olarak tanmlanabilir.
13
Adyabatik bir hal deiimi srasnda

sistemle evresi arasnda s geii olmaz.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Tarihsel Geliim
Kinetik teori: Moleklleri, hareket eden ve kinetik enerjisi olan kk toplar gibi ele alr.
Is: Atomlarn ve molekllerin rastgele hareketleriyle ilikili enerjinin aktarm diye
tanmlanmtr.
Is transfer mekanizmalar:
letim: bir maddenin, enerjisi daha fazla olan molekllerinden yakndaki dier
molekllere, molekller arasndaki etkileim sonucunda enerji geiidir.
Tanm: kat bir yzeyle onun temas ettii akkan bir ortam arasnda gerekleen s
geiidir.
Radiation: Maddenin atom veya molekllerinin elektron dzeninde olan deimeler
sonucunda yaylan elektromanyetik dalgalar veya fotonlar araclyla gerekleen enerji
aktarmdr.
19. yzyln balarnda s, scak

cisimlerden souk cisimlere akan
ve kalorik ad verilen grnmez bir
akkan olarak bilinirdi.
14
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
LE ENERJ GE
: Sistemle evresi arasnda bir enerji al veriidir.
Hareket halinde bir piston, dnen bir mil, sistem snrlarn geen bir elektrik kablosu,
sistemle evre arasnda bir i etkileiminin olduunu gsterir.
aret kural: Sisteme olan s geii ve sistem tarafndan yaplan i pozitif, sistemden
olan s geii ve sisteme gereken i negatiftir.
Dier bir yol ynleri gstermek iin g ve indislerini kullanmaktr
birim ktle iin yaplan i
G, birim zamanda yaplan i

15
Is ve i ynlerinin belirtilmesi.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Is ve i
Her ikisi de sistemin snrlarn geerken anlam

kazanr. Baka bir deyile, s ve i snr olgulardr.
Sistemlerin enerjileri vardr, fakat s ve ileri yoktur.
Her ikisi de bir hal ile deil, bir hal deiimi ile
ilikilidir
zelikler bir hal iin belirlenir, oysa bir haldeki s ve
iten sz etmenin hibir anlam yoktur.
Her ikisi de yola baml fonksiyonlardr. (Baka bir
deyile, deerleri sadece ilk ve son hale deil, ayn
zamanda hal deiiminin nasl gerekletiine
baldr.
zelikler, nokta fonksiyonlardr ve (d) ile

gsterilen tam diferansiyelleri vardr.
zellikler nokta fonksiyonlardr, fakat

s ve i yola bal fonksiyonlardr
(byklkleri hal deiiminin izledii
yola baldr).
dW nin integrali W2 W1 (ikinci haldeki i eksi ilk haldeki i) olamaz,
16
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 23
yice yaltlm br odada bir mum yanmaktadr. Sistem olarak hava ve
mumdan oluan oday gznne alarak,
(a) yanma srasnda s geii olup olmadn,
(b) sistemin i enerjisinde bir deiiklik olup olmadn belirleyin.
(a) ekilde kesik izgilerle gsterildii gibi odann i yzeyleri sistem snrn
oluturmaktadr. Is geii, sistem snrlar gznne alnarak tanmlanr. Burada oda iyice
yaltlmtr, baka bir deyile adyabatik bir sistem sz konusudur.
Bu nedenle sistem snrlarndan s geii yoktur ve hal deiimi iin Q=0'dr.
(b) i enerjinin duyulur, gizli, kimyasal ve nkleer enerji gibi deiik biimlerde olabilecei
birinci blmde aklanmt. Burada belirtilen hal deiiminde kimyasal enerjinin bir
blm duyulur sya dnmektedir. Baka bir deyile, i enerjinin bir blm bir
biimden bir baka biime dnmektedir.
Sistemin toplam i enerjisinde bir art veya azalma olmad iin bu hal deiimi srasnda
U = 0 olur.
17
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 24
Balangta scakl 25 C olan bir patates, 200 C scaklkta bir frnda
piirilmektedir. Piirme ilemi srasnda s geii olur mu?
Bu problem ak bir ekilde sorulmamtr, nk sistem belirsizdir.

Patatesin sistem olarak seildii dnlsn.
Bu durumda patatesin kabuu sistem snr olacaktr.
Frn iindeki enerjinin bir blm kabuktan patatese geecektir.
Enerji geii scaklk farkndan kaynakland iin, s geii sz konusudur.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 25
yi yaltlm bir elektrik frn diren teliyle stlmaktadr. Diren teli de iinde
olmak zere frnn tamam sistem olarak seilirse, burada isi veya i
etkileiminden hangisi sz konusu olur?
Bu problemde frnn i yzeyleri, grld gibi sistem snrn oluturmaktadr.

Frnn enerjisinin stma ilemi srasnda artt scaklk artndan aka grlmektedir.
Fakat frnn enerjisindeki bu art frnla evre hava arasndaki bir scaklk farkndan
kaynaklanmamaktadr. Bu art eksi yk tayan elektron adl paracklarn sistem
snrn gemesinden ve bylece i yapmasndan ileri gelmektedir.
Bu nedenle sz konusu olan, i etkileimidir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 26
ekildeki soruyu sistem olarak sadece frnn iindeki havay alarak
cevaplayn.
Bu kez diren teli, ekilde grld gibi sistem snrnn dnda kalmaktadr.
Bu nedenle sistem snrn elektronlarn gemesi sz konusu deildir.
Burada diren telinin iinde dntrlen enerji, diren teliyle evresindeki
hava arasndaki scaklk farkndan dolay havaya geecektir.
Bu nedenle s geii sz konusudur.
Her iki durumda da havaya geen enerji ayndr.
Bu iki rnek, enerji etkileiminin seilen sistem snrna bal olarak, isi veya i
olabileceini gstermektedir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Elektrik i
Elektrik ii
Elektrik gc
Bu bakmdan t zaman aralnda

yaplan elektrik ii
V ve I sabit kalyorsa, bu bant
21
Elektrik gcnn, diren R, akm I ve

potansiyel fark V ile gsterilmesi.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
N MEKANK BMLER
Sistemle evresi arasnda bir i etkileiminin olabilmesi iin iki koulun salanmas gerekir:
Snrda etkiyen bir kuvvet olmaldr
Snr hareket etmelidir.
= Kuvvet Yol
Eer kuvvet sabit deilse
Yaplan i, uygulanan kuvvete (F) ve

kuvvetin etkiledii uzunlua (s) baldr.
22
Hareket olmazsa i yaplmaz.

ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Mil i
Moment kolu r ye uygulanan F kuvveti, T burulma momentini oluturur
Bu kuvvet s uzunluu boyunca uygulanmaktadr
Mil i
Mille iletilen g, birim zamanda yaplan mil iidir
Dner mille enerji aktarmna

uygulamalarda ska rastlanr.
23
Mil ii, uygulanan burulma momenti ve

milin devir says ile orantldr.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 27
Bir arabann krank miline uygulanan burulma momenti 200 Nm ise
ve mil dakikada 4000 devir hzla dnyorsa, krank milinin ilettii
gc hesaplayn.
Milin ilettii g:
Arabann krank milinden iletilen gcn bykl yukarda hesaplanmtr.

Mil inin iareti ise seilen sisteme bal olacaktr.
Mil tarafndan aktarlan g, burulma momenti ve dnme hzna baldr.
24
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Yay i
Bir yaya kuvvet uyguland zaman uzunluunun deitii bilinen bir olgudur. Bir F kuvveti
uyguland zaman yay dx diferansiyel bykl kadar uzarsa, yaplan i
Dorusal olarak esneyen yaylar iin, yer deiimi x,

uygulanan kuvvet F ile doru orantldr
x1 and x2: yayn balang ve sondaki

yer deitirmeleridir.
k: yay katays (kN/m)
Dorusal bir yayn uzamas, kuvvet iki

kat arttrlrsa, iki kat olur.
25
Yayn, bir kuvvet etkisi altnda

uzamas.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Esnek Kat ubuklar zerinde Yaplan
Sv Tabakalarnn Gerilmesi ile lgili
Kat ubuklarda bir kuvvetin etkisi

altnda yay gibi davranrlar.
Sv filminin hareketli bir telle gerilmesi.

26
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Bir Cismi Ykseltmek ve Hzlandrmak iin Yaplan

1.
2.
Bir cisim yerekimi alannda ykseltildii zaman, potansiyel

enerjisi artmaktadr.
Bir cisim hzlandrld zaman kinetik enerjisi artmaktadr.
Mekanik Olmayan
Elektrik i: Genelletirilmi kuvvet voltaj (elektrik potansiyeli),
genelletirilmi yer deiiminin elektrik yk olarak alnr.
Manyetik : Genelletirilmi kuvvet olarak manyetik alan gcnn,
genelletirilmi yerdeiimi olarak manyetik iki kutuplu momentin
alnd.
Elektrik Polarizasyon i: Genelletirilmi kuvvet olarak elektrik alan
gcnn, genelletirilmi yerdeiimi olarak ortam
polarizasyonunun (molekllerin iki kutuplu elektrik dnme
momentlerinin toplam) alnd.
27
Ykseltilirken bir
cisme aktarlan
enerji cismin
potansiyel
enerjisindeki
deiime eittir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 28
1200 kg ktlesindeki bir otomobil dz yolda 90 km/saat ortalama
hzla hareket etmektedir. Daha sonra yatay dzlemle 30 eimli
bir rampaya kmaya balamtr. Rampa boyunca otomobilin hz
sabit kalyor ise, motor tarafndan verilmesi gereken ilave gc
hesaplaynz.
Otomobilin hzn rampa karken sabit tutabilmek iin, ara motoru tarafndan yaklak
olarak 200 hp ilave ek g retilmektedir.
28
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 29
900 kg ktlesindeki bir otomobili, dz yolda 20 saniyede durma anndan 80 km/saat hza karmak
iin gerekli gc hesaplaynz.
Bulunan sonu srtnmeyi, yoldaki prz direncini ve dier etkileri yenebilmek iin
gerekli gtr.
29
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
TERMODNAMN BRNC YASASI
Termodinamiin birinci yasas (enerjinin korunumu ilkesi): Enerjinin deiik biimleri

arasndaki ilikileri ve genel olarak enerji etkileimlerini incelemek iin salam bir temel
oluturur.
Termodinamiin birinci yasas deneysel gzlemlere dayanarak, enerjinin var veya yok
edilemeyeceini, ancak bir biimden dierine dnebileceini vurgular .
Birinci Yasa: Kapal bir sistemin belirli iki hali arasnda gerekleebilecek tm adyabatik
hal deiimleri srasnda yaplan net i, sisteme veya hal deiimlerine bal olmakszn
ayndr.
Enerji var veya yok edilemez, sadece

biim deitirebilir
30
Frndaki patatesin enerjisindeki art,

patatese geen sya eittir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Adyabatik bir sistem zerinde yaplan

i (elektrik) sistemin enerji artna eittir.
etkileiminin olmamas
durumunda sistemin enerji deiimi
net s geiine eittir.

i (mil) sistemin enerji artna eittir.
31
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Enerjinin Korunumu
Enerjin korunumu ilkesi bir hal deiimi srasnda kapal bir sistemin
toplam enerjisindeki net deiim (artma veya azalma) sisteme giren
toplam enerji ile sistemden kan toplam enerjinin farkna eit.

i (snr) sistemin enerji artna eittir.
32
Bir hal deiimi srasnda sistemin enerji deiimi,

net i ve evreyle s alveriinin toplamna eittir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Bir Sistemdeki Enerji Deiimi , Esistem
, kinetik ve potansiyel enerji deiimi
33
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Enerji Geiinin Gerekleme Yollar, Egiren ve Ekan

Is geii
geii
Ktle transferi
Sabit ktle veya kapal

sistemlerde sadece s geii
ve i vardr
34
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Ktle ak ile birlikte s ve i etkileimleri sonucu kontrol

hacminin enerji ieriinde deiim olur.
evrim iin E = 0, yani Q =

W.
35
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 210
Sabit hacimli kapal bir kapta bulunan scak bir sv soutulurken, bir
taraftan da kartrlmaktadr. Balangta svnn toplam i enerjisi
800 kJ' dr. Soutma ilemi srasnda evreye 500 kJ s geii
olmaktadr, svy kartrmak iinse 100 kJ i yaplmaktadr. Svnn
son haldeki toplam i enerjisini hesaplayn..
Sistem olarak kabn iindeki sv seilsin. Sistem snrlar snrlarnda ktle geii olmad
iin, kapal sistem veya kontrol ktlesidir. Sistem ayrca hareketsizdir, bu nedenle potansiyel
ve kinetik enerji deiimleri sfrdr. Enerjinin korunum ilkesi uygulanrsa,
36
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 211
20 W g harcayan bir fan kullanlarak bir havalandrma
odasndan 1 kg/s ktle debisi ve 8 m/s boaltma hz ile hava
tahliyesi istenmektedir. Bu istein uygun olup olmadn
belirleyiniz.
Bu deer 8 m/s den kk olduu iin dnlen istek yanltr.
37
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 212
Bir oda bafllangta 20 C d ortam scaklndadr. 200 W elektrik gc
harcayan bir fan odada altrlmaktadr. Oda ile d ortam arasndaki s
geii Q=UA(Ti-Td) olarak verilmitir. Burada U = 6 W/m2C toplam s
geii katsaysn, A=30 m2 odann yzey alann ve Ti ile Td sras ile i
ve d scaklklar gstermektedir. Srekli alma artlar olduunda oda
iindeki havann scakln hesaplaynz.
38
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 213
Bir snfn aydnlatma ihtiyac her biri 80 W olan 30 florasan lamba
ile karlanmaktadr. Snftaki klar ylda 250 gn ve gnde 12
saat ak tutulmaktadr. Elektriin kW-saati 7 sent ise, snfn yllk
aydnlatma maliyetini hesaplaynz. Ayrca, aydnlatmann stma
ve havalandrma ihtiyalarna olan etkisini inceleyiniz.
39
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
ENERJ DNM VERMLER

Verim termodinamikte en ok kullanlan ifadelerden bir tanesi olup, enerji dnmnn
veya hal deiim geiinin nasl iyi bir ekilde baarlacan gsterir.
Su stcsnn verimi:
Geleneksel ve yksek verimli
baz elektrikli ve doal gazl su
stclarnn verimleri
Verim tanm termodinamik

ile snrl deildir
40
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Yakt stma deeri: oda scaklnda belirtilen yakt miktarnn (genellikle birim ktle)
tamamen yanmas ile verilen s ve yanma rnlerinin oda scaklnda soutulmasdr.
Dk stma deeri(LHV): Su buhar faznda ise.
Yksek stma deeri (HHV): Yanma gazlarndaki su tamam ile youtuu zaman stma
deeri.
Ticari binalar ve meskenlerdeki stma

sistemlerinin verimi yllk yakt kullanm
verimi veya AFUE olarak ifade edilir ve
stlmayan alanlara olan s kayb ve yakma
ve souma kayplar ile beraber yanma
verimini tarif eder.
(annual fuel utilization efficiency)
Benzinin stma deerinin tanm.
41
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Jeneratr: Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntrr.

Jeneratr verimi: Elde edilen elektrik gcnn verilen mekanik gce orandr.
G santralleri iin toplam verim: Elde edilen net elektrik gcnn verilen yakt
enerjisine orandr.
G santrallerinde toplam verim
Iklandrma etkinlii:
Lmen olarak elde
edilen k miktarnn
harcanan elektrie (W
olarak) orandr.
15 W gcndeki kompakt orasan lamba 60

W gcndeki akkor lamba kadar k verir
42
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Verimli enerji cihazlar kullanarak enerji korunur.

Yaktlarn yanmas sonucu aa kan ve atmosfere
braklan kimyasallar azalaca iin evre iin faydal
olacaktr.
Yaktn yanmas
Karbondioksit (kresel iklim deiikliine neden
olmaktadr)
Azot oksit ve hidrokarbon (hava kirliliine neden
olmaktadr)
Karbon monoksit (zehirli madde)
Kkrt dioksit (asit yamurlarna neden olmaktadr)
43
Yemek piirme cihazlarnn verimi

cihaza verilen bylece yemee
aktarlan enerji orann
gstermektedir.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 215
Yemek piirmek iin kullanlan cihazlarn verimi, kendilerinden gelen i
enerji kazanmn etkiler. nk verimi dk olan cihazlar ayn i iin
daha fazla enerji harcarlar. Elektrik ve gaz ile alan ocaklarn verimleri
sras ile % 73 ve 38 olarak belirlenmitir. Elektriin ve doal gazn birim
fiyatlarnn sras ile $0.09 / kW-saat ve $0.55/ term olduu bir blgede
2kW gcnde bir elektrikli ocak bulunsun. Ocak tarafndan harcanan
enerjiyi ve hem elektrikli hemde gazl ocak iin kullanlan enerji
maliyetini hesaplaynz.
Kullanlan gazn maliyeti, elektriin maliyetinin yarsndan daha dk kmaktadr

44
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Mekanik ve Elektrikli Cihazlarn Verimleri

Mekanik verim
Verilen veya alnan mekanik g ile akkann mekanik enerjisi

arasndaki dnm ileminin mkemmellik derecesi pompa
verimi veya trbin verimi olarak tanmlanr.
Bir fann mekanik verimi, fan

kndaki havann kinetik
enerjisinin, fana verilen
mekanik gce orandr.
45
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Motor verimi
Jeneratr verimi
Pompa-motor verimi
Trbin-jeneratr verimi
Trbin-jeneratr birleiminin toplam

verimi trbin verimi ile jeneratr
veriminin arpmdr ve elde edilen
elektrik enerjisinin akkann mekanik
enerjisine orann gsterir.
46
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 216
Byk bir gldeki su, derinliin 50 m olduu yere bir hidrolik
trbin-jeneratr grubu yerletirmek suretiyle elektrik retmek
iin kullanlacaktr. Su, trbine 5000 kg/s ktlesel debi ile
girmektedir. retilen elektrik gc 1862 kW ve jeneratr verimi
% 95 ise (a) trbin-jeneratr grubunun toplam vermini, (b)
trbinin mekanik verimini, (c) trbinden jeneratre verilen mil
gcn hesaplaynz.
(a) Suyun potansiyel ve kinetik enerjileri sfrdr ve birim ktle iin mekanik enerjideki deiim,
(b) Toplam verim ve jeneratr verimi bilindii iin trbin mekanik verimi kolayca hesaplanabilir.
(c) Mil gc mekanik verimin tanmndan hesaplanabilir.
47
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
rnek 217
Verimi % 89 olan 60 hp gcndeki bir elektrik motorunun eskimesi sonucu yerine verimi % 93.2 olan
yksek-verimli bir motor yerletirilmitir. Motor yl ierisinde tam ykl olarak 3500 saat
altrlmaktadr. Elektriin birim fiyatn 0.08$/kW-saat alarak, enerji ve yeni motorun kullanlmas
ile elde edilecek para tasarrufunu hesaplaynz. Ayrca eski motorun ve yeni motorun fiyatlar sras
ile 4520 ve 5160 dolar ise yatrlan parann geri kazanm sresini hesaplaynz.
Her bir motor tarafndan ekilen elektrik gc ve farklar
48
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
kalan ilk yatrm maliyeti fiyat fark 5160 - 4520 = 640 olarak bulunur.
Yksek verimli motor enerji tasarrufu ile yatrm maliyetini bir yl gibi bir zamanda
karlamaktadr. Motorlarn alma mrlerinin uzun olduu dnlrse, satn alnan
yksek verimli motor kesinlikle karl olacaktr.
49
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
ENERJ VE EVRE
Enerjinin bir biimden dier biime dnmesi,

evreyi ve farkl yollarla soluduumuz havay
etkilemektedir. Bu nedenle enerji ile ilgili almalar
evreye olan etkisi incelenmeden bitirilemez.
Fosil yaktlarnn yaklmas boyunca aa kan
kimyasallar hava kirliine, asit yamurlarna,
kresel snmaya ve iklim deiikliklerine neden
olmaktadr
evre kirliliinin yksek seviyelere ulamas, bitki
rtsn, vahi yaam ve insan sal iin tehlikeli
duruma gelmitir
Enerji dnmleri genellikle

evre kirliliini beraberinde
getirmektedir.
Ara motorlar hava kirliliinin nemli nedenlerindendir.
50
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Ozon ve Dumanl Sis
51
Dumanl sis: Dumanl sis, genellikle yer seviyesindeki

ozondan (O3)oluur, ancak ayrca, karbon monoksit gibi
kimyasallardan, kurum gibi kk zerrelerden, benzen,
btan ve dier hidrokarbonlar gibi uucu organik
bileenlerden (VOCs) oluur.
Dumanl sis, genellikle yer seviyesindeki ozondan
(O3)oluur, ancak ayrca, karbon monoksit gibi
kimyasallardan, kurum gibi kk zerrelerden, benzen,
btan ve dier hidrokarbonlar gibi uucu organik
bileenlerden (VOCs) oluur.
Ozon: Ozon gzleri ve akcierlerde oksijen ile
karbondioksitin yer deitii bronlar tahri eder ve
bu yumuak sngerimsi dokularn sertlemesine
neden olur.
Ayrca soluma sklna, hrltya, ar yorgunlua, ba
arsna, mide bulantsna, astm gibi solunumla ilgili
problemlere neden olur
Kkrt oksit ve nitrik oksidin

atmosferdeki gn nn fazla
olmas ile su buhar ve dier
kimyasallarla tepkimeye girmesi ile
slfrik asit ve nitrik asit oluur.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Asit yamuru
Hava kirliliine sebep olan kkrt dioksit (SO2), yaktlarn iinde bulunan kkrdn
oksijen ile tepkimeye girmesi sonucu oluur .
Yksek kkrt oranl kmr yakan g santralleri kkrt dioksitin temel edenidir.
Motorlu aralarda ayrca SO2 emisyonlar brakmaktadr. nk benzin ve dizel yakt az
miktarda kkrt iermektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki

gn nn fazla olmas ile su buhar ve dier
kimyasallarla tepkimeye girmesi ile slfrik
asit ve nitrik asit oluur
Oluan asit zlmeden bulut ve sis
iersindeki su damlalarna asl olarak kalr.
Limon suyu gibi asitli olan asit ykl bu
damlalar gkyznden yamur ve kar ile
topraa derler. Bu olay asit yamuru olarak
bilinmektedir.
Kkrt oksit ve nitrik oksidin atmosferdeki

gn nn fazla olmas ile su buhar ve
dier kimyasallarla tepkimeye girmesi ile
slfrik asit ve nitrik asit oluur.
52
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Sera Etkisi Kresel Isnma ve klim Deiiklii

Sera etkisi: Bunun nedeni belli bir kalnlktaki camn nmn yzde 90n grlebilir
aralkta geirmesi ve pratik olarak uzun dalga boyundaki kzltesi klar geirmez
olmasdr. Bu nedenle cam, gne nm geiini salamakta ancak i yzeylerin kzl tesi
nm emmesini engellemektedir. Bunun sonucu olarak enerjinin artmas ile i scaklk
artmaktadr. Gne enerjisinin sorulmas ile gn boyunca yeryz snmakta ve gece
boyunca sorulan enerjinin, kzltesi nm eklinde derin boluklara gnderilmesinden
dolay souma meydana gelmektedir.
Carbon dioxide (CO2), Karbon dioksit (CO2), su buhar,
metan ve azot oksit gibi dier gazlarn bir ksm
battaniye gibi davranrlar. Bylece yeryznden s
nmn engelleyerek gece dnyann lk kalmasn
salarlar.
Bunun iin temel bileeni CO2 olan bu gazlar sera
gazlar olarak adlandrlrlar.
CO2 kmr, ya gibi fosillemi yaktlarn ve doal
gazn yaklmas ile retilir.
Yeryzndeki sera etkisi.
53
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
1995 raporu: Dnyadaki iklim bilimcileri geen yzyl boyunca dnyadaki scaklk
artnn yaklak 0.5C olduunu belirtmiler ve 2100 ylna kadar bu artn 2C civarnda
olaca tahmin edilmektedir.
klimlerdeki deiikliklerle beraber frtna ve iddetli yamurlarn, su basknlarnn ve
kuraklklarn meydana gelmesi, kutuplardaki buzlarn erimesi ile denizlerdeki su
seviyelerinin ykselmesi, sulak alanlarn su kaynaklarnn azalmas, baz hayvan trlerinin
azalmas ile ekolojik sistemin deimesi, salgn hastalklarn artmas, insan saln tehdit
etmesi ve baz blgelerdeki sosyoekonomik koullarn deimesi gibi korkutucu etkileri
rnek olarak verilebilir.
Bu nedenle yenilenebilir enerji kaynaklarnn dnyann daha yaanr bir yer olmas
iin dnya genelinde kullanm tevik edilmelidir.
Ortalama bir ara her yl kendi arlnn zerinde

miktar CO2 retmektedir (ylda 12000 mil yol giden
ara, 600 galon benzin yakmakta ve her galon iin 20
lbm CO2 retmektedir).
54
Rzgar gibi yenilenebilir enerji sera gazlar

ve kirletici madde brakmadndan yeil
enerji olarak adlandrlr.
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
zet
55
Enerjinin formlar
Macroskobik = kinetik + potansiyel
Microskobik = enerji(duyulur + gizli + kimyasal + nkleer)
Is ile enerji geii
ile enerji geii
in mekanik biimleri
Termodinamiin birinci yasas
Enerjinin korunumu
Sistemdeki enerji deiimi
Enerji geiinin gerekleme yollar (s, i, ktle ak)
Enerji dnm verimleri
Mekanik ve elektrikli cihazlarn verimi ( trbinler , pompalar )
Enerji ve evre
Ozon ve dumanl sis
Asit yamuru
Sera etkisi: Kresel snma
ENERJ DNMLER VE
GENEL ENERJ ZMLEMES
Blm 2:
Blm 3
SAF MADDENN ZELLKLER
Amalar
Saf madde kavramnn tantlmas
Faz deiimi ileminin fizik ilkelerinin incelenmesi
Saf maddenin P-v-T yzeylerinin ve P-v, T-v ve P-T zelik diyagramlarnn

gsterimi
zelik veri tablolarndan saf maddenin termodinamik zeliklerin belirlenmesi iin

izlenecek yolun gsterimi.
Sanal bir madde olarak mkemmel gaz ve mkemmel gaz hal denkleminin
tanmn yapmak
zgn problemlerin mkemmel gaz hal denklemi ile zmnn uygulanmas
Gerek gazlarn mkemmel gaz davranndan farkllnn bir ls olan

sktrabilme arpan tanmlanmas
Yaygn olarak bilinen dier hal denklemlerinin verilmesi.
Blm 3:
SAF MADDE
Saf madde: Her noktasnda ayn ve deimeyen bir kimyasal bileime sahip olan
maddeye denir.
Hava deiik gazlardan oluan bir karmdr, kimyasal bileiminin her noktada ayn
ve deimez olmasndan dolay saf maddedir.
Azot ve gaz halindeki hava saf

maddelerdir
Sv-buhar karm su saf bir maddedir, ama

sv ve gaz havann karm saf bir madde
deildir
Blm 3:
SAF MADDENN FAZLARI
Kat bir cismi oluturan molekller, yay benzeri

molekller aras kuvvetlerle yerlerinde tutulurlar
Bir katda, molekller arasndaki itici ve ekici

gler, moleklleri nispeten birbirinden ayn
uzaklklarda tutma eilimindedirler .
Atomlarn farkl fazlardaki dzenleri: (a) bir katdaki molekller nispeten sabittir, (b) sv fazda molekl
gruplar birbirleri etrafnda hareket ederler ve (c) gaz faznda molekller rastgele hareket ederler.
4
Blm 3:
SAF MADDELERN FAZ DEM LEMLER
Sktrlm sv (soutulmu sv): Henz buharlama aamasna gelmedii bir durumdur.

Doymu sv: Buharlama balangc olan hale denir.
1 atm basnta ve 20oC scaklkta su

sv fazndadr (sktrlm sv)
1 atm basnta ve 100oC scaklkta su

buharlama balangcndadr (Doymu sv)
Blm 3:
Doymu buhar: Youmann snrnda olan buhara.

Doymu sv-buhar karm: Bu durumda sv ve buhar fazlar bir arada ve dengede
bulunur.
Kzgn buhar: Youma snrnda olmayan (yani doymu buhar gibi deil) buhara denir.
Is transfer edildiinde doymu

svnn bir blm buharlar.
(doymu sv-buhar karm)
6
1 atm basnta svnn son damlasda

buharlancaya kadar scaklk
100oCde sabit kalr. (doymu buhar)
Blm 3:
Daha fazla s transfer

edildiinde buharn scakl
artmaya balar. (kzgn buhar)
Hal deiiminin tamam bu kez su sabit basnta soutularak tersine evrilirse, su benzer bir
yol izleyerek, baka bir deyile ayn hallerden geerek, yeniden 1 haline dnecektir. Bu hal
deiimi srasnda aa kan snn miktar, stma ilemi srasnda eklenen snn miktarna
tamamen eit olacaktr.
Sabit basnta suyun stlmasnn T-v diyagramnda gsterimi

7
Blm 3:
Doyma Scakl ve Doyma Basnc

Suyun kaynamaya balad scaklk basnca baldr, bu nedenle sabitlenmi bir basnta
kaynama scakl da belirli bir deere sahiptir.
Su 1 atm basnta 100 C de kaynar
Doyma scakl Tdoyma: Verilen bir basnta saf maddenin faz deiimlerine balad scaklktr.
Doyma basnc Pdoyma: Verilen bir scaklkta, saf maddenin faz deiimlerine balad basntr.
Saf bir maddenin sv-buhar

doyma erisi (saysal deerler
su iin verilmitir).
Blm 3:
Gizli s: Faz deiimi sreci boyunca alnan

veya verilen enerjinin miktar.
Gizli fzyon ss: Erime sresince emilen
enerjinin miktarna denir ve donma
sresince ortama verilen enerjiye eittir.
Gizli buharlama ss: Buharlama
sresince ekilen enerjiye gizli buharlama
ss denir ve younlama srasnda aa
kan enerjiye eittir.
Gizli snn bykl faz deiimlerinin
olutuu scakla veya basnca baldr.
1 atm basnta suyun gizli fzyon ss 333.7
kJ/kg ve gizli buharlamann ss 2256.5
kJ/kg dr.
Atmosfer basnc ve dolaysyla suyun
kaynama scakl ykseklikle azalr.
9
Blm 3:
Tdoyma ve Pdoyma Bamllnn Baz Sonular
Atmosfere maruz kalan sv

azotun scakl -196oC de
sabit kalr ve bylece test
odasnn scakl da -196oC
olarak kalr.
10
25oCden 0oCye vakumlu

soutma sresince sebze ve
meyvelerin basnla scaklk
deiimleri
1775 ylnda Sun tankndaki

hava boluu boaltlarak buz
elde edildi.
Blm 3:
FAZ DEM LEMLER N ZELK DYAGRAMALARI
zelik diyagramlarnn kullanlmas faz deiiminin gerekletii hal deiimleri srasnda,

zeliklerin nasl deitiini anlamak ve izlemek bakmndan ok yararldr. Bir sonraki
ksmda saf madde iin T-v, P-v, ve P-T diyagramlar gelitirilmi ve aklanmtr.
Deiik basnlarda, saf bir maddenin sabit basnta faz deiim erilerinin T-v diyagramnda gsterimi
11
Blm 3:
Doymu sv izgisi
Doymu buhar izgisi
Sktrlm sv izgisi
Kzgn buhar blgesi
Sktrlm sv-buhar karm
blgesi (slak buhar)
Saf bir maddenin T-v diyagram

Kritik noktann zerindeki basnlarda (P > Pcr), farkl
bir faz deiim (kaynama ) sreci yoktur.
12
Kritik nokta: Doymu svyla doymu

buhar hallerinin ayn olduu hal.
Blm 3:
Bir piston silindir

dzeneindeki
basn, pistonun
arl azaltlarak
drlebilir.
Saf bir maddenin P-v diyagram
13
Blm 3:
Diyagramlarn Kat Fazyla Beraber Geniletilmesi

Su iin,
Ttp = 0.01C
Ptp = 0.6117 kPa
Donarken hacmi klen bir madenin

P-v diyagram
14
Bir madde l nokta basn ve

scaklnda faz denge
durumunda bulunur.
Donarken genileyen (su gibi) bir

maddenin P-v diyagram
Blm 3:
Faz Diyagram
Sblimasyon: Kat fazndan dorudan buhar fazna gei
Dk basnlarda (l
nokta basncnn altnda)
katlar sv fazndan
gemeden buharlar
(sblimasyon)
15
Saf maddelerin P-T diyagram

Blm 3:
P-v-T yzeyleri bir bakta byk miktarda bilgi salar, fakat termodinamik analizlerde
P-v ve T-v diyagramlaryla almak ok daha uygundur.
Donarken hacmi klen bir

maddenin P-v-T yzeyi
16
Donarken genileyen (su gibi) bir maddenin

P-v-T yzeyi
Blm 3:
ZELK TABLOLARI
Birok madde iin termodinamik zelikler arasndaki ilikiler basit denklemlerle ifade
edilemeyecek kadar karmaktr.
Bu nedenle zelikler genellikle tablolar araclyla verilir.
Baz termodinamik zelikler kolaylkla llebilir, fakat bazlar da dorudan llemez.
Bu zelikler, llebilen zeliklerle aralarndaki ilikiyi veren bantlardan hesaplanr.
lmler ve daha sonra bunlara dayanarak yaplan hesaplar kolaylkla kullanlabilecek
tablolarla sunulur.
Entalpi- Bir Karma zellik
u + Pvnin kombinasyonuna kontrol hacimlerinin

zmlemesinde sklkla karlalr.
17
Basn x Hacim arpm enerji

birimini verir.
Blm 3:
Doymu Sv ve Doymu Buhar Halleri
Tablo A4: Suyun doymu sv ve doymu buhar zelikleri doyma scaklna gre.
Tablo A5: Suyun doymu sv ve doymu buhar zelikleri doyma basncna gre.
Buharlama entalpisi, hfg

(Buharlama gizli ss): verilen bir basn veya
scaklkta doymu svnn birim ktlesini
buharlatrmak iin gereken enerjidir.
Tablo A-4n bir blm

18
Blm 3:
rnek 31
Sabit hacimli bir kapta 90C scaklkta, 50 kg doymu sv su
bulunmaktadr. Kap iindeki basnc ve kabn hacmini bulun.
Kap iindeki su doymu sv olduu iin basn 90C

scaklktaki doyma basnc olacaktr:
19
Blm 3:
rnek 32
Bir piston-silindir dzeneinde 350 kPa basnta 0.6 m3 doymu su buhar bulunmaktadr. Silindir
iindeki su buharnn scakln ve ktlesini hesaplayn.
P=350 kPa
V=0.6 m3
T=138.860C
350
20
Blm 3:
rnek 33
200 g ktlesindeki doymu sv su, 100 kPa sabit basnta tmyle buharlatrlmaktadr.
a-Hacim deiikliini ve b- Suya verilen enerjiyi hesaplayn.
(a) Buharlama srasnda birim ktlenin hacim deiimi doymu

buhar ve doymu sv zgl hacimlerinin fark olan vfg deeridir. Bu
deer, 100 Kpa basn iin vf ve vg deerlerini Tablo A-5'ten
okuyup hesaplanabilir:
(b) Bir maddenin birim ktlesini sabit basnta buharlatrmak iin

gerekli enerji, o basntaki buharlama entalpisidir. 100 kPa
basnta (0.1 Mpa) hfg, Tablo A-5'te 2258.0 kJ/kg olarak verilmitir.
Bu nedenle suya verilen enerji
21
Blm 3:
Doymu Sv-Buhar Karm

Kuruluk derecesi, x : karmdaki sv ve buhar fazlarnn oran.
Deeri her zaman 0 ile 1 arasndadr. Doymu sv halinde 0. Doymu buhar halinde 1 dir.
Doymu svnn zeliklerinin, tek bana da olsa, doymu buharla bir karm iinde de olsa
deimedii vurgulanmaldr.
Scaklk ve Basn, karmn zelliine baldr.
Doymu bir karmdaki sv ve buhar

miktarlar, kuruluk derecesiyle, x, gsterilir
22
ki fazl bir sistem uygunluk iin homojen bir

karm gibi davranabilir
Blm 3:
v, u, or h.
Kuruluk derecesi P- v ve T- v diyagramlarnda

yatay uzunluklarla orantldr.
23
Blm 3:
Belirli bir T veya P noktas iin doymu sv-buhar karmnn v

deeri vf ve vg deerleri arasnda bulunur.
24
Blm 3:
rnek 34
Sabit hacimli kapal bir kapta 900C scaklkta 10 kg su
bulunmaktadr. Eer suyun 8 kg' sv geri kalan buhar faznda ise,
(a) kaptaki basnc, (b) kabn hacmini hesaplayn.
(a) ki faz dengede bulunduklar iin doymu karmdr. Bu nedenle
basn verilen scaklktaki doyma basncdr:
(b) 90C scaklkta vf = 0.001036 m3/kg ve vg = 2.3593 m3/kg

deerleri Tablo A-4'ten elde edilebilir.
Ayn ilemi yapmann bir baka yolu
25
Blm 3:
rnek 35
80 litrelik bir kapta 160 kPa basnta 4 kg soutucu akkan-134a bulunmaktadr. (a) Soutucu
akkann scakln, (b) kuruluk derecesini, (c) soutucu akkann entalpisini ve (d) buhar faz
tarafndan kaplanan hacmi bulun.
(a) Soutucu akkann zgl hacmi, verilen bilgilerden,
(b) Kuruluk derecesi
(c) Doymu sv-buhar karmnn entalpisi
(d) Buharn ktlesi
26
Blm 3:
Kzgn Buhar
Doymu buhar erisinin sandaki blgede ve kritik noktasal scakln zerindeki scaklkta
madde kzgn buhardr.
Kzgn buhar blgesi tek fazl (sadece buhar faz) bir blge olduundan scaklk ve basn
artk birbirlerine bal deildir.
Belirli bir P noktas iin kzgn

buharn entalpisi, doymu
buharnkinden daha yksektir
27
Blm 3:
rnek 36
Suyun 300 kPa basn ve 200C scaklktaki i enerjisini belirleyin.
200 kPa basnta doyma scakl 120.21C'dir. Verilen scaklk T> Tdoyma olduu iin, suyun
hali kzgn buhar blgesindedir. Bu durumda i enerji Tablo A-6'dan belirlenir:
28
Blm 3:
rnek 37
Basnc 0.5 Mpa, entalpisi 2890 kJ/kg olan suyun scakln bulun.
0.5 Mpa basnta doymu buharn entalpisi hg = 2748.1 kJ/kg'dr. Bu durumda h> hg
olduundan, hal kzgn buhar blgesindedir
Scakln 200 ile 250C arasnda olduu aka

grlmektedir. Dorusal oranlamayla, scaklk iin
aadaki deer bulunur:
29
Blm 3:
Sktrlm Sv
Sktrlm svya ilikin
bilgilerin yokluunda,
sktrlm sv zelikleri
doymu sv zeliklerine eit
alnabilir.
Sktrlm sv blgesinde zelikler
y v, u, or h
Hassas olarak h ilikisini hesaplamak iin;
Verilen bir scaklkta sktrlm svnn

zelikleri doymu sv zeliklerine
yaklak olarak eit alnabilir.
30
Verilen bir basn ve scaklkta, saf bir madde,

T<Tsat@ P olduu zaman sktrlm sv olacaktr.
Blm 3:
Referans Hali ve Referans Deerleri
31
u, h ve s 'nin deerleri dorudan llemez ve bu nedenle bunlar, termodinamik

bantlar kullanlarak llebilen zeliklerden hesaplanr.
Sz konusu termodinamik bantlar zeliklerin bir haldeki deerlerini deil,

zeliklerin deiimlerini verir.
Bu nedenle, uygun bir referans halinin seilmesi ve uygun zelik veya zeliklere bu
noktada sfr deerinin atanmas gerekir.
Su iin referans hali 0.01 C ve soutucu akkan-134a iin referans hali -40 C
Baz zeliklerin seilen referans halinden dolay eksi deerler alaca not edilmelidir.
Tablolarn hazrlanmas srasnda bazen ayn madde ve hal iin deiik tablolarda
farkl deerler bulmanz olasdr.
Fakat termodinamik hesaplarnda zeliklerin mutlak deerlerinden ok, zeliklerde

olan deiimler nem tar.
Blm 3:
rnek 91
nterpolasyonla ilgili rnek
Hacmi 0,5m3 olan bir rijit tankta 1MPa basnta 4kg slak su buhar bulunmaktadr. Doymu buhar
elde edilinceye kadar stld zaman tanktaki basn ve scaklk ne olur?
P1 = 1MPa
V1 = 0,5m3
v1 =
V1 0,5
=
= 0,125m3 / kg
4
m
P1 = 1MPa
v1 = 0,125m3 / kg
v f = 0, 001127m3 / kg
vg = 0,19436m3 / kg
v f < v1 < vg olduundan ara b lg ede
32
Blm 3:
P(kPa)
Tablo
T(0C)A5 in ilgili blmv(m3/kg)
1500
198,29
0,13171
1750
205,72
0,11344
1750
2
1000kPa
1
1500
T=179,80C
0,11344
tan =
33
0,125
0,13171
1750 1500
1750 x
=
x = P2 = 1591,8kPa
0,11344 0,13171 0,11344 0,125
Blm 3:
205,72
198,29
0,11344
tan =
34
0,125
0,13171
205, 72 198, 29
205, 72 x
=
x = T2 = 201, 0180 C
0,11344 0,13171 0,11344 0,125
Blm 3:
MKEMMEL GAZ HAL DENKLEM
Hal denklemi: Bir maddenin basnc, scakl ve zgl hacmi arasndaki ilikiyi veren
herhangi bir bantya denir.
Bu denklemlerin en basit ve en ok bilineni mkemmel gaz hal denklemidir. Bu
denklem belirli snrlar iinde gazlarn P-v-T ilikisini olduka hassas bir biimde verir.
Mkemmel gaz hal denklemi
Deiik maddelerin farkl gaz

sabitleri vardr.
R: gaz sabiti
M: mol ktlesi (kg/kmol)
Ru: niversal gaz sabiti
35
Blm 3:
Ktle = Mol ktlesi Mol says
Mkemmel gaz hal denklemi birka deiik

biimde yazlabilir
Mkemmel gazn iki deiik haldeki zelikleri
arasnda bir ba kurabiliriz
Dk basn ve yksek scaklklarda gazn
younluu azalr ve mkemmel gaz gibi davranr.
Birim mol iin verilen zelikler stte bir

izgi belirtilir.
36
Mkemmel gaz bants ou zaman gerek gazlar

iin uygulanabilir deildir, bu nedenle bantnn
kullanlaca durum iyi ett edilmelidir.
Blm 3:
Su Buhar Mkemmel bir Gaz mdr ?
Su buharnn mkemmel gaz olarak

kabulndekihata [|vtablo-vmkemmel| / vtablo]x100
(%) ve su buharnn %1den az hatayla
mkemmel gaz olarak davranabilecei blge
37
10 kPa basncn altndaki basnlar iin su

buhar scaklk ne olursa olsun (yzde 0.1'den
daha az bir hatayla) mkemmel gaz kabul
edilebilir.
Fakat daha yksek basnlarda mkemmel

gaz varsaym zellikle kritik nokta ve doymu
buhar erisi yaknlarnda kabul edilemeyecek
hatalara yol aar.
stma havalandrma iklimlendirme

uygulamalarnda, havadaki su buharnn ksmi
basnc ok dk olduundan, su buhar
neredeyse sfr hatayla mkemmel gaz
saylabilir.
Fakat buharl g santrallerinde uygulama

basnlar ok yksektir, bu nedenle
mkemmel gaz bantlar kullanlmamaldr.
Blm 3:
SIKITIRILABLME ARPANI - MKEMMEL GAZ DAVRANIINDAN SAPMANIN LS
Sktrlabilme arpan Z Verilen

bir scaklk ve basnta mkemmel
gaz davranndan sapma
sktrlabilme arpan Z ad
verilen bir parametre kullanlarak
giderilebilir.
1 deerinden ne kadar uzaklarsa mkemmel gaz

davranndan sapma da o kadar byk olur.
Dk basn ve yksek scaklklarda gazlar
mkemmel gaz gibi davranrlar.
Soru: Dk basn ve yksek scaklkla
belirtilmek istenen snrlar nedir?
Cevap: Bir maddenin scaklna veya basncna
yksek veya dk diyebilmek iin kritik
scakln ve basncn gz nne almak gerekir.
Sktrlabilirlik arpan mkemmel

gazlar birdir
38
ok dk basnlarda, tm gazlar mkemmel gaz

davranna yaklarlar. (Scakla bal olmakszn)
Blm 3:
ndirgenmi basn, Scaklk ve Hacm
Kritik nokta yaknlarnda

gazlar mkemmel gaz
davranndan uzaklarlar
Deiik gazlar iin Z arpanlarnn karlatrlmas

