TEMA 3.

ESPAA, UNHA ECONOMA DE SERVIZOS

ESQUEMA DA UNIDADE
3.1. Terciarizacin da economa e sociedade do benestar.
3.2. Distribucin comercial e espazos do consumo.
3.3. Os servizos financeiros a sa organizacin espacial e a balanza de pagamentos.
3.4. Transporte e comunicacins.
3.5. Os espazos tursticos.
3.5.1. Paisaxes tursticas.
3.5.2. Impactos e polticas de ordenacin.
TEMA (pregunta terica)
- Sector servizos e o proceso de terciarizacin da economa en Espaa e Galicia.
- Caractersticas do sector terciario.
- Causas da terciarizacin.
- Contrastes na localizacin dos servizos.
PRCTICOS
- Comentario de paisaxes tursticas.
- Mapas da distribucin de redes e infraestruturas do transporte (AVE, autoestradas, autovas,
portos e aeroportos).
- Mapas ou grficos do movemento de viaxeiros.
- Mapas ou grficos sobre a distribucin e tendencias do turismo.
- Grficas sobre a evolucin do comercio exterior e/ou interior.
- Grficos e estudos sobre o impacto da sociedade da informacin.
VOCABULARIO
Balanza de pagamentos/ Economa somerxida/ Ecoturismo/ Franquicia/ Plan Estratxico
de Infraestruturas do Transporte (PEIT)/ Taxas aeroportuarias/ Tour operadores. (7)
O sector terciario est integrado por
aquelas actividades econmicas que
teen como fin prestar servizos de todo
tipo sociedade. A diferenza dos
sectores primario e secundario, o sector
terciario moi difcil de definir e describir,
debido non s a sa complexidade,
senn tamn aparicin continua de
innovacins
que
multiplican
as
actividades terciarias, dicir, un sector
moi heteroxneo. un sector econmico
que usa bens intanxibles ou inmateriais
froito do traballo humano; ten unha
compoente eminentemente humana e
social; e abrangue unha gran diversidade
de empregos en canto ao tamao das
empresas, o grao de especializacin ou a
sa distribucin espacial.
Para clasificalo atenderemos a quen presta os servizos e que finalidade teen os mesmo. Se quen
presta os servizos ten a misin de proporcionarlle bens intanxibles colectividade atendendo ao ben
comn mis que ao afn de lucro, estamos a falar de servizos pblicos, onde a provisin est
garantida directamente polo Estado ou indirectamente a travs doutras administracins. En cambio,
se o mbil de quen presta estes servizos o beneficio econmico, estaremos a falar de servizos
privados ou de mercado. Estes servizos poden dirixirse a persoas, como no caso dun pequeno
comercio de barrio ou un supermercado, ou s empresas, ofrecendo servizos de seleccin de
persoal, asesora, publicidade, etc. Moitos servizos poden ser tanto pblicos coma privados. o caso
da sanidade ou a educacin, por exemplo.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

En funcin de cal sexa a finalidade, os servizos poden agruparse en: comerciais, financeiros, de
transporte, tursticos, de informacin e comunicacins, de empresas, da Administracin do Estado,
etc.
1. A terciarizacin da economa e a sociedade do benestar
Desde hai xa case tres dcadas, pdese dicir que o
Estado espaol ten unha economa de servizos,
porque mis de dous terzos de todos os empregos e
a producin que se xera proceden deste sector. A
tendencia que esta proporcin contine
aumentando nos prximos anos, tal coma ocorre no
resto de Europa. Por iso falamos dun proceso de
terciarizacin da economa.
un proceso recente, porque en 1960, os
empregos nos servizos supuan menos do 30% das
persoas ocupadas, unha cifra parecida da industria
e inferior ao do sector primario. Este crecemento do
emprego terciario est tamn moi relacionado coa
incorporacin
da
muller
ao
emprego
remunerado, pois mis do 85% fano no sector
servizos. No ano 2011 o sector servizos supua o
69% do PIB e o 74,1% do emprego.
O rpido crecemento que experimentaron as
actividades de servizos o resultado das profundas transformacins que viviu a sociedade e que
hoxe presenta as seguintes caractersticas:
unha sociedade de consumo,
na que o aumento do nivel de
renda elevou a capacidade de
compra
e,
con
iso,
o
desenvolvemento do comercio e
toda unha serie de servizos
destinados poboacin.
unha sociedade do benestar,
na que aumentou a oferta de todo
tipo de servizos sociais (sanitarios,
educativos,
culturais,
deportivos...),
ofrecidos
por
institucins pblicas e privadas.
unha sociedade do lecer, na
que aumenta o sector turstico e
diversos servizos relacionados co tempo de lecer (hostalera, restauracin, espectculos,
etc.).
unha sociedade capitalista avanzada, na que o sector financeiro e de seguros ocupa un
lugar destacado no control dos cartos e o crdito, bsicos para o funcionamento das
empresas e do propio consumo familiar.
unha sociedade do coecemento, na que cobran importancia unha serie de servizos
avanzados que melloran a calidade e competitividade das empresas (enxeara, deseo,
servizos informticos, asesora tcnica...), xunto a centros de investigacin e centros
tecnolxicos para promover a I+D (investigacin e desenvolvemento tecnolxico).
unha sociedade rede, en tanto que as persoas, os produtos ou a informacin, teen cada
vez mis mobilidade, xerando densas redes de fluxos s que os territorios queren estar
conectados, o que aumenta a demanda de todo tipo de transportes e comunicacins.
unha sociedade regulada, na que a sa complexidade esixe unha administracin eficaz que
xestione o seu funcionamento.

Todo isto supn unha gran diversidade de servizos, desde os mis especializados e modernos ata os
mis tradicionais e precarios.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

- Contrastes na localizacin dos servizos

Na tboa anterior non se inclen os datos do

comercio, que nese ano acadaron unha cifra de
negocios de 625.704 millns de euros e ocupaba
a 2.995.879 persoas.
A distribucin xeogrfica do sector servizos
amosa importantes diferenzas. As comunidades
autnomas con maior participacin na cifra de
negocios do sector servizos no ano 2012 foron
Madrid (co 27,6% do total), Catalua (19,7%) e
Andaluca (11.1%). As que tuvieron menos peso
na cifra de negocios do sector foron La Rioja
(0,45%), Cantabria (0,8%) e Extremadura (1,1%)
En canto ao volume de persoas ocupadas,
destacan as comunidades de Madrid e Catalua,
con mis do 40% de traballadores neste sector.
As provincias de Madrid, Barcelona e Valencia
concentran mis da terceira parte dos empregos,
seguidas por outras provincias litorais, xunto a
Sevilla e Zaragoza. Se consideramos a
proporcin do emprego terciario sobre o total os
valores mis altos corresponden a Madrid, o
litoral mediterrneo (ags Catalua) e ambos
arquiplagos.
Esta distribucin relacinase coa influencia de
diversos factores:
Ante todo relacinanse coa reparticin da
poboacin e o seu nivel de renda, pois a
maiora destas actividades buscan estar cerca da
sa clientela potencial e, polo tanto, aumenta en
territorios con altas densidades e elevado nivel
de ingresos.
Tamn infle a presenza de poboacin estacional
relacionada co desenvolvemento do turismo,
sobre todo nas reas litorais, pois iso engade un
volume importante de persoas consumidoras
dalgns tipos de servizos.
Un terceiro factor a densidade de empresas
no territorio, pois son as principais demandantes
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

dalgns servizos (desde o transporte a as telecomunicacins, aos servizos informticos, xurdicos, de

mantemento e reparacin, de deseo e enxeera etc.).
Por ltimo, as administracins central, autonmica e local distribense por todo o territorio, pero a
presenza de persoas funcionarias e contratadas nelas maior naquelas provincias e cidades onde
se localizan as capitais.
O emprego no sector terciario maior naquelas Comunidades Autnomas cun peso importante do
turismo, como os arquiplagos e Andaluca, ou noutras que concentran un nmero importante de
servizos pblicos e funcionan como centros territoriais, como Madrid.
Pola contra, no resto das Comunidades a presenza do sector terciario menor. En Murcia, CastelaLa Mancha, Navarra, Galicia e a Rioja danse as porcentaxes mis baixas do emprego neste sector.
Isto dbese a que as actividades do sector primario e as industrias relacionadas con elas teen maior
peso relativo.
No futuro, estas desigualdades no proceso de terciarizacin poden aumentar. Anda existe marxe
para o crecemento cuantitativo do sector, pero as cifras son semellantes s doutros pases do
contorno, polo que o incremento orientase mellora cualitativa e diversificacin dos servizos.
- O sector servizos en Galicia
O total de ocupados no terceiro trimestre do 2014 no
sector servizos era de 722.100 traballadores. Tendo
en conta que neste ano existan un total de 982.800
ocupados, podemos conclur que mis dos
traballadores galegos desempean a sa labor no
sector servizos.
En termos porcentuais o sector servizos pasou de
dar traballo a pouco mis do 30% dos ocupados a
comezos dos anos oitenta, a ocupar o 70% dos
traballadores trinta anos despois. No ano 2012 os
servizos supuan o 58,1% do PIB galego.
O sector servizos experimentou un gran crecemento
e diversificacin nas ltimas dcadas. O turismo, o
comercio, os transportes e mais os servizos sociais
son exemplos desta transformacin.

