TEORIJA DRAVE

OBLICI DRAVE
Po tradicionalnoj podjeli oblici drave se klasifikuju u pet grupa:
-

Oblici
Oblici
Oblici
Oblici
Oblici

vladavine
dravne vlasti
dravnog ureenja
politikog sistema
politikog reima

OBLICI VLADAVINE
Oblici vladavine se odreuju prema pravnom i politikom svojstvu lica koje se
nalazi na elu odreene drave i tu dravu predstavlja prema inostranstvu i
prema vlastitom stanovnitvu.
Takvo lice se naziva efom drave ili dravnim poglavarom.
ef drave je najee inokosni organ, ali moe biti i zborni.
On na svoju funkciju dolazi na tri naina : izborom, nasljeem ili dravnim
udarom.
Od ova tri sluaja treba razlikovati doba revolucionarnih prevrata ( klasa koja
izvodi revoluciju rui raniji pravni poredak i uspostavlja novi, tada se bira i novi
ef drave ).
Ako ef na vlast dolazi putem nasljea , onda je u pitanju monarhistiki oblik
vladavine, a ako dolazi putem izbora, radi se o republici.
MONARHIJA
Predstavlja oblik vladavine u kojem se na elu drave nalazi lice monarh koji
ima posebne privilegije.
Monarhija se javlja u vie formi: kao carevina, despotija, kraljevina, kneevina u
islamski zemljama to su kalifat i sultanat. Velika monarhisticka carstva poput
Austrougarske i Osmanskog carstva nazivaju se imperijama.
Monarh na vlast dolazi nasljeem i ne podlijee izbornom mandatu.
Razlikujemo ogranienu i neogranienu monarhiju.
NEOGRANIENA se jo naziva i apsolutnom jer vladar u njoj simbolizuje
izvrnu,zakonodavnu i sudsku vlast i svaki oblik vlasti izraava njegovu volju.
OGRANIENA se poela razvijati pojavom proizvodnih radnih snaga. Zahtjevom
da nosilac suverenosti bude narod, a suvereni organ skuptina, monarh je postao
samo predstavnik dravne suverenosti i njen simbol prema inostranstvu. Na tim
osnovama nastala je parlamentarna monarhija u kojoj je parlament bio vrhovno
zakonodavno tijelo, s ciljem da izraava volju naroda, a ne pojedinca. Postojale su
i ustavne monarhije gdje je monarhova vlast bila ograniena ustavom koji je
nabrajao njegova ovlatenja. Poseban oblik monarhije je teokratska, gdje je ef
drave duhovno/sveteno lice koje obavlja i vjersku i svjetovnu vlast.

REPUBLIKA
U republici je ef drave predsjednik koji na tu funkciju dolazi izbornim putem i
tu se zadrava odreeno vrijeme s mogunou jednog izbora.
Predsjednik na svoju funkciju moe doi neposredno ( od strane naroda ) i
posredno ( od strane parlamenta).
Predsjednike kandidate obino predlau politike stranke, ali postoji i
mogunost samostalne kandidature.
Republika je nastala kao rezultat pobune revolucionarnih klasa protiv monarhije.
Razlikujemo ogranienu i neogranienu republiku.
OGRANIENA- slina je neogranienoj monarhiji, predsjednik ima velika
zakonska ovlatenja i ima velik uticaj na zakonodavnu, izvrnu i sudsku vlast. U
ovakvim oblicima esto predsjednik poprima odlike diktatora, takav je sluaj sa
faistikim republikama.
NEOGRANIENA identina sa demokratijom. Predsjednik ima zakonsku ali ne i
linu vlast.
Pored ovih postoje i teokratske republike, buroaske( rezultat graanskih
revolucija ) i socijalistike.

OBLICI DRAVNE VLASTI

Postoje tri najznaajnija sistema podjele vlasti:
- Parlamentarni sistem
- Predsjedniki sistem
- Konventski sistem
PARLAMENTARNI
Parlamentarni sistem je proizvod engleske politike tradicije.
Bio je sastavljen od Gornjeg doma(doma lordova) i Donjeg doma (doma komuna).
Glavnu ulogu u zakonodavstvu ima Donji dom, a njegove funkcije su:
zakonodavstvo, administracija, kontrola izvrne vlasti, finansijska politika,
imenovanje ministara.
Vlada je najvii izvrni organ. Nju ine ministri, a njene lanove bira
parlamentarna veina.
Za efa vlade postavlja se ef vladajue stranke, a on se tradicionalno naziva
prvim ministrom (premijerom).
ef drave u engleskom parlamentarnom sistemu je monarh koji se jo naziva
suverenom.
Monarh imenuje predsjednika vlade.
Neki parlamentarni sistemi u Evropi pojavljuju se u obliku republike kao to su
Italija i Njemaka.
PREDSJEDNIKI
Bio je ustanovljen Ustavom SAD-a od 1787. godine.