39
Blm 3:
DER HAL DENKLEMLER

Maddelerin P-v-T ilikilerini daha geni snrlar
iinde herhangi bir kstlama olmadan ifade
eden hal denklemlerine gerek duyulur.
Van der Waals Hal Denklemi

Saf maddenin kritik noktadan geen sabit
scaklk erisinin birinci ve ikinci trevleri sfrdr
Van der Waals, mkemmel gaz hal denkleminde gz nne

alnmayan iki etkiyi hesaba katarak, mkemmel gaz hal
denklemini iyiletirmeyi amalamt. Bunlar moleklleri
birbirine eken kuvvetler ve molekllerin kaplad hacimdi.
40
Blm 3:
Beattie-Bridgeman Hal Denklemi
Beattie-Bridgeman denklemi 0.8 kr 'e

kadar olan younluklar iin olduka
hassas sonular verir.
Benedict-Webb-Rubin Hal Denklemi
Bu denklem younluu 2.5 kr 'e kadar olan maddelere uygulanabilir.
Etki Katsayl Hal Denklemi
Scakln fonksiyonu olan a(T), b(T), c(T), ve benzeri katsaylar da etki katsaylar diye
adlandrlr.
41
Blm 3:
Deiik hal denklemlerinin azot iin verdikleri sonulardaki % hata = [( |Vtablo Vdenklem| )/Vtablo] x 100
42
Blm 3:
zet
Saf madde
Saf maddenin fazlar
Saf maddelerin faz deiim ilemleri
Sktrlm sv, Doymu sv, Doymu buhar, Kzgn buhar
Doyma scakl ve Doyma basnc
Faz deiimi ilemleri iin zellik diyagramlar
T-v diyagram, P-v diyagram, P-T diyagram, P-v-T yzeyi
zellik tablolar
Entalpi
Doymu sv, doymu buhar, Doymu sv buhar karm, Kzgn buhar,
sktrlm sv
Referans hali ve referans deerleri
Mkemmel gaz hal denklemi
Su buhar mkemmel gaz mdr?
Sktrlabilirlik arpan
Dier hal denklemleri
43
Blm 3:
Madde
Su
P(kPa)
T(0C)
200
50
R-134a
44
x(%)
Su
1700
300
Hava
200
1000
h(kj/kg)
Faz Durumu
100
Blm 3:
P(kPa)
T(0C)
x(%)
h(kj/kg)
200
50
340,54
293,01
24
100
Su
1700
300
3032,65
Kzgn buhar
Hava
200
1000
1363,95
deal gaz
Madde
Su
R-134a
45
Faz Durumu
Sktrlm sv
Islak buhar
Blm 3:
SORU :
1.11.2010
Madde
46
P(kPa)
a)
Su
300
b)
Su
500
c)
SA-134a
d)
SA-134a
T(0C)
h(kj/kg)
x(%)
Faz Durumu
3486,6
100
-20
140
100
60
Blm 3:
1.RETM
ZM 1
Madde
I.GR
P(kPa)
T(0C)
h(kj/kg)
x(%)
Faz Durumu
a)
Su
300
500
3486,6
Kzgn Blge
b)
Su
500
100
419,17
Sktrlm sv
c)
SA-134a
132,82
-20
100
34,9
Ara Blge
d)
SA-134a
140
-18,77
154,328
60
Ara Blge
Blm 3:
SORU :1
1.11.2010
Madde
a)
Su
P(kPa)
500
b) Su
c)
48
T(0C)
500
d) SA-134a
200
x(%)
Faz Durumu
200
140
SA-134a
u(kj/kg)
1600
-14
60
Blm 3:
II.RETM
ZM 1
Madde
II.GR
P(kPa)
T(0C)
u(kj/kg)
x(%)
Faz Durumu
Kzgn buhar
Ara blgede
500
200
2643,3
b) Su
361,53
140
1600
51,5
c)
SA-134a
500
-14
33,17
d) SA-134a
200
-10,09
150,006
a)
Su
Sktrlm sv
Ara blgede
60
Blm 3:
QUZ-1
SORU 1- Aada suya ait be hal verilmitir. Tablodaki boluklar doldurunuz.
Hal
P(kPa)
T(0C)
200
300
133.52
2000
300
5000
v(m3/kg)
Faz Durumu
80
150
4
5
x(%)
0.361
100
SORU 2- 1 Atm basntaki potasyum yaklak 7600C scaklkta buharlar. Bu basnca ait doymu
sv ve kuru doymu buharn zgl hacimleri srasyla 0.0015 m3/kg ve 1.991 m3/kgdr. Kuruluk
derecesi 0.70 ise zgl hacmi bulunuz.
50
Blm 3:
QUZ-1
SORU 1- Aada suya ait be hal verilmitir. Tablodaki boluklar doldurunuz.
P(kPa)
T(0C)
300
200
300
Hal
v(m3/kg)
Faz Durumu
65
200
3
4
x(%)
10.000
0.1050
0.0584
120
0.620
SORU 2- 0.050 m3 hacmindeki bir kabn hacminin % 80i 250C scaklkta doymu buhar, % 20si
ayn scaklkta doymu sv tarafndan kaplanmtr. Kaptaki sv ve buhar iyice kartrlmaktadr.
Karmn kuruluk derecesini bulunuz.
51
Blm 3:
52
Hal
P(kPa)
T(0C)
x(%)
v(m3/kg)
300
200
0.7163
300
133.6
65
0.394
Islak Buhar
1553.7
200
0.823
0.1050
Islak Buhar
10.000
1000
0.0584
Kzgn Buhar
198.48
120
0.695
0.620
Faz Durumu
Kzgn Buhar
Islak Buhar
Blm 3:
Termodinamik: Mhendislik Yaklamyla, 5. Bask

Yunus A. engel, Michael A. Boles
eviri Editr: Ali PINARBAI
McGraw-Hill, 2008
Blm 4
KAPALI SSTEMLERN ENERJ
ANALZ
Copyright The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
Amalar
zellikle otomobil motoru ve kompresr gibi pistonlu makinelerde yaygn olarak
karlalan hareketli snr ii veya PdV ii olmak zere deiik i biimlerinin incelenmesi,
Kapal sistemler (Sabit ktleli) iin Termodinamiin birinci yasasnn enerjinin
korunumu ifadesi olduunun tantlmas,
Kapal sistemler iin genel enerji dengesi bantsnn gelitirilmesi,
Sabit hacimde veya sabit basnta zgl slarn tanmlanmas,

Mkemmel gazlarn i enerji ve entalpi deiimlerinin hesaplanmasn zgl slar ile
ilikilendirmek,
Kat ve sv gibi sktrlamayan maddelerin tanmlanmas ve bu maddelerin i enerji
ve entalpi deiimlerinin belirlenmesi,
Saf maddeler, mkemmel gazlar ve sktrlamayan maddeler iin i ve s etkileimleri
ieren kapal sistemlerin (sabit ktleli) enerji dengesi problemlerinin zlmesi
Blm 4:
KAPALI SSTEMLERN ENERJ ANALZ
HAREKETL SINIR
Hareketli snr ii (P dV ii): Bir gazn piston-silindir dzeneinde genilemesi veya
sktrlmas srasnda gerekleir
Sanki dengede durumu sistemin her an dengede olduu.
Ws pozitif Genileme iin

Ws negatif Sktrma iin
Hareketli snrla ilikili i snr ii

diye adlandrlr.
Gaz pistonu iterek ds diferansiyel miktarnda

hareket ettirirken Ws miktarnda i yapar.
3
Blm 4:
P-V diyagramnda hal deiimi

erisi altnda kalan alan ii gsterir.
Hal deiiminin snr ii, ilk ve son

hal deiiminin yoluna baldr.
Bir evrim srasnda yaplan

net i, sistem tarafndan
yaplan ile sistem zerinde
yaplan i arasndaki farktr.
P-V diyagramnda hal deiimi erisi altnda kalan alann,

sanki-dengeli bir genileme veya sktrma ilemi
srasnda yaplan iin byklne eit olduu grlr.
rnein bir otomobil motorunda, genileyen scak gazlar
tarafndan yaplan snr ii
Blm 4:
rnek 41
Sabit hacimli kapal bir kapta, 500 kPa basn ve 150 C scaklkta hava bulunmaktadr. evreye
olan s geii sonunda kap iindeki scaklk ve basn srasyla 65 C ve 400 kPa olmaktadr. Bu hal
deiimi srasnda yaplan snr iini hesaplayn.
Sistem ve hal deiiminin P-V diyagramndan gsterilmitir. Hal deiiminin sanki-dengeli

olduu kabul edilirse, snr ii
Bu beklenen bir sonutur, nk kap sabit hacimli olduundan yukardaki denklemde dV

sfra eittir. Bu nedenle hal deiimi srasnda snr ii yaplmamaktadr. Sabit hacimde
bir hal deiimi srasnda snr ii her zaman sfrdr. Bu durum hal deiiminin P-V
diyagramndan da aka grlmektedir, nk hal deiimi erisi altnda kalan alan
sfrdr.
5
Blm 4:
rnek 42
Srtnmesiz bir piston silindir dzeneinde balangta 400 kPa ve 200C scaklkta 5 kg su buhar
bulunmaktadr. Daha sonra buhara s geii olmakta ve scakl 250C ye ykselmektedir.
Pistonun serbest hareket edebildiini ve ktlesinin sabit olduunu kabul ederek, buhar tarafndan
yaplan ii hesaplaynz.
Art iareti iin sistem tarafndan yapldn gstermektedir. Baka bir deyile, sistem,
enerjisinin 121.7 kJ kadar bir blmn i yapmak iin kullanmtr.
6
Blm 4:
rnek 43
Bir piston-silindir dzeneinde, balangta 100 kPa basn ve 80C scaklkta 0.4 m3 hava
bulunmaktadr. Daha sonra hava, scakl sabit kalacak biimde sktrlmakta ve son halde hacmi
0.1 m3 olmaktadr. Hal deiimi srasnda yaplan ii hesaplayn.
Eksi iareti sistem zerinde i yapldn gstermektedir (i girii), sktrma ilemi iin
iaret her zaman eksidir.
Blm 4:
7
Politropik, zotermal ve zobarik hal deiimi

Politropik hal deiimi: C, n sabittir.
Politropik hal deiimi
n = 1 olduu zaman (izotermal durum)

Mkemmel gaz iin
Politropik hal deiiminin P-V diyagram.

8
Blm 4:
rnek 44
Bir piston-silindir dzeneinde balangta 200 kPa basn, 0.05 m3 hacminde gaz
bulunmaktadr. Sistem bu halde iken, katsays 150 kN/m olan bir dorusal yay
pistona dokunmakta, fakat piston zerinde herhangi bir kuvvet uygulamamaktadr.
Daha sonra gaza s geii olmakta ve piston yay sktrarak, gazn hacmi
balangtakinin iki kat olana kadar ykselmektedir. Pistonun kesit alan 0.25 m2dir.
(a) Son halde silindir iindeki basnc, (b) Gaz tarafndan yaplan toplam ii, (c)
Toplam iin ne kadarlk blmnn yay sktrmak iin yapldn hesaplayn.
(a) Son halde gazn hacmi
Blm 4:
b) Gaz tarafndan yaplan toplam i
Burada iin sistem tarafndan yapldna dikkat edilmelidir.

(c) Toplam iin ne kadarlk blmnn yay sktrmak iin yapld;
Bu sonu, ayn zamanda aadaki gibi de elde edilebilir.
10
Blm 4:
KAPALI SSTEMLER N ENERJ DENGES

Hal deiimi gerekletiren herhangi bir sistem iin enerji dengesi.
birim zaman iin.
Zamana gre deiim oran sabit olduu durumlarda.
Birim ktle iin enerji dengesi

Enerji dengesinin diferansiyel formu
evrim iin enerji denklemi
11
Blm 4:
bu etkileimlerin yn iin bir kabul yaplmas gerekmektedir .
Bir evrim iin E = 0, bylece Q= W
Kapal sistemler iin birinci yasann

deiik yazl biimleri.
Birinci yasay matematiksel olarak kantlamak olanakszdr, fakat doada birinci yasaya aykr
herhangi bir hal deiimi bilinmemektedir, bu da yeterli kant saylmaldr.
12
Blm 4:
rnek 45
Bir piston-silindir dzeneinde balangta 300 kPa basnta 25 g doymu su buhar bulunmaktadr.
Daha sonra silindir iindeki bir elektrik stcs altrlmakta ve 5 dakika sresince stcdan, 120 V
kaynaktan salanan 0.2 Alik bir akm gemektedir. Bu sre iinde silindirden evreye 3.7 kJ s
geii olmaktadr. a- Kapal bir sistemde sabit basnta gerekleen bir hal deiimi iin, snr ii Ws
ve i enerji deiimi Unun birletirilip, entalpi deiimi H olarak bir terime indirgenebileceini
gsterin. b- Sistemin son scakln hesaplayn
13
Blm 4:
b- Sistemin son scakl
Hesaplamann tam olmas istenirse, potansiyel enerji deiiminin de hesaba katlmas

gerekir, nk su buharnn ktle merkezi deimektedir. Ktle merkezinin 1 m ykseldii
kabul edilsin. Bu durumda su buharnn potansiyel enerji deiimi 0.0002 kJ olacaktr. Bu
deer birinci yasa bantsnda yer alan dier terimlerin yannda ok kk kalmaktadr.
Bu nedenle, ele alnan probleme benzer problemlerde potansiyel enerji
deiimi rahatlkla gz ard edilebilir.
14
Blm 4:
rnek 46
Sabit hacimli kapal bir kap, metal bir perdeyle iki eit hacimli blmeye
ayrlmtr. Balangta blmelerden birinde 200 kPa basn ve 25 "C
scaklkta 5 kg su bulunmaktadr. Dier blmede vakum vardr. Daha
sonra perde kaldrlmakta ve su kabn tm hacmini doldurmaktadr.
evreyle olan s alverii sonunda, su bir sre sonra yeniden 25 C
scakla gelmektedir. a- Kabn hacmini, b- son haldeki basnc, c- bu
hal deiimindeki s geiini hesaplayn.
a- Kabn hacmi
(b) Son halde, suyun zgl hacmi,
15
Blm 4:
c- bu hal deiimindeki s geiini hesaplayn.
Art iareti, balangta yaplan kabuln doru olduunu ve s geiinin evreden suya
olduunu gstermektedir.
16
Blm 4:
ZGL ISILAR
Sabit hacimde zgl s, cv: Maddenin birim ktlesinin scakln sabit hacimde bir derece
ykseltmek iin gerekli enerji.
Sabit basnta zgl s, cp: Maddenin birim ktlesinin scakln sabit basnta bir derece
ykseltmek iin gerekli enerji.
zgl s, maddenin birim ktlesinin scakln

bir derece artrmak iin gerekli enerjidir.
17
Sabit hacimde ve sabit basnta zgl slar cv

ve cp (verilen deerler helyum gaz iindir)
Blm 4:
cv ve cp nin zellikleri
cv 'nin i enerji deiimleriyle, cp 'nin ise entalpi deiimleriyle ilikisi vardr.

zgl s iin yaygn olarak kullanlan birimler kJ/(kg .C) veya kJ/(kg . K)'dir. Bu iki
birimin aynmdr?
Bir maddenin zgl ss scaklkla deiir.
Doru mu yanl m?
cp daima cv. den byktr.
18
Blm 4:
MKEMMEL GAZLARIN ENERJ, ENTALP VE ZGL ISILARI
Joulen deney dzeneinin genel izimi.
Mkemmel gazlar iin u, h, cv

ve cp sadece scaklkla deiir.
19
Blm 4:
Dk basnlarda, tm gerek gazlar mkemmel gaz davranna yaklarlar, bu nedenle

zgl slar sadece scakln fonksiyonu olur.
Gerek gazlarn dk basnlarda zgl slar mkemmel-gaz veya sfr basn zgl ss
diye adlandrlr ve cpo , cvo ile gsterilir.
baz gazlara ilikin u ve h deerleri, kk
scaklk aralklarnda hesaplanarak tablolarla
verilmitir
Bu tablolar belirli bir referans noktas seip
bunu 1 hali olarak saptadktan sonra 4-25 ve 426 numaral denklemlerdeki integraller
alnarak hazrlanmlardr.
Baz gazlarn mkemmel gaz zgl slar

20
Mkemmel gaz tablolar hazrlanrken,

0 K referans scakl olarak seilir.
Blm 4:
enerji ve enthalpy, zgl snn, ortalama bir deerde sabit alnd zaman deiir
Kk scaklk aralklarnda zgl

slarn scaklkla dorusal olarak
deitii kabul edilebilir.
u=cvT bants, sabit hacimde olsun veya olmasn

tm hal deiimleri iin geerlidir.
21
Blm 4:
u ve h hesaplamak iin kullanlan yol
22
1.
Tablolarla verilmi u ve h deerleri kullanlabilir.

Tablolar bulunabiliyorsa en hassas ve en kolay yol
budur.
2.
cv ve cp deerlerini scakln fonksiyonu olarak

veren bantlar kullanarak integral alnabilir. El
hesaplar iin bu yol zaman alcdr, ancak
bilgisayarda yaplan hesaplar iin ok elverilidir.
Elde edilen sonular ok hassastr.
3.
Ortalama zgl s deerleri kullanlabilir. Bu yol

kolayca uygulanabilir ve zelik tablolar
bulunamad zaman ok uygundur. Scaklk aral
ok byk olmad srece sonular olduka
hassastr.
Blm 4:
Mkemmel Gazlar in zgl Is Bantlar

cp, cv ve R arasndaki balant.
Mol esasna gre
dh = cpdT ve du = cvdT
zgl s oran
zgl slarn oran da scakln

fonksiyonudur. Fakat zgl slarn
orannn scaklkla deiimi ok belirgin
deildir
Tek atomlu gazlar iin k sabit olup
1.667 deerindedir.
Mkemmel bir gazn cpsi, cv ve R biliniyorsa

hesaplanabilir.unun hesaplanmasnn yolu.
23
Hava ve iki atomlu gazlarn birou iin

oda scaklnda zgl slarn oran
yaklak 1.4 deerindedir.
Blm 4:
rnek 47
200 kPa basn ve 300 K scaklktaki hava, sabit basnta 600 K scakla stlmaktadr. Havann
birim ktlesinin i enerji artn,
a- Hava tablosunda verilen deerleri kullanarak (Tablo A-17),
b- zgl sy scakln fonksiyonu olarak veren banty kullanarak (Tablo A-2c),
c- Ortalama zgl s deerini kullanarak (Tablo A-2b) hesaplayn.
a- Hava tablosunda verilen deerleri kullanarak (Tablo A-17),
b- zgl sy scakln fonksiyonu olarak veren banty kullanarak (Tablo A-2c),
24
Blm 4:
c- Ortalama zgl s deerini kullanarak (Tablo A-2b)
Elde edilen sonu tam deerden (220.71 kJ/kg) sadece yzde 0.4 farkldr. nk cvnin
dorusal olarak deitii kabul, scaklk aral sadece birka yz derece olduu zaman
geerli bir kabuldr. Eer Tort yerine T1=300 K'deki cv deeri kullanlsayd, sonu 215.4
kJ/kg olurdu. Bu deerdeki hata yaklak yzde 2'dir.
25
Blm 4:
rnek 48
Sabit hacimli yaltlm bir kapal kapta, balangta 27 C scaklk ve 350
kPa basnta 0.7 kg helyum bulunmaktadr. Kap iindeki helyum, yarm
saat sreyle, 0.015 kW gcnde bir dner kanatla kartrlmaktadr. Son
halde helyum gaznn (a) scakln, (b) basncn hesaplayn.
(a) Sistem zerinde yaplan dner kanat ii,
(b) Son haldeki basn
26
Blm 4:
rnek 49
Bir piston-silindir dzeneinde balangta 400 kPa basn ve 27 C
scaklkta 0.5 m3 azot bulunmaktadr. Daha sonra dzenek iinde
bulunan bir elektrikli stc altrlarak, diren telinden 5 dakika
sreyle 2 A akm geirilmektedir. Istc 120 V'luk bir kaynaa baldr.
Hal deiimi srasnda azot genilemekte ve evreye 2800 J s geii
olmaktadr. Azotun son haldeki scakln, azotla ilgili zelik tablosunu
(Tablo A-18) kullanarak belirleyin.
27
Blm 4:
rnek 410
Bir piston-silindir dzeneinde balangta 150 kPa basn ve 27 C
scaklkta hava vardr. Bu durumda piston ekilde grld gibi pabulara
dayanmaktadr ve silindirin i hacmi 400 L'dir. Pistonu hareket ettirmek iin
basncn 350 kPa olmas gerekmektedir. Daha sonra hava stlmakta ve
hacmi iki katna kmaktadr, (a) Son haldeki scakl, (b) hava tarafndan
yaplan ii, (c) toplam s geiini hesaplayn.
a) Son haldeki scaklk
(b) hava tarafndan yaplan i
(c) toplam s geii
Art iareti sisteme s geii olduunu gstermektedir.

28
Blm 4:
KATI VE SIVILARIN ENERJ, ENTALP VE ZGL ISILARI

Sktrlamayan madde: zgl hacmi veya younluu sabit olan maddeye. Kat
ve svlarn zgl hacimleri bir hal deiimi srasnda hemen hemen sabit kalr
Sktrlamayan maddelerin zgl hacimleri bir

hal deiimi srasnda sabit kalr.
29
Sktrlamayan cv ve cp deerleri
eittir ve c ile gsterilir.
Blm 4:
Enerji Deiimleri
Entalpi Deiimi
terimi ihmal edilebilecek kadar kktr, bu nedenle

cort T.
Katlar iin, vP
h= u
Svlar iin iki zel durumla karlalabilir:
Sktrlm sv entalpisi
son terimin etkisi genellikle ok kktr ve ihmal edilebilir.
30
Blm 4:
rnek 411
100C scaklk ve 15 MPa basntaki suyun entalpisini (a) sktrlm sv tablolarn kullanarak, (b)
ayn scaklkta doymu sv kabul ederek, (c) 4-38 numaral denklemle verilen dzeltmeyi yaparak
bulun.
(a) sktrlm sv tablolarn kullanarak
(b) ayn scaklkta doymu sv kabul ederek
(c) 4-38 numaral denklemle verilen dzeltmeyi yaparak bulun.
Dzeltme teriminin hatay % 2.6dan % 1e indirdiine dikkat edilmelidir. Fakat hassaslkta

salanan bu iyilemenin, fazladan sarfedilen abann karln verdii sylenemez.
31
Blm 4:
zet
Hareketli snr ii
Ws izotermal ilem iin
Ws Sabit basnl ilem iin
Ws Politropik ilem iin
Kapal sistemlerde enerji dengesi
Sabit basnta sktrma ve genileme ilemi iin enerji dengesi
zgl Is
Sabit basnta zgl s, cp
Sabit hacimde zgl s, cv
Mkemmel gazlarda i enerji , entalpi, ve zgl s
Mkemmel gazlar iin zgl s
Kat ve svlarn i enerji, entalpi ve zgl slar
32
Blm 4:

McGraw-Hill, 2008
Blm 5
KONTROL HACMLERNN N
KTLE
VE ENERJ ZMLEMES
Amalar
Ktlenin korunumu ilkesi, srekli ve srekli olmayan sistemler

Kontrol hacimleri iin Termodinamiin birinci kanunu
enerji ve ak ii ve entalpi zelii ile ilikisi
Lleler, kompresrler, trbinler, kslma vanalar, kartrclar ve s
deitiricileri iin enerjinin korunumu problemleri
Srekli olmayan akl sistemler iin enerjinin korunumu
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm 5: Kontrol Hacimleri iin Ktle ve Enerji zmlemesi
Blm
Blm
8: EKSERJ:
5: Kontrol Hacimleri
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
KTLENN KORUNUMU LKES

Ktle de enerji gibi korunum yasalarna uyar; var veya yok edilemez.
Einstein (1879-1955) tarafndan ortaya atlm iliki,
Burada c k hzn gstermektedir ve c= 2.9979 x 108 m/sdir.

Bir sistemin enerjisi deitii zaman ktlesini de deiecektir.
Kapal sistemlerde: Sistemin ktlesi hal deiimi srasnda sabit kalr.
Kontrol hacmi: Snrlarndan ktle geii olduu iin, kontrol hacmine giren ve
kan ktlenin hesabn yapmak gerekir.
Ktle kimyasal reaksiyonlarda bile korunur.
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Ktle Debisi ve Hacimsel Debi

Bir kesitten birim zamanda akan ktle miktarna ktle
debisi denir ve ile gsterilir.
ap r1 ve d ap r2 olan i ie bir boru aknda;
Bir yzey iin hzn dik

bileeni Vn, yzeye dik
hz bileendir.
Ortalama hzn
tanmlanmas
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Ktle debisi
Hacimsel debi
Ktlenin Korunumu ilkesi
Bir kontrol hacmi iin ktlenin korunumu ilkesi: Bir

kontrol hacmine veya kontrol hacminden t zaman
aralnda olan ktle geii, ayn zaman aralnda
kontrol hacmindeki toplam ktledeki deiime (azalma
veya artma) eittir.
5
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Sabit bir kontrol hacminin kontrol yzeyinde dA diferansiyel yzey

alan boyunca kontrol hacmine giren ve kan ktle ak
olduunu gz nne alalm.
Hzn dik bileeni:
Diferansiyel ktle debisi:
Net ktle debisi:
900 (da ak) iin pozitif,

6
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
900
(ie ak) iin negatif
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Kontrol hacmindeki ktle deiim zaman oran ile kontrol yzeyi boyunca net
ktle debisinin toplam sfrdr.
yzey integrali kan ve giren ak olarak blnrse, ktlenin korunumu;
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Srekli Akl Sistemlerde Ktle Dengesi

Srekli akl ak sistemde
kontrol hacmindeki toplam
ktle zamanla deimez.
ok girili ve kl
Lle, trbin, kompresr, pompa gibi uygulamalarda,
bir giri ve bir k sz konusudur.
Kontrol hacmine giren

toplam ktlenin, kan
toplam ktleye eittir.
Tek akl
Srekli akl ak sistemlerde, bir zaman sresince

sisteme giren veya kan ktleden ok, ktle debisi
m nem kazanr.
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
zel Durum: Sktrlamaz Aklar

Ktlenin korunumu bants sktrlamaz akkanlarda,
genellikle svlar iin basitletirilebilir. Genel srekli ak
denkleminin her iki tarafndaki younluk terimi kaldrldnda
giren hacimsel debi kan hacimsel debiye eit olur.
Hacmin korunumu ilkesi gibi bir ey olamaz.

Bununla birlikte, svlarn srekli aklar iin, hacimsel debi, ktle debisi
gibi sabit kalabilir, nk svlar genelde sktrlamaz maddelerdir.
Srekli akl ak bir sisteme giren-kan hacimsel debilerin eit olmas gerekmez.
Kompresrde, ktle debisi sabit olmasna ramen kompresr kndaki havann
hacimsel debisi giriteki havann debisinden daha azdr.
Bunun nedeni kompresr kndaki havann younluunun yksek olmasdr.
9
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Bir bahe hortumuna 40 Ltlik bir kovay doldurmak iin bir fskiye taklmtr. Hortumun i ap 2 cm
olup lle knda 0.8 cm ye dmektedir. Kovay doldurmak 50 sn srdne gre
(a) hortum boyunca olan ktle debisini
(b) fskiye kndaki ortalama hz hesaplayn.
(a) 40 Litre suyun kovaya dolmas 50 s srdne gre
(b) Fskiye knn kesit alan
Hortumdaki ortalama hz 2.5 m/s iken fskiyenin, suyun hzn 6 kat

kadar arttrd grlmektedir.
10
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Ykseklii 1.2 m ve ap 0.9 m olan ve az atmosfere ak olan silindir biimindeki tank
balangta su ile doludur. Tankn alt ksmndaki kapak aldnda 1.3 cm apnda su jeti
olumaktadr. Jet hz V= 2
olarak verilmitir. h tanktaki delik merkezinden olan suyun llen
ykseklii (deiken) ve g yerekimi ivmesini gstermektedir. Su yksekliinin tank tabanndan 0.6
m ykseklie gelmesi ne kadar zaman alr?
Bir kontrol hacmi iin ktlenin korunumu
Boalan suyun ktlesel debisi
Suyun younluunun sabit olduu dikkate alnrsa depo iindeki suyun ktlesi
Saysal deerler yerine konulduunda

suyun boalmas iin gerekli zaman;
h2=0 olarak alndnda deponun tamamyla boalmas iin gerekli zaman t=39.5 dakika olarak bulunur. Tankn alt
ksmnn boalmas st ksmnn boalmasna gre daha uzun zaman almaktadr. nk yksekliin azalmas ile
suyun ortalama boalma hz dmtr.
11
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
AKI VE AKIKANIN ENERJS

Ak ii veya ak enerjisi: veya Enerji ktlenin
kontrol hacmine girebilmesi veya kontrol hacminden
kabilmesi iin gereklidir. Bu i kontrol hacminde ak
olmas iin gereklidir.
Akkan basnc P ise ve kesit alan
A ise, akkan zerinde sanal piston
tarafndan uygulanan kuvvet,
Birim ktle iin ak ii,
vme olmakszn
pistonun akkana
uygulad kuvvet
akkann piston
zerine etkidii
kuvvete eittir.
12
Ak ii akkann kontrol hacmine girii ve k iin

gerekli enerjidir ve Pv ye eittir.
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Akkann Toplam Enerjisi

Basit sktrlabilir maddenin toplam enerjisi: i enerji, kinetik enerji ve potansiyel
enerjiden olumaktadr.
Ak olan bir ortamda, akkann birim ktlesinin toplam enerjisi:
13
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Ktle ile Enerji Aktarm

Aktarlan Enerji Miktar:
Aktarlan Enerji Oran:
mgg terimi kontrol hacmine

birim zamanda ktle ile
aktarlan enerjiyi gsterir.
Akkan kontrol hacminden geerken kinetik

ve potansiyel enerjilerindeki deiim gz ard
edilebilir.
Ktlenin zellikleri her bir giri yada kta giri kesiti zerindeki gibi
zamanla deiir.
14
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
alma basnc 150 kPa olan 4 litrelik bir ddkl tencereden buhar kmaktadr. Srekli alma
artlarnda 40 dakika sonra ddkl tenceredeki sv miktarnda 0.6 litre azalma olmaktadr. k
kesit alann 0.8 mm2 olduuna gre;
(a)Buharn k ktle debisini ve hzn
(b)Buharn birim ktledeki ak enerjisini ve toplam enerjisini
(c)Buharn ddkl tencereyi terk ettii enerji orann hesaplaynz.
15
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
SREKL AKILI AIK SSTEMLERN ENERJ ANALZLER

Kontrol hacmi iinde, yein veya yaygn hibir zelik
zamanla deimez. Bylece kontrol hacminin hacmi
(V), ktlesi (m), ve toplam enerjisi (E), srekli akl
ak sistemde sabittir.
Srekli ak koullarnda, kontrol hacminin
ktlesi ve enerjisi zaman iinde deilmez.
Tek girii ve kl olan genel bir srekli

ak sistem iin ktlenin korunumu
Srekli akl ak sistemler iin enerjinin korunumu
Srekli akl ak sistemde, kontrol

hacmine giren veya kan akkann
zelikleri zamanla deimez.
16
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
olduundan
Srekli akl bir su stcs:
ktle debisine blnrse:
17
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Akkan kontrol hacminden geerken, kinetik ve potansiyel enerjilerinde ok az

bir deiim olduu kabul edilirse:
Trbin, kompresr, pompa gibi srekli akl

makinalar, gc bir mil araclyla iletirler. Bu
makinalar iin W, birim zamanda yaplan mil iidir.
Elektrikli su stcsnda olduu gibi, eer kontrol
yzeyini elektrik kablolar geiyorsa, W=0 birim
zamanda yaplan elektrik iini gsterir.
Mkemmel gazlar iin, entalpi deiimi:
18
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
BAZI SREKL AKILI AIK SSTEMLER

1 Lleler ve Yayclar
Lleler (nozullar) ve yayclar (difzrler) jet motorlarnda,
roketlerde, uzay aralarnda ve hatta bahe hortumlarnda yaygn
olarak kullanlmaktadr.
Lleler: Akn hzn artrmak amacna ynelik mekanik
sistemlerdir. Akkann hz art, basncn drerek salanr.
Yayclar: Akn basncn artrmak amacna ynelik olup,
akkann basncn artrrken hzn azaltr.
Lle ve yayc iin
enerji dengesi
Yksek hzlarda, akkan

hzndaki kk bir deiim
kinetik enerjide nemli
deiikliklere yol aabilir.
19
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
10 C scaklk ve 80 kPa basntaki hava, bir jet motorunun yaycsna 200 m/s hzla girmektedir.
Yaycnn giri kesit alan 0.4 m2 'dr. Yaycnn kndaki hz giri hzna gre ok kktr.
Yaycda srekli ak olduunu gznne alarak,
(a) havann ktle debisini, (b) yaycdan kan havann scakln hesaplayn.
20
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Su buhar, giri kesit alan 0.02 m2 olan bir lleye 1.8 Mpa basn ve 400 C scaklkta girmektedir.
Su buharnn ktle debisi. 4.5 kg/s olup, lleden 1.4 Mpa basnta ve 275 m/s hzla kmaktadr.
Llede buharn birim ktlesinden evreye olan s geii 2.6 kJ/kg dr. Su buharnn, (a) lleye giri
hzn, (b) lleden ktaki scakln hesaplayn.
(a) Llenin giriinde buharnn
zgl hacmi
(b) Enerjinin korunumu ilkesi,

srekli-akl ak sistemde
P2 ve h2 bilindii iin (Tablo A-6)dan k scakl

21
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
2 Trbinler ve Kompresrler
Buhar, gaz veya hidroelektrik g santrallerinde, elektrik
jeneratrn dndren makine trbindir.
Akkan trbinden geerken mil zerine yerletirilmi
kanatklara kar i yapar. Bunun sonucu olarak mil
dner ve trbin ii gerekleir.
Kompresrler, pompalar ve fanlar, akkann basncn
ykseltme ilevini gerekletirir. Bu makinelere, dnen
bir mil araclyla dardan g aktarlr.
Bir fan, genelde gaz akn salamak amacyla kullanlr
ve gazn basnc nemli lde artrr.
Bir kompresr, gazlar yksek basnlara sktrmada
yeteneklidir.
Pompalar, kompresrlere benzerler ancak gazlar yerine
svlar sktrmak ve sv akn salamak iin
kullanlrlar.
Bu ekildeki kompresr iin enerji dengesi:

22
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
100 kPa basn ve 280 K scaklkta hava, srekli akl ak bir sistemde 600 kPa basn ve 400 K
scakla sktrlmaktadr. Havann ktle debisi 0.02 kg/s'dir ve sktrma ilemi srasnda evreye
16 kJ/kg s geii olmaktadr. Kinetik ve potansiyel enerji deiimlerini ihmal ederek, kompresr
altrmak iin gerekli gc hesaplayn.
Kompresre mekanik enerji girii havann entalpisindeki

ykselmeyi ve kompresrdeki s kaybn belirtmektedir.
23
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Srekli akl adyabatik bir trbinin rettii g 5MW'tr.
(a) pe, ke ve h deerlerini hesaplayp karlatrn.
(b) Trbinden akan buharn birim ktlesi tarafndan yaplan ii hesaplayn.
(c) Buharn ktle debisini hesaplayn.
(a) Su buhar trbin giriinde kzgn buhardr, bu
nedenle entalpisi kzgn buhar tablosundan belirlenir.
(b) Srekli-akl ak sistemde enerjinin korunumu ilkesi
(c) 5 MW g retimi iin gerekli ktle debisi ise,

24
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
3 Kslma Vanalar
Kslma vanalar, ak kesitini herhangi bir ekilde azaltarak
akkann basncn nemli lde dren elemanlardr.
Bir trbin ve bir kslma vanas arasndaki fark nedir?
Akkann basnc derken genellikle scaklnda da byk
bir dme gzlenir.
Bu nedenle kslma vanalar soutma ve iklimlendirme
uygulamalarnda yaygn olarak kullanlrlar.
Enerji dengesi
Mkemmel gazn scakl kslma ilemi (h=sbt)

srasnda deimez, nk h=h(T)'dir.
25
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Soutucu akkan-134A bir buzdolabnn klcal borusuna 0.8 MPa basnta doymu sv olarak
girmekte ve 0.12 MPa basnca kslmaktadr. Soutucu akkann k halindeki kuruluk derecesini
ve bu ilem srasndaki scaklk azalmasn hesaplayn.
Soutucu akkann scaklnn kslma ilemi srasnda 53.63 C dt

grlmektedir. Soutucu akkann yzde 34'nn kslma ilemi srasnda
buharlat gzlenmektedir. Soutucu akkan buharlamak iin gerekli
enerjiyi kendi iinden salamaktadr.
26
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
4a Karma Odalar
Mhendislik uygulamalarnda,
karma ileminin olduu ksmlar
yaygn olarak bir karma odas gibi
kullanlrlar.
Bir duun sradan bir T-balants scak

ve souk su aklarnn bir araya geldii
karma odasdr.
ekildeki adyabatik karma odas

iin enerji dengesi:
27
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
60 C scaklktaki scak su ile 10 C scaklktaki souk suyun kartrld bir banyo duu ele
alnsn. Kartktan sonra su scaklnn 45 C olmas istenmektedir. Giriteki scak su debisinin
souk su debisine orann hesaplayn. Karma odasndan evreye olan s geiini ihmal edin ve
karma ileminin 150 kPa sabit basnta gerekletiini kabul edin.
45 C scaklkta su elde etmek iin, scak su debisinin

souk su debisinin 2 kat olmas gerekmektedir.
28
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
4b Is Deitiricileri (Eanjrler)
Is deitiricileri, iki akn karmadan
s alveriinde bulunduklar mekanik
dzenlerdir. Is deitiricileri endstride
yaygn olarak kullanlrlar ve deiik
tasarmlarda olabilirler.
Srekli ak koullarnda deitiricisinden
geen her iki akn ktle debileri sabittir.
Is deitiricisindeki s geii, sistem
seimine bal olarak sfr veya sfrdan farkl
olabilir.
29
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Soutucu akkan-134a youturucuda su tarafndan soutulmaktadr. Soutucu akkan
youturucuya 1 MPa basnta ve 70C scaklkta, 6 kg/dak debiyle girmekte, 35 C scaklkta
kmaktadr. Soutma suyu ise youturucuya 300 Kpa basn ve 15 C scaklkta girmekte, 25 C
scaklkta kmaktadr. Basn kayplarn ihmal ederek;
(a) soutma suyunun ktle debisini, (b) soutucu akkandan suya olan s geiini hesaplayn.
(a) Suyun ktle debisini belirlemek iin.
(b) Soutucu akkandan suya olan s geii
30
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
5 Boru ve Kanallarda Ak
Svlarn veya gazlarn borularda veya kanallarda aknn deiik mhendislik
uygulamalarnda byk nemi vardr. Bir boru veya kanalda ak genellikle
srekli ak koullarn salar.
G santralinde, Kazan borular iindeki su
ak, Soutucu akkann buzdolab
kanallarndaki ak, Is deitiricilerindeki
ak
31
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Konutlarda uygulanan elektrikli stma sistemlerinde, hava kanallar ve bunlarn iinde diren telli
stma elemanlar bulunur. Hava, diren tellerinin zerinden geerken snr. 15 kW gcnde bir
elektrikli stma sistemi ele alnsn. Havann hacimsel debisi 150 m3 /dakika olup, stma blmne
100 kPa basn ve 17C scaklkta girmektedir. Kanaldan evre ortama 200 W s kayb olduuna
gre, havann k scakln hesaplayn.
Kanaldan ortama olan s kayb havann k scakln azaltr.

32
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
ZAMANLA DEGEN AIK SSTEMLERDE ENERJNN KORUNUMU

nemli birok uygulamada, kontrol hacmi iinde zamanla deiiklik olur.
Bu tr sistemlere zamanla deien ak sistemler ad verilir.
Dzgn akl sistem: Herhangi bir giri yada ktaki akkan ak dzgn ve
sreklidir ve bylece akkan zellikleri yada bir giri yada kesitin zerindeki durumu
zamanla deimez. Eer tersine bir durum sz konusu ise, ortalamalar alnr ve tm
sistem iin sabit gibi davranlr.
Bir tpn datm hattndan
doldurulmas zamanla
deien ak sistem
zmlemesine girer,
nk tp iindeki ktlenin
hali zamanla deiir.
Zamanla deien
ak sistemde,
kontrol hacminin
biimi ve hacmi
deiebilir.
Bir akkann basnl kaptan boaltlmas

Bir gaz trbininin iinde sktrlm hava bulunan bir depodan altrlmas
Lastik veya balonlarn iirilmesi
Ddkl tencerede yemek piirilmesi
33
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
ZAMANLA DEGEN AIK SSTEMLERDE ENERJ DENGES

Ktle dengesi
Enerji dengesi
Kontrol hacminin deiik giri ve k noktalarnda akkan zelikleri farkl olabilir, fakat
herhangi bir giri noktasnda zelikler dzgn ve sreklidir.
Giri, klar kapatldnda dzgn akl ak

sistemin enerji denklemi kapal sistemin
denklemine dnr.
34
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Dzgn akl dengeli ak sistemde elektrik ii,

mil ii ve snr ii bir arada gerekleebilir.
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Sabit hacimli, yaltlm bir kap bir vana araclyla iinden 1 MPa basn ve 300 C scaklkta su
buhar akan bir datm hattna balanmtr. Balangta vana kapal olup kabn ii botur. Daha
sonra vana almakta ve buhar, kap iindeki basn 1 MPa oluncaya kadar kaba yavaa
akmaktadr. Bu noktada vana kapatlmaktadr. Kap iindeki buharn son haldeki scakln
hesaplayn.
Sonuca gre, kap iindeki buharn scakl 156.1 C ykselmektedir. Sonu balangta garip gelebilir,
buharn scakln ykseltmek iin gerekli enerjinin nereden geldii sorulabilir. Bunun yant entalpinin
tanmnda (h=u+Pv) sakldr. Entalpideki enerjinin bir blm, ak enerjisi'dir. Ak enerjisi kabn iinde
duyulur i enerjiye dnmekte ve kendini scaklk ykselii olarak gstermektedir.
35
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
RNEK
Ddkl tencere, iindeki basn ve scakln normal tencerelere oranla daha yksek olduu
basnl bir kaptr. Scakln daha yksek olmas nedeniyle yemekler daha abuk pier. Tencerenin
iindeki basn, kapaktaki bir basn dzenleyici tarafndan sabit tutulur. Basn dzenleyici tencere
iinde oluan buhar aralklarla dar brakarak basncn sabit kalmasn salar. Ddkl
tencerelerin iindeki gsterge basnc 2 atm (veya mutlak basnc 3 atm) dir. Bundan dolay ddkl
tencerelerde piirme scakl 100 C yerine 133 Cyi bulmaktadr. Piirme zamann yzde 70
orannda drmektedirler. Ddkl tencerelerde kapak arlklar yerine farkl ayarlardaki
basnlarda yayl sbaplar kullanlmaktadr. Bir ddkl tencerenin hacmi 6 L olup, 75 kPa
gsterge basncnda almaktadr. Balangta, tencerenin iinde 1 kg su bulunmaktadr. alma
basncna ulatktan sonra tencereye ocaktan yarm saat sreyle 500 W s geili olmaktadr.
Atmosfer basncnn 100 kPa olduunu kabul ederek, (a) piirmenin gerekletii scakl, (b)
piirme sonunda tencerede kalan su ktlesini hesaplayn.
(a) Tencere iindeki mutlak basn, atmosfer basncna gsterge basnc eklenerek bulunur.
Bu scaklk normal piirme

scaklndan 16 C daha yksektir.
36
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
(b) Akkan mikroskobik enerjileri, entalpi h ve i enerji u ile tarif edilir. incelenen bir kl,
dzgn akl, dengeli ak sistem iin ktle ve enerjinin korunumu:
37
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Son halde sistemin ktlesi, m2=V/v2 olmaktadr. Banty enerji denkleminde yerine koyarsak,
Sabit basnta kaynama srasnda her iki fazn zelikleri sabit kalmakta, sadece
ktleler deimektedir. Enerji denkleminde yerine konduu zaman, bilinmeyen x2;
Ddkl tenceredeki suyun hemen hemen yars piirme sresince buharlamtr.
38
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
zet

39
Ktlenin korunumu
Ktle debisi ve hacimsel debi
Srekli akl bir sistem iin ktle dengesi
Sktrlamaz ak iin ktle dengesi
Ak ii ve akkann enerjisi
Ktle ile enerji aktarm
Srekli akl ak sistemlerin enerji analizleri
Baz srekli akl mhendislik sistemleri
Lleler ve Yayclar
Trbinler ve Kompresrler
Kslma vanalar
Karma odalar ve Is deitiricileri
Boru ve Kanallarda ak
Zamanla deien ak sistemlerin enerji analizi
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Genel Enerji Denklemi

Enerjinin var veya yok edilemeyeceini, bir biimden dierine dnebileceini vurgular.
Birim ktledeki toplam enerji
Basn Kuvvetlerince Yaplan
Rasgele biimli bir

sistemin diferansiyel
yzeyine etki eden
basn kuvveti.
40
Bir piston-silindir
dzeneinde
sistemin hareketli
snrna etki edene
basn kuvveti
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Tipik bir mhendislik

probleminde kontrol
hacmi birok giri ve
k iermektedir.
41
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS
Burada e=u+V2/2+gz hem kontrol hacmi hemde ak akm iin birim ktledeki toplam enerjidir. Bylece;
Burada entalpi;
42
Prof.
Prof. Dr.
Dr. Ali
Ali PINARBAI
PINARBAI
Blm
Blm
8: EKSERJ:
POTANSYELNN
iin Ktle ve Enerji
BR
zmlemesi
LS

McGraw-Hill, 2008
Blm 6
TERMODNAMN KNC
YASASI
Amalar
Termodinamiin ikinci yasasna giri yapmak..
Termodinamiin 1 ve 2. yasalarn birlikte salayan geerli hal deiimlerini belirlemek.
utma makineleri
Isl enerji depolar, tersinir ve tersinmez hal deiimleri, s makineleri, soutma
ve s pompalar kavramlarn tanmak.
Termodinamiin ikinci yasasnn Kelvin-Planck ve Clausius ifadelerini tanmlamak.
Devridaim makineleri kavramlarn tartmak.
Termodinamiin 2. yasasn evrimlere ve evrimsel alan makinelere uygulamak.
Mutlak termodinamik scaklk leini belirlemek iin ikinci yasann uygulanmas.
Carnot evriminin tanmlanmas.
deal Carnot s ve soutma makinelerinin ve s pompalarnn incelenmesi.
Tersinir s makineleri, s pompalar ve soutma makineleri iin sl verimler ve etkinlik

katsaylar ifadelerinin belirlenmesi.
2
Blm 5: Kontrol Hacimleri

iin Ktle ve Enerji zmlemesi
Blm 6: Termodinamiin kinci Yasas
TERMODNAMN KNC YASASINA GR
Daha souk bir odada bulunan

bir fincan scak kahve daha ok
snmaz.
Tele s geii elektrik

retimine yol amaz.
arka s geii arkn

dnmesini salamaz.
Bu ilemler birinci kanuna uymalarna ramen gerekleemezler.

