Kacprzak A, Krzynówek J - Prawo Rzymskie. Pytania - Kazusy.tablice. Wyd 2 PDF

Prawo rzymskie pytania * kazusy » tablice Polecamy nastepuiace publikace: 2. wydanie rozszerzone i zmienione W. Wolodkiewice. M. Zoblocko : PRAWO RZYMSKIE, INSTYTUCJE, wy. 4 Poder Prawnice Agnieszka Kacprzak 1. tecelewski doktor w Kotedrze Prawa Raymskiego HISTORIA POWSTECHNA USTROJU i PRAWA, v7.3 Wiydziolu Prowa i Administraci Uniwersytess Warszawskiego Sauda Pawnee Jerzy Krzynéwek doktor w Katedrze Prawo Reymskiego T Maciejewski ! Wydzialu Prawa i Administracji Uniwersytetu Werszawskiego HISTORIA USTROJU | PRAWA SADOWEGO POLSKI, wy. 3 Podegcan Pravmicze T. Maciejewski HISTORIA ADMINISTRACIL, wy. 2 Shryty Beck T Stowecki, P Winczorek WSTEP DO PRAWOTNAWSTWA, wd. 4 © wow.edukacjaprawnicza.pl “ Legalis OY tt WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2008 wow sklep. beck pl‘Redakoja: Magdalena Cymerska Pyrmwo ZOBOWIAZUJE Nie kseruje! © Wydawnictwo C. H. Beck 2008 Wydawnictwo C, H. Beck Sp. 2.0.0. l, Bonifaterska 17, 00-208 Warszawa ‘Sad i amanie: DTP Service Druk oprawa Studio Spartan, Gdynia ISBN 978-83-7483-860-3 Przedmowa Prowadzone na pierwszym roku studiow prawniczych zajgcia z prawa rzymskiego wprowadzajq student6w w Swiat dogmatyki prawnicze}. Ich celem jest zapoznanie slucha- ‘czy ze sposobami rozumowania i argumentacji prawniczej,a takze pogiebienie historyczne~ {20 Spojtzenia na nauke prawa, Mimo wielu podrecznikiw obecaych w obiegu akademic- kim, dostep do materialw Zrédlowych jest nadal w duzym stopniu wleudniony. Na jezyk polski przetumaczono zaledwie kilka najistotniciszych pozyeji 2 rzymskiel literatury prawnicze}, Wybory Zrédet 2 thimaczeniami czgsto nic spelniaja dydaktycznego zadania, ‘adyz stopies zlozonosei poruszanych w nich problemaw rzadko pozwala na ich samo- dzielng lekture. Avtorzy maja nadzieie, 2 repetytorium pozwoli studentom w nowy sposob spojr2eé na prawo rzymskie i ulatwi praygotawanie do egzaminu, Repetytorium zostalo po- mySlane jako uzupelnienie wykladu i podrecznika. Laczy os w sobie wiele elementow, istoinych w procesie dydaktycznym. Zawiera omOwienie najistotniciszych zapadnien, tore autorzy staraia sig, tam gdzie to mozliwe, ilustrowaé rédlami zaczetpnigtymi z In- stytueji i Digestow, opatrajge je komentarzem oraz przykladami. Taki uklad pozwala po- kazaé prawo rzymskie od strony problemowej, a takse uchwycié kwestie, ktére przez zymskich juryst6w traktowane byly jako kontrowersyjne. W dyskusji nad nim ujawniasie spezyikaprawniczs rgumenta lie oddialunea me ponies die nauk pave w Europie. ‘Wszystko to nie powinno zastaniaé podstawowego zadania niniejszego repetytorium, kt6re ma umozliwié studentowi sprawne i przyjemne powtarzanie materialu przed egza” Walor praktyczny podnosza liczne kazusy i zadania 2 rozwigzaniami, Ktére pomoga do- bocze przygotowak sig do egzaminu pisemnego. Mamy rownici nadzieie, Ze zamieszezony wybir zrédelz przykladami bedzie sluzyl pomoca w prowadzeniu éwiezeh z prawa rryemskiego. Prezentowane repetytorium nie wyczerpuje wszystkich zagadnieh omawianych na wy- Kladzie i w podreceniku, sad liczne odestania do podrgcznika, Zostaly pominigle zapadnicnia ogélne, historia Zrddel prawa, prawo procesowe i nicktore inne zagadnienia. Wynikalo to Z przyjete) metody opracowania ~ autorzy starali sig przedstawié glownie kwestie dogma- tyezne i problematyczne-atkze z ograniczedi wydawniczych, Nie oznacza to bynajmniej, ze nie stanowia materiiegzaminacyinej! Wickszos fragmentéw Digestow zostala zamieszczona w thunaczeniu wlasnym auto Ow, Staraligmy sig przede wszystkim oddaé problematyke tekstow, praywigzujge mnicjsza ‘wage do filologiczne} starannosci. Niektore precklady zblidajg sig bardziej do parafrazy ni ‘wiernego, filologicznego tlumaczenia,vl Preedmowa svete tam, zie prceknd poo nnych autor, ona 20 Fi cie, Odeslani do, podteenika wkazwja na podrgcznik I. Nolodkiewicea i M. Zablockie, Spis tresci Prawo ems sytje, wy 4, Wasco 2005 le ees ee “Aulory dzihaja 2 Shcewsle) za pomoc w opracowani oedzal © spéle; Protenom af Zubloctiet F Nolodktconccont 2a pzyehylnepreyseee pomySI apse nia eg repetyorom | ceane uae Dic wytanie zostalorozszerzonei\zmienione. Autor dodalinowe poryee erat, putin Kensy a Praedmowa coe eee ey ighiescka Kacpreak I as ae aE veray Krayndwek Tee eae een a Warszawa, wreesich 2008 Czeéé A. Pytania egraminacyjne Resist Pree osstone eee Pytaia 49 Rozdzia I. Prawo mazes Pytaria 50-66 Roxdial Patria potest Praia 67-70 Roxdsial WV. Opicke jlawatela ag Prtania 71-83 ondsialV Prawo cescnowy a Pytaia 64-152, Rondzial Vi. Prawe spadhowe gt Pytania 183-213 Roxdzial VI. Zobowiqzania at Pytania 214-398 eee al (zee B. Kazusy ik reniee arust SEE ieee ore Kazus |. Nabycie obywatelsowa praez aga Kans 2. Poiyczka raciagnetapraerflus folios ay Kazus 3. Odpowiedsianose wlasciciela za umowe niewolnika Teo trans 4 cule na cele handlowe BI anus 5. Odpowiedzianoté za dug iewoinka Kanus 6. Darowiana x peculum ——_ eee, 235 Kaus 7. Acti noxols Speen agent 236 Kazus 8. Odpowiedzialnoéé noksalna eee aa ae.vm * Spis tresci Razus 9, Odpowiedziainose wiatciciela za dlugi niewolnika z peculium 237 Kazus 10, Ustanowienie institore = _ 238 Kazus |, Skutki majatkowe convention manu _ 28 Kazus 12, Ustanowienie posagu 29 Kazus 13. Zwrot posagy 239 Kazus 4, Legitymacja do wniesienia actio cel uxoriae (0). 240 Kazus (5. Legitymacja do wniesienia acto rei uxorae (I) 240 Kazus 16. Prawo do zatrzyrrania posagy mt Kazus 17. Legitymacia do wniesienia acto rei uxori9e (M), ul Kazus 18. Ograniczona zdolnose do czynnosei prawnych a udzielenie mutuum —___ 242 Kazus 19. Ograniczona zdolnosé do czynnosci prawnych a prayiecie swiadezenia ___ 243 Kazus 20. Negotium claudicans at Xanie 21. Zamiar praeniestenia wlasnotel pray traditio (1) 245 Kazus 22. Zamiar praeniesiesia wlasnotei pray traitio (I)_ 246 Kazus 23. Zasada plus est n re quom in existimatione. Gia aaaainneer aan Kazus 24. Nabycie skarbu znalezionego praez niewolnika oddanego W usytkowanie 248 Kazus 25. Legitymacja procesowa pray relvindicatio__ aE a8 Kazus 26. Legitymacja procesowa do wniesienia rei vindicatio._ 249 ‘Konus 27, Actio negatoia, immissiones — 250 Kazus 28, Nabycie i utrata posiadania__ suas 251 Kazus 29, Nabycie posiadania przez zarzadee— 253 Kazus 30. Nabycie posiadania przez niewolnika do peculium eae aed Kazus 31. Teaditio longa manu _ _ 25 Kazus 32. Wydanie raecry aes 255, ‘Kaays 33. Nabycie posiadania, Zawdaszczenie () 256 Kazus 34. Nabycie posiadania. Zawlaszczenie (I) _ 387 Kazus 35, Nieruchomos¢ jako praedmiot zastawu— 257 Kazus 36. Smieré we wspélnym niebezpieczehstwie 259 Kazus 37. Dziedziczenie po filus familias pelniacym sluzbe wojskowg______ 259 Kazus 38. Skutecenose zapisu damnacyinego w razie zbycia jego preedmioty_—___ 261 ‘Kaus 39. Skutki zapisu damnacyinege te] same) rzeczy dla dwéch réznych os6b_—__ 261 Kazus 40, Wykonanie swiadczenia ze stypulacj. Stosowanie actio doli_____._ 262 Kazus 41. Nastepeza niemozliwose swiadczenia_ seeaeaiee 263 Kazus 42, Potyezka ~ problem porozumienia stron 266 268 Kazus 43, Deporyt czy pozyczka? Kazus 44. Relacja migdzy wydaniem rzeczy a porozumieniem stron pray potyczce 270 Spis tres Kazus 45. Depozyt —casus mixtus Kzus 46. Kupno rzecay prayszte| (emptioreisperatae) Kazu 47, Ustalenie ceny a zawarcie umowy spreedaty Kazus 48, Priculum emptoris Kazus 49, Odpowiedzialnos¢ 2a custodia Kazus $0. Odpowiedialnose spraedawcy - wina (culpa) Kazus $1. Niemozliwos¢ swiadczenia w umowie spraedazy Kazus 52. Powstanie sp6lki (consensus) Kazus 53. Rozliczenie 2 tytulu prowadzenla spraw spélki Kazus 54. Odpowiedzialnosé wspélnika ~ culpa levis in concreto Kazus 55. Rozwigzanie spétki -Smieré wspélnika Kazus 56. Wspéhricy wobec wierzycieli Kazus $7. Umows sprzedaty czy najenu dela? a Kazus 58, Obowizek ponoszenia nakladéw na rzecz w umowie raja Kazus 59. Odszkodowanie 2a niewykonanie umowy najmu Kazus 60. Odwolanie zlecenia_ Kazus 61. Ryzyko praypadkowej utratyrzeczy pray zleceniu__ Kazus 62. 2aieres octio mandat directa Kazus 63, Zakres uprawnien gestora do tadania zwrotu koszt6w prowadzen) ‘cudzych spraw Kazus 64, Rozliczenie x tytulu negotiorum gestio Kazus 65. Negotiorum gestio—waajernne roszczenia stron Kazus 66. Inara ~ zakres praedmiotowy (\) Kazus 67. nila ~ zakres przedmiotowy (II) ‘Kazus 68, Zniewaga posrednia Kazus 69, Niewolnk jako adresat zniewagi ia Kazus 70, Zamiar zniewaienia a blad co do osoby Kazus 71. Bigd co do status familie zniewazone| kobiety Kazus 72. Praedmiot kradziezy — Kazus 73. ¥éyrv6g bezprawnosci czynu pray kradziety Kazus 74. Animus furandi — zarniar popelrienia kradziezy Kazus 75. Rozszerzenie odpowiedzialnosci akwilaiskie| Kazus 76. Wina akwilaska Kazus 77. Odpowiedzialnosé akwilaniska ~ 2wiqaek prayczynowy. Kazus 78. Actio doi Kazus 79. Szhoda coajatkowa, jako przeslanka zastosowania edyktu quod metus causa mm mm 24 24 Pa 6 PU 278 279 281 282 282 284 285 286 287 287 288 285 290 291 292 293 294 294 295 296 298 299 300 301 302 303 304x Kazus 80, Bierna legcymacia pray exceptio quod metus couse Spis tresci Kaus 81, Actio quod metus causa ~ zagrozenieistotnego dobra osoby Kazus 82. Frous creditorum 2 Czgdé C. Tablice Tabl. |, Podmioty prawa aa “Tabl. 2, Wyréanienie caynnoéei prawnych sposréd innych zdarzefy— Tabi. 3. Czynnosel prawne pena Tabl 4 Elementy czynnosei prawne} : Tabl. 5. Zdolnose do czynnosci prawnych Tabl. 6. Zwrot posagy 2 abl. 7. Serukeura forilia a Tabl. 8. Rrecry ae Tabl. 9. Sposoby nabycia wlasnosei ——_ abl. 10. Delegatio od dancdum eeeeeee Tabl. |. Wzgledna ochrona bonitarna —__ abl. 12. Ochrona posiadania abl. 13, Driedziczenie w hlase sui heredes seeeaiade Tabl. 14. Dziedticrenie krewnych agnacyinych ‘abl. 15. Skueki odraucenia spadku przez krewnego agnacyinego — ‘abl. 16. Dziedriczenie unde beri __ “Tabl. 17. Nova clausul lint = abl. 18, Bonrum possessio unde cognati “abl. 19. Seruktura arédel zobowigzah ‘Tabl. 20. Podyczka bez praekazania wlasnosi z majatku pozyezkodawey abl. 21. Obowigek! | uprawnienia stron w razie znisaczenia raecay przed ‘wiyBasnigciem emowy najmy “Tabl. 22. Naklady na rzecz bedaca przedmiotem rajmu abl. 23. Kupno rzeczy na zlecenie eases Tabl. 24. Zastepsowo posrednie~ skutki dziata\ gestora___ Tabl. 25. Ksztaltowanie sig definicy kractieny ‘Tabi, 26, Furtum ~ skargi przystuguigce okradzionemu Tabl. 27, Zakres stosowania ustawy Akwilafskie} Leges (wybrane) sie Wykaz trédet : Indeks termindw i zwrotéw taciiskich a 305 306 307 309 316 310 3 aI 312 313 313 314 314” HS 316 317 317 318 318 318 319 319 320 320 320 32 321 322 322 323 325 331 34 Wykaz skrotow 1 dréda Ad, Lue. Cin saeeeuaanaaienas Cie. In Vere Cie. Pro Cae Cie. Top. Coll DAL Frag. Vat Gul Gell Lda Nov. Ps. Suet, Claud, Suet. Gram Tis ex corp. Lip, Seneka, Epistuolue morales ad Lycilium (Listy moralne do Lucyliusza) Codex lustinianus (Kodeks Justyniafiski), ksigga 1, tytu 1, konstytucja I, § L Cyceron, In Verrem (Mowa przeciko Werresowi) Cyceron, Pru Caecina (Mowa w obronie Cecyny) Cyceron, Topica (Topiki) Collatio legum Mosaicarum et Romanarum. Prywatay 2biér Prawa z lat 390-438 ne., zawierajacy fragmenty pism ju rystow rzymskich oraz Konstytucji cesarskich, @ tkze ich zestawienie z Prawem Majéeszowym Digesta lustiniant (Digesta Justyniahiskie), ksigga 1, tytul 1, fragment 1, § 1 Fragmenta Vaticana Gaius, Institutiones (Instytucje), ksigga 1, fragment | Aulus Gellius, Noctes Auicae Jnstieationes lustiniani (Instytucje Justyniafiskie), ksigga 1, tytul 1, $1 Novellae Justinian’ (Nowele Justyniafskie), Zmiany wydane po zakoficzeniu kodylikagji justynianskie) Pauli Sententiae. Antologia tekst6w prawniczych w 5 ksiggach, sporzgdzona za czasow Dioklecjana (285-305 n.e), w oparciu o pisma Paulusa, ewentualnie takze innych ju rystow Suetonius, De vita Caesarum, Claudius Zywoty Cezardw, Klaudiuse) Suetonius, De grammaticis er rhetoribus (0. gramatykach i retorach) Tituli ex corpore Ulpiani (czasem cytowane takée jako Re- gulae Ulpiani), Kompilacja z TV w. ne, zawierajaca pokla- syezne opracowanie fragmentow Instytueji Gajusa oraz dziel © charakterze podrgeznikowym 2 oktesu dynasti: Sewerow, ww tym Instytuey Lipisiaxl 2, Juryéei Aft Alt all Cet. Flor. Gai sw, Sul Lab, Mace. Marcell Marci Modest. erat Pap, Paul, Pomp. Wyka skrbtiw Afticanus, Sextus Caecilius, Il w, ne; Sabinianin, uezen Juliana Alfenus Varus, Publius, 1. p.mce.;jeden znajwybitniejszych prawnik6w péénej republiki, uezeh Serviusa Sulpiciusa Ru- asa Calistrat, IVIL w. ne. Celsus, Publius Iuventius Il w. n.e; praywodea szkoly Pro- kulianéw, w swoich pismach ezesto polemizowal zJulianem, Kt6rego jednak nigdy nie wymicniat zimienia Florentinus, Iw. ne. Gaius, Iw. n.e; Sabinianin; zajmowal sienauezaniem prawa, autor insiytuji, jedynego zachowanego do czasow wspolezesnych starozytnego podrecznika prawa rzymskiego Hermogenianus, IV w.n.e; autor jednego z pierwszych pry- ‘watnych abiorbw Konstytuc}i cesarskich, tzw. Codex Hermo- genianus Javolenus Priscus, Caius Octavius, ut. ok, 60 mes prey” wwédea szkoly Sabinianéw Julianys, Salvius, IL w. n.c.; najslawniejszy preedstawiciel szkoly Sabinianow. Urzednik w kancelarii Hadriana, na ktdrego polecenie dokonal kodytfikacji edyktu pretorskiego Labeo, Marcus Antistius, ur. ok. $0 p. n.e.; zmarl migdzy 10 20 1. ne, jeden z fundatordw jurysprudencii klasyezne} Posed wspolezesnych cieszy! sic slawa znawcy logiki i gre ‘matyki. Zalozyciel Szkoty Prokuliandw ‘Maecianus, Volusius, polowa I w. ae., nauczyciel Marka ‘Aureliusza i calonek jege cady cesarskie) Marcellus, Uipis, polowa Il w.n.. ‘Marcianus, Aelius, | polowa IIL w. me. Modestinus, Herennius, Ill w. ne; uczea Ulpiana, ostatni preedslawiciel jurysprudencji klasyezne} Neratius Priscus, Il w. n..; Prokulianin Papinianus, Aemilius, Iw. n.¢.~—212 ..¢.;najbardzie) uho- norowany przez potomnych jurysta rzymski; zgodnie z usta- \wami Teodozjusza i Walentyniana dotyeracymi cytowani, {ego stanowisko miato by¢ rozstrzygajace dla sedziego w ra zie niezgodnosei pogladéw migdzy jurystami Paulus, Julius, IVI w. ne; kariere zaczynal jako asesor Papiniana. Wyciagi z jego dziel stanawia ok. 1/6 Digestow Justyniafskich Pomponius, Sextus, II wn.e.; Sabinianin; nie piastowal 2ad- nych urzedéw, lecz poswieel signauce prawa, Napisat m.in, daieto o histori prawodawstwa rzymnskiego pl. Enchiridion Wykaz skrotow XII Tryph. ‘Tryphoninus, prawnik 7 IIL, ne. Jego pisma wykazuja silny wplyw retoryki utp. _ _ Ulpianus, Domitius, Il. ne. —228 r, ne; najobszerie) re- prezentowany autor w DigestachTnstymaakch, Podobne jak Paulus, by? asesorem Papiniana a Venuleius Saturninus, prawnik z potowy Il w. ne Caasopismo Prawno-Historyezne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu lagielloiskiegoLiteratura ‘roan: M. Zablocka, 1. Zablocki, Ustawa XU ta 2000 G. = Gai insttutionum commentarii IV. Codicis Veronensis denuo collati apographum, cd, G. Studernundus, Lipsiae 1874, Preektad na jezvk polski; Gxius, Instytacje, 2 jerske lacifiskiego preeloéyl i wstepem opatrzyl C. Kunderewics, opracowal J. Rezler, Warsza- wa 1982, 1, D., C., Nov. = Compus iuris eiviis, ed. Th. Momsen, P. Kriiger, R. Schill, G. Krol 1. Instinwiones (Kriiger), Digesta (Mommsen, Kriiger: 2. Codex repetitae pracletionis (krigery, 3, Novellae (Schill, Krol), Berolini 1928-1929; lice dodruki. Instytucje Justyniana, zjezyka laciskiego praclozyl i preedmowa opatryl C. Kunderewicz, Warszawa 1986 “The Digest of Justinian, English transl €8. A. Watson, Phifadelphia 19RS,. AV. Preeklad na jezyk niemieeki w ramach Corpus Turis Civiis, Text und Ubersetzung, pod red Behrends, Knitel, Kupisch, Seiler. Ukazaly sig dotychezas Instytueje Justyniana i ty tomy Digestow, Heidelberg 1990, FIRA ~S. Riccobono, G. Baviera, C. Ferrin, G. Furlani, V. Arangio-Ruiz, Fontes juris Ro- ‘mani anteiustiniani (Floreniae): 1. Leges (1941), 2, Auctores (1940), 3, Negota (1969), ‘Tam zawarte sa teksty Tit. ex corp. Ulp., PS., Coll, cytowane w tekécie ‘Tekst ~ thumaczenie ~ objasnienia, Warszawa Wybrane podreczniki i encyklopedie: A. Berger, Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953, ‘A. Guarino, Diritto privato romano, wyd. 12, Napoli 2001 ‘M, Kaser, Das romische Privateecht, vol II, wyd. 2, Minchen 1971-1975, ‘M, Kaser, Das rémische Zivilptozessrecht, wyd. 2, oprac. K. Hackl, Munchen 1996. K. Kolatczyk, Prawo rzymskie, wyd. 5 zmienione ~ zaktualizowal J. Kodrebski, Warszawa 1997. W, Litewski, Raymskie prawo prywatne, wyd. 4 poprawione, Warszawa 1999. W. Liewski, Stownik encylopedyczny prawa rzyraskiego, Krakow 1998, Prawo rzymskie, Slownik encyklopedyczny, pod red. W. Wolodkiewicza, Warszawa 1986, F, Schulz, Classical Roman Law, Oxford 1951 R. Taubenschlag, Rzymaskie prawo prywatne na tle praw antycenych, Warszawa 1955, W, Wolodkiewice, M. Zablocka, Prawo raymskie, nstytueje, wyd, 4 zmienione i poszerzone, Warszawa 2005,on Literatura Wybrane opracows etykuly: W, Bojarski, Po2ytki naturalne w prawie rzymskim. Studium 2 rzymskiego prawa majqtkowe- 1g0, Toru 1979, W, Bojarski, Unifikacia praw dzierbaw wieczystych w prawie reymskiem, Prawo Kanonicene 1994, Nr 3-4 W. Dajczak, Zwrot ,bors fides” w rozstrzypnigeiach dotyczqcych kontraktow u prawnikow rzymskich okresu klasycznego, Toru 1998. G Didsdi, Ownership in Ancient and Preclassical Roman Law, Budapest 1970. 