Poboacin ocupada nos servizos. Galicia (miles de

persoas)

A distribucin xeogrfica est pouco equilibrada; os

servizos concntranse nas capitais provinciais e nos grandes ncleos urbanos, principalmente nas
provincias da Corua e Pontevedra.
2. Distribucin comercial e espazos do consumo.
2.1. Importancia e evolucin recente do comercio
O comercio a actividade que acta como intermediaria entre a producin e o consumo, ben en
puntos de venda localizados no territorio ou, agora tamn, de forma electrnica, a travs de internet.
Resulta de grande importancia na economa de calquera territorio por varias razns:
Necesidade para o desenvolvemento dunha economa de mercado, onde a maior parte dos
produtos obtidos se destinan a venda.
Permite poer en contacto as reas onde se producen os bens con aquelas onde residen as
persoas consumidoras, o que xera densos fluxos de mercadoras, capitais e informacin
Xera gran cantidade de postos de traballo, pois, anda que algunhas formas comerciais
intentan reducir a seu nmero para aforrar custos (autoservizo, telecompra), anda predomina
o contacto persoal coa clientela.
No Estado espaol existan no ano 2012 mis de 735.884 empresas comerciais, con case 3 millns
de empregos; cifra similar de todo o sector industrial, e que triplica a do sector agrario.
Representaba arredor do 15% do PIB total do Estado, cun volume de negocios de 654.533 millns de
euros, facturando no exterior un 8,9% das vendas. Mis da metade da facturacin correspondeu ao
Comercio por xunto, mentres o Comercio retallista empregou ao 55,2% do persoal ocupado. As
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

empresas grandes (con 250 ou mis asalariados) representaban o 30,1% da cifra de negocios do
sector, e as microempresas (de un a
10 asalariados supuxeron o 29,8% do
volume de negocios do comercio.
A evolucin nas ltimas dcadas
levou reducin do nmero total de
locais comerciais, ao desaparecer
moitos das que tian un tamao
menor. Porn, o emprego aumentou
de forma continuada. O seu volume
actual duplica a existente en 1970, e
supera nun milln de postos de
traballo ao do ano 1990. A crise ten
afectado moito ao sector, tanto no
nmero de autnomos como no
nmero de empregados.
As caractersticas do emprego comercial mis
significativas son:
Case o 50% das persoas que traballan no
comercio sgueno facendo en pequenos
establecementos familiares que non
superan as 10 persoas empregadas,
anda que a sa participacin nas vendas
se reduce agora pola competencia
crecente coas grandes empresas.
A presenza da muller moi elevada pois
supn case a metade (48,5%) de todos
os postos ocupados.
Case unha terceira parte son empregos
temporais e o resto fixos, o que supn
un grao de precariedade elevado.
2.2. Tipos de actividades comerciais
Entre a producin e a consumo cranse canles
de distribucin de todo tipo de mercadoras no
que se distinguen dous tipos de comercios:
Comercios por xunto, aqueles que lles
compran s persoas produtoras, polo xeral en grandes cantidades, para vender a outros
comercios sen entrar en contacto directo coas persoas consumidoras.
Comercios polo mido, que compran por xunto e venden ao detalle, dicir, en pequenas
cantidades e directamente s e aos consumidores, todo tipo de produtos.
No Estado, o comercio por xunto representa soamente o 25% das empresas de distribucin
comercial, pero o seu maior tamao permtelle acadar, pola contra, mis do 50% do valor ou riqueza
que se xera. En cambio, o comercio retallista moito mis numeroso, pero de tamao moito mis
reducido; anda que nos ltimos anos, tamn xurdiron empresas de maior dimensin, localizadas
moitas veces en grandes superficies comerciais.
2.3.- Transformacins recentes no comercio polo mido
Anda que o comercio retallista unha actividade de longa tradicin, na actualidade estanse
producindo importantes cambios na sa organizacin:
Hai unha concentracin de empresas, ao diminur o nmero do pequenos comercios
familiares en beneficio das grandes firmas comerciais, s veces de capital estranxeiro, que
poden competir con vantaxe (prezos mis baratos, compra a prazos, publicidade...) e por iso
acaparan unha cota das vendas cada vez maior. A liberalizacin de horarios tamn prexudica
ao pequeno comercio.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

Simplifcanse algunhas canles de distribucin, pois estas empresas actan, vez, como
comerciantes por xunto e retallistas, porque lles compran directamente, en orixe, grandes
cantidades e as venden s persoas consumidoras outras intermediarias.
Aparecen diversas formas de comercio asociado, en que as pequenas empresas comerciais
se unen (arredor dunha marca comn, nun mesmo local...) para poderen competir coas
grandes.
Nas das ltimas dcadas difundiuse o uso das novas tecnoloxas de informacin, tanto no
comercio tradicional (uso xeneralizado de tarxetas de crdito, cdigos de barras...) coma coa
aparicin do comercio electrnico a travs de internet.

Os comercios localzanse al onde hai clientela potencial, polo que se distriben por todo o territorio.
Non obstante, a sa densidade, calidade e variedade son maiores nos territorios mis poboados e
con maior nivel de renda, dicir, as grandes cidades, e dentro destas, as reas centrais e barrios con
grupos sociais de maiores ingresos. O turismo tamn aumenta a sa presenza nas reas litorais e os
arquiplagos.
Barcelona e Madrid son as provincias con maior nmero de comercios, xunto con Valencia e
Sevilla. Aqu estn tamn os de maior tamao, polo que o seu volume de vendas tamn o mis
elevado. Pero entre as primeiras provincias tamn estn outras tipicamente tursticas como Alacant,
Mlaga, Murcia ou Baleares. Respecto ao nmero de persoas empregadas por cada mil
habitantes, Baleares (57,3) e Canarias (54,0) estn na cabeza, moi por riba da media espaola
(42,9). En cambio, pola sa cifra de negocio destacan Madrid (22,0% do total), Catalua (20%) e
Andaluca (12,7%).
2.4. Os diversos tipos de reas comerciais
As paisaxes comerciais diversificronse e podemos atopar algunhas de longa tradicin, xunto a
novos espazos de consumo. Segundo a maior ou menor antigidade da sa orixe poden
distinguirse varios tipos.
- reas de comercio retallista tradicional
Segue sendo o mis numeroso, con locais de pequeno tamao en
que traballa a persoa propietaria, s veces cos axuda familiar e
dalgunha persoa asalariada. Disprsanse por todo o territorio, pero
a sa localizacin vara segundo a sa calidade, prezo e
especializacin dos produtos que venden:
Os comercios de alimentacin e outros bens de primeira
necesidade encntranse en case todas as localidades e
barrios urbanos, polo que a sa rea de mercado reducida.
Os comercios especializados, que ofrecen produtos mis caros e de consumo menos
frecuente, s se atopan en ncleos maiores e nos centros das cidades, polo que a sa rea de
mercado e mis extensa.
- Grandes almacns
Son establecementos que se organizan por seccins e
departamentos especializados, e adoitan estar situados en edificios
de varias alturas, sobre todo no centro das cidades e nas sas ras
mis representativas.
Xurdiron en Francia a mediados de sculo XIX, e as primeiros
abertos no Estado localizronse en Barcelona (Almacenes
Capitolio, en 1916). O seu maior crecemento produciuse a partir
dos anos setenta do pasado sculo, co crecemento da economa e
a capacidade de compra da poboacin, en competencia co
comercio tradicional. Desde mediados da dcada seguinte, o
liderado ostntao a empresa El Corte Ingls, xurdida en Madrid en 1935.
O xito deste tipo de establecementos asciase gran variedade de produtos e servizos que
ofrecen, ademais de contar con persoas especializadas na venda que poden asesorar clientela.
Non obstante, considrase unha forma comercial madura, de crecemento xa reducido fronte a
outros competidores.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

- Establecementos de libre servizo

Nos establecementos de libre servizo -xurdidos nos anos setenta
do sculo XX- desaparece a figura da persoa que vende, a
clientela elixe os produtos, xeralmente envasados ou
empaquetados que se distriben en expositores, pagando na
caixa ao finalizar a sa compra.
Os autoservizos son os de menor tamao (ata 400 m2), e
aparecen en todo tipo de ncleos de poboacin; mentres os
supermercados (400-2.500 m2) son xa caractersticos das
cidades, pois esixen maior volume de clientela. Neste tipo de
establecementos, predominan os produtos de alimentacin, xunto
a outros complementarios.
Os hipermercados teen un tamao anda maior, e a sa oferta mais variada. Xunto aos produtos
de alimentacin, atopamos tamn artigos do fogar, roupa e calzado. Tratan de atraer unha gran
cantidade de clientela, pola variedade da sa oferta e uns prezos relativamente inferiores aos do
pequeno comercio. Isto consgueno ao mercar elevadas cantidades directamente en orixe, ao ser
grandes empresas (Carrefour, Hipercor, Mercadona, Gadis...). Adoitan localizarse nas periferias
urbanas, xunto a grandes vas de comunicacin e con amplas superficies de aparcadoiro para
vehculos privados, que son o medio mis utilizado para acceder a este tipo de espazos.
- Centros comerciais e cadeas de franqua
Estes comercios, que xurdiron nos Estados Unidos a mediados do
sculo pasado, apareceron en Espaa tamn nos anos setenta do
sculo XX, e presentan as seguintes caractersticas:
Agrupan nun mesmo edificio, de superficie superior a 1.000 m2,
moitas pequenas tendas independentes acompaadas por
algn grande almacn, supermercado ou hipermercado,
xunto a outros servizos de ocio (bares, restaurantes, cines,
axencias de viaxes...).
Son propiedade dalgn gran grupo inmobiliario, e teen unha
xestin unitaria (administracin , vixilancia, limpeza...).
Trtase se espazos privados a vixiados, cun ambiente que
anima a consumir, o xito converteunos nos espazos de consumo e ocio mis caractersticos da
poca actual.
A maiora de negocios que se localizan nestes centros pertencen a cadeas de franquas, un tipo de
comercio onde unha empresa franqueadora cede a outras (chamadas franqueadas) o dereito de
explotar unha marca rexistrada e de certo prestixio, a cambio do pagamento dunha cantidade anual e
de impoer determinadas condicins (caractersticas dos locais, os produtos vendidos, os prezos,
estratexias comerciais...)
Este tipo de negocio est en rpido crecemento, custa do tradicional pequeno comercio
independente. Sobre todo trtase de tendas de roupa, bares e restaurantes de comida rpida as
como de supermercados de alimentacin. A sa localizacin limtase case en exclusiva aos centros
comerciais e s ras principais dos centros das cidades, tipificando esas novas paisaxes do consumo
cada vez mis estandarizadas, dominadas polas mesmas marcas, os mesmos produtos e o mesmo
tipo de locais. Por exempolo As Cancelas en Santiago ou Marineda na Corua.
2.5. O comercio exterior
o intercambio de produtos e de servizos dun estado co resto do mundo. Chmaselle exportacin
venda de produtos estatais ao estranxeiro, e importacins, compra de produtos estranxeiros por
parte dun pas. Nos ltimos anos ambas incrementronse, como resultado da incorporacin do
Estado espaol globalizacin econmica mundial.
No ano 2012 as exportacins acadaron un total de 222.643 millns de euros, un 3,8% mis que no
2011. Este aumento dbese orientacin das vendas a novos mercados fra da UE, ao descenso
dos custos laborais e ao aumento das empresas que exportan. Os principais sectores exportadores
foron os de bens de equipo (material ferroviario, motores, maquinaria industrial), os alimentos
(bebidas, carne), os produtos qumicos, os autombiles e os semimanufacturados.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