Hal deiimleri belirli bir ynde gerekleir. Ters ynde
gereklemez.
Bir hal deiiminin gerekleebilmesi iin termodinamiin
birinci ve ikinci yasalarnn salanmas zorunludur.
3

KNC YASANIN ESAS KULLANIMI

1. kinci yasa hal deiimlerinin ynn aklayabilir.
2. kinci yasa ayn zamanda enerjinin nicelii kadar niteliinin de
olduunu ne srer. Birinci yasa, niteliiyle ilgilenmeksizin, enerjinin
niceliiyle ve bir biimden dierine dnmyle ilgilidir. kinci yasa,
enerjinin niteliinin ve bir hal deiimi srasnda bu niteliin nasl
azaldnn belirlenmesinin gerekli vastalarn salar.
3. Termodinamiin ikinci yasas, yaygn olarak kullanlan s makineleri
ve soutma makineleri gibi mhendislik sistemlerinin verimlerinin
kuramsal snrlarnn ve kimyasal reaksiyonlarn hangi oranda
tamamlanacaklarnn belirlenmesinde de kullanlr.

ISIL ENERJ DEPOLARI

Kn ok sayda konuttan evre havaya olan
s geili sonucu atmosfer snmaz. Benzer
ekilde, g santralleri tarafndan byk
akarsulara braklan MJoule mertebelerindeki
atk enerji, su scaklnda nemli bir
deiiklie neden olmaz.
Isl enerji salar byk ktleler, sl
enerji deposu olarak tanmlanabilir.
Scaklnda bir deiim olmakszn, sonlu miktarda sy

verebilecek ya da alabilecek byklkte sl enerji sasna
(ktle x zgl s) sahip cisimler sl enerji deposu veya
yalnzca depo olarak adlandrlr.
Uygulamada atmosferik hava kadar, okyanuslar, gller ve
akarsular gibi byk su ktleleri de byk enerji depolama
yetenekleri veya sl ktleleri nedeniyle, birer sl enerji
deposu olarak dnlebilirler
Isl kaynak sl enerji

salar, sl kuyuya sl
enerji verilir.

ISI MAKNELER
in dorudan sya
dntrlebilecei
aygtlar s makinalar
olarak adlandrlrlar.
in tm her zaman sl
enerjiye dntrlebilir, fakat
bunun tersi doru deildir.
Makineler sy ie dntrrler.
1. Yksek scaklktaki bir
kaynaktan (gne enerjisi,
kazanlar, nkleer reaktrler vb.)
s alrlar .
2. Geri kalan atk sy dk
scaklktaki bir kuyuya
(atmosfer, akarsular, vb.)
verirler.
3. Bir evrim gerekletirerek
alrlar.
Is makineleri ve bir evrime gre
alan dier makineler, evrimi
gerekletirirken s alveriini
yapabilecekleri ortam olarak
genellikle bir akkan ierirler. Bu
akkana i akkan denir.
Is makinesi ald
snn bir blmn
ie dntrr, geri
kalann dk
scaklktaki bir sl
kuyuya verir.

Is Pompas
Buzdolabnn kapsn amakla
evi soutamazsnz
Genelde yaplan ie para

deriz, dardan ekilen
sya deil.

Bir buharl g santrali
Is makinesinin yapt iin bir

blm, srekli almay salamak
iin evrim iinde kullanlr.
bir evrim geiren kapal bir sistem

iin i enerji deiimi U sfrdr. Bu
nedenle sistemin net ii, sisteme
olan net s geiine eit olacaktr:

Isl verim
Is makinasna giren sl enerjinin net ie
dntrlen ksm, s makinasnn etkinliinin
bir lsdr ve sl verim olarak adlandrlr.
Buji atelemeli otomobil

motorlar yaklak % 25,
diesel motorlar ve byk
gaz-trbini santrallerinde
% 40lara, birleik gaz
buhar trbinli g
santrallerinde ise %
60lara kadar
kabilmektedir.
Baz s makinelerinin verimi

daha yksektir (aldklar snn
daha byk ksmn ie
dntrrler).
Is makinesinin
genel izimi
9

Qkan Olmayabilir mi?

deal koullarda olsa bile,
btn s makinelerinin
evrimlerini tamamlayabilmek
iin bir miktar enerjiyi dk
scaklktaki bir s deposuna
atk olarak vermesi gerekir.
Bir buharl g santralinin youturucusunda,

byk miktarlarda atk s akarsulara, gllere
veya atmosfere atlmaktadr.
Bu durumda youturucu santralden karlp sz
konusu atk sdan tasarruf edilemez mi?
Bu sorunun yant, ne yazk ki kesin bir hayrdr.
nk, youturucuda s atlma ilemi
gereklemeden evrim tamamlanamaz.
Bir s makinesi evrimi,

dk scaklktaki sl kuyuya
bir miktar enerji vermeden
tamamlanamaz.
90 C scaklkta bulunan ve sisteme fazladan verilmi olan 85 kJ sl enerji, 100

C scaklktaki sl depoya sonradan kullanlmak zere geri verilebilir mi?
10

RNEK
Bir s makinasna kazandan 80 MW s geii olmaktadr. Is makinasnn yaknndaki bir akarsuya
atk olarak verdii s 50 MW olduuna gre, bu s makinasnn net gcn ve sl verimini
belirleyin.
Is makinas ald snn yzde 37.5sini ie dntrmektedir.

11

RNEK
50 kW gcndeki bir otomobil motorunun sl verimi yzde 24tr. Yaktn sl deeri 44000 kJ/kg
olduuna (yaklan her 1 kg yakt iin 44000 kJ s aa ktna) gre, motorun saatteki yakt
tketimini belirleyin.
Birim zamanda bu kadar enerji salamas iin motorun

yakmas gereken yakt ktlesi, yaktn sl deeri kullanlarak
hesaplanabilir:
Eer otomobil motorunun sl verimi iki katna

karlabilseydi, yakt tketimi yarya derdi.
12

Termodinamiin kinci Yasas: Kelvin-Planck fadesi

Termodinamik bir evrim gerekletirerek
alan bir makinenin, yalnzca bir kaynaktan
s alp net i retmesi olanakszdr.
Hibir s makinesinin sl verimi yzde 100 olamaz
veya bir g santralinin srekli alabilmesi iin
i akkannn hem kazanla, hem de evreyle s
alveriinde bulunmas gerekir.
Bir s makinesinin yzde 100 sl verime sahip
olamamasnn, srtnmeler veya dier kayplardan
kaynaklanmad vurgulanmaldr. nk bu
snrlama gerek s makineleri kadar, ideal s
makineleri iin de geerlidir.
kinci yasann Kelvin-Planck
ifadesine aykr bir s makinesi.
13

SOUTMA MAKNELER VE ISI POMPALARI

Dk scaklkl bir ortamdan yksek scaklkl bir ortama s geii kendiliinden
olumaz ve soutma makineleri ad verilen zel makinelerin kullanmn gerektirir.
Is makineleri gibi soutma makineleri de bir evrim gerekletirerek alan
makinelerdir.
Soutma evriminde kullanlan i akkan soutucu akkan olarak adlandrlr.
En yaygn kullanlan soutma evrimi, buhar- sktrmal soutma evrimidir.
14

Etkinlik Katsays
Bir soutma makinesinin verimi, etkinlik katsays ile ifade edilir ve COPSM ile
gsterilir.
Soutma makinesinin amac, soutulan ortamdan s (QL) ekmektir.
Burada, COPSM deerinin birden byk olacaktr.

Soutulan ortamdan ekilen s miktar, bunu
salamak iin soutma makinasna verilen iten
byk olabilir.
Bir soutma makinesinin amac,

soutulan ortamdan QL ssn
ekmektir.
15

Is Pompalar
Dk scaklktaki bir ortamdan yksek
scaklktaki bir ortama sl enerji aktaran
makina s pompasdr.
Soutma makinalar ve s pompalar
ayn evrime gre alrlar fakat
kullanm amalar farkldr.
Bir soutma makinasnn kullanm
amac, soutulan ortamdan s ekilerek
bu ortamn dk scaklkta tutulmasn
salamaktr.
Bir s pompasna giren i, souk d
ortamdan alnan sl enerjinin, lk i
ortama verilmesini salar.
Bir s pompasnn
amac, lk ortama QH
ssn vermektir.
COPIP in deeri birden

daha kk olabilir mi?
COPIP=1 neyi gsterir?
16

Ters ynde
yerletirildiinde, bir
iklimlendirme cihaz,
s pompas gibi
alr.
Gnmzde kullanlan s pompalarnn mevsimlik ortalama

COP deerleri 2 ile 3 arasnda deiir.
Mevcut s pompalarnn ou kn souk d havay s kayna
olarak kullanrlar (hava-kaynakl s pompalar).
Scaklk donma noktasnn altna dtnde verimleri nemli
lde azalr.
Byle durumlarda s kayna olarak topra kullanan, jeotermal
(veya toprak-kaynakl) s pompalar kullanlabilir.
Kurulumlar daha masrafl olmasna karn, bu tr s
pompalarnn verimleri daha yksektir.
klimlendirme cihazlar -klimalar esas olarak buzdolabndan
farkl deildir.
COP deeri, soutma scaklnn dyle azalmaktadr.
Bu nedenle gerek duyulan scaklktan daha dk scaklklara
soutma ilemi ekonomik deildir.
Soutucularn COP deerleri yaklak olarak,

Kesim ve hazrlama odalar iin
Et, arkteri rnleri veya gnlk yiyecek malzemelerinin saklanmas iin
Donmu yiyecekler iin
Dondurma rnleri iin ise
17
2.6-3.0;
2.3-2.6;
1.2-1.5;
1.0-1.2

RNEK
Bir buzdolabnn yiyecek blmnn 4 C scaklkta tutulmas iin bu blmden dakikada 360 kJ s
ekilmektedir. Buzdolabn altrmak iin gerekli g 2 kW olduuna gre,
(a) buzdolabnn etkinlik katsaysn ve
(b) buzdolabnn bulunduu odaya atlan s miktarn belirleyin.
a- Buzdolabnn etkinlik katsays
Yani, buzdolabnn tkettii her kJ enerji iin

soutulan blmden 3 kJ s ekilmektedir.
b- Buzdolabnn bulunduu odaya atlan s, evrim
gerekletirerek alan makinalar iin enerjinin korunumu:
Soutulan ortamdan ekilen syla, buzdolabnn elektrik enerjisi olarak tkettii iin
toplam, odaya braklan ie eittir. Odaya verilen s, odann i enerjisini
(scakln) artrmaktadr. Bu durum, enerjinin bir biimden dierine
dnebildiini; bir ortamdan baka bir ortama aktarlabildiini; ancak hibir zaman
yok olmadn gstermektedir.
18

RNEK
Bir evin stlmas iin s pompas kullanlmakta ve bu s pompas evin scakln 20 Cde
tutmaktadr. D ortam scaklnn -2 Cye dt bir gn, evin s kaybnn saatte 80000 kJ
olduu tahmin edilmektedir. Bu koullarda s pompas 2.5 COP deerine sahip ise,
(a) Is pompasnn harcad gc ve
(b) D ortamdan birim zamanda ekilen sy belirleyin.
a- Is pompasnn harcad g
b- D ortamdan birim zamanda ekilen s:
Eve bir saatte verilen 80000 kJ snn 48000 kadarlk blm

souk d ortamdan ekilmektedir. Bylece, s pompasna i
olarak verilen elektrik enerjisi karl olarak saatte 32000 kJ
enerji bedeli denmektedir.
Eer dorudan bir elektrikli stc kullanlsayd denecek fatura
2.5 kat kadar olurdu. Bu durum, ilk yatrm maliyetinin
yksekliine karn s pompalarnn neden yaygnlatn ve
basit elektrik direnli stclara tercih edildiini aklamaktadr.
19

Termodinamiin ikinci Yasas: Clausius ifadesi

Termodinamik bir evrim gerekletirerek alan
ve dk scaklktaki bir cisimden ald sy
yksek scaklktaki bir cisme aktarmak dnda
hibir enerji etkileiminde bulunmayan bir makine
tasarlamak olanakszdr.
Buzdolabnn kompresrne bir elektrik motoru gibi
herhangi bir d g kayna yoluyla i girii olmadan,
buzdolabnn kendiliinden alamayaca anlamna
gelir.
Bylece evrimin evre zerindeki net etkisi, snn daha
souk bir cisimden daha scak olana aktarlmas yannda,
i biiminde bir miktar enerji tketmesidir.
Bugne kadar ikinci yasaya aykr bir deney
yaplamamtr. Bu da ikinci yasann geerliliinin yeterli
bir kantdr.
20

ki ifadenin Eanlamll
Kelvin-Planck
ifadesine aykr bir
durumun Clausius
ifadesine de aykr
olacann kant.
Kelvin-Planck ve Clausius ifadeleri sonular bakmndan birbirinin edeeri olup,

her ikisi de termodinamiin ikinci yasasnn ifadesi olarak kullanlrlar.
fadelerden birine aykr olan herhangi bir makine veya evrim, dierine de aykrdr.
21

DEVRDAM MAKNELER
Termodinamiin birinci yasasna aykr

bir devridaim makinesi (DDM1).
Termodinamiin ikinci yasasna aykr

bir devridaim makinesi (DDM2).
Devridaim makinesi: Birinci ve ikinci yasalardan herhangi birine aykr olan

makinelerdir.
Birinci yasaya aykr olan (yani yoktan enerji var eden) makinelere (DDM1),
kinci yasaya aykr makinelere de (DDM2) denir.
Devridaim makinesi yapmaya ynelik saysz giriim olmasna karn, bunlardan
hibiri baarl olamamtr.
Eer bir ey gerek olamayacak kadar iyi ise, byk olaslkla yledir.
22

TERSNR VE TERSNMEZ HAL DEMLER

Tersinir hal deiimi: evrede herhangi bir iz brakmadan tersi ynde
gerekletirilebilen bir hal deiimi olarak tanmlanr.
Tersinmez hal deiimi: Tersinir olmayan hal deiimlerine denir.
Doada tersinir hal deiimlerine rastlanmaz.

Neden tersinir hal deiimleriyle urarz ?
ncelemek kolaydr
Gerek hal deiimlerinin karlatrlabilecei ideal modeller
olutururlar.
Baz hal deiimleri dierlerine gre daha ok tersinmezdir.
Tersinir hal deiimlerini tahmin etmeye alrz. Niin?
En ok i, tersinir hal deiimleri srasnda yaplr.

En az i, tersinir hal deiimleri srasnda gerekir.
23

Tersinmezlikler
Bir hal deiiminin tersinmez olmasna neden olan etkenlere
tersinmezlikler ad verilir.
Srtnme, dengesiz genileme, iki svnn karmas, sonlu bir
scaklk farknda s geii, elektrik direnci, katlarn elastik
olmayan ekil deiimleri ve kimyasal tepkimeler bu etkenler
arasndadr.
Etkenlerden herhangi birinin varl, hal deiimini tersinmez
yapar.
Sonlu scaklk farknda
s geii tersinmezdir.
Souk ortamdan scak ortama

kendiliinden s geii olanaksz
Srtnme, bir hal deiimini

tersinmez yapar.
24

ten ve Dtan Tersinir Hal Deiimleri
ten tersinir hal deiimi : Hal deiimi srasnda sistemin snrlar iinde
tersinmezlikler meydana gelmiyorsa.
Dtan tersinir hal deiimi : Sistemin snrlar dnda tersinmezlikler meydana
gelmiyorsa
Tmden tersinir hal deiimi : Sistemin snrlar iinde ve ilikide olduu
evrede tersinmezlikler meydana gelmiyorsa
Tmden tersinir bir hal deiiminde sonlu scaklk farknda s geii, sanki-dengeli
olmayan deiimler, srtnme ve benzer olgular yoktur.
Tersinir bir hal deiiminde

sistem snrlar iinde ve
dnda tersinmezlikler yoktur.
25

CARNOT EVRM
Hal deiimlerindeki tersinmezlikler yok edilemediinden, gerek uygulamalarda
tersinir evrimler baarlamaz. Bununla birlikte tersinir evrimler gerek evrimlerin
verimlerinin st snrlarn belirler. Tersinir evrime gre alan s makinalar ve
soutma makinalar, gerek makinalarn karlatrlaca modeller olutururlar.
1824 ylnda Fransz
mhendis Sadi Carnot
tarafndan ortaya atlan
evrimdir.
Carnot evrimi, ikisi
sabit scaklkta, ikisi de
adyabatik olmak zere
drt hal deiiminden
oluur.
Bir tersinir evrim olan
Carnot evrimi, belirli
iki scaklk snr
arasnda gerekleen
en yksek verime
sahip evrimdir.
26
Tersinir sabit scaklkta genileme

(1-2 hal deiimi, TH=sabit)
Tersinir sabit scaklkta sktrma

(3-4 hal deiimi, TL=sbt)
Tersinir adyabatik genileme (2-3

hal deiimi, scaklk THden TLye
dmektedir)
Tersinir adyabatik sktrma (4-1

hal deiimi, scaklk TLden THye
ykselmektedir)

TERS CARNOT EVRM

Carnot s makinesi evrimi tmden
tersinir bir evrimdir.
Onu oluturan tm hal deiimleri ters
ynde gerekletirilebilir. Bu durumda
Carnot soutma makinesi evrimi
elde edilir.
Carnot evriminin P-V diyagram.

27
Ters Carnot evriminin P-V diyagram.

28

29

30

31

32

CARNOT LKELER
1.
2.
Ayn iki sl depo arasnda alan iki s

makinesinden, tersinmez olann verimi her zaman
tersinir olann veriminden kktr.
Ayn iki sl depo arasnda alan btn tersinir s
makinelerinin verimleri eittir.
Ayn sl depolar arasnda alan tm tersinir s

makinelerinin verimi eittir.

TERMODNAMK SICAKLIK LE
Scakl lmek iin kullanlan madde zeliklerinden
bamsz olan leine termodinamik scaklk lei
ad verilir. Termodinamik hesaplarda kolaylk salar.
Tersinir bir makinann verimi kullanlan i akkan ve
onun zeliklerinden, evrimin gerekletirildii yoldan,
kullanlan tersinir makinann tipinden bamszdr.
Isl enerji depolar, scaklklar ile belirlendiinden,
tersinir s makinalarnn sl verimleri yalnzca sl depo
scaklklarnn bir fonksiyonudur. Yani,
makinaya uygulanrsa

eitliin sol ve sa taraf ayn fonksiyona bal olmaldr.
f(T1, T2) ve f(T2, T3)n

arpmnda f(T2) deeri yok olur.
Tersinir evrimlerde s geii

oran QH/QL, mutlak scaklk
oran TH/TLye eittir.
QH ve QL llerek Kelvin
leinde termodinamik
scaklklar belirlemeye ynelik
kavramsal deney dzenei.
CARNOT ISI MAKNES

Tersinir Carnot evrimiyle alan s makinas, Carnot s makinas olarak
adlandrlr. Tersinir veya tersinmez, herhangi bir s makinasnn sl verimi,
Carnot makinas veya herhangi bir tersinir makina sl verim
Bu verim genellikle Carnot verimi olarak anlr.

Bu verim TH ve TL scaklklarndaki iki sl depo
arasnda alan bir s makinasnn sahip
olabilecei en yksek verimdir.
Carnot s makinas, ayn yksek ve
dk scaklkl sl depolar arasnda
alan s makinalar iinde en
yksek verime sahip olandr.

Ayn yksek ve dk scaklkl

sl depolar arasnda alan s
makinalarndan hibirinin
verimi, tersinir s makinasnn
veriminden yksek olamaz.
Bir Carnot s makinasnn verimi TH arttka veya TL azaldka artacaktr.

nk, TL azaldka evreye verilen s miktar da azalacak ve TL sfra
yaklarken Carnot verimi de 1e yaklaacaktr.
Gerek bir s makinasnn verimi, makinaya snn mmkn olan en yksek
scaklkta verilmesiyle (malzeme dayanmyla snrl) ve makinadan snn
mmkn olan en dk scaklkta atlmasyla (akarsular, gller ve atmosfer
scakl gibi souk ortam scaklklaryla snrl), en yksek deerine ulalabilir.

RNEK
Carnot s makinas, 652 Cdeki yksek scaklkl bir kaynaktan evrim bana 500 kJ enerji
almakta ve 30 Cdeki dk scaklkl bir kuyuya s vermektedir.
(a) Bu Carnot makinasnn sl verimini ve
(b) Kuyuya bir evrim bana atlan s miktarn belirleyiniz.
(a) Carnot s makinas tersinir bir s makinasdr ve verimi
(b) Bu tersinir s makinasyla atlan QL ss
Bu Carnot s makinas, her evrim iin ald 500 kJ sl

enerjinin 164 kJn dk scaklkl bir kuyuya atmaktadr.

Enerjinin Nitelii
nceki problemde Carnot s makinas, 925 K scaklktaki bir kaynaktan s alp
bu snn % 67.2sini ie dntrmekte ve geri kalann 303 K scaklndaki bir
kuyuya vermektedir. Kuyu scakl, sabit tutulsayd sl verim;
, sdan daha deerli bir enerji trdr.
nk, snn bir blm ie dntrlebilirken, iin
tamam sya dntrlebilmektedir.
Yksek scaklktaki sl enerjinin daha

byk blm ie dntrlebilmektedir.
Bu nedenle daha yksek scaklktaki enerji
daha nitelikli enerji anlamna gelmektedir.

CARNOT SOUTMA MAKNES VE ISI POMPASI

Tersinir veya tersinmez olsun, bir soutma
makinasnn veya s pompasnn etkinlik
katsays:
Tersinir soutma makinalar ve s

pompalar iin COP bantlar
Hibir soutma makinesi ayn scaklk

snrlar arasnda alan tersinir bir
soutma makinesinden daha yksek bir
COP deerine sahip olamaz.
Bunlar, TH ve TL scaklk snrlar arasnda
alan bir soutma makinas veya s
pompasnn sahip olabilecei en yksek
40
etkinlik katsays deerleridir.

RNEK
Bir mucit, 25 C scaklktaki bir odada alrken soutulan hacmi 2 C scaklkta tutan ve etkinlik
katsays 13.5 olan bir buzdolab gelitirdiini savunmaktadr. Sizce bu dnce doru olabilir mi?
Bu deer, 2 C scaklktaki bir ortamdan s alp 25 C scaklktaki

ortama s vererek alan bir soutma makinasnn sahip olabilecei
en yksek COP deeridir. ne srlen dncedeki deer bu deerin
stnde olduundan, bu dnce doru deildir.

RNEK
Bir s makinesine kazandan 80 MW s geii olmaktadr. Is makinesinin yakndaki bir akarsuya
atk olarak verdii s ise 50 MW'tr. Is makinesinin net gcn ve sl verimini hesaplayn.

ZET

Birinci yasaya giri

Isl enerji depolar
Is makineleri
Isl verim
kinci kanun: Kelvin-Planck ifadesi
Soutma makineleri ve s pompalar
Etkinlik Katsays (COP)
kinci kanun: Clasius ifadesi
Devridaim makineleri
Tersinir ve tersinmez hal deiimleri
Tersinmezlikler, ten ve Dtan tersinir hal deiimleri
Carnot evrimi
Ters Carnot evrimi
Carnot ilkeleri
Termodinamik scaklk lei
Carnot s makineleri
Enerjinin nitelii
Carnot soutma makinesi ve s pompas

Blm 7
ENTROP
Amalar
Termodinamiin ikinci kanununu hal deiimlerine uygulamak.
kinci yasa verimini lmek iin entropi olarak adlandrlan zellii tanmlamak.
Entropinin art ilkesinin ne olduunu aklamak.
Saf, sktrlamaz maddeler ve mkemmel gazlar iin sz konusu olan hal deiimleri
srasnda ortaya kan entropi deiimlerini hesaplamak.
zantropik hal deiimleri olarak isimlendirilen hal deiimlerini incelemek
Tersinir srekli ak i bantlarn elde etmek.
Srekli akl sistemler zerinde izantropik verimlilikleri gelitirmek.
Entropi dengesini eitli sistemlere tantmak ve uygulamak.
Blm 7:
ENTROP
ENTROP
Clasius eitsizlii
Entropinin Tanm
Sistem Clausius eitsizliinin

gelitirilmesinde hesaba katlr.
3
Clausius eitsizliindeki eit olma durumu tmden

veya iten tersinir evrimler iin, eitsizlik durumu da
tersinmez evrimler iin geerlidir.
Blm 7:
ENTROP
Entropi deiimi belirli iki durum arasnda hal deiimi tersinir

yada tersinmez olsun ayndr.
Entropi sistemin yaygn

bir zeliidir.
Hacmin (bir zeliin)
evrim srasndaki net
deiimi daima sfrdr
zel Durum: zotermal ten Tersinir Is Geii iin Hal Deiimleri
Bu eitlik zellikle sl enerji depolarnn entropi

deiimlerini belirlemek iin yararldr.
4
evrim zerinde integrali

sfr olan bir byklk yer
vardr (hacim gibi bir zelik)
Blm 7:
ENTROP
rnek 71
Bir piston-silindir dzenei 300 K scaklndaki suya ait sv-buhar karm iermektedir. Sabit
basntaki hal deiimi srasnda, suya 750 kJ deerinde bir s geii olmaktadr. Is geiinden
dolay silindir iindeki svnn bir ksm buharlamaktadr. Bu hal deiimi iin sudaki entropi
deiimini hesaplaynz.
Kabuller Hal deiimi srasnda sistem snrlar iinde tersinmezlik yoktur.
Sistemin entropi deiimi pozitifdir. nk s geii sisteme dorudur.
Blm 7:
ENTROP
ENTROPNN ARTII LKES
Bir evrim tersinir yada tersinmez

bir hal deiiminden ibarettir.
Eitlik iten tersinir hal deiimleri,

eitsizlik ise tersinmez hal deiimleri iin
geerlidir.
Tersinmez bir hal deiimi srasnda bir miktar entropi retilir veya var edilir, entropi retimi
tmyle tersinmezlikler ile ilgilidir.
Entropi retimi Sretim ifadesi her zaman sfr veya pozitif bir deerdir.
Bir sistemin entropisi bir hal deiimi srasnda azalabilir mi?
6
Blm 7:
ENTROP
Ayrk bir sistemin entropi deiimi onun

bileenlerinin entropi deiimlerinin
toplamdr ve asla sfrdan daha az olamaz.
Bir sistem ve onun evresindekiler
ayrk bir sistemi oluturur.
Entropinin art ilkesi
Blm 7:
ENTROP
Entropi zerine Baz Yorumlar

1. Hal deiimleri herhangi bir ynde deil,
sadece belirli bir ynde gerekleebilir. Hal
deiimi, entropinin art ilkesi ile uyumlu
ynde ilerlemek zorundadr. Yani hal deiimi
srasnda Sretim 0 olmaldr. Bu ilkeyi
salamayan bir hal deiimi gerekleemez.
2. Entropi korunumu sz konusu deildir, bu
nedenle entropinin korunumu ilkesi diye bir
kavram yoktur. Entropi, sadece ideal bir durum
olan tersinir hal deiimleri srasnda korunur
ve gerek btn hal deiimleri srasnda artar.
Bir sistemin entropi deiimi negatif olabilir

ama entropi retimi negatif olamaz.
3. Tersinmezliklerin varl mhendislik

sistemlerinin verimlerini azaltr ve entropi
retimi hal deiimi srasnda grlen
tersinmezliklerin bir lsdr. Ayn zamanda,
mhendislik sistemlerinin verimlerini saptamak
iin bir kriter olarak da kullanlr.
Blm 7:
ENTROP
rnek 72
800 K scaklktaki bir s kaynandan (a) 500 K ve (b) 750 K scaklndaki s kuyusuna 2000 kJ
deerinde s geii (kayb) olmaktadr. Hangi s geii ileminin daha tersinmez olduunu
belirleyiniz.
(a) 500 K scaklndaki s kuyusuna olan s geii ilemi iin,
(b) Ayn ilemler 750 K scaklndaki s kuyusu iin tekrarlanrsa,
Is geii iin toplam entropi deiimi daha azdr, bu nedenle tersinmezlik daha azdr, nk sl enerji
depolar arasndaki scaklk fark daha kktr. Bu hal deiimleriyle ilgili tersinmezlikler iki sl enerji
deposu arasnda bir Carnot s makinesini altrarak yokedilebilir, bu durumda Stop= 0 olur.
9
Blm 7:
ENTROP
SAF MADDELERN ENTROP DEM

Entropi bir zeliktir ve bu nedenle bir
sistemin entropisinin deeri, sistemin
durumu sabit olduunda sabittir.
Su iin T-s diyagram
Entropi deiimi
Saf maddelerin entropileri tablolardan
belirlenir (dier zelikleri gibi).
10
Blm 7:
ENTROP
rnek 73
Sabit hacimli kapal bir kapta balangta 20 C scaklk ve 140 kPa
basnta 5 kg soutucu akkan-12 bulunmaktadr. Daha sonra soutucu
akkandan basnc 100 kPa olana kadar s ekilmekte ve bu arada
soutucu akkan bir dner kanatla kartrlmaktadr. Bu hal deiimi
srasnda soutucu akkan-134a'nin entropi deiimini hesaplayn.
11
Blm 7:
ENTROP
rnek 74
Bir piston-silindir dzeneinde balangta 5 kPa basn ve 20C scaklkta 1.5
kg su bulunmaktadr. Daha sonra su sabit basnta stlmakta ve hal deiimi
srasnda suya 4000 kJ s geii olmaktadr. Suyun entropi deiimini
hesaplaynz.
12
Blm 7:
ENTROP
ZANTROPK HAL DEMLER

Bir hal deiimi srasnda entropi sabit kalyorsa, bu hal deiimine izantropik hal
deiimi olarak isim verilir.
ten tersinir ve adyabatik

(izantropik) bir hal deiimi srasnda
entropi sabit kalr.
13
T-s diyagramnda izantropik hal deiimi dikey bir

doru gibi grnr.
Blm 7:
ENTROP
rnek 75
Su buhar srekli akl adyabatik bir trbine 5 MPa basn ve 450 C
scaklkta girmekte ve 1.4 MPa basnta kmaktadr. Akn tersinir,
kinetik ve potansiyel enerji deiimlerinin ihmal edilebilir olduunu
kabul ederek, trbindeki ak srasnda buharn birim ktlesi
tarafndan yaplan ii hesaplayn.
14
Blm 7:
ENTROP
ENTROP EREN ZELK DYAGRAMLARI
T-S diyagramnda hal deiimi erisi altnda

kalan alan iten tersinir hal deiimleri iin
s geiini gsterir.
15
Mollier diyagram: h-s diyagram
Blm 7:
ENTROP
Srekli akl adyabatik sistemler iin,

h-s diyagramnda dikey uzunluk h iin bir lsdr
ve yatay uzunluk s tersinmezliklerin bir lsdr.
16
Blm 7:
ENTROP
rnek 76
Carnot evrimini T-s diyagram zerinde gsterin ve evrime verilen sy (QH), evrimden alnan
sy (QL) ve evrimin net iini (Wnet,kan) gsteren alanlar bu diyagram zerinde belirtiniz.
T-s diyagraminda, tersinir hal deiimi erisi altnda

kalan alan bu hal deiimi srasndaki s geiini
gsterir.
Bylece A12B alan QHyi, A43B alan ise QLyi
gstermektedir.
Bu iki alan arasndaki fark (koyu renk ile gsterilen
alan) ise net itir nk,
evrimin hal deiimi erisi iinde kalan alan, (1234 alan) net ii gstermektedir.
Net iin ayn zamanda P-V diyagramnda evrimin hal deiimi erisi iinde kalan alan olduu
bilinmelidir.
17
Blm 7:
ENTROP
ENTROP NEDR?
Boltzmann bants
Sfr mutlak scaklkta saf kristal madde

mkemmel dzendedir ve entropisi sfrdr.
(termodinamiin nc yasas)
Bir maddenin molekler dzensizliinin

(entropi) seviyesi o erirken yada
buharlarken artar.
18
Dzensiz enerji ne kadar byk olursa olsun, ok

yararl bir etki yaratamaz.
Blm 7:
ENTROP
Bir gazda yaplan dnen pervane ii gazn dzensizlik seviyesini

(entropi) artrr, ve bylece enerji bu hal deiimi srasnda azalr.
Srtnmenin yokluunda dnen bir mil

tarafndan bir arln kaldrlmas
herhangi bir dzensizlik (entropi)
yaratmaz, ve bylece enerji bu hal
deiimi srasnda azalmaz.
19
Is transferi srasnda net entropi artar.(souk yzeyin entropi

art scak yzeyin entropi azalmasndan daha fazladr.)
Blm 7:
ENTROP
T ds BAINTILARI
birinci T ds denklemi veya Gibbs denklemi
kinci T ds denklemi
T ds bantlar hem tersinir hemde

tersinmez ilemler iin ve hem kapal
hemde ak sistemler iin geerlidir.
20
Dier zelik terimlerinde entropideki

diferansiyel deiimler
Blm 7:
ENTROP
SIVI VE KATILARIN ENTROP DEM

Sv ve katlar yaklak olarak sktrlamaz madde kabul edilebilirler. nk sv ve
katlarn zgl hacimleri, bir hal deiimi srasnda neredeyse sabit kalmaktadr.
sv ve katlar iin 0 olduundan
Sktrlamaz bir maddenin izantropik hal deiimi iin
21
Blm 7:
ENTROP
rnek 77
Sv metan, genellikle eitli kriyojenik uygulamalarda kullanlr. Metann kritik scakl 191 K (veya 82 C) deerindedir ve bundan dolay metan sv fazda tutmak iin 191 K scaklnn altnda
korumak gereklidir. eitli scaklk ve basnlardaki sv metann zelikleri Tablo 7-1 ile verilmitir.
110 K scaklk ve 1 MPa basntan, 120 K scaklk ve 5 MPa basnca hal deitiren sv metann
entropi deiimini, (a) metann gerek verilerini kullanarak, (b) sktrlamaz madde kabul altnda
yaklak olarak hesaplaynz. kinci durumun ierdii hata miktar nedir?
(a) lemler, sv metann birim ktlesi iin yaplacaktr. Metann ilk ve son haline ait entropi deerleri;
(b) Sv metann entropi deiimi, sktrlamaz madde kabul altnda;
22
Blm 7:
ENTROP
rnek 78
Bir dondurucu eriyik retim tesisinde 115 K scaklk ve 5 MPa
basnta 0.280 m3/s debide sv metan gaz elde edilmektedir. Bu
ilem, sv metan gaznn basncn 1 MPa deerine drmeyi
gerektirmektedir ve bu bir ksma ilemi ile metan gazn dk
direnli bir dzenekten, rnein bir vanadan geirerek
gerekletirilebilir. Ksa bir sre nce ie alnan bir mhendis,
basnc 1 MPa deerine drrken yine de g retmeye devam
etmek iin, akl vana ile ksmak yerine bir trbin kullanmay nerir.
Tablo 7-1 ile verilen verileri kullanarak, byle bir trbin ile
retilebilecek en fazla g miktarn hesaplaynz. Ayn zamanda,
trbin srekli olarak alyor (8760 h/yl) ve firma elektrik bedeli
olarak 0.075 $/kW dyor ise, bu trbininin elektrik kullanma
maliyetinde, firma iin ne kadar tasarruf salayacan belirleyiniz.
23
Blm 7:
ENTROP
Bir trbin-jeneratr ikilisi bu potansiyelin %80inden yararlanabilir ve 900 kWdan daha fazla
g retebilir ve firma iin ylda 600000 $dan daha fazla tasarruf salayabilir.
Ayn zamanda metan, bu rnekte olduu gibi sktrlabilir bir madde olarak kabul edilirse
scakl, trbindeki izantropik geniflleme ilemi srasnda 115 Kde sabit kalmayp 113.9 Kne
(1.1 Klik bir d) decektir. Metann scakl, ksma ilemi srasnda ise, 16.6 Kne
ykselecektir (1.6 Klk bir art).
24
Blm 7:
ENTROP
MKEMMEL GAZLARIN ENTROP DEM

Birinci T ds bantsndan
25
kinci T ds bantsndan
Blm 7:
ENTROP
Sabit zgl Islar (Yaklak zm)
deal gazn birim molu iin entropi deiimleri
Sabit zgl slar varsaym altnda, zgl slarn baz

ortalama deerlerde sabit olduu varsaylr.
26
Blm 7:
ENTROP
Deiken zgl Islar (Tam zm)

Mutlak sfr scakl referans noktas olarak seeriz ve s fonksiyonu tanmlarz :
Birim ktle temelinde
Birim mol temelinde
27
deal bir gazn entropisi hem T

hemde P ye baldr. Fonksiyon
s entropinin yanlzca scaklkla
deiimine baldr.
Blm 7:
ENTROP
rnek 79
Hava, 100 kPa basn ve 17 C scaklktan, 600 kPa ve 57 C scakla
sktrlmaktadr. Sktrma ilemi srasnda havann entropi deiimini,
(a) hava tablosundaki zelik deerlerini kullanarak,
(b) ortalama zgl slar kullanarak hesaplaynz.
(a) hava tablosundaki zelik deerlerini kullanarak,
(b) Ortalama scaklk olan 37 C deerindeki -sabit kabul edilmi- cp deeri kullanlarak,
28
Blm 7:
ENTROP
Sabit zgl Islar (Yaklak zm)

Mkemmel Gazlarn zantropik Hal Deiimleri
deal gazn izantropik bantlar yalnzca

ideal gazlarn hal deiimleri iin geerlidir.
29
Blm 7:
ENTROP
Mkemmel Gazlarn zantropik Hal Deiimleri

Deiken zgl Islar (Tam zm)
Bal Basn ve Bal zgl Hacim
exp(s/R) bal basn Pr dir.
T/Pr Bal zgl Hacim vr dir.
30
Blm 7:
ENTROP
rnek 710
22 C scaklktaki ve 95 kPa basntaki hava, tersinir ve adyabatik olarak bir araba motoru iinde
sktrlmaktadr. Piston-silindir dzeneinin sktrma oran V1/V2 = 8 olduuna gre, havann son
haldeki scakln hesaplaynz.
Bu hal deiimi srasnda scaklk 367.7 C ykselmektedir.

kinci zm
31
Blm 7:
ENTROP
rnek 711
Helyum gaz adyabatik bir kompresre 100 kPa basn ve 10 C scaklkta girmekte ve tersinir bir
hal deiimi ile 160 C scakla sktrlmaktadr. Helyumun k basncn hesaplaynz.
Kabuller Verilen koullarda helyum

mkemmel gaz kabul edilebilir Bu
nedenle mkemmel gazlar iin
gelitirilen izantropik bantlar
uygulanabilir.
32
Blm 7:
ENTROP
TERSNR SREKL AKI

Daha geni zgl hacim, srekli akl
bir sistem tarafndan daha byk i
retir (yada tketir).
Kinetik ve potansiyel enerjiler nemsiz olduunda
Bir svnn bir borudaki srekli ak gibi, i etkileiminin olmad

bir sistemde, i terimi sfrdr (Bernoulli eitlii):
33
Srekli akl ve kapal

sistemler iin tersinir i
bants
Blm 7:
ENTROP
rnek 712
Buhar 100 kPa basntan 1 MPa basnca srekli akl bir sistemde izantropik olarak sktrmak
iin gerekli ii, buharn ilk halde (a) doymu sv ve (b) doymu buhar olduunu kabul ederek
hesaplaynz.
Kabuller 1 Srekli alma koullar vardr.
2 Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal,
3 Hal deiiminin izantropik olduu verilmitir.
(a) Buhar balangta doymu sv halindedir ve zgl hacmi;
34
Blm 7:
ENTROP
(b) Doymu buhar kabulyle i;
Ayn basn snrlar arasnda buhar fazndaki buhar sktrmak, sv fazndaki sktrmaya
oranla 500 kat daha fazla i gerektirmektedir.
35
Blm 7:
ENTROP
Srekli Akl Dzeneklerde En Uygun Etkileiminin Tersinir Bir Hal

Deiimi Srasnda Gerekletiinin Kantlanmas
Is girii ve i k pozitif alndnda:
Tersinir bir trbin, tersinmez

olandan her ikiside ayn son durum
arasndalarsa daha fazla i verir.
Bylece, trbin gibi i yapan makinalarda hal deiimleri tersinir olduu zaman
daha ok i yaplr, pompa veya kompresr gibi i gerektiren makinalarda hal
deiimleri tersinir olduu zaman daha az i gerekir.
36
Blm 7:
ENTROP
KOMPRESR NN EN AZA NDRLMES

Kinetik ve potansiyel enerjiler nemsiz olduunda
zantropik (Pvk = sabit):
Politropik (Pvn = sabit):
zotermal (Pv = sabit):

Ayn basn limitleri arasnda zantropik,
politropik ve izotermal kompresyon iinin
P-v diyagram
Adyabatik sktrma (Pvk = sabit) en fazla ii gerektirir ve izotermal sktrma

(T = sabit) ise en az gerektirir. Neden?
37
Blm 7:
ENTROP
Ara Soutmal Kademeli Sktrma
Gaz birka kademede

sktrlr ve kademelerin
arasnda ara soutucu ad
verilen bir s
deitiricisinden geirilerek
soutulur.
ki kademeli kompresyon srasnda en az i iin, her iki kademenin

basn oranlarnn eit olmas gerekmektedir.
38
Blm 7:
ENTROP
rnek 713
Hava srekli akl, tersinir bir kompresrde 100 kPa basn ve 300 K scaklktan, 900 kPa basnca
sktrlmaktadr. Akkann birim ktlesi iin sktrma iini, sktrmann (a) k=1.4 olmak zere
izantropik, (b) n=1.3 olmak zere politropik, (c) izotermal ve (d) poIitropik s 1.3 olmak zere
tersinir, iki kademeli ve ara soutmal durum iin hesaplaynz.
(a) k=1.4 olmak zere izantropik sktrma:
(b) n=1.3 olmak zere politropik sktrma:
(c) zotermal sktrma:
39
Blm 7:
ENTROP
(d) Tersinir iki kademeli ve ara soutmal sktrma (n=1.3): Bu durumda her iki kademedeki basn oran
eit olmaktadr;
zotermal sktrma en az ii ve izantropik sktrma ise en ok ii gerektirmektedir. ki

kademeli politropik sktrma kullanld zaman kompresr ii azalmaktadr. Kademe
says arttka, kompresr ii izotermal sktrma iin bulunan deere yaklaacaktr.
40
Blm 7:
ENTROP
SREKL AKILI DZENEKLERN ZANTROPK VERMLER

zantropik ilemler tersinmezlik
gerektirmez ve adyabatik dzenekler iin
ideal model vazifesini grrler.
Trbinin izantropik verimi
Adyabatik bir trbinin izantropik ve gerek hal

deiimi iin h-s diyagram.
41
Blm 7:
ENTROP
rnek 714
Buhar, srekli akl bir adyabatik trbine 3 MPa basn ve 400 C
scaklkta girmekte, 50 kPa basn ve 100C scaklkta kmaktadr.
Trbinin gc 2MW olup (a) Trbinin izantropik verimini, (b) Trbinde akan
buharnn ktlesel debisini hesaplaynz.
Kabuller 1 Srekli alma koullar vardr. 2 Kinetik ve potansiyel

enerji deiimleri ihmal edilmitir. 3 Trbin adyabatiktir.
(a) Trbinin izantropik verimi
42
Blm 7:
ENTROP
(b) Trbinde akan buharnn ktlesel debisi
43
Blm 7:
ENTROP
Kompresrler ve Pompalarn zantropik Verimleri
Kinetik ve potansiyel
enerjiler ihmal ise;
Pompa iin
zotermal verim
Kompresrler i girdisini en
aza indirgemek iin bazen
isteyerek soutulurlar.
Adyabatik bir kompresrn

izantropik ve gerek hal deiimi
iin h-s diyagram.
Adyabatik olmayan bir kompresr iin izantropik verimi

kullanabilir misiniz?
Adyabatik bir kompresr iin izotermal verimi kullanabilir
misiniz?
44
Blm 7:
ENTROP
rnek 715
Hava, adyabatik kompresrde 100 kPa basn, 12C scaklktan 800 kPa
basnca sktrlmaktadr. Havann ktlesel debisi 0.2 kg/s deerindedir ve
kompresrn izantropik verimi %80 olarak alnabilir. (a) Havann k
scakln ve (b) kompresr altrmak iin gerekli giri gcn
hesaplaynz.
Kabuller 1 Srekli alma koullar vardr. 2 Hava mkemmel gazdr. 3
Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilmitir. 4 Trbin adyabatiktir.
(a) Havann k scakl
45
Blm 7:
ENTROP
(b) kompresr altrmak iin gerekli giri g
Kompresrn giri gc hesaplanrken h2s deil h2a deeri kullanld nk kompresr

kndaki havann gerek entalpi deeri h2a dr. ise havann izantropik hal deiimi
sonunda elde edilen sanal bir deerdir.
46
Blm 7:
ENTROP
Llelerin zantropik Verimi
Lleye giri hznn lleden k hzna oranla ok

kk olduu kabul edilirse, enerji dengesi
Adyabatik bir llenin izantropik ve gerek

hal deiimi iin h-s diyagram.
Bir maddenin gerek bir lleden daha yksek scaklkta

(bylece daha dk hzda) ayrlmas srtnmenin bir
sonucudur.
47
Blm 7:
ENTROP
rnek 716
200 kPa basnta ve 950 K scaklkta hava, dk hzda bir
adyabatik lleye girmekte ve 80 kPa basnca dmektedir.
Llenin adyabatik verimi % 92 olduuna gre, (a) olabilecek en
yksek k hzn, (b) k scakln ve (c) k hzn
hesaplaynz. Hava iin zgl slar sabit kabul ediniz
(a) En yksek k hz,
48
Blm 7:
ENTROP
(b) k scakln
(c) Havann gerek k hz, izantropik lle verimi tanmndan bulunur:
49
Blm 7:
ENTROP
ENTROP DENGES
Bir sistemin entropi deiimi, Ssystem
Sistemin zelikleri kararl olmadnda
Bir sistem iin enerji ve entropi dengeleri

50
Blm 7:
ENTROP
Entropi Geiinin Mekanizmalar, Sin ve Sout

1 Is Geii
Is geii tarafndan entropi geii:
tarafndan entropi geii:

Is geiine daima Q/T miktarnda entropi
transferi tarafndan elik edilir, orada snr
scakl T dir.
sistem snrlarnsan geerken entropi elik etmez.

