Вы находитесь на странице: 1из 16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius

vitruvius|pt|es|en
recebaoinformativo| contato| facebook

pesquisa
guiadelivros
jornal
revistas
emvitruvius

emvitruvius

busca

ok

revistas
arquitextos| arquiteturismo| drops| minhacidade| entrevista| projetos| resenhasonline
arquitextosISSN18096298
ok
buscaremarquitextos
arquivo| expediente| normas
045.02

jornal
notcias
agendacultural
rabiscos
eventos
concursos
seleo

ano04,fev.2004

Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)
EdsonMahfuz

045.02
sinopses
comocitar
idiomas
original:portugus
compartilhe
045
045.00
Oprojetodoprojeto
FernandoLaraeSonia
Marques
045.01
Qualificarpreciso...
Umarelexosobrea
formaodoprofessor
deprojeto
arquitetnico
MaisaVelosoeGleice
AzambujaElali
045.03
Natalemoutubro:uma
pautaparaa
investigaotericano
domniodoprojeto
arquitetnico
ElvanSilva

4.MultipalcoTheatroSoPedro,axonomtrica,PortoAlegreRS,
1996(33)
EdsonMahfuz[EdsonMahfuz]
1/25

Voltaradiscutiroprojetoarquitetnicosejustificaeinteressano
apenasporquesesupequeoensinodearquiteturaestejaemcrise,e
sempreest,maspordoisoutrosmotivosquemeparecemdeparticular
relevncia.Emprimeirolugar,porquenossaprofissopassaporumacrise
disciplinarsemprecedentes,queameaatornlaobsoletaoualterar
radicalmentesuanatureza.Emsegundolugar,porquenohconsensosobre
osprocedimentosprojetuaisquepodemconduzirboaarquitetura,emuito
menossobreoquecaracterizaobrasdequalidadesuperiornoinciodeste
novosculo.Emumapocaemque,aparentemente,valetudo,fundamental
umolharintrospectivoparatentarentenderaessnciadadisciplina.S
assimserpossvelpraticareensinarumaarquiteturaautntica,que
preserveseupapelsocialecultural.
Projetareensinar
Overboensinar,quandoserefereaoprojetoarquitetnico,temumsentido
muitodiferentedequandoaplicadooutrasreasdoconhecimento.
Seoprojetonopodeserensinado,comodizemmuitos,certamentepodeser
aprendido.Esseaprendizadosednaprpriaprticadeprojetos,pela
repetiodeumprocedimentoepeloacmulodeconhecimentosqueacarreta.
Atransmissodeconhecimentosarquitetnicossedtambmporexemplo,
sejaapresentandoediscutindoprojetosdoprprioprofessor,sejapelo
estudodearquiteturasexemplares.
Nenhumprocessodeaprendizagemnasreasqueenvolvemcriatividade

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

045.04
Favela:retratoda
exclusosocial
ricoCosta
045.05
Pensaroespao
tecnolgico
FbioDuarte
045.06
Lugar,oabsurdoda
liberdade
AnaLciaReisMelo
FernandesdaCosta
045.07
Oprofessordeprojeto
dearquiteturatambm
arquiteto
RamonSilvaCarvalho
045.08
Registrosdavida
urbana.SoPaulo.
Centro
MaurcioFridmane
CamillaSantino
045.09
Umareflexosobreo
designcomoreativador
daexperinciaespacial
FlviaNacifdaCosta

1/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
possvelseoprofessornopossuiresouberapresentarumavisoclara,
precisaeabrangentesobreasuadisciplina.Porisso,demuitosmodoso
ensinoseconfundecomaprtica,eocontedodidticodequalquer
professorspodeestarvinculadoaomodoemqueprojetaeva
arquitetura.Oquesegueminhavisopessoalsobreoprojeto
arquitetnico,basedaminhaprticaprofissionaledaminhaatividade
docente.Comotal,relativaenopretendeseranicaverdadesobreo
assunto,emboraeuacreditefortementenasuavalidade.
AcrisedisciplinarAcrisedisciplinaraquemerefiropodeserdefinida
porumasriedefenmenosqueafetamaarquiteturaeourbanismo
internamenteeasuareputao,poisevidenteoretrocessodasua
influnciasobreasdecisesqueemanamdasociedade.Umadasorigensdessa
criseofenmenodaglobalizaooqual,emboranemtodossedemconta
disso,vemmoldandoomundoocidentalnosltimoscinqentaanos.

045.10
DavidPerlow,cinemae
criatividade
VittorioCorinaldi
045.11
Aarquiteturalquida
doNOX
MarcosSolonKretlida
Silva
045.12
Aarquiteturacomo
agenteflmico
FbioAllondosSantos

Demodoresumido,asituaoatualsecaracterizapelosseguintessintomas
(2):
PerdadainflunciaqueaarquiteturagozavaatmeadosdosculoXXcomo
centroideolgicodomodernismo,esuaconseqentedecadnciacomo
profissorelevanteaosolhosdasociedade.Provadissoofatodequea
maiorpartedasdecisessobreomeioambienteconstrudoouosobjetosde
usojnoestonasmosdearquitetosedesigners,estandoagora
dominadaspelosaspectosprospectivosdomarketing(3).
Atematizaodaarquitetura:reduodesuasformasvisveisaumasrie
depostuladosdeterminadospelasdisciplinasdacomunicaoedomarketing.
Agrandeescala:oterritriopassaaserconcebidoemtermosdeenclaves
fechados,desconexos,erelacionadosexclusivamentepelasviasdetrnsito
epelasredesdecomunicaes.Otamanhopermiteaosinvestidoreso
controletotaldetodososseusaspectos,inclusiveourbanismo.
Acrescenteimportnciadosnolugaresnavidacotidiana,espaosqueno
funcionamcomopontosdeencontromaneiratradicionalesocomumente
relacionadoscomotransporterpido,oconsumoeocio(centros
comerciais,supermercados,hotis,aeroportos,etc.).
Amercantilizaodaarquitetura:osedifciospassamasertratadoscomo
objetosdeconsumo,cujaorganizaoeaparnciaseguemasltimasmodasou
tendncias.
Aespetacularizaodaarquitetura.Confundeseineditismocom
originalidadeeinovaoformalcomqualidadearquitetnica.Em
conseqnciadodesejodecriararquiteturasimpactantes,nossascidades
estosetornandoumaespantosamisturadeDisneylandiacomLasVegas(4).
Comoconseqnciaecausaparcialdaatualcrisedisciplinarsurgeafigura
doarquitetoglobalizado,muitomaisumhomemdenegciosdoqueum
profissionaldaarquitetura.Paraelemenosimportantefazerarquitetura
doquevendla.Seumotto:oquevendebom.
Oarquitetoglobalizadoumprestadordeservios,nonosentidodeum
profissionalqueprestaserviossociedade,masderendioquasetotal
aosdesejosdoclienteesimposiesdomercado,abraandocomdevoo
umaprticaquemudaaosabordasmodas,noimportandoasuarelevnciaou
faltade.Aconseqnciadessaatitudeaperdadadimensoculturale
socialdaarquitetura.
Paraoarquitetoglobalizadoaarquiteturaapenasummeiodeafirmao
pessoal