As importacins caeron un 2,85% no 2012, ata os 253.401 millns de euros. A cada produciuse en
todos os sectores (a crise frea a demanda), ags nos produtos enerxticos, debido a elevada
dependencia enerxtica de Espaa. Nos sectores non enerxticos a balanza comercial espaola
presenta un superavit de 14.746 millns de euros. Con estes datos, reduciuse moito o dficit
comercial, un 33%, ata os 30,757 millns de euros. A taxa de cobertura, a porcentaxe das
importacins que Espaa pode pagar coas sas exportacins, acada o 87,86%, o mellor dato desde
que hai rexistros.
Coa UE o superavit comercial seguiu medrando, ata
acadar os 12.571 millns de euros. A diversificacin das
exportacins aprciase en que a participacin da UE nas
mesmas pasou dun 80,1% no 2007 a un 62,8% no 2012.
A
poltica
comercial
est
influenciada
polo
establecemento do mercado nico coa Unin Europea
(libre circulacin de persoas e mercadoras, capitais e
servizos) e polos acordos subscritos cos Organizacin
Mundial do Comercio (rebaixas dos aranceis dos
produtos agrarios e dos industriais para terceiros
pases).
A poltica comercial espaola trata de favorecer as
exportacins mediante diversas medidas: a organizacin
de feiras e exposicins para dar a coecer as empresas
e produtos estatais e as viaxes institucionais para
contactar coa administracin doutros estados; a
informacin s empresas das oportunidades no
estranxeiro; a concesin de crditos FAD (Fondos de
Axuda ao Desenvolvemento) con outros
pases a
cambio da subministracin de bens e servizos espaois;
planos de formacin empresariais no comercio exterior...
2.6. O comercio en Galicia
Anda que a situacin mellorou nos ltimos tempos, a actividade comercial en Galicia estivo
condicionada polo retraso da estrutura produtiva do sector primario. Esta deficiencia impediu que as
empresas galegas se fixesen cargo da comercializacin dos seus produtos, o cal orixinou a aparicin
de empresas a grande escala que controlan os prezos agrarios e provocan a sa alza xeneralizada,
cos conseguintes prexuzos tanto para quen produce como para quen consume.
O comercio retallista est dominado, sobre todo no rural, por tendas de carcter familiar, pouco
especializadas e cun volume de vendas reducido que provoca a conseguinte suba de prezos para
que o negocio sexa rendible. Por iso, a crecente implantacin de grandes superficies comerciais nas
sete cidades galegas, e en moitas vilas de tamao medio provocou, o peche dun bo nmero deste
pequenos establecementos ou a sa reconversin cara as artesanas ou os produtos tradicionais ou
moi especializados.
O sector do comercio empregaba no 2012 a 178.381 persoas (52.000 deles autnomos), o que
representaba o 18,2% dos afiliados Seguridade Social. A cifra de negocios do sector nese mesmo
ano foi de 38.992 millns de euros. A crise ten afectado con forza ao sector, que perdeu mis de
10.000 empregos desde o 2008.
A anlise da balanza comercial de Galiza pon de manifesto das caractersticas: o reducido peso do
comercio exterior en relacin co conxunto do Estado, e a sa concentracin en poucos produtos,
xeralmente asociados a empresas multinacionais instaladas no territorio galego, o que
consecuencia do escaso desenvolvemento industrial.
Mis da metade das importacins son de cru de petrleo, para a refinara coruesa. Destacan
tamn os alimentos -penso (soia ou millo), certos minerais- como a bauxita- e os produtos
pesqueiros. No referente s exportacins, a concentracin semellante: os autombiles, o aluminio
e os derivados do petrleo supoen entre o 65-70% do comercio exterior. O peixe e os derivados da
madeira, o granito e a lousa sen elaborar son outros dos produtos que exporta Galiza.
En canto s reas de mercado, que coinciden en gran medida coas zonas de importacin, destacan
os pases da Unin Europea.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

3. Os servizos financeiros a sa organizacin espacial e a balanza de pagamentos.

As actividades financeiras son unha parte
destacada dentro do sector de servizos, e
engloban un conxunto de funcins
estratxicas para o desenvolvemento e
modernizacin da economa (xestionan o
capital, dicir, dieiro, crditos e
investimentos).
O sector financeiro clave para o
desenvolvemento econmico por varios
motivos:
Capta os aforros da cidadana e os
excedentes
das
empresas,
concedendo logo crditos para
financiar ao conxunto da poboacin
(vivendas, autombiles...), as como a actividade coti das empresas.
unha actividade que medrou coa economa no seu conxunto, polo que a sa dimensin actual
chegou a ser moi importante: mis de 200.000 empregos e o 14% do PIB.
Os xuros e comisins que cobra ao sector financeiro pola sa actividade xeran importantes
beneficios, o que lle permita adquirir importantes participacins noutros sectores (industrial,
enerxtico...).
Por todo isto, un mal funcionamento do sector financeiro, repercute negativamente sobre todas as
actividades, e provoca crises econmicas importantes como a do ano 1929 ou a xurdida no 2008.
O sistema bancario est composto por tres tipos de entidades financeiras, os bancos, as caixas de
aforro e as cooperativas de crdito:

Bancos: son empresas privadas que teen por obxectivo a obtencin de beneficios.
Caixas de aforro: son entidades de crdito similares aos bancos, pero teen entre os seus
obxectivos o interese pblico, polo que dedican parte do seu beneficio a fins culturais e
sociais.
Cooperativas de crdito: xurdiron para apoiar o pequeno aforro e iniciativas locais, e teen
menor importancia que as anteriores.

O sector financeiro unha actividade moi afectada pola globalizacin do capital e a creacin da
moeda nica na Unin Europea, o que provocou importantes cambios:

Procesos de concentracin para enfrontar a libre competencia nos mercados, o que

provoca frecuentes fusins e absorcins.
Crecemento de nmero de oficinas.
Forte internacionalizacin coa compra de bancos noutros estados, que ten como
contrapartida a entrada da banca estranxeira no Estado, o que aumenta a competencia.
Intensa renovacin tecnolxica, que aumenta a eficiencia e que reduce empregos coa
proliferacin
de
caixeiros
automticos e a banca electrnica
a travs de internet.
Coa crise tense reestruturado o
sector, coa aportacin de enormes
cantidades de dieiro pblico e a
desaparicin de moitas entidades,
como ocorreu en Galicia coas
caixas de aforro.

Hai dcadas as oficinas financeiras eran

pouco numerosas e localizbanse dentro
das cidades de maior tamao, nos

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

centros de negocios. Isto corresponda a un modelo de localizacin moi polarizado. O

desenvolvemento econmico supuxo unha multiplicacin do nmero de oficinas.
Estas oficinas disprsanse por todo o territorio para intentar a captacin do maior nmero de clientela
posible. Non obstante a cantidade de empregos non aumentou coa mesma rapidez, pola
xeneralizacin dos caixeiros automticos e a banca electrnica.
A distribucin do sector financeiro non homoxnea, pois persisten importantes contrastes
espaciais:

As sedes ou oficinas centrais, onde se encontra o persoal directivo e se toman as decisins

fundamentais de cada entidade financeira, concentrronse cada vez mis nas grandes cidades.
Respecto ao nmero de sucursais, as provincias de Barcelona e Madrid teen unha cantidade
parecida, e entre ambas renen unha cuarta parte do total.
En cambio, as reas mis dinmicas na apertura de novas oficinas son as zonas tursticas do
Mediterrneo, os dous arquiplagos de Baleares e Canarias, e Madrid, mentres o seu nmero se
reduce en provincias interiores.

4. Transporte e comunicacins.

O sistema de transportes o conxunto de medios que permite o desprazamento de persoas e

mercadoras entre lugares xeogrficos. Desempea un importante papel econmico e na
organizacin espacial. Por un lado, o transporte reflicte os desequilibrios espaciais na distribucin da
poboacin e no desenvolvemento econmico, pois adptase localizacin dos maiores ncleos
urbanos e econmicos
Por outro lado, pode introducir cambios no territorio, pois un factor clave para o desenvolvemento
dos territorios, ao facelos accesibles a atractivos para as actividades econmicas. Iso fai do
transporte un elemento esencial na ordenacin do territorio, que debe orientarse a repartir a
accesibilidade, potenciando as redes dos espazos menos desenvolvidos e desconxestionando os
eixes de comunicacin mis saturados.
As redes de transporte tamn vertebran o territorio, pois movementos de persoas e mercadoras
conectan os distintos lugares. Estes movementos son cada vez mis intensos, rpidos e baratos e
prodcense entre distancias crecentes, grazas aos avances tecnolxicos. Por outra parte, as formas
de comunicacin a distancia ou telecomunicacins adquiriron actualmente enorme importancia, pois
a conexin a elas acurta as distancias xeogrficas.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

10

4.1. Caractersticas do sistema de transporte

- O medio fsico desfavorable, polo accidentado do relevo (as fortes pendentes non favorecen o
trazado das estradas e das vas ferroviarias ) e por algns elementos do clima (xeadas, fortes
precipitacins e brtemas). Anda que as tcnicas modernas venceron certas dificultades, estas
condicins fsicas implican un incremento dos custos, diminundo as a rendibilidade.
- As redes terrestres e area son radiais. A rede de transporte terrestre ten o seu centro en Madrid
con radios cara as fronteiras e os portos principais. Este modelo iniciouse no sculo XVIII coa rede
de estradas dos Borbns e consolidouse no XIX, xa que a rede ferroviaria coincidiu basicamente coa
de estradas.
Na rede de aeroportos, Madrid- Barajas ten conexins directas con todos os aeroportos do estado e
cos principais estranxeiros; en cambio, moitos aeroportos perifricos teen que realizar os seus
enlaces a travs de Madrid.
- No trfico de persoas e mercadoras predomina a estrada, dado que permite acceder a calquera
punto e proporciona un servizo porta a porta, a baixo prezo.
- A rede presenta importantes desequilibrios territoriais en canto densidade, intensidade e
calidade, debido a que prestou atencin preferente aos eixes de trfico principais. O resultado son
grandes diferenzas de accesibilidade entre rexins e comarcas e unha desigual utilizacin da rede,
que conta con tramos saturados nos que se concentra a trfico e tramos pouco utilizados.
- As competencias sobre transporte descentralizronse a raz da implantacin do estado das
autonomas. O Estado resrvase o control sobre o transporte internacional e ten competencias sobre
o transporte terrestre que discorra por mis dunha comunidade autnoma, a maria mercante, os
portos e aeroportos de interese xeral ( dicir, os comerciais), o espazo e o transporte areo e os
correos e telecomunicacins.
As comunidades autnomas poden asumir competencias exclusivas sobre o transporte terrestre que
discorra integramente polo sa comunidade, os portos e aeroportos non comerciais e as
comunicacins por redes de cable.
- A poltica espaola de transportes rxese polo plan estratxico de infraestructuras de
transporte (PEIT) (2005- 2020), cuxos obxectivos principais son:

Impulsar o desenvolvemento econmico e a competitividade da economa.