Fakat i enerjinin daha az yararl formunda iken sistem
iinde entropi retilebilir.
51
Blm 7:
ENTROP
Entropi Geiinin Mekanizmalar, Sin ve Sout

2 Ktle Ak
Ktle tarafndan entropi geii:
Hal deiimi esnasnda ktlenin zelii deitiinde,
Ktle enerji olduu kadar entropi de ierir, ve bylece

sisteme yada sistemden ktle akna enerji ve entropi
geii tarafndan elik edilir.
52
Blm 7:
ENTROP
Entropi retimi, Sretim
Sistem snrlar dndaki entropi retimi

sistem ve onun yakn evresini ieren
geniletilmi bir sistemde bir entropi
dengesinin yazlmas ile izah edilebilir.
Genel bir sistem iin entropi gei mekanizmas
53
Blm 7:
ENTROP
Kapal Sistemler
54
Blm 7:
ENTROP
Kontrol Hacimleri
Bir hal deiimi srasnda kontrol hacmi iindeki entropi deiimi

miktar; s geii ile kontrol hacmi snrnda gerekleen entropi
geiinin miktar ve kontrol hacmi iine ktle akl ile entropi
geiinin net miktar ile tersinmezliklerin bir sonucu olarak kontrol
hacmi iindeki entropi retimi miktarnn toplamna eittir.
Bir kontrol hacminin

entropi deiimi s
transferi kadar ktle
aknn bir sonucudur.
Bir maddenin entropisi tek-akl, adyabatik, srekli akl dzeneklerin

iinden akarken daima artar (yada tersinir bir hal deiimi durumunda sabit
kalr).
55
Blm 7:
ENTROP
rnek 717
Bir evin 30 cm kalnlndaki 5 m x 7 mlik tula duvarnn iinden srekli s getiini dflnnz.
D scakln 0C olduu bir gnde, ev 27C scaklkta tutulmaktadr. Tula duvarn i ve d
yzeylerinin scaklklar sras ile 20C ve 5C olarak llm olup, duvar boyunca s geii 1035
W deerindedir. Duvar iindeki entropi retim miktarn ve bu s gei sreci ile birlikte gerekleen
toplam entropi retim miktarn hesaplaynz.
Havann durumu, hal deiimi boyunca hibir noktada deimediinden bu geniletimi

sistemin entropi deiiminin de sfr olduuna dikkat edilmelidir. ki entropi retimi
arasndaki fark 0.150 W/K olup bu, duvarn her iki tarafndaki hava katmanlarnda retilen
entropiyi temsil eder. Bu olgudaki entropi retimi, tamamen sonlu bir scaklk fark boyunca
gerekleen tersinmez s geiine baldr.
56
Blm 7:
ENTROP
rnek 718
7 MPa basn ve 450C scaklndaki buhar, srekli akl hal
deiimi srasnda, bir vanada 3 MPa basncna kadar kslyor.
Bu hal deiimi srasnda meydana gelen entropi retimini
hesaplaynz ve entropinin art ilkesinin salanpsalanmadn irdeleyiniz.
Kabuller 1 Hibir noktada zamanla deiim olmadndan bu srekli akl hal deiimidir ve
dolays ile mKH= 0, EKH=0 ve SKH=0 olur. 2 Vanaya doru ya da vanadan dar doru olan s
deiimi ihmal edilebilir. 3 Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilebilir.
Giri durumundan son basnca kslana kadar buharn birim ktle bana entopi retimi
pozitif olduundan, bu hal deiimi boyunca entropinin art ilkesi aka salanmtr.
57
Blm 7:
ENTROP
rnek 719
50 kg arlnda 500 K scaklktaki bir demir kle, 285 K
scaklndaki geni bir gle braklmtr. Demir kle belli bir sre
sonra gl suyu ile sl dengeye ulamtr. Demir iin ortalama zgl
sy 0.45 kJ/kg K kabul ederek (a) demir klenin entropi deiimini,
(b) gl suyunun entropi deiimini ve (c) bu hal deiimi srasnda
retilen entropiyi hesaplaynz.
(a) Demir kleyi sktrlamaz bir maddeye benzetirsek, entropi deiimi;
(b) gl suyunun entropi deiimi
58
Blm 7:
ENTROP
(c) bu hal deiimi srasnda retilen entropi
59
Blm 7:
ENTROP
rnek 720
200 kPa basn ve 10C scaklk ve 150 kg/dak debideki su,
bir kartrma odasnda 200 kPa basn ve 150 C
scaklktaki buhar ile srekli olarak kartrlmaktadr.
Karm oday, 200 kPa ve 70C scaklkta terk etmi ve
evredeki 20C scaklktaki havaya 190 kJ/d deerinde s
kaybedilmitir. Kinetik, potansiyel enerji deiimlerini ihmal
ederek bu hal deiimi srasndaki entropi retim miktarn
hesaplaynz.
60
Blm 7:
ENTROP
61
Blm 7:
ENTROP
Is Geii ile Birlikte Gerekleen Entropi retimi
Sonlu scaklk farknda s geii srasnda entropi retiminin grafiksel gsterimi
62
Blm 7:
ENTROP
zet

63
Entropi
Entropinin Art lkesi
Entropi zerine baz yorumlar
Saf maddelerin entropi deiimi
zantropik hal deiimleri
Entropi ieren zelik diyagramlar
Entropi nedir?
T ds bantlar
Kat ve svlarn entropi deiimi
deal gazlarn entropi deiimi
Tersinir srekli ak ii
Kompresr iinin azaltlmas
Srekli akl dzeneklerin izantropik verimleri
Entropi dengesi
Blm 7:
ENTROP
Blm 8
EKSERJ: POTANSYELNN
BR LS
zet
Termodinamiin ikinci yasas nda, mhendislik

verimlerini veya etkinliklerini incelemek.
Belirli bir evrede verilen bir halde bulunan sistemden elde edilebilecek en
fazla yararl i olan ekserjiyi (kullanlabilirlik) tanmlamak.
Bir sistem, iki belirli hal arasnda bir hal deiimi geirirken, elde edilebilen
en fazla yararl i olan tersinir ii tanmlamak.
Tersinmezliklerin bir sonucu olarak, hal deiimi srasndaki harcanm i

potansiyeli olan tersinmezlii tanmlamak.
kinci yasa verimlilii terimini tanmlamak.
Ekserji dengesi ilikisini gelitirmek.
Ekserji dengesini kapal sistemlere ve kontrol hacimlerine uygulamak.
dzeneklerinin
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
iin Ktle ve EnerjiBR
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
81 EKSERJ: ENERJNN POTANSYEL

Belirli bir halde ve miktardaki enerjinin yararl i potansiyeli zeliine kullanlabilirlik
veya kullanlabilir enerji diye de bilinen ekserji denir.
Bir sistemin l halde olmas, evresi ile termodinamik dengede bulunmas
anlamna gelir.
evresiyle dengede bulunan bir sistem

l haldedir.
l haldeyken sistemden elde

edilebilecek yararl i potansiyeli
(kullanlabilirlik) sfrdr.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Bir sistem, belirli bir balang halinden, evresinin haline, yani l hale getii
bir tersinir hal deiimi geirdiinde, o sistemden en fazla i elde edilecei
sonucuna varrz.
Bu, belirli bir haldeki sistemin yararl i potansiyelini temsil etmektedir ve ekserji
olarak adlandrlr.
Ekserji Herhangi bir termodinamik yasasna kar gelmeden, bir
dzenein verebilecei iin miktarndaki st snr temsil etmektedir.
Scak bir patatesin yakn evresi, basite

patatesin yaknndaki havann scaklk
erilerinin blgesidir.
4
Atmosfer ok miktarda enerji ierir, fakat

kullanlabilirlii sfrdr.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Kinetik ve Potansiyel Enerji ile ilgili Ekserji ( Potansiyeli)

Potansiyel enerjinin ekserjisi:
Kinetik enerjinin ekserjisi:
Potansiyel enerjinin i potansiyeli yada ekserjisi,

potansiyel enerjinin kendisine eittir.
Kinetik ve potansiyel
enerjilerin ekserjileri
kendilerine eittir ve
tamamen i iin
kullanlabilirler.
Kullanlamayan enerji,
enerjinin tersinir bir s
makinesiyle bile ie
dntrlemeyen
blmdr.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 81
ekilde verilen ve 12 m apnda dner kanad olan bir rzgar trbini,
rzgarn srekli olarak ortalama 10 m/s hz ile estii bir blgede kurulmak
istenmektedir. Rzgar trbini tarafndan retilebilecek en fazla gc
hesaplaynz.
Kabuller Hava, 1 atm basn ve 25C scaklkta standart koullardadr
ve bu koullardaki havann younluu 1.18 kg/m3 deerinde alnabilir.
Rzgar trbinlerinin dnm verimi %25 kabul edilirse, 16.7 kW elektrik retebilecektir..
En fazla g iin, bir rzgar trbininin en yksek verimlilii, %59 civarndadr. Uygulamada,
gerek verimlilik %20 ile %40 arasnda deimekte ve pek ok rzgar trbini iin %35
civarnda olmaktadr.
6
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 82
Srekli olarak 1100 K scaklkta ve 3000 kW gte s geili yapabilen bir byk frn ele alnz ve
s geili ile ilgili ekserji ak akmn hesaplaynz. evre scakl 25C deerinde alnabilir.
Tersinir s makinasnn sl verimi
Frndan olan s geiinin %27.1 kadarnn i yapmak iin kullanlamayaca gznne

alnmaldr. Enerjinin ie dntrlemeyen bu blmne kullanlamayan enerji ad verilir.
Kullanlamayan enerji, belirli bir haldeki sistemin toplam enerjisi ile bu enerjinin ekserjisi
arasndaki farktr.
7
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
TERSNR VE TERSNMEZLK
Tersinir i Wtr: Bir sistem belirli bir balang hali ve son hal arasnda bir hal
deiimi geirdiinde, retilebilen yararl iin en fazla miktar (veya salanmas
gereken en az i) olarak tanmlanr.
Sabit hacimli sistemlerde gerek ve

yararl iler ayndr (Wy = W).
8
Kapal bir sistemin genilemesi

srasnda evre havay itmek iin bir
miktar i (Wevre) yaplr.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
evre ii Wevre
Yararl i Wy
Tersinmezlik
Tersinir ile gerek yaral i
arasndaki fark tersinmezliktir.
Tersinmezlik, harcanm i potansiyeli veya i yapmak iin kaybedilmi frsat olarak

grlebilir. ie dntrlebilecei halde dntrlmemi olan enerjiyi temsil eder.
Bir hal deiimiyle ilgili tersinmezlik ne kadar kk olursa, retilecek i (ya da
tketilecek i) o kadar byk olur. Bir sistemin etkinlii, kendisiyle ilgili olan
tersinmezliin en aza indirilmesiyle gelitirilebilir.
9
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 83
ekilde gsterilen s makinesi 1200 K scaklktaki bir kaynaktan s
almakta ve 300 K scaklktaki bir ortama s vermektedir. Scak kaynaktan
s makinesine geen s 500 kJ/s olup, s makinesinin gc 180 kW'tr.
Bu makineden birim zamanda elde edilebilen tersinir ii ve birim zamanda
oluan tersinmezlii hesaplayn.
zm Bu makineden birim zamanda elde edilebilecek tersinir i, ayn
scaklk snrlar arasnda alan tersinir bir s makinesinin, rnein bir
Carnot makinesinin retecei gtr. Bu deer tersinir s makinesi
evrimi iin sl verim tanmndan kolaylkla hesaplanabilir:
Bu sonu, gerek evrimde 195 kW deerinde bir g potansiyelinin tersinmezlikler

nedeniyle kaybolduunu gstermektedir. Dk scaklktaki sl enerji deposuna geen
500-375 = 125 kW snn ie dntrlmesi zaten olanakszdr ve tersinmezlik
saylmamas gerekir.
10
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 84
500 kg ktlesi olan bir demir kle balangta 200 C scaklkta olup, daha
sonra s geii sonucu 27 C scaklktaki evre havayla sl dengeye
gelmektedir. Bu hal deiimi iin tersinir ii ve tersinmezlii hesaplayn.
Bu hal deiimi iin tersinmezlik,

tersinmezlik tanmndan;
11
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 85
rnek 8-4 ile verilen demir kle, d scakln 5C olduu bir
gnde, bir binay 27C scaklkta tutmak iin kullanlacaktr. Demir
klenin 27C scakla kadar soumas srasnda, binaya
verilebilecek en fazla s miktarn hesaplaynz.
Baka bir deyile, s pompas i olarak tkettii miktarn 13.6 katn binaya s olarak
verebilir. Bu durumda s pompas 8191 kJ i tketir ve i ortama 8191 x 13.6 = 111398 kJ
s verir. Bylece scak demir klesinin binann i ortamna,
Tersinir s makinas demir kleyle binann i ortam yerine, demir klenin scakl 27C
olana kadar, demir kleyle d ortam arasnda altrlsayd sonu ne olurdu? Binann i
ortamna verilen s yine 142132 kJ deerinde olur muydu? Size bir ipucu: Her iki durumda
da ilk ve son haller ayndr ve tersinmezlik sfrdr.
12
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
KNC YASA VERM, II
ki s makinesinin sl verimleri eit fakat sahip

olabilecekleri en yksek sl verim farkl olabilir.
kinci yasa verimi, bir makinenin sl veriminin

tersinir koullarda sahip olabilecei sl verime
orandr.
13
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
kinci yasa veriminin genel tanm
Tm tersinir makinelerin ikinci yasa

verimi % 100dr.
14
Doal biimde meydana gelen ilemlerin

ikinci yasa verimleri potansiyel enerjinin
hibiri geri kazanlamazsa sfrdr.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 86
Bir satc gazeteye verdii ilanda, evler iin, yzde 100 verimle
alan elektrikli stclar sattn duyurmaktadr. i ortam
scaklnn 21 C, d ortam scaklnn 10 C olduunu kabul
ederek, stclarn ikinci yasa verimini hesaplayn.
u aktr.
zm Satcnn belirttii verimin birinci yasa verimi olduu
Buna gre, tketilen her birim elektrik enerjisi (i) iin i ortama bir
birim enerji (s) verilmektedir. Baka bir deyile, stcnn etkinlik
katsays COP = 1 olmaktadr.
Tersinir bir s pompasnn etkinlik katsays;
Bu deer pek etkileyici deildir. Satc bu deeri grmekten holanmayacaktr.

Elektriin yksek fiyat gznne alnrsa, tketicinin, verimi daha 'az' da olsa bir
doal gaz stcs kullanmas daha kazanl olacaktr.
15
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
BR SSTEMN EKSERJ DEM

Sabit Bir Ktlenin Ekserjisi: Ktle Ak Olmayan Sistemlerin Ekserjisi
Belirli bir durumdaki belirli

bir ktlenin ekserjisi, ktle
evresinin durumuna bir
tersinir hal deiimine
maruz kalrken retilebilen
yararl itir.
Kapal bir sistemin ekserjisi

16
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Birim ktle iin kapal bir sistemin ekserjisi
Kapal bir sistemin ekserji deiimi,
Bir sistemin zelikleri dzenli olmad zaman, sistemin ekserjisi
17
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Souk ortamn ekserjisi ona olan s

geii tarafndan i retilebildiinde,
ayn zamanda pozitif bir niceliktir.
18
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Bir Akkan Akmnn Ekserjisi: Ak (veya Akm) Ekserjisi

Ak enerjisinin ekserjisi
Ak ekserjisi
19
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Bir akkann ekserji deiimi
Ak enerjisi ile ilikili ekserji ak kesitinde sanal bir

piston tarafndan verilen yararl itir.
20
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Enerji ve ekserji ierii

sabit bir ktle iin
akkan akm iin.
21
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 87
200 m3 hacmindeki kapal bir kapta, 1 MPa basn ve 300 K scaklkta
sktrlm hava vardr. evre koullar 100 kPa ve 300 K ise, havadan
salanabilecek i potansiyelini hesaplaynz.
Kabuller 1 Hava mkemmel gazdr nk kritik nokta deerlerine gre
yksek scaklkta ve dk basntadr. 2 Kinetik ve potansiyel enerjiler gz
ard edilmitir.
Sktrlm havann ekserji ierii aada verildii gibi hesaplanabilir:
22
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Ekserji ieriinin deeri ise aada verildii gibidir:
Sistemin i potansiyeli 280525 kJ deerindedir ve verilen evre

koullarnda kaptaki depolanm sktrlm havadan salanabilecek en
fazla yararl i 280525 kJdr.
23
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 88
Soutucu-134a, 0.14 MPa basn ve 10C scaklktan, 0.8 MPa basn ve
50C scakla bir kompresr yardm ile srekli akl olarak skltrlmaktadr.
evre koullarn 20C ve 95 kPa alarak, soutucunun bu hal deiimi
srasndaki ekserji deiimini ve soutucunun her birim ktlesi iin kompresre
salanmas gereken en az i girdisini hesaplaynz.
Kabuller 1 Srekli akl iletme koullar vardr.

2 Kinetik ve potansiyel enerjiler gzard edilmitir.
Soutucunun giri ve k hallerindeki zelikleri
24
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Sktrma ilemi srasndaki soutucunun ekserji deiimi,
Sktrma ilemi srasnda soutucunun ekserji art 38.0 kJ/kg olacaktr.

Bu nedenle, soutucunun ekserjisindeki art, kompresre salanmas gereken en az ie
eittir:
0.8 MPa basn ve 50C scaklkta sktrlm olan soutucu, ayn evre koullarndaki
bir trbin ile tersinir bir biimde 0.14 MPa basn ve -10C scakla geniletilirse, 38.0
kJ/kg deerinde i retilir.
25
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
ISI, VE KTLE LE EKSERJ GE

Is Geii (Q) ile Ekserji Geii
Scaklk sabit deilse
Carnot verimi c=1T0 /T , T scaklndaki bir s

kaynandan geen enerjinin T0 scaklndaki bir
evrede ie dnebilen ksmn gsterir.
26
Sonlu bir scaklk farknda bir s geii

srasnda ekserjinin yok oluu ve geii
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(W) ile Ekserji Geii
Ktle (m) ile Ekserji Geii
Sistemin basnc atmosfer basncnda

sabit kaldnda snr ii ile ilikili yararl
i geii yoktur.
27
Ktle enerji, entropi ve ekserji ierir ve bylece bir

sisteme yada sistemden ktle akna enerji,
entropi ve ekserji geii tarafndan elik edilir.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
EKSERJNN AZALMASI LKES VE EKSERJ YOK OLUU
Bir hal deiimi boyunca ayrk bir sistemin ekserjisi

her zaman azalr olarak veya snrl bir durum olan
tersinir bir hal deiiminde sabit kalr. Baka bir
deyile, ekserji asla artmaz ve gerek bir hal deiimi
srasnda yok olur. Bu ekserjinin azalmas ilkesi olarak
bilinir.
28
Ayrk sistem, ekserjinin azalmas

ilkesinin geliiminde gz nnde
tutulur.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Ekserji Yok Oluu
Yok olan ekserjinin, herhangi bir gerek hal

deiimi iin pozitif bir niceliktir ve tersinir bir hal
deiimi iin sfr olur.
Yok olan ekserji, kaybedilen i potansiyelini
temsil eder ve buna ayn zamanda tersinmezlik
veya kayp i de denir.
Bir sistemin ekserji deiimi
negatif olabilir, fakat ekserji yok
oluu negatif olamaz.
Bir sistemin ekserji deiimi, hal

deiimi, srasnda negatif olabilir mi?
Sistemden onun evresine s transferini dnn.Sistemin ve

evresinin ekserji deiimini nasl karlatrrsnz?
29
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
EKSERJ DENGES: KAPALI SSTEMLER

Bir hal deiimi srasnda
sistemin ekserji deiimi,
sistemin snrndan olan net
ekserji geii ile tersinmezliklerin
sonucu olarak sistemin snrlar
ierisindeki ekserji yok oluu
arasndaki farktr.
Genel, birim ktle iin:
Ekserji geiinin mekanizmas

30
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Birim zaman iin:
Bir sisteme doru olan

s geii ve sistem
tarafndan yaplan i
pozitif nicelikler olarak
alnr.
Is transferi sisteme ve i
sistemden olduunda kapal bir
sistem iin ekserji dengesi
31
Sistem snrlar dndan ekserji yok oluu sistem ve

yakn evresini ieren geniletilmi bir sistemde
yazlan ekserji dengesi tarafndan aklanabilir.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 89
Enerji ve entropi dengelerinden balayarak, kapal bir sistem iin genel ekserji dengesi bantsn
elde ediniz
Yukarda verilen ekserji dengesi bantsnn, enerji ve entropi dengesi

eitliklerinin toplanmas ile elde edildiine ve bu yzden bamsz bir eitlik
olmadna dikkat edilmelidir. Bununla birlikte ekserji analizinde, entropi
dengesi eitlii yerine seimlik olarak ikinci yasa ifadesi kullanlabilir.
32
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 810
Bir binadaki 5 m x 6 m boyutunda ve 30 cm kalnlndaki bir tuladan s
geii olduunu dnelim. D scakln 0C olduu bir gnde binann i
scakln 27Cde tutulmaktadr. Tula duvarn i ve d yzey scaklklar
srasyla 20C ve 5C olarak llmtr ve duvardan s geii 1035 W
deerindedir. Duvardaki ekserji yok oluu akmn ve bu s geii ilemi
ile ilikili olarak toplam ekserji yok oluu akmn hesaplaynz.
33
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 811
Bir piston-silindir dzenei, 1 MPa basn ve 300C scaklkta 0.05 kg buhar iermektedir. Buhar, i
yaparak son hali olan 200 kPa basn ve 150C scakla genilemektedir. Sistemden yakn evreye
olan s kayb, bu hal deiimi sresince 2 kJ olarak tahmin edilmektedir. evrenin scaklnn
T0=25C ve basncnn P0=100 kPa oduunu varsayarak (a) buharn ilk ve son haldeki ekserjisini,
(b) buharn ekserji deiimini, (c) ekserji yok oluunu ve (d) bu hal deiimi iin ikinci yasa
verimliliini hesaplaynz.
(a) Buharn ilk ve son hallerdeki zelikleri
34
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
lk hal X1 ve son hal X2deki sistemin ekserjileri,
(b) Bir hal deiimi, son hal deiimi ile ilk hal deiimindeki ekserjilerin arasndaki farktr:
Hal 1 ve 2 arasndaki tersinir biimde gerekletirilirse, sistem 9.6 kJ deerinde yararl i retir.
35
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(c) Bu hal deiimi srasndaki toplam ekserji yok oluu,
36
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Ekserji yok oluu aada verildii gibi de belirlenebilir:
(d) Buharn ekserjisindeki azalmann, elde edilen ekserji olduu ve yararl i ktsnn geri
kazanlan ekserji olduu dikkate alnrsa, bu sistemin ikinci yasa verimlilii aada verilen
eitlikten belirlenebilir:
Buharn i potansiyelinin %44.8 kadar bu hal deiimi srasnda harcanmaktadr.

37
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 812
Yaltlm kapal bir kapta 20C scaklk ve 150 kPa basnta 0.9 kg hava
bulunmaktadr. Kap iinde bulunan dner kanat, kap iindeki scaklk 55C
scakla artncaya kadar bir d g kaynat ile dndrlyor. evre hava
scakl T0=20C ise, bu hal deiimi iin (a) ekserji yok oluunu ve (b)
tersinir ii hesaplaynz.
Kabuller 1 Hava mkemmel gaz gibi davranr ve zgl slar sabit alnabilir.
2 Kinetik ve potansiyel enerjiler gz ard edilmitir.
3 Kapal kabn hacmi sabittir ve bundan dolay snr ii yoktur.
4 Kap iyi yaltlmtr ve bundan dolay s geii yoktur.
(a) ekserji yok oluu
38
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(b En az i girdisi olan Wtr, giren, tersinir ii gsterir ve ekserji yok oluunun sfra
eitlenmesi ile ekserji dengesinden hesaplanabilir:
Bylece btn tersinmezlikler yok sayldnda, sadece 1.2 kJlk bir i girdisi, bu hal
deiimini baarmak iin yeterli olacaktr.
39
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 813
Balangta scakl 350C olan 5 kg ktlesinde bir demir kle iinde 30C
scaklkta 100 kg su bulunan yaltlm kabn iine braklmaktadr. Kaptan
buharlaan suyun yeniden youarak kaba dndn kabul ederek ve
evre scakln 20C ve basncn 100 kPa alarak, (a) son haldeki denge
scakln, (b) bileik sistemin ilk ve son hallerdeki ekserjisini ve (c) hal
deiimi srasnda yitirilen i potansiyelini hesaplaynz.
Kabuller 1 Su ve demir kle sktrlamaz maddelerdir.
2 Su ve demir kle iin, oda scaklnda sabit zgl slar kullanlabilir.
3 Sistem hareketsizdir ve kinetik ve potansiyel enerji deiimleri sfrdr KE=PE=0.
4 Elektrik, mil veya dier i ekilleri yoktur.
5 Sistem iyi yaltlmltr ve bylece s geii yoktur.
(a) Hal deiimi srasnda sistemden enerji k ve girii yoktur ve enerji dengesinden;
40
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(b) bileik sistemin ilk ve son hallerdeki ekserjisi
lk hal iin ekserjiler
41
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Benzer ekilde, son haldeki ekserjiler
(c) hal deiimi srasnda yitirilen i potansiyeli
219.4 kJlk iin, demiri 350C scaklktan 31.7C scakla soutarak ve suyu 30C
scaklktan 31.7C scakla starak retilebilecei dikkate alnmaldr.
42
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 814
Srtnmesiz bir piston-silindir dzeneinde balangta 400 K
scaklk ve 350 kPa basnta 0.01 m3 argon gaz bulunmaktadr.
Daha sonra argona 1200 K scaklktaki bir frndan s geii
olmakta ve argon, hacmi iki kat oluncaya kadar izotermal olarak
genilemektedir. Argonla 300 K scaklkta ve 100 kPa basntaki
atmosfer koullarndaki evre hava arasnda s geii yoktur. Bu
hal deiimi iin (a) yararl i ktsn, (b) ekserji yok oluunu ve
(c) tersinir ii hesaplaynz..
(a) Bu izotermal hal deiimi srasnda gerekleen tek i,
Yararl i, ikisi arasndaki farktr:
43
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(b) ekserji yok oluu
(c) retilen en fazla yararl ii gsteren tersinir i Wtr,kan,
44
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
EKSERJ DENGES: KONTROL HACMLER
Bir hal deiimi srasnda kontrol hacmi

ierisindeki ekserji deiim miktar, kontrol
hacmi snr boyunca s, i ve ktle ak
yoluyla oluan net ekserji gei miktarndan,
kontrol hacmi snrlar ierisinde ekserji yok
olu miktarnn karlmasna eittir.
Kontrol hacminin ilk ve son halleri belirli bir
duruma getirildiinde, kontrol hacminin ekserji
deiimi
45
Ekserji, s ve i geii gibi ktle

tarafndan da kontrol hacmine yada
kontrol hacminden transfer edilir.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Srekli Akl Sistemler iin Ekserji Dengesi

Uygulamada karlalan trbinler, kompresrler,
lleler, yayclar, s deitiriciler, borular, ve
kanallar gibi kontrol hacimlerinin ou srekli
olarak alr ve bylece hacimlerinde olduu gibi
ktlelerinde, enerjilerinde, entropilerinde ve ekserji
ieriklerinde hibir deiiklie uramazlar. Bu
nedenle, bu tr sistemler iin dVCV/dt = 0 ve
dXCV/dt yazlabilir.
46
Srekli akl bir sisteme ekserji

transferi ondan ekserji transferine ve
de ekserji yok oluuna eittir.
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Tersinir , Wtr
Yukarda verilen ekserji dengesi bantlar, ekserji yok oluu sfra eitlenerek,
tersinir ii (Wtr) belirlemek iin kullanlabilir. Bu durumda W ii, tersinir i haline gelir.
Ekserji yok oluunun, sadece tersinir bir hal deiimi iin sfr olduuna
ve tersinir iin, trbinler gibi i reten dzenekler iin en fazla i ktsn
ve kompresrler gibi i tketen dzenekler iin en az i ktsn temsil
ettiine dikkat edilmelidir.
47
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
Srekli Akl Dzeneklerin kinci Yasa Verimlilii, II

eitli srekli akl dzeneklerin ikinci yasa verimleri, genel tanm olan II =(elde
edilen ekserji)/(salanan ekserji) bantsndan belirlenebilir. Kinetik ve potansiyel
enerji deiimleri gz ard edildii zaman, adyabatik trbinin ikinci yasa verimi:
Trbin
Kompresr
Is deitirici
48
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
ki karmayan akl s deitiricisi
Karma odas
49
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
rnek 815
Buhar, srekli akl bir trbine 3 MPa basn ve 450C scaklkta girmekte, 0.2
MPa basn ve 150C scaklkta kmaktadr. Trbinde akan buharn ktlesel
debisi 8 kg/s deerindedir. Trbindeki ak srasnda, buhardan 25C scaklk ve
100 kPa basntaki evreye 300 kW s geii olmaktadr. Kinetik ve potansiyel
enerji deiimleri gz ard edilirse, (a) gerek g ktsn, (b) elde edilebilecek
en byk g ktsn, (c) ikinci yasa verimini, (d) ekserji yok oluunu ve (e)
buharn giri koullarndaki ekserjisini hesaplaynz.
(a) Trbinin gerek g kts,
50
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
(b) En fazla g kts (tersinir g)
(c) Trbinin ikinci yasa verimi, gerek i

akmnn tersinir i akmna orandr:
(d) Tersinir i ile gerek yararl i
arasndaki fark, ekserji yok oluudur.
(e) Giri koullarndaki buharn ekserjisi
51
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:
ZET

52
Ekserji: Enerjinin i potansiyeli

Ekserji (i potansiyeli)nin kinetik ve potansiyel enerji ile ilikisi
Tersinir i ve tersinmezlik
kinci yasa verimi
Bir sistemin ekserji deiimi
Sabit bir ktlenin ekserjisi: Ak olmayan sistemlerin (veya kapal
sistemlerin) Ekserjisi
Bir Akkan Akmnn Ekserjisi: Ak (veya Akm) Ekserjisi
Is, i ve ktle ile ekserji geii
Ekserjinin azalmas ilkesi ve ekserji yok oluu
Ekserji dengesi: Kapal sistemler
Ekserji dengesi: Kontrol hacimleri
Srekli Akl Sistemler iin Ekserji Dengesi
Tersinir i
Srekli Akl Dzeneklerin kinci Yasa Verimlilii
Blm 5:EKSERJ:
Kontrol Hacimleri
zmlemesi
POTANSYELNN
LS
Blm 8:

McGraw-Hill, 2008
Blm 9
GAZ AKIKANLI G EVRMLER
Amalar
Tm evrim boyunca i akkannn gaz faznda kald gaz akkanl g

evrimlerinin performanslarn deerlendirmek.
Gaz akkanl g evrimlerine uygulanabilir basitletirici kabuller

gelitirmek.
Pistonlu motorlarn almalarn gzden geirmek.
Kapal ve ak gaz akkanl g evrimlerini zmlemek.
Otto, Diesel, Stirling ve Ericsson evrimlerine ilikin deerlendirmelerde

bulunmak.
Brayton evrimine; rejenerasyonlu Brayton evrimine ve ara soutmal, ara

stmal ve rejenerasyonlu Brayton evrimine ilikin deerlendirmelerde
bulunmak.
Tepkili evrimleri zmlemek.
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci-yasa zmlemesine ilikin

basitletirici kabuller belirlemek.
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci-yasa zmlemesini yapmak.
Blm 5: Kontrol
Hacimleri iin Ktle ve Enerji zmlemesi
Blm 9: GAZ AKIKANLI G EVRMLER
G EVRMLERNN ZMLEMESNE LKN TEMEL KAVRAMLAR

G reten makinelerin byk ounluu bir termodinamik evrime gre alr.
Ideal evrim: Gerek evrimin iten tersinmezliklerden ve dier
karmaklklardan arndrlmas halinde, gerek evrime benzeyen fakat tmyle
iten tersinir hal deiimlerinden oluan bir evrim elde edilir.
Tersinir evrim: Carnot evrimi gibi tmden tersinir bir evrime gre alan s
makineleri, ayn scaklk snrlar arasnda alan tm s makineleri iinde en
yksek sl verime sahip makinelerdir.
Is Makinelerinin Isl Verimi
Blm 5: Kontrol
Modelleme, hassaslktan
biraz dn vererek problemin
anlalmasna ve
basitletirilmesine olanak
salayan gl bir
mhendislik aracdr.
4
deal evrimlerden
elde edilen sonular
yorumlanrken dikkatli
olunmaldr.
Baz kabuller ve
basitletirmeler yaparak
birok karmak sistemin
zmlenebilir bir dzeye
getirilmesi olanakldr.
Blm 5: Kontrol
G evrimlerinin zmlemesinde yaplan kabuller ve basitletirmeler:

1- evrimde srtnme yoktur. Bu nedenle, i akkannn borulardan veya s
deitiricisi gibi elemanlardan geii srasnda basn d olumaz.
2. Btn sktrma ve genileme ilemleri sanki-dengeli bir biimde gerekleir.
3. Sistemin eitli elemanlarn birletiren borular ok iyi yaltlm olup, bu
borulardan olan s geii gzard edilebilir.
T-s diyagramnda evrimin hal deiimi erileri iinde kalan alann, sisteme s giriini
gsteren hal deiimi erisi altnda kalan alana oran, evrimin sl verimini ifade eder.
Bu iki alann orann artracak herhangi bir deiiklik, evrimin sl verimini de artracaktr.
P-v ve T-s diyagramlarnda, hal deiim erilerinin evreledii alan net ii gsterir.
5
Blm 5: Kontrol
CARNOT EVRM VE MHENDSLKTEK NEM

Carnot evrimi tmden tersinir drt hal deiiminden oluur. Bunlar, sabit scaklkta
(izotermal) sisteme s girii, sabit entropide (izantropik) genileme, sabit scaklkta
sistemden s k ve sabit entropide sktrmadr.
deal ve Gerek evrimler in: Sisteme snn saland ortamn ortalama scakl
ykseldike veya sistemden snn atld ortamn ortalama scakl dtke, sl verim
artmaktadr.
Srekli-akl bir Carnot makinesi.

6
Blm 5: Kontrol
Carnot evriminin P-v ve T-s diyagramlar.
Blm 5: Kontrol
rnek 91
TH ve TL scaklk snrlar arasnda alan Carnot evriminin sl veriminin sadece bu scaklklara
bal olduunu gsterin.
evrime giren ve evrimden kan s miktarlar
Carnot evriminin sl veriminin i akkannn cinsinden (ideal gaz, buhar vb.)

ve evrimin kapal veya ak olmasndan bamsz olduuna dikkat edilmelidir.
Blm 5: Kontrol
HAVA STANDARDI KABULLER

Hava Standart Kabuller
1. akkan, ideal bir gaz olarak kabul edilen
ve kapal bir evrimde srekli olarak dolat
varsaylan havadr.
2. evrimi oluturan hal deiimlerinin tm
iten tersinirdir.
3. Yanma ileminin yerini, bir d kaynaktan
evrime s girii alr .
4. Egzoz ileminin yerini, i akkannn tekrar ilk
haline dnmesini salayan, evrimden s
k alr.
deal evrimlerde yanma ileminin
yerini sisteme s geii alr.
Souk hava standard kabulleri : Havann zgl slarnn oda scaklndaki (25
oC veya 77 oF) deerlerinde sabit kalddr. Bu kabul yapldnda, hava standard
kabulleri, souk hava standard kabulleri diye adlandrlr
deal hava evrimi : Hava standard kabullerinin uyguland bir evrime sklkla
ideal hava evrimi (hava standard evrimi) denir.
9
Blm 5: Kontrol
PSTONLU MOTORLARA GENEL BR BAKI
Ortalama Efektif Basn
Bir evrimin net ii, ortalama

efektif basnla strok hacminin
arpmna eittir.
Sktrma oran
10
Blm 5: Kontrol
Motor Animasyonu
11
Blm 5: Kontrol
Buji-atelemeli (SI) motorlar Sktrmal atelemeli (CI) motorlar
12
Blm 5: Kontrol
Drt zamanl evrim

1 evrim = 4 strok = 2 devir
ki zamanl evrim
1 evrim= 2 strok = 1 devir
ki zamanl motorlar, benzeri drt zamanl

motorlara gre daha dk bir verime sahiptirler.
Buna karn daha basit yapda ve daha ucuz olup;
g/arlk ve g/hacim oranlar yksektir.
ki zamanl bir pistonlu

motorun genel izimi.
deal Otto evrimininT-s diyagram
13
Blm 5: Kontrol
4- Zamanl evrim
14
Blm 5: Kontrol
15
Blm 5: Kontrol
2- Zamanl evrim
16
Blm 5: Kontrol
2 Zamanl Motor
17
Blm 5: Kontrol
deal Otto evriminin sl veriminin

sktrma oranyla deiimi (k = 1.4)
18
SI motorlarnda sktrma oran,

kendiliinden tutuma ve motor
vuruntusu nedeniyle snrlandrlr.
Blm 5: Kontrol
zgl slarnn oran k bydke, ideal Otto

evriminin sl verimi artar.
Gerek motorlardaki i akkan karbon dioksit gibi daha byk molekl yaplarna
sahip gazlardan oluur ve artan scaklkla birlikte zgl slarn oran azalr. Gerek
motorlarn sl verimlerinin ideal Otto evriminin sl veriminden dk olu
nedenlerinden biri de budur. Gerek buji-atelemeli motorlarn sl verimleri % 25 ile
30 arasnda deiir.
19
Blm 5: Kontrol
rnek 92
deal bir Otto evriminin sktrma oran 8dir. Sktrma ileminin balangcnda havann basnc
100 kPa, scakl 17 C olup, sabit hacimde s girii sresince evrimdeki havaya 800 kJ/kg s
verilmektedir. zgl slarn scaklkla deiimini dikkate alarak, evrimin (a) en yksek scaklk ve
basncn, (b) net iini, (c) sl verimini ve (d) ortalama efektif basncn belirleyin..
Kabuller 1 Hava standard kabulleri uygulanabilir. 2 Kinetik ve
potansiyel enerji deiimleri gzard edilebilir. 3 zgl slarn
scaklkla deiimi dikkate alnmaktadr.
(a) en yksek scaklk ve basncn
1-2 hal deiimi (ideal gazn izantropik sktrlmas):
20
Blm 5: Kontrol
2-3 hal deiimi (sabit

hacimde s girii):
(b) evrimin net ii,

3-4 hal deiimi (bir gazn izantropik genilemesi):
4-1 hal deiimi (sabit hacimde sistemden s k)
21
Blm 5: Kontrol
(c) evrimin sl verimi,
(d ) Ortalama efektif basn,
22
Blm 5: Kontrol
DESEL EVRM: SIKITIRMA-ATELEMEL MOTORLARIN DEAL EVRM

Diesel motorlarnda , sktrma stroku sresince yalnzca hava sktrldndan,
kendiliinden tutuma olasl yoktur. Bu yzden diesel motorlar, ok daha
yksek sktrma oranlarnda (tipik olarak 12 ile 24 aralnda) alacak ekilde
tasarlanrlar.
Diesel motorlarnda bujinin yerini yakt enjektr alm

olup, sktrma stroku sresince yalnzca hava sktrlr.
23
Blm 5: Kontrol
24
1-2 zantropik sktrma

2-3 Sabit basnta s geii
3-4 zantropik genileme
4-1 Sabit hacimde s atlmas
Blm 5: Kontrol
Kesme oran
deal Diesel evriminin sl veriminin,

sktrma oranna ve kesme oranna
gre deiimi (k = 1.4).
25
ayn sktrma oran iin
Blm 5: Kontrol
Karma evrim: Sktrma

atelemeli yksek hzl motorlar
iin daha gereki ideal evrim
SORULAR
Dizel motorlar benzin
motorlarndan daha yksek havayakt oranlarnda alr.Niin?
Yksek g/arlk oranlarna
ramen iki zamanl motorlar
otomobillerde kullanlmaz.Niin?
Dizel motorlar neden yksek g
reten motorlar arasndadr (%50
civarnda)?
deal karma (ikili) evrim
26
Turboarjedici nedir? Benzin

motorlaryla karlatrldnda
niin ounlukla dizel motorlarnda
kullanlr.
Blm 5: Kontrol
rnek 93
akkan hava olan ideal bir Diesel evriminin sktrma oran 18, n genileme oran 2dir.
Sktrma ileminin balangcnda i akkannn basnc 100 kPa, scakl 27 C ve hacmi 1917
cm3tr. Souk hava standard kabulleriyle (a) her hal deiimi sonunda havann scakln ve
basncn, (b) evrimin net iini ve sl verimini ve (c) ortalama efektif basncn hesaplayn.
Kabuller 1 Souk hava standard ve zgl slarnn sabit olduu varsaylabilir.
2 Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri gzard edilebilir.
1-2 hal deiimi (ideal bir gazn izantropik sktrlmas,

sabit zgl slar):
27
Blm 5: Kontrol
2-3 hal deiimi (ideal bir gaza sabit basnta s geili):
3-4 hal deiimi (ideal bir gazn izantropik genilemesi, sabit zgl slar):
(b) evrimin net ii,
28
Blm 5: Kontrol
(c) Ortalama efektif basn,
29
Blm 5: Kontrol
STIRLING VE ERICSSON EVRMLER

Stirling evrimi
1-2 T = sabit, genileme (d kaynaktan sisteme s girii)
2-3 v = sabit, rejenerasyon (i akkanndan rejeneratre sistem ii s geii)
3-4 T = sabit, sktrma (sistemden d ortamdaki kuyuya s atl)
4-1 v = sabit, rejenerasyon (rejeneratrden i akkanna sistem ii s geii)
Rejeneratr, i akkanndan evrimin bir blmnde

enerji alp, dier bir blmnde bu enerjiyi i akkanna
(faizsiz olarak) tekrar geri veren bir s deitiricisidir.
30
Blm 5: Kontrol
31
Blm 5: Kontrol
Stirling ve Ericsson evrimlerinin

verdii mesaj udur :
Rejenerasyon verimlilii artrabilir.
Stirling ve Ericsson evrimlerinin her ikisi

de Carnot evrimi gibi tmden tersinirdir
Ericsson evrimi, Stirling evrimine ok

benzerdir. Stirling evriminde yer alan iki sabit
hacimdeki hal deiiminin yerini bu evrimde
iki sabit basnta hal deiimi almaktadr.
Stirling evriminin ileyii.