Tada su u njega unesene odredbe koje reguliu prava graana i slobodu, slini
onima iz Francuske revolucije.
U SAD-u zakonodavnu vlast vri Kongres, izvrnu predsjednik a sudsku Vrhovni
sud.
I Kongres i predsjednika bira sam narod.
Kongres se sastoji iz dva doma: Predsjednikog ( poslanici se biraju
proporcionalno broju stanovnika svake drave) i Senata ( federalna skuptina
upuuje po dva predsjednika, mandat senatora traje est godina).
Predsjednik se bira neposredno-od strane glasaa i posredno od strane elektora
(specifina institucija amerikog sistema).
Nakon izbora predsjednik imenuje dravne sekretare ( ministre ), a oni se
verifikuju od strane senata.
Vanijim odlukama i finansijskim aranmanima se bavi Kongres.
Ukoliko predsjednik smatra da izglasani zakon nije u skladu sa interesima nacije,
on koristi suspenzivni veto, ime vraa zakon u razmatranje.
Najvii organ sudske vlasti u SAD je Vrhovni sud, sastavljen od osam sudija i
jednog predsjednika, i oni na svojoj funkciji ostaju doivotno.
U predsjednikom sistemu nema vlade kao zasebno izdvojene institucije.
KONVENTSKI
Postoji samo u vicarskoj. Do nedavno je postojao i u Urugvaju.
Zakonodavna vlast mora da ima najvii znaaj i uticaj u ivotu drave, dok je
izvrna vlast samo njena produena ruka.
Konstituisan je vicarskim ustanovom 1874.god.
Najvii zakonodavni organ je federalna skuptina ( sastoji se iz Nacionalnog vijea
i Vijea drava).
Federalni savjet je izvrni organ, sastavljen od sedam lanova.
Predsjednik je lan Federalnog savjeta i ima jednogodinji mandat.

OBLICI DRAVNOG UREENJA

Oblici dravnih organa se odreuju prema odnosu centralnih i necentralnih
organa.
Centralni imaju vlast koja se protee na itavom teriotoriju jedne drave, dok u
necentralne spadaju organi drava lanica koje su ule u sastav jedinstvene
dravne tvorevine, i lokalni organi tj. manje zajednice.
Drava koja u svom sastavu ima dvije ili vie nekadanjih suverenih drava bie
nazvana sloenom, a ona koja se sastoji od sebe same zove se prostom.
SLOENA DRAVA
Predstavlja evolutivnu dravnopravnu tvorevinu.
Javlja se u dva oblika:

KONFEDERACIJA nastala kao rezultat ugovora o stupanju dvije ili vie drava u
savez. Predstavlja savez drava. U nju se ulazi dobrovoljno, najee
konsenzusom, tako da se jednako lako iz nje moe izai.
FEDERACIJA- njeno stvaranje je nastalo na dva naina: stupanjem suverenih
drava u novi dravni oblik ili unutranjim raslojavanjem drave na dvije ili vie
lanica, koje ostaju u njenom sastavu ali uspostavljaju svoje organe.
Mnogi teoretiari smatraju da je glavni problem u federaciji federalizam ( odnos
saveznog centra moi prema centrima drava lanica).
Drugi problem je separatizam ( tenja ka izdvajanju i ponovnom stvaranju
dravne suverenosti).
Svaka federacija ima ustav kao svoj najvii pravni akt.
Federacija u svojoj nadlenosti zadrava poslove poput finansija, regulisanja
trita, unutranje i spoljne bezbjednosti.
PROSTA (UNITARNA) DRAVA
Oblik dravnog ureenja koji je odreen odnosom izmeu centralnih i
necentralnih organa.
CENTRALIZACIJA postoji onda kada je efektivna vlast u dravi skoncentrisana
na njenom vrhu. Nii organi tada imaju samo funkcionalnu ulogu.
DECENTRALIZACIJA necentralni organi imaju odreen stepen samostalnosti
unutar kojeg vii organi mogu da ocjenjuju zakonistosti njihovog postupanja. Ako
vii organ postavlja nie onda je decentralizacija birokratska, a ako su postavljeni
od predsjednikih tijela ili naroda onda je decentralizacija demokratska. Jo
razlikujemo linu, vjersku i profesionalnu.
Realna kada nii organ raspolae samostalnou u obavljanju svojih poslova.
Dec. Jednog kolosjeka organ istovremeno obavlja dvije vrste poslova: one u
kojima je podreen centralnom ogranu i one u kojima ima odreen stepen
samostalnosti.
Dec.duplog kolosjeka- dva organa jedan centralizovan (za dravne poslove) a
drugi decentralizovan ( za lokalne poslove).
LOKALNA SAMOUPRAVA samostalan pravnopolitki ivot teritorijalne
zajednice. Svoje poetke ima u kapitalistikoj epohi. Embrion samouprave se
nalazi u Parikoj komuni.
UNIJA- unije kao oblici povezivanja drava koje se nalaze na sredini federacije i
konfederacije. Dijele se na realne i profesionalne. U realnoj postoji zajedniki
ef drave iji je poloaj regulisan ustavom. Personalna unija ima jedan
zajedniki organ- efa.

OBLICI POLITIKOG REIMA

Reim predstavlja oblik drave u ijem se okviru ispituje kakav je odnos izmeu
dravnog aparata i naroda u odreenoj zemlji.

Hegel je u svojoj Filozofiji povijesti govorio da se u azijskoj despotiji sprovodila

volja jednog, a u antikoj grkoj i rimskoj oligarhiji volja nekolicine, a u zapadnoj
demokratiji volja veine jer su u njoj svi slobodni.
Uobiajeni naziv za reime u kojima vlada volja jednog jeste AUTOKRATIJA.
Politiki reimi koji se ravnaju po volji manjine se se javljali u vidu polisa, civitasa,
rimske imperije. U tim oblicima morala se izraavati volja slobodnih graana.
Najblii naziv za pol.reime u okviru stare antike drave bio je oligarhija
(vladavina manjine).
Srednjovjekovna drava se smatra religijskom i odnosi koji su unutar nje vladali
bili su religijski.
Srednji vijek je svoju politiku istoriju zavrio autokratijom.

Buroaska demokratija ( graanska)

Buroaska epoha je bila obiljeena revolucijama graanske klase. Njihov nosilac
bio je trei stale.
Stale se sastojao od mlade buroazije koja se interesovala za industriju,
obrazovanih ljudi (intelektualci, mislioci, filozofi) i zanatlija.
Buroaska revolucija je stavila naglasak na graansku slobodu.
Buroaska revolucija je donijela postavku o narodnoj suverenosti gdje je pojam
naroda obuhvatao sve lanove drutva bez obzira na pripadnost i njihovo
pretvaranje u graane i slobodne pojedince.
Druga postavka se odnosila na podjelu vlasti ( volja veine je mogla biti izraena
samo preko predstavnikog tijela-parlamenta). Trea postavka se odnosila na
uspostavu pravne drave. Budui da je monarhija poivala na linoj vladavini,
buroaska demokartija je uvela zahtjev za bezlinom vladavinom. etvrta
postavka se odnosila na graanska prava i slobode ( sadraj prava i sloboda bio
je ekonomski, politiki i kulturni).
Priroda buroaske demokratije
Praksa buroaske revolucije pokazala je da se revolucija vremenom pretvorila u
svoju suprotnost.
Uveo se pojam privatne svojine, to je znailo oduzimanje neeg od drugog
ovjeka.
Time su individualizam i egoizam postali osnova ivota.
Po Marksu, buroazija je stvorila neprirodnog ovjeka. ovjek se nije mogao
razvijati kao drutveno bie zbog uticaja kapitalizma. Graanske revolucije su
odvojile religuje od drave. Marks je novi svijet poslije revolucije, smatrao
emancipovanim ropstvom. Dao je razlike izmeu buroaskog drutva i
feudalnog srednjeg vijeka koje su se ogledale u: odnosu drave i drutva( drava
ivi politikim ivotom a drutvo radno-ekonomskim i privatnim), odnosu ovjeka
prema dravi i odnosu ovjeka i drutva. Marks je demokratiju podjelio na
formalnu i politiku.
FORMALNA- predstavlja skup mjera, sredstava i postupaka kojima se postie
ostvarivanje volje veine i sprovoenja te volje. Buroazija je uvela pravo glasa i
konstituisala se kao klasian tip predstavnike (posredne) demokratije.