Fortalecer a cohesin social, asegurando condicins de accesibilidade equitativas para todo o
territorio.
Corrixir o predominio da estrada, fomentando o transporte ferroviario de persoas e mercadoras,
o martimo de cabotaxe e a intermodalidade ou interconexin dos diferentes modos de transporte.
Incrementar a calidade e a seguridade.
Axudar mobilidade sostible, diminundo as emisins do transporte e acatando directrices
medioambientais, internacionais e da UE.

- A rede de transportes do estado intgrase na rede europea. Xunto coa agricultura, o transporte
un dos primeiros temas sobre o que se desenvolveu a poltica comunitaria da Unin Europea. A
poltica europea de transportes cntrase na eliminacin de obstculos nas fronteiras dos estados
membros como contribucin libre circulacin de persoas e mercadoras. O Estado espaol ocupa
unha posicin perifrica no conxunto da Europa comunitaria. Os obstculos naturais aumentaron
os custos de conexin, o que impide participar en igualdade de condicins no mercado nico.
Pero non s os problemas naturais explican esta situacin. Ata hai pouco tempo a rede de transporte
foi moi deficiente. E as deficiencias nas infraestruturas implican un aumento dos tempos de
percorrido e dos custos do transporte que hai que superar. Por iso, os Fondos de Cohesin
estipulados no Tratado de Maastricht teen como obxectivo principal aportar unha axuda financeira
aos territorios perifricos, para que poidan mellorar as sas infraestruturas de transporte, promover
unha mobilidade segura e sostible, e contribur ao fortalecemento de redes transeuropeas de
transporte.
O sistema de transporte exerce un impacto sobre o medio ambiente, que pode ser visual
(alteracin da paisaxe), acstico (incremento do nivel de rudo nas proximidades de estradas,
ferrocarrs e aeroportos) e de contaminacin atmosfrica (emisins nocivas dos vehculos). Por iso,
desde 1986 obrigatorio valorar o impacto ambiental dos proxectos e destinar unha parte do
orzamento a mitigar os problemas.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

11

4.2. O transporte terrestre

Por transporte terrestre entendemos fundamentalmente o ferrocarril e as estradas, que son os
medios mis utilizados para o desprazamento de persoas e mercadoras. O trazado e a densidade
da rede de transporte terrestre est moi condicionada polo medio fsico: elevada altitude media e
unha orografa moi accidentada. Isto esixe un complexo sistema de acondicionamento das
infraestruturas, que teen que salvar fortes desniveis, unha orografa moi fragmentada e abundantes
canles fluviais.
- As estradas
A rede de estradas conecta os distintos ncleos de poboacin, polo que unha infraestrutura clave
para a accesibilidade e articulacin do territorio. As caractersticas do transporte por estrada son as
seguintes:
A rede presenta deseo radial, con centro en Madrid.
As competencias sobre a rede reprtense entre o Estado, as comunidades autnomas e as
deputacins. A rede estatal comprende os itinerarios de interese xeral. Enlaza os principais
ncleos de poboacin e comunica coa
rede internacional. Soporta o 60% do
trfico total e incle a maior parte da rede
de gran capacidade, composta polas
autoestradas e autovas.
A rede das comunidades autnomas
favorece a mobilidade interrexional e
enlaza coa estatal, e a rede das
deputacins e as insulares aseguran as
comunicacins intercomarcais e a acceso
de todos os ncleos de poboacin.
As
caractersticas
tcnicas
das
estradas son variadas. As da rede estatal
son satisfactorias (ningn tramo ten
anchura inferior a nove metros e domina
o pavimento de aglomerado asfltico, o
de maior calidade). As estradas das deputacins e dos concellos teen mis deficiencias
(presentan unha alta porcentaxe cun ancho inferior a sete metros e menos do 50% con firmes
especiais).
A estrada recibe a maior parte do trfico de persoas e de mercadoras porque o prezo
menor a porque permita a relacin directa entre os puntos de partida e de destino.
Existen claros desequilibrios territoriais na densidade e intensidade da rede e na
accesibilidade:
A densidade maior corresponde s comunidades mis desenvolvidas economicamente (Madrid,
Catalua, Valencia), s que presentan poboacin dispersa (Galiza) e fragmentacin territorial
polo revelo (cornixa cantbrica en xeral) e s illas Canarias e Baleares. A menor densidade
atpase nas zonas de nivel econmico mis baixo e de poboamento concentrado, con distancias
relativamente grandes entre os ncleos de poboacin (Estremadura, Aragn, ambas Castelas e
Andaluca).
A intensidade do trfico mis elevada nos corredores transversais (mediterrneo, cantbrico e
do Ebro), onde se atopan as maiores densidades urbanas, industriais e tursticas, e nos 60-80
Km de estradas radiais a partir de Madrid.
A accesibilidade alta nas zonas industriais e tursticas, que crearon necesidades de transporte
e atraeron infraestruturas de mis calidade (gran capacidade). A accesibilidade especialmente
elevada en certos puntos onde conflen varias vas de gran capacidade (Madrid, Zaragoza,
Barcelona).
O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte contempla: Dotar a todo o territorio dun
elevado grao de accesibilidade construndo unha rede mesta de alta capacidade que conecte
todas as capitais de provincia, de modo que o 94% da poboacin se site e menos de 30 km
dunha va de alta capacidade. Acabar os eixes sen rematar: o peche da autova do Cantbrico; a
finalizacin da ruta da Prata (Asturias- Huelva) e a prolongacin da autova do Mediterrneo ata
Alxeciras e Cdiz.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

12

A rede de estradas aspira a unha maior integracin coa Unin Europea. A comunicacin por
estrada co resto dos pases de Europa esixe a mellora dos eixes pirenaicos e a conexin das
distintas rexins a eses eixes. A rede transeuropea de estradas contempla a construcin de dous
novos eixes transpirenaicos (Bordeaux Valencia e Barcelona Toulouse ); o financiamento de
novos tramos de gran capacidade; e a mellora das conexins con Portugal.

- O ferrocarril
Entre a segunda metade do sculo XIX e
principio do XX, o ferrocarril foi o modo de
transporte principal. Desde entn, a
competencia doutros medios colocouno
nunha posicin secundaria e nunha grave
situacin financeira, ao ter uns custos de
explotacin moi elevados e menos demanda.
Os dficits maiores producronse nas lias
secundarias, o que supuxo o peche
dalgunhas. Outras deron lugar ao programa
Vas Verdes, e convertronse en rutas
tursticas.
As caractersticas do transporte ferroviario
son as seguintes:
- Componse de tres redes:
A Rede Nacional de Ferrocarrs Espaois
(RENFE), con 12.808 km de va, absorbe mis do 90% do trfico ferroviario. Ten unha estrutura
radial (as grandes lias parten de Madrid cara s principais cidades) e arboriforme, xa que a partir
da rede bsica brense ramas (rede secundaria e complementaria). Esta estrutura permite o
maior nmero de conexins co menor nmero de lias, reducindo custos, pero obriga a
numerosos rodeos que incrementan o tempo de transporte.
Os ferrocarrs de va estreita (FEVE) cobren 2.000 km, principalmente na cornixa cantbrica. O
seu problema principal a infrautilizacin da rede, que trata de solucionarse mellorando as
infraestruturas (reparacin de plataformas, renovacin de vas, etc) e asumindo a funcin de
modo de locomocin de proximidade.
A rede de alta velocidade (AVE), na que se alcanza unha velocidade de 250 km/h, iniciouse coa
apertura da lia MadridSevilla en 1992, MadridBarcelona no 2008, Madrid-Valencia... e
estanse construndo outras como a de Galicia.
- As caractersticas tcnicas das lias presentan acusados contrastes. Anda que parte das
lias e do material rdante se modernizou e se incrementou a seguridade, a maiora das vas son
mediocres: estn sen electrificar, son de direccin nica, teen fortes pendentes e altos ndices de
rodeo e non son aptas para o trfico pesado. O resultado un incremento excesivo de tempo de
traxecto e do custo.
- O trfico de persoas e mercadoras debe reorientarse. O trfico de persoas rendible nas lias
de proximidade, entre as residencias perifricas e o lugar de traballo na cidade central, pois permite
desconxestionar as estradas. O trfico de mercadoras cntrase nas cargas pesadas e de gran
volume.
- Existen claros desequilibrios territoriais en equipamento e investimento. As vas mis
equipadas e as que reciben mis investimentos e son as que comunican as cidades mis
desenvolvidas economicamente (Madrid, Barcelona, Bilbao, Valencia e Zaragoza), mentres que
outras rexins contan con infraestruturas deficientes (Galicia, Len, Extremadura, Murcia e Andaluca
oriental).
- O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte dlle prioridade ao transporte ferroviario e
prev incrementar o trfico de proximidades, construr 10.000 km de va de altas prestacins para
persoas e mercadoras que conecten todas as capitais de provincia, ampliar a rede de alta
velocidade e conectala coa europea, e mellorar a calidade e a seguridade (sistemas de bloqueo,
paso a nivel).
- A rede ferroviaria espaola aspira a unha mellor integracin coa Unin Europea. As conexins
ferroviarias con Europa vense obstaculizadas polos Pireneo e polo ancho de va espaol que