32
Srekli-akl bir Ericsson motoru.

Blm 5: Kontrol
Stirling ve Ericsson evrimlerinin uygulamada gerekletirilmesi zordur. nk

rejeneratr de dahil olmak zere, tm elemanlardan s geili diferansiyel bir
scaklk farknda gereklemektedir.
Is geilerinin gereklemesi iin sonsuz byklkte yzey alanlar veya sonsuz
uzunlukta sre gerekmektedir. Bu snrlamalar nedeniyle Stirling ve Ericsson
evrimleri uzun sredir yalnzca kuramsal adan ilgi ekmitir.
Fakat daha yksek verime sahip olmalar ve emisyon kontrolnn daha kolay
yaplabilir olmas, son zamanlarda bu evrimlere olan ilgiyi giderek artrmaktadr.
Ford Motor irketi, General Motors irketi ve Hollandadaki Phillips Aratrma
Laboratuvarlarnda, kamyonlar, otobsler ve hatta otomobiller iin uygun Stirling
motorlar baaryla gerekletirilmitir.
Fakat bu motorlarn benzin ve diesel motorlaryla rekabet edebilmesi iin henz
daha ok aratrma ve gelitirmeye gerek vardr.
33
Blm 5: Kontrol
Stirling ve Ericsson motorlarnn her ikisi de dtan yanmal motorlardr.

1. Dtan yanmann salad baz stnlkler vardr.
2. Isl enerji kayna olarak ok eitli yaktlar kullanlabilir.
3. Yanma iin daha uzun sre harcanabilir. Bylece yanma daha iyi
tamamlanabilir ve buna bal olarak hem havay kirletme oran azaltlrken
hem de yaktn enerjisinden daha iyi yararlanlr.
4. Bu motorlar kapal bir evrime gre alabilirler. Bylece kararllk,
kimyasal reaksiyona girmeme, sl iletkenlik gibi zellikler bakmndan en
uygun i akkan evrimde kullanlabilir.
5. Hidrojen ve helyum gazlar, bu motorlarda yaygn olarak kullanlan i
akkanlardr.
6. Uygulamadaki fiziksel snrlamalar ve zorluklara karn, Stirling ve Ericsson
evrimleri tasarm mhendislerine, rejenerasyonun verimi artrabileceine
ilikin gl bir mesaj vermektedir.
7. Gnmz gaz trbinlerinde ve buharl g santrallerinde rejenerasyondan
yaygn olarak yararlanlmas bir rastlant deildir.
Brayton evrimi, Ericsson evrimine olduka benzemektedir.
34
Blm 5: Kontrol
rnek 94
akkan olarak ideal bir gaz kullanan Ericsson evriminin sl veriminin, ayn scaklk snrlar
arasnda allan Carnot evriminin verimine eit olduunu gsterin.
35
Blm 5: Kontrol
Stirling Cycles
36
Blm 5: Kontrol
Rejenerative Stirling Cycles
37
Blm 5: Kontrol
BRAYTON EVRM: GAZ TRBNLER N DEAL EVRM

Yanma ileminin yerini sabit basnta bir d kaynaktan s girii, egzoz ileminin
yerini de sabit basnta evre havaya s atlmas ilemi alr. akkannn kapal bir
evrimde dolat bu ideal evrime Brayton evrimi denir ve aada sralanan drt
iten tersinir hal deiiminden oluur:
1-2 zantropik sktrma (bir kompresrde)
2-3 Sabit basnta s girii
3-4 zantropik genileme (bir trbinde)
4-1 Sabit basnta s k
Ak evrime gre alan bir gaz trbini.

38
Kapal evrime gre alan bir gaz trbini.

Blm 5: Kontrol
deal Brayton evriminin T-s ve

P-v diyagramlar.
deal Brayton evriminin sl veriminin

basn oranna gre deiimi.
Basn oran
39
Blm 5: Kontrol
Gaz trbinleri gnmzde yaygn

olarak uaklarda ve elektriksel g
retiminde kullanlmaktadr.
Belirli Tmin ve Tmaks iin Brayton evriminin net

ii artan basn oranyla nce artar,rp= [
(Tmax/Tmin)k/[2(k - 1)], basn orannda en
yksek deerine ular ve sonra tekrar azalr.
40
Gaz trbinlerinde hava, yaktn yanmas iin

gerekli oksitleyiciyi salar ve eitli
elemanlardaki scaklklar gvenli snrlar
iinde tutabilmek iin soutucu grevi
yapar. kinci ilevin yerine getirilebilmesi
iin, gaz trbinlerinde tam yanma iin
gerekenden daha fazla hava
kullanlr.Ktlesel hava-yakt orannn 50
veya zerinde olmas olaandr.
Kompresr altrmak iin kullanlan iin

trbin iine oranna, geri i oran denir.
Blm 5: Kontrol
Gaz Trbinlerinin Geliimi

1. Trbin giri (veya yanma) scaklnn artrlmas:
2. Turbomakinelerin verimlerinin artrlmas:
3. Temel evrimde baz deiikliklerin yaplmas:
Gerek Gaz Trbini evriminin deal evrimden Farkll

Sebepleri: Trbin ve kompresrlerdeki
tersinmezlikler, basn dleri, s kayplar.
Kompresr ve Trbinin adyabatik Verimleri
Gerek gaz trbini evriminin

tersinmezlikler nedeniyle ideal
Brayton evriminden sapmas.
41
Blm 5: Kontrol
rnek 95
deal Brayton evrimine gre alan bir gaz trbinli g santralinin basn oran 8dir. Gaz scakl
kompresr giriinde 300 K, trbin giriinde ise 1300 Kdir. Hava standard kabullerini kullanarak, (a)
kompresr ve trbin knda gazn scakln, (b) geri i orann ve (c) evrimin sl verimini
hesaplayn.
Kabuller 1 Srekli alma koullar mevcuttur.
2 Hava standard kabulleri uygulanabilir.
4 zgl slarn scaklkla deiimi dikkate alnacaktr.
(a) kompresr ve trbin knda gazn scakl
1-2 hal deiimi
3-4 hal deiimi
42
Blm 5: Kontrol
(b) Geri i oran
(c) evrimin sl verimi,
Souk hava standard kabulleri altnda (oda scaklnda sabit zgl s deerleri) sl verim
denkleminden belirlenebilir:
43
Blm 5: Kontrol
rnek 96
Kompresr verimini yzde 80, trbin verimini yzde 85 alarak, 9-5
rneinde incelenen gaz trbini evriminin (a) geri i orann, (b) sl
verimini ve (c) havann trbinden k scakln hesaplayn.
(a) geri i oran
(b) sl verim
44
Blm 5: Kontrol
(c) havann trbinden k scakl
Trbin kndaki scaklk kompresr k scaklnn (T2a= 598 K) olduka zerindedir.

Bu nedenle yakt maliyetini azaltmak iin bir rejeneratr kullanm dnlebilir.
45
Blm 5: Kontrol
REJENERATRL BRAYTON EVRM

Gaz trbinlerinde trbinden kan egzoz gazlarnn
scakl, genellikle kompresrden kan havann
scaklndan ok daha yksektir. Kompresrden kan
yksek basnl hava rejeneratr veya rekuperatr
ad verilen ters akl bir s deitiricisinde trbinden
kan yanma sonu gazlaryla stlabilir.
Brayton evriminin sl verimi rejeneratr
kullanmyla artar.nk ayn net ii elde etmek
iin evrime verilmesi gereken s (ve dolaysyla
yakt) gereksinimi azalr.
Rejenerasyonlu bir Brayton
evriminin T-s diyagram.
Rejeneratrl bir gaz trbini..

46
Blm 5: Kontrol
Rejeneratr etkenlii
Isl verim, basn oran yannda evrimin en dk scaklnn en yksek scaklna

oranna da baldr.
Rejenerasyon en dk basn oranlarnda ve en dk scakln en yksek
scakla oranlarnn en kk olduu durumlarda ok etkilidir.
Rejenerasyonlu bir Brayton

evriminin T-s diyagram.
47
Yksek basn
oranlarnda
rejenerasyon
kullanlabilir mi?
Rejenerasyonlu ve rejenerasyonsuz
ideal Brayton evrimi sl verimi
Blm 5: Kontrol
rnek 97
9-5 rneindeki gaz trbinli g santralinin sl verimini, sistemde
etkinlii yzde 80 olan bir rejeneratr bulunmas durumunda hesaplayn.
Sisteme rejeneratr eklenmesiyle santralin sl verimi yzde 26.6dan yzde 36.9a

ykselmi, egzoz gazlarnn sl enerjisinin bir blm geri kazanlmtr.
48
Blm 5: Kontrol
ARA SOUTMALI, ARA ISITMALI VE REJENERATRL

BRAYTON EVRM
Ara soutmal iki kademeli sktrma, ara stmal iki kademeli

genileme ve rejeneratre sahip bir gaz trbini.
49
Blm 5: Kontrol
Kompresre giren iin azaltlmas

ve trbinden elde edilen iin
maksimuma karmak iin:
Ara soutmal ok kademeli sktrma : Belirli iki basn deeri arasnda bir gazn
sktrlmas iin gereken iin, sktrma ileminin kademeli olarak yaplmas ve bu
kademeler arasnda gaza soutma uygulanmasyla yani, ara soutmal ok kademeli
sktrma yaplmasyla azaltlabilir.
Ara stmal ok kademeli genileme: ki basn seviyesi arasnda alan bir
trbinden elde edilen i, genileme ileminin kademeli olarak gerekletirilmesi ve bu
kademeler arasnda gaza stma uygulanmasyla yani ara stmal ok kademeli
genileme yaplmasyla artrlabilir.
Ara stma ve soutma:Gerekte ara soutma ve ara stma, rejenerasyonla birlikte
uygulanmadnda sl verim her zaman azalr. Neden?
50
Blm 5: Kontrol
Tek kademeli bir kompresr (1AC) ile ara

soutmal iki kademeli bir kompresr
(1ABD) iin gerekli iin karlatrlmas.
51
Ara soutmal, ara stmal ve

rejeneratrl gaz trbini evriminde
sktrma ve genileme kademeleri
says arttka Ericsson evrimine
yaklalr.
Blm 5: Kontrol
rnek 98
deal bir gaz trbini evriminde sktrma ve genileme iki kademede
yaplmakta olup, toplam basn oran 8dir. Hava, kompresrn her
iki kademesine 300 K scaklkta, trbinin her iki kademesine 1300 K
scaklkta girmektedir. Bu gaz trbininin geri i orann ve sl verimini,
evrimde (a) rejeneratr kullanlmamas ve (b) etkinlii yzde 100
olan ideal bir rejeneratr kullanlmas durumunda hesaplayn. Elde
edilen sonular rnek 9-5 ile karlatrn.
Kabuller 1 Srekli alma koflullar mevcuttur.
2 Hava standard kabulleri uygulanabilir.
(a) Rejenerasyon olmamas durumunda,
52
Blm 5: Kontrol
ok kademeli ara soutma ve stmal sktrma genilemenin geri i orann azaltt (% 40.3ten
%30.4e) fakat bununla birlikte sl verimi de drd (% 42.6dan %35.8e) grlmektedir. Bu
nedenle gaz trbinli g santrallerinde sisteme rejeneratr eklenmeden ara soutma ve ara
stmann yaplmas nerilmez.
53
Blm 5: Kontrol
(b) etkinlii yzde 100 olan ideal bir rejeneratr kullanlmas durumunda
Rejeneratrn eklenmesiyle sl verim hemen hemen iki katna kmaktadr. ok kademeli ara
soutmal sktrma, ok kademeli ara stmal genileme ve rejeneratr kullanmnn sl
verim zerindeki toplam etkisi yzde 63lk bir arttr. Sktrma ve genileme kademelerinin
says arttka, evrim Ericsson evrimine benzeyecek ve sl verim
kinci kademenin eklenmesi sl verimi yzde 27lik bir artla, yzde 42.6dan yzde 69.6ya
ykseltmektedir. Verimdeki bu art nemli bir dzeydedir ve ikinci kademe iin fazladan
yaplmas gereken harcamay hakl gsterebilir. Fakat daha fazla kademenin eklenmesi (ka
adet olursa olsun) verimi en fazla yzde 7.3 kadar artracaktr ve yaplan harcama byk bir
olaslkla ekonomik adan karlksz kalacaktr.
54
Blm 5: Kontrol
DEAL TEPKL EVRMLER

Hafif ve kk olduklarndan ve g/arlk oranlar yksek olduundan, gaz trbinleri
uaklarda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Uaklarda kullanlan gaz trbinleri, tepkili evrim adyla bilinen ak bir evrime gre
alrlar.
deal tepkili evrim, basit ideal brayton evrimine benzer. Ancak tepkili evrimde
gazlar, trbinde evre basncna kadar geniletilmezler. Bunun yerine trbindeki
genileme, sadece kompresr ve kk bir jeneratr ile hidrolik pompalar gibi dier
yardmc donanmlar altrmaya yetecek gc salayacak basnca kadar yaplr.
Tepkili evrimin net ii sfrdr. Trbinden kan yksek basnl gazlar bir llede
genileyerek hz kazanr ve ua itecek tepkiyi salar.
Uan hareketi, bir akkann, uan gidi ynne ters ynde ivmelendirilmesiyle
salanr. Bu ilem, byk bir akkan ktlesinin yava bir ekilde ivmelendirilmesiyle
(pervaneli motor) veya az bir akkan ktlesine byk bir ivme kazandrlmasyla (jet
veya turbojet (tepkili) motor) olabildii gibi, her iki yntemin birlikte uygulanmasyla
(turboprop motor) da olabilir.
55
Blm 5: Kontrol
Jet motorlarnda, trbinden kan yksek

scaklk ve basntaki gazlar bir llede
ivmelendirilerek tepki retilir.
56
Blm 5: Kontrol
tme(itici g)
tici g
Tepki verimi
Tepki gc, birim zamanda bir mesafe
boyunca uaa etki eden kuvvettir.
Bir tepkili motorun balca blmleri ve ideal tepkili evrimin T-s diyagram.
57
Blm 5: Kontrol
Tepkili Motorlardaki Gelimeler

Birinci kuak uaklar, otomobil motorlarna ok benzeyen motorlarla alan
pervaneli uaklard.
Pervaneli ve tepkili motorlarn kendilerine has stnlkleri ve eksik yanlar vardr. Her
iki motorun stn yanlarn tek bir motorda birletirmeye ynelik abalar da olmutur.
Bu ynde salanan gelimelerden ikisi propjet motoru ve turbofan motoru olarak
bilinir.
Gnmzde en yaygn olarak kullanlan uak motoru turbofan (veya fanjet)
motorudur. Bu motorda trbine bal byk bir fan (pervane) olduka yksek debide
havay, tepkili motoru evreleyen bir kanalda akmaya zorlar.
Turbofan motoru.
Uaa salanan enerji (yaktn

yaklmasyla) deiik biimlere dnr.
58
Blm 5: Kontrol
Boeing 777 uanda kullanlan modern bir jet motoru. 84000 pound deerinde tepki kuvveti
oluturan bir Pratt & Whitney PW4084 tipi turbofan. Uzunluk: 4.87 m (192 in), Fan ap: 2.84
m (112 in), Ktle: 6800 kg (15000 lbm).
eitli motor tipleri :

Turbofan, Propjet, Ramjet, Sacramjet, Rocket
59
Blm 5: Kontrol
Turboprop motoru
Ramjet motoru
60
Blm 5: Kontrol
GAZ AKIKANLI G EVRMLERNN KNC YASA ZMLEMESi

Kapal sistemler iin tersinmezlik
Srekli akl sistem iin tersinmezlik
Srekli akl, bir giri, bir k

Bir evrim iin tersinmezlik
Yalnzca iki sl enerji deposuyla s

alveriinde bulunan evrim iin tersinmezlik
Kapal sistem kullanlabilirlii

ak sistem iin kullanlabilirlik
Bu evrimlerin ikinci-yasa zmlemesi, tersinmezliklerin en ok nerelerde

meydana geldiini belirlemek ve gelitirilmelerine k tutmak bakmndan nemlidir.
61
Blm 5: Kontrol
rnek 910
nceki rnekte incelenen Otto evriminin ve onu oluturan drt
hal deiiminin tersinmezliklerini belirleyin. evrime s geiinin
1700 K scaklkta bir kaynaktan olduunu, evrimin ise 290 K
scaklktaki evre ortama s verdiini kabul edin. Ayrca
genileme stroku sonunda egzoz gazlarnn kullanlabilirliini
hesaplayn.
62
Blm 5: Kontrol
Eer egzoz gazlar tersinir bir hal deiimiyle evre koullarna getirilebilseydi,
163.2 kJ/kg i elde edilebilirdi.
63
Blm 5: Kontrol
ZET

64
G evrimlerinin analizinde temel kabuller

Carnot evrimi ve onun mhendislikteki nemi
Hava standart kabulleri
Pistonlu motorlara genel bir bak
Otto evrimi: Buji atelemeli motorlarn ideal evrimi
Dizel evrim: Sktrma atelemeli motorlarn ideal evrimi
Stirling ve Ericsson evrimleri
Brayton evrimi: Gaz trbinleri iin ideal evrim
Rejeneratrl Brayton evrimi
Ara soutmal ,ara stmal ve rejenaratrl Brayton evrimi
Ideal tepkili evrim
Gaz akkanl g evrimlerinin ikinci yasa analizi
Blm 5: Kontrol

McGraw-Hill, 2008
Blm 10
BUHARLI VE BRLEK G
EVRMLER
Amalar
akkannn evrimde dnml olarak buharlatrld ve
youturulduu buharl g evrimlerini zmlemek.
Kojenerasyon olarak adlandrlan, bileik s-g retim sistemlerini
zmlemek.
Ara stmal ve ara buhar almal buharl g evrimlerini zmlemek.
Birleik evrimler ve ikili evrimler olarak bilinen ve iki farkl evrimden

oluan g evrimlerini zmlemek.
evrimin sl verimini artrmaya ynelik olarak temel Rankine buharl g
evriminde yaplabilecek dzenlemeleri incelemek.
kili evrimlere ilikin kavramlar tanmak.
Blm 10:
BUHARLI VE BRLEK G EVRMLER
Blm 10:
CARNOT BUHAR EVRM

Belirli iki scaklk snr arasnda alan en yksek verimli evrim Carnot
evrimidir buharl g santralleri iin ideal bir evrim deildir. nk;
1-2 hal deiimi: evrimde kullanlabilecek en yksek scakl nemli lde
kstlar (bu deer su iin 374 Cdir). evrimin en yksek scaklnn bu ekilde
snrlanmas, sl verimin de snrlanmas anlamna gelir.
2-3 hal deiimi. Genileme ilemi srasnda buharn kuruluk derecesi azalr.
Sv zerreciklerinin trbin kanatlarna arpmas, trbin kanatlarnda anmaya
ve ypranmaya yol aar.
4-1 hal deiimi: zantropik sktrma ilemi sv-buhar karmnn doymu
sv haline sktrlmasn gerektirmektedir. Bu ilemle ilgili iki zorluk vardr.
Birincisi, youmann 4 halinde istenen kuruluk derecesine sahip olarak son
bulacak ekilde hassas olarak kontrol edilmesi kolay deildir. kincisi, iki fazl
akkan sktracak ekilde bir kompresrn tasarlanmas uygulamada zordur
Blm 10:
ki Carnot buhar evriminin T-s diyagramlar
1-2 Kazanda izotermal s geii

2-3 Trbinde izantropik sktrma
3-4 Kondenserde izotermal s k
4-1 Kompresrde izantropik sktrma
Blm 10:
Carnot evrimi
Blm 10:
RANKNE EVRM: BUHARLI G EVRMLER N DEAL EVRM

Carnot evriminin uygulanmasnda karlalan sorunlarn bir ou, kazanda suyun kzgn
buhar haline stlmas ve youturucuda doymu sv haline soutulmasyla giderilebilir.
Oluan bu evrim, buharl g santrallerinin ideal evrimi olan Rankine evrimidir. deal
Rankine evrimi, iten tersinmezliklerin olmad drt hal deiiminden oluur:
Basit ideal Rankine evrimi
Blm 10:
deal Rankine evriminin Enerji zmlemesi

Srekli akl enerji denklemi
Blm 10:
Isl verim ayn zamanda, evrime s giriini gsteren erinin altnda kalan alana oran
eklindede yorumlanabilir.
ABDdeki g santrallerinin dnm verimleri genellikle, 1 kWh elektrik enerjisi

retmek iin Btu cinsinden harcanan s olarak tanmlanan, s oran ile ifade edilir.
Blm 10:
Rankine evrimi
10
Blm 10:
rnek 101
Basit ideal Rankine evrimine gre alan, buharl bir g santrali dnn. Buhar, trbine 3 MPa
basn ve 350 C scaklkta girmekte ve 75 kPa basnta youmaktadr. evrimin sl verimini
hesaplayn
G santralinin ideal Rankine evrimine gre alt belirtildii iin trbin ve pompann
izantropik olduklar kabul edilebilir. Ayrca kazan ve youturucuda basncn sabit kald,
buharn youturucudan, youturucu basncnda doymu sv halinde kt ve pompaya
girdii kabul edilmektedir.
11
Blm 10:
12
Blm 10:
Isl verim ayn zamanda aadaki gibi de hesaplanabilir:
Ayn scaklk snrlar arasnda alan Carnot evriminin sl veriminin hesaplanmas gerekirse,
Bylece g santrali kazanda ald snn yzde 26'sn net ie dntrlebilmektedir. Ayn
scaklk snrlar arasnda alan gerek bir g santralinin sl verimi srtnme ve benzeri
tersinmezliklerden dolay daha az olacaktr, santralin geri i oran (rgi=wpompa/ wtrbin)=0.004tr.
Trbin iinin sadece % 0.4' pompay altrmak iin kullanlmaktadr.
13
Blm 10:
GEREK BUHARLI G EVRMNN DEAL BUHARLI G EVRMNDEN FARKI

eitli tersinmezliklerden dolay gerek buharl g santrallerinin evrimi, ideal Rankine
evriminden farkldr.
Srtnme ve evreye olan s kayplar tersinmezliklerin balca iki kaynadr.
zantropik verimler
(a) Gerek buharl g evriminin ideal Rankine evriminden farkll.

(b) Pompa ve trbindeki tersinmezliklerin ideal Rankine evrimi
zerindeki etkileri.
14
Blm 10:
rnek 102
Bir buharl g santrali ekildeki evrime gre almaktadr. Trbinin ve pompann adyabatik
verimleri srasyla yzde 87 ve 85'tir. (a) evrimin sl verimini, (b) buharn ktle debisi 15 kg/s
olduuna gre santralin gcn hesaplayn.
Kabuller evrimin tm elemanlar srekli akl ak sistem olarak ele alnmakta, kinetik ve
potansiyel enerji deiimleri ihmal edilmektedir. Verilen hallerde gerekli dier zelikler,
buhar tablolarndan elde edilebilir.
15
Blm 10:
(a) evrimin sl verimi,
Pompaya verilen i:
Trbinden elde edilen i:
Kazanda evrime giren s:
(b) Bu g santrali tarafndan

retilen g:
16
Blm 10:
RANKNE EVRMNN VERM NASIL ARTIRILABLR?

Bir g evriminin sl verimini artrmaya ynelik btn deiikliklerin arkasnda yatan temel
dnce ayndr:
Kazanda i akkanna s geiinin saland ortalama scakln ykseltilmesi veya
youturucuda i akkanndan snn atld ortalama scakln drlmesi eklinde
zetlenebilir.
Youturucu Basncnn Drlmesi (TL,ort y drr)

Dk basn sonucu sl verimdeki arttan
yararlanmaya ynelik olarak buharl g
santrallerindeki youturucular genellikle
atmosfer basncnn olduka altnda altrlrlar.
Fakat youturucu basncnn drlebilecei bir
alt snr vardr.
Yan etkisi: Trbinin son kademelerinde kuruluk
derecesinin azalmasdr. Buharn iinde sv
zerreciklerinin bulunmas hem trbin veriminin
azalmasna, hem de trbin kanatlarnn
anmasna yol aar.
17
Blm 10:
Buharn Kzdrlmas (TH,ort y ykseltir)

Buhara snn verildii ortalama scaklk, kazan
basnc ykseltilmeden buharn kzgn buhar
blgesinde daha yksek scaklklara stlmasyla
artrlabilir. Kzdrmann buharl g evriminin
performansna etkisi ekilde bir T-s diyagram
zerinde gsterilmitir. Bu diyagramdaki
renklendirilmi alan net iteki art
gstermektedir.
Kzdrma sonucu trbin kndaki buharn

kuruluk derecesi artmaktadr
Yan etkisi: Buharn kzdrlabilecei scaklk,
malzeme dayanmyla snrldr. Gnmzde
trbin giriinde izin verilebilen en yksek buhar
scakl yaklak 620oC dolaylarndadr.
18
Blm 10:
Kazan Basncnn Ykseltilmesi (TH ort y ykseltir)

Trbin giri scaklnn sabit
tutulmas durumunda evrimin sola
doru kaydna ve trbin knda
buharn kuruluk derecesinin
azaldna dikkat edilmelidir.
Gnmzde buharl g santralleri kritik

basncn zerindeki basnlarda (P>22.09
MPa); fosil yaktl santrallerde yaklak % 40,
nkleer santrallerde ise % 34 sl verimle
almaktadr.
Kritik basn zerinde alan Rankine evrimi.

19
Blm 10:
Rankine evrimi (TH,ort artrlmas)
20
Blm 10:
rnek 103
ideal Rankine evrimine gre alan buharl bir g evriminde, su buhar trbine 3 MPa basn ve
350C scaklkta girmekte ve 10 kPa youturucu basncna genilemektedir, a- Santralin sl
verimini hesaplayn, b- Bu buharnn kazanda 350C yerine 600C scakla stlmas durumunda
sl verimin ne olacan hesaplayn, c- Kazan basncnn 15 MPa'e ykseltilip, trbin giri
scaklnn 600C'de kalmas durumunda sl verimin ne olacan hesaplayn.
a- Santralin sl verimi;
21
Blm 10:
22
Blm 10:
(b) 1 ve 2 halleri ayn kalmaktadr. 3 halinde (3 MPa ve 600 C) ve 4 halinde (10 kPa ve s4 = s3)
entalpiler benzer bir biimde bulunabilir:
23
Blm 10:
(c) 1 hali ayn kalmakta, dier haller deimektedir. 2 halinde (15 Mpa ve s2=s1), 3 halinde (15 Mpa ve
600 C), 4 halinde (10 kPa ve s4=s3) entalpiler yukardakine benzer bir biimde hesaplanabilir:
Trbin giri scakl 600 "C'ta kalrken, kazan basncn

3 MPa'den 15 MPa'e ykseltmek sl verimi % 37.3'ten
43.0'e ykseltmektedir. Ayn zamanda, trbin knda
buharn kuruluk derecesi de 0.914'ten 0.804'e
azalmaktadr. Baka bir deyile, doymu sv buhar
karmndaki svnn miktar artmaktadr.
24
Blm 10:
DEAL ARA ISITMALI RANKNE EVRM

Trbinin son kademesindeki kuruluk derecesini azaltmadan, yksek kazan basnc nedeniyle
salanan verim artndan nasl yararlanabiliriz?
1. Trbine girmeden nce buhar ok yksek scaklklara kzdrlabilir. Trbin malzemesi
tarafndan snrldr .
2. Buhar trbinde iki kademede geniletilebilir ve kademeler arasnda ara stma
uygulanabilir.
25
Blm 10:
Gnmz g santrallerinde bir kademe ara stmann

uygulanmas, buhara s verilen ortalama scakl
ykselttii iin evrimin sl verimini yzde 4 ila 5 dzeyinde
artrmaktadr.
Genileme ve ara stma kademe says artrlarak, ara
stma srasndaki ortalama scaklk ykseltilebilir. Kademe
says arttka, genileme ve ara stma ilemleri en yksek
scaklkta izotermal s geiine yaklamaktadr. Fakat iki
kademeden daha fazla ara stmann yaplmas ekonomik
deildir. kinci ara stma kademesiyle salanan kuramsal
verim art, tek ara stma kademesiyle salanann yaklak
yars kadar olmaktadr
Ara stma scaklklar, trbin giri scaklklarna eit veya
ok yakndr
Ara stma kademe says

artrldka, evrime s verilen
ortalama scaklk ykselir.
En uygun ara stma basnc, en yksek evrim basncnn

yaklak drtte biri kadardr.
26
Blm 10:
Rankine evrimi (deal Arastmal Rankine evrimi)
27
Blm 10:
rnek 104
ideal ara stmal Rankine evrimine gre alan buharl bir g santralinde su buhar trbine 15
MPa basn ve 600 C scaklkta girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Alak basn
trbininin knda buharn kuruluk derecesinin yzde 89.6'nn altna dmemesi istenmektedir,
(a) Buharn ara stma basncn,
(b) evrimin sl verimini hesaplayn.
Ara stma sonunda buharn trbin giri scaklna getirildiini kabul edin.
28
Blm 10:
(a) Ara stma basnc, 5 ve 6 hallerinde entropilerin eit olmasndan yola karak bulunabilir:
Trbin knda kuruluk derecesinin 0.896 veya daha byk olabilmesi iin, buharn ara stmasnn 4.0
Mpa veya daha dk bir basnta yaplmas gerekmektedir.
(b) Isl verimin hesaplanabilmesi iin dier hallerde entalpilerin bulunmas gerekmektedir:
29
Blm 10:
nceki problemdeki sonular karlatrld zaman ara stmann trbin kndaki kuruluk
derecesini yzde 80.4'ten 89.6'ya, evrimin sl verimini ise % 43.0'ten % 45.0'e ykselttiini
gstermektedir.
30
Blm 10:
DEAL ARA BUHAR ALMALI RANKNE EVRM

Hal deiimi srasnda i akkanna s geiinin saland scakln greceli olarak dk
olduu gzlenebilir. Bu durum, evrime s giriinin saland ortalama scakln dmesine
ve bylece evrim veriminin azalmasna neden olmaktadr.
Kazandaki s geiinin ilk blm greceli

olarak dk scaklklarda gerekleir.
31
Kazan besleme suyunun stlmasnn daha

uygulanabilir bir yolu, trbinde genileyen buharn
bir blmnn belirli noktalarda trbinden dar
alnarak kazan besleme suyunun stlmasnda
kullanlmasdr. Bylece, trbinde genilemeye
devam etmesi durumunda daha ok i retebilecek
olan buhar, kazan besleme suyunun stlmasnda
kullanlm olur. Bu ileme ara buhar alma veya
rejenerasyon; rejenerasyon yoluyla kazan besleme
suyunun stlmasnda kullanlan s deitiricisine de
besleme suyu stcs veya rejeneratr ad verilir.
Besleme suyu stcs esas olarak, iki akn dorudan
kararak (ak besleme suyu stcs) veya birbirine
karmadan (kapal besleme suyu stcs) s
alveriinde bulunduklar bir s deitiricisidir.
Blm 10:
Ak Besleme Suyu Istclar

Ak (veya dorudan temasl) besleme suyu
stcs, temelde trbinden kan buharla
pompadan kan besleme suyunun kart bir
karm odasdr. deal durumda karm
stcdan, stc basncnda doymu sv olarak
kar.
32
Blm 10:
Rankine evrimi (Ak Besleme suyu Istcl)
33
Blm 10:
Kapal Besleme Suyu Istclar

Buharl g santrallerinde yaygn olarak kullanlan bir baka tr besleme suyu stcs, kapal
besleme suyu stcsdr. Burada trbinden ayrlan buhardan kazan besleme suyuna olan s
geii, aklar birbirine karmadan gerekleir. Karma olmadndan, iki ak farkl
basnlarda olabilir.
34
Blm 10:
Bir ak ve kapal besleme suyu stcl buharl g santrali

Kapal besleme suyu stclar,
ilerindeki boru dzenei nedeniyle
daha karmak ve daha pahaldr.
Aklar dorudan temas
etmediklerinden, kapal besleme
suyu stclarndaki s geii daha az
etkindir.
Buna karn, trbinden ayrlan
buhar ve besleme suyu farkl
basnlarda olabildiinden, her bir
stc iin ayr bir pompa gerekmez.
Ak besleme suyu stclar basit ve ucuz olup, iyi s gei zelliklerine sahiptir. Fakat, her
stc iin ayr bir besleme suyu pompas gerekir.
Buharl g santrallerinin ounda, ak ve kapal besleme suyu stclar birlikte
kullanlmaktadr.
35
Blm 10:
rnek 105
ideal ara buhar almal Rankine evrimine gre alan bir buharl g santralinde bir adet ak
besleme suyu stcs kullanlmaktadr. Buhar trbine 1 5 MPa basn ve 600 C scaklkta
girmektedir. Youturucu basnc 10 kPa'dir. Bir miktar buhar trbinden 1.2 MPa basnta ayrlarak,
ak besleme suyu stcsna gnderilmektedir. Trbinden ayrlan buhar miktarn ve evrimin sl
verimini hesaplayn.
G santralinin ideal ara buhar almal Rankine evrimine gre alt belirtildii iin, trbin ve
pompalarn izantropik olduu kabul edilebilir. Ayrca, kazanda, besleme suyu stcsnda ve
youturucuda basncn dmedii, buharn youturucu ve besleme suyu stcsndan doymu
sv halinde kt kabul edilebilir.
36
Blm 10:
37
Blm 10:
Burada y, trbinden ayrlan buharn orann (=

m6/m5) gstermektedir. Bulunan entalpi deerleri
yukardaki denklemde yerine konur ve y zlrse,
Ara buhar alma olmadan yaplan sonularla karlatrld zaman ara buhar almann
evrimin verimini % 43.0'ten % 46.3'e ykselttii grlmektedir. Net ii 171 kJ/kg azalmakla
birlikte evrime verilen s da 607 kJ/kg azalmaktadr. evrimin sl verimi artmaktadr.
38
Blm 10:
rnek 106
Buharl bir g santrali, ideal ara stmal ara buhar almal Rankine evrimine gre almaktadr.
Santralde biri ak dieri kapal olmak zere iki besleme suyu stcs bulunmaktadr ve ara stma
yaplmaktadr. Buhar trbine 15 Mpa basn ve 600 C scaklkta girmektedir. Youturucu basnc
10 kPa'dir. Buhar trbinde 4 MPa basnca geniledikten sonra bir blm ayrlarak kapal besleme
suyu stcsna gnderilmektedir. Bu buhar stcda tmyle youtuktan sonra bir pompayla 1 5
MPa basnca sktrlmakta ve kazana giren besleme suyuyla kartrlmaktadr. Geri kalan buhar
yeniden 600 C scakla stlmakta ve daha sonra alak basn trbinine girmektedir. Burada
youturucu basncna genileyen buharn bir blm 0.5 MPa basnta ayrlarak ak besleme
suyu stcsna gnderilmektedir. Trbinden stclar iin ayrlan buhar miktarlarn ve evrimin sl
verimini hesaplayn.
39
Blm 10:
40
Blm 10:
Kapal besleme suyu stcs:
Ak besleme suyu stcs:
41
Blm 10:
Tartma Ayn basn ve scaklk snrlar iin, ara stmann uyguland fakat ara buhar almann
(rejenerasyon) yaplmad ideal Rankine evrimi iin zlmt. Sonular karlatrldnda,
ara buhar almann, evrimin sl verimini %45.0dan %49.2ye ykselttii grlebilir.
Eer besleme suyunun, kapal besleme suyu stcsndan 15 MPa basnta doymu sv olarak
ayrld varsaylrsa, sl verimin %50.6 olaca gsterilebilir.
42
Blm 10:
BUHARLI G EVRMLERNN KNC YASA ZMLEMES

Srekli-akl sistemlerde ekserji
Srekli akl,bir girili,bir kl
Bir evrimin ekserjisi

TH scaklndaki bir kaynak ve TL scaklndaki bir kuyu ile s alveriinde bulunan bir
evrim iin tersinmezlik
Belirli bir hal iin akn ekserjisi
43
Blm 10:
rnek 107
Basit ideal Rankine evrimine gre alan, buharl bir g santralinde buhar, trbine 3 MPa basn
ve 350 C scaklkta girmekte ve 75 kPa basnta youmaktadr. Toplam olarak evrim iin
tersinmezlii hesaplayn. Ayrca trbinden kan buharn kullanlabilirliini hesaplayn. evrimin s
ald ortamn veya kazann 1600 K scaklkta olduunu, evrimden s atlan ortamn ise 290 K
scaklk ve 100 kPa basnta bulunduunu kabul edin
44
Blm 10:
Trbinden kan buharn kullanlabilirlii (i potansiyeli), kinetik ve potansiyel enerjileri ihmal

edilirse,
Baka bir deyile, trbinden kan buhar eer tersinir olarak evre koullarna getirilebilirse,
449.9 kJ/kg i elde etmek mmkn olur. Bu deer evrimin net iinin % 70'idir.
45
Blm 10:
KOJENERASYON
Mhendislik sistemlerinin byk bir blm, enerji girdisi olarak, enerjinin sl enerji
biimine gereksinim duyar. Bu sya proses ss denir. Bu endstrilerdeki proses ss
genellikle 5 ile 7 atm basn ve 150 ile 200oC scaklklar arasndaki buharla salanr. Buhar
oluturmak iin gerekli s genellikle kmr, petrol, doal gaz veya baka bir yaktn bir
kazanda yaklmasyla elde edilir.
Isl ilemlerin youn olduu endstriler ayn
zamanda byk miktarlarda elektrik gc de
tketirler.
Varolan i potansiyelini atk s olarak atmak
yerine, g retimi iin kullanmak yerinde olur.
Belirli endstriyel ilemler iin proses-s
gereksinimlerini karlarken, ayn zamanda
elektrik de reten santraller gelitirilmitir.
gelitirilmitir. Bu santrallere bileik s-g
(kojenerasyon) santralleri denir.
Kojenerasyon: Enerjinin birden fazla yararl biiminin (proses ss ve elektrik gc gibi) ayn
enerji kaynandan retilmesidir.
46
Blm 10:
Enerjiden yararlanma oran
Buhar trbinli ideal bileik s-g santralinin

enerjiden yararlanma oran, yzde 100
olmaktadr.
Gerek bileik s-g santrallerinde bu oran

yzde 80 dzeylerindedir.
Baz yeni bileik s-g santrallerinde enerjiden
yararlanma oran daha yksek deerlere de
kabilmektedir.
deal bileik s-g (kojenerasyon) santrali.
47
Blm 10:
Deien yklere cevap verebilen bir

bileik s-g santrali.
Proses s yknn fazla olduu zamanlarda

buharn tm proses-s birimine ynlendirilir. Bu
durumda youturucuya buhar gitmez (m7=0) ve
atk s sfr olur.
Bu da yeterli olmazsa, kazandan kan buharn bir
ksm bir kslma vanasyla veya bir basn
drc vanayla (PRV) P6 basncna
geniletilerek proses-s birimine gnderilir.
En yksek miktarda proses ss, kazandan kan tm buharn basn drc vanadan
geirilmesiyle salanr (m5= m4) Bu durumda g retimi yoktur.
Proses ssna gerek duyulmadnda ise, buharn tm trbin ve youturucudan geer
(m5=m6=0), ve bileik s-g santrali bu kez sradan bir buharl g santrali olarak alr.
48
Blm 10:
rnek 108
Bir bileik s g santralini gznne alalm. Buhar trbine 7 MPa basn ve 500 C scaklkta
girmektedir. Trbinden bir miktar buhar, 500 kPa basnta sl ilemler iin ayrlmaktadr. Buharn
geri kalan blm 5 kPa youturucu basncna genilemekte, bu basnta youtuktan sonra 7
MPa kazan basncna pompalanmaktadr. Fazla proses ss gerektii zamanlarda kazandan kan
buharn bir blm dorudan bir basn drc vanadan geirilerek, 500 kPa basnca
drlmekte ve s deitiricisine gnderilmektedir. Is deitiricisinde youan buhar, buradan her
zaman doymu sv olarak kmakta ve daha sonra 7 Mpa basnca pompalanarak kazan besleme
suyuyla kartrlmaktadr. Kazandan akan suyun debisi 15 kg/s'dir. Trbin ve pompalar izantropik
kabul edilebilir. Borulardaki basn dlerini ve s kayplarn ihmal ederek, (a) birim zamanda
salanabilecek en ok proses ssn, (b) proses ss salanmad zaman retilen gc ve
enerjiden yararlanma orann, (c) buharn yzde 10'u trbine girmeden nce, yzde 70'i de
trbinden ayrlarak proses s deitiricisine gnderildii zaman salanan proses ssn hesaplayn.
49
Blm 10:
50
Blm 10:
(a) En fazla proses ss, kazanda retilen tm buhar basn drc bir vanadan geirilip
s deitiricisine gnderildii zaman elde edilir. Bu durumda,
(b) Proses ss salanmad zaman kazanda retilen tm s trbinden geerek 5 kPa

olan youturucu basncna genileyecektir. Bu durumda,
(c) Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilerek, enerji korunumu ilkesi proses
s deitiricisine uygulanrsa,
51
Blm 10:
Baka bir deyile 26184 kVV sl ilemlerde kullanlacaktr. Bu alma dzeninde

retilen g hesaplanrsa 10299 kW bulunur. Bu durumda kazanda evrime
verilen s 42951 kW, enerjiden yararlanma oran da yzde 84.9 olmaktadr.
52
Blm 10:
BRLEK GAZ BUHAR G EVRM

Daha yksek sl verim salayabilmek iin sregelen almalar, allm g santrallerinde
yeni dzenlemelerin yaplmasna yol amtr.
Daha ok kabul gren bir baka dzenleme ise, gaz akkanl g evrimini buharl bir g
evriminin st evrimi olarak kullanmaktr. Bu dzenleme birleik gaz buhar evrimi veya
ksaca birleik evrim olarak adlandrlr.
En ok ilgi duyulan birleik evrim, gaz trbini (Brayton) evrimiyle buhar trbini(Rankine)
evriminin oluturduu birleik evrimdir. Bu birleik evrimin sl verimi, birleik evrimi
oluturan evrimlerin sl verimlerinden daha yksek olmaktadr.
Gaz trbini evrimlerinin yksek scaklklarda almasnn salad kazanlardan
yararlanmak ve scak egzoz gazlarn,buharl g evrimi gibi alt evrimlerde
deerlendirmek mhendislik yaklamnn gereidir.Bu dncenin rn birleik gazbuhar evrimidir.
Gaz trbini teknolojisinde son yllarda grlen gelimeler, birleik gaz-buhar santrallerini
ekonomik adan ok ekici yapmtr.
Birleik evrim yatrm giderlerini ok fazla artrmadan evrimin veriminin artmasn

salamaktadr. Bunun sonucu olarak birok yeni g santrali birleik evrime gre
tasarlanmakta var olan birok buharl ve gaz trbinli santral de birleik santrale
dntrlmektedir.
Dnm tamamlanan santrallerde sl verimin % 50nin zerinde olduu bildirilmektedir
53
Blm 10:
Birleik gaz-buhar g santrali.