7. Giaro (ree.), Wlasnosé w Rzymie republikariskim, CPH 25, 1973, 2.2. G. Disa, Contract in Roman Law. From the Twelve Tables to the Glossators, Budapest 1981 B. W. Frier, Landlords and tenants in imperial Rome, Princeton 1980. T. Giaro, Prawda dogmatyezna i ,ponadczasowose” jrisprudencjirzymskiej, CPH 40, 1988, ZI T. Giaro, Prawda i autorytet w jurysprudeneji klasyczne}, ZN UJ 876, Prace Prawn. 1989, Nr 135, E. Gintows, Raymskie prawo prywatne w epoce postepowania legisakeyjnego (od decemui- atu do lex Aebutia), Warszawa 1960. A. Kacprzak, Ratihabitio i mandatum, Studia luridica 1998, Nr 36, J. Kodrebski, Sabinianie i Prokulianie, Szkoly prawa w Rzymie wezesnego cesarstwa, Lodz 1974, A. Koch, Ewolucja deliktu iniuria w prawie rzymskim epoki republikaiskiej, CPH 19, 1967, 22. A. Kremer, Wybrane zagadnienia aestimatum w prawie klasycznym, (w:] Profesorowi Janowi Kodrebskiemu in memoriam, red. A. Pikulska-Robaszkiewicz, Lodi 2000 J. Kraynéwek, Odpowiedzialnosé przedsigbiorcy (exercitor) w prawie rzymskim, Actio exer- cltoria, acti insttoria, Warszawa 2000, G. Kuleczka, Prawo rzymskie epoki pryneypatu wobec dzieci pozamalzeiskich, Wroclaw 1969. H, Kupiszewski, Stosunki majatkowe miedzy narzeczonymi w prawie r2ymskim klasyeznym (Dos i donatio), Peawo Kanoniczne 1977, Nr 3-4. H, Kupiszewski, Prawo rzymskie a wspélezesnose, Warszawa 1988. H. Kupiszewski, Rezwazania 0 wiasnosei reymskie), CPH 36, 1984, 2 2, 1M, Kurylowicz, Prawo i obyezaje w staraéyinym Rzymie, Lublin 1984. 1M. Kurylowicz, Adoptio prawa rzymskiego. Roz) izmiany w okresie poklasycenym justy= niaiskim, Lublin 1976 F. Longchamps de Bérier, O elastycznosci prawa spadkowego. Fideikomis uniwersalny Ww klasyeznym prawie rzymskim, Warszawa 2006, [wyd. 2, pierwsze polskie). F. Longchamps de Bérier, Nadu2ycie prawa w swietle rzymskiego prawa prywatnego, wyd. 2, Wroclaw 2007, Lacifskie paremic w europejskiej kulturze prawne| i orzecznictwie sqdow polskich, pod re. W. Wolodkiewicza, J. Kraynéwka, Warszawa 2001, W. Osuchowski, Historyceny ro2w6) kompensac}i w prawie raymskim, Krakéw 1970. W. Rozwadowski, Nowe hadania nad istota malzeistwa rzymskiego, Meander 42, 1987, 2.45. W. Rozwadowshi, Definicje prawa wlasnosci w rozwoju dziejowym, CPH 36, 1984, z, 2 a, monografie Literatura XVIL 1, Romans, Posadaiew prawiepolskim nate prawa eymskicyo, ; imate prawarymskicg, CPH 1, 1989,7.2 W, Rezwadowski, Sproedaz pojedyncze) wierzytelnosci w rzymskim prawie okresu republi- kkaftskiego, CPH 19, 1967, z, 2. e an JW. Tallon, Oran Samat The Roman Law of Sat, troduction and Select Texts by F de Zulueta, Oxford 1948 4: Watson Law making in the ler Roman Republic, Onto 1974 2. Wojetechowsh Servi coraptio w Kasycznyn prvi exynsk, Acta Unverita slavensis Nr 1692, Pawo 1994, 380, 1, Wolodkiewce,Rymskie Koren waplzesnegoprawa cywineso, Warsaw 1978 W, Wolodkiowice, Obligations ex vars eausrum paris, Wersraue 1908 Bolen, Cay eave eye postal ane’ Kr 3003, 1M, Zablock, Premiany praws osobowege | rodsinnego Ww istawoewstviedynani ju sko-klaudyjskiej, Warszawa 1987. : ee 1M. Zablocka, Roma pasa oI wee Swinton), Was 2002 Zablock, Konpetencje pates familias | ngromadzehlolowych w switle Notes Alcae Alusa Gelliusa, Warszawa 1990. ae ae 4 Zimmermann, The Law of Obigations. Roman Foundation ofthe Civitan Tradition, : wyd. 2, Oxford, New York 1996. : Zak, The Historical Development of Roman Guardgnship ofa Spent * ansip ofa Spend cura prod, sw) Aetel des Fontres Melanges Wolodkiowey I, Varenie 2000.4, TT isp J Zeber, 8 Stdy ofthe Peal of Slave in re-laasal and Classe Reon oy Wroctaw 1981. ° urispradentes” and the ,Causa Curiang”, RIDA 30, 1983, Wrat.Czesé A. Pytania egzaminacyjne Rozdziat 1. Prawo osobowe 1, Podmioty prawa Pytanie I. Kogo uwaza sig 2a podmiot prawa? Wspélezesnie, 2godnie z treseig art, 8 KC, kaddy ezlowiek od chwili urodzenia ma zdolnos¢ prawng, Oznacza to, ze kaédy czlowiek jest podmintem prawa od chwil uurodzenia. W czasach antycznych zdolnosé prawna przystugiwata tylko okreslone} grupie ‘sdb, ktére mozna bylo zakwalifikowa€ jako wolnych obywateli Rzymu, niepodle- gajacych zwierzchnictwu pater familias, Stad podziat tudzi dokonywany wedlug traech kryteriow: a) wedlug status libertatis: servi liberi; b) wediug status eivitatis: cives ~ peregrini; ©) wedlug status familiae: sui iuris ~ alieni iuris Zod. tabl. 1 Pytar Podobnie jak dzisiaj, warunkiem uznania 2a podmiot prawa bylo urodzenie sig. Dziecko musialo przyjsé na Swiat zywe. Paul. D. 50.16.129: Ci, ktorzy rodza sig ‘martwi, nie sq wznawani ani za urodzonych, ani za poczgtych, dlatego w zadnym wypadku nie moga byé zaliczeni do potomstwa”. Polski Kodeks cywilny nakazuje domniemywaé, Ze urodzone dziecko aylo w chwi- |i urodzenia, Prawo rzymskie nie postugiwato sig takim domniemaniem, dlatego 2. Kiedy rozpoczyna sw6j byt ospha fizyezna? ucprauk,Krconiwel roo ree, Reptyeria CH. Beck Pyt. 22 Ceeié A. Pytania egzaminacyjne ww preypadku émierei dziecka w krotkim ezasie od urodzenia wymagano dowodu, z¢ turodzilo sie ono Zywe. Najprostszym dowodem Zywego urodzeaia byt placz. lub krzyl daiecka. Jednakze Sabinianie (C.1,6.29.3.1) wznawali Ze jeli dziecko sig uro- dailo, to choeby nie wydalo okrzyku i zmarlo chwile po porodzie, obalalo testament, Ww ktorym nie bylo uwzglednione (PS. 4.8.7.) Podmiotowosci odmawiano plodom Ydeformowanym nawet W przypadku éywego urodzenia, Paul, D. 1.5.14: Nie sa duieémi ei, kidrzy todza sig zdeformowani w stosunku do kszialtu wlasciwego dla istoty rodzaju ludzkiego: jak wowczas, gdy kobieta wyda na swiat co§ potwornie znieksztatconego lub zlowrdzbnego”. Pytanie 3. Czy prawo rrymskie uwzglednialo ekspektatywe urodzenia sig dziecka poczetego (nasciturus)? Dziecko poezete, a jeszeze nieurodzone nie bylo traktowane jako osoba fizyezna Ulp. D.25.4.1-1: a.) Pld (..) anim sig urodzi jest czeéciq kobiety lub je ona”, Je- Ali jednak dziecko urodziloby sig po smietci ojca (postumus), powstawal problem, zy naledy dopuseié fe do spadku w kregu spadkobiercow ustawowych (sui heredes). Shot ustawa XII table (Tab, 1V,4 = Gell, 3.16.12) rozstrzygala to zagadnienie no ko- r2ysé dziecka poczetego. Stopniowo zakres praw moiliwych do nabycia preez nasci- turusa rozszerzano, Paul, D.1.5.7: ,Kto jest w fonie matki, otrzymuje taka ochrong Jakby ju? prayszedl na Swiat,o ile chodzi o jego korzysci". W sredniowieczu sfor- mutowano regule naseiturus Yam pro nato habetur (majacego sig urodzié uwa?a sie 2 juz urodzonego). Warunkiem nabycia praw bylo jednak urodzenie sig dziecka 2y- Wego, w proeeiwnym wypadku fakt poczgcia nie mial zadnego wplywu na sytuacie prawn Pytanie 4. Kim sq kommorienci? Sato osoby tre 2gingly we wsp6lnym niebezpieczehstie taki sposdb, 2 nie moun oanaeyye Kolejnosesmisch poscezegolnyeh os0b. Oznaczente koejnosc Jnr na avaceenie dla okzestenianabyciapraw w drodzespadkobrania pZez po- ‘soczegélne asoby (por. art, 32 KC). Tryph. D.34.5.9(10).4: ,Jesli Luciusz- Titius zginat wraz 7 dorostym synem, ktorego ustanowit jedynym spadkobierca W swoim era cnc, previmije sig, 2 syn marl poini) ni ojcee i zostalspadkobiere te dines Spadek preeshodet na spakobircOw s¥na, chyba 2e wykade sig co sanclmego edi as niedojealy Zginie razem z oem, s4dz ig, 2 oiee zmatl Pdnig chyba Ze udowodni sig c6 przeiwnego™ Zob. kazus 36 Pyt. 3-4 -Kacprak,Keaynineh, Pro cen, Repeptora CH. Beck Pazital 1 Prawo osobowe 3 Pytanie 5. Co okreslal status libertatis? W starozytnosei sytuacja prawna czlowieka zalezala od texo, czy by! niewolnikiem, ezy osoba wolna. G.1.9: ,Najwazniejszy za8 podzial prawa dotyczacego os6b jest ten, Ze wszyscy ludzie sa wolni albo (5a) niewolnikami” Zaliczenie do as6h wolnych byto podstawowym warunkiem uznania czlowieka a podmiot prawa, Flor. D.1.5.4pr: ,Wolnos¢ jest naturalng moztiwoscia czynienis {ego co sie komu podoba, o ile nie powstrzymuje go prawo lub sila”. Niewofnicy po- zbawieni byli zdolnosci prawnej w kaddym aspekcie: servi pro nulls habentur, ledy- nie w prawie naturalnym wszyscy Iudzie byli uwazani za rownych. Z kolei ludzi wolnych (homini liberi) dzielono na: 1) Ingenui ~ wolno urodzonych ~ ktorzy urodzili sig 2 wolne) matki. W prawie klasycznym rozwingta sig zasada sprzyjania wolnosci, bedaca wyrazem humanitar- nych tendeneji w prawie I w. ne. (favor libertats), Uiatwiala ona wenanie osoby za wolno urodzona lub wolna w sytuacjach budzacyeh watpliwosei co do jj sta tusu. Flor. D.1.5.5.2: .(..) wystarczy bowiem, ze (matka) byta wolna w chwili po- rodu, chociai. poczela jako niewolnica. 1 odwrotnie, jesli pocagta jako wolna, 4 urodzila jako niewolnica, wznao, Ze ten, KtGrego rodzi, jest wolny (...) ponie= waz nieszezgscie matki nie powinno szkodzi¢ temu, ktOry jest w je) lonie. Stad zrodzito sig pytanie, czy jesli cigzarna niewolnica zostala wyzwolona, a nastepnie ponownie popadiszy w niewolg (.) urodzita, rodzi wolnego, czy niewolnika. I jednak shusznie przyjeto, 2 rodzi wolnego; wystarczy temu, kl6ry jest W Yonie, 7 matka byla wolna w migdzyezasie™ 2) Liberti - wyzwoleiicow. Osobliwoscia prawa rzymskiego na tle praw antycanych byl fakt, ze formalne wyzwolenie (manumissio) niewolnika powodowato nabycie przez wyzwolefica obywatelstwa rzymskiego. Skutkowalo to tym, ze wyzwole- nec stawat sig osoba fizyezna w rozumieniu prawa rzymskiego. Formalnymi sposobami vyzwolenia ure civll byty: a) manumissio testament ~ zapis testamentowy prayznajgcy wolness niewolnikowi testatora. Ze wgledu na nasilajaca sig e2estosé i rozmiary wyzwole testamentowych wydana za panowania Augusta ustawa (lex Fujia Caninia 22 r. p.ne.) ograniczata liczbe dopuszczalnych wyzwolei w testamencie; bb) manumissio vindicta ~ nadanie niewolnikowi wolnosei za pomoea formalne} procedury wzorowane} na postepowaniu sqdowym w sprawach 0 stwierdze- nie wolnosci osbb bigdnie wenawanyeh za niewolnikdw. Rownie? ten sposob swyawalania niewolnikow podlegal ustawowym ograniczeniom wprowadz0~ nyin przez. ler Aelia Sentia 7.4 ¥. me ©) manumissio censu ~ wpisanic niewolnika na liste obywateli prey okazji dokonywania spisu obywateli (lustrum). Spisy takie w okresic republiki sporzadzane byly praez cenzor6w co pig¢ lat. W okresie cesarstwa zaprzesta- no ich praeprowadzania, -Kaspraak, Krepnimck, Pro reymskie,Reptyoria C,H. Beck Py 54 Cegié A. Pytania egzaminacyine 4d) manumissio in ecclesia ~ po wznaniu chrzescijanstwa (edykt mediolaiski 313.) w gminach chrzescijaiskich rozwinal sig nowy sposob wyzwala- hia niewolnikow ~ przez oswiadezenie wlasciciela zlozone wobec biskupa i wiernych gminy chrzescijafiskie}. Wyzwolenie dokonane w testamencie moglo zawieraé warunek, po spelnieniu ktorego niewolnik miat uzyskaé wolnosé (statuliber), np. jesli zaptacit okrestona sume, jesli niewolniea urodzita troje dzieci itp. Juz ustawa XIL tab. przewidywata ochrong ekspektatywy uzyskania wolnosei przez warunkowo wyzwolonego niewolnika, Ulp.2.4: ,(Ten, ktOrego) nakazano uezynié wolnym pod takim warunkiem: »je~ Sli da dziesigé tysigey spadkobiercy«, (to) nawet jesli przez spadkobierce bedzie sprzedany, dajac kupujacemu pieniadze uzyskuje wolnosé, i to nakazuje ustawa XI tablic® (dum. M. i J. Zabtoccy). Pytanie 6. Jaka byla sytuacja prawna wyzwoletica? Wyzwoleniec podlegat prawu patronatu, ktore znacznie ograniczato jego swobor, dg osobista i majatkowa, 2. prawa patronatu wynikaly obowiazki natury 2aréwno spolecznej, jak i prawne), a patronowi przystugiwaly okreslone uprawnicnia: = wyzwoleniee powinien traktowaé patrona zawsze jako osobe swieta i uezciwa, powinien okazywaé mu szacunek i postuszeristwo, — patron még! wymusié zlozenie przysieui rodzqce) obowigzek prawny, 2e po Wy- Zwoleniu otrzyma okreslone swiadezenia (iusiurandum liberti), ‘wyzwoleniec byt zobowiazany ezynié datki, wykonywaé prace i dostarezaé Srodkow lutrzymania wedlug swoich mogliwosei, jesli patron znalazl sig w niedostatku, — patron, w przypadku bezpotomne} smierci wyzwolefica, na podstawie ustawy XI tab, (V, 8 = Ulp. 29,1) byt powolany do spadku po nim, |W prawie pretorskim patron otrzymywal polowe majatku wyzwoleiica, nawet edy mial on sui heredes, zong in manu lub adoptowanego syna. Prawo patronatu wigeato sig takze z pewnymi obowigzkami ze strony patrona. Pa- tron miat obowiqzek wspierania swojego wyzwoleiica, np. pomagania mu w prow deeniu spraw sadowych, a takZe w razie potrzeby Zywienia go. Na mocy konstytucji Marka Aureliusza patron, ktory odméwilby alimentacii swojego wyzwolefica, tracit prawo patronatu. Marc, 1:37.14.5.1: ,W listownej odpowiedzi naszego wladey posta- nowiono, ze patron, ktory nie Zywilby swojego wyzwolefa, traci prawo patronat Pytanie 7. Czy obywatel rzymski mogl zostaé niewolnikiem na terytorium Reymu? W czasach archaicznych niewyplacalny dluanik még! by¢ sprzedany w niewole przez wierzyciela, ale jedynie trans Tiberim, co oznaczato ~ poza granice paistwa, Pyt. 6-7 Kuprat, Kray, Provo roynsie,Repeiytria CH. Beck Rozdzial 1. Prawo osobowe 5 w niewole na obeym terytorium. Lex Poetelia Papiria de nexis 2 326 r. pune. ostatecznie zniosta te mozliwosé. Gaius wspomina sc. Claudianum, na podstawie KtSrego obywatelka wspokzyjaca z cudzym niewolnikiem whrew woli jego wlasciciela, stawala sig niewolnica (G.1.160). Takze obywatel, ktOry unikal wpisania na liste celem okreslenia jego cenzusu, by! sprzedawany w niewole. W ezasach CCesarstwa skazanie na Smieré, walkg ze zwierzgtami lub prace w kopalniach byto réwnoznaczne z utrata wolnose;, Sytuacje degradacji obywatela do statusu niewolnika na terytorium Rzymu nalezaty zatem do rzadkosei i co do zasadymozna przyjaé, Ze obywatel rzymski nie mogt zostaé niewolnikiem na terenie Rymu. Pytanie 8, Jaka byla sytuacja obywatela rzymskiego, ktdry dosta sie do niewolt u wrogéw? Instytucjg niewoli Rzymianie wywodzili z ius gentium, w zwigeku z tym konse- kwentnie musieli uznawaé, 2e Raymianin poimany w ezasie wojny przez przeciwnika staje sig niewolnikiem. Jednak w celu zabezpieczenia praw obywatela, ktory dostat sig do niewoli, wprowadzono instytucig ius postliminit. Ulp. 10.4: ,lesli obywatel sui iuris zostalby schwytany przez obeyeh, choviaz staje sig u wrogow niewol nikiem, to jednak, gdyby powrécit, otrzyma wszystkie poprzedni prawa na mocy prawa powrotu"; G.1,129: ,Jesli przeto wrogowie wezma wstepnego (do niewoli), (to) chociaz staje si¢ (on) niewolnikiem wrogéw, potozenie prawne 7stepnych jednak pozostaje w zawieszeniu przez wzglad na prawo powrotu (..)”