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

13

maior. Este ancho adoptouse a mediados do sculo XIX para incrementar a estabilidade das
locomotoras, que requiran caldeiras mis potentes ante a dificultade do relevo. A diferenza da
anchos de va solucinase con vagns de eixes intercambiables (trens de mercadoras) ou rodas
movibles que se adaptan s das medidas (trens de pasaxeir@s), o que incrementa o custo e o
tempo de transporte. Por iso, na rede de alta velocidade adoptouse o ancho de va europeo.
4.3. O transporte martimo
O transporte por mar caracterzase polos seguintes trazos:

A rede portuaria est distribuda entre o Estado e as comunidades autnomas. A rede

estatal incle os portos comerciais; e a das comunidades autnomas, un elevado nmero de
pequenos portos, moitos deles s con actividades pesqueiras ou deportivas. Non obstante, a Lei
de portos permteslle s comunidades participar nos portos comercia enclavados no seu territorio,
ao concederlles o nomeamento das autoridades portuarias.
O trfico de persoas a mercadoras presenta
grandes contrastes: O trfico de persoas
escaso. No trfico interior s teen certa
importancia as relacins entre ambos lados do
estreito (AlgecirasCeuta) e entre as illas ou entre
estas e a Pennsula, principalmente nos meses
tursticos. No trfico martimo exterior influu a
competencia do avin. O trfico de cabotaxe
dedcase principalmente a transportar os derivados
do petrleo desde as refinaras litorais aos portos
prximos s zonas de consumo industrial e urbano.
O trfico internacional de mercadoras ten enorme
importancia, pois a maior parte das importacins e
exportacins de mercadoras realzanse por barco, especialmente as transportadas en
colectores.
Os portos requiren melloras tcnicas para converterse en puntos de captacin e distribucin
de mercadoras. Necesitan custosas infraestruturas, aumentar a superficie para o depsito de
mercadoras e mellorar os accesos por estrada e por ferrocarril.
Existen desequilibrios territoriais en equipamentos e investimentos, pois as grandes obras
s estn ao alcance dun limitado nmero de portos. As, o trfico de mercadoras xeral en
colectores concntrase de forma crecente nos portos de Algeciras (pola sa inmellorable
situacin para as rutas transocenicas a travs do Estreito), As Palmas (pola sa situacin nas
rutas atlnticas), Barcelona e Valencia (que emprenderon unha forte competencia para atraeren
novas reas de negocio e ampliaren a sa rea de influencia) e Bilbao, en menor proporcin.
O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte prev a especializacin dos portos como
centros de captacin e distribucin de mercadoras, mellorando os accesos terrestres e as
infraestruturas (construcin de plataformas loxsticas intermodais).
A Unin Europea elaborou un Libro Verde (1998) sobre os portos e as infraestruturas martimas
que propn evitar que o financiamento estatal distorsione a libre competencia entre portos.
O transporte fluvial redcese ao porto de Sevilla, no ro Guadalquivir.

4.4. O transporte areo

O transporte areo experimentou un rpido desenvolvemento, debido ao crecemento da renda, s
cambios na organizacin espacial da economa, ao aumento da demanda turstica, profesional e de
negocios e ao desenvolvemento dos voos internacionais, en relacin coa integracin do estado
espaol na economa europea e global. O transporte areo presenta as seguintes caractersticas:
A rede de aeroportos bastante ampla, porque na dcada de 1970 seguiuse a poltica de que
todas as cidades de certo tamao contasen con un (modelo aeroportocidade). Esta rede
organizouse xerarquicamente, as Barajas en Madrid funciona como aeroporto central, con
conexins directas con todos os aeroportos espaois e cos principais do estranxeiro. Os
aeroportos perifricos realizan, en xeral, os seus enlaces a travs do aeroporto madrileo ou o do
Prat en Barcelona.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

14

 O trfico de persoas e mercadoras

presenta notables diferenzas: o
avin moi competitivo no transporte
de persoas a longa e media distancia
pola sa rapidez e comodidade. En
cambio, o trfico de mercadoras
escaso polo alto custo, que repercute
no
prezo
final
dos
produtos
transportados, e cntrase nos bens
perecedoiros ou valiosos.
Existen desequilibrios territoriais no
trfico areo: os principais aeroportos
espaois atpanse nos ncleos
urbanos, econmicos e tursticos mis
destacados. Ademais de Madrid e
Barcelona, os aeroportos de Baleares,
Canarias e as cidades do litoral
mediterrneo
reciben
numerosos
fluxos tursticos internacionais e
estatais, e o aeroporto de Bilbao conta
cun trfico principalmente estatal e rexional. En cambio, algns aeroportos mis pequenos estn
infrautilizados e son pouco rendibles.
O Plan Estratxico de Infraestruturas de Transporte prev potenciar as funcins econmicas
dos aeroportos mellorando os accesos desde as cidades, as infraestruturas (novas pistas, torres
de control...) e a seguridade.
A Unin Europea liberalizou as tarifas e os servizos areos. Esta medida afectoulles s grandes
compaas estatais de bandeira, como Iberia, que tivo que afrontar un saneamento financeiro e
un proceso de privatizacin.
4.5. O sector das comunicacins
O sector das comunicacins refrese a aquelas actividades que consisten en transmitir
coecementos e informacin de todo tipo, poendo en contacto ao emisor e ao receptor. No
momento actual estamos asistindo a unha verdadeira revolucin nas comunicacins.
As formas de comunicacin a distancia ou telecomunicacins (telfono, tlex, telefax e intercambio
de datos entre ordenadores) resultan imprescindibles para o desenvolvemento econmico, pois
permiten un intercambio instantneo de informacin, aspecto esencial no proceso de globalizacin
econmica mundial. O seu protagonismo aumentou ata tal punto, que xa non importa tanto gozar
dunha posicin central no espazo xeogrfico como estar ben conectado s redes de
telecomunicacin.
A rede espaola de telecomunicacins, especialmente a rede telefnica, experimentou un
crecemento moi importante, anque anda se atopa lonxe das cifras doutros pases do seu contorno e
existen patentes desequilibrios entre territorios de maior desenvolvemento econmico, onde
acadaron maior difusin, e os territorios menos adiantados. As principais reas metropolitanas
(Madrid, Barcelona, Sevilla, Valencia e Bizkaia) son as que mis fluxos telefnicos reciben.
4.6. O sistema de transporte en Galicia
- As comunicacins por estrada
O carcter fragmentado do relevo galego constite un obstculo moi importante para o
desenvolvemento das comunicacins terrestres. Por este motivo, e ata datas recentes, amplos
sectores do interior contaban con deficientes infraestruturas viarias. Porn, a rede de estradas
experimentou notables melloras como consecuencia dos investimentos levados a cabo polos
gobernos galego e central. Nos ltimos anos construronse 1.500 novos km, dos que algo mis de
200 corresponden a Vas de Alta Capacidade (autoestradas, autovas, corredores e vas rpidas)
que melloraron as comunicacins coa Meseta ou Portugal e entre as diferentes cidades galegas.
Levouse a cabo tamn o acondicionamento da denominada rede autonmica, que supuxo un

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

15

avance na comunicacin das reas rurais cos principais centros urbanos. Anda queda por rematar a
comunicacin das vilas interiores.
En conxunto, a actual rede de estradas
organzase en torno a tres eixes:
- Eixe Norte: comunica a rexin urbana
do Golfo rtabro (A CoruaFerrol) coa
provincia de Lugo a travs da nacional
VI. A recente construcin da Autova do
Noroeste, que segue un trazado
paralelo, revitalizou as relacins entre as
das provincias do norte, as como a sa
comunicacin coa Meseta.
- Eixe Sur: est formado pola nacional
525, xa desdobrada na sa totalidade
pola Autova das Ras Baixas. Comunica
a rea metropolitana de Vigo coa cidade
de Ourense e a sa provincia.
Eixe Atlntico: o que presenta unha
maior cohesin, xa que comunica cinco
das sete principais cidades de Galiza e
excepcin de Lugo e Ourense. Constite
o sector de maior dinamismo econmico.
A unidade do eixe vertbrase ao longo
da Autoestrada do Atlntico, que
enlaza as das reas metropolitanas da
Corua e Vigo.
- A rede ferroviaria
Os primeiros quilmetros do ferrocarril en
Galicia, que unan as localidades de
Compostela e Carril, inaugurronse en 1873,
vintecinco anos despois de que o fixese a
primeira lia espaola. Desde aquela, a rede
ferroviaria aumentou notablemente a sa
densidade, se ben cntrase fundamentalmente
no sector occidental e deixa de lado gran parte
do territorio. Hoxe, as principais lias son as
que comunican Galiza coa Meseta, con dous
percorridos que parten desde a provincia de
Ourense cara Meseta e unha terceira lia de
va estreita (FEVE) que, desde Ferrol, segue o
trazado da costa norte cara a cornixa
cantbrica. parte destas, o trazado A Corua
Vigo, que pasa polas localidades mis
importantes do eixe atlntico, constiten unha
das lias estatais con maior volume de pasaxeir@s.
A pesar do relativamente baixo custo do tren para o trfico e persoas e mercadoras, este medio de
transporte presenta anda graves deficiencias no relativo ao seu trazado e densidade en Galiza. De
cara ao futuro pretndese acometer a modernizacin da rede ferroviaria que culminara coa
instalacin dunha lia de alta velocidade en conexin coa Meseta, cuxa rendibilidade est en
cuestin.
- O transporte martimo e o trfico areo
Tradicionalmente, a travs dos portos galegos desenvolveuse un enorme trfico, tanto de persoas
como de mercadoras. No transporte de persoas, que sufriu un gran descenso nos ltimos tempos,
sempre destacou o porto de Vigo. A travs del canalizouse boa parte do continxente migratorio
durante os sculos XIX e XX.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