54
Blm 10:
rnek 109
ekilde gsterilen birleik gaz-buhar g evrimini inceleyelim. st
evrim olan gaz trbini evriminin basn oran 8 olup, hava
kompresre 300 K, trbine 1300 K scaklkta girmektedir.
Kompresrn adyabatik verimi yzde 80, gaz trbininin adyabatik
verimi yzde 85'tir. Alt evrim, 7 MPa ve 5 kPa basn snrlar
arasnda alan basit ideal Rankine evrimidir. Buhar, atk s
kazannda, scak yanma sonu gazlar tarafndan 500 C scakla
stlmaktadr. Yanma sonu gazlar atk s kazanndan 450 C
scaklkta kmaktadr, a- Buhar ve gaz evrimde dolaan
akkanlarn ktlesel debilerinin orann, b- Birleik evrimin sl
verimini hesaplayn.
55
Blm 10:
(a) Ktle debilerinin oran;
(b) Birleik santralin sl verimi
Birleik santral, yanma odasnda salanan enerjinin yzde 48.7'sini yararl ie

dntrebilmektedir. Dikkat edilirse bu deer daha nce gaz trbini evrimi iin
bulunan yzde 26.6'nn ve buhar evrimi iin bulunan yzde 40.7'nin zerindedir.
56
Blm 10:
Birleik G evrimi
57
Blm 10:
Termik Santral
58
Blm 10:
ZET
59
Carnot buhar evrimi

Rankine evrimi: Buharl g evrimleri iin ideal evrim
deal Rankine evriminin enerji zmlemeleri
Gerek buharl g evriminin ideal buharl g evriminden fark
Rankine evriminin verimini nasl artrabiliriz?
Youturucu basncnn drlmesi
Buharn kzdrlmas
Kazan basncnn ykseltilmesi
deal ara stmal Rankine evrimi
deal rejenerasyonlu Rankine evrimi
Ak besleme suyu stclar
Kapal besleme suyu stclar
Buharl g evrimlerinin ikinci yasa analizi
Kojenerasyon
Birleik gaz buhar evrimleri
Blm 10:

McGraw-Hill, 2008
Blm 11
SOUTMA EVRMLER
Amalar
Soutma makineleri ve s pompalar kavramlarnn tantlmas ile etkinliklerinin
llmesi.
deal buhar sktrmal soutma evriminin incelenmesi.
Gerek buhar sktrmal soutma evriminin incelenmesi.
Bir uygulama iin en doru soutkann seimi srasnda etkili olan etkenlerin
gzden geirilmesi.
Soutma makinesi ve s pompas sistemlerinin almalarnn tartlmas.
Yeniliki buhar sktrmal soutma evrimlerinin etkinliklerinin deerlendirilmesi.
Gaz akkanl soutma evrimlerinin incelenmesi.
Sourmal soutma sistemlerikavramlarnn tantlmas.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
SOUTMA MAKNALARI VE ISI POMPALARI

Soutma makinesinin amac soutulan ortamdan s
ekmektir (QL); Is pompasnn amac lk ortama s
vermektir (QH)
Dk scaklktaki ortamdan yksek scaklktakine
snn aktarlmas iin soutma makinalar olarak
adlandrlan zel cihazlara gereksinim duyulur.
Soutma makinalar ve s pompalar aslnda ayn
cihazlar olmakla birlikle, kullanm amalar farkldr.
QL ve QH n sabit deerleri iin
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Soutma evrimi
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
TERS CARNOT EVRM

Tersinir Carnot evrimi iki belirli scaklk seviyesi arasnda alan en etkin soutma evrimidir.
Dier taraftan 23 ve 41 hal deiimlerinin salanmas uygulamada pek mmkn deildir.
nk 23 hal deiiminde sv-buhar karnn sktrlmas gerekmekte ve bunun iin de iki
evreli akkanla alan bir kompresre ihtiya duyulmaktadr. Dier taraftan 41 hal deiimi
srasnda sv oran yksek soutkann trbinde genlemesi gerekir.
TLnin ykselmesi veya THnin dmesi durumunda her iki
COPnin de arttna dikkat edilmelidir.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
DEAL BUHAR SIKITIRMALI SOUTMA EVRMi

Buhar sktrmal soutma evrimi soutma makinalar iin ideal bir evrimdir.
Ters Carnot evriminin aksine soutucu akkan sktrlmadan nce tmyle buharlatrlr
ve trbini yerini kslma ilemi alr.
Soutucular ve s pompalar iin yaygn

kullanlan A-C sistemleri
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
ideal evrimlerden farkl olarak, ideal buhar sktrmal soutma evriminde tersinmez bir
hal deiimi (kslma) olduundan iten tersinir bir evrim deildir.
Kslma vanas yerine bir trbin kullanmak hem daha masrafl olaca hem de sistemi daha
karmak yapaca iin uygulanmaz.
Srekli ak iin enerji dengesi
deal buhar sktrmal soutma

evriminin P-h diyagram
7
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Buhar Sktrmal Soutma evrimi
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
rnek 111
deal buhar sktrmal evrime gre alan bir soutma makinesinde arac akkan olarak
soutucu akkan-12 kullanlmaktadr. evrimde buharlatrcnn basnc 0.14 MPa, youturucu
basnc 0.8 MPa, akkann ktle debisi 0.05 kg/s' dir. a- Soutulan ortamdan ekilen sy ve
kompresr altrmak iin gerekli gc, b- Soutma makinesinin etkinlik katsaysn hesaplayn.
Kabuller 1 Srekli alma koullar bulunmaktadr.

2 Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilebilecek mertebelerdedir.
a) Soutulan ortamdan birim zamanda ekilen s ve kompresr altrmak iin gerekli g, yaplan
kabuller altnda enerjinin korunumu denklemini uygulayarak bulunur:
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
b) Youturucuda, soutucu akkandan evreye olan s geii benzer bir biimde:
c) Soutma evriminin etkinlik katsays, tanmdan giderek hesaplanabilir:
Bu soutma makinesi, tkettii her birim elektrik enerjisi iin soutulan ortamdan 3.97
birim s enerjisi ekmektedir.
Tartma Kslma vanas yerine izantropik bir trbin kullanlmas durumunda, hal
deiimi 4s (trbin kndaki P4s =0.14 MPa, ve s4s=s3=0.35404 kJ/kg K deerleri ile) iin
entalpi 88.94 kJ/kg olarak bulunacak ve trbinden 0.33 kW i elde edilecektir. Bylelikle
soutma makinasn altrmak iin gerekli g 1.81 kWdan 1.48 kWa dflecek,
soutulan ortamdan ekilen s 7.18 kWdan 7.51 kWa ykselecektir. Sonu olarak
soutma makinasnn etkinlik katsays %28 artla 3.97den 5.07ye artacaktr.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
GEREK BUHAR SIKITIRMALI SOUTMA EVRM

Gerek buhar sktrmal soutma evrimi ideal olandan baz bakmlardan farkl olup, bu
durum genellikle evrimi oluturan eitli elemanlardaki tersinmezliklerden kaynaklanr.
Tersinmezliin iki ana kayna, basncn dmesine neden olan akkann srtnmesi ve
evreyle yaplan s alveriidir. Tersinmezliklerin sonucu olarak COP azalr.
FARKLILIKLAR
zantropik olmayan sktrma
Buharlatrc kndaki kzgn buhar
Youturucu kndaki sktrlm sv
Youturucu ve buharlatrc kndaki basn dleri
11
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
rnek 112
Bir soutma makinasnn kompresrne soutkan-134a 0.14 Mpa ve -10Cde, 0.05 kg/s debi ile
girmekte 0.8 MPa ve 50Cde kmaktadr. Soutkan youturucuda 26C ve 0.72 MPaa
soutulmakta ve 0.15 MPaa kslmaktadr. Elemanlar arasndaki balant borularnda s ve basn
kayb ihmal edilirse, (a) soutulan ortamdan birim zamanda ekilen sy ve kompresr altrmak
iin gerekli gc, (b) kompresrn izantropik verimini, (c) soutma makinasnn etkinlik katsaysn
hesaplaynz.
Kabuller 1 Srekli alma koullar bulunmaktadr.

2 Kinetik ve potansiyel enerji deiimleri ihmal edilebilecek mertebelerdedir.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
(a) Soutulan ortamdan birim zamanda ekilen s ve kompresre verilmesi gereken g,
(b) Kompresrn izantropik verimi,
(c) Soutma makinasnn etkinlik katsays,
Tartma Soutkann kompresr giriinde ok az kzgn olmas ve younlatrc knda

ar soutulmu olmas hari rnek 11-1 ile ayndr. Ayrca kompresr izantropik deildir.
Sonu olarak soutulan ortamdan ekilen s %10.4 orannda artmakta, ancak kompresre
verilmesi gereken g ise %11.7 olarak daha ok artmaktadr. Bylelikle soutma
makinasnn etkinlik katsays 3.97den 3.93e dmektedir.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
DORU SOUTKANIN SEM
14
Bir soutma sistemini tasarlarken seilebilecek birok soutkan vardr. Bunlar

arasnda kloroflorokarbonlar (CFC), amonyak, hidrokarbonlar (propan, etan, etilen
vb), karbondioksit, hava (uaklarn iklimlendirmesinde kullanlan) ve hatta su (donma
noktasnn zerindeki uygulamalarda) saylabilir.
R-11, R-12, R-22, R-134a, ve R-502 piyasada kullanlan soutucu akkanlarn byk
blmn oluturmaktadr.
Endstriyel ve byk lekli ticari sektrler, zehirleyici olmasna ramen amonya

tatminedici bulmulardr.
Byk kapasitedeki su soutuculu bina iklimlendirme sistemlerinde en ok R11kullanlmaktadr.
R-12den ev tipi buzdolaplarnda ve derin dondurucularda ve otomobil klimalarnda

yararlanlmaktadr.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
R-22 pencere tipi klima cihazlarnda, s pompalarnda,byk binalarn merkezi

iklimlendirme sistemleri ile endstriyel soutma sistemlerindekullanlmakta ve benzer
sistemlerde ki amonyak ile rekabet halinde bulunmaktadr.
R-22nin bir karm olan R-502, spermarketler gibi ticari soutma sistemlerinin
kullanld uygulamalarda baskn soutkandr.
Kloroflorokarbonlarn koruyucu ozon tabakasna zarar vermeleri ile dnya atmosferine

daha fazla mortesi nmnn girmesine neden olduklar 1970lerin ortalarnda fark
edilmi ve bunun da kresel snmaya neden olan sera etkisine katkda bulunduu
anlalmtr. Tam olarak halojenletirilmi kloroflorokarbonlar (R-11, R12 ve R-115
gibi) ozon tabakasna en fazla zarar vermektedirler. Tam olarak halojenletirilmemi
R-22 gibi soutkanlarn ozon tketim kabiliyetleri, R-12nin yaklak %5i kadardr.
Yeryzn zararl mortesi nlardankoruyan ozon tabakas dostu soutkanlar
gelitirilmektedir.
Soutkan seiminde dikkate alnmas gereken iki nemli parametre soutkann s

alveriinde bulunduu iki ortamn (soutulan ortam ile evre) scaklklardr.
15
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
ISI POMPASI SSTEMLER

Is pompalar iin en ok kullanlan enerji kayna, su
ve havadan havaya sistemlerde atmosferik havadr.
Suyu s kayna olarak kullanan sistemler genelde 80
mye kadar inen derinliklerdeki, scakl 5 ile 18C
arasnda deien yeralt sularn kullanrlar ve
karlanma problemleri yoktur.
Is pompasnn kapasitesi ve etkinlii dk kaynak
scaklklarnda nemli lde azalr. Genelde s
pompalarnn ounda, elektrikli stc, mazotlu ya da
doal gazl kat kaloriferleri gibi yardmc stma
sistemlerine ihtiya duyulur.
Is pompas yazn bir evi soutmak, kn

bir evi stmak iin kullanlabilir.
16
Is pompalarnn en rekabeti olduu yreler, gney

blgelerimizde olduu gibi yazn soutma yknn
byk, kn stma yknn kk olduu yerlerdir.
te yandan yazn soutmann az, kn stmann
olduka fazla olduu yrelerde s pompasnn
ekonomik olmas zordur.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
YENLK BUHAR SIKITIRMALI SOUTMA SSTEMLERi
17
Basit buhar sktrmal soutma evrimi en yaygn olarak kullanlan

soutma evrimi olup, soutma uygulamalarnn byk ounluu iin yeterlidir.
Basit buhar sktrmal soutma sistemleri ucuz ve gvenilir olmalarnn yan sra
hemen hemen hi bakm gerektirmezler
Fakat byk endstriyel uygulamalarda basitlikten ok etkinlik nem kazanr.
Baz uygulamalar iin basit buhar sktrmal soutma evrimi yetersiz kalmakta
ve iyiletirilmesi gerekir.
Aada etkinlii artrmak iin yaplan dzenlemelerden birka incelenecektir
Ardk Soutma Sistemleri
ok Kademeli Sktrma Yaplan Soutma Sistemleri
Tek Kompresr ile alan ok Amal Soutma Sistemleri
Gazlarn Svlatrlmas
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Ardk Soutma Sistemleri
Her iki kademede de ayn soutucu akkann kullanld bir ikili soutma sistemi.
18
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Baz endstriyel uygulamalar olduka dk scaklklara gereksinim duyarlar ve

uygulamann sz konusu scaklk aral, basit buhar sktrmal soutma evriminin etkin
alabilmesi iin ok byk olabilir. Bu gibi durumlarda bavurulan yntemlerden biri
soutma ilemini iki kademede gerekletirmektir.
Ardk soutma soutma sisteminin COP sini artrr

Baz sistemler veya drt kademeli ardk soutma kullanr
19
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Reciproating Compression
20
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
rnek 113
ki kademeli ardk soutma sistemi 0.8 MPa ve 0.14
MPa basn snrlar arasnda almaktadr. Her
kademede R-134ann igren akkan olarak kullanld
ideal buhar sktrmal soutma evrimi
gereklemektedir. Her iki akmn yaklak 0.32 MPada
girdii, bir adyabatik ters akl s deitiricide alt
evrimden st evrime s aktarlmaktadr. (Gerekte daha
etkili s aktarm olabilmesi iin alt evrimdeki igren
akkan s deitiricide daha yksek basn ve scaklkta
olacaktr.) st evrimde dolaan akkann ktle debisi
0.05 kg/s olduuna gre, (a) alt evrimde dolaan
akkann ktle debisini, (b) soutulan ortamdan birim
zamanda ekilen sy ve kompresre verilmesi gereken
gc, (c) szkonusu ardk soutma sisteminin etkinlik
katsaysn hesaplaynz.
(a) Alt evrimde dolaan soutucu akkann ktle debisi,
21
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
(b) Ardk evrim ile soutulan ortamdan ekilen s,
(c) Ardk soutma sisteminin etkinlik katsays,
Tartma 11-1 numaral rnekte tek kademeli soutma sistemi iin zmde, ardk
yaklam ile soutma sisteminin etkinlik katsays 3.97den 4.46ya ykselmiti, ardk
kademelerin says artrldka sistemin etkinlik katsays ok daha fazla artrlabilmektedir.
22
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
ok Kademeli Sktrma Yaplan Soutma Sistemleri

Ardk soutma sisteminin her tarafnda kullanlan akkan ayn ise, kademeler arasndaki s
deitirici yerine s aktarmnn daha iyi saland bir karma odas veya buharlama odas
kullanlabilir. Bu tr sistemlere ok kademeli sktrma yaplan soutma sistemleri ad verilir.
Buharlama odal iki kademeli sktrmal bir soutma sistemi

23
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
rnek 114
ki kademeli sktrma yaplan soutma sistemi 0.8 MPa ve 0.14 MPa basn snrlar arasnda
almaktadr. igren akkan R-134adr. Youturucudan doymu sv halinde kan soutkan,
kslarak 0.32 MPa basnta alan buharlama odasna girmektedir. Basn dmesi nedeniyle
akkann bir blm buharlamakta ve alak basn kompresrnden kan akkan ile
karmaktadr. Daha sonra sz konusu karm yksek basn kompresr tarafndan younlatrc
basncna sktrlmaktadr. Buharlama odasndan ayrlan sv buharlatrc basncna kslmakta
ve burada buharlaarak, evre ortamn soutmaktadr. Soutkann buharlatrcdan doymu buhar
olarak ktn ve her iki kompresrn izantropik olduunu kabul ederek (a) buharlama odas
basncna kslma srasnda buharlaan soutkann toplam ktleye orann, (b) younlatrcdan
geen birim akkan ktlesi iin soutulan ortamdan ekilen sy ve kompresre verilen ii, (c)
evrimin etkinlik katsaysn hesaplaynz.
(a) Soutkann buharlama odasna ksldnda buharlaan

oran 6 hali iin kuruluk derecesidir:
(b) Younlatrcdan geen birim akkan ktlesi
24
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
(c) Etkinlik katsays,
Tartma 11-1 numaral rnekte tek kademeli soutma sistemi iin (COP =3.97) ve 11-3
numaral rnekte iki kademeli ardk soutma sistemi (COP =4.46) iin zlmt.
Dikkat edilirse soutma sisteminin etkinlik katsays tek kademeli sisteme gre nemli
lde ykselmi, ancak iki kademeli ardk sisteme gre ok deimemitir.
25
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Tek Kompresr ile alan ok Amal Soutma Sistemleri

Baz uygulamalarda farkl scaklklarda birden ok ortamn ayn anda soutulmas
gerekebilir.Bunun stesinden gelmek iin, farkl scaklktaki her bir buharlatrc iin ayr bir
genleme vanas ve ayr bir kompresr kullanlabilir. Ancak byle bir sistem byk hacimli ve
masrafl olacaktr. Daha uygun ve ekonomik bir zm, buharlatrclardan kan tm aklar
tek bir kompresre ynlendirmek ve sistemin tm sktrma iini bu kompresrde
gerekletirmektir.
Dondurucusu olan tek kompresrl bir soutma makinesinin T-s diyagram

26
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Gazlarn Svlatrlmas
Birok nemli bilimsel aratrma ve mhendislikle ilgili ilemler kriyojenik (100C'nin
altndaki) scaklklarda gazlarn svlatrlmasna dayandndan, gazlarn svlatrlmas
soutma uygulamalarnn her zaman nemli bir alann oluturmutur. Byle ilemlere
rnek olarak, oksijen ve azotun havadan ayrlmas, roketler iin sv yaktlarn hazrlanmas,
ok dk scaklklarda malzeme zeliklerinin incelenmesi, sper iletkenlik gibi ilgin baz
kavramlarn aratrlmas gsterilebilir.
Gazlarn svlatrlmas
iin baaryla kullanlan
bazlar karmak,
dierleri basit birka
evrim vardr.
Gazlar svlatrmak iin

Linde-Hampson yntemi
27
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
GAZ AKIKANLI SOUTMA EVRMLER

Soutma iin ters Brayton evrimi (gaz akkanl soutma evrimi ) kullanlabilir.
Basit gaz akkanl soutma evrimleri

28
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Gaz akkanl soutma evrimi, buhar sktrmal

soutma evrimi veya tersine Carnot evrimine
gre daha dk etkinlik katsaysna sahiptir.
Tersine Carnot evrimi net iin kk bir
blmn harcarken, (1A3B1 dikdrtgen alan),
daha ok soutma yapmaktadr (B1 altndaki
gen alan)
Ak evrime gre alan uak kabin

soutma sistemi.
Gaz akkanl soutma evrimlerinin etkinlik katsaylar
bal olarak dk olmasna ramen, iki cazip zellii
vardr. lk olarak bu evrime gre alan makineler daha
basit ve hafif elemanlar ile alabildiklerinden, uaklarda
soutma iin elverili hale gelirler.
29
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
evrim iinde soutma yaplmadan elde edilebilecek en dk trbin giri scakl, evre veya
daha baka bir soutma ortamnn scakl T0dr.
evrim iinde soutma yapld zaman ,yksek basnl gazn scakl trbindeki genilemeden
nce ,T4 scaklna kadar drlebilir.
Trbin giri scaklnn drlmesi, evrimin en dk scakl olan trbin giri scaklnn da
kendiliinden dmesine neden olur.
Rejenarasyonlu soutma evrimiyle
ok dk scaklklara ulalabilir.
Rejenaratrl gaz akkanl soutma evrimi.

30
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
SOURMALI SOUTMA SSTEMLER

Scakl 100C ile 200C
arasnda olan ucuz bir sl
enerji kayna bulunduu
zaman,ekonomik adan ilgi
ekici olabilecek bir baka
soutma yntemi sourmal
(absorpsiyonlu) soutmadr.
Ucuz sl enerji kaynaklar
arasnda jeotermal enerji,
gne
enerjisi, kojenerasyon veya
buhar santrallerinin atk
slar ve hatta bal olarak
ucuz fiyattan
salandnda doal gaz
saylabilir.
Amonyak-su sourmal soutma evrimi
31
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
32
Sourmal soutma sistemlerinde soutkann bir tayc akkan iinde sourulmas

szkonusudur.
En yaygn kullanlan sourmal soutma sistemi, amonyan (NH3) soutkan, suyun (H2O)
tayc akkan olarak grev yapt amonyaksu sistemidir.
Ayrca, suyun soutkan olarak yer ald, sulityum bromr ve sulityum klorr sistemleri
saylabilir.
Buhar sktrmal soutma sistemiyle karlatrldnda sourmal sistemin nemli bir
stnl gze arpmaktadr: Bu sistemde buhar yerine sv sktrlmaktadr. Srekli ak ii
zgl hacimle orantl olduu iin, sourmal soutma sistemine beslenmesi gereken i ok
kk olup, evrim analizi srasnda sklkla ihmal edilmektedir.
Bu sistemlerin almas d kaynaktan salanan sya dayanr.Bu nedenle sourmal
soutma sistemleri ou kez s ile alan sistemler olarak snflandrlr.
Sourmal soutma sistemleri buhar sktrmal soutma sistemlerine gre olduka
pahaldrlar. Ayrca daha karmak ve daha fazla hacimlidirler. Verimleri daha dk olduu
iin younlama ssnn atlmas iin daha byk soutma kulelerine ihtiya duyarlar.
Bu nedenle sourmal soutma sistemleri ancak sl enerji kaynann birim maliyetinin ucuz
ve uzun vadede elektrie gre dk kalmas beklendiinde dikkate alnmaldrlar.
Sz konusu sistemler genel olarak byk ticari ve endstriyel uygulamalarda kullanlrlar.
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
Gerek sourmal soutma sisteminin COP si

genellikle 1den daha azdr.
klimlendirme sistemleri sourmal soutmaya
dayanr. En iyi performans s kaynann sy az
scaklk dlerinde yksek scaklklarda
salad zaman salanr
Sourmal soutma sisteminin sahip

olabilecei max.COP
33
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER
ZET
34
Soutucular ve Is pompalar
Ters Carnot evrimi
deal Buhar-Sktrmal
Soutma evrimi
Gerek Buhar-Sktrmal Soutma evrimi
Doru Soutucu Akkann Seimi
Is Pompas Sistemleri
Yeniliki Buhar-Sktrmal Soutma evrimi
Blm 11:
SOUTMA EVRMLER

McGraw-Hill, 2008
Blm 12
TERMODNAMK ZELK
BAINTILARI
Amalar
Ska kullanlan termodinamik zeliklere ait temel bantlarn gelitirilmesi ve
dorudan llemeyen zeliklerin, kolayca llebilen zelikler ile ifade edilmesi.
Birok termodinamik bant iin temel Maxwell bantlarnn gelitirilmesi.
Sadece P, v ve T lmlerinden yararlanarak buharlama entalpisinin saptanmas

ve Clapeyron denkleminin gelitirilmesi.
Her koul altnda btn saf maddeler iin geerli olacak cv, cp, du, dh ve dh
ifadelerine ait genel bantlarnn gelitirilmesi.
Joule-Thomson katsaysnn tartlmas.
Genelletirilmi entalpi ve entropi sapma diagramlarnn kullanlmas ile gerek

gazlarn h, u, ve s ifadelerinin deerlendirilmesi ynteminin gelitirilmesi.
Blm 12:
TERMODNAMK ZELK BAINTILARI
BRAZ MATEMATKKISM TREVLER VE LGL BAINTILAR

Hal Postlas : Hal postlasna gre, basit sktrlabilir bir maddenin hali, iki bamsz
yein zelik bilindii zaman kesin olarak belirlenir. Belirlenen haldeki dier tm zelikler
bu iki zelii kullanarak ifade edilebilir.
f(x) fonksiyonunun xe gre trevi, f(x)in

xe gre deiiminin hzn ifade eder.
Verilen bir noktadaki fonksiyonun trevi, o noktada

fonksiyon erisinin eimine eittir.
3
Blm 12:
rnek 121
Mkemmel bir gazn sabit basnta zgl ss cp sadece scakla
baldr ve cp(T)=dh(T)/dT eklinde ifade edilir. Havann 300 K
scaklktaki cp deerini Tablo A-17 ile verilen entalpi deerlerinden
hesaplaynz ve TabloA-2b ile verilen deeriyle karlatrnz.
Blm 12:
Ksmi Trevler
y sabit kalrken, z(x, y)nin xe gre deiimi, znin xe gre ksmi trevi diye adlandrlr
ve aada verildii gibi ifade edilir:
simgesi, d simgesi gibi diferansiyel

deiimleri ifade eder. Fakat d simgesi tm
deikenlerin etkisini iine alan toplam
diferansiyel deiimi belirtirken, simgesi
sadece bir deikene gre ksmi diferansiyel
deiimi belirtir.
d ve ile gsterilen deiimlerin bamsz

deikenler iin ayn olduuna, fakat baml
deikenler iin farkl olduuna dikkat
edilmelidir.
Ksmi trev (z/x)y.nin geometrik gsterimi
Blm 12:
Bu bant baml deikenin bamsz

deikenlerine gre ksmi trevleri
cinsinden ifade edilen toplam
diferansiyelini veren temel bantdr.
z(x, y) fonksiyonunun toplam diferansiyeli
dznin geometrik gsterimi
6
Blm 12:
rnek 122
300 K scaklkta, zgl hacmi 0.86 m3/kg olan mkemmel bir gaz
ele alnsn. Bir dalgalanma sonucu gazn scakl 302 K ve zgl
hacmi de 0.87 m3/kg deerine ykselmektedir. 12-3 numaral
denklemi kullanarak, dalgalanma sonucu gazn basncnda olan
deiimi hesaplaynz.
Blm 12:
Ksmi Trev Bantlar
Trevin hangi srada alnd zelikler iin nemli deildir nk zelikler srekli nokta
fonksiyonlardr ve diferansiyelleri tamdr.
Blm 12:
karlkllk bats
z + 2xy 3y2z = 0 fonksiyonu iin

karlkllk kuralnn dorulanmas
9
Blm 12:
rnek 123
Mkemmel gaz hal denklemini kullanarak, (a) evrim bantsn ve (b) sabit basnta karlkllk
bantsn dorulaynz.
(a) 12-9 numaral denklemde x, y ve z yerine P, v ve T konulursa, mkemmel gaz iin evrim bants;
(b) P sabit olmas durumunda, mkemmel gaz iin karlkllk bants aada gsterildii gibi yazlabilir:
10
Blm 12:
MAXWELL BAINTILARI
Basit sktrlabilir bir sistemin P, v, T ve s zeliklerinin ksmi trevleri arasndaki ilikileri
gsteren denklemlere Maxwell bantlar ad verilir. Bu bantlar drt Gibbs denkleminden
termodinamik zeliklerin diferansiyellerinin tam olduklar gz nne alnarak karlr.
Helmholtz fonksiyonu
Gibbs fonksiyonu
Termodinamikte bu bantlarn nemi ok byktr nk

entropi deiimini hesaplamak iin kullanlrlar. Entropi
dorudan llemez, fakat P, v ve Tdeki deiimlerden,
yukarda verilen bantlar kullanlarak hesaplanabilir.
Maxwell bantlarnn sadece basit sktrlabilir maddeler
iin geerli olduuna dikkat edilmelidir
11
Blm 12:
Maxwell bantlar
rnek 124
Aada verilen Maxwell bantsnn doruluunu, 250C scaklk ve 300 kPa basntaki su buhar
iin gsteriniz.
zotermal hal deiimi srasnda basit sktrlabilir bir sistemin entropi deiiminin, kolayca
llebilen P, v ve T deerlerini kullanarak belirlenebileceini gstermektedir.
12
Blm 12:
CLAPEYRON DENKLEM
Faz deiimi ilemi srasnda basn, sadece scakla bal olan
doyma basncdr, bu nedenle zgl hacimden bamszdr.
Clapeyron denklemi
13
Blm 12:
rnek 125
Soutucu akkan 134ann 20C scaklktaki buharlama entalpisini, Clapeyron denklemini
kullanarak hesaplaynz ve bulduunuz deeri tabloda verilen deerle karlatrnz..
20C scaklk iin, tablolarda verilen hfg deeri 182.27 kJ/kgdr. ki deer arasndaki kk
fark, doyma erisinin 20C scaklktaki eiminin yukarda yaklak olarak hesaplanmasndan
ileri gelmektedir.
14
Blm 12:
Clapeyron denklemi, sv buhar ve kat buhar faz deiimleri iin, baz yaklak ilemlerle,
sadeletirilebilir. Dk basnlarda, vg >> vf olduu iin vfg vg olur. Buhar mkemmel
gaz kabul edilirse, vg = RT/P yazlabilir.
Clausius-Clapeyron denklemi
15
Blm 12:
rnek 126
Soutucu akkan 134ann -45C scaklktaki doyma basncn, soutkan tablolarnda verilen
deerleri kullanarak hesaplaynz.
16
Blm 12:
Clapeyron denklemi, sv buhar ve kat buhar faz deiimleri iin, baz yaklak
ilemlerle, sadeletirilebilir.
Dk basnlarda g f fg
Buhar mkemmel gaz kabul edilirse
g=RT/P
=
Bu eitliklerin Clapeyron denklemine uygulanmas
Clapeyron denklemi sabit

scaklk ve basnta
gerekleen herhangi bir
faz deiimi iin geerlidir.
Bu denklem, hfg yerine hig
(sblimasyon-uunum
entalpisi) yazarak, kat
buhar blgesi iin de
kullanlabilir.
ki doyma hali arasnda integre edilirse
ClapeyronClausius denklemi
17
Blm 12:
du, dh, ds, cv ve cp iin genel bantlar
Hal postlasna gre, basit sktrlabilir bir sistemin hali, iki bamsz yein zelik
verildii zaman kesin olarak belirlenir.
Bu nedenle, sistemin herhangi bir halinde iki bamsz zelik bilindii

zaman,(i enerji,entalpive entropi gibi) en azndan kuramsal olarak, dier
zeliklerin de hesaplanabilmesi gerekir.
Fakat bu zeliklerin, llebilen zeliklerden hesaplanabilmesi, iki grup zelik
arasnda basit ve hassas sonu veren bantlarn bulunmasna baldr.
Bu ksmda, i enerji, entalpi ve entropi deiimlerini sadece basn, zgl
hacim, scaklk ve zgl slarla ifade eden genel bantlar gelitirilecektir.
Ayrca zgl slarla ilgili baz genel bantlar karlacaktr.
Gelitirilen bantlar, bu zeliklerdeki deiimlerin hesaplanmasn

salayacaktr.
Verilen bir halde zeliklerin deerleri ancak bir referans hali belirlendikten
sonra bulunabilir. Referans halinin seimi iin kesin kurallar yoktur.
18
Blm 12:
enerji Deiimleri
19
Blm 12:
Entalpi Deiimleri
20
Blm 12:
Entropi Deiimleri
21
Blm 12:
zgl Islar cv ve cp
Mayer bants
22
Blm 12:
Mayer bantsnn sonular:

1. Sabit basnta zgl snn, sabit hacimde zgl sdan byk veya eit olduu sonucuna
varlr: Cp
2. cp ile cv arasndaki fark, mutlak scaklk sfra giderken sfra yaklar.
3. Gerek sktrlamayan maddeler iin iki zgl s birbirine eittir nk v = sabittir. Sv
ve katlar gibi hemen hemen sktrlamaz olan maddeler iin iki zgl s arasndaki fark
kktr ve genellikle ihmal edilir.
Hacimsel genileyebilirlik (veya hacimsel genleme katsays),

sabit basnta hacmin scaklkta deiiminin lsdr.
23
Blm 12:
rnek 127
van der Waals hal denklemine uyan bir gaz iin, i enerji deiimini veren bir bant gelitiriniz.
zm aralnda cvnin deiiminin, c1 ve c2 birer sabit olmak zere, cv = c1+ c2T bantsyla
verildiini kabul ediniz.
24
Blm 12:
rnek 128
(a) Mkemmel bir gazn ve (b) sktrlmayan bir maddenin i enerjilerinin sadece scakln
fonksiyonu olduunu yani, u=u(T) olduunu gsteriniz.
(a) Mkemmel gaz iin Pv =RT eitlii kullanlrsa,
(b) Sktrlmayan bir madde iin v=sabit yazlabilir ve bu nedenle dv = 0 olur. Ayrca cp=cv= c yazlabilir

nk sktrlmayan bir madde iin 0dr.
nk v = sabittir. Bu nedenle, sktrlmayan bir maddenin i enerjisinin sadece scakla

bal olduu sonucuna varlr.
25
Blm 12:
Mkemmel gazlarn ve sktrlamayan maddelerin i enerjileri ve

zgl slar sadece scakla baldr
26
Blm 12:
rnek 129
Bir mkemmel gaz iin cp - cv = R olduunu gsteriniz.
27
Blm 12:
JOULE-THOMSON KATSAYISI
Kslma ilemi srasnda (h = sabit) akkann scaklnn deiimi, aada tanm verilen
Joule-Thomson katsays ile belirlenir:
Joule-Thomson katsays sabit entalpide bir

hal deiimi srasnda scakln basla nasl
deitiinin lsdr.
Bir akkann scakl ,kslma ilemi srasnda

azalabilir, artabilir veya deimeyebilir.
28
P-T diyagramnda h=sbt erisinin elde edilii

Blm 12:
Bir kslma ilemi, sabit entalpi erisi

zerinde azalan basn ynnde ,baka bir
deyile sadan sola doru gerekleir.
Bu nedenle, dnme erisinin sanda kalan
bir akkan iin scaklk kslma ilemi
srasnda artar.
Dnme erisinin solunda kalan bir akkan
iin ise, scaklk kslma ilemi srasnda azalr.
ekilden de aka grlecei gibi, soutma
etkisi salayabilmek iin akkann
maksimum dnme scaklnn altnda
olmas gerekir.
Maksimum dnme scakl oda scaklnn
ok altnda olan maddeler iin bu bir sorun
yaratr.
Bir maddenin T-P diyagramnda sabit entalpi erileri.
29
Blm 12:
rnek 1210
Bir mkemmel gaz iin Joule-Thomson katsaysnn sfra eit olduunu gsteriniz.
Mkemmel bir gazn entalpisi sadece scakln

fonksiyonudur. Baka bir anlatmla h= h(T)
yazlabilir. Bu da entalpi deimedii srece
scakln sabit kalaca anlamna gelir. Bu
nedenle kslma ilemi mkemmel bir gaz
soutmak iin kullanlamaz
30
Blm 12:
GEREK GAZLAR N h, u ve s DEERLER
31
Dk basnlarda gazlarn mkemmel gaz gibi davrandklar ve Pv = RT hal

denklemini saladklar daha nce birka kez belirtilmiti. Mkemmel gazlarn
zeliklerinin hesaplanmas zor deildir nk u, h, cv ve cp sadece scakla baldr.
Fakat basn ykseldii zaman gazlar mkemmel gaz davranndan nemli lde
sapma gsterir ve bu olgunun hesaplarda gz nne alnmas gerekir.
Blm 3 ile verilen P,v ve T zeliklerindeki sapmalar daha karmak hal denklemleri
kullanarak veya sktrlabilme diyagramndan sktrlabilme arpan Z deerini
bularak hesaplanmt.
Bu blmde analiz, mkemmel olmayan (gerek) gazlarn entalpi, i enerji ve

entropilerinin hesaplanmasn da kapsayacak biimde geniletilecektir. Bu amala,
du, dh ve ds iin bu blmde daha nce karlan genel bantlar kullanlacaktr.
Blm 12:
Gerek Gazlarn Entalpi Deiimleri

Gerek bir gazn entalpisi genelde hem scakla hem de basnca baldr. Bu nedenle
bir hal deiimi srasnda gerek gazn entalpi deiimi, genel dh bantsndan
hesaplanabilir.
zotermal bir hal deiimi iin dT = 0 olur ve

birinci terim silinir. Sabit basnta bir hal
deiimi iin dP = 0 olur ve ikinci terim silinir.
Gerek gazlarn entalpi deiimlerini

hesaplamak iin izlenen yol
32
Blm 12:
(*) ss mkemmel gaz halini hesaplamak iin kullanlrsa, gerek gazn 1-2 hal
deiimi srasndaki entalpi deiimi yle yazlabilir.
h and h* arasndaki fark entalpi sapmas diye adlandrlr ve bir gazn entalpisinin sabit
scaklkta basnla deiimini verir . Entalpi sapmasnn hesaplanabilmesi iin gazn P-v-T
davrannn (hal denkleminin) bilinmesi gerekir.Eer bu bilgi yoksa, Pv = ZRT bants
kullanlabilir.Z, nc blmde tanmlanan sktrlabilme arpandr.
33
Blm 12:
Entalpi Sapma arpan

Zh deerleri PR (azalan basn) ve TR (azalan scaklk) nin fonksiyonu olarak verilmitir. Bu
diyagram genelletirilmi entalpi sapma diyagram diye bilinir.
Bu diyagram kullanlarak verilen bir basn ve scaklktaki gazn entalpisinin ayn scaklktaki
mkemmel gazn entalpisinden sapmas bulunabilir.
Gerek gazn 1-2 hal deiimi
srasndaki entalpi deiimi
Mkemmel gaz tablolarndan
Gerek Gazlarn Enerji Deiimleri
34
Blm 12:
Gerek Gazlarn Entropi Deiimi

ds iin genel bant
zotermal hal deiimi ile
ekildeki yaklam kullanarak
Gerek gazlarn entropi deiimlerini

hesaplamak iin izlenen yol
35
Blm 12:
Entropi Sapma arpan
Entropi sapmas
Zs deerleri PR (azalan basn) ve TR (azalan scaklk)nin fonksiyonu olarak ekil A-32de

verilmitir.Bu diyagram genelletirilmi entropi sapma diyagram olarak bilinir .
Bu diyagram kullanlarak verilen bir basn ve scaklktaki gazn entropisiyle ayn scaklktaki
mkemmel gazn entropisinin sapmas bulunabilir
1-2 hal deiimi srasndaki entropi deiimi
Mkemmel gaz iin entropi deiimi
36
Blm 12:
rnek 1211
Oksijenin 220 K ve 5 MPa halinden, 300 K ve 10 MPa haline geerken birim mol iin entalpi ve
entropi deiimini, (a) mkemmel gaz davran gsterdiini kabul ederek ve (b) mkemmel gaz
davranndan sapma miktarn gz nne alarak hesaplaynz.
(a) Oksijen mkemmel gaz kabul edilirse, entalpisi sadece scakl bal olacakt ve bu nedenle ilk ve son
hallerdeki scaklklar bilindiinden, entalpi deerleri O2 iin mkemmel gaz tablosundan
(b) Mkemmel gaz davranndan sapma, entalpi ve entropi sapmalarn genelletirilmi diyagramlardan
okuyarak bulunabilir:
37
Blm 12:
Bu sonular, mkemmel gaz kabulyle oksijenin entalpi deiiminin %2.7, entropi

deiiminin ise %11.4 daha dk hesaplandn gstermektedir.
38
Blm 12:
ZET
39
Biraz matematik-Ksmi trevler ve ilgili bantlar

Ksmi trevler
Ksmi Trevlerle ilgili bantlar
Maxwell bantlar
Clapeyron denklemi
du, dh, ds, cv,ve cp iin genel bantlar
enerji deiimleri
Entalpi deiimleri
Entropi deiimleri
zgl slarcv ve cp
Joule-Thomson katsays
Gerek gazlarn h, u, ve s deerleri
Gerek gazlarn entalpi deiimleri
Gerek gazlarn i enerji deiimleri
Gerek gazlarn entropi deiimleri
Blm 12:

McGraw-Hill, 2008
Blm 13
GAZ KARIIMLARI
Amalar
Kimyasal reaksiyona girmeyen gaz karmlarnn incelenmesi.
Bir karmn karanlarn tanmlamak iin kullanlan ktle oran,mol
oran ve hacim orann tanmlamak.
deal-gaz karmlar ve gerek-gaz karmlarnn karm zeliklerini
belirlemek iin gerekli kurallar incelemek.
Gaz karmlarnn P-v-T davrann Daltonun toplanan basnlar ve
Amagatn toplanan baslar yasalarna dayanarak belirlenmesi.
Karm ilemlerinin enerji ve ekserji analizinin yaplmas
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
BR GAZ KARIIMIN MOL VE KTLE ORANLARI

Karmn zelliklerini belirlemek iin, karm oluturan karanlarn miktarlarn ve ayr
ayr zelliklerini bilmek gerekir. Bir karmda karanlarn miktarlar mol olarak veya ktle
olarak belirtilebilir. Bu yntemlerden birincisi mol analizi, ikincisi de ktle analizi diye
adlandrlr.
Mol analizi: herbir karann mol
miktar belirtilir
Ktle analizi: herbir karann ktle
miktar belirlenir
Karmn ktlesi karanlarn ktlelerinin toplamna eittir.