Volja naroda je bila identina sa narodnom suverenou, a da bi se izrazila volja

veine bili su neophodni izbori. Svaki graanin se mogao kandidirati za
predsjednika, a poele su se javljati i politike partije.
Liberalizam buroazije
Buroaska drava je u svojim poecima bila liberalna. Kasnije se upostavila kao
ekonomska demokratija. Radnik je postao rob proizvodnje. Ukidanje privatne
svojine uvjetovalo je nastanak socijalizma i komunizma.
Intervencionizam buroazije
Oznaava intervenciju drave u politikim i ekonomskim zbivanjima. Intervencija
je poela ograniavati mo privatnog kapitala. Postala je intenzivna nakon
svjetske ekonomske krize, tridesetih godina dvadesetog stoljea, koja je ostavila
milione radnika bez posla. Najznaajnija novina bila je stvaranje dravnog
kapitala. Osnivala su se vlastita preduzea i kompanije. Bili su poveani poreski
prihodi koje je drava koristila za izgradnju drutvenih standarda. Dravni
intervencionizam je oznaio novi fazu koja se naziva dravno-kapitalistikom.
Industrijska demokratija (participacija)
Participacija obuhvata sve uesnike radnog procesa koji se nalaze u najamnom
odnosu tehniare, ininjere, ljekare, pravnike, ekonomiste. Oznaava
participaciju radnika u izgradnji svoje drave, stvaranju industrije i radnikih
organizacija.
Savremena buroaska demokratija
ovjek je izgubio individualnost u politici jer sve politike odluke preputa
politikim strankama. Mnoga drutva su iskorijenila siromatvo industrijskim
razvojem, ekonomskom proizvodnjom rome i potronjom. Veliki znaaj imaju i
politike reklame koje ovjeka svode na objekat potronje . Znaajan je pojam
konformizma koji je zamjenio revolucionarnost. Predstavlja usaglaavanje
individualnih i kolektivnih ponaanja sa jednom autoritativnom voljom koju
namee politika mo. Nedostatak razuma i slobode ini sutinu moderne
graanske demokratije.
AUTOKRATIJA
Predstavlja jako suen krug upravljaa unutar kojeg se oblikuje volja, esto je to
pojedinac koji se slui aparatom prinude da bi prisilio na poslunost vladajuu
klasu.
Autokratija u kojoj postoje formalne demo.institucije ali ne i demokratski duh
politikog djelovanja, naziva se stvarnom, a suprotno njoj je formalna koja je jako
rijetka.
Oblici autokratije su se u istoriji javljali u vidu despotija i tiranija. Autokratijama se
esto smatraju i diktature.

Poseban oblik autokratije predstavlja harizmatski tip vlasti kojeg karakterie

pojava harizmatskog voe (obdarenog).
Ovakva vlast se meutim pretvara u legendu i mit.
Najtipiniji oblik harizmatske vlasti predstavljali su autoritarni reimi.
AUTORITARNI REIMI
Imali su izraena rasistika obiljeja.
Cilj ovih reima bio je apsolutna dominacija.
U prvom planu je bilo uzdizanje odreene rase, kojom se uvela nejednakost i
rasizam.
Autoritarni reimi su doveli do ratova, koji su trebali da razore stare civilizacije i
uspostave novi poredak zasnovan na dominaciji vie rase i njenog harizmatskog
voe.
Najznaajniji su bili nacizam i faizam, u Italiji i Njemakoj, koje je posebno
podravao srednji sloj drutva.
Faizam je insistirao na korporativnoj dravi u ijim su institucijama sjedili
predsjednici udruenja svih slojeva.
Autoritarni reimi su imali tradicionalne dravne institucije, ali su se sve nalazile u
sjeni volje vladajue faistike ili nacistike oligarhije, voe.
Najpoznatiji istorijski harizmatski voa bio je Adolf Hitler, koji je predvodio naciste
u Njemakoj.