16

Na actualidade, dentro dos portos de mercadoras, o da Corua sitase cabeza, pois congrega
preto da metade dos barcos que chegan a Galiza. Sguenlle, a certa distancia, o porto de Vigo (cun
25% das transaccins ) e o de Ferrol.
Dos tres aeroportos existentes na Galiza,
o de Lavacolla, en Compostela,
concentra mis do 80% do trfico de
persoas. Sguenlle en importancia o de
Vigo (Peinador), que viviu unha certa
revitalizacin nos ltimos anos grazas ao
transporte areo de mercadoras, e o da
Corua (Alvedro), especializado en
traxectos comerciais de mbito estatal.
5. Os espazos tursticos
O turismo unha actividade que supn o
desprazamento temporal de persoas por
motivos de ocio. Segundo os criterios
estatsticos oficiais, considerase turista a
aquelas persoas que pasan polo menos
unha noite no lugar, mentres que
denomnase transente ou excursionista
a quen non o fai.
Ata mediados do sculo XX, o turismo
era patrimonio case exclusivo dos grupos
sociais con rendas mis altas, que
pasaban tempadas nalgns balnearios,
praias ou lugares de repouso. Desde
entn o turismo converteuse nun
fenmeno de masas, e actualmente
despraza centos de millns de persoas
por todo o mundo, convertndose nunha
valiosa fonte de emprego e ingresos para
algns pases, entre os que destaca o estado espaol.
O turismo tamn un importante factor de transformacin da paisaxe e pode xerar impactos
ambientais significativos naqueles territorios sometidos a unha elevada densidade de ocupacin
turstica.
A conversin do estado espaol nunha potencia turstica internacional un fenmeno recente. En
1950, Espaa recibiu uns 800.000 turistas procedentes doutros pases. O crecemento a partir da
dcada seguinte foi moi rpido e case continuo, superando os 13 millns de turistas en 1970 e os 46
millns de turistas no 2000. O ano 2014 Espaa recibiu mis de 60 millns de turistas internacionais,
un novo rcord histrico. O gasto superar os 59.000 millns de euros. O Reino Unido o principal
mercado emisor de turistas cara Espaa, seguido doutros pises europeos, como Francia, Alemaa,
Italia e os Pases Baixos. Tamn aumentan as persoas chegadas de Xapn e China. Porn,
descenden os turistas procedentes de Rusia.
Nas tres ltimas dcadas, xunto ao turismo internacional tamn creceu moito o turismo estatal,
realizado por persoas residentes no propio estado. Os desprazamentos son realizados en autombil
nun 80% dos casos, e xeran a metade dos ingresos totais do sector turstico.
5.1. Factores do desenvolvemento turstico
O auxe crecente do turismo explcase coa conxuncin de mltiples factores, uns externos e outros
internos, cuxa importancia relativa variou ao longo do tempo.
Entre os factores externos poden destacarse:
- O crecemento econmico vivido polos pases de Europa Occidental desde mediados do sculo
XX, que tivo como consecuencia un aumento das rendas da sa poboacin, a xeneralizacin das
vacacins anuais pagadas a das pensins de xubilacin.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

17

Mellora e abaratamento dos transportes, en especial do areo, acentuado coa aparicin dos
voos chrter e compaas de baixo custo, xunto xeneralizacin do autombil privado.
Xurdimento das grandes compaas internacionais (tour operadores), que captan s persoas
turistas nos seus pases de orixe e organizan as sas vacacins, que inclen o Estado espaol
entre os seus principais destinos tursticos polos atractivos do territorio e a boa relacin calidade
prezo.

Xunto a estes factores externos, no desenvolvemento do turismo tamn axudaron outros factores
internos:
- A situacin do pas na rexin mediterrnea, con clima favorable, e escasa distancia aos pases
de orixe.
- Patrimonio cultural: arquitectnico, paisaxstico, etc.
- Estabilidade poltica e social nas ltimas dcadas, que xera sensacin de seguridade fronte aos
maiores riscos noutros pases competidores do Mediterrneo, que se viron afectados por diversos
tipos de conflitos (Magreb, Balcns etc.).
- Mellora das infraestruturas de transporte (aeroportos, autovas, autoestradas, etc) e da oferta
de aloxamentos, tanto en cantidade coma en calidade e variedade da oferta
- Desenvolvemento dunha demanda interna crecente debido mellora do nivel de vida da
poboacin que permitiu diversificar as destinos tursticos e aumentar os desprazamentos non s
nos perodos tradicionais de vacacins, senn tamn nas fins de semana, pontes...
5.2. O modelo turstico tradicional
O modelo turstico implantado a partir de 1960 caracterzase por unha abundante oferta, dirixida a
unha clientela masiva, de poder adquisitivo medio, aloxada maioritariamente en hoteis e
apartamentos de categora intermedia e en zonas de sol e praia. Tamn caracterstica a
dependencia do sector respecto a tour-operadores internacionais, polo que boa parte do gasto
total turstico queda fra do Estado.
- A oferta turstica est integrada polos que venden o produto (as institucins, que promoven o
turismo en feiras internacionais, como FITUR, e en oficinas instaladas en diversos pases; e as
axencias de viaxes, que contratan os servizos para a clientela) e polas instalacins tursticas, que
cobren as necesidades de aloxamento, manutencin e recreo.
A oferta de aloxamento (hoteis, hostais, pensins, campamentos, apartamentos) moi ampla e
concntrase no litoral mediterrneo e insular, anda que nos ltimos anos medrou a oferta de
aloxamentos rurais no interior. A oferta de manutencin incle os servizos de restauracin, bares e
cafetaras. Na oferta de lecer destacan as instalacins deportivas, os parques recreativos, os
parques de auga, clubs hpicos, de golf e as instalacins nuticas.
- A demanda turstica estivo dominada inicialmente polo turismo estranxeiro. Porn, na actualidade,
a demanda estatal desempea un destacado papel.
A demanda internacional medrou desde finais da dcada de 1950, ags breves parnteses
coincidindo con etapas de crises (1975, 1992). Desde a entrada do Estado espaol na Unin
Europea, en 1986, aumentou notablemente o nmero de visitantes. Na sa maior parte proceden de
Europa occidental e do norte, sobre todo, de Alemaa, Gran Bretaa, Francia, Benelux, Italia e
Portugal. O turismo estranxeiro e maioritariamente estival; dirxese principalmente a zonas de sol e
praias de Baleares, Canarias e Catalua, seguidas de Andaluca e Valencia; son principalmente
clientela de prazas hoteleiras.
A demanda estatal foi aumentando desde a dcada de 1960, a medida que medraba o nivel de vida.
Procede das zonas mis industrializadas (Madrid e Catalua); reprtese mellor ao longo do ano;
presenta menos polarizacin (no vern acude tamn s costas do norte e a vilas do interior); elixe
como destinos preferentes as comunidades do litoral mediterrneo e os arquiplagos e, tras elas, as
comunidades do interior peninsular; e, no vern acude mis oferta extra-hoteleira.
A excesiva estacionalidade da demanda un dos principais problemas do turismo. A demanda
principal coincide coas vacacins do vern (temporada alta), ags nas estacins de esqu, onde a
temporada alta o inverno, e en Canarias, onde non hai realmente temporada baixa. A maior
estacionalidade presntaa o turismo estranxeiro, que nun 80% toma as sas vacacins entre xuo e
setembro. O turismo estatal concentra as sas vacacins en agosto; anda que se incrementaron os
desprazamentos de fin de semana e das pontes, que supoen case a metade das ocupacins
hoteleiras ao longo do ano. A concentracin da demanda nuns poucos meses causa un exceso de
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

18

utilizacin estacional das infraestruturas, coa conseguinte saturacin, perda de calidade e problemas
ambientais. En cambio, a escasa utilizacin durante o resto do ano dificulta a amortizacin da capital
investido.
5.3. A crise do modelo tradicional e o turismo alternativo
Anda que o nmero de turistas e os ingresos que proporcionan seguen crecendo, desde 1989 pode
falarse de crise ou esgotamento do modelo turstico tradicional. As causas son as seguintes:
Predominio do turismo de nivel medio- baixo
A oferta turstica enfrntase con algns problemas, como o encarecemento dos prezos sen unha
mellora equivalente da calidade; a sa rixidez e escasa adaptacin s novas esixencias da
demanda; a estacionalidade; e a competencia doutros pases mediterrneos e do leste de Europa.
A dependencia dos tour-operadores internacionais, que demandan mis calidade vez que
reducen os prezos
O deterioro ambiental e as alteracins paisaxsticas dalgunhas zonas tursticas.
Estes problemas esixen unha reconversin e renovacin do sector que debe basearse nunha
poltica de ordenacin territorial, que parta duns criterios globais e coordine as actuacins dos
sectores implicados (medio ambiente, infraestruturas, equipamentos e promocin).
A poltica turstica pretende so seguintes obxectivos:
Potenciar o turismo de calidade, creando boas
infraestruturas, modernizando as instalacins, mellorando a
cualificacin profesional e coidando o medio ambiente. Para iso
fxanse estndares de calidade de servizo asumibles
voluntariamente polas empresas tursticas.
Mellorar a oferta para paliar a rixidez e estacionalidade, os
desequilibrios territoriais e a competencia doutros pases,
fomentando novas modalidades de turismo, entre elas:
- O turismo da terceira idade, tanto estatal como
estranxeiro, que require investimentos en servizos e unha
oferta complementaria distinta da existente.
- O turismo deportivo, como o nutico e o relacionado co
golf.
- O turismo rural, favorecido pola promocin que del se est
facendo na Unin Europea.
- O ecoturismo, que valora principalmente as condicins
naturais (parques naturais).
- O turismo urbano, cultural e de congresos e
convencins. Este ltimo aprecia especialmente a oferta de aloxamento, a existencia de
tecnoloxa da informacin e a oferta complementaria (gastronmica, cultural, recreativa).
Diminur a dependencia do exterior mediante a creacin de tour-operadores estatais, tanto no
mercado interno como no externo.
Compatibilizar o desenvolvemento do turismo coa calidade medioambiental.
5.4. Paisaxes tursticas
As reas tursticas son os espazos que contan cunha elevada afluencia de turistas, tanto
estranxeiros como estatais. No Estado, as densidades mis altas corresponden s zonas de turismo
de sol e praia das Baleares, das Canarias e do litoral mediterrneo peninsular; e a Madrid, que recibe
un importante turismo cultural. Sguenlle en importancia, as reas con densidades medias das
costas do noroeste e norte peninsular; e as do interior das comunidades catalana, valenciana e
andaluza.
Xunto a estas grandes reas existen puntos tursticos illados baseados en atractivos diferentes,
como as estacins de esqu, o turismo rural, e algunhas cidades histricas do interior (Santiago,
Salamanca, Segovia...).
- As reas tursticas de sol e praia
Son as Illas Baleares e Canarias e a costa mediterrnea peninsular. Teen en comn recibir unha
importante afluencia turstica baseada nas sas caractersticas climticas e nas sas praias. Ags no
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

19

caso de Canarias presenta

unha forte estacionalidade,
concentrndose nos meses de
vern (temporada alta). Nos
litorais atlntico e cantbrico a
masificacin menor e mis
recente.
Os ncleos tursticos litorais
teen un nmero elevado de
aloxamentos
situados
ao
longo da lia de costa ou nas
sas proximidades, diminundo cara o interior. As maiores densidades rexstranse nalgunhas cidades
(Benidorm, Torremolinos, Lloret de Mar, etc.) e outras reas onde se potenciou a construcin en
altura. Nalgunhas ocasins conservouse o antigo ncleo rural e pesqueiro, pero transformado por
outras actividades que teen aos turistas como clientes (restaurantes, hoteis, tendas, etc.).
Entre os ncleos anteriores aparecen grandes urbanizacins de baixa densidade que ocupan
extensas superficies, moitas delas formadas por segundas residencias propiedade dos turistas,
nacionais ou estranxeiros. Estas urbanizacins acostuman ter equipamentos destinados a atraer un
turismo de ingresos altos, como portos deportivos ou campos de golf.
Este tipo de turismo enfrntase ao problema da saturacin, do deterioro do medio ambiente e a
competencia doutros destinos similares e mis baratos.
- Outras reas tursticas
Desde a dcada de 1990, intensificouse a difusin espacial do turismo. As, a parte das zonas
tursticas de sol e praia, configurronse outras baseadas en factores distintos:
O litoral galego e cantbrico ofrece reas costeiras e interiores non saturadas e destacadas
paisaxes rurais e naturais.

Os centros de turismo rural,

nacidos a raz de programas de apoio
ao desenvolvemento rural, pretenden
estimular aspectos complementarios
s actividades agrarias e recuperar as
vivendas, a artesana e as tradicins
locais.
Normalmente,
inclen
aloxamento privado e unha oferta de
actividades de lecer relacionadas coa
natureza. O rpido crecemento da
oferta,
grazas
s
subvencins
concedidas, provoca que o nivel de
ocupacin sexa bastante baixo (20%
dos das do ano de media).
Disprsase por todo o territorio, anda
que destacan tres zonas: reas de
montaa con paisaxes moi valorados,
reas rurais prximas s cidades e o
interior das provincias mediterrneas
e das illas, como complemento ao
turismo de praia.
As estacins de esqu, baseadas no
turismo de neve, xurdiron en diversos
sistemas montaosos, sobre todo en
Serra Nevada e no Pireneo de Huesca e Lleida. Existen 36 estacins de esqu, que reciben mis
de 6 millns de turistas ao ano. Moitas delas sitanse en zonas de alto valor paisaxstico, polo
que necesario unha ordenacin que evite o deterioro ambiental do entorno (impactos visuais,
erosin das ladeiras, xestin dos residuos, etc.).

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

20

As cidades histricas e artsticas permiten un turismo cultural de visita de museos e

monumentos, as como percorridos polos centros histricos (Toledo, Segovia, Santiago,
Granada...). Predominan as estancias curtas de fin de semana, pontes e excursins dentro de
viaxes de lecer, sendo a estacionalidade menos importante que nos destinos litorais. Este tipo de
turismo fomentouse coa rehabilitacin urbanstica de moitos dos centros urbanos, e atrae ao
turismo nacional e ao estranxeiro.
Turismo de negocios e congresos, asociado a reunins de traballo de empresas e grupos
profesionais. Soe realizarse en equipamentos especficos (palacios de congresos, recintos feirais,
campus univesitarios, etc.), sobre todo nas grandes cidades como Madrid, Barcelona ou
Valencia. Supn unha demanda de hoteis e outros servizos de calidade (restuaracin, ocio) e
xera altos ingresos.

5.5. Impactos e polticas de ordenacin.

a. Impactos do turismo
O turismo ocasiona importantes impactos territoriais nas reas receptoras. Estes son mis evidentes
e intensos nas tradicionais zonas tursticas do litoral, pero afectan tamn ao resto das reas.
- Repercusins demogrficas e de poboamento
Nas reas litorais, o turismo incrementa os efectivos de poboacin, nuns casos son mozos que
acoden en busca de traballo e noutros son poboacin adulta ou da terceira idade procedente das
zonas mis desenvolvidas do Estado ou do estranxeiro, que se establecen de xeito permanente por
motivos teraputicos, de lecer ou empresariais. Ademais, aumenta a poboacin empregada no sector
terciario e na construcin.
Nas reas rurais permitiu nalgns casos frear o despoboamento e estimulou a revitalizacin da
artesana e das tradicins populares. Tamn mitigou a emigracin nalgunhas cidades histricas en
situacin de crise econmica.
No litoral, o turismo contribe creacin de novas estruturas de poboamento, como a consolidacin
de conurbacins en amplos tramos costeiros. Tamn provocou frecuentemente alta densidade de
construcin e especulacin do solo.
Nalgns espazos rurais e urbanos colaborou rehabilitacin de patrimonio edificado.
- Repercusins econmicas
O turismo crea emprego, pois esixe un importante continxente de man de obra para realizar tarefas
que non poden mecanizarse. O turismo demanda, especialmente, man de obra pouco cualificada,
que a mis afectada polo paro. As no 2012 o turismo ocupou o 11.9% da poboacin ocupada.
Porn, gran parte deste emprego estacional.
Exerce un efecto multiplicador sobre outras actividade econmicas. Achega aproximadamente o
11,% do PIB, polo que un dos principais piares da prosperidade econmica. Compensa a balanza
comercial e frea a dbeda externa.
- Repercusins polticas, culturais e sociolxicas
O turismo fomenta o achegamento dos pobos e o contacto entre culturas, favorecendo o
entendemento poltico entre os estados.
Incide nos modos de vida da sociedade local, nuns casos en sentido negativo, perda de costumes e
sinais de identidade propias, e noutros positivamente, estimulando o cambio e a modernizacin.
Afecta calidade de vida das persoas residentes cando a masificacin conduce saturacin dos
servizos e das infraestruturas.
- Repercusins na ordenacin do territorio
Nas reas mis tursticas o turismo ordena os espazos prximos en funcin das sas necesidades,
convertndoos en superficies recreativas (complexos deportivos, parques de atraccins) ou en
periferias de servizos, onde se instalan os abastecementos bsicos (auga, alimentos). As sas
consecuencias son:
Alteracin do medio e da paisaxe: construcin de pantanos, creacin de canteiras,
movementos de terras para o transporte...
Transformacins na economa: revalorizacin de terras de cultivo e potenciacin das
actividades demandadas polo turismo.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

21

Conflitos polo uso do solo e dos recursos: perda de solo cultivado ante a presin
urbanizadora, conflitos polo uso da auga...

Nos puntos de interese turstico os centros histricos especialzanse en actividades ao servizo do

turismo (artesana local, souvenirs, establecementos de aloxamento e de restauracin), ao tempo
que as sas periferias reciben segundas residencias e hoteis para satisfacer a demanda.
- Repercusins ambientais
Proveen do forte desenvolvemento do
sector en pouco tempo, nun espazo
reducido e nun momento no que anda
non estaba estendida a preocupacin
ambiental. As consecuencias foron a
levantamento de grandes bloques de
apartamentos e hoteis xunto s praias, a
urbanizacin incontrolada en espazos
naturais e gran valor, a contaminacin de
praias e bosques, etc. que esixen
actualmente polticas de proteccin e de
rehabilitacin.
Tense destrudo paisaxes singulares,
sendo substitudos por outros vulgares e
estandarizados,
que
resultan
moi
semellantes anda que estean en lugares moi afastados entre si.
"A beira do mar non foi un lugar hospitalario e, excepto nalgns promontorios, permaneceu deserta
ata hai unhas dcadas, en que se empezou a edificar en non importa que sitio. En Misent, sen ir mis
lonxe, hai urbanizacins xunto praia que se chaman La Laguna, Las Balsas, Saladar ou El Marjal, e
nas que os vecios se queixan de que se lles inundan as casas cada vez que chega a gota fra de
outono. Pero a quen se lle ocorre mercar un bungalow nun sitio que se chama as. Os nomes dos
lugares gardan memoria do que foron. Lameiros. Charcas. Fangais. Balsas para a explotacin de sal.
Meu pai sentu especial desprezo pola xente que merca chalets e apartamentos neses terreos
gaados ao pantano. En realidade, desprezou a cantos chegaron comarca atrados pola chamada
do mar. Golfos. Aventureiros. Especuladores. A costa un sitio pernicioso, dica. O mar trae ou atrae
o lixo, aqu instlase o peor. Desde sempre: charlatns, trileiros, matns."
Rafael Chirbes: "En la orilla" (traducido).
b. Polticas de ordenacin
A gran importancia do turismo para a economa espaola, e o seu impacto sobre o territorio,
xustifican a existencia de diferentes polticas pblicas que buscan a sa promocin e ordenacin.
Nelas participan as distintas administracins, s veces en colaboracin coas empresas do sector.
Desde a dcada de 1960 existen polticas de promocin turstica, pero non xurdiron ata 1992 os
Plans de Excelencia Turstica, destinados a mellorar a calidade das zonas tursticas tradicionais
mediante a mellora das infraestruturas, a renovacin urbana, o control da contaminacin, etc. Desde
o 2000 existe o Plan Integral de Calidad del Turismo Espaol, que substituu aos anteriores,
mantendo o obxectivo de mellorar a calidade e a sustentabilidade, ademais de potenciar unha mellor
formacin dos profesionais do turismo.
Os gobernos autonmicos e locais tamn fan
promocin
turstica
mediante
campaas
publicitarias nos medios de comunicacin,
asistencia a feiras internacionais (FITUR a mis
importante de Espaa), apoio ao turismo rural, etc.
E tamn establecen controis (pouco rigorosos, en
xeral) que freen un crecemento incontrolado:
Declaracin de espazos naturais protexidos;
aprobacin de planes de ordenacin territorial do turismo; moratorias para frear o aumento de prazas
hoteleiras evitando a excesiva urbanizacin do territorio (Baleares, Lanzarote); pago de ecotaxas
polos turistas para financiar accins de recuperacin ambiental; etc.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

22

5.6. O turismo en Galicia

A pesar das potencialidades que ofrece o territorio, o turismo non atinxiu un elevado nivel de
desenvolvemento en Galicia. A estancia media das turistas tamn baixa (inferior a das noites),
dato este no que intervn a acusada estacionalidade do sector. Os meses de xullo e agosto
concentran as das terceiras partes das viaxes a Galiza e o 80% dos das de estancia.
O turismo de sol e praia concntrase nas ras de Arousa,
Pontevedra e Vigo, que contan con mis das de sol,
numerosos areais e maior accesibilidade que outros tramos
do litoral. A base econmica dalgns ncleos das Ras
Baixas, como Portonovo e Sanxenxo, na ra de Pontevedra, e
Baiona ou Panxn na de Vigo, xira case exclusivamente en
torno a este sector, pero constiten casos excepcionais. No
resto da costa dse un tipo de turismo alternativo, no que
quen as visita procedentes na sa maiora das grandes
cidades do interior, como Madrid acoden atrados pola
suavidade trmica, a tranquilidade das praias e a beleza da
paisaxe.
Ademais do turismo cultural, centrado especialmente en
Santiago de Compostela cidade que destaca tamn como
unha importante sede da congresos e convencins-, na ltima
dcada adquiriu un gran auxe o turismo rural. Esta actividade
favorece o desenvolvemento endxeno da certas reas rurais
do interior (como os ribeiras do Sil e as Serras orientais e
surorientais ) xa que non s axuda a conservar a arquitectura
popular e as tradicins locais, senn que serve de
complemento aos labores agrcolas, o qu e permite diversificar
a economa desas zonas.
Outro tipo de modalidades tursticas desenvolvidas en Galiza
son o turismo de neve monopolizado pola estacin invernal
de Cabeza de Manzaneda e cunha demanda en constante
crecemento e o turismo de balneario, de grande
potencialidade na nosa comunidade. Tras un longo perodo de
decadencia, balnearios como o de Mondariz, Caldas de Reis,
Cuntis, Ourense, A Toxa e O Carballio, estn vivindo un
notorio auxe, pese a que, en moitos casos, anda non se
acometeu a modernizacin necesaria das sas instalacins e
servizos.
Xa non vale a escusa metereolxica
O cambio de modelo de reservas obriga a mellorar a presenza na Rede
M. CEDRN redaccin / La voz 24 de marzo de 2013
As paisaxes nubradas convertronse nunha icona en Irlanda. Os tesouros do Hermitage ben
merecen unha viaxe ata San Petersburgo, incluso en pleno inverno, cando chegar aos cero graos de
temperatura podera cualificarse de bo tempo. Nin a choiva nin o fro son escusa para viaxar a eses
dous destinos. Galicia ten ambas as cousas: natureza e historia, ademais doutros grandes potenciais
como o gastronmico, capaces de liberala da escravitude do clima. Anda que a sa localizacin
perifrica pode ser unha traba, o problema que anda ten moito camio por percorrer para chegar
ao nivel de optimizacin dos seus atractivos tursticos que lograron territorios que, con moito menos
que ofrecer, estn moito mellor explotados. E non s bastan as campaas oficiais de promocin
tuteladas pola Administracin. Do mesmo xeito que ocorre noutros pases, o propio sector ten que
pr da sa parte realizando unha contina labor de reciclaxe para adaptarse ao que piden eses
novos mercados onde tratan de pr unha pica.
Cales son os grandes clientes de Galicia?
Ao redor dun 80 % dos turistas que chegan a Galicia son espaois. Anda que o ano pasado xa
comezou a apreciarse un incremento do nmero de estranxeiros. Non s foron portugueses, tamn
vieron ingleses, franceses e italianos.
Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

23

Por que mercados hai que apostar para facer remontar o sector?
Algunhas fontes do sector, a curto prazo optan por afianzar mercados tradicionais como o turismo
prximo de fin de semana. Pero esa ptica conservadora choca cunha das grandes apostas que
agora est a desenvolver a Xunta, como son os mercados emerxentes. A secretaria xeral de
Turismo, Nava Castro, fala da importancia que ten a presenza galega en feiras como a de Moscova,
dado que o mercado ruso resulta, di, moi atractivo, igual que o resto dos pases emerxentes.
Est preparado o sector para ese pblico?
Axencias rusas comezaron xa a ofertar algn paquete con destino Galicia. Coecer o idioma para dar
servizo a ese pblico algo fundamental. Ao contrario do que ocorre con outros estranxeiros como
os xaponeses, cos rusos non basta con saber ingls. Por iso polo que no sector haxa fontes que
dubiden da eficacia dese mercado, porque o esforzo econmico para preparar ao persoal moi
importante.
Como superar estar na periferia?
estrao atopar a un norteamericano que vea a Espaa e non o levaron ata Toledo. Ese destino
adoita estar includo nos tours que se comercializan en Estados Unidos con destino Espaa. Galicia
non adoita estar no folleto porque a ligazn desde Madrid, anda que en tren mellorou, anda non
est ao nivel do de Sevilla. A falta dun tren de alta velocidade ou o incremento de tarifas reas
debido falta de competencia son un freo. E non s iso. O cambio no modelo de reservas de viaxes o cliente reserva o seu propio hotel na Rede- fai que sexa imprescindible estar presente nos
buscadores de viaxes en lia. E niso, din algunhas fontes consultadas, o sector en Galicia anda est
verde.
Que recursos fan a Galicia atractiva?
Gastronoma, paisaxe, cultura, eventos... O problema non a falta de atractivos, que os turistas
han de saber que os hai. A Rede un bo recurso para darlles eco.
VOCABULARIO
Balanza de pagamentos: un documento contable no que se rexistran as operacins comerciais, de servizos
e de movementos de capitais levadas a cabo polos residentes nun pas co resto do mundo durante un perodo
determinado, normalmente un ano. En Espaa, a balanza de pagamentos realzaa o Banco de Espaa
seguindo as normas ditadas polo FMI (Fondo Monetario Internacional).
Economa somerxida: toda actividade econmica ilegal, que non est controlada pola Facenda Pblica. As
actividades poden ser legais, pero sen cumprir a normativa legal (non pagar impostos ou non dar de alta a un
traballador na Seguridade Social) ou ilegais (trfico de drogas, prostitucin...). polo tanto, unha economa que
non se reflicte nas estatsticas oficiais. A economa somerxida en Espaa supn arredor dun 20% do PIB. Os
dous sectores onde maior o fraude son o inmobiliario (compra e venda de vivendas) e as profesins liberais
(avogados, mdicos...).
Ecoturismo: Tipo de turismo centrado na visita a espazos naturais protexidos, como os parques naturais ou
nacionais. Combnase o uso recreativo e turstico coa proteccin ambiental. Gzase tanto dos atractivos
naturais como das manifestacins culturais do espazo visitado sen alterar o medio ambiente, educndose para
conservalo.
Franqua: Sistema de colaboracin entre das partes xuridicamente independentes, vinculadas por un contrato
mediante o cal unha das partes, a empresa franquiadora cede, a cambio dun pago, o dereito a utilizar a marca
comercial e o seu modelo empresarial, por un tempo limitado e nun territorio determinado.
Plan Estratxico de Infraestruturas do Transporte (PEIT): Elaborado para o perodo 2005-2020, rexe a
poltica estatal de transportes. Os seus obxectivos son lograr un sistema de transporte equilibrado e eficaz, que
favoreza a cohesin territorial e social, a sostibilidade ambiental e a competitividade econmica. Entre as
medidas que propn: corrixir a radialidade da rede de transportes, equilibrar o excesivo peso da estrada,
favorecer a integracin con Europa ou mellorar a eficiencia.
Taxas aeroportuarias: Prezo que pagan os viaxeiros, tanto en voos nacionais como internacionais polo uso
dos aeroportos.
Tour operadores: Son grandes axencias intermediarias entre os establecementos tursticos e as axencias polo
mido. Son as que confeccionan os programas e os paquetes tursticos e ofrcenllos s axencias polo mido
por un prezo global no que se incle o transporte, o aloxamento e o tipo de pensin alimenticia. A axencia polo
mido vdelle directamente o paquete ao cliente, cobrando unha comisin.

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

24

NDICE

ESPAA, UNHA ECONOMA DE SERVIZOS

1. A terciarizacin da economa e a sociedade do benestar
- Contrastes na localizacin dos servizos
2. Distribucin comercial e espazos de consumo
2.1. Importancia e evolucin recente do comercio
2.2. Tipos de actividades comerciais
2.3. Transformacins recentes no comercio polo mido
2.4. Os tipos de reas comerciais
2.5. O comercio exterior
2.6. O comercio en Galicia
3. Os servizos financeiros
4. Transporte e comunicacins
4.1. Caractersticas do sistema de transporte
4.2. O transporte terrestre
4.3. O transporte martimo
4.4. O transporte areo
4.5. O sector das comunicacins
4.6. O sistema de transporte en Galicia
5. Os espazos tursticos
5.1. Factores do desenvolvemento turstico
5.2. O modelo turstico tradicional
5.3. A crise do modelo tradicional e o turismo alternativo
5.4. Paisaxes tursticas
5.5. Impactos e polticas de ordenacin
5.6. O turismo en Galicia
- Vocabulario

Espaa, unha economa de servizos. Xeografa de Espaa. 2 de bacharelato. IES Losada Diguez

25