Ktle oran
Mol oran
Kimyasal reaksiyona girmeyen bir karmn mol miktar,
karanlarn mol miktarlarnn toplamna eittir.
3
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Grnr (veya ortalama) mol ktlesi
Bir karmn ktle ve mol oranlarnn toplam 1e eittir.
Gaz sabiti
Karmn mol ktlesi
Bir karmn ktle ve mol oranlar aadaki gibi ifade edilebilir

Bir karmn mol oranlarnn
toplam 1dir.
4
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
rnek 131
Gaz karmnda 3 kg O2, 5 kg N2 ve 12 kg CH4 bulunmaktadr.
(a) Her karann ktle orann,
(b) Her karann mol orann,
(c) Karmn ortalama mol ktlesini ve gaz sabitini hesaplaynz.
(a) Karmn toplam ktlesi,
(b) Mol oranlarn hesaplayabilmek iin, nce her karann mol miktarlarn belirlemek gerekir.
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
(c) Karmn ortalama mol ktlesi ve gaz sabiti, tanmlarndan hesaplanr.
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
BR GAZ KARIIMIN P-v-T DAVRANII: Mkemmel ve Gerek Gazlar

Gaz karmlarnn P-v-T davranlarn aklamak iin iki model ortaya Konmutur:
Daltonun toplanan basnlar yasas : Bir gaz karmnn basnc, karanlarn karm
scaklnda olmalar ve ayr ayr toplam hacmi kaplamalar durumunda sahip olacaklar
basnlarn toplamdr
Amagatn toplanan hacimler yasas : Bir gaz karmnn hacmi, karanlarn karm
scakl ve basncnda olmalar durumunda ayr ayr kaplayacaklar hacimlerin toplamdr
ki mkemmel gazdan oluan bir karm iin

Daltonun toplanan basnlar yasas
7
ki mkemmel gazdan oluan bir karm iin

Amagatn toplanan hacimler yasas
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Pi karan basnc
Vi karan hacmi
Pi /Pm basn oran Vi /Vm hacim oran

deal gazlar iin, Daltonun ve Amagadnn
kurallar ayndr ve ayn sonular verirler
Karm scakl T ve karm basnc Pde bir karann tek bana

kaplad hacim karan hacmi diye bilinir. Mkemmel gazlar iin bu
deer yiVm veya ksmi basnca eittir.
8
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
deal-Gaz Karmlar
Bu denklem sadece mkemmel gaz karmlar iin geerlidir, nk hem

karm hem de karanlar iin mkemmel gaz hal denklemini kullanarak karlmtr.
yiPm karann ksmi basnc, yiVm karann ksmi hacmi diye tanmlanr. Mkemmel
gazlar iin karan basncyla ksmi basn, karan hacmiyle ksmi hacim eanlamldr.
Mkemmel gaz karmndaki bir karan iin, mol oran, basn oran ve hacim orannn
birbirine eit olduu not edilmelidir.
Bir mkemmel gaz karmndaki karanlarn miktarlar, rnein yanma odasndan
kan gazlarn miktarlar, ou kez hacimsel analiz denklemiyle belirlenir.
(Orsat Analysis)
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Gerek Gaz Karmlar

Sktrlabilme arpan
Kay Kural
Zi, ya Tm ve Vm kullanlarak (Dalton yasas) veya Tm ve Pm kullanlarak (Amagat yasas)
belirlenir. Daltonun yasasn kullanmak daha doru sonular verir.
Gerek gazlardan oluan bir gaz karmnn
P-v-T davrann belirlemenin bir baka
yolu, karm kritik zellikleri Pcr veTcr olan
sanki-saf madde gibi kabul etmektir.
Karmn sktrlabilme arpan Zm, sankikritik zeliklerden yararlanarak kolaylkla
belirlenir.
Gerek gazlardan oluan karmlarn P-v-T

davranlarn belirlemek iin sktrlabilme
arpanlar kullanlr.
10
Kay kuraln kullanarak elde edilen sonular,

geni bir scaklk ve basn aralnda yzde
10 hata snr iinde kalmaktadr, bu da
mhendislik uygulamalar iin yeterlidir.
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
rnek 132
Sabit hacimli kapal bir kapta 300 K scaklkta ve 15 MPa basnta 2 kmol N2
ve 6 kmol CO2 'den oluflan bir gaz karm bulunmaktadr. Kabn hacmini, (a)
mkemmel gaz hal denklemini kullanarak, (b) Kay kuraln uygulayarak, (c)
sktrlabilme arpanlar ve Amagat yasasn uygulayarak, (d) ve Dalton
yasasn uygulayarak hesaplaynz.
(a) Gaz karm, mkemmel gaz karm gibi davranyor gibi kabul edilirse,
karmn hacmi mkemmel gaz hal denkleminden kolayca hesaplanabilir.
(b), N2 ve CO2'nin Tablo A-1de verilen kritik zeliklerinden yararlanarak, karmn sanki-kritik basn ve
scakln bulmak gerekir. Fakat ncelikle her bir karann mol oranlar belirlenmelidir.
11
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
(c) Amagat yasas sktrlabilme

arpanyla kullanld zaman,
karmn sktrlabilme arpan
12
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
(d) Dalton yasas sktrlabilme arpanyla birlikte kullanld zaman
Bu deer, balangta alnan deerden %33 daha kktr. Bu nedenle deneme-yanlma

ilemi, yeni bulunan Vm deerini kullanarak srdrlmelidir. Birinci tekrardan sonra 0.738
m3, ikinci tekrardan sonra 0.678 m3, nc tekrardan sonra 0.648 m3 bulunur.
13
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
GAZ KARIIMLARININ ZELKLER Mkemmel ve Gerek Gazlar

Gaz karmnn yaygn zelikleri
Gaz karmnn zeliklerindeki deiimler
Bir karmn yaygn zellikleri,

karanlarn zelliklerini
toplayarak bulunur.
14
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Gaz karmnn yein zelikleri
Karmn yein
zellikleri, karanlarn
zelliklerinin arlkl
ortalamasnndan
bulunur
Birim ktle iin zelikler ktle oran (mfi) ile birim mol iin zelikler ise mol oran (yi) ile ifade
edilmitir.
Yukarda verilen bantlar genellikle hem mkemmel hem de gerek gaz karmlar iin
geerlidir.
15
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
deal-Gaz Karmlar
GibbsDalton Yasas: Mkemmel gaz kabul yapld
zaman, bir gazn zelikleri dier gazlarn varlndan
etkilenmez. Her gaz karan, karm scaklnda (Tm) ve
karm hacminde (Vm) tek bana bulunuyormu gibi
davranr.
Mkemmel bir gazn h, u, Cv ve Cp zelikleri sadece
scakla baldr, mkemmel gaz karmnn basn ve
hacminden bamszdr.
Mkemmel gaz karmlarnn

entropi deiimlerini
hesaplarken, karm basnc
deil, karanlarn ksmi
basnlar kullanlr.
16
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
rnek 133
Sabit hacimli, yaltlm, kapal bir kap bir perde ile iki blmeye
ayrlmtr. Blmelerden birinde 40 C scaklk ve 100 kPa basnta 7
kg oksijen, dierinde ise 20 C scaklk ve 150 kPa basnta 4 kg azot
bulunmaktadr. Daha sonra blmeleri ayran perde kaldrlmakta ve
gazlarn karmas salanmaktadr. Denge hali salandktan sonra (a)
karmn scakln, (b) karmn basncn hesaplaynz..
(a) Kapal sistem iin enerjinin korunumu denklemi yazlrsa,
17
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
PmVm=mmRmTm eitlii kullanlarak da karmn basnc bulunabilir.

Burada Rm karmn grnr gaz sabitidir. Rmnin bulunabilmesi iin karmn ktle
yada mol oranlarnn bilinmesi gerekmektedir.
18
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
rnek 134
Sabit hacimli, yaltlm kapal bir perde ile iki blmeye ayrlmtr. Blmelerden birinde 3 kmol O2,
dierinde ise 5 kmol CO2 vardr. Balangta her iki gaz da 25 C scaklk ve 200 kPa basntadr.
Daha sonra blmeleri ayran perde kaldrlmakta ve gazlarn karmas salanmaktadr. evre
scaklnn 25 C olduunu ve gazlarn mkemmel gaz gibi davrandklarn kabul ederek, hal
deiimi srasndaki entropi deiimini ve ekserji yok oluunu hesaplayn.
Pm,2=Pi,1=200 kPa olduundan
Bu karma ilemiyle
ilgili ekserji yok oluu
19
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Gerek Gaz Karmlar

Bir gaz karm iin T ds bants
Gerek gaz karmlarnn davranlarn

belirlemek zordur, nk birbirinden
farkl molekllerin karlkl etkilerini gz
nne almak gerekir.
20
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
Denklem entalpi ve entropi iin genelletirilmi bantlar ve diyagramlar gelitirmenin

balang noktasdr. Ayrca gerek gazlar iin gelitirilen genelletirilmi zelik bantlarnn
ve diyagramlarnn, gerek gaz karmn oluturan gazlar iin de kullanlabileceini
belirtmektedir.
Fakat her karm iin indirgenmi scaklk, TR ve indirgenmi basn Pm, karm scakl Tm
ve karm basnc Pm'de hesaplanmaldr.
Karm basnc ve scakl yerine karm hacim ve scakl verilirse izlenecek olan yol,
Dalton'un toplanan basnlar yasasn kullanarak yaklak bir karm basnc belirlemektir.
Gerek bir gaz karmnn zeliklerini belirlemenin bir baka yolu da, karm sanki-kritik
zelikleri olan, sanki-saf bir madde gibi ele almaktr. Burada sanki-kritik zelikler,
karanlarn kritik zeliklerinden Kay kuraln kullanarak belirlenir.
21
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
rnek 135
Hava genellikle N2 ve O2'den oluan bir karm olarak ele alnr. Bu karmda N2 ve 02nin mol
oranlar srasyla % 79 ve % 21'dir. Srekli akl bir ak sistemde, hava 10 MPa sabit basnta, 220
K'den 160 K scakla soutulmaktadr. Havadan evreye olan s geiini, (a) mkemmel gaz
yaklamyla, (b) Kay kuraln kullanarak, (c) Amagat yasasn kullanarak hesaplayn..
(a) N2, O2 karmnn mkemmel gaz olduu kabul edilirse
22
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
(b) Kay kuralna gre, sanki-saf bir madde gibi davranan bir gaz karmnn kritik scakl ve basnc;
23
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
(c) N2 ve O2 iin, ilk ve son hallerde, entalpi sapma arpanlar
24
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
25
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI
ZET
Bir gaz karmnn ktle ve mol oranlar
Gaz karmnn P-v-T davran
Ideal-gaz karmlar
Gerek-gaz karmlar
Gaz karmnn zelikleri
Ideal-gaz karmlar
Gerek-gaz karmlar
26
Blm 13:
GAZ KARIIMLARI

McGraw-Hill, 2008
Blm 15
KMYASAL TEPKMELER
AMALAR
Yakt ve yanma kavramn retmek
Denkletirilmi kimyasal tepkime eitliklerini belirlemek iin tepkimeli sistemlere
ktlenin korunumu yasasn uygulamak.
Yakt hava oran, kuramsal hava yzdesi ve ilenme scakl gibi yanma
analizinde kullanlan parametreleri tanmlamak.
Hem kararl ak ile hacmi kontrol edilen hem de ktlesi sabit olan sistemler iin
enerji denkliklerini tepkimeli sistemlere uygulamak.
Tepkime entalpisini, yanma entalpisini ve yaktlarn s deerlerini hesaplamak.
Tepkimeleri karmlarn adyabatik alevlenme scaklklarn belirlemek.
Tepkimeli sistemlerin entropi deiimlerini lmek
kinci yasa asndan tepkimeli sistemleri analiz etmektir.
2
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
YAKITLAR VE YANMA
YAKIT: Is enerjisi verecek ekilde yanabilen herhangi bir
maddeye yakt denir. En iyi bilinen yaktlar esas olarak hidrojen
ve karbondan meydana gelir. Onlara hidrokarbon yaktlar denir
ve CnHm genel forml ile gsterilirler. Herfazda hidrokarbon
yakt bulunur. rnek olarak kmr, gaz ya ve doal gaz
verilebilir. Kmrn ana bileeni karbondur. Kmr deien
miktarlarda oksijen ,hidrojen, azot, kkrt, nem ve kl de ierir.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Mol veya hacimce kuru hava %20.9 oksijen, %78.1 azot, %0.9 argon ve az miktarda karbon
dioksit, helyum, neon ve hidrojenden meydana gelir.
Yanma ilemi incelenirken, havadaki argon azot olarak ilem grr ve eser miktarda
bulunan dier gazlar gz ard edilir.
O zaman, kuru hava, yaklak molce %2 oksijen ve %79 azotdan iberettir.
Bu nedenle, yanma odasna giren her mol oksijen 0.79/0.21= 3.76 mol azot bulunur.
Havada 1 kmol O2 iin 3.76 kmol N2 bulunur.

4
Yanma, yaktn byk bir enerji vererek

oksitlendii bir kimyasal tepkimedir.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Yaktn oksijen ile temas etmesinin yanma ileminin balamas iin yeterli olmadndan
da sz edilmelidir.
Yanmann balamas iin yaktn tutuma scaklnn stne getirilmelidir.
Baz maddelerin atmosferde bulunan havadaki minimum tutuma scaklklar yaklak
olarak benzin 260C, karbon 400C, hidrojen 580C, karbonmonoksit 610C ve metann
630C eklindedir. Bundan baka, yanmann balamas iin, yakt ve hava oranlar yanma
iin uygun aralkta olmaldr.
rnein, doal gaz %5 den kk yaklak %15 den byk deriimlerde yanmayacaktr.
Kararl akml bir yanma odasnda, tepkime

odasna giren bileenlere girdiler ve kan
bileenlere rnler denir.
5
Her bir elementin (ve atom saysnn) ktlesi

kimyasal tepkimesrasnda sabit kalr.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Yanma ilemlerininanalizinde, yakt ve hava miktarlarn saysal olarak ifade etmek iin sk
skkullanlan byklk hava-yaktoran (HY) dr.
Genellikle ktleye gre ifade edilir ve yanma ilemlerinde havann ktlesinin yaktn
ktlesine oran olarak tanmlanr (Yani, havayakt oran havann mol saysnn yaktn mol
saysna oran eklinde molsaysna gre de ifade edilebilir.
Burada nceki tanm kullanlacaktr. Hava-yakt orannn tersi yakt-hava orandr.
m ktle
N mol says
Hava yakt oran (HY)yanma ileminde
birim ktle yakt bana kullanlan hava
miktarn anlatr
M mol ktlesi
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 151
Bir kmol oktan (C8H18), 20 kmol O2 ieren hava ile
yaklmaktadr. rnler sadece CO2, H2O, O2 ve N2dan
olutuuna gre, rnler iindeki her bir gazn mol
saysn ve bu yanma ilemindeki hava yakt orann
belirleyin.
Yani, bu yanma ileminde her

bir kg yakt yakmak iin 24.2
kg hava kullanlmaktadr.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
KURAMSAL VE GEREK YANMA LEMLER

Yanmann tam olduunu varsayarak bir yaktn yanmasn incelemek ou zaman daha
reticidir.
Eer tm karbon yanarak CO2e, tm hidrojen yanarak H2Oa ve tm kkrt (eer varsa)
yanarak SO2ye dnrse yanma ilemi tamdr.
Yani, yanma ilemi srasnda yaktn tm yanabilen bileenleri yanma ilemi yaktn
yanabilen tm bileenleri tamamen yandnda tamamlanr. Tersine, eer rnler iinde
yanmam yakt veya C, H2, CO ve OH gibi bileenler varsa yanma ilemi
tamamlanmamtr.
Yetersiz oksijen tam yanmamann ak bir nedenidir ama tek nedeni deildir.
Tam olmayan yanma yanma odasnda tam yanma iin gerekenden daha fazla oksijen
olduu zaman bile olabilir.
Bu yakt ve oksijenin temas ettii snrl bir sre iinde yanma odasnda yeterli karma
olmamasna yorulabilir. Yarm yanmann dier bir nedeni de yksek scaklklarda nemli
olan ayrmadr.
8
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Yanma ilemi yaktn yanabilen tm bileenleri

tamamen yandnda tamamlanr.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Stokiyometrik veya kuramsal hava: Bir yaktn tam yanmas iin gereken minimum hava
miktarna stokiyometrik veya kuramsal hava denir.
Stokiyometrikveya kuramsal yanma: Bir yaktn kuramsal hava ile tamamen yanmas
srasnda meydana gelen ideal yanma ilemine yaktn stokiyometrikveya kuramsal yanmas
denir.
Fazla hava: Gerek yanma ilemlerinde, tam yanmay salamak ve yanma odasnn scakln
koktrol etmek iin stokiyometrik miktardan daha fazla hava kullanmak genel bir uygulamadr.
Stokiyometrik miktardan fazla hava miktarna fazla hava denir.
Eksik hava: Stokiyometrik miktardan daha az havaya eksik hava denir
Edeerlik oran: Yanma ilemlerinde kullanlan hava miktar gerek yakt-hava orannn
kuramsal yakt havaoranna oran demek olan edeerlik oran ile ifade edilir.
% 50 fazla hava = % 150 teorik hava
% 200 fazla hava = % 300 teorik hava
% 90 teorik hava = % 10 eksik hava
10
rnlerde serbest
oksijen olmayan tam
yanma ilemine
kuramsal yanma
denir.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Yanma ileminin tam olduu varsayldnda ve

kullanlan yakt ve havann miktarlarnn tam olarak
bilindiinde rn bileiminin nceden bilinmesi
nispeten kolaydr.
Bu durumda yaplmas gereken tek ey, hibir
lme gerek kalmadan, yanma eitliinde yer
alan her bir elemente ktle denkliini
uygulamaktr.
Orsat gaz analizr kullanlarak yanma
gazlarndaki CO2in mol kesrinin bulunmas.
Bununla beraber, gerek yanma ilemlerinde yaplacak i o kadar basit deildir.

Bir kere, gerek yanma ilemleri fazla hava olsa bile ok zor tamamlanr.
Bu yzden, yalnz ktle denkliine dayanarak rn bileimini belirlemek imkanszdr.
O zaman, sahip olunan tek seenek, rnde bulunan her bir bileenin miktarn dorudan
lmektir.
Yanma gazlarnn bileimini analiz etmek iin kullanlan cihaz Orsat gaz analizrdr.
11
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 152
Etan ( C2H6) %20 fazla hava ile yanmaktadr. Yanmann
tam olduuna ve toplam basn 100kPa olduuna gre, (a)
yakt-hava orann ve (b) yanma rnlerinin iy noktasn
bulun.
(a) Hava yakt oran hava ktlesinin yakt ktlesine oran
(b) rnlerin iy noktas, rnler sabit basn altnda soutulurken rnler iinde bulunan subuharnn
younlamaya balad scaklktr.
12
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 153
Belli bir doal gazn hacimsel analizi yledir: %72 CH4, %9
H2, %4 N2, %2 O2, ve %3 CO2. imdi bu gaz, 20C, 1 atm de
ve %80 bal nem ile yanma odasna giren stokiyometrik
miktarda hava ile yanmaktadr. Tam yanma olduuna ve
toplam basn 1 atm olduuna gre, rnlerin iy noktasn
belirleyin.
13
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Eer yanma ilemi nemli hava yerine kuru havada olsayd, rnlerde daha az nem
olacakt ve bu durumda iy noktas scakl 59.5 C olacakt.
14
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 154
Oktan (C8H18) kuru hava ile yanmaktadr. Kuru hava temeline gre rnlerin hacimsel analizi
aadaki gibidir. (a) hava-yakt orann, (b) kullanlan kuramsal hava yzdesini ve (c) 100 kPa de 25
Cye rnler soutulurken younlaan su miktarn belirleyin.
15
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
(a) Hava-yakt oran havann ktlesinin yakt ktlesinde oran alnarak hesaplanr.
(b) Kullanlan kuramsal hava yzdesini bulmak iin, yaktn kuramsal yanma eitliinden belirlenen
havann kuramsal miktarnn bilinmesi gerekir.
Yani, yanma iflleminde % 31 fazla hava kullanlmtr. Tam yanma iin gereken oksijenden
olduka fazla oksijen olmasna ramen, biraz karbon monoksit olutuuna dikat edin.
16
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
(c) Yanan her kmol yakt iin, 9 kmol H2O dahil 7.37 + 0.65 + 4.13 + 61.38 + 9= 82.53 kmol rn
oluur.
17
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
OLUUM ENTALPS VE YANMA ENTALPS

Bir kimyasal tepkime srasnda, molekl iinde atmolar balayan baz kimyasal balar
krlr ve yenileri oluur. Bu balar ile ilgili kimyasal enerji genellikle rnler ve girdileri iin
bir maddenin mikroskopik enerji biimleri duyulur, gizli, kimyasal, ve nkleer enerjiden
oluur. Bu yzden, kimyasal tepkime meydana gelen bir ilemde enerji, denkliklerinde
mutlaka hesaba katlmas gereken kimyasal enerji deiiklikleri olacaktr.
Bir maddenin mikroskopik enerji biimleri duyulur,

gizli, kimyasal ve nkleer enerjiden oluur.
18
Yanma ileminde varoalan kimyasal balar

krlrken ve yeni balar oluurken genellikle
byk miktarda duyulan enerji alnr veya verilir.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Tepkime entalpisi,hT : Tepkime entalpisi, tm tepkime iin, belli bir haldeki rnlerin
entalpileri ile ayn haldeki girdilerin entalpileri arasndaki fark olarak tanmlanr.
Yanma entalpisi hY : Yanma ileminde, tepkime entalpisi genellikle yanma entalpisi,hY,
olarak adlandrlr. Bu 1 kmol ( veya 1 kg) yakt belli bir basn ve scaklkta tamamen
yand zaman ortaya kan s miktarn temsil eder.
Oluum entalpisi hol : Belli bir haldeki bir maddenin kendi kimyasal bileiminden ileri
gelen entalpi olarak grlen oluum entalpisi, dir. Balang noktas oluturmak zere,
tm kararl element (O2, N2, H2, ve C gibi ) lerin 25C ve 1 atm deki standart refarans
haldeki oluum entalpileri sfr kabul edilir. Yani, tm kararl elementler iin hol= 0 dr. (
Bu 0.01C deki doygun sv suyun i enerjisinin sfr oloarak alnmasndan farkl deildir)
19
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Yanma entalpisi, bir yaktn belli bir haldeki kararl akm ilemi
srasnda yanarken ortaya kan enerji miktarn gsterir
20
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Is deeri: bir yakt kararl akm ileminde tamamen

yandnda ve rnler girdilerin haline dndnde
ortaya kan s miktarolarak tanmlanr.
(HHV) st s deeri: Is deeri rnlerde bulunan
suyun fazna baldr. rnlerdeki su sv halde
olduunda s deerine st s deeri denir.
(LHV)alt s deeri: rnlerdeki su buhar faznda ise
alt s deeridenir
Bir yaktn st s deeri yaktn alt s deeri

ile rnlerde bulunan suyun buharlama
ssnn toplamna eittir.
Burada m, birim ktledeki yakt bana rnlerdeki suyun ktlesi, ve hfg belli bir
scaklkta suyun buharlama entalpisidir.
21
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 155
Sv oktann (C8H18) 25C ve 1 atm deki yanma
entalpisini Tablo A26da verilen oluum entalpi
deerlerini kullanarak belirleyin. rn iindeki suyun
sv halde olduunu varsayn.
Gaz halindeki oktann sonular 5512200 kJ/kmol veya -48255 kJ/kg dir.
22
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
TEPKMEL SSTEMLERN BRNC YASA ANALZ

Blm 4 ve 5 de gelitirilen enerji denklii ( veya birinci yasa)
bantlar hem tepkimeli hemde tepkimesiz sistemlere
uygulanabilir. Bununla beraber, kimyasal olarak tepkimeye
giren sistemlerde onlarn kimyasal enerjilerinin deimesi
gerekir ve bu nedenle, kimyasal enerjideki deiimleri aka
ifade edebilmek iin, enerji denklik bantlarnn yeniden
yazlmas dahauygundur. Bu ilk nce kararl akm sistemleri
iin sonra da kapal sistemler iin yaplr.
Kararl Akm Sistemleri
Burada parantez iindeki terim belli bir haldeki duyulan

entalpi,h, ile 25C ve 1 atm deki standart referans haldeki
duyulan entalpi,ho, arasndaki fark olan standart referans hale
gre duyulan entalpiyi gstermektedir. Bu tanm,
oluumlarnda kullanlan referans hale baklmakszn
tabolardan alnan entalpi deerlerini kullanma imkan tanr.
23
Belli bir haldeki bir kimyasal

bileenin entalpisi 25 C, 1
atm deki bileenin entalpisi
(hol ) ile 25 C, 1 atmye gre
duyulur entalpinin toplamdr.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
24
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Sisteme verilen s ve sistem tarafndan yaplan i pozitif byklkler alarak, yukardaki

enerji denklik bants aada olduu gibi daha ksa olarak ifade edilebilir.
Bir tepkimenin yanma entalpisi hY elde edilebilirse, 1 mol yaktiin kararl akm eitlii
Yanma odasnda normal olarak s k olur ama hi s girii olmaz. O zaman, tipik kararl
akm yanma ileminin enerji denklii,
25
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Kapal Sistemler
Kimyasal olarak tepkimeye giren duraan kapal sistemler iin genel bir enerji denklik
sistem aadaki gibi yazlabilir.
bants Egiri -Ek =E
oluum i enerjisi uolentalpi tanm
oluum entalpisi holo yaktn faz durumuna bal olduu iin yaktn kat, sv veya gaz
olduunun bilinmesi gerekir. Ayrca, kendi entalpisini belirlemek iin, yanma odasna
girdiinde yaktn halinin de bilinmesi gerekir.
Bir kimyasal bileenin i enerjisinin entalpiye bal

olarak ifadesi.
26
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 156
Sv propan (C3H8) yanma odasna 25 C de 0.05
kg/dakika hzla girer. Yanma odasnda 7C de giren
%50 daha fazla hava ile kartrlarak yaklr. Yanma
gazlarnn analizi yaktta bulunan tm hidrojenin
yanarak H2Oya dntn fakat karbonun %90nn
yanarak CO2 verdiini kalan %10 karbonun COe
dntn gstermektedir. Yanma gazlarnn k
scakl, 1500 K, olduuna gre, (a) havann ktlesel
ak hzn (b) yanma odasndan s transfer hzn
belirleyin.
(a) Bu yanma ileminde hava-yakt oran
27
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
(b) Bu kararl akm yanma ilemindeki s trasferi, 1 mol yakt iin yanma odasna
uygulanan kararl akm enerji denkliinden Ekan- Egiren belirlenir.
28
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Bylece, her bir kmol propan (44kg) iin 363880 kJ s yanma odasndan evreye
aktarlmtr. Bu her kg propan iin 363880/44=8270 kJ s kaybdr. O zaman, ktlesel
ak hz 0.05 kg/dakika olan propan iin s transfer hz,
29
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
rnek 157
Sabit hacimli tank 25 C ve 1 atmde 1 kmol metan (CH4) gaz ve 3 kmol O2 iermektedir. Tankn
iindekiler yaklmakta ve metan gaz tamamen yanmaktadr. Son scaklk 1000 K olduuna gre (a)
tankn son basncn ve (b) ilemdeki s transferini belirleyin.
(a) 1000 Kde su gaz faznda bulunur. Hem girdi ve hem de rnler
iin mkemmel gaz bants kullanlarak, tanktaki son basn,
30
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Tanktan evreye s transferi 717590/16 =44850 kj/kg metan olacaktr.

31
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
ADYABATK ALEV SICAKLII

Hi bir i etkileimi ve kinetik ve potansiyel enerjide herhangi bir deime olmadnda,
yanma ileminde ortaya kan kimyasal enerji ya evreye s olarak verilir ya da yanma
rnlerinin scaklklarnn ykseltme iin ieride kullanlr. Is kayb azaldka scaklktaki
ykselme artar. evreye hi skaybnn olmad snr halinde, (Q= 0), rnlerin scaklklar
tepkimenin adyabatik alev veya adyabatik yanma scakl denilen maksimum deerine
ulaacaktr
olduu iin
Kararl akm yanma ileminde adyabatik

alev scakl Eitlik Q=0 ve W =0
konularak bulunabilir.
Bir yanma odasnn scakl tam yanma olduunda,

evreye hi s kayb olmadnda maksimumdur. Q=0.
32
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Tepkimeli sistemlerin analizinde gz nne alnmas gereken nemli birka husus vardr.
rnein, oluum entalpisi hol yaktn faz durumuna bal olduu iin yaktn kat, sv veya
gaz olduunun bilinmesi gerekir.
Kendi entalpisini belirlemek iin, yanma odasna giren yaktn halinin de bilinmesi gerekir.
Entalpi hesaplamalarnda, yakt ve havann yanma odasna karm halinde mi yoksa ayr
ayrm gidiinin bilinmesi zellikle nemlidir.
Yanma rnleri dk scaklklara soutulduunda, gaz rnler iindeki suyun bir ksmnn
younlama olaslnn gz nne alnmas gerekir.
Yanma odasnda karlalan maksimum scaklk

kuramsal adyabatik scaklktan daha dktr.
33
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
TEPKMEL SSTEMLERN ENTROP DEM

Entropi denklik eitlikleri, ayr ayr bileenlerin entropilerinin ortak bir temele gre
uygun bir ekilde bulunmas kouluyla, hem tepkimeli hemde tepkimesiz sistemlere ayn
ekilde uygulanabilir. Tepkimeli sistemler de dahil herhangi bir ile yaplan her hangi bir
sistem iin entropi denklii,
1 mol yakt bana byklkleri kullanarak ve sistem doru olan s transfer ynn
poizitif kabul ederek, entropi denklik bant kapal veya kararl akm tepkimeli sistemler
iin
Burada, Tk snrdaki scaklk, Qk o snr geen sdr. Adyabatik ilemlerde (Q= 0), entropi
transfer terimi der
34
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Bir ilem srasnda meydana gelen toplam entropi, entropi denklii d tersinmezlikler
olmas gereken sistemin kendisi ve onun yakn evresini kapsayan geniletilmi sisteme
uygulanarak belirlenebilir.
Sistemin snr scakl basite evre scakl olarak alnr.
Bir kimyasal tepkime ile birlikte entropi deiiminin belirlenmesi, bir ey hari, kolay gibi
grnmektedir: Girdi ve rnler iin yazlan entropi bantlar iin tepkimesiz sistemlerde
olduu gibi entropi deiimleri deil bileenlerin entropileri gerekir.
Bu nedenle, entalpide yapld gibi tm maddelerin entropileri iin ortak bir temel
bulunmas ile kar karya kalnr. Byle ortak bir temelin aratrlmas bu yzyln ilk
yarsnda termodinamiin nc yasasnn ortaya kmasna yol amtr.
35
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Mutlak sfr scaklnda saf bir kristal maddenin entropisi sfrdr. Bu yzden, termodinamiin
nc yasas tm maddelerin entropi deerleri iin mutlak bir temel salar. Bu temele gre
entropi deerlerine mutlak entropi denir.
Belli bir scaklkta ve P0=1 atmden baka bir basntaki

bir mkemmel gazn mutlak entropisi, 1 atm deki
listelenmi deerden Ru ln (P/P0) karlarak belirlenebilir.
36
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
TEPKMEL SSTEMLERN KNC YASA ANALZ

Bir kere toplam entropi deiiminin veya entropi oluumunun deeri belirlendikten sonra,
kimyasal tepkime ile birlikte tersinmezlik
eitliinden belirlenebilir. Burada T0 evrenin mutlak scakldr.
Kinetik ve potansiyel enerjilerde herhangi bir deiim olmadnda, sadece To daki evre
ile s transferini ieren kararl akm yanma ilemi iin yazlan tersinir i bants hf +h - h,
ile entalpi terimlerinin yer deitirilmesi ile elde edilebilir.
Gibbs fonksiyonu.
Burada gol Gibss oluum fonksiyonudur.
37
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
Bir kimyasal tepkimenin rnleri ve girdilerine

ait ekserjileri arasndaki fark o tepkimenin
tersinir iini verir.
38
25C, 1 atmdeki bir bileiin negatif Gibbs

oluum fonksiyonu o bileiin 25C, 1
atmdeki bir ortamda 25C, 1 atm bulunan
kararl elementlerinden oluumu ile ilgili
tersinir ii gsterir.
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER
zet
39
Yanma
Hava-yakt oran
Stokiyometrik veya kuramsal yanma
Yanma entalpisi
Oluum entalpisi
Bir yaktn s deeri
Adyabatik alev scakl
Blm 15:
KMYASAL TEPKMELER

McGraw-Hill, 2008
Blm 16
KMYASAL DENGE VE FAZ
DENGES
AMALAR
Kimyasal tepkimeye giren sistemlerde denge kriteri gelitirmek.
Sistemin Gibbs fonksiyonunun azalmasna dayanarak kimyasal tepkimeye giren herhangi
bir sisteme uygulanabilecek genel bir kimyasal denge kriteri gelitirmek.
Kimyasal denge sabitlerini tanmlamak ve deerlerini bulmak.
Kimyasal denge analizi iin gelitirilen genel denge kriterlerini ideal gaz karmlarnda
oluan kimyasal tepkimelere uygulamak.
Genel denge kriterlerini kimyasal tepkimelere uygulamak.
Kimysal denge sabiti ile tepkime entalpisi arasnda bir iliki kurmak.
Saf bir maddenin fazlarna ait zgl Gibbs fonksiyonu asndan kimyasal tepkime
olmayan sistemlerde faz dengesini kurmak.
ok bileenli ve fazl sistemin bamsz deiken saysna Gibbs faz kuraln uygulamak.
Svlarda znm olan gazlar iin Henry yasasn ve Raoult yasasn uygulamak.
2
Blm 16:
KMYASAL DENGE VE FAZ DENGES
KMYASAL DENGE KRTER

Belirli bir scaklk ve basnta CO, O2 ve CO2 bulunan bir tepkime kab gz nne alrsak;
CO ile O2 tepkimeye girerek CO2 aa kacaktr.
Bu tepkime bir olaslktr ama tek olaslk deildir. Bir baka

olaslkda yanma odasndaki CO2in paralanarak CO ve O2
vermesidir. nc bir olaslk ise bileen arasnda henz
hibir tepkimenin olmamasdr yani sistemin kimyasal dengede
olmasdr. Sistemin scakln, basncn ve bileimini ksacas
halini bilmemize ramen, kimyasal dengede olup olmadn
kestirme olanamzn olmad grlmektedir.
Belli bir basn ve scaklkta

CO, O2 ve CO2 ieren
tepkime kab.
Belli bir basn ve scaklkta kimyasal dengede olduunu kabul edersek, karmn kimyasal
bileimi basn veya scaklk deimedike deimeyecektir. Kimyasal denge iin genel bir
kriter gelitirilirken sabit scaklk ve basnta iinde kimyasal bir tepkime olan bir
sistem dnlmelidir.
Blm 16:
Adyabatik bir tepkime kabnda yryen bir

kimyasal tepkime entropiyi artracak ynde
yrr. Entropi maksimum deerine ulatnda,
tepkime durur. Bu yzden, entropi adyabatik
sistemlerde yryen kimyasal tepkimelerin
analizinde ok yararl bir zeliktir.
Adyabatik bir kimyasal tepkimenin
denge kriteri.
Blm 16:
Sabit ktleli, dengeli, iinde bir kimyasal tepkime

olan belli bir T scaklnda ve P basncnda
sktrlabilir bir sistem dnlsn.
Sabit scaklk ve basnta gibbs diferansiyeli;
Belli bir basn ve scaklkta kimyasal

tepkimeye urayan kontrol ktlesi
Belli bir basn ve scaklkta yryen bir kimyasal tepkime Gibbs

fonksiyonunu azaltacak ynde ilerler. Gibbs fonksiyonu minimum
deerine ulatnda kimyasal tepkime durur ve kimyasal denge
kurulur. Bu yzden, kimyasal denge kriteri;
5
Blm 16:
Belli bir basn ve scaklkta oluan bir

kimyasal tepkime, termodinamiin
ikinci yasasna aykr olduu iin, Gibbs
fonksiyonunu artracak ynde
yryemez.
Scaklk veya basn deitiinde
tepkimeye giren sistemin yeni basn
veya scaklkta Gibbs fonksiyonunun
minimum deerini ald, farkl bir halde
olduuna dikkat edilmelidir.
Belli bir basn ve scaklkta kimyasal denge kriteri.
Blm 16:
Sabit basn ve scaklktakitepkime kabnda

sonsuz kk miktarda ilerleyen bir tepkime.
Kimyasal tepkime srasnda girdi ve rnlerin

mol saylarnda meydana gelen deime,
tepkimenin ilerleme miktarndan bamsz
olarak, stokiyometrik katsaylarla orantldr.
7
Blm 16:
rnein, C2H6 ve O2n tepkimeye girerek CO2 ve H2O rnlerini veren bir tepkimede,
stokiyometrik denkleme gre, 1
mol (10-6 mol) C2H6 tepkimeye girmesi ile CO2 2
mol
artar, H2O 3
mol artar O2 ise 3.5
mol azalr.
Bu durumda bileenlerin mol saylarndaki deime bileenin kendi stokiyometrik

katsaysnn milyonda biridir, nin ihmal edilmesi ile
Bu eitlik stokiyometrik katsaylar ve girdi ve rnlerin molar Gibbs fonksiyonlarn

iermektedir ve kimyasal denge kriteri olarak bilinir. Bu eitlik her fazdaki btn
kimyasal tepkimeler iin geerlidir.
Blm 16:
DEAL GAZ KARIIMLARINDA DENGE SABT

Belli bir P0, basn ve scaklkta dengede olan bir mkemmel gaz karmnda, entropi gibi,
ideal gazn Gibbs fonksiyonu da basn ve scakla baldr. Genellikle 1 atm sabit basn
altnda (P0 referans basnc) eitli scaklklardaki Gibbs fonksiyonu deerleri listeler
halinde verilir.
Sabit scaklktaki bir ideal gazn Gibbs fonksiyonunda basnla meydana gelen deime
Gibbs fonksiyonunun tanm ve izotermal ilemlerdeki entropi deiimini veren bantdan
bulunabilir.

ln

ideal gaz karmndaki bir i bileeninin Pi ksmi basncnda ve karm scaklndaki Gibbs
fonksiyonu;
Blm 16:
standart haldeki Gibbs fonksiyonundaki deime
KP denge sabiti
10
Blm 16:
rnek 161
Aadaki eitlii ve Gibbs fonksiyonu deerlerini kullanarak N2 2N ayrma tepkimesinin 25
Cdeki denge sabiti, KPyi hesaplayn. Elde ettiiniz sonucu, Tablo A-28 deki KP deerleri ile
kyaslayn.
Bu tepkimenin bir girdisi (N2) ve bir rn (N) ve stokiyometrik katsaylar N =2 ve

=1 olan bir tepkime olduuna dikkat edilmelidir. Dier scaklklardaki Gibbs
fonksiyonlarnn deerleri Gibbs fonksiyonunun tanm kullanlarak entalpi ve mutlak
entropi deerlerinden hesaplanabilir.
11
Blm 16:
rnek 162
10 atm basntaki iki atomlu H2nin %10unun tek atomlu
hidrojene paraland scakl hesaplayn.
Scaklk 3535 Ke ykseldiinde H2nin %10unun hidrojene ayraca sonucuna varlr.

Eer scaklk daha da ykselirse, hidrojene ayran H2 miktar da artacaktr.
12
Blm 16:
DEAL GAZLARIN KP DEERLER HAKKINDA BAZI AIKLAMALAR

1. Tepkimenin KP deeri sadece scakla bal olup, karmn basncndan bamszdr
ve inert gazlarn varlndan etkilenmez. KPnin sadece scakln fonksiyonu olan
G*(T)ye bal olmas ve inert gazlarn G*(T) deerlerinin sfr olmasdr.
2. Ters yndeki tepkimenin KP deeri 1/KP,dir. Ters ynl tepkimelerde, rnler ve

girdiler yer deitirirler ve buna grede pay ve paydadaki terimler de yer deitiriler.
13
Blm 16:
3. Daha ok tamamlanmaya giden tepkimenin KP deeri dahada byr.
Daha ok tamamlanan tepkime

daha byk KP deeri.
nert gazlarn varl denge sabitini

etkilemez ama denge bilemini etkiler.
4. Karmn basnc, KPnin deerini etkilemez, ama denge bileimini etkiler.
5. nert gazlarn varl, denge sabit KPnin deerini etkilemez, ama denge bileimini etkiler.
14
Blm 16:
6. Stokiyometrik katsaylar iki katna knca KP deerinin karesi alnr.
7. Denge bileimindeki serbest elektronlara ideal gaz gibi ilem yaplr.
Hidrojenin iyonlama tepkimesinin

denge sabiti bants.
8. Denge hesaplamalar tepkimenin hz hakknda deil, denge bileimi hakknda bilgi verir.
15
Blm 16:
rnek 163
2 kmol CO ve 3 kmol O2 karm 304 kPa sabit basnta 2600 K
stlmaktadr. Karmn CO2, CO, ve O2den olutuunu
varsayarak denge bileimini belirleyin.
Tm bileenlerin ideal gaz olarak davrandnn varsaylmas ile denge sabiti
16
Blm 16:
Bu problemin zmnde, O2 2O tepkimesine gre O2nin Oe ayrmas, yksek

scaklklarda gerekleme olasl olmasna ramen, gz ard edilmitir. Bu nedenle, bu
tepkime iin 2600 K de ln KP=-7.521 deeri O2nin Oe paralanmas tepkimesinin ihmal
edildii hali gstermektedir.
17
Blm 16:
rnek 164
3 kmol CO, 2.5 kmol O2 ve 8 kmol N2 karm 5 atmde 2600 Kde
stlmaktadr. Karmn denge bileimini hesaplayn.
Tm bileenlerin ideal gaz olarak davrandnn varsaylmas ile denge sabiti
18
Blm 16:
nert gazn KP deerini ve tepkimenin KP eitlini etkilemediini ancak denge bileimini

etkilediine dikkat ediniz.
19
Blm 16:
EZAMANLI TEPKMELERDE KMYASAL DENGE

Uygulamada en ok karlalan tepkimelerde ayn anda olan ve stesinden gelinmesi zor
olan iki veya daha ok tepkime vardr. Byle hallerde, tepkime kabnda olmas olas tm
tepkimelere bir denge kriterinin uygulanmas gerekir. Bir kimyasal tr birden fazla
tepkimede grld zaman, her bir tr iin kurulan ktle denklii ile birlikte denge
kriterinin uygulanmas, denge bileiminin belirlenebilmesi iin ayn anda yazlan eitlikler
sistemine yol aar.
Tepkimeye giren bir karmn denge bileimini belirlemek iin gereken KP bantlarnn
saysnn kimyasal tr says ile dengede bulunan elementlerin says arasndaki farka eit
olmaktadr.
Tepkimeye giren bir karmda denge bileimini

belirlemek iin gereken KP bant says trlerin
says ile elemenetlerin says arasndaki farktr.
20
Blm 16:
rnek 165
1 kmol H2O ve 2 kmol O2 karm 1 atmde 4000 Ke
stlmaktadr. Sadece H2O, OH, O2 ve H2 bulunduu
varsaylarak bu karmn denge bileimini belirleyin.
21
Blm 16:
Bu problem iki tepkimeden birisi olarak O2

2O stokiyometrik tepkimesinin KP
bants kullanlarak da zlebilirdi.
22
Blm 16:
KPNN SICAKLIKLA DEM
vant Hoff eitlii
Ekzotermik tepkimeler yksek scaklklar

da daha az tamamlamaya gider.
23
Blm 16:
rnek 166
2000 K de H2 + 0.5O2 H2O tepkimesine gre, (a) entalpi verileri (b) KP verilerini kullanarak
hidrojenin yanma ileminin tepkime entalpisini,Ryi hesaplaynz.
(a) entalpi verilerinden
(b) KP verilerini kullanarak
24
Blm 16:
FAZ DENGES
Ak alanda asl slak bir T-rtn zamanla kuruduu,
camda kalan az miktardaki suyun buharlat, ve ak kalan
iedeki tra losyonunun hzl bir ekilde kaybolduu
deneyimlerden bilinmektedir
Bu bir faz dierine ktle transferi olan bir maddenin iki faz arasnda yrtc bir
kuvvetin olduunu ifade eder. Bu kuvvetlerin bykl dier etkenlerin yanda iki faz
arasndaki deriim farkna baldr.
Islak bir T-rt kuru havada nemli havadan daha abuk kurur.
Aslnda, ortamn bal nemi %100 olunca hi kurumayacaktr.
Sv fazdan buhar fazna hi ktle transferi olmayacak ve iki faz dengede olacaktr.
Bununla beraber eer scaklk veya basn deiirse, faz dengesinin koullar deiir.
Faz dengesi belli basn ve scaklkta incelenir.
25
Blm 16:
Tek Bileenli Sistemlerde Faz Dengesi

Su gibi saf bir maddenin iki faz iin denge kriteri, belli bir basn ve scaklkta dengede
bulunan doygun sv ve buhar karm ele alnarak kolayca gelitirilebilir. Bu karmn
toplam Gibbs fonksiyonu
Ktlenin korunumundan dmg=-dms
Sabit basn ve scaklkta

dengedeki sv-buhar.
olduundan
Her bir faz ayn Gibbs fonksiyonuna sahip olunca saf bir maddenin iki faz dengedir. Ayn
zamanda l noktada ( fazn bir arada dengede olduu hal) her fazn zgl Gibbs
fonksiyonu eittir.
26
Blm 16:
rnek 167
Faz denge kriterinin 120 Cdeki doygun sv su ve doygun su buhar karmna uygun olduunu
gsterin.
Gibbs fonksiyonu tanmn entalpi ve entropi verileri ile birlikte kullanarak
ki sonu birbirine ok yakndr. Daha doru zelik verileri kullanlsayd bu deerler

birbirinin ayn olurdu. Bu nedenle, faz denge kriteri tatmin edicidir.
27
Blm 16:
Eer gs> gg olsa idi ne olur du?

ki fazn o anda dengede olmayaca aktr.
kinci yasaya gre (dG)T,P= (gs- gg) dms 0 olmas gerekir.
Buna gre, dms negatif olmaldr.
Bunun anlam gs = gg oluncaya kadar svnn buharlamasdr.
Bu yzden, Gibbs fonksiyonu fark, tpk s transferinin yrtc
kuvvetinin scaklk fark olmas gibi, faz deiiminin yrtc kuvvetidir.
28
Blm 16:
Faz Kural
Tek bileenli, iki fazl bir sistem farkl scaklk (veya basnlarda) dengede olup, bununla
beraber, bir kez scaklk sabitleirse, sistem bir denge haline kilitlenecektir ve her bir fazn
tm yein zelikleri (bal miktarlar dnda) de sabitleecektir. Bu yzden, tek bileenli iki
fazl bir sistem, bir bamsz zelie sahiptir. Bu da basn veya scaklk olabilir.
ok bileenli ve ok fazl sistem ile ilgili bamsz deiken says
BD = Bamsz deiken says,

B = Bileen says,
F = Dengede bulunan faz says
rnein, tek bir bileenli, (B= 1) ki fazl (F= 2) bir sistem iin bir
tane bamsz yein zeliinin belirlenmesi gerekir.
Tek fazl saf bir maddenin denge halini belirlemek iin iki
bamsz yein zeliinin deerlerinin bilinmesi gerekir.
29
Blm 16:
Gibbs kuralna gre, bir

bileenli, iki fazl bir sistemde
sadece bir bamsz deiken
olabilir.
ok Bileenli Sistemlerde Faz Dengesi

Uygulamada karlalan bir ok fazl sistemde iki veya daha fazla bileen vardr. Belli bir
scaklk ve basnta bulunan ok bileenli ve ok fazl bir sistemde, farkl fazlardaki her bir
bilelen iin hibir yrtc kuvvet yoksa, fazlar arasnda denge olacaktr. Buna gre, faz
dengesi iin her bir bileenin zgl Gibbs fonksiyonu tm fazlarda ayn olmaldr
Tm fazlarda her bileenin zgl Gibbs

fonksiyonu ayn olan ok bileenli, ok fazl
bir sistemde faz dengesi.
30
Blm 16:
ki bileenli bir sistemin her iki faz ayn bileimde olmayacaktr. Yani, bir bileenin farkl
fazlardaki mol kesri farkl olacaktr.
rnein 84 Kde, sv fazdaki mol

kesirleri %30 azot ve %70 oksijen ise,
buhar faznda %66 azot ve %34
oksijendir.
0.1 MPa daki iki fazl oksijen ve

azot karmnn faz diyagram
31
Blm 16:
Scakln srekli mol kesrinin ise genelde, (boyutsuz deriim) srekli olmayan bir
fonksiyon olduunu bilmek ilgintir.
rnein, bir gln d yzeyinde su ve hava scaklklar her zaman ayndr. Bununla
birlikte, suhava arayzeyinin her iki tarafndaki mol kesirleri ok farkl olaca aktr.
(gerekte, sudaki havann mol kesri sfra yakndr). Ayn ekilde, su-hava arayzeyinin
her iki tarafndaki suyun mol kesri de hava doygun olsa bile farkldr.
Scaklktan farkl olarak, sv-gaz (veya kat-gaz, veya kat-sv) ara

yzeyinin iki tarafndaki trlerin mol kesirleri genellikle ayn deildir.
32
Blm 16:
Bir ok proseste gazlar bir svnn iinde absorplanr.

Gazlarn ou svlarda az znr (su iinde hava
gibi) ve byle seyreltik zeltilerde gaz ve sv fazn
arayzeyinde bir i bileeninin mol kesrinin dierleri ile
orantl olduu gzlenir. Yani, ideal gaz karmlar iin:
i,sv veya Pi,gaz yi,sv. Bu
yi =Pi /P olduu iin yi,gaz y
Henry yasas olarak bilinir ve
Burada H gaz karmnn toplam basnc ile bir orant

sabitinin arpmna eit olan Henry sabitidir.
33
Blm 16:
Henry yasasnn kullanm seyreltik sv-gaz zeltileri, yani iinde

az miktarda gaz znen svlar ile snrldr.
Bir svda znm

olan gazlar stlarak
uzaklatrlabilir.
34
Doal olarak bir svda (veya katda), suda znen amonyak iin
Henry yasas uygulanamaz ve bir svda (veya katda) znen gazn
mol kesri genellikle gazn gaz fazndaki ksmi basncnn ve scakln
bir fonksiyonu olarak ifade edilir.
Bu durumda arayzeyin gaz ve sv tarafnda bulunan bir trn mol
kesirleri iin yaklak bir ifade, Raoult yasas ile verilir.
Blm 16:
rnek 168
Scakl 15 C olan bir gln yzeyindeki su buharnn mol kesrini belirleyin ve onu gldeki suyun
mol kesri ile kyaslayn. Gl yzeyindeki atmosfer basnc 92 kPa dr.
Mol temelinde suyun deriiminin su-hava arayzeyinin hemen bitiiinde %100 ve onun
hemen stnde havann doygun olduunun varsaylmasna ramen %2den az olduuna
dikkat edilmelidir. (Dolaysyla bu 15 Cdeki en yksek deerdir). Bu nedenle, faz snrlarn
geen trlerin deriimlerinde byk kesiklikler olabilir.
35
Blm 16:
rnek 169
Scakl 17 C olan bir gln yzeyindeki havann mol kesrini belirleyin. Gl yzeyindeki atmosfer
basncn 92 kPa olarak aln.
Bu deer beklendii gibi ok kktr. Bu yzden, hava su arayzeyinin hemen altndaki

suda bulunan havann deriimi 1.45 mol / 100000 moldr. Ama bunun gldeki balklar
ve dier canllar iin yeterli oksijen olduu aka bellidir. Tm glde faz dengesi
olmadka, suda znm olan havann miktar derinlere inildike azalacaktr.
36
Blm 16:

McGraw-Hill, 2008
Blm 17
SIKITIRILABLEN AKI
ZET
Yksek hzl akn termodinamiiyle ilgili genel bantlar gelitirilmektedir.
Sktrlabilir ak iin durma hali, ses hz ve Mach says kavramlar aklanmaktadr.
Akkanlarn statik ve durma zelikleri arasndaki bantlar
Mkemmel gazlarn izantropik aklar
zgl slarn oran ve ak Mach saysyla ifadesi
Bir boyutlu izantropik ses alt ve ses st aklarda, kesit alannn deiiminin ak
zerindeki etkileri
Yaknsak ve yaknsak raksak llelerde izantropik ak
Normal ok dalgas ve ok dalgasnn iki yannda akn zelikleri
Lle ve yayc verimlerinin ak parametreleri zerindeki etkileri,
Mkemmel gazlarn ve buharlarn bu sistemlerdeki ak
2
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
DURMA ZELKLER
Ak sistemleri incelerken, i enerjiyi ve ak
enerjisini toplayarak entalpi diye tanmlamann (h =
u + Pv) uygulamada kolaylk getirdii grlmt.
Akkann -kinetik ve potansiyel enerjileri ihmal
edilebildii zaman entalpi akkann toplam
enerjisini belirtir.
Yksek hzl aklar iin, potansiyel enerjinin etkisi
ok azdr, fakat kinetik enerji gzard edilemez. Bu
gibi durumlarda, akn entalpisi ve kinetik enerjisi
toplanarak, durma entalpisi veya toplam entalpi ho
diye tanmlanr:
Uak ve jet motorunda yksek hz

gerekir ve bu nedenle, analiz
yaplrken kinetik enerji terimi
daima gz nne alnmaldr.
3
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Akn potansiyel enerjisi ihmal edilebildii zaman, durma entalpisi akn birim ktle
iin toplam enerjisini gsterir. Bu tanm yksek hzl aklarn termodinamik
zmlemesini kolaylatrr.
Bu blmde, allagelen entalpi h, durma entalpisinden farkn vurgulamak iin
statik entalpi diye adlandrlacaktr. Durma entalpisinin, statik entalpi gibi akkann
karma bir zelii olduu vurgulanmaldr. Akn kinetik enerjisinin gzard
edilebildii durumlarda her iki entalpi de ayn deere sahip olur.
Bir akkann, lle, yayc veya benzeri bir kapal kanalda srekli akn inceleyelim.
Akn adyabatik olduu ve ak srasnda dner mil veya elektrik ii yaplmad
kabul edilsin.
Akkann yksekliinde ve potansiyel enerjisinde byk bir deime olmad
gznne alnrsa, verilen srekli akl ak sistem iin enerjinin korunumu bants
aadaki gibi yazlabilir:
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Is ve i etkileimlerinin olmad ve potansiyel enerji

deiimlerinin ihmal edilebildii bir srekli akta,
akkann durma entalpisi sabit kalr.
Bir akkann adyabatik bir

boru iinden kararl ak.
Lle ve yayclardaki ak genellikle bu koullar salar,

bylece akkann hzndaki art, akkann statik entalpisinde bir azalmaya yol aar.
Eer akkan tmyle durma haline gelirse, 2 halindeki hz
sfr olur ve;
Durma entalpisi, akkan adyabatik olarak durma haline getirildii zaman, akkann
sahip olduu entalpidir.
Durma ilemi srasnda akkann kinetik enerjisi entalpiye (i enerji + ak enerjisi)
dnr, bu da scaklk ve basncn ykselmesine neden olur.
Akkann durma halindeki zelikleri, durma zelikleri (durma scakl, durma basnc,
durma younluu v.b.) diye adlandrlr. Durma ilemi adyabatik olmann yansra tersinirse,
durma hali, izantropik durma hali diye adlandrlr.
5
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Akkann durma entalpisi ve eer akkan mkemmel gaz ise durma scakl, her iki
durumda da ayndr. Fakat gerek durma basnc, izantropik durma basncndan daha
dktr, nk gerek durma ilemi srasnda entropi, ak srtnmesinden dolay artar.
Durma ilemleri genellikle izantropik kabul edilir, bu nedenle izantropik durma zelikleri
ksaca durma zelikleri diye adlandrlr.
Bir durma ileminde kinetik enerji entalpiye

dnr.
6
Bir h-s diyagramnda bir akkann gerek hal,

gerek durma hali ve izantropik durma hali.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Su buharnn hz 50 m/s olsayd, kinetik enerji terimi sadece 1.25 kJ/kg, durma entalpisi de
3265.15 kJ/kg olurdu. Bu deer statik entalpi deerine ok yakndr. Bylece dk hzl aklar
iin durma zelikleriyle akkan (statik) zelliklerinin hemen hemen ayn olduu sylenebilir.
Akkan mkemmel gaz olduu zaman, entalpisi CpT ile gsterilebilir.
Burada To, durma scakl veya toplam scaklk diye

adlandrlr ve mkemmel bir gazn adyabatik olarak durma
noktasna getirildiinde eriecei scakl gsterir. V2/2Cp
terimi bu ilem srasnda oluan scaklk ykselmesidir ve
dinamik scaklk diye adlandrlr.
rnein, 100 m/s hzla akan havann dinamik scakl,
(100 m/s)2 /[2 x 1005 J/(kg . K)] = 5.0 K
Bu nedenle, 300 K scaklkta ve 100 m/s hzdaki havann
scakl, hava adyabatik olarak durma haline geldii zaman,
durma scakl olan 305 K deerine ykselir.
7
V hz ile akan bir ideal gazn scakl

tam durma noktasna getirildiinde
V2/2cp kadar ykselir.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Dk hzlardaki aklarda durma scakl ve statik scaklk deerlerinin hemen hemen eit
olduu not edilmelidir.
Fakat yksek hzl aklarda, ak iine konan sabit bir scaklk duyargasnn lt scaklk,
durma scakl, akkann statik scaklndan olduka yksek bir deerde olabilir.
Akkan izantropik olarak durma haline getirildiinde sahip olduu basn, durma basnc PO
diye adlandrlr.
zgl slar sabit kabul edilen mkemmel gazlar iin, PO ile akkann statik basnc
arasndaki iliki;
Younluk 'nun 1/v olduu hatrlanrsa,
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Durma entalpisi kullanld zaman, kinetik enerjiyi ayrca gstermek gerekmez. Bu

durumda, bir giri ve bir kn olduu srekli akl ak sistem iin, enerjinin korunumu
denklemi,
biiminde yazlr. Burada ho ve hff2 , srasyla 1 ve 2 hallerindeki durma entalpisini

gstermektedir. Akkan, zglslar sabit kabul edilen mkemmel bir gazsa, 16-7
numaral denklem aada gsterildii gibi yazlr:
Burada To1 ve T02 durma scaklklardr.

Kinetik enerji terimleri yukardaki denklemlerde aka grlmemektedir, fakat katklar
durma entalpisi terimleri iinde gznne alnmtr.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 171
Bir uak, atmosfer basncnn 54.05 kPa ve evre scaklnn 255.7 K olduu, 5000 m ykseklikte,
250 m/s hzla umaktadr. evre hava, kompresre girmeden nce bir yaycda yavalamaktadr.
Yaycda ve kompresrde akn izantropik olduunu kabul ederek, (a) kompresr giriinde durma
basncn, (b) kompresrn durma basn oran 8 olduuna gre, kompresrde birim ktle iin
yaplan ii hesaplayn.
Havann mkemmel gaz ve zgl slarnn sabit kald kabulyle
(a) zantropik ak koullarnda, kompresr giriinde (veya

yayc knda) durma scakl ve basnc,
Hava 250 m/s hzdan sfr hza yavalarken scakl 31.1oC, basnc da 26.72 kPa artar.
Havann scaklk ve basncndaki bu artlar kinetik enerjinin entalpiye dnmnden
kaynaklanmaktadr.
10
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
(b) Kompresr iini hesaplamak iin, kompresr kndaki durma scakl T02 'nin belirlenmesi gerekir.
Potansiyel enerji deiimleri ihmal edilirse, birim hava ktlesi iin kompresr ii,
Bylece, kompresrde yaplan i 233.9 kJ/kg olmaktadr.

Dikkat edilirse, durma zeliklerinin kullanm, akn kinetik enerji deiiminin
kendiliinden gznne alnmasn salamtr.
11
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
SES HIZI VE MACH SAYISI

Sktrlabilir akn incelenmesi srasnda karlalan
nemli bir parametre ses hzdr.
Ses hz veya sonik hz, sonsuz kklkteki basn
dalgalarnn bir ortamda yaylma hzdr.
Basn dalgas, yerel basnta ok az bir ykselmeye neden
olan kk bir alkant tarafndan yaratlm olabilir.
Dalgann n cephesi c ses hzndaki akkann iinden sa

tarafa doru hareket eder ve pistona temas halinde
hareket eden akkan hala durgun olan akkandan ayrr.
Dalga n cephesinin sandaki akkan kendi orijinal
termodinamik zeliklerini korurken, solundaki akkan
termodinamik zeliklerinde aamal bir deime gsterir.
Kk bir basn dalgasnn
boru boyunca yaylmas.
12
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Kk bir basn dalgas ile boru

boyunca hareket eden kontrol hacmi.
Akkan bir ideal gaz olduunda
13
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Sktrlabilen akkan akmlarnn analizindeki ikinci nemli parametre

Avusturyal Fiziki Ernst Mach (1836-1916) ad ile anlan Mach says, Madr.
Ma, Akkann gerek hznn (veya durgun hava iindeki nesnenin) ayn
halde bulunan ayn akkan iindeki ses hzna orandr.
M = 1 olduu zaman ses hznda (sonic),
M < 1 olduu zaman sesalt (subsonic),
M> 1 olduu zaman sesst (supersonic),
M>> olduu zaman hipersonik ve
M == 1 olduu zaman transonik
Hz ayn olsa bile farkl scaklklardaki Mach says

farkl deerlerde olabilir.
14
Ses hz scaklkla ve akkan ile deiir.

Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 172
Hava yaycya 200 m/s hzla girdiine gre, (a) ses hzn ve
(b) hava scakl 30C olduunda yayc giriindeki Mach
saysn bulun.
(a) 30 Cdeki hava da ses hz
(b) Sonra Mach says
Ma< 1 olduu iin yayc giriindeki ak sesalt olur.
15
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
BR BOYUTLU ZANTROPK AKI

Lleler, yayclar ve trbin kanat aralar gibi termodinamik sistemlerde gerekleen ak,
olduka gereki bir biimde, bir boyutlu izantropik ak kabul edilebilir.
Bu nedenle, ayr incelenmesi yerinde olacaktr. Fakat, bir boyutlu izantropik ak ayrntl
olarak zmlemeden nce, baz nemli zelliklerini bir rnekle aklamaya alacaz.
16
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 173
Karbon dioksit, lleye benzer, deiken kesitli kapal bir kanalda 3
kg/s debiyle srekli olarak akmaktadr. Karbon dioksit kanala 1400
kPa basn ve 200oC scaklkta, dk bir hzla girmekte ve llede
200 kPa basnca genilemektedir. Kanaln tasarm, iindeki ak
yaklak izantropik olacak biimde yaplmtr. Lle boyunca 200 kPa
basn aralklarnda, younluu, hz, kesit alann ve Mach saysn
hesaplayn.
17
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Basn azalrken, akkan hznn ve Mach saysnn ak ynnde arttna ve

scaklk ve ses hznn azaldna dikkat ediniz. Younluk nce yava yava azalrken
daha sonra akkan hz gibi iddetle artmaktadr.
18
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
*767 kPa, Mach saysnn 1 olduu kritik basn deeridir
Ak hz artarken, younluk balangta yava daha sonra hzl bir biimde azalmaktadr.
Ak kesit alan, azalan basnla birlikte, Mach saysnn bir olduu kritik basn deerine
kadar daralmakta ve basn daha fazla drldnde, genilemeye balamaktadr.
Boaz ad verilen, kesit alannn en kk olduu yerde, Mach says bir olmaktadr.
Dikkat edilirse, kesit alannn hzla genilemesine ramen, akkann hz boaz getikten
sonra artmay srdrmektedir. Boaz getikten sonra hzn artmas akkan younluunun
hzla azalmasna baldr. Yukardaki rnekte incelenen kanaln ak kesit alan nce
daralmakta, sonra genilemektedir. Bu tr kanallara yaknsak raksak lle ad verilir.
19
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Akkan Hznn Ak Kesit Alanyla Deiimi
20
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Llelerin uygun ekli istenen en yksek hzn ses hzna

oranna baldr. Akkan hzlandrmak iin, sesalt hzlarda
yaknsak bir lle, sesst hzlarda raksak bir lle
kullanlmaldr.
Yaknsak bir lle ile ulalabilecek en yksek hz llenin
kndaki ses hzdr.
Akkan sesst hza kadar hzlandrmak amacyla yaknsak
lle ak alan daha da azaltlarak uzatlrsa, hayal krkl ile
karlalr. Ses hzna orijinal lle yerine yaknsak uzatmann
knda ulalacaktr ve lle iinden geen ktlesel ak hz
azalan k alan nedeniyle azalacaktr.
21
Yaknsak bir lleye yaknsak bir

blm ekleyerek sesst hzlar
elde edilemez. Bu ilem sadece ses
hzna ulalan blm ak ynne
doru teler ve ktlesel debiyi
drr.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Sesst bir uan motor giriinde, akkan ilk nce ak alan ak ynnde azalan bir
sesst yayc iinden geerek yavalar. ideal olarak, akkann Mach says deeri
yaycnn boaznda 1 e ular. Akkan daha sonra, ak alan ak ynnde artan bir
sesalt yaycda daha da yavalatlr.
22
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Mkemmel Gazlarn izantropik Ak iin zelik Bantlar
Mach saysnn bir olduu yerdeki (boaz) bir

akkann zeliklerine kritik zelikler denir.
23
Mat =1 olduu zaman, lle boazndaki

zeliklere kritik zelikler denir.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
24
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 174
rnek 17-3 ile verilen koullardaki bir ak iin karbon
dioksitin kritik basn ve kritik scakln hesaplayn.
Boazdaki dier zelik deerleri akn kritik ak olmadn ve Mach saysnn

1 olmadn gstemektedir.
25
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
LLELERDE iZANTROPiK AKI

Yaknsak veya yaknsak raksak lleler, buhar ve gaz trbinleri,
tepki sistemleri, hatta bahe fskiyesi de aralarnda olmak
zere birok mhendislik uygulamasnda kullanlr.
Yaknsak Lleler
Llenin girii, akkann Pr basncnda ve Tr scaklnda bulunduu bir depoya baldr.
Akkann lleye giriteki hz sfr ve lle iindeki ak
izantropik olduu iin, akkann herhangi bir kesitteki durma
basnc ve durma scakl, srasyla depo iindeki basnca ve
scakla eit olur.
Yaknsak bir lledeki basn
dalmna kar basncn etkisi.
26
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Bir akkann ayn ktlesel debi ve durma zelikleri

iin, lle iindeki A ak alannn boaz alanna, A*,
gre deiimi
Pb kar basncnn yaknsak bir llenin

ktlesel debi, ve k basncna etkisi.
27
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
P0daki art (veya T0daki d) yaknsak bir lledeki ktlesel debiyi artrr;
P0daki d (veya T0daki art) ktlesel debiyi azaltr.
Bir lleden geen ktlesel debinin giriteki durma zelikleri ile deiimi.
28
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
deal gazlarn bir boyutlu izantropik aknn analizinde bazen kullanlan baka bir
parametre de yerel hzn boazdaki ses hzna oran olan Ma*dr:
Lle ve yayc iinden geen izantropik aka ait eitli zelik oranlar k= 1.4
29
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 175
1 MPa ve 600Cdeki hava yaknsak bir lleye
150 m/s hzla girmektedir. Kar basnc (a) 0.7 MPa ve
(b) 0.4 Mpa olduuna gre, 50 cm2 boaz alan olan
lleden geen ktlesel debiyi bulun.
Tablo 17-2den
(a) Bu durumda kar basn oran
30
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
b) 0.4 Mpa olduuna gre kar basn oran
Bu deer belirtilen giri koullar ve lle boaz alan iin lledeki maksimum ktlesel debidir.
31
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 176
Deiken ak alanl bir kanala T1=400 K, P1=100 kPa
ve Ma1=0.3de azot gaz girmektedir. zentropik ak
varsayarak, ak alannn %20 kld yerdeki T2, P2
ve Ma2 deerlerini bulunuz.
Bir borudan geen izantropik ak iin, alan oran A/A* (Ak alannn Ma= 1 olduu boaz
alanna oran) Tablo A32 de verilmektedir. Ma1= 0.3 olan balang Mach saysnda
Yaknsak bir llede akkan hzlanrken scaklk ve basncn dt ortaya kmtr.

32
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Yaknsak-Iraksak Lleler
Lleler deyince genellikle akla kesit alan ak ynnde azalan ak kanallar gelir.
Bununla beraber, bir akkann yaknsak llede ulaabildii en yksek hz llenin k
kesitinde (boaz) ulalan ses hz (Ma = 1) ile snrldr.
Bir akkann sesst hzlara kadar hzlanmas (Ma > 1), ancak sesalt bir llenin boaz
ksmna yaknsak bir ak blm eklenerek mmkn olabilir.
Yaknsak-raksak lleler genel olarak byk bir itme gc

salamak iin roket motorlarnda kullanlr.
33
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
1. P0>Pb> PC, ak lle iinde batan sona

sesaltnda kalr ve ktlesel ak boulma
aknndakinden daha azdr. Akkan hz ilk
(yaknsak) blmde artar ve boazda maksimuma
ular (ama Ma< 1). Bununla beraber, hzda
salanan artn ou bir yayc grevi yapan
llenin ikinci (raksak) blmde kaybedilir. Basn
yaknsak blmde azalr, boazda minimuma
ular ve raksak blmde hzdaki azalma ile artar.
2. Pb= PC olduu zaman, boaz basnc P* olur ve

akkan boazda ses hzna ular. Fakat, llenin
raksak ksm hala akkan sesalt hzlara
yavalatan bir yayc grevi yapar. Pb basncnn
azalmas ile artm olan ktlesel ak hz da
maksimum deerine ular.
34
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
3. PC >Pb>PE olduu zaman, boazda ses hzna

ulaan akkan basncn azald raksak blmde
sesst hzlara kadar hzlanmaya devam eder. Bu
hzlanma boaz k kesiti arasnda bir yerde
gelien normal bir ok nedeniyle aniden durur.
Bu ok hzda sesalt seviyeye kadar ani bir
dmeye ve basnta ani bir ykselmeye neden
olur. Sonra, akkan yaknsak-raksak llenin geri
kalan blmnde daha da yavalamaya devam
eder. oktan dolay akkan olduka tersinmezdir,
izantropik olarak kabul edilemez. Pb azalrken,
normal ok boazdan aknt ynne doru
hareket eder ve Pb, PE ye yaklarken ok da
llenin k kesitine yaklar.
Pb=PE olduu zaman, normal ok llenin k
kesitinde olur. Bu durumda, ak tm raksak
blm boyunca sesst hzdadr ve izantropik
olarak kabul edilebilir. Bununla beraber, akkan
normal oktan geerken tam lleden ayrld
yerde hz sesalt seviyelere der.
35
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
4. PE>Pb>0 olduu zaman, raksak blmdeki ak

sesst hzdadr ve akkan lle iinde normal ok
olmadan lle knda PFa genleir.
Buna gre, lleden geen ak izantropik olarak
kabul edilebilir. Pb=PF, olduunda, lleden iinde
veya dnda ok olmaz. Pb< PF, olduunda,
tersinmez karma ve genleme dalgalar llenin
k kesitinden aa doru olur.
Bununla beraber, Pb>PF olduunda, akkann
basnc lle knn arkasnda, eik oklar
denilen oklar yaratarak, tersinmez olarak PF den
Pb ye artar.
36
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 177
Hava yaknsak-raksak bir lleye 1.0 MPa basnta ve 800 K
scaklkta ihmal edilebilir bir hzla girmektedir. Ak kararl, bir
boyutlu ve k=1.4 olan izantropik bir aktr. ktaki Mach says
Ma= 2 ve boazn kesti alan 20 cm2 olduuna gre, (a) boaz
koullarn, (b) k alan dahil k kesit koullarn (c) lleden
geen ktlesel debiyi bulunuz.
(a) Llenin boaznda Ma=1dir ve Tablo A32 den,
37
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
(b) Ak izantropik olduu iin, k kesitindeki zelikler; Ma = 2 iin
(c) Ak kararl olduundan dolay, akn ktlesel debisi
Hesaplanan bu deerin, belirtilen giri artlarnda bu lleden gemesi muhtemel

maksimum ktlesel debi olduuna dikkat ediniz.
38
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
OK DALGALARI VE GENLEME DALGALARI

ok dalgas iinden geen ak ilemi olduka tersinmezdir, izantropik olarak kabul edilemez.
Normal oklar
Ktlenin ve enerjin korunumu bantlar tek bir eitlikte birletirilebilir ve zelik bantlar
kullanlarak h-s diyagram izilebilir. Bu ekilde elde edilen erilere Fanno erisi denir.
Bu eri durma entalpisi ve ktle aknn (birim ak alan bana ktle ak) ayn deere
sahip olduunu ifade eden yerdir.
Ktle ve momentumun korunumu bantlarnn tek bir eitlikte birletirilmesi ve h-s
diyagramlarnn izilmesi de Rayleigh erisini verir.
39
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Normal oktan geen akn h-s diagram.
40
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Normal oktan geite ak

zeliklerinin deiimi.
Sabit zgl sl bir ideal gaz iin oktan nce ve sonra eitli zelikler arasndaki bantlar
41
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
42
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Bir kte yerletirilen metal kutu iinde patlatlan patlaycnn

oluturduu infilak dalgasnn (genileyen kresel normal ok).
Schlieren grnts. ok, patlama merkezindin itibaren yarapn
artmas ile azalan sesst hzda, her ynde radyal olarak da
doru genilemitir. Sa alt kedeki mikrofon, geen ok
dalgasnn basncdaki ani deiimi hissedip mikro saniyeler
mertebesinde fla patlatm ve resmi ekmitir.
43
Normal okun iki yanndaki

entropi deiimi
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 178
Bir akkann bir borudaki adyabatik kararl akl iin izilen Fanno erisi zerinde maksimum
entropi noktasnnn ses hzna karlk Ma=1 geldiini gsterin.
44
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 179
Yaknsak-raksak lleden geen hava akl llenin k
kesitinde normal bir ok dalgasndan getiine gre, (a)
durma basnc, statik basn, statik scaklk ve statik
younluk, (b) ok geisi srasndaki entropi deiimini; (c)
k hzn ve (d) lle iindeki ktlesel ak hzn bulun.
Lle giriinden ok yerine kadar akn k=1.4 olan kararl,
bir boyutlu ve izantropik ak olduunu varsayn.
(a) Tam oktan nce llenin kndaki akkan zeliklerinin
45
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
(b) ok geili srasnda entropi deiimi,
Olduka tersinmez bir normal ok meydana getiren havann etropisi artar.

(c) oktan sonraki havann hz V2=Ma2c2dan hesaplanr. c2 oktan sonraki k ses hzdr:
(d) Boazda ses hz koullarna sahip olan yaknsak-raksak bir lleden

geen ktlesel ak hz llede bir ok dalgasnn varlndan etkilenmez.
Bu sonucun doruluu deeri 1den olduka byk tm Mach saylarnda oktan sonra
lle kndaki zelik deerleri kullanlarak kolayca salanabilir.
46
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Eik oklar
Tm ok dalgalar normal ok dalgas (ak ynnde dik) deildir. rnein, uzay gemileri
atmosfer iinde sesst hzla hareket ederken, eik ok denilen meyilli ok dalgalarndan
meydana gelen karmak bir ok modeli oluturur
Penn State Gas Dynamic Lab. Sesst rzgar tnelinde Mach 3de denenmekte olan uzay arac
Orbiterin kk bir modelinin Schlieren grnts. Birka eik ok uzay aracnn etrafndaki havada
grnmektedir.
47
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Dzgn bir sesst akn (Ma1> 1) ince, 2-D yarm al bir kamaya arptnda meydana
gelen ok dalgasna benzer eik ok dalgasn gz nne alalm. Kama sesst bir aka kar
hareket edemiyecei iin, akkan burnuna arpncaya kadar kamadan haberi yoktur. Akkan
kama iinden akamad iin, o noktada dn as veya sapma as denilen bir a ile
aniden yolundan sapar. Sonu ok as veya dalga as ile balantl tam bir eik ok
dalgasdr. Ktleyi korumak iin aka dan daha byk olmaldr. Sesst akn Reynolds
says ak bir ekilde byk olduu iin, kama boyunca byyen snr tabakalar ok incedir
ve etkileri ihmal edilebilir. Bu yzden akkan kama ile ayn ayla yolundan sapar, yani,
sapma as kama as nn yarsna eittir. Eer snr tabakalarnn boluk kalnlnn etkisi

de hesaba katlrsa, eik okun sapma as kama yarm as dan
biraz daha byk olacak
ekilde da doru sapar.
nce, iki boyutlu yarmal bir kama tarafndan oluturulan

ok al bir eik ok. Ak okun aknt ynne sapma
as ile dnmekte ve Mach says azalmaktadr.
48

ok as ve sapma as nn
eik
bir ok iindeki hz vektrleri.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Momentumun korunumu eitlii eik okun normali ynnde uyguland zaman, d

kuvvet olarak yalnzca basn kuvvetleri vardr.
Kontrol hacmi tarafndan yaplan bir i ve s transferi olmadndan, durma entalpisi ok

dalgasn geerken deimez ve enerjinin korunumu eitlii
Normal ok iin yazlan tm eitlikler, ok tablolar

vb. sadece Mach saysnn normal bileenleri
kullanlmak koulu ile eik oklara da uygulanabilir.
49
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Akntya kar Mach saysnn normal bileenine, Ma1,n, dayanarak

ideal bir gaz iin eik okun iki tarafndaki bantlar.
50
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI

Ayrk eik ok maksimum olas sapma as dan
byk olduunda, yarm al iki boyutlu bir
kamann akntya kar ynnde olur. Bu eit
bir oka bir geminin ba tarafnda oluan su
dalgasna benzerliinden dolay yay dalgas denir.
51
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Birka akntya kar Mach says deeri iin, dzenli eik okun sapma asnn ok
asna ball. Hesaplamalar k=1.4 olan ideal bir gaz iindir. Koyu kesik izgi sapma
asnn maksimum noktalarn birletirmektedir (= mak.). Zayf eik oklar bu izginin
solunda, kuvvetli eik oklar sandadr. Kesikli gri izgi aknt ynndeki Mach says
(Ma2= 1) ses hznda olan noktalar birletirir. Sesst hzda aknt ynndeki ak (Ma2>
1) bu izginin solunda, sesalt hzda aknt ynndeki ak (Ma2< 1) bu izginin sandadr.
52
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Mach 3deki havada artan yarm all bir koniden bir eik okun ayrlmasn
ode eik

gsteren schlieren videografisinden durgun kareler. (a)
=20o ve (b) =40
ok bal kalr ama (c)
=60ode eik ok yay dalga oluturarak ayrlr.
Mach dalgalarnn ok as sadece Mach saysnn fonksiyonudur ve viskozite ile
karmamas iin sembol ile gsterilir. assna Mach as denir
53
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Sesst hzdaki bir ak kt bir gvdeye -keskin sivri

burnu olmayan bir gvde- arpt zaman, burundaki
kama yarm as = 90dir ve Mach saysna
bakmakszn, ayrk eik ok olamaz. Gerekte, ayrk
eik ok ister 2-D, asimetrik isterse tamamen
boyutlu olsun kt burunlu tm gvdelerin nnde
olur.
Ma=1.53deki hava iinde serbest uan 1.5 in apndaki krenin izgrafisi. Ak krenin
nnde oluan yay dalgann arka ksmnda sesalt hzda ve yaklak 45 gerideki yzeyde
onun zerindedir. Yaklak 90de dzgn snr tabakas eik bir ok dalgas ile ayrlr ve
hemen kargaal akm olur. Dalgal iz "tekrar sktrlm" ikinci ok dalgas iinde kaybolan
zayf kargaal bir sistem oluturur.
54
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
PrandtlMeyer Genleme Dalgalar

yarm asndan daha byk bir atak asndaki iki boyutlu bir kamann st ksmnda
olduu gibi, sesst bir akn ters yne dnd yerdeki aka genleme ak
denmektedir, bunun yannda eik ok reten aka sktrlabilen ak denebilir.
Skabilen aktan farkl olarak genleen ak ok dalgas ile sonulanmaz. Daha ok

genleme fan denilen srekli genleen blgede ortaya kar ve PrandtlMeyer genleme
dalgalar denilen sonsuz sayda Mach dalgalarndan ibarettir.
Sesst bir akn atak asndaki iki boyutlu bir

kama tarafndan oluturulan akn st ksmndaki
bir genleme fan. Ak as ile dner ve Mach
says genleme fann geerken artar. Genleme
fannn aknt ynndeki ve akntya kar olan
Mach alar belirtilmektedir. Basit olsun diye
sadece genleme dalgas grlmektedir fakat
gerekte onlardan sonsuz sayda vardr (Bu akn
alt ksmnda bir eik ok vardr).
55
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
(Ma) PrandtlMeyer fonksiyonu
PrandtlMeyer genleme fanlar, konik-silindirlerin keleri ve takip eden kenarlarnda

olduu gibi, aksimetrik sesst aklarda da olur
Mach says 1.84 olan bir akta 12.5 yarm al bir konik silindir. Snr tabakas bu izgrafta
grnebilen Mach dalgalarn meydana getiren burunun aknt ynnde hemen kargaal akm
olur. Genleme dalgalar koninin kelerinde ve iz yapan kenarlarnda grnr.
56
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
"Ar genlemi" sesst bir jette meydana gelen ok dalgalar ve genleme dalgalar
arasndaki karmak etkileimler. Ak schlierene benzer diferansiyel interferogram ile
canlandrlmtr.
57
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 1710
ekildeki uzay gemisinin serbest akan ak ynndeki akn Mach saysn yalnz ekilden bulun.
Bunu ekil balnda verilen Mach saysnn bilinen deeri ile kyaslayn.
Bir aler kullanarak serbest akn 19deki Mach izgisinin as llr.
Bulunan Mach says deneysel deer ile 3.0 0.1 uyumludur.
58
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 1711
Ma1=2.0 ve 75.0 kPa deki sesst hava =10 yarmal iki boyutlu
bir kamaya arpar. Bu kama tarafndan oluturulan olas iki eik ok
asn, zayf ve kuvvetli, hesaplayn. Her iki durumda eik okun ak
ynndeki Mach saysn ve basnc hesaplayn, kyaslayn ve
tartn.
Kamadaki snr tabakas ok ince olduundan dolay eik

okun sapma as kamann yarm asna eit olduu
kabul edilir, yani, 10 dir. Ma1=2.0 ve =10 ile
eik ok asnn iki olas deeri iin Eitlik 1746 zlr:
zayf =39.3 ve
kuvvetli =83.7 dir. Bu deerlerden,
akntya kar normal Mach saysn, Ma1,n, hesaplamak
iin Eitlik 1744n ilk paras kullanlr.
59
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
60
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
ISI TRANSFERL BORU AKII VE HMAL EDLEBLR SRTNME (RAYLEIGH AKII)

Uygulamada karlalan bir ok skabilen ak problemi boru cidarndan s kazanma veya
kaybetmenin yannda yanma, nkleer tepkimeler, buharlama ve younlama gibi kimyasal
tepkimeler ierir. Ak srasnda kimyasal bileimde nemli deimeler ierebildii ve gizli,
kimyasal ve nkleer enerjilerin ssal enerjiye dnmnden dolay bu tr problemleri
analiz etmek zordur.
Bir ok uygulamal skabilen ak problemleri boru cidarndan

s alrken modellenebilen yanmay gerektirir.
61
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Is transferi olan sabit alanl bir boru iinden sabit zgl

sl bir ideal gazn kararl bir boyutlu aklarna Lord
Rayleigh (1842-1919) Rayleigh aklar denmektedir.
Sreklilik denklemi
x-Momentum denklemi
Srtnmesi z, s transferi olan sabit kesit

alanl bir borudaki ak iin kontrol hacmi.
Enerji denklemi
62
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Entropi deiimi
Hal eitlii
Is transferi ve ihmal edilebilir srtnmesi

olan sabit alanl bir borudaki akn T-s
diagram (Rayleigh ak).
63
Eer Rayleigh ak sesst hzda ise stma

srasnda akkan scakl daima artar fakat eer
ak sesalt hzda ise scaklk gerekten der.
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
64
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Rayleigh Akl ile ilgili zelik Bantlar
65
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
66
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Bouk Rayleigh Ak
Eer akkan stlmaya davam edilirse ne olur?
Akkan da sesst hzlara kadar hzlanmaya devam
eder mi?
Rayleigh izgisinin incelenmesi Ma=1 kritik halindeki
akkann stma ile sesst hzlara kadar
hzlanamayacan gstermektedir.
Verilen bir giri hali iin, olas maksimum

s transferi ses hz koullar k haline
ulatnda olur.
Bu yzden, ak boulur. Bu basit bir ekilde yaknsak bir ak blm eklenerek yaknsak bir
lledeki akkann sesst hzlara kadar hzlandrlamayacana benzer. Eer, akkan
stlmaya devam edilirse, kritik hal aknt ynnde doru biraz daha kayacak ve bu kritik
halde akkann younluu daha da decei iin, ak hz decektir.
Daha fazla s transferi boulmaya ve bu yzden giri halinin deimesine neden olur.
(rnein, giri hz azalacaktr), ve ak ayn Rayleigh izgisini daha fazla izlemez. Sesalt
Rayleigh aknn soutulmas hz drr ve scaklk sfra yaklarken Mach says da sfra
yaklar.
67
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
BUHAR LLELER
Su buharnn orta ve yksek basnlardaki ideal gaz davranndan nemli lde sapt
bilinmektedir. Gelitirilen bantlarn ounun llelerden veya buhar trbinlerinde
karlalan kanatlarn arasndan geen akmlara uygulanmaz. Entalpinin hem basn
hemde scaklk fonksiyonu gibi verilen buhar zelikleri arasnda basit bantlarn
olmamas nedeniyle llelerden geen buhar aklarn doru analiz etmek kolay i
deildir.
Lleler arasndan geen buharn genlemesindeki baka bir sorun da, buharn doygun
buhar blgesine kadar genlemesidir.
Buhar llede genleirken onun basnc ve scakl der ve genellikle doygun buhar
erisini getikten sonra buharn younlamaya balamas beklenir. Bununla beraber, bu
srekli olan bir hal deildir.
Yksek hzlar nedeniyle buharn llede kalma sresi azdr ve s transferi veya sv
damlalarnn oluumu iin yeterli sre olmayabilir.
Sonu olarak, buharn younlamas kk an iin gecikebilir. Bu olay ar doygunluk
olarak bilinir ve herhangi bir sv iermeden slak blgede bulunan buhara ar doymu
buhar denir.
68
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Genleme ilemi srasnda, buhar normal olarak younlama ileminin balamas iin
gerekenden daha dk bir scakla ular. Scaklk yerel basnca karlk gelen doyma
scaklnn bir miktar altna dtkten sonra, nemli buhar iindeki sv damlacklarnn
gruplamas ile yeteri byklklerde sv damlalar oluur ve younlama hzl bir ekilde
balar. lle giriindeki balang scaklk ve basncna bakmakszn younlamann olduu
noktalarn oluturduu eriye Wilson erisi denir.
Buhar iin kritik basn oran
Bir llede izantropik buhar

genlemesinin h-s diyagram.
69
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
rnek 1716
2 MPa basn ve 400Cdeki buhar yaknsak-raksak bir lleye ihmal edilebilir bir hz ve 2.5 kg/s
ktlesel hz ile girer ve 300 kPa basnta kar. Llenin girii ve boaz arasnda ak izantropik ve
toplam lle verimi yzde 93dr (a) boaz ve ktaki kesit alann ve (b) boazdaki ve lle
kndaki Mach saysn bulun.
(a) Giri hz ihmal edilebildiinden, giriteki durma ve statik
haller ayndr. k-giri durma basn oran,
70
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
Gerek k halindeki entalpi,
71
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
(b) Llenin boazndaki ve kndaki ses hz ve Mach says farklar ile diferansiyel
byklklerin yer deitirmesiyle bulunurlar.
Boazdaki ak, ses hzndadr. Mach saysnn 1den ok az sapmas, trevlerin farklar ile
yer deitirmesinden ileri gelir. Lle kndaki ses hz ve Mach says sabit entropide 325
25 kPa) basnlardaki zgl hacim deerlendirilerek bulunur.:
ve 275 kPa (P2
72
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI
73
Blm 17:
SIKITIRILABLEN AKI

Termodinamik - Prof - Dr. Ali Pınarbaşı Ders Notları (Geniş Konu Anlatımı)

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Termodinamik - Prof - Dr. Ali Pınarbaşı Ders Notları (Geniş Konu Anlatımı)

Загружено:

Авторское право:

www.eemdernotlari.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Termodinamik: Enerjinin bilimi.

Enerji: Deiikliklere sebep olma yetenei.

Termodinamik szc, Latince therme (s) ile

Enerjinin korunumu prensibi: Bir etkileim esnasnda,

Enerji yaratlamaz veya yok edilemez.

Termodinamiin birinci yasas: Enerjinin korunumu

Birinci yasa enerjinin termodinamikle ilgili bir zellik

Enerji var veya yok edilemez

Termodinamiin ikinci yasas: Enerjinin niceliinin (miktarnn) yann da niteliinin

Klasik Termodinamik: Her bir paracn davrannn bilinmesine gerek duyulmadan,

Mhendislik problemlerinin zm iin dorudan ve kolay bir yntem oluturur

nsan vcudu iin enerjinin

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Is geii scakln azald yne

Termodinamiin Uygulama Alanlar

Prof. Dr. Ali PINARBAI

BOYUTLAR VE BRMLERN NEM

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Baz SI and ngiliz Birimleri

SI birim sistemindeki nekler btn

Kuvvet birimlerinin tanm.

Dnyada 750 N arla sahip olan

Bir birim ktlenin deniz seviyesindeki arl.

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Greceli kuvvetin byklkleri (N)

Teklik dnm oranlar

Bunlar ayn zamanda kullanm daha kolay olan, teklik

Teklik dnm oranlar benzer ekilde 1e eittirler ve

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Boyutlarn uyumas iin bir

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Kabuller Ya sktrlamaz bir akkan olduundan

Prof. Dr. Ali PINARBAI

SSTEMLER VE KONTROL HACMLER

Sistem: Belirli bir ktleyi veya uzayn incelenmek

Kapal sistem (Kontrol nitesi):

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Ak sistem(kontrol hacmi): Problemin zmne uygun

Tek girili ve tek kl ak sistem

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Yein ve yaygn zelliklerin ayrt

Srekli Ortam (Continuum)

Bir maddenin atomik yapsnn nasl

Srekli dizi idealletirmesi bize zeliklerin

Bu yaklam dikkate alnan sistemin

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Bir madde, molekller arasndaki

YOUNLUK VE ZGL AIRLIK

zgl arlk: Bir maddenin

Younluk birim hacimdeki

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Prof. Dr. Ali PINARBAI

ki farkl halde bulunan bir sistem.

Isl dengeye ulaan bir kapal sistem.

Basit sktrlabilir sistem: Elektrik, manyetik, yerekimi, hareket ve yzey

Azotun hali iki bamsz yein zellik

Prof. Dr. Ali PINARBAI

HAL DEMLER VE EVRMLER

Prof. Dr. Ali PINARBAI

Koordinat olarak alnan termodinamik

izokorik (veya izometrik) hal deiimi : Bir hal