. Wyiatkami byly ‘matrimonium i possessio. Mianowicie wraz z powrotem obywatel nie odzyskiwal dawne} pozyeji posiadacza, nie odzywalo rowniez malzeistwo, poniewaz oparte byly one na wyrazaniu woli byeia malzonkiem (afvctio maritalis) oraz woli zatrzy~ mania rzeczy dla siebie (animus rem sibi habendi). Niewolnik, jako pozbawiony zdolnosei zawarcia malzcistwa i nabycia wlasnosci, nie mégt przejawiaé intencji ‘zwiqzanych 2 tymi sytuacjami. Jegeli obywatel umarl w niewoli, niemozliwa byla sukcesja po nim zarowno testa mentowa, jak i beztestamentowa, poniewaz.osoba niewolna nie mogla pozostawi€ po sobie spadku, a przy sporzadzeniu testamentu wymagano, aby testator zachowat zdolnosci do jego sporzadzenia az do chwili smierei. W celu umodtiwienia sukcesii testamentowe) po obywatelach, ktérzy zmarli w niewoli, ustawa lex Cornelia 281 r. p.n.e. wprowadzono fictio lexis Corneliae: Ulp. D49.15.18: ,We wszystkich cze- Sciach prawa tego, ktory nie powrdcit (z niewoli) od wrogow, uwaza sig za zmarlego, W chwili wzigeia do niewoli Na mocy tej fikeji osoba, ktéra utracila wolnosé wskutek pojmania przez wrog6w, ‘a nastgpnie zmarla, traktowana byta tak, jak gdyby zmarla jako wolny eztowiek, t chwili pojmania Kacprak, Kreyinel, Mao teh, Repyoria C,H. Besk Pyt. 86 Ceeéé A, Pytania egzaminacyine Pytanie 9. w jaki sposib zostawalo sig obywatelem rzymskim (status civitatisy? Praede wszystkim obywatelstwo nabywaly drieci urodzone ze zwigzku matiei- skiego(iustum matrimonium), W kt6ryi to przypadku, niczaleznie od obywatelstwa atk, deel slawaly sig obywatelami rzymskimi, Natomiast dzieci urodzone poz takimi zwigzkami ottzymywaly, 2godnie 7 zasada ius gentium, obywatelstwo mati ex Minicia 1 90 pane. odmawiala obywatelstwa éoieciom urodzonym 7e 2wia7ku bywatelki rymskie) 1 cudzoziemea, Kory nie mial conubium. Drugim sposebem habycia obywatelstwa bylo nadanie go w drodze indywidualnego lub grupowego pryilelu. Wiele grup tradycyjnie Zyjqeych z Rzymianami w dobrych stosunkach Korzystalo z ius conubit ius commercii. W pierwszym przypadku bylo to prawo 7a~ ‘warcia przer ewlroriemca malzehstwa waznego iure civil, w drugim ~ mozliwose habywania praw chronionych w prawie eywilnym. (Na temat poszczegslnych eta pow rozszerzania obywatelstwa rzymskiego por. podrecznik). Powiedzielismy juz Je formatne wyzwolenie prowadzilo do nabycia obywatelstwa, Pozostaje do rozwa- enia kwestia dochodzenia do obywatelstwa wyzwoleticéw nieformalnych. Do te} kategorii zaliczano wyzwolonych 7 naruszeniem postanowieh lex Aelia Sentia, a tak ye tych, ktdrym wlasciciele nadali faktycza wolnosé bez. zachowania prrewidziang} formy wyzwolenia, Byly to sytuacje tolerowania przez wlasciciela faktyezne} wolno- {ei swojego niewolnika, uznane przez nieformalne zachowania wynikajace x wyra- ‘nego oswiadczenia hub wasciwe w relacjach migdzy ludémi wolnymi. Status nie- Tormalnych wyzwolencow regulowala lex hania Norbana z 19 tn. stad okreslano ich mianem Latynéw luniafiskich (Latin luniani). Ustawa przewidywala, Ze owi w~ zwolelicy Zyja jak wolni, lecz umieraja jak niewolnicy, co oznaczato, 7 odmowiono fm zdolnosei W prawie spadkowym, a ich majatek po Smierci przypadal patronowi Prawo jednakze praewidywalo wiele sposob6w, ktoryii ta kategoria Latynow mogk uzyskaé obywatelstwo rzymskie! 2) posiadanie jednorocznego dviecka 7 malzetstwa 2 Rzymiarka Ww Latynka, ») 6-letniq sluzb¢ wojskowa w rzymskiej strazy miejskie), =) dastarezenie statku do preeworu zhoza do Rzymu na okres 6 lat, 42) wybudowanie w miescie Rzym domu o wartosci co najmniej 160 ty. sestercow, ©) prowadzenie mlyna w Rzymie przez. co nzjmnici 3 lata Zob,kazus 1 Pytanie 10. Co rozumie sig pod pojgeiem osoby prawne}? Wspotezesnie okresla sig osobe prawna w nastepujacy sposob: ,,Podmiotam praw i obowigzkdw w prawie cywilnym, a wige podmiotami majaeymi zdolnos prawna sq nie tylko ludzie (osoby firyczne), ale tak7e twory sztuczne — osoby praw- he. Sq one traktowane jako samodzielne podmioty, majace wlasne wyodrebnione interesy, wlasne prawa i obowigzki, majatek, same ponaszace odpowiedzialnosé Pyt. 9-10 _Kacpral, Kranich, Prawo ray, Repetytona C,H. Book Rozdsial |. Prawo asobowe 7 (majqtkewa) za swe dialania” (E, Letowska, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1993, 75). Pytanie Jesli pytamy 0 ogélne pojgcie osoby prawne}, to Rzymianie nie stworzyli teori takich os6b, natomiast uSwiadamiali sobie, 2e pewne grupy spolee7ne, poring zmian ‘skladu osobowego, zachowuja ciagloSé, a zatem i odrebna od jednostek tozsamosé. Ze wagledu na zmiemmy sked osobowy, prawa i obowigzki takich oraganizacji nie rmogly by¢ powiazane 7 poszezegolnymi jednostksmi. Qwa odrebnosé mogla byé za- bezpieerona prawem publicznym lub mieé rownic? sw6j aspekt prywatnoprawny, Gai. D.34.1.1: Tym, ktérych uznaje sig za cialo zhiorowe, jak stowarzyszenia, spatki czy inne 2biorowosei o tej nzzwie, na w2ér Rzecapospolite), praysluguia rzeczy wspélne, wspoina kasa i prowadzacy zarzad (actor) ub inacze} syndyk, przez kt5rego, jak w Rzeczpospolitej, dakonuje sig wsze\kick crynnosci, ktérych trzeba 5iw2 w poczatkach republiki oddzickano podmiotowos¢ organizacji plityczne) od podmiotowosei poszezegélnych obywateli, Struktura paistwowa, Ktérej wyrazem bylo imperium magistratus, sytuowala Sig w pozycji nadrzgdnej w stosunku do poszezegélnych obywateli. Diatego nawet w stosunkach o charakterze prywat- noprawaym, np. unowy najmu vzy sprzedazy (locationes, venditiones),stosowano reyuly wiasciwe dla prawa publicznego, a proces prywatny by! niedopusz- czalny do rozwiazywania sporéw na tym tle migdzy obywatelem & struktura polityezna civitas 2. Fiscus ~ majatek, ktéry nalezat do princepsa jako instytucji 2ycia publicenego. Wedlug konstytucii republikaiskiej princeps pozostawal prywatng osoba wypo- sazona we wiadze publiczna; to pozwalato wanaé, Ze pr2ynajmniej w czesei jego majatek podlega regulom prawa prywainego, z uwzglednieniem uprzywilejowa nia tej masy majatkowe. Z biegiem czasu wyksztalcily sig specyficzne regulacje dla stosunkéw 2 fiscusem, przesuwajae je W Obszar stosunkdw 0 charakterze pu- blicznoprawnym. W imieniu fixcusa dzialali procuratores ~ zarzqdcy hierarchicz- nie podporzadkowani princepsowi i wyStepujacy jako pelnomocnicy (zastepey bezposredni) 3. Municipia, civitates, coloniae ~ byly wspélyotami obywatelskimi rSinymi od civitas Romanorum, bedacymi W pozyeji podporzadkowane} wobec republiki, ale cieszacymn sig wernetrzng autonomig. Colonice byiy 6 wspélnoty uiworzone przez Rzym na terenach podlegiych whadzy Raymu, Wyposazone W autonomie tak jak municipia, czyli dawne niezalezne miasta, ktére weszly pod zwierzchnic- two rzyiskie 4. Sodalitates, collegia, corpora, societates — byty to organizacje o charakterze sto- warzyszei itaejace od najdawniejszyeh czasw, najezescie} powstajace jako imc, Prawo enki, Repent C,H, Beck Pyt. 2 Rozdzial . Prawo osobowe 9 konfiatemie w cel sprawowania wpe kul teligiinego lub zapewnieniapo- chowhu swoim ezionkom. Poénig) tkZe w eslu onunizagit wapelayeh inter i waajemnego wspicrania sig clonkbw, Wewneicay porek heh seaniegh \wynikal ze spsanego statu, ktry drobiazgowe regulowal hnkcjonowente oe wnetrne sruktury organizacyine, Lex lla de cole, paeylocowane yng ‘ywy Augusta, nakazywala ozwiqzanie dotycheeas ininigjqeych stowaroyerg 2eawalajgenadzisianiejedynie ngraniczong iezbiestowarryereho dg ad, bliwe tradyej. Nowe onganiacje musiay umieszerae w sigach tape ake Slone} tresci oraz uzyskaé aprobate senatu, pozniej princepsa, 7 . Czynnosci prawne Pytanie 13. Okrest po ‘czynnosci prawne) Praez ezynno$é prawng rozumie sig oswiadczenie woli zmierzajace do zmiany istniejacych stosunkow prawnych (powstania, zmiany Iub ustania stosunku prawn. 0), Jest to ezynnosé konwenejonalna, Spos6b je) dokonania, forme oraz skutki okresla prawo. Podmiot dokonujacy czynnosei, w zaleznosci od jej typu, moze w mniei- szyi lub wigkszym zakresie okreslaé skutki w geanicach przyjete) Konwencj Czynnosci prawne sa wlasciwym instrumentem do nabywania | dysponowania pra. wami na skutek aktywnosei podiiots prawa Zob, tabl. 2 Pytanie 14. Jakie byly warunki skutecenos czynnosei prawnej? ‘Czynno8é prawna musiala speiniaé nastepujace warunki: musiata byé 2godna 2 prawem — ozpaczalo to, ze nie mogia byé dokonana contra legem, musiala zachowywaé preewidziana przez prawo forme, a je) tres nie mogla naruszaé porzadku prawnego, czyli bezwzglednie obowiazujacych norm prawnych (nakaz6w lub zakaz6w), Bezwzglednie obowigzujgce normy prawne nazywamy ius cogens. Pap, D.2.14.38: ,Prawo publiczne nie moze byé zmieniane umowami (os6b) prysvataych” Ne przyklad bezskuteczne bylo zastrzedenie, 26 dluznik nie bedzie ponosit odpowiedzialnosci za umyslne niewykonanic 20. bowigzania; bezskuteczne pozostawalo wyzwolenie w testamencie wigksze) ni? dopuszezaina liczby niewolnikéw; czynnosé dokonana celem obejscia ustawy (in fraudem legis) byla niewaena, Paul, D.1,3.29: ,Spreecznie z ustawa postepuje ten, kto Czyni cos, czego Ustawa abrania, omija jazas ten, kto zachowujac literalne rozumienie slow ustawy prac b Kacprah, kr rel, Pawo rays, Repeyona C,H, Beck Pyts 4410 Ceehé A. Pytania egzaminacyjne chytrzajej postanowienis”, G.1 46: ,..) b0 tz jeéliby wolnosé byla dana testa- Sorat eliiom wymienionym prez wpisanie (anion) w obw6d Koa, (0) poniewad nie moéna Znaledé zadnejkolejnosct wyzwolenia,2aden (nich) nie be- Guile wolny, poniewaz ustawa Fufia Caninia uniewainia (to), czego by dakonano sy col je) obejscia. Sq tez oscbne uchwaly senatu, ktdrymi uniewazniono to wszystko, co zostalo wymysione dla obejécia tej ustawy’s ©) musiala byé 2godna 2 dobrymi obyczajami (bonos mores), czyli nieujelymi ww normy pravne, lecz spoleccnie uananymi normami zachowania. Na przyklad Micwaze'vyky warelke umawy 0 spadkobranie lub ograniezajqce swobodg toz- wwodu albo zawarcia malzepstia. Pytanie 15. Wedtug jakich kryteriow dzielimy ezynnosei prawne? Caynnosci prawne dzielimy wedtug: 1) liczby oswiadezesi woli potrzebnych do dokonania ezynnosei: JEDNOSTRONNE — DWUSTRONNE 2) momenta wywolania skutku prawnego: czy ma on nastapié po Smierci sklada- jacezo oswiadezenie, czy niezaleznie od tego MORTIS CAUSA INTER VIVOS 3) Korey, jakie uzyskuie skladajacy ofwiadezenie wolisezy sklada je w zamian za ‘orzyse, ktére} nabycia oczekuje: tore TE MOWY WZAJEMNE) ODPLATNE NIEODPLATNE 4) tego, ezy skutecenosé ezynnose jest zalezna tylko od zachowania elementow ja Konstytanjgcyeh (formalnych), czy tez wymagana jest przyczyna zewnetrzna {Ww postaci uznanego i typowego celi, ktdrego osiagnigciu czymnusé prawna stuzys podzial ten w prawie rzymskim nie byl wyrazny. Typowe oausae czynnosci pravi- he) to: causa obligandi ~ skladam oSwiadezenie woli, gdy druga strona wobec tninie se cobowiazuje, np. zobowizuje sig zaplacié ceng, poniewaiz sprzedawea zobowigalje sig wydaé mi rzecz; causa solvendi - rozporeadzam moim prawem, aby zwolnié sie 2 cigzacego na mnie obowinzku, np. przenosze wlasnose rzeczy, poniewad chee wykonaé swiadczenie, kt6re przyrzeklem w stypulacjs causa do- hand! Kiedy zmierzam do nieodplatnego przysporzenia w cudzym majatku kosztem mojego majathu: KAUZALNE — ABSTRAKCYJNE 5) tego, czy skutkiem czynnosei bylo zgasnigeie w majatku dokonujacego czynnosci jakiogot prawa, a wige zmniejszenic aktywOw jego majatku, czy tez jedynie po- AWstanie obowigzku, czyli powiekszenie pasywOw majatku, bez zmany stam ak- {ywow. Czynnosé zobowigeujaca po prostu przesuwa W ezasie moment dokonana rozporzadzenia. Na przyklad, jesl spraedalem rzecz, to wynika z tego tyle, 2¢ pede ja musial wydaé kupujgcemu (teraz je} nie dalem, ale bed musial to zrobié Prt is Kacpral, Brame, Pawo ease, Repetyoria CH, Book Rozdeial I. Prawo osobowe n «w prayszlosci); kiedy przeniose wlasnosé rzec7y sprzedane), uwalniamn sig od obowiazku, rozporzadzajae moim prawem wlasnosci ROZPORZADZAJACE — ZOBOWIAZUJACE, 6) tego, czy do wywolania skutkow prawnych potrzebne jest zachowanie prawem okreslonej formy. Czynnosei formalne rodza skutki prawne, jesli zostanie docho- ‘wana przewidziana prawem forma zlozenia oswiadezenia woli. Move to byé udziat Swiadkow — w tym kwalifikowanych, wykonanie gestow, wypowiedzenie okrestonych stow lub sporzadzenie dokumentu, Takimi czynnosciami si np. st- rulatio, mancipatio, in iure cessio. Forme 2lozenia oswiadczenia woli zastrzega sig w celu zapewnienia czynnosci prawne} jednoznacznosci zarowno ze waged na fakt ej dokonania, jak i tresci a takZe zapewnienia dowodu na e okoliczn0i, Dokonujae czynnosei prawnej nieformalne} oswiadezenie woli moze byé zlozone w dowolny, zrozumialy i czytelny spos6b. Czasami oswiadczenie woli potrzcbne do dokonania czynnosci dorozumiewa sig 2 zachowania osoby (per facta concludentia), np. wyplata zapis6w i objecie w posiadanie masy spadkowe} przez spadkobieree Swiadezy 0 zamiarze przyjcia spadku: FORMALNE — NIEFORMALNE 7) przysporzenie to ezynnosé prawna, w wyniku ktorej nastepuje nabycie prawa, niczaleznie od jego charakteru ~ rzeczowego cry obligacyjnego. Zab, tabl. 3. Pytanie 16. Co to jest ezynnosé fiducjarna? Wyrdtniamy tez kategorig ezynnosci fiducjamych. Polegaty one na przeniesieni prawa wlasnosci lub wladztwa nad osobq z zastrzezeniem, Ze nabywea poshury sig rzecza w okreslony sp0sdb, uzgodniomy ze zbywea i naicesicie| w jego interesie. Po- niewad niektore czynnosci formalne nie depuszczaly przeniesienia prawa z zastrze- Zeniem warunku lub terminu, zatem cel, dla ktérego jedna ze stron przenosila na druga prawo, zastraegano w formie postanowienia dodanego do mancypacji (nuncu- patio). Ustawa Xi} tab. nakazywala, aby oswiadczenia zlozone w ezasic mancypacji byly dla stron wigzace. Stad np ojeiee przenoszae whadze nad synem wymagal od nabywey, aby ten uwolnil jego syna (manumissio), co byto potrzebne zarowno przy ‘emancipatio,jaki i adoptio, w innym przypadku diuznik przenoszac wlasnosé rzeczy ~astrasgal, 2 nastapi 2wroine przeniesienie wlasnosci po splaceniu dlugu. W pierwszym przypadku mdwiono 0 fiducia cunt amico contracta, w dfugim cum creditore contracta, edy2 jj celem bylo najczesciej zabezpieczenie dlugu. G.2.60: ,Ale skoro powierzenie jest zawierane albo z wierzycielem tytulem zastawu, albo z przyjacie- lem, aby przez to nasze rzecry byly w niego bezpice7niejsze (..). Pretor wprowadzit skarge 0 podw6jna wartosé rzeczy przewlaszezone}, Jesh nabywea nic zachawal sig zgodnie 2 trescia pr2yjetego fiducjamnie obowigzku (actio fiduciae)”. Kacyral Krende,Praworaymeki,Repeyoria CH, Beck Py tsCeesé A, Pytania egzaminacyjne 2 6 A, Pytania eg a Pytanie I7, Jakie wyrodniamy typowe elementy tresckezynnoset prawnych? nie wszystkie czymnosel prawa rzymskiego maja tak okreslone cechy istotne. Sromato evy manctpazo okreslane sq weal formy, a ne Koniecznego clemen- by termin (ies) — 2darzenie przyszle pewne, o€ ktdrego wzaleniane skutk a quo) lub rozwiazujacy (dies ad quem); 2 3 Py 7 -acprauk Komik, Paws rgsie,Reparyria GH. Bes ‘Rozdsial . Prawo osobowe B — obeiazony poleceniem nie dochowal go, wowezas darczyica mogh 2adaé zwrotu przysporzenia. Wezasach Justyniana, tytulem przykladu, wszystkie polecenia na rzecz Kosciota pyly egzekwowalne, Zob, abl. 4. Pytanie 18. Jakie sq skutki czynnosel zawartej pod warunkiem niemodlivym do speinienia albo speceeznym z prawem? Warunek musial byé zgodny z dobrymi obyczajami (bonos mores), 60 ilustruje nastepujacy przyklad: Paul, D.45.1.134pr:: Titi, ktora miata syna z poprzedniego matzeastwa, wyszia za Gaiusa Seiusa, KtOry mial cOrke (2 wezeSniejszezo makzen- stwa): prey Zawarciu matzchstwa wzgodniono, Ze cdérka Gaiusa Seiusa poslubi syna Titi; 2 te} czynnosei sporzadzono dokument i ustalono kare umowna, jesli ktores z nich przeszkodzitoby w zawarciu przyrzeczonego malzeristwa: nastepnie Gaius Seius doy! swych dai w malzenstwie, a jego cbrka odmowita wyjscia za maz: pytam, czy spadkobiercy Gaiusa Seiusa sa zobowiazani (zaplacié kare umowna) ze stypull~ oii, Jurysta odpowiedzial, 2e 2 przediozone} stypulaci, jako 2e-2ostala sporzaézons wbrew dobrym obyezajom, przyshiguje przeciwko powodowi zarzut dzialania podstepnego, gdy2 wydaje sie niegodne zwigzywat makzefstwa wezlem kary (umoW- ne), eZY 10 przyszke, czy ju2 zawarte” Strany ezasami zastrzegaly warunek niemotliwy do spelnienia lub sprzeceny 2 prawem, w takiej sytuaeji ezynnosé prawna byla niewazma, Venul. D.45.1.137.6: ,Gdy KtoS przyjal preyrzeczenie pod takim warunkiem; jesliTitius spreeda rzecz Swiet forum, ba- zylike lub inng reecz precznaczona do wieczystego wzytku publicznego, gdzie ustalony wanunek 2 mocy prawa nie moze w ogéle sie spelnié lub nie dozwala sig go zastrzceaé, zawarta stypulacja nie ma dadnego znaczenia prawnega, tak jakby znstal dodany warunek, ktory nie moze ziscié sig 2 natury. I nie ma znaczenia, 2e prawo sig moze zmienié, ato c0 teraz jest niemoaliwe, pSéniej stanie sig dopuszczaine: poniewa stypulacje nale- 2y oceniaé wedhug prawa oboWiazujacego, a nie prawa przyszlych czas6w" Ale nie 2awsze zastrzezenie warunku niemozliwego powoduje niewaznosé czynno- cj prawnej; prey testamentich ustanowienie spadkobiercy pod warurkiem niemotl- wym skutkowalo uznaniem Warunku za siezastr2ezony. Ulp. D.35.1.3: ,Opowiedziano sig za tym, aby warunki niemozliwe wpisane do testamentu uznaé za nie dodane” Pytanie 19. Jakie ezynnos warunku lub terminu? mogly byé zawarte z zastrzezeniem Dokonujac niektorych czynnosei nie mozna bylo dadawaé warunku ani terminu; czynnosé taka okreslano mianem aches fegitimus. Pap, D.50.17.77. ,Ceyanosci Koaprza, Kreyndvek, Prawo reymskie, Repetyotia C,H. Beck Pyt. 18-194 Csesé A, Pytania egzaminacyjne soteme, w ktrych nie mona zateegaé trims ani warn, ak np. woe ae ey nay, formato sworn 7 dug ceynoseg ovina do ran et cma) reece sped, yb ewok pest ik pod So eee amon oiling, clos niewsine pez “Ruston vine hi war." Pytanie 20, Wymies znane ci rodzaje warunkow. = Spudkobierea Titiusa, pod warunkiem 2e ten juz nigdy nie przyimie zadne) korzysci ‘nego testamentu, to wyda majatek spadkowy. Pytanie 21. Co to sa wady oswindezeit wol tunie, ezy o8windezenie (zrozumialy dla innych, najezgsce| jezykowy, zewnet7ny Nyrar davenia podmiotu) zawsze odzwierciedla intencje dzisejacceo podmiony cynic, Praworyski,Repesyora CH, Beck Py. 20-21, Kapaa Kepnim sake, Reet Rozdzial I. Prawo osabawe Is Pytanie 22. Kiedy zachodzi bigd? Jakie sa jego rodzaji ezynnosei dokonanej pod wplywem biedu? ? Jakie sq skutki prawne iad mogl przybeaé postaé mylnego wyobrazenia o rzeczywistosei lub niewiedzy (ignorantia). Mogi dotyezyé nieznajomsei faktow (error fact) lub prawa (ignorantia iuris). Paul. D.22.6.1: .Nieznajomosé dotyczy faklOw tub prawa, Jesli bowiem tos nie wie, 2 zmarl ten, po ktorym oferuje sig posiadanie majatku spadkowego, nie uplywa dla nicgo termin (zgloszenia si¢ po honorum possessio): lecz.jeSli wie, ammarly by! (jego) krewnym kognacyjnym, nie zna jednak stopnia pokrewieistwa uuprawniajqcego (go) do bonorum possessio albo wie, 2 zostal powolany na spadkobierce, nie wie jednak, Ze spadkobiercom wymienionym w testamencie pretor pr7y- rzeka posiadanie majatku spadkowego, uplywa dla niego termin zgloszenia sig po bonorum possessio, poniewat jest w bledzie co do prawa.(..)". Paul. D.22.6.9pr. Jest zatem regula, 7 nieznajomosé prawa przynosi Szkode, nieznajomosé faktow {Zab nie szkodzi. (..) dozwala sig jednak, aby osoby ponizej 25, roku Zycia nie znaly prawa, Co tez orzeka sig 0 kobietach w niektorych sytuacjach ze wzgleau na slabos plci.(..)”. Paul, D.22.6.9.2: ,Leca nieznajomosé faktwwtedy Komus nie szkodzi, dy hie mozna mu zarcucié razqcego zaniedbania: c6% bowiem, zdy wszyscy (wo) wiedz, ten jeden sig nie dowiedzial? Labeon stusznie okreslit, co znaczy wiedieé: nalezy prayiaé, ze nie chodzi o nadzwyczaj dociekliwego ani nadzwycraj niedbatego, lec7. takicxo, kiSry még! sie dowiedzie€ starannie rzecz. sprawdzajac”. Paul, D.22.6.9.3 ababeon uwazal, Ze (zasade) nieenajomosé prawa nie przynosi pozytku tak naledy ro- ‘umie€: jesli kogos staé na (korzystanie) z porady prawnika lub sam posiada wiedze, tuk izz katwoseia mogl zrozumiee, to nieznajomosé prawa preyniesie mu uszezerbek, 0 zachodzi niczwykle rzadko”. Pray kontraktach konsensualnych blad mégt powodowaé niewaznosé ezynnosci prawnej, gdyz wskazywat na to, 2e strony w rzeczywistosei nie porozumialy sigco do istotnych postanowies umowy. Uip. D.58.17 116: Nic nie jest tak przeciwne poro- zumieniu, ktére utrzymuje ezynnosci dobrej wiary, jak praemoe i grodba: ich uznanie byloby przeciwne dobrym obyczajom. (..) Kto bladzi, nie wydae sig, aby sig (na e08) zgadzal”. Ulp. D.18.1.9pr:: Jest oczywistoscia, ze w sprzedazy i kupnie powinno za- ‘hodzié porozumienie: zatem nie zachodzi sprzedaz, gdy brak zgody na samo kupno, na (proponowana) cen \ul cos innego. Tak wige, jesi ja sadze, 2e kupuje grunt Kor- neljaiski, a ty ~ Ze sprzedajesz mi Semproniaiski, niewazna jest sprzeda7, poniewaz brak porozumienia co do przedmiotu kupna ( Pytanie 23. Na ezym polega interpretacja czynnos prawnych? Celem interpretagji jest odtworzenie znaczenia oswindezenia woli, w seezegélnosei w tych prrypadkach, gdy dopuszeza ono r2ne mozliwosc jego rozumienta, a zachoxtet konfliktinteresow roznych os6b. Wyktadnia obiektywna ustala typowe znaczenie uzy- Kacpraa, Keane, Prawo rsie Repeytoria CH Beck Pyt. 22-2316 Coie A. Pytania egzaminacyjne tych sow: zwvrotow, dlatego nazywamy ja te lteralng, Odgrywala ona zasadnicza role Recisamosciach formalnyeh, gaze skutek prawny wynikal 2 faktu wypowiedzenia Diseslonyh zwrotow, a nie inteneji osoby Uzialajace}. Preyjmuje sig, 2e momentem preelomowym, od ktOrego zaczyna sig stopniowe odchodzenie od intepretaci literal fej na rzeez eclowosciowe), bylaspravva 2wana causa Curiana, w kt6re} spadkobier- ‘Cow ustawowych reprezentowsal Q. Mucius Scaevola, a pozwanego Kuriusza L. Lici- nus Crassus, Kuriuse 2stalustanowiony substytutem dziecka, Ktre sig nie narodzilo Passpadek zplosli sie spadkobiercy ustawowi testator, twierdzac, Ze skoro nie byloin- Siytuta, nic moze bye substytuta. Kuriusz argumentowal, odwolujae sig do wol dmarlogo, Ze adyby ten wiedzil, Ze dziecko sig nie narodzi ustanowitby wprost Kuriu- Sas spadkobierca, Sad Centumwiralny tznal racje Kuriusza, dajge poczatek wykladni Subiektywne}. Je] celem jest ustalenie indywidualnego znaczenia oswiadezenia woli aodneyo 2 zamiarem osoby dokonujgce) ezynnose’ prawne). Ten typ wykladni mist ‘Szczewolne znaczenie prey wyjasnianiu tresci testament, zmierzajqc do uwzglednienia wy pein woli spadkodawey, co nie naruszato bezpieczefstwa obrotu. W czynnosciach Uhvustronnych ese ezynnoseitstalano za pomoca kryterium quod actum est, tn. jaki byl agodny zamiar stron np. kontraktu, Pap. D.50,16.219: ,Uznano, ze w porozumic~ nach nalefy racze} badae zamiar stron, niz zvracaé uwage na (typowe znaczenie) Siw. Zatem gy municipium wydzierzawilo grunt miejski (W ten spos6b), Ze (dzier~ Jawa) bedzie przystugiwala takze spadkobiercom tego, ktOry wzil (w dzierzawe), tmogl on ake moea prawa dziedziezenia preekazaé swoje prawo zapisobierey”. akie sq od nie] wyjathi? Pytanie 24. Czego dotyezy regula Catonian Czynnose prawna, ktora w chwili ej dokonania nie spelniala wymogow prawnych, byla niewazna i zeodnie 2 regula Catoniana nie mogla staé sig skuteczna w wyniku poéniejszyeh zdarzeh. D. 50.17.29: ,Cood poczatku jest wadliwe, nie maze byé wedro- tvione 2 biegiem ezasu. Stosowanie reguly doznawato jednak wyjatkow w postaci: 2) konwalidacji ~ czynnosé niewazna uzyskiwala skutecznosé w wyniku poénie)- szego zdarzenia; prawo musialo wyraanie praewidywaé taki skutek, np, zakazana migdzy malzonkami darowizna stawala sig skuteczna, jesli darczyfica zmart nie odebrawszy preedmiotu darowizny, jego spadkobiercy nie mogli domagaé sig zwrotu darowizny, b) konwersji — ezesto bywa tak, 2e dokonana czynnosé zawiera w sobic clementy rownied inne] ezynnosei ~ jesti ezynnosé, do ktorej strony zmierzajq, okaze sig niewaéna, mozna rozwazyé, czy w ich inteneji lezaloby utreymanie skutkOw te) inne} ezynnosei, ktdre} przeslanki zostaly réwniez spelnione przez zachowanie ‘zgodne 7 wymogami czynnosei zamicrzone}. Przyklad: Strony dokonujq maneypacyjnego przeniesienia wlasnosci. Maneypacja 26 \wagledow formalnych okazuje sig niewazna. Czy mozna je) nadaé skutecznosé tradivio, e2yli potraktowae jako wydanie reezy? Praeslanki wydania, esi jego przedmiotem byla rz. ‘hom, zostaly spel nozna uznaé, Ze nabywea vabyl rzccz w wyniku tradi. Py 4 rca, Kreynwek Pawo rene, Repeiytria CH. Bask Ruzitial |. Prawy osobowe 0 Czasami konwersjg dopuszezalo prawo, tzn. nie mozna jej byto dokonywaé w drodze interpretaeji, Dotyczylo to np. zapiséw. Konwersja zapisow windykacyi- nych na damnacyjne stata sig mozliwa dopiero po sc. Neronianum. Pytanie 25. Czym jest zdblnosé do ezynnosci prawnych? Jezeli przez ezynnosé prawng rozumiemy ogwiadezenie woli, ktorego egtém jest wywolanic skutkéw prawnych, to zakladamy, 2¢ chodzi o takie skutki, ktorych spoleczne znaczenie moze byé rozpoznane przez skladajacego oSwiadezenie woli Prowadzi to w Konsekwencji do tego, #e nie kaédy podmiot prawa moze swoim ‘oswiadezeniem wplywaé na zmiang swojej sytuagji prawne}. Moze tylko taki, ktsry signal w danych warunkach spolecznych stopief dojrzatosci umotliwiajacy mu rozpoznanie spolecznych konsekwencji wlasnego dzialania, co pozwala z kolei obcigyé go skutkami tyeh czynnosei jako zamierzonym przez niego efektem wlasnego dzialania (zdolnosé do czynnosei prawnych), Pytanie 26. Jakie czynniki ograniczaly edolnosé do czynno’ rawnych? Dojrzatosé spoteczng osiqga sig w procesie wychowania i edukaeji do pewnego wieku, stad podstawowym czynnikiem wylaczajacym lub ograniczajacym zdolnosé do czynnosci prawnych jest wiek ponize) przyjgtego dla dojrzalosei minimum, Wedlug tego kryterium wyrdzniamy: a) infantes — dzieci do lat $ lub 7, ktore nawetjesli potrafia juz mawié, nie sa jeszeze ww stanie w dostatecanym stophiu pojaé znaczenia swojego dzialania w kontekscie spolecenym. Ostatecznie Justynian ustalil granice na ukoficzenie 7. roku 2ycia. Infantes nie posiadaly zdolnosei do ezynnosei prawnych, a dokonane przez nie caynnosei byly niewazne; impuberes ~ niedojrzali sui iuris (infantia maiores) do 14. roku Zycia; stopieh ich rozwoju umodliwial prayjecie, Ze sq zdolni do wyrazania woli, ale dopuszczano je) skutecanosé tylko przy przysporzeniach. Jesli czynnos¢ skutkowala umniej- szeniem w majatku matoletniego, byla niewaana z mocy prawa, chyba ze zostata dokonana w obecnosei przyzwalajacego opiekuna. Osobe podlegajaca opiece na- zywano pupillus lub pupilia, Moment osiagnigcia dojrzatosei dla chlopedw ozna czal zakofczenie opieki, dla kobiet jedynie zmiang je} rodzaju. Osoby te mialy ograniczona 2dolnosé do czynnosei prawnych. Mogly dokonywaé czynnosci, Ktorych efektem bylo preysporzenie (nabycie prawa majatkowego), natomiast ‘umniejszenia dokonane przez te osoby byly z mocy prawa niewadne. Jesli czyn= noSé obok nabycia praw wigzata sig z obcigzeniem lub rozporzadzeniem, wymagana byla auctoritas (przyzwolenie na dokonanie ezynnosei udzielone w czasie je) dokonywania). Jesli ezynnoS¢ zostala dokonana bez auctoritas, wywolywata b apron, Kreyninet Pawo rams, Repetsora CH. Beck 15-265 Cegié A. Pytania egzaminacyjine jedynie skutkiw zakresie przysporzenia dla podopiecznego (nazywamy taka Sytuacje negotium cladicans). Cesarz Antonius Pixs (UL. 1.e.) wprowadzil od- powiedzialnose podopiecenego za czynnosci dokonane bez avctoritas iloris Ww granicach webogacenia (int id quod pupillus locupletior factus est), ©) puberes —osoby dojrzale; dojreatosé osiagano z child ukoiiczenia 14 lat. Osoby te mogly dokonywaé wszelkich czynnosci prawnych, Jednakée uznano, 2e 14 lat jest wickiem 2byt niskim dla osiggnigeia pelne} dojrzalosei spokeczne}, dlatezo ex Plaetoria chronila osoby ponize) 25. roku Zycia, eworzae kategorig 2. mino- res. Mogly one dokonywaé caynnosci prawnych w pelnym zakresie, leez minor ‘noel Zada¢ uniewadznienia ezynnosci lub jej skutk6w prawnych za pomoca Srod- ow przewidzianych edyktem pretorskim. W dyeiu spoleeznym zachodza jednak sytuacje, w ktérych ~ mimo osiggnigeia ojreatosch dasa soba nie osiaga zolnosci kierowania swoim postepowaniem lub ‘shiga ja w ograniczonym zakresie. Zostajq w Yenspossl wytoznione kategorie 0s6b, Karym odmawia si¢zdolnosci do ezynnosci prawnych lub ja ogranicza, Nalezeli do tej kategorii: 2) chorzy umystowo (furiosi)~ 2 braku rozeznania, ezynnosei prawne os6b chorysh tumyslowo byly pozbawione skuitk6w prawnych. Z braku medyeznego opisu i di thozowania stapaia uposledzenia przez choroby umystowa, poprzestawano na potocene} obserwacji objawéw wylaczajacych chorg,asobe z uczestnictwa w zy- Chu spotecenym. RozrOzniano jednak niedorozwoj umyslowy (imbecilitas) o@ ‘kresowyeh zaburzeh umystowyeh. W tym ostatnim przypadku, zdy objawy choroby ustepowaly (lucida intervalla) chory uzyskiwal pelng zdolnosé do czynnosci prawnych >) mamotrawey i- alo z Konsirukeji malzeistwa ~ opartego na stale) wolt povostawania re soba Ww zwigeku (affectio maritalis), Do rozwiazania matzeistwa wystarczalo zadeklaro~ Manie wyessnigua aki) woli przez jednego 2 malzonkow. Swobodg oon tev rania alzestwa potwierdea konstytucja zawarta w C8.38.2:-7 davena us pore "6, de malta sy wolne™ asi a wyasarneal eee Paani tum woke mowot jay roznitzeia, Weve prccane sata We uunawano 2a niewaime 2e waaledu na spreecanose z dobry ody. czaiami (contra bonos mores). Kio zastzcual w forme siypulegh kas eee woadek zerwania matzeistwa praez jednego 2 matdonkov, dolenpwel meredney Czynnoseiprawne) Nie mee zatem sadownie dchodzlt zaplay przysoseoney kaos Kap 1, rcamOwh, Paw rey, Reply CH. Bock Py. 65Cees A, Pytania egzaminacyjne 8 Pytanie 64. jaki sposi rozwigzyano malzehstwo? oawigranie mabiefstwa okrdlano terminami divortium,repudiv. Zgosnic 27° sed atady ronwigzania maze, kazde 2 malzonkow maple Ho/yt niefor- Sa sway cree 0 zerwaniu mateznstwa, Zvietzchnik family w zasadeis We get rorwigeat matisistwa osoby podlegle) wladzy whew jl wot. Uiadr vakazil ral on nego rozwiteywanta zgodnyeh matzebs, odmawiaige 2wictchn a eyez omy pra zaberania je 2 domu ma wbrew je) woll Zaodnis try przylapal zong na zéradzie, mia} obowigrsk dokonse lex lulia de adulteris ma, kt coe da. idl texo zaniechal, moet byé ukarany za streezycielsiwo lores sini). Wi igmeprrypadt ofwiadezenieorezwodzie musialo bys tozone PZ siedmin swiad- Pre Rozwiazanie matzefistwa nastepowalo rowniek gy: aca nil sig status jednego 2 matzonkow na skutek capitis deminutie maxims vel amici Sst ustawalo, poniewa: taka osobs tracia zdolnodt do wyravania affectio marialis); = jedno 2 matzonkéw zmarto. 5. Zwrot posagu pytanie 65, Jakic byly losy posagu po ustaniu malzessita? po rozwigzaniu meléestwe sytuacia posagu mogla ksztatiowaé si ni, W 7% veaneke oa eposoburtokolicznese rozwiazania matzchstwe, Zasada Ws} 01 OT sea iece tris hb je) zwrerzehnikowin ktSr posagustanow tT S07 Ub. Belt rozwineane matzestvs natal skutek mice, ROOT, PE oy przez je ojea powraca do niego. Mae mode Zatrzymaé po 1 POE aan coke a do wryezerpania posagu, Jesliojeiee nie Z3je, posae 7oee ae ramen, Posagpochodzacy ol inch osdb nz od oles, zat Pore Waa ma, chyba Ze ve, Wry ustanowil pose, zastzeBlsobic SPACE peau rut taki posae jest nazywany dos recepticia. Jezel ony aan sabes ef obieta su Turis sama moze 2adae zwrotu poset (ati Ft hastapi preez rozw6d eee aso aout elo puma piney Miao © ei re lent icy hui rose spenicSmaetieW E28 cask 3, St iano race aubywane, tye normne wo Korestni pawn ih an ee ne! Korey ue # WiC SEAS eel igh Kozy unye sbe poly ast Co al sae scene pz) eh soso range ucpraok, Kreys,Yrows resi, Repettorin C1 Bes Pyt. 85-86 cpa Ke * hic 49 w ktérych rzecz miata podlegaé 2wrotowi. Te} samej rzeczy zuzywalne) dhznik nie mogt zwrdeié, w preeciwiefistwie do rzecry niezuzywalne} 4. Wustawie XU, znalazt sie przepis réznicujacy termin zasiedzenia nieruchomosei i ruchomosci, Stad podzial na nieruchomosei, czyli czesei powierzein Ziemi bedace przedmiotem wlasnosei przystugujace} okreslone} osobie (czeSé skladowa nieruchomosei stanowito wszystko, co bylo trwale z gruntem zwviat- ne), oraz ruchomosei, czyli pozostale rzeczy nieposindajace cech wymienjonyeh poprzednio. 5. Wyrdzniano takée rzeczy jednolite, e2yli 2 punkiu widzenia spotecznogospe- darczego nie mozna w nich wyréénié elementéw skladowych; zlozone (corpus ex contingentibus), ezyli powstale z polaczenia innych samodzielayeh rzeczy, np. budynek, statek itp. Podziat ten miat znaczenie przy okreslani wlasnosei rzeczy powstalejz polaezenia innych rzee7y, jesli osoba laczaca rzeczy ne byla ich wlascicielem. W tym podzisle miescity sie rownied szeezy abslarawe (corpus ex distontibus), czyli bid samodzielnych rzeczy powinzanych ze soba ze w2ele- ddu na przcznaczenie lub relacje gosposlarcze i spoleczne, np, stado, bibliotek®, kolekeja itp. 6. Szczegéing kategorie tanowily pozytki (fructus), ezylirzeczy, Mire uzyskuje sie ww drodze normalne} Rospodascze) eksploatacii inne} czeczy, np. zbiory, Roztd?- — fructus naturales ~ to, co wzyskuie sig z wykorzystania rzeezy materialne), inp. preychéwek ze zwierzat, zbiory 2 gruntu, owoce 2 drzew itp. ~ fructus civiles (loco fructus, redtus) - przyeh6d wzyskiwany 2 rzeczy na pode ‘stewie stasunkst prawnego, np. umowy najmu w postaci ezynszu 7. Praynalezmosé (instrumentum) ~ samodzielna rzecz ruchoma przeznaczont 40 gospodarezego lub funkejonalneyo korzystania z inne} rzeczy, nazywanej ghOW- na, mp. kluez do szafy, narzedzia do prac rolnych znajdujacyeh sig w konkretny™m {gospodarstwie. Zobowiazany do wydania rzeczy musia jq wydaé razem 2 pry naleznosciami. 2, Wiasnosé Pytanie 87. Na czym polega wspélwlasnosé w czesciach ulamkowych? Prawo wlasnosci rzeczy mode przyslugiwaé dwu lub kilku esobom, Méwimy wowezas 0 wspolwlasnosei, Prawo rzymskie uznawalo jedynie wspolwlasnosé ‘wezescinch ntamkowych, Kaédy ze wspotwlascicieli by! uprawniony do okrestone} ulamkiem ezeSci prawa wiasnosci, a nie do materiainej czesci rzeczy, Rzecza mogli dysponowaé tylko wszyscy wspolwlasciciele wspolnie. unpack, Krzynmek, Pawo rym, Repetytria CH eck Pyt. 8750 ei A, Pyvania egzaminacyjae Pytanie 88. Jakie problemy wigia sig z istnieniem wspélwlasnosei? Z istnieniem wspobwlasnosei wia?a sig nastepujace problemy: 1. Konkurencia kilku os6b do jednego prawa. Istnienie wspotwlaécicicla ograni- cezalo prawo Wlasnosci pozostatych wepotwlascicieli. Wynika 7 tego, 2 jezeli ‘wopdtwlasciciel zrzecze sie swojego prawa, traci je, natomiast whaseiciel reeczy hie moze 212ec sig ezesci prawa wlasnosei zachowujac pozostala c7eSé (Modest DAl.7.3), CzeS€ prawa, ktOrej zrzck! sig wspobwlasciciel, powinna przypadaé pozostalym wspolwiascicielom. 2, Doywalnest udzialéw. Wspohwlasciciel ma interes w tym, aby jego udzial przed- stawial wartoSé majatkowa. Mote go zatcm zbyé lub zastawié. Udzial podlegal takze egrekucji majatkowej (C.4.52.3). 3, Warunki zbycia prawa do rzeczy w calosci. Wapétwiasciciele calym prawem moga rosporzadzié lacznie. Prawo rzymskie nie ingerowalo w spos6b osiqgania consensusu migdzy wspéfwlaécicielami co do dysponowania przyshugujacym im prawem, Wspolwlasciciele mieli do dyspo7ycii jedynie skarge dzialowa actio Communi dividundo. Kazdy wspdkwlasciciel mogt wniesé ja w dowolnynmo- mencie, Umowy ogranicrajace prawo wniesienia te] skargi byky niewazne, 720d- hie 2 zasada,,Nikogo nie zmusza sig do pozostawania we wspolnosei" (neminem commpelitur ad communionem). Gai, D.10.3.3pt: ,Powédztwem 0 zniesienie Srspotwlasnosei nie mozna domagaé sig niezego poza podrialem wspélne) rzeczy ‘oraz naprawieniem szkéd, ktdre powstaly przez to, 2c ktGremus ze wspotwlasei- ciel coé ubyto lub innem preybylo z rzeczy wspélng)” 4. Czynna legitymacja procesowa, Kazdy ze wspdtwlascicieli mia! obowiazek i upowaénienie chronié rzecz. przed osobami trzecimi. Ulp. D.8.5.4.3: esl ‘grunt, ktéremu nalezy sig shuzebnosé preechodu, jest wlasnoscia kilku os6b, demu (ze wspolwlascicieli) z osobna przyshiguje skarga 0 ochrong calosei prawa ¢pxzechodu)”, 5. Rorklad uprawnien do pobierania po?ytkow. Wspdtwlaéciciel ma prawo do czeici pozyikow przynoszonych przez rzecz. wspoina wedkug swojego udrialu we ‘wspohwlasnosei 6. Rorliczanic nakladéw. Kazdy ze wspélwlascicieli jest uprawniony do czynnosei sfuzgcych zachowaniu rzeczy wspélnej. Poniesione naklady moze rozlicryé z po- zastalymi wspolwlascicielami, wytaczajae actio communi dividundo. 7. Odpowiedzialnosé za zobowiqzania powstale w zwigzku z.rzeeza wsplng, Jesli z rzecza wigzaly sig zobowiazania, kazdy ze wspotwiascicieli w zasadzie odpo- sviedziainy byt ze swojego udzialu, Paul. D.39,2.27; (..) wdesli grozacy zawale- hiem budynek jest wspdlwlasnoscia, kazdy ze wspobwlascicieli powinien przy- ree €0 do swoje) e7eSci, aby Zaden 7 nich nic byl zobowigzany solidarnie” (chod2i o cautio dant infecti z0b. pyt. 118). Wlasciciel budynku grozacego 7a- wwaleniem zobowigzany byt do zlozenia stypulacyinego prayrzeczenia, #e pokryje \wszelkie ewentualne szkody wynikajace 7 zawalenia. Iesli grozacy zawaleniem Pyt. 08 aca, Krad, Pawo rash, Repeyoia CH Beck Rozdzial V. Prawo reczowe st ‘bodynek nalezal do kilku wspélwlascicieli, kazdego z nich modna byto zmusié do lozenia preyrzeczenia jedynic w c2xsci odpawindajaec} jogo udzialowi. Od zasady odpowiedzialnosci proporcjonalnej do udzialu we wspélwlasnosei rzcezy byty Jednak wyjatki, Na przyklad za zobowiazanie zaciagnigte prac wspOlnego ni ‘wolnika wlascicicle odpowiadali solidamie, t, wierzyciel mégl wytoc7yé skarge ocalosé preeciwko wybranensu ze wspolwlascicicli. Gai, D.15.1.27.8: ,Jesli ktos zawarl umowe z niewolnikiem nalezaeym do dwéch lub wigee) os6b, nalezy zezwolig, abxy bylo mu wolne prowadzié postepowanie z kt6rymkolwlick 2¢ \wspélwlascicieli 0 calosé dhugu: jest bowiem niestuszne zmusrat wierzyciela do prowadzenia postepowania z wieloma (dluznikami), edy z jednym zawarl umo- wwe; przy tym nalezy uwzglednié nie tylko pectulium, kidre niewolnik otrzymal od tego (wspélwlasciciela), ktory zostal pozwany, lec? takze to, €0 otrzymal od pozostalych (wspolwlascicieli)”. Podstawa tego wyjatku byla ochrona zaufania wierzyciela, Ktory zawarl wnowe, kierujae sie isinieniem peculium, a ktéry rie musial zdawaé sobie sprawy, 2e zaréwno niewoInik, jak i peculium byly preed- iotem wspolwlasnosei. Inaeze} w kazdym przypadku potencjalny wierzyciel musialby badaé sytuacjg niewolnika. Zniechecaloby to potencjalnych wierzy’ i oslabialo mozliwosé wykorzystywania niewolnikow jako zarzadcow czgsci majatku wlasciciela Pytanie 89. Kiedy nabycie prawa wlasnosei jest pochodne, a kiedy pierwotne? Nabyciem pochodnym, inac7ej przeniesieniem prawa, nazywamy sytuacje, sdy prawo wlasnosei przysluguiqce jednej osobie przechodz na inna w drodze ezynnosci prawne i w takimn zakresie, w jakim przyshugiwalo zbywey, W przeciwiefistwie do tego, nabycie pierwotne oznacza sytuacie, w Ktore) prawe wlasnosci Zostaje nabyte w odniesieniu do reczy wprowadzane} do obrotu, poniewaz we7esnie) nie byla ni- cry wasnotca, hb mabycie wlanodcinasipuje wbrew wolt dotychecasoweg0 wlasciciela, Zab, tabl. 9, Pytanie 90. Jakic byly formalne sposoby przeniesienia prawa wlasnosei? Kie- dy je stosowano? Do formalnych sposobiw przeniesienia wlasnosci nale‘aly 1. Maneipatio: 1) forma maneypacji: G.1.119: ,(..) A odbywa si¢ to tak: prrybravszy eo najmniej pigciu swiadkow, obywateli rzymskich w wicku dojrzalym, a ponadto innego (czlowicka) tegoz stanu, by trzymal spizowa wage, kibrego nazywa sig libripen- sem, ten kto nabywa (co) maneypacyjnie, trzymajae reka rzecz, tak mowi: «Ja Keyra, no, Pro zy Repetto, eck Pyt, 89-9032 Case A. Pytania egzaminacyjne wvierizg, Ze ten niewolnik jest wedlug prawa Kwiryt6w mo) i niech mi on bedzie Kupiony reed spiz ten i wage spizoway, Nastepaie spiters uderza o wage i daje Spi ten tema, od kogo olrzymuje (nabywaneyo) mancypacyjni, jakby zamiast iy", Sonam ezymosei byl: 2bywea ~ mancipio dans, nabywea ~ mancipio saceipiens, 2) preedmiotem mancypaeji moglo byé przeniesienie prawa windezego nad osobq Iu prawa wlasnosei nad res mancipi, G.1.120: ,W ten sposéb maneypuie sig o80- by iniewolne, i wolne; takze stworzenia, ktore podlegaja mancypac}i, do jakich daticva sig woly. Konic, muly, sly; tako2 grunty, tak miejskie, jak wiejskie, ktore podlegaja maneypacji, a takie sq (zrumty) italskie (.)". Ponadto zaliezano do res praneipi shuzelnosei grunt6w wiejskich, a takze w czasach archaicznych uzbroje- nie i pancerz. Rzeez ruchoma musiala byé obeena w micjscu mancypacii, zbycie rieruchomosei mogto nastapié poza miejscem je) polodenia. G.1121: ,Maneypa~ ja aruntow tym sig rb2ni od maneypach innych rzeczy (.). Gramty natomiast sa Gawykle mancypowane, chociad leza z dala (od miejsca ezynnosci)"; Strong w akeie mancypaeji mgt bye obywatel reymski lub peregryn posiadajacy js commerct. po stronie nabywey mogl wystepowat takze dorosly syn podlegty ‘wladzy osca lub niewolnik. W tym ostatnim przypadku formula wyglaszana prze2 habywee nlegala modyfikacji Twierdze, 2 ta rzeez jest wedtug prawa Kwiry- Taw (naeeva) Luciusa Titiusa, pana mego, i niechZe bedzie mu nabyta przez ten spiz i waue spizowa” (3.167) 4) inne skutki maneypaci: 4) muncupatio ~ ustawa XIL tab, 6,1: Gay (KtoS) dokona uroezyste} pozyezki ‘ctu | nabycia wlasnosei, sluzebnosei lub wladztwa nad osoba w uroezy~ Stel formie, tak jak ustnie zastrzegl, nicch bedzie prawem”, (Fest, 173). Za- Stivefenia 1 obwiadcrenia ezynione w ezasie mancypacji byly dla nabywey prawa wiazace, pozwolilo t0 na rozwinigcie czynmoée\ Cduejamych (Por pyt. 14). Prrtoritas ~ ustawa XUL tab. 6,3% ,Zasiedzenie (usus auctoritas) gruntu tra ‘Gwa lata, wszystkich pozostalych raeczy ~ jeden rok” (tum. J. iM. Zablocey) {Cie., Top, 423), Norma ustawy miata zastosowanie w sytuacji, edy 2by Cy oeeey, ktary przenosit do nie) prawo przez mancypacje, nie prayslugiwalo prawo do te) rveczy lub byto ono ograniczone, Nie mégh w takim razie prae- Fiese prawa na nabywoe. Ustawa nakladala na niego odpowiedzialnosé, wigdae ja 2 gwarancjq (auctoritas) udzielana nabywey, Ze zbywey prawo oywane przystuguje, Gwarancja ta byla ograniczona w ezasie do dwoch Ist 4 daniesicnit da nieruchomosei, i jednego roku w odniesieniu do ruchomo- Bex Osnaczato to, 22 jesli zbywea naruszyt ezyjes prawo do rzeczy. po tinlywie ustawowexo terminy osha tzecia roseezaca sobic prawo do r2eezy wee imouta zulaszae swoich roszezes. Nie dotyezyio to jednak doycia rzeczy Skradzionych, G45: ,(..), bo zasiedzenie rzeczy skradzione) wylacza usta wa XIL tablie (..)", Potwierdzita ten zakaz ustawa Atinia (ok. 197 F. pane) 3 bj 1. Prawo zene, Repatyora C1 Bask Pyt. 90 Kasprea Rozdsial V. Prawo reeczowe 33 “Davine astawy Ati stows: co zostanieskradaion, tej rzeezy nich be- Uzi wieezysty obowiaeek ponoszenia odpow iedeniosci 2 yal rk 24 wady prawne” (Gell NoctesAteae, 17,11), Gwarane, Kor} wre oven prava zy dokonywani mancypael, jest widzana 2 poceatkiem in situ aasiedaeni ee: 1) forma inure cessio: 2.24 Odstapiene(zeczy) wobee urzednikadokonyj sig natomistw taki spos6b: wobec urzednika lad tzymskieg, na pry retra tijkiego te, kom odstepuje sig rvece wobec uzei, tryna tre, po- vada tak twit, 2 en ewolik est mona podstate pawva Keer {6w"; pot, skoro fen praypislsoble wiasnoSe racer, pretorzapyiue tex, Kt oxsepj e2ece), czy wystepue 2 werdzeniem praeeinyn. Gy ten zaprcza tub milezy, wtedy Breton prayzngjereoce tema, Kio prypisal sobie wianose rascny, 1 0 nazywa sig postepowani ustawowyi (oJ. Th ex comp. Uh Toor castor ery pred urgdnkiem w psiepowaniy wawowgh jestspossbernprcesienis wlasoosel wepOlnym dla rx mancpi nec mane Co deiee sig 2 adatom tech bb, zoywe, windsknlacege, preynajacepo Odstepufe pred ureednikiem wiascicih windykac} dokonaje ten, Kory mibya, prayenaje proton 2) miowolnicy 1 osoby podlegle wd, np ins fanitias, nie ogi nabywae pezy tye i) formy prtua dla swojego par, 202 nie Bl dopuseozeni do udzohs ‘ postepowanprocesowiym payin alg actones. In ure cesto est sposobem nabywania prawa weorowanym na biegu postepowania. lepisakey)nego wr presi vndykacyjnyrm, Umodliwi sig w aim, aby te, Ky nie jst wa ticle, nabytprawo, podezas gy w reeceywintyn spore goyby wiasiviel po nechalobrony swe) racer, to drug strona ne nabylaby jj wssnose, ko titaynalaby sig Pr2yposiadan reeezy spome Pytanie 91. Jaki byl nieformalny spossb przeniesienia wasnosei? Nieformalnym sposobem przeniesienia wlasnosei bylo wydanie rzcczy (traditio), Jednakie nie kazde preekazanie rzeczy prowadzito do przcjscia wlasnose. Przeiesienie wasnsci tym sposobem wymayaio spetnieianesepajaeych wa- runk6w: 8) wydania rzeczy — pozostawienia jej do dyspozyeii nabywey. Innymi slowy, e- zygnacja 2 posiadania na rzecz nabywey i w clu umoaliwienia mu objgcia tzeczy w posindanie (zob. pyt, $5). Zagadnienie to wiaze sig z nabywaniem posiadania,Preenieieniepostdana prowadito do preci Wisma, jee istniata; +) agodna wala zbywey inabywey odpowiednio przeniesienia inabycia wlasnoseis ©) iusta causa teaditionis asp, Krink, Pro yok, Repetyora CH. Beck Pyt. 9154 Ceesé A. Pytania egzaminacyjne Pytanie 92. W jaki spossb dochodzito do wydania rzeczy’ Wydanie rzeczy rozumiano poczatkowo jako wreczenie, Stopniowo zdobyt wzna- nie poglad, 2 wydanie rz2czy polega na wyzbyciu sig posiadania przez. zbyweg {otwarciu drogi do jego objecia przez nabywee. Umorliwiato to w wielu wypadkach Tezypnacje2traditio corporis. Traditia bez wreczenia rzeczy mialo miejsce W naste- pujaeych sytuacjach: : 8) traditia symbolica ~ dokonanie przckazu celem wydania rzeczy (delegatio ad dandum). Paul, D.18.1,15.2: Jesh sprzedales mi moja rzecz, aja bylem tego (2 ‘zecz jest moja) nieswiadom, a nastepnie na moje polecenie wydates jq inne} oso- ‘ie, Pomponius nie sqdzil, 2e moje prawo wlasnosei przechodzi, gdyz-nie to bylo moim zamiarem, leez to, aby twoja wlasnosé zostala na niego przeniesiona’” Paulus przedstawia przypadek przekazu, w kt6rym A kupit od B (nie wiedzac o tym) wlasna rzecz, a nastepnie polecil ja wydaé osobie trzecie}, Powstalo zagadnienie, jakie sq skutki takiego polecenia ~ czy wlasnosé wydana przez osobe B praejdzie na osobe trrecia, czy nie. Odpowiedz jest negatywna, edyz A dzialal y blxtlzie sadzae, ze rozporzadza rzecza, ktdrej wlasnosé przyshuguje zbywcy B. Wynika z tego, Ze adyby nie biad, r28cz wydana przez B na polecenie A osobie trzeciej stalaby sig wlasnoscig tego ostatniego, a cala sytuacjg nalezaboby teakto- wwaé tak, jakby osoba trzecia nabyta wlasnosé od A. Pray preekazaniu rzeczy za posrednictwem innych os6b moglo sig 2darzyé, 2e rzecz otrzymala niewlasciwa osoba. W preypadku blednego wydania rzeczy za~ Stospwanie znajdowala zasada ogéina, stwierdzajaca, Ze nikt bladzac nie traci Swoje) rzeczy (nento errans rem swam amidtit), Ulp. D.AL.1.35: lesli_ moj Zarzadca lub opiekun niedojrzatego wyda komus rzecz wlasna jako naleiaca da mnie lub do podopiecznego, nie odstepuje od niego jego wlasnos¢ i zbycie jest hhiewazne, poniewaz nikt biadzae nie traci wiasnosci". Ale stanowisko rzymskich jurystow W te) sprawie nie byto jednoznaczne. Dla pordwnania wypowied: tego ‘samego jurysty zawarta w innym tekScie jest sprzeczna z wezesniej podana Za- sada, Ulp. D.27.10.10.1: ,.Kurator chorego wmnystowo moze wydaé rzecz wasn jako rzecz chorego umyslowo i przeniesic wiasnose: edy zas rzecz choregs. ‘umystowo wyda jako wlasna, nalezy stwierdzié, ze wlasnosé nie przechodzi, poniewaz wydajae nie prowadzit sprawy chorego umyslowo”; by dransitus legalis -zawiqzanie spélki catego majatku (societas omnium bonorum) prowadzito w chwili zawarcia umowy do powstania wspétwlasnosci majat- Kow miedzy wspblnikami bez. potrzeby dalszych czynnosei dopuszczenia do wspolwlasnosci;, ©) przeniesienie wlasnosci dokonane przez nieposiadajacego wlasciciela; d) retentio ususfructus ~ przeniesienie wlasnosci z zatrzymaniem wZytkowania rzeczy, a wige bez wydawania je} nabywey; ©) darowizny i sprzedad na r2ecz koéciolbw i fundacji pie causae, powodowaly przejs- tie wlasnosei bez potrzeby wydania rzeczy (dotyezy okrese pdineun cesarstwa), Pyt. 92 Keyra Rozdzial V, Prawo reeczowe 53 1) traditio clavium ~ wydanie kluczy 2 dala od magazynus 8) tradivio instrumentum ~ wydanie dokumentu zwigzanego z rzecza traktowano jako wydanie samej rzeczy. Pytanie 93. Kiedy mamy do czynienia ze zgodng wola przeniesienia wlasnosei? Zgodina wola przeniesienia wlasnosci oznacza, ze zbywea chee uczyni€ vabywee swlascicielem, anabywea chee, aby rzecz,stala sig jez (animus iransferendi dominii). ‘Wola przeniesienia wlasnosci musialaistnieé nie tylko w momencie zlozenia oSwind- ezenia o zamiarze wydania rzeczy, ale rowniez w momencie przekazania tzeczy. lul D339.5.2.6: A jes ktos dal komus pieniadze, aby zostaly mi przekazane jako daro- ‘wizna, i zanim pienigdze zostaly mi prackazane (darczyiica) zmarl nie staja sig one moja wlasnoscia (w chwili wreczenia odbiorcy)”. Od koniecznosc istnienia animus transferendi dominii dopuszczano jednak wy)aki oparte ta zasadzie: wigce) znaczy rzeczywisty stan prawny niz (bledne o nim) przekonanie (plus enim in re est, quam in existimatione), Wl. D.40.2.4.1: ,Whasciciel wyzwolit niewolnika, choci? sadzit, 2e on jest cudza (wlasnoscia), tym niemnie) jest prawda, Ze Woli wlasciciela niewolnik zostal wyzwolony i dlatego bedzie wolny. A i odwrotnie, jesti Stichus bedzie mystal, Zenive zostak wyzwolony, tym niemniej uzyska wolnosé. Wigce bowiem znaczy rzeczywisty (stan prawny) niz (bledne o nim) prackonanie iw obu przypadkach jest prawda, 2e Stichus 2 woli whasciciela zostat wyzwolony”. 12.20.11: Jest ktos rzecz ‘swoja jako cudza 2apisuje, zapis jest wa2ny: albowiem ma wieksze znaczenie to, co {est naprawde, ni to, co sig mniema”, Paul. D.22.6.9.4 Cy ktos mniemal, ze sprzedawea nie jest wiascicielem rzeczy, wigce} znaczy rzeczywisty stan prawny niz (ledne 0 nim) przekonanie: i dlatego, chociazby sadzil, Ze kupuje od niewlascciela, to jednak jesli (rzecz) zostanie mu wydana przez wiaseiciela, nabywa wiasnose Wyjasnia sig te wyjatkowa sytuacie w nastepujacy sposdb: cheialbym osiagnaé okre- stony skutek prawny, ale wykluczam mozliwosé jego realizacji, poniewaz uwazam, ze nie istnieje pewna przestanka, konieczna do nastapienia skutku prawnego. Ale ww rzeczywistosei owa przestanka zachodzi, a zamierzony skutek nastepuje. Psycho- logicznie odpowieds jest prawidlowa: nie przypisalem mojemu bledowi takiego ‘zmaczenia, abym poniechal dokonania czynnose. Praktycenie poprawnosé jest nie niejsza: nie mozna zaprzeczyé skutecznosei czynnosci, kt6re} dokonalbym takze wowezas, gdybym znal prawde. Zob.kazusy 21, 22,23, tbl. 1. Pytanie 94. wyjas ij pojecie iusta causa traditionis? Justa causa traditionis: Paul, D.A1.13ipr: .Nigdy samo wydanie (rzeczy) nie preenosi wlasnosei, lecz tylko wowezas, gdy poprzedzajq je sprzedaz lub inna -acroak,Krayniek, Paso rytskc, Repeyoia C,H, Beck Pyt. 93-9456 Ces A. Pytania e stusena prayeeynt, ze weledu na Kt nastepuje wydanie r2eezy"; G.2.20: «Tak Wise jet yam tobie sate albo zlto,albo srebro,¢2y to z powodu sprzedtzy,e2y Ulasotteny, c2y c?2 jakieyokolwick innego pawodi, rec? a staje si od razu twoja, Jesll tylko ja eaten J) wlasciciclem”. Rownie? w przypadku powodu, dla ktSrego eon stata wy dans: mol Zachodzé bigd. Jak nalezy ocenié jego-zaczenie (error noua)? Iul, Dall] 36: Zatem Jesh zgadzamy sig co do wydawanego preedmiot, waone jedi przyjmujemy poistawy (wydanis rzeezy), nie dostrzegam (powodu), Tlacseonieskutecene byloby wydanic desl np jestem przekonany, 2s jestem wobec Goble vobowinzany 2 (2apisu) testamentowego do wydania dziatki grant, ty 2as Sadvisa, be jestem ei ja winien ze stypulacji, Takzejesli wydam ei sume pienigdzy Jako darowizne, a ty ja pr2yjmiesz jako pozyczke, ustalilo sig, 2 nie ma praeszkbd an credo wasnose: a ciebie, chociaz rOinimy sig co do preyczyny Wyden y preyiecia”, Dla porownanin nny tekst neguje skutecenosé preejécia whasnosst ‘pvasaulku Bled co do prayezyny wydania rzeezy. Up. D.12.1.18pr: leash wre Cet pienigdze celem darowizny. ty przyimiese je jako pozyezke, Julian pis, 2 nie zachodsi Garowizna:a czy doszlo do pozyezki, zobaczmy. Sze, 2¢ tym bardzie) pieniadze nie zostaly nabyte tytulem pozyeeki preez preyjmujaceB®, jesli w takim. Frvckonani prayjah Diatexo jesli je wydal, chocia? mona go pozwat o zwrot, to Jednak moze poshidyé sie zarzutem podstgpnego dziatani, ud wydal pienigdze odnie 2 wola dajceye” Jesh wy dam pienigdze jako darowizng ~a adbiorea prey}- ‘ej jake pozyeeke, nie dojdzie do praeniesienia wlasnosciz tytulu darowieny, nie Tostanie zawaria townie? pozyezka, W te) sytuocli wydanie pienigdzy prowadzi do ‘Shara tytulu bezpodstawneyo wzbogacenia, blokowane)jednak przez excepto dol shalt rc wealedu mato. Ze darezyica nie postgpuje Konsekwentne, przekazuje daro- Mirko kiedy ta okavae sig meskutsezna, Koreysta 7 mozliwoset odzyskania jj preedmiotu Pytanie 95. Kto még) ruzporzadzié prawem wlasnosci przez wydanie rzeczy (traditioy? Dla skuteeznego przeniesienia wlasnosei wymagano zdolnosei do ezynnosci prawnych: Kobiela ~ w odr6znicniu od niedojrzatego ~ nie potrzebowala auctoritas toris do rbycia res nec mancipi (G. 2.83) Poprzez (radlitio wlasnoSé mogli nabyé zarowno niedojrzaly, ktory ukonezyt s den) lat, jak i kobieta, Jesli przedmiotem wydania byly res mancipi, nabywali ich posiadanie, Na rzece inne) osoby 24 posrednictwem traditio mogli nabyé zarzadea majatku, opiekun, niewoinik, poniewa przez te osoby mozliwe byte nabycie posiadnia (20b, pyt. 48); natomiast niewolnik dzialajqcy na podstawie iussum lub w ramach libera ldministratio peculti oraz zareadca w granicach umocowania mogli przeniesé w ten sposéb wlasnosé na inne osoby. Pyt. 95 -aepsal Krsynineb, Paws rise, RepetyaiaC. esk Rozdelal V. Prawo rs ” Zasada nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet bremi: (Up, 50.17.54) ,Nie miozna przeniesé na drugiego wigee} praw niz ma sig samemu Ulp. DAI.1.20pr..Wydunie (rzeezy) nie moze ani nie powinno preeniesé na nabyw- ce wigce) ni? przyStuguje temu, ktory (rzecz) wydaje. Zatem jesli ktos miat wlasnose grunts, wydajae praenosi wlasnosé; jeslinie byt wlaScicielem, nic nie przenosi na iego, Ktdry otrzymal grunt”. W zacyiowanym iekscie mowa jest o wydaniu gruntu prowadzacym do nabycia wlasnosci. Poniewaz w prawie klasycznym grunt dla przejscia wlasnosci wymagal zachowania formy maneypacj, wynika 2 tego, %e cyto- ‘wany fragment zostal interpolowany przez komisig justyniaiska w ten spios6b, Ze Ww miejsce slowa mancipatio wstawiono traditio. Pytanie 96. Na czym polegato dominium duplex’? W okresie klasycznym w Rzymie pojawito sig zjawisko nieformalnego obrotu rveczami nalezacymi do kategorii res mancipi. Przejscie whasnosei tych rzeczy wy- -magato zachowania formy mancipatio lub in iure cessio, W masowym obrocie ¢zesto rezygnowano z zachowania przewidziane) prawem formy, poprzestajac na nieformalnym wydaniu rzeczy, Nabywea np, niewolnika, ktéremu zostal on wydany, ale nie miata miejsca ani mancypacja, ani in iure cessio, nie stawal sig wlascicielem niewolnika, lecz jedynie posiadaczem na drodze do zasiedzenia. Pozycia posindacza byla jednak slabo chroniona, przystugiwaia mu jedynie ochrona interdyktalna po- zwalajgca utrzymaé sie prey wladaniu rzecza, Diatego interweniowal pretor, wpro- wadzajae dla te} kategorii posiadaczy ochrong wzorowang na ochronie wlasnosci. G.2.40-41; (..) Leez potem wlasnosé ulegla podzialowi tak, 2e jeden moze byé wlascicielem wedlug prawa Kwiryt6w, drugi - mieé (rzecz) w majatku, Bo jezeli rzeczy, ktéra podlega mancypacji, ani tobie nie mancypuje, ani nie odstapig przed preto- rem, lecz tylko ja (tobie) wydam, rzecz ta staje sig wprawdzie przynalezna do twojego majatku, ale wedhug prawa Kwiryt6w pozostanie moja rzecza poty, pOki ty je nie nnabedziesz przez. zasiedzenie na podstawie posiadania”. Pytanie 97. Co rozumiano przez pierwotne sposoby nabycia wlasnose Byly to sposoby nabyeia oparte na naruralis ratio, ezyli odwolujace sig do zasad prawa narodéw (ius gentium), Wszystkie W swe) argumentacji odwolywaly sie do momentu, w klérym rzecz, z rénych powodow, nie byla lub przestala byé ezyjas wlasnoscia. Paradygmatem bylo wige zawlaszczenie rzeczy niczyje) jako podstawa nabywania wlasnosei pracz tego, Kto pierwszy obj! rzecz-w posiadanie. apa, Kymin, Promo ryiskc,Repetyoria C,H, Hock Py. 96-9738 C2ehé A, Pytania egzaminacyine Pytanie 98. Jakie byly przeslanki nabycia wlasnosei przez zawlaszezeme (oceupatioy? Prez zawtaszezenie rozumiano nabycie wlasnosei przez objecie w posiadanie rzeczy niczyje). Do kategorii r2eczy niczyich zaliczano: 1) dziko ayjace awierzeta. G.2.66: .(..) tece takze te, ktére uzyskujemy przez zawlaszczenie, dlatego 2e przediem byty (one) niczyje, a take jest to wszystko, o lowi sie na iadzie, w morzach i przestworze nieba”. Dziko zyjace zwierzeta naleéq do rzeczy niczyich ze wzgledu nao, 2 sq niewyodrebnionymi czeSciami przyrody, ich pochwycenie oznacza wprowadzenie ich do obrotu, staja sie wee- dy rzeczami w rozumieniu prawa. Jednakze utrata posiadania dzikiego 2wie- rgcia, tak 2e odzyskuje ono swoja naturalna swobode, prowadzi do utraty wlasnosci (G.2.67), Osobny problem stanowiq zwierzela wykorzystywane przez czlowieka, ale zachowujace ,dzikosé swe) natury”; chociaz oswojone, \w kazdej chwili moga wrécié do stanu naturaine} swobody. G.2.68: ,Co do tych za$ stworze, kt6re z nawyku oddalaja sig i powracaja, jak golgbie i pszczoly, takoz jelenie, ktére zwykly odchodzié w lasy i powracaé, mamy przekazanq taka regule, Ze jesliby utracily sklonnosé do powrotu, te? praestaja byé nasze i staja sig wlasnoscia zawlaszezajacych”. Problem nabycia posiadania (zob. pyt. 121-122) zabrane wrogom. Gai, D.4I.1.5.7 =G.2.69: ,Takze i to, co zabiera sig od \wrogow, staje sig nasze ze wagiedu na praeslanki naturalne”. 3) res derelictae ~ rzeczy poraucone przez wlascicicli 2 zamiarem wyzbycia sig ‘wlasnoéct. W obecnyt stanie Zréde! rzymskie poglady na nabywanie wlasnosci ravezy porzuconych nie daja sig jednoznacznie odtworzyé, Prokulianie uwazali, 2e dotychezasowa wlasnosé gasnie dopiero w chwili objgeia w posiadanie rze- ‘czy porzucone} przez inna osobe, Sabinianie natomiast, ze gaSnie juz w momencie porzucenia, Ulp. D.47.2.43.5: ,Co wlasciciel porzucit, w adniesieniu do tego nie popetnia sig kradziezy, chociazbym dzialal z zamiarem skradzenia: nie dokonuje sig bowiem kradziezy oczywikcie dlatego, jak uwazali Sabinus i Ka- sjusz, 2e edy rzecz porzucamy, natychmiast praestaje byé nasza (wlasnoscia)” Paul. D.41.7.2.1: ,Lece Proculus (uwazal), ze rzecz nie przestaje byé wlasno- Scia (tego, ktbry ja porzucit), dopoki KtoS inny nie wezmie je) w posiadanie”.Je- 4 Slinie bylo wiadomo, kto porzucitrzecz, prawdopodobnie nabycie je} wasnosci wymagalo zasiedzenia. Dokonujacy zasiedzenia mial wwezas tytut do zasie~ dzenia pro derelicto, Paul. D.41.7.4; To, co uwazane jest 7a porzucone i my je za takie uwazamy, mozemy zasiedzieé choébysmy nie wiedzieli, Kto 12eCz porzucit”, Jezeli obejmujacy w posiadanie blednie sadzit, ze rzecz zostala porzu- ‘ona, nabycie wlasnosei bylo wykluczone. Iul, D.41.7.6: ,Nikt nie moze zasie~ ied z powolaniem sig na porzucenie rzeczy (przez wlasciciela), jesli blednie uvvazal ja za porzucona””. Ktos, kto znalazt na plazy towary wyraucone ze statkt wmorze dla ratowania tegoz statku, nie mogt ich zasiedzieé. Wprawdzie zostaly wine, Pram crynkie, Repeytria CH Bask Pyt. 98 Kasprak, Rozdzial V. Prawo rzeccowe 9 dobrowolnie wyreucone, ale bee zamia ale bez zamiaru wyzbycia sig wlasnoti, Nie byly to ‘wige rzeczy porzucone. Por, (D.41,7.7). : a Zob. kacusy 33, 34 Pytanie 99. Czy moina bylo nabyé wlasnosé znalezionego skarbu (thesaurus)? Sharp to bide warosciowyeh rzeezy,ktre tak dlugo pozostavaly W ukiu, de posaakivanie ich wlaecela bya niemodlive Ino berclone. Dison Rosen Penne ich cryin se do ecery porary viene dose de abe issnose la innych ost nic prrwotny was! hb uo puedes os Shar kr Ko znazt mise do nego naegeym, bk Taian teal naturale tusnose, przyznal temo, koma. To samo utanowsh el ae in eypaskow w micjscu Sgt ib otoczonym czcia Jesh zasw migserelcnne do: Pees _ oa dokonania prac w tym celu, lecz przypadkowo znalazl, przy- anal polo wlaccelows grmu.(-)" Tiyph, Dal Le sGdy mien kany w séytkowanie zoel (sat) w migjcunaletacym do jad wheel, cy ray nalezy do (whaciciel niewolniha? A esl na eueym ee) ry mess — (wlasciciela), 7 jednak dla uzytkownika? Nalezy zbadaé, czy zostato 10 uzy- sfanez pracy niewolnk, Wyobradmy sob, ela kopite rn, tnt bel towns, Co zal lc poestavione we eputeznyn mi tc czyniae, ajedynie praechodzac, bedrie waanoscia pana (ewolnie) Sadas Serge skarbu praca niewolika, ani ten 2 feo wzgledu kopelsrum, lecd 2 anceg bo pod pace a co itego data fortuna. Podobne jest amy na giclee Sze, bei mol zatr-ymat exe preypaajac Wlaccklow grok dns Breypadni temu, do kogonalezy wlanost nigwolna® reblem roxeooeny oes Typhoninusa sprowadeal sig do pytaia,ezy zalerienieskarbu przer nicecintg rn zakwalifikowaé jako pozytek plynacy z,jego pracy i ym samym prayznaé pra wo do nieg wzytkownikow (2ob yt. 100, Tiyphoninus ospowiedsial ere ns Sexism uaa te kar zalziony rvezmewolnka jot w pac wine wiasciciela niewolnika, w potowie zag whagciciela ‘gruntu, a 2b acu 24, Pytanie 100. Kto nabywal wlasnos¢ pozytkow (fructus)? sna tytki to resctywzyskane w drodze normale) gospodareze}cksploata ins) eczy (aw. 2eezy maieryse). Rzeceam sanodzcivimi sage wo ode elon oe rzeczy macierzyte. Wied jako ravcry nowe, wezesnejicktnienes a aeicer ctwieraja problem, kto nabywa ich wlasnosé. Prawdopodobnie wezesniejsza zasady Iabyeia wlasnosc pozytkow byl zasada io sie, ten Biers” por ena Kacprooh Kreynonet, Prawo revise, Repeyore CH, Beck Pyt. 99-4100seic A, Pptania exzaminacyne oo Coe APs a poy nicelenie ol ws soba, ira swoim wsikiem straniem wytworzyapodyt ico was es Gr 22 LZ ub maz pobre OAS 22 noe BEY NE ayo eh edn, Ke wyewory8 40K Fone ee (ye czasow Tulane ta zasa Zostaazastapion za, ag il o wiascicielowi i tym, ktorzy_ naka or gtanose poh pezypade sans ree we Zaad aga rag > Seah Por Maa) uzytkownik i dzirzawebw (iach percep) FE ae Ryazan 28 loco domin- I, D.22.1.25: Kto wie, Ze grunt m= Ton yagi podyiky kre zebral bez wiedry tab whrew (vol) we wep skye w aks et maps chem leu aang pas (0) en os sob obs ponies er Py cowie sro incl a el LP ak Uru comumpi 12135) Tema Ko a riadomie posiadal cudzy grunt, nie jest prayznane ta samo. Tak wige zmusza si BO Sec ade enc take podyikow, chocazby zosaly ziyte™ Tak2e V2%- io el M7 ee pertuat zy aya wisn A tee erodes, awa pay jet rzez uzytkownika (perceptio) Kon hips a a pinnae (te) Pas D413 Uo alkabcy. motos sy tyinajce = pe oye sa bye ve wa gy Hos MP nal do wie ar PORN rane I lv sri, chon sina zt verano olrwek alba winogron. Leer prada jet Jak po- nl een 2 cn) oscil et ke presen Saeco poo wa si wasoset hob. 2 Go dnc cla ataceow db) Wes ales 3 WOWETS BOY Pytanie 101. Jakie reyuly rzqiaa nabyciem wlasnasch r7eezy polaczonysh accession? sk Krcemnck, Pawo ryan RepotyininC H Beck Pyt 101 Kc a Rozdzial V. Prawo rzeczowe 6 moglo nastreczaé trudnosei w przypadku polgczenia ruchomosci 2 ruchomoscia (por. pkt b). Rozrézniano trey sytuacje polaczenia prowadzace do zmian w stosunkach ‘wlasnosciowych: 8) polaczenie nieruchomosci popret oderwisko i przymulisko (avulsio, alluvio), 2b. G.2.10-12; DAL 171-6. b) polaczenie rzeczy ruchomych. Pray polgczeniu ruchomosei z ruchomoseia za rzecz glowna uznawano ten skladnik nowo powstale} calosei, ktory decydowat © iego istocie (tozsamosci). No przyktad napis na pergaminie, choéby ztot¥mi lite- rami, dzieli los pergaminu, ale matunck ma desce przypada malarzowiy a nie wlascicielowi deski; ob. Gai. D.41.1.9.1-2; Paul, D.4l.1.26pr:: A jedi z moich desek zrobilbys statek, bedzic on two), pdy2 cedr nie pozostaje (w stanie materi), podobnie jak welna utkana w tkaning, lecz ced albo welna zostaly przeksztalcone sw szecry. Proculus wskazuje, Ze postugujemy si¢ tym prawem, ktore akceptowal rownie? Serwius? i Labeon: w tych (raeczach), ktore zachowuja te sama isto, je- Sli CoS bedzie dodane, ustepue catosci, np. stopa lub reka dotaczona do posastt, podstawa lub ucho do kiclicha, piedestal do 16zka, deska do statku, spoiwo do budynku: w calosei sq bowiem tego, ktdrego (wlasnoseia) byly wezesniej (te r2eczy, do ktdrych dotaczono)", polaczenie ruchomosei 7 nieruchomoscia; regula ox6lna praybiera w tym przypadku postaé superficies solo cedit. Grunt byl zawsze rzecza glowng Ww stosunku do polaczonych z nim rzec7y ruchomych, chocby wybudowana willa wielokrot- nie preewyaszata wartoseia grunt, na ktOrym ja postawiono. G.2.73: ,Dale}, 0 co zostato wybudowane przez kogos na naszym gruncic, chociad tamien budowal (Wo) wlasnym nakladem, staje sig nasze na podstawie prawa naturalnego, c0 jest bowiem na powierzchni (gruntu), idzie w Sladza gruntem”. Do polaezenia prowa- zi zasianie i zasadzenie roslin, G.2.74-75: A tym bardziej zachodzi to i co do roitiny, kina by ktos pasadzit na naszym gruncie, byleby tylko uchwyeila przedtem ziemig korzeniami, To samo drieje si tex 2 ziarnem, kidre by zostalo postame przez kogos na naszym gruncie”; 20b. te D-4l.1.7.13-Dpr, Pytanie 102. Jakie konsckweneje dia stosuekéw wlasnoseiowyeh mialo prze- tworzente (specificatioy? Przeksztalcanie surowc6w i materialow w produkty finalne jest powszechnym dawiskiem zycia gospodarczego, W typowe] sytuacji przetwérca byl wlascicielem pr7etwarzanego surowea. Jednakze weale nie do radkich nalezaly sytuacie, kiedy wytwérca nie by! whascicielem przetwarzanego materialu. Przetworzenia doko- nywal na zlecenie wlasciciela lub bez jego wolt i wiedzy. Wytworzenie nowej rzeezy zcudzego materialy prowadzito do pytania, kto jest wlascicielem nowe) rzeczy. ‘WiasnoSt gsinie, ady rzecz zostanie zniszezona, Wiele przypadkow przetworzenia polegalo na przeks7talceniu materialu w takim stopniu, Ze mozna byto uznaé wo za zniszezony, Musialo to w konsekwenc|i prowadzié do uznania, Ze prawo Wlasnosei ae Kecpninh, Pawo rye, Repay Wa tek Pyt. 102e Ceeée A, Pytania eyzaminacyine ‘materia paso. Kt zatemnabywa wlasnosénowo powsae) 2eezy7 Cay est ona iezyja i podiega zawlaszczeni? Czy powinno sig chronié prawo wlasciciela ma- a oalne de jem preypada wlasnos® nowo wytworzone) tzeczy? Cai, Did 1.7.7: .Gdy kios wytworzyt z eudzego materia jakis przedmiot we wlasnym Inaleni, Neswa i Prokulus uwazaja, Ze jego Wlascicielem jest ten, kio 20 wyprodu- Lowal, poniewaz lo, co zostalo wylworzone, przedtem byto niczyje. Sabinus i Ka- sus, klerujge sig bardziej wzgledami natury, sadza, Ze wlaéciciel materialu winien bye townie? wlascicielem tego, £0 tego maleriatu wytworzono, poniewaz bez ma- arialu niveego wytworzyé nie mozna, (..) Istnieje townie? 2danie, posrednie, Shisznie utraymujaeyeh, 2 jezeli nowy przedmiot mozna przywrocié do stanu snateriatu (wyjSeiowego) (si species ad materiam reverti possi?) bardzie| trafne jest qo. co sadzilt Sabinus i Kasjusz. Jesli nie mozna praywrocit, bardzie} trafne jest to, co sadzili Nerwa i Prokulus, (..)” (dum. W. Rozwadowski). Zob. tez 6.2.79. W tym kregu zapadnieh pozostaje rownie2 problem nabycia Wlasnosci pienigdzy. IavD-463-78: -Jesli wyplacono cudze pienigdze bez wiedzy lub whrew woli “wluseicicla, porostaia tego, ezyje byly:jesli zostang zmieszane (z innymi pieniedz- Ini), staja sig tego, Kary przyjal. Tak jest napisane w ksiggach Gaiusa, i dlatego Skarga 2 tylulo kradziezy przyshugule przeciwko temv, Ktory dat (cudzé pie~ nigdze)”. Pytanie 103. W jaki spossh wlasciciel rozliczal sig 2 przetwérca? W przypadku polaczenia rzeczy ten, Ktory uzyskal korzysé, byl zobowiazany nde ean, Ktry ura wloanoss na sek polaezena. G2.76—78: Lee Jeslibysmy domagali sig od niego (wydania) grantu lub budynku, a nie cheieliby- my pokryé jeeo wydatk6w poczynionych na budynek albo roasada, albo zasiew, bedzte mol nas odeprzec zarzutem dziatania podstepnego, byleby tylko by! posiadaczem w dobre) wierze. Na te} same} podstawie przyjelo, Ze 10, co by ktos napisal tia moich papitusach albo pergaminach, choéby Iiterami ze zlota, jest moje, litery bowen ida w slad za papirusami albo pergaminami. Tak wige jeslibym ja domagat sie tych zwoldw (papirasowych) albo pergamin6w, a nie awracal kosztu napise- hia, bede mot by¢ oddalony przez (wzgted na) zaraut dzialania podstepnego. Lecz jesliby kios na moje} desce namalowal, na przyklad obra, przvimuje si rozwinza- vie proeciwne, powiada sig bowiem, Ze to racze} deska idzie w sad 2a malo- widlem. (1) ‘Regula, 2e przetworzenie prowadzi do nabycia wlasnosei preez prastwéreg, swadzi do wzyskania korzysei majatkowe) przez niego kosztem majatku wlasciciela przetworzonego maleriatu, Przetworca byl zobowigzany zwrécié wartosé wzyskane- fo przysporzenia na podstawie bezpadstawnege webogacenia, Krcpnineh, Pawo rye: Repetyoia CH Beck Prt. 103, Kop Rozdzial V. Prawo reeczowe 6 Pytanie 104. Czym byto zasiedzenie? Saka byla jego funkeja? Modest. D.41.3.3: ,Zasiedzenie jest to nabycie wlasnosci na skutek ciaglose’ posiadania przez czas okseslony prawem”. Reg Uip.19.8: ,Zasiedzenie jest nabyciem prawa wlasnosci przez ciaglost posiadania rocznego lub dwuletniego: rzeczy' rucho- thych rocznego, nieruchomosei dwuletniego”. Celem wprowadzenia instytuji zasiedzenia byto Zayewnienie pewnosei praw podmiotowych i bezpieczeistwa obrotu. In- stylueja fa sprawia, e po pewnyraczasie znika t2nica migdzy rzeczywistymsianem prawnym a jego przejawem w postaci wladania rzecza. Posiadanie bedgce istotnym Skladnikiem uprawnien wlasciciela na zewnalrz wskazuje komu przystuswje prawo do r20c7y; G.2.44: ,Prayjgto takie rozwigzanie chyba po to, 2eby prawa wlasnosci 12ec2y nie pozostawaly zbytdlugo w niepewnose, skoro wlascicielowi wystareza do odszikania jego rzeczy przeciag roku lub dwalecia,jaki to czas zostal przyznany po- siadatz0wi do zasiedzenia”. Zob. takée Cic., pro Caec. 26,74; Nerat. D.AI.10.5. Pytanie 105, Jakic byly przestanki zasiedzenia? Nabycie wlasnosci nastepowalo, gdy lacznie zostaly spetnione nastepujace prze- sani: 1) res habilis ~ rzecz nadawala sig do zasiedzenia, tzn, nie byla wyjeta 2 obrotu, nie zostala zabrana pr2emoca lub skradziona. G.2.49: To zatem, co sig mowi pospo- licie, 2e zasiedzenie rzeczy skradzionych i wrietych w posiadanie przemoca jest zabronione przez ustawe XII tablic, nie dotyczy tego, ze sim ziedzie} albo ten, Kto posiada dzigki przemocy, nie moze nabyé (raeczy) przez zasiedzenie (jemu wiem zasiedzenie nie preysluguje z innego powodu, dlatego mianowicie, Ze jest w zlej wierze), ale (tego) Ze nikt inny, chogby kupit rzecz od niego w dobre} wierze, nie ma prawa do (je)) zasiedzenia”; 2) titulus ~ istnias stuszny i prawdziwy tytul nabycia rzeczy, np. dlatego, ze posiadacz rzecz kupit (pro emprore), wwiata sig 2a spadkobierce (pro herede), zmalazt rzecz niczyja (pro derelicto) itp.: 3) bona fides ~ ptzekonanie, ze posiadanie rzeczy nie narusza niczyich upravnied; Ady by bene, musilo bye usprawiedlivione w momencierozpocrgea posi 4) possessio civilis ~ dokonujacy zasiedzenia musiat byé posiadaczem r2ee7y suo ‘amine, ego winani zea blo nlprzerwane prez czas potrabny do ase- 3) tempus ~ uplyw wymaganego terminu; dla prawa klasycznego rok dla ruchomo- Sci, dwa dla nieruchomosei, bez mozliwosei doliezenia sobie czasu posiadania poprzednika; dla prawa justyniaiskiego ruchomosci trzy lata, nieruchomosci dziesigé lat lub dwadzieScia, jesli wlasciciel i posiadacz mieszkali w roznych pro- wincjach; mozna bylo doli¢z¥é czas posiadania poprzednika, Kocprsk, Kreck, Pawo reek, Reregoin CH, ck Pyt, 104-105,ot Cogsé A, Pytania egzaminacyjne Pytanie 106, Wymies Srodii prosesowej ochrony prawa wlasnosci 1) rei vindicatio; actio ad exhibendum oraz interdictum quem fundum ~ skxeyly do dochodzenia rzeczy od aktualnego posiadacza; 2) aetio negatoria ~ inne niz pozbawienie posiadania naruszenie korzystania z prawa wlasnoseis 3) avtio Publiciana oraz exceptio iusti domini, exceptio rei vendite ac tradite ~ do ‘ochrony posiadacza na drodze do zasiedzenia (wlasciciel bonitarny); 4) inne, najezescie) regulujace problematyke korzystania z sasiadujacych nicrucho- mosei, stad nazwa ,prawo sasiedzkie’ ‘cautio damn infecti - zabezpieczenic przed szkoda grozaea z sasiedniej nic~ ruchomosei (zob. pyt. 118); inwerdictum quod vi aut clam ~ zakaz ezynienia ezegos na cudzym gruncie silq lub potajemnie (ob. pyt. 119), actio aquae pluviae arcendae ~ skarga 0 preywrocenie naturalnego splywu wody; ‘operis novi nuntiatio ~ sprzeciw przcciwko budowli lub stanowi rzeczy ist hiejacemu na sasiednie) nieruchomosei uezynionemu whrew ciazacemu na wlaseicielu nieruchomosei obowigzkowi, wynikajgcemu z ustawy lub ezyn= nnosei prawnej, Pytanie 107. W jaki spossb spierano sie o wlasnosé w ezasach przedklasycznych? Weresniejsze formy sporu 0 wladanie r2eez4 to: legis actio sacramento in rem, w procesie legisakeyjnym spér wiedli dwaj preten- denci do wlasnosci. Opicrala sig zatem na windykacj i Kontrawindykacji. Bieg postepowania zob. G.4.16; = postepowanie per sponsionem; celem uniknigcia ryzyka utraty sacramentum oraz tmozliwienia sport z posiadaczem nicuznajacym sig za wlasciciela spr prows~ dzono na podstawie weajemnych stypulac)i uczestnikéw sporu zawartych pod ‘warunkiem, Ze jezeli sie okaze, 2 r2ecz jest wlasnoscig przeciwnika, to zostanie ‘aplacona pewna (na og61 drobna) suma Kary umowne}, Wéwezas postepowanie toczylo sig na podstawic legis actio per iudicis postulationem. Pytar W okresie procest formutkoweyo do ochrony wlascicicla sludyla formula petitoria, ktora bremiata: ,Jesli sig okaze, Ze rzecz,o ktdra toczy sig spor, jest A.A., i rzecz ta na podstawie twojego wezwania nie zostanie zwrdcona A.A. przez N.N., ile ta reece bedzie warta, tyle sedzio zasad? od N.N. na rzecz A.A.; jesli sig nie okaze — uwolhij” 108. Jak byla zbudowana formula petitoria? Pyt. 106-108 -Kacpraot rcommeh, Pawo rym Reetytria CH. Beck Rozizial V. Prawo rzeccowe 6s A.A. = Aulus Agerius blankietowa nazwa powoda we wzorach formulek proceso~ ‘wyeh (dzialajqcego w sprawie), N.N. = Numerius Negidius blankictowa nazwa pozwanego we wzorach formulck procesowych (zapracezajacy w sprawie). Pytani Legitymacja biema odpowiada na pytanie, kto w dane) sprawie moze byé pozwa- nym. Skatge rei vindicatio pow6d uznajacy sie za wlasciciela wnosit przeciwko: = possessor pro suo, e2yli posiadaczowi rzeczy sporne} w chwili lis contestatio (uowierdzenia sporu); w prawie justyniariskim w ehwili iudicatio, ezyli prowadzenia sporu przed sadem. Nalezy 2wrécié uwage na kwalifikacje posiadania pro wo, co wykluczato legitymacjg procesowa tych, ktOrzy rzecza wladali w eudzym imieniu, Ulp. D.6.1.9: ,.) nastepnie powiadal (Pegasus) od tego, wktOrego rzecz zostala zdeponowana lub ktoremu zostala w2yezona lub wynajeta, lub ten, Kt6re- mu celem zachowania (przedmiotu) zapisu lub posagu c2y tez ktory jest w posia daniu z tytutu zabezpieczenia praw dziecka poczetego, lub z tytulu nieudziclone- ‘20 zabezpicczenia przed grozaca szkoda, poniewa2 ci wszyscy nie posiadaja, nie mozna od nich (rzeczy) windykowaé. Uwazam jednak, ze mozna Zadaé od vwszystkich tych, ktorzy wladajg (rzecza) i maja modliwose jej 2wrotu”. Ostatni zdanie zostalo do tekstu dodane przez komisje Justyniana celem rozszerzenia bere} legitymagji w sporze o wlasno8 na wszystkich detentoréw [puto autem ‘ab omnibus qui tenent et habet restituendi facultatem peti posse (Iust.)}. Gai D.44.2.17: , lesli prowadzilem sprawg 0 moja rzecz praeciwko tobie, ty 2a8 70- stale§ uwolniony 2 tego powodu, ze wlowodniles, 2e bez podstepu przestales byé posiadaczem, nastepnie zndw zaczales posiadaé, a ja (zndw) 2azadatem od ciebie reeezy: zarzut powagi rzeczy osadzone} nie bedzie mi szkodzil"; ~ possessor fictus,ezyli posiadaczowi fikcyjnemu. Do tej kategorii zaliczali sig ci, Ktérzy celowo pozbyli sig rzeczy, aby uniknaé procesu (gui dolo destit possidere) oraz ci, ktOrzy wdali sig w spér nie bedac posiadaczami rzeczy, by zaslonié inna ‘osobe, ktéra w tym ezasie mogla dokonaé zasiedzenia, Paul. D.6.1,7: ,.Pomimo ze zostal zasadzony ten, kt6ry weal sie w spdr 0 wlasnoS6 gruntu, stusznie mozna 7adaé (wydania gruntu) od posiadacza, jak powiadal Pedius": Zoh, kacusy 25, 26 109. Komu przystugiwala bierna legitymacja w sparze o wlasnosé? Pytanie WO. Czemu stuzyla klauzula arbitraria? W procesie formutkowym obowiazywala zasada coudemnatio pecuniaria, tzn. ‘wyrok mogl opiewaé wylacznic na okreslong kwote pienigdzy; nie prevwidywano wykonania wyrokut w naturze. W sporze o 2wrot rzeczy prowadzonym przez wlasci- Pyt. 109-110 pau, Kroyer rey, Repeyora CH, Beck66 CegSé A. Pytania egzaminacyjne cicla skutkowato to w istocie niemoaliwoscig odzyskania reeczy, a jedynie uzyska- sem je pienigdne) rownoweartosci, Ten rezim probowano lagodzié poprzez.clausula aaariaiela, W anomencie, gdy sedzia byl juz przekonany 0 raeji powoda, zwracal sig ddo porwanego o dobrowolng restytuciy ruecry. Jeli taka restytucja nastapita, miat prawo wydae wyrok uwalniajacy. Jsli pozwany nie zastosowal sig do wezwania se- Usiego, nastgpowalo zasadzenie go na quanti ea res ert, c7yli sume pienigdzy odpo- ‘wiadiauca wartosei, aka mialaby rzecz.windykowana w chiwili wydania wyroku. Po~ wwod stwierdzat w skladane) przysigdze(iusiturandum in Kter),jaka wartose rzecz dla nicgo posiadata, Pytanie IIL. Czego mogl domagaé sig wlaseitel od pozwanego opréex.wsdania reecry? Powod dochodait zwrots rzecry oraz podytk6w, jakie rzecz prayniosla fructis). Obowiazek zwrot pozytk6w inacze) ksztaltowat sic, gdy posiadacz byt w dobre} wierze, a inacze), gdy byt w zlej wierze. Posiadacz.w dobre) wierze — zgoxinic 2 re~ tulami nabycia Wlasnosei pozytkGw —stawat sig ich wlaseicielem z chwila oddzicle- hia od reezy macierzyste, stad skarga wlaseiciela nie mogla dotyezyé tych poy ow. Dopiero od moment litis contestatio, od kiedy to posiadact powinien by! sig licayé 2 obowiazkiem zwrotu rzeczy, nie nabywal ich wlasnosci i podlegaly one “awratowi wraz z rzecza macierzyst. Posiadacz w zlej wietze mial obowiazek 2wrécié wezelkie pozytki uzyskane zrzeezy, gdyé 220dnie 2 regutami nabycia wlasnosei porytkow nie stawal sig ich ‘wlasciciclem, lecz oddzielenie od rzeczy macierzyste} powodowato nabycie wlasno~ Kei przez wlaiciiela rzeczy macierzyste, czyli powoda wnoszacego rei vindicatio Powinien wige zwrdcié rownied wartos pozyikbw skorsumowanych, poniewa sta owily one jogo Wabogacenic. W prawie justyniafiskim zwracaltakze wartoSé pozyt- ow, ktGrych nie zebral 2 wlasnej winy. Pytanie II2, Jakie roszezenia mégl posiadaez preeciwstavié Zadaniu powoda? Korzystajae 2 rzeczy posiadacr. ezgsto ponosit wydatki shuzace je utrzymaniu, konserwaci, usprawnienit itp. Wydatki te nazywamy nakladami (impensae). W ro2- liezeniu z wiaseicielem powinny byé one uwzglednione, aby interes posiadacza nie dounat nadmiemego uszezerbku. Z drugiej strony, nie wszystkie naklady sq w tym Samym stopniu usprawiedliwione i przynosza koraySt wiascicielawt. Powstaje wige pytanie, e2y i w jakim zakresie wlaSciciel powinien 2wrdeié posiadaczowi naklady, Fiore ten ponids! na rzecz. Odpowied? nie jest jednoznaczna j uzalezniona od kwali- fikacii posindania oraz codzajow poniesionych nakladow. Pye At acre. Kroynwet, Provo rymsbie, Repeytoria CH. Beck Rozdsial V, Prawo reeczowe 6 Preykiad: Jeti posialace nienichomossi zabudowanej budykiom wyremontowal 6 budynek,peystoowal go | wyposay aby gl pln hari a oraz da preys Cia gol zansatowalelementy Losalownegoureqdzenia wnez, to poniesione prec poia- daca nak modna aliceyé do rOznych keg 8} akdady konieczne(necessariae) to naklndy w nascytn paykiadieponiesone wa wzy- ia sng nic w tei ane hn, women io iment ips b) naktady hstecene (utes) to nakady, ide 9 wigzane z preystosowaniembudynku do toe) i mayne i : €) takdadyzbykowe (oolypnuaria) to nak na orden rece, awiehraiee jb wae Tosa nie fytecoose-w matey payadzietokontoven leet deka et, Posiadace w dobrej wierze mia prawo #adaé zwrotu wartseinakladow koniece- rye i yteemych, Pasiadacz w le} wierze mg! 29dae jesynie zwrots nakladOw koniecenych Zar6wno jeden, aki drugi mili ius tllendi, cyl prawozabrania nakladéw zbyt- kowych, oie dawaly sig one odlgezye od r2cezy bez jel zniszozena lub uszkodzenta Posiadacz domagat sig uwzgleinienia swejego roszczenia tytulu poniesionych nakladéw, podnoszacexceprio doll, Mogl wstreyinxé siz wydaniem rasczy do ezasu zaoferowania niu pr2ee wiaScicela zwrotu wartosci naklad6w, Cogsto poniesione nakiady znajdowaly pokrycie w pobranych pozytkach, wowczas sedaia mot Kom- pensowaeroszcrenia stron 2 yeh iytstow Frytanie 12. W jokl eposib rorwiqeywano problem indefensio w sporze owlasnose? W procesie formulkowym mogta sig darzyé sytuacja, w ktoe) pozwany nie wat sig w spor. W procesie windykacyjnyim abowiazywala zasada, wedlug ki6re) nikogo nie zmusza sie do obrony wlasne)rzeczy. Wowczas przekazywano posiadanie r2ecZy powodowi i spor sig koficzyt. Problem powstawal, dy rzeczy nie bylo in iure i nie bylo wiadomo, ezy jest w posiadaniu pozwanego. W takiej sytuacji pow6d wnosil actio ad exhibendum (skarga 0 okazanic), Jesh spot dotyexyt rzeczy euchome}, Byla to skarga in personam, pray ki6rym to rodzaju skatg preclamywano niechgé pozwanego do wdania sig w sp6r, grodac mu dopuszezeniem powoda do natychmiastowe} cezekucji majatkowe}- Gdy przedmiotem sporu by! grunt, postugiwano sig w tym celu interdyktem quem funda. Pytanie 114. Kiedy stosowana actis negatoria? Czesto bywa tak, 2e Ktos narusza cudze prawo wlasnosci nie pozbawiaiae ‘wlasciciela posiadania rzeczy. Naruszyciel moze twierdzié, 2e na rzeczy prayshug- {Je mu ograniczone prawo rzerzowe bub odzialywaé na reece w spossb utrudniajacy Kacgraa,Krztninek Pawo rynsie, Repetto CH. Beck Pyt, 1-116os Cse8e A, Pyiania egeaminacyjne orzystanie z prawa wlasnosi, Wowezas posiadajey Whasscil wystepuje prze- korzyatanis 7 Prone tascrd, i przytuguje Je) opraniczone prawo reecaowe na aan oa a (aus prod lub susfructs) ib Kors urudnia Wykonywanie prawa Feeney any, jel bezprawnie narusatprawo wlasnasi, zostawal zasqdzo- wasn gin ouaecbych prove waseiicla Korey (quant eaves er), Formula WaiatssOwnicd causa arburaria, dae mo2liwese preywrdcenia stan Po- zedge rz ral ntepujacy eorklad eiedaru dowodu: powéd powinien byt wyka- zac oboe ici lasnosel fat jeg narusenia a pozwanyithienie ewentualnego prawa do naruszenia cuz) swhasnose : Trae Sytaeja xiialywania utruhiajacego lub zaklbexjgcego korzystanie nic enon der nsienie) by Immissiones, cet wszelkieg rodzaj halos, Zap aaa tn wlgoe itp, Zasadnico kaady wlasciciel powinien Korzstaé ze swo- Ae Rete el w tak sposbb, aby nie wysaply niekorzystne oddealywania na Fe er toripele Llp, Disa. 85:,-Kazdorn dozwala sig tle ezyniéna swoim, Ovni oie eae (nso ates core quote it male aoe a Takis oddzilywanie wymagalo upravmnienin wynkajaceso 2 ustano- aoe ermiiedni) sdebnosel,w proceiwayin razie wlaciictnicruchotosei aa eee acti newatorta dae eapreesania daalah vlgdiwyeh dla nego Zob, kazus 27 Pytanie IIS. Komu preystugiwala actio Publiciana? Skarga ta preyslugiwata posiadaczowi ad usucapionem, ezyli bedacemu nia dro- ddze do zasiedzenia. W takiejsytuacyi znajdowali sig nabywey res mac, ktOrzy na bylije w sposbb nieformainy. Brak zachowania formy praewidziane) przez prawo lok wal preeiseie wlasnosci, a rownoczesnie whadanic rzeczami praez te osoby bylo tuanane 2a sluszne i uzasadnione, Mogly sig one powolaé na stuszny tytul nabycia, Vioryi byla umowa spredazy i zaplacenie umdwionej ceny. Posiadanie rzeczy byto Wvprawdzie chronione, ale ta ochrons nie dawala pelne} gwaraneji odzyskania po- Giitania w kazdyeh okolicenosciach, Dlatego pojawila sig potrzeba wzmocnienia Sehrony posiadaery ad usucapionem, Naprzeciw tej potrzebie wyszed! pretor, wpro- dizajge do edyktu zapowieté udzielenia skargi 2 fikeyjnym zatozeniem, e termin Zasiedzenia ju? uplynah, proponujae Formlke, w brzmieniu: Jes grunt, 0 Ktory t ay sig spor Aulus Agetius Kupit i ten zostal mu wydany i edyby posiadat praez dwa fata, wtedy ten grunt stalby si exo wedlug prawa KwirytOw, a grum wen nie zostanie ‘rurbcony na podstawie wojego wezwania (...". Wiadanie rzecza przez nieformst: rrexo nabyweg naizwano wlasnoseig bonitarna, poniewaic nabywea mialrzecz W swO- iim majatku (an bonis habere) Arson Powe rms, Repetytoia CH Beck Pyt ms cy Pytanie 116, Jakie skutki pociqgato za soba udziclenie ochrony nieformatnemu nabywey? Prowadzilo to przejiciowo do sytuagji, w kt6rej jedna osoba pozostawala wlaseci- lem kwirytarnym, a druga miakt rzece w swoim majatkw wo- WB Citwierato wo ma2liwosé sporu migdzy dwiema osobami uprawnionymi doavlada- nia rzecza, Jesli wlasciciel kwirytarny, ktéry wydal rzecz na podstawie odplatnego tytulu, zqdat jej zwrotu, pozwany wlasciciei bonitarny bronit sig 2a pomoca zarzutu reeczy sprzedane) i wydanej (exceprio rei venditae ac traditae), esli wlasciciel kwi- sylarny r2ecz odzyskat w inny spos6b, az inicjatywa wystepowal wlascicie\ bonitarny, wawezas wlasciciel kwirytarny bronil sig zarzutem shuszne} wlasnosei (excepto iusti domini) lub podstepu (doli malt. Pytanie II7. Na czym polega waglednosé ochrony wlasnosci bonitarne)? Ochrona wlasciciein bonitamego byla wegledna, tzn. wyerywal on spor tylko 2 esobami gorze} uprawnionyimi 08 siego, ezylt posiadajacymi slabszy tytul do wiadania reeezq niz on. Ulp. D.6.2.9.4: esi kt spraedal r2ece niczaleznie dwom nabyweom w dobre} wierze, rozwazmy, ktory 2 nich dwéch mode poshuzye sig kara publicjafska ~ czy ten, Ktéremu rzecz zostala wozesniej wydana, czy ten, ktdry tylko kupit (..) Juliana pisal,2ejesli kupli od tej same) osoby niebgdaee) wladcicielem reeczy, lepsza jest pozyeja tego, ktoremu rzeee zostala wydana,Jesli- ty nabyli rzecz od dwoch rdenych niewlasciciel, lepsza jest sprawa posiadajacego nit Zadajacego" W tekScie urysta rozpatruje sytuacie, w ktdrejdwie osoby nabyly tesama rzecz od niewlaiciciela. Pierwszemu z nich zdywea prackazal rzecz, drugi natomiast vwszedl w jej posiadanie w ims sposdb. Obaj legitymuja sig takim samym tytulem! do rzecey (umows kupn) i obaj 54 na drodze do zasiedzenia, Tocza migdzy soba sp6r 0 wladanie rzeeza. Rozpatruje sig wige problem, ktéry 2 nich ma szanse wyeraé, stosujge actio Publictana. Jurysta rozstrzya, 2 w te sytuacst iepsea jest pozycia, a wige i tytut do wadania rzecza tego nabywey, ktory pierwszy raecz otreymal od zbywey, Nabyt ja w fen sposéb do swojeg0 majatku i rozpoczalzasie~ dzenie, Drugi nabywee, kiory reeczy nie otrzymat od zbywey,lecz wszed! w je) PO- siadanie w inny sposdb, ma gorszy tytul do rzeczy i powinien ja wydne pierwszemu nabywey, “W deagim praypadku divie osoby nabyly f@ sama rzecz od dwach osdb nie- beadaeych wlascicielam, W taki sytuaei racje Wskazane W poprzednim preypadku nic zachodla i nie ma ueasednienia, diacecgo jeden 2 nabywesw mialby met pree- ‘wage nad drugim. W takim preypadku lepsza jes sytuacja aktualnego posindacza Kapa wo, Pawo rymsie, Repetto CH, Beck Pyt. eID0 Ceesé A. Pytania egzaminacyne wapledem érugiego pretendenta do reeczy, edyz obs tytuly sa jednakowo slabe nie uzasadniajq naruszania akwa\nego stanu posiadania. Inny preyklad: Ulp. D.44.4.4,32: ,edti kupisz.od Tytusa grunt, ktry byl Sem= proniusza, i grunt ten zostaltobic wydany, a cena zaplaconay mastgpnie Tytus zostal Spadkobierca Semproniusza, i ten sam grunt sprzedal i wydal Maeviusowit Julian, orzeki, Ze jest sluszniesze, aby pretorciebie chronil, poniewaz. gdyby sam Tytus Zadal od ciebie (wydania) gruntu, zostalby oddalony zareutem opartym na Faktach lub podstepnym dziataniu; jesliby on sam posiadal, mogibys zadaé wydania grunta skarga publicjaiska, preeciwko stosujacemu zarzut, ze reecz nie jest powoda Usyjese replikacjii przez to rozumie sie, 2e drugi raz nie sprzedaje sig gruntu, Kt6- rego nie ma sig w swoim majatku”. W sytuacji analizowane) w tekScie Kasjusz kus puje od Tytusa grunt, ktdry jest wlasnosciq Semproniusza, Grunt zostat wydany, a cena zaplacona, Nastepnie Tylus, 2ostawszy whaécicielem rzeczy jako spadkobierca Semproniusza, spreedaje ten sam grunt Maeviusovi, wprowadzajac go W Po- iadanie W sporze miedzy dwoma posiadaczami r2eczy na podstawie powdztwa public cjaiskiego ten, kiory naby! r2ecz od wlascicicla, ma lepszy tytul do rzeczy nid prae- ciwnik. W preedstawionej sytuacji problem polega na tym, Ze Kasjusz maby! sw6j grunt od niewlascicicla Tyiwsa, KtGry nastepnie nabyl wlasnoS€ grunt i jue jako ‘wlascciel sprzedal go inne) osobie ~ Maevivsov. W te] sytuncji Macvius, jako nabywea rzeczy od wlasciviela, powinien mieé lepszy tytul do raeczy mié nabywaacy od niewiasciciela Kasjuse. Takie rozwigzanic naruszatoby jednak zasady shisenosei Diateyo Julian powoluje szcreg argumentow, aby uzasadni¢ ochrong preyznang Kasjuszowi 1. Gdyby Tytus ~ najpierw rzecz spraedawszy, a nastepnie uzyskawszy je] wlasnose = cheialZadae jejzwrotu od nabywey za pomoca rei vindicatio, zostalby odéalony ~z uzyciem zarzutu in factum, opisujacego nieuczciwe postepowanie Tytusa, ktdry probowalby odzyskaé rzecz. na podstawie przystugujaceso mu prawa, podczas {dy juz we7e%nie) otrzymal ekwiwalent ckonomicany te} rzeczy w pieniadzu, stad cewentualnie exceptio doi. Jezeli taki zareut przystugiwalby przeciwko Tytusowi, to przysluguje on rownied preeciwko nabywey rzeczy od Tytusa, edyz jest on ‘wkomponowany w sume uprawnieh praystugujacych Tytusowi do rzeczy i, godnie 2 zasada nemo plus iuris transferre potest quam ipse haberet, przenosi prawo ‘wlasnosei 2 tym ograniezeniem na Maeviusa 2, Tytus nie még! wykonaé zobowiazania ze spreedady gruntu w postaci wydania go zego wzeledu, Ze nie miat ‘ego gruntu w swoim majatku, a wige wprowadzajac w posiadanie Macviusa czymil to nic w ofiniesieniu do rzecry bedaee} w jee0 majatku, lecz jedynie stwarzaiac faktycone moaliwosei objgcia Ww posiadanie ‘gruntu, kt6re nie moze by¢ traktowane jako traditio. Nie mozna wyelaé dwa rary tej samej rzeczy, nie odzyskawszy je} zgodnie z prawem. Zob, tab 1) yt. 7 acpi ve, Pawo raymakie,Repeyoria C,H, Beck Rozdzial V. Prawo rzeczowe 7 ezano sig przed szkoda grozgcq 7. sqsiednie} nieru- W przypadku powstania na sasiedniej nieruchomosei sytuacji grozace| szkoda, np. stare pochylone drzewo, ruina grozaca zawaleniem, niebezpieczna konstrukeja itp.,zagrozony wlasciciel mégt zadat zabezpieczenia przed grozaca szkoda (cautio damni infecti). Zhozenia.takiego zabezpicczenia mogl sig domagaé zgodnie z prawem na podstawie legis actio lub w dredze stypulacji pretorskie). G.4.31;(Z powodu) zagrazajqcej szkody zas nikt nie chee prowadzié postepowania ustawaweZ0, lecz racze} zobowiazuje swego przeciwnika przez odebranie (od niego) Tormeltego przyrzecrenia (stipulatio), kt6te zostalo obwieszczone w edykcie, a to jest prawo i wygodniejsze i petniejsze”. W przypadku odmowy ztozenia stypuiacji przez wlasciciela nieruchomosci, na ktdre} istnial stan grodacy szkoda, pretor wpro- wadzal 2adajacego w posiadanie nieruchomosci (missio in bona). Jesli ten Srodek nacisku okazat sig nieskuteczny, pretor wydawal kolejny nakaz objecia w p dante (mission bona ex secundo decreto),ktsre tym razein moglo prowadzié do Pytanie 119. W jaki sposob wiasciciel mégh przcciwdziataé konywanie prawa wlasnosci nieruchomosei? jerowaniu w wy- Uirudnienie wykonywania wlasnosci moze polegaé np. na tym, Ze kto$ nie dopuszeza wlasciciela do ego nieruchomosei lub zatruwa wode w strumienia lub stud- ni, Nie narusza wowezas ani posiadania, ani wykonywania prawa. Bywa i tak, Ze ktos zmienia istniejaey na nieruchomosci stan whrew woli lub bee wiedzy wlaéciciela W takich sytuacjach wlasciciel mégt 2adaé ochrony przed dzialaniem osoby traecie| 1a podstawie zakazu czynienia sila lub podstepem (iiterdictum quod vi aut clam). Ine terdykt ten wydawany byt na Zadanie kazdego, kto mial interes prawny przeciwko ‘osobie, ktéra na cudzym lub publicznym gruncie dokonala zakazanego dziela pole- sgzajacego na potajemnym lub sprzecznym 2 wola wiasciciela wybudowaniw urzadzeh lub poezynieniu zmian pogarszajacych wlaseiwosei nieruchomosci, np. zabarykado- wanie drogi dojazdowe}, Ulp. D.43.24.1.5: ,Zobaczmy, co to znaczy, Ze co§ zostalo ucrynione sila lub potajemnie. Quintus Mucius napisal, 2e za uezynione sila nalezy Uznaé to, €0 zostalo uczynione whrew zakazowi (wlasciciela)”. Paul. D.43.24.20.1: a zakaz za8 nalezy uzmnaé jakickolwiek dzialanie wyraiajqce sprzeciv, to znaczy dy ktos mowi, 2e zakazuje lub reka spreeciwia sig czy te? rzuca kamyk celem po- wstezymania (driatajqcego)”. Ulp. D.43.24.3.7: ,Kasjusz napisal, Ze uznaje sig, zyni potajemnie ten, ktory ukryl i nie wyjawil przeciwnikowi (co ezyni), poniewaz bawial sig lub powinien byt obawiag sig jego sprzeciwu". Kaya, Kreynwel Prawo rynsie,Repeytria CH. Beck Pyt. 8-419n Ceesé A. Pytania egzaminacyine 3. Posiadanie Pytanie 120. Jakie elementy konstytuuja posiadanie? Preez posiadanie (poxsessio) rozumiano aktualng fizyczna kontrol nad rzecza, ezyli mozliwosé faktycznego dysponowania, poslugiwania sig rzecza, czerpania pozyt kow, zniszezenia lub zuzycia, Posiadanie oznacza innymi slowy stan faklyczny nieza- leany od tego, komu do rzeczy przysluguje tytul prawny. Aby zaistnial stan faktyezny ‘okreslany mianem posiadania musialy Zachodzi¢ dwa elementy: corpus ezyli fizyczna kontrola i faktyezne wladanie rzecza oraz animus — nastawienie wladajacego, jogo in- tencja wzgledem rzeczy przejawiajaca zamiar zatrzymenia rzeczy dla siebie. Zamiar ‘wladania r2ec2q musial wynikaé 2 okalicznosei jej nabycia. Oznacza to, 2e ktos kto cotrzymal rzecz W czisowe uzywanie od innego nie mégl pretendowaé do wladania Jak whasciciel. Ulp. D.41.2,12.1: ,(Posiadanie) bowiem jest kwestia faktu, nie "Paul, DAl.2.3pr: ,Mogna 2a$ posiadae tylko przedmioty materialne™. IDL. Jak nabywa sig posiadani Paul, D.41.2.3.1: A nabywamy posiadanie kyczge wladanie fizyezne 2 zamiarem (zatraymania rzeczy dla siebie), zamiarem wlasnym, wladaniem zaS przez nas sa mych lub inne osoby”. Paul D.41.2.1.2-3: ,Nabywamy 238 posiadanie poprzez wlasne dzialanie. Chory umyslowo i podopieczny nie maga rozpoczaé posiadania bez zatwierdzenia opiekuna (..)". JeSli jednak podopieczny byl juz na tyle doj- raaly, aby méc dzialné 7 rozeznaniem, to még nabyé samodzielnie posindanie mo- 4 Whisttego dzialania; podobnie chory umystowo w okresie przerwy w chorobie {j, ustapienia objaw6w choroby. Posiadanie moglo zostaé nabyte rownie? 2a posred= nictwem os6b podleglych wladzy. Paul, D.41.2.1.5: ,Podobnie nabywamy posiadanie przez niewolnika lub syna, ktOrzy sq pod wladza (..)". Z ezasem dopuszeza- no réwnie? nabycie posiadania za postednictwem zarzqdey majatku ~ procurator Ulp. D.41,2.42.1; ,,Zarzadca jesliby kupil rzecz na zlecenie mocodawcy, Natychmiast dla niego nabywa posiadanie: jesliby zas (kupil) z wlasnej inicjatywy, tylko wow= czas, ydy tnocodawea zatwierdzit jego dziatanic”. Tob, kazusy 28, 29, 30, 32,33, 34. Pytanie 122. Kiedy bst0 mozliwe nabycie posiadania bez objgeia rzeczy we whadanie? Wkilku sytuagjach dla sprawnosei obrotu pr7yjmowano skutek w postaci nabycia posiadania, chociag nie nastapito jeszcze objeeie reeczy we wladanie przez nabywee, -Kasprok, Kymin, Pr rye, Repetto CH Beck Pyt. mom fg Rosdeial V. Prawe, n Okreslano te sytuacje jako nabycie solo animo, c2ylijedynie na podstawie zamian zatraymania reeczy dla sicbie. Do tych sytuacjizaliezano: 1. Wydanie ,dluga rek (traditio longa manu). lav. D.463.79: esl Kade ei polozyé pienigdze lub inna rzecz, ktOra jestes mi winien, w miejscu wskazanym przeze mnie, powoduje to taki skutek, 2¢ zwalnias2 sig (ze zobowiazania), a r2ecz staje sie moja; chociaz bowiem fizycznie nie chwycitem za 2adina czes tej r2eczy. naledy uznaé, Ze zostala preeze mnie nabyte i jest uznana za wydana »dluga eke" : 2. Spore bylo sabycie wlasnosei przez occupatio (objecie w posiadanie) dzikievo ‘wierzgcia w praypadku zranienia lub zastawienia pulapki, Gai, D.AT.S.1: Fe (Zagadinienie) bylo spome, czy dzikie zwierzg, ktére Zostalo w ten sposd zranio- nie, Ze modna je schwycié, natychmiast staje sig nasza. (wlasmoscig). Trebatius uwznawal, Ze natychmiaststaje sig nasze i tak dlugo pozostaje nasze, dopa je sc gamy (..): wigkszosé byla jednak zdania, 2e nie inaczejstaje sig nasze, niz przez pochwycenie, gdy2. wiele moze sie jeszeze wydarzyé, zanim je schwytamy: co Jest prawd”. Procul. D.41.1.55: ,W sidla, ktore zastawiles w celach lowieckich, ‘wpadltdzik: edy w nich thw, wyjawszy go 2abralem: czy zabratem twojego dz ka? A jesli uwazasz, Ze by! tj, jsli rozwiazalem go i wypuseitem do lasu, czy w tym przypadku praestal by¢ 1woj ezy pozostal (ewoja wlasnoscia)? A jaka skar- ‘ge mialby$ preeciwko mnie, jst go utraciles czy nalezy ci udzielic skatgi in fac~ tum? Odpowiedziat (..) najwatniejsze jest jednak to, 2 jesti dostal sie w moja swladzg, stal sig moja (wlasnoscia). Gey 2a8 mojego dzika wypuscites na naturalna wolnos¢ iz tego powodu przestal byé mo}, preyenaje sig mi skarge in factum, nt \wa6r odpowiedzi udzielonej emu, ktéremu ktos wyrzuci ze statku naczynie 3. Kio wladal rzecza jako dzierzyciel, nie mégl praez zmiang swojego zamiaru uzy- skaé posiadania, Jul. D1.5.2.1: Co powszechnie sig adpowiada, ze nikt nie moze sam sobie zmienié podstawy posiadania (Nemo sibi ipsum causam pox ssessionis mutare potest), nalezy odnosié nie tylko do posiadania cywilnego, lee takze do naturalnego, Z tego tez wzgledu rozstrzyga sig, 2e ani kolon, ani ten, u ktSrego rzecz zdeponowano, ani ktéremu reeczy udyezono nie moze dla osiagnigeia korzySci zasiedzieé jako spadkobierca” 4, Wydante ,krotka rekq” (iraditio Pvevi manu) ~ miato miejsce, gy posiadace odidal r2ecz w detencje, a nastepnie detentor naby! rzecz na podstawie umowy prowadzace} do preejscia wlasnosci. W takiesytuagji potraebny bylby zwrot rzeczy 2 pierwszej podstawy (np. depozytu), a nastepnie wydanie je przez zbyweg a nowej podstawie. Dla uproszezenia obrotu rezygnowano ze Zwrotu r2eezy preyimujac, Ze zmiana podstawy posiadania prowadzi do jezo nabycia po stronie dotychezasowego detentora Prayklad: Tus lozylu Luciusa wartoseiowy pieréieh w depazyt. Przedzakoniezeniem depozytu Tytus sprzeda! pierscien Luciusowi, Urgodniono, 2e Luvius nabywa wlonnose PietScienia bez 2adnych warunkiw. W podanytm przykladzie Lucius maby postadanie ica 2a tym idie wlasnosé piersienia, mimo ze pirSeienia nie zwreilztytulu depozytu nie ode bral go potem 2 ttl sprzedazy. Kaprou, Kreviwck Pawo exyasbi, Repetto CH, eck Pyt. 12m4 Ceesé A, Pytania egzaminacyjne 5. Ustanowienie posiadaczem (constitutum possessorium) — polegalo na nabyciu posiadania przez nabywee rzeczy, pomimo Ze rzeczy nie otrzymal. Miato ono rmig}sce w sytuacfi, gdy umowie zobowiazujace} do przeniesienia posiadania lub Mvlasnosel towarzyszyla umowa, na podstastie kore} rzecz pozostawala w deten- ji dotychczasowego posiadacza. Prayklad: Tytus spreedat Luciusowi zapraeg, Strony uzgodnily, 2e Tytus bedzie uéywat Jjescaze ptzer jakis czas apreegu na podstawie umowy najimu, Nabywca Lucius nabyt posia- Ganie zapraeat, chociaz go nie otrzymal. Dotychczasowy posiadacz stal sig detentorem, cho- cad nie olrzymal rzeczy na podslawie umowy naj Zob, kazus 31. Pytanie 123, Sakie skutki prawne pociggato za sobg posiadanie? Pravine konsehenjeposindain janis sig zarbuno w prawie .Daierdawnytni okre slasig(Brunty), kiore wynajmuje sig wicezyScie, to znaczy 2 takim zastrzedeniem, Ze tak dlugo beda dzieréawione, jak dlugo ani ci, ktorzy waieli w najem, ani ci, kiGrzy swstepuja W ich miejsce, nie zechea ich oddae” pytanie 139. Kiedy wieczysta dzicréawa przcksztal la sig w prawo rzecz0we? Prawo dzieréawy zawartej wieczyscie zostalo przeksztalcone ok, 293 .n-e.w pra wo rzeczowe chtonione actia ta rem, Przypominalo w swej tresci prawo wlasnosci, jednak bylo powigzane z obowiazkiem oplaty czynszu. Paul, D.6.3,4.4: Ci, ktbrzy svzigli w wieezysty najem od miast (municipium) grunt przynoszacy pozytki, chociaz nie stali sig wlaseicielami, jednak uznano, Ze przystuguje im skarga rzeczowa prec ciwko wszelkim posiadaczom, a wige takze i przeciwko samym miastom”. Pytanie 140. Co to bylo ius perpetuum? Jus perpetuum bylo to dziedziczne prawo wieczyste) dzierdawy, ktérego nie mo- ‘ana bylo dzierzawey pozbawié bez przyzwolenia cesarza. Dzierzawea migt swobod- nie dysponowae gospodarstwem, stad podobieristwo do wiasnoie’. Jee przedmiotem byly fundi rei privatae, czyli dobra nalezace do korony cesarskie). Dzieréawea by! obowiazany regularie oplacaé ezynsz, zwany pensio lub canon. Opiata ta byla ustalona wieczyécie i nfe mogla byé modyfikowana. Pytanie I4I. lakie zasady rzqdzily ius emphyteuticum’? Prastniotemtege brava poczakowo bylygrunynaleéace do prywatnegy ma- uta cessteapartmontum prvaie, Ne okeslan Salego z)ns2a, lace tea to go co 3 lat. drodze heyacPrawo empty sly sktecone erg mes iaedrcone, ale ne wiocayste shyba de zgadzal ig pace poduysconycaynse {W prove justynianakim asta Unfors weeshie) wymenionych rodeajow Uriscaury wees. Powstaljedlite paw reczowe o masta eechach charktenstyemyeh on etnoarar oie taktowane jako paw rczowe sul generis cli on jem, ani sprzedaz; oe . » 2 = Gatwalo w wi nicplacenia zynsau prez try lat = iasiciclow!preslugivalo prawo pietwokupu proypadku zhycia grunt proce emfitule Niewstowstey paw plonvokupa ascteeloteyiywal 130 Gaeicl cony ub warcsl stale) wim spost rami, Pawo rye Repeyora C,H, Beck Pyt. 9-14

Kacprzak A, Krzynówek J - Prawo Rzymskie. Pytania - Kazusy.tablice. Wyd 2 PDF

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Kacprzak A, Krzynówek J - Prawo Rzymskie. Pytania - Kazusy.tablice. Wyd 2 PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Вам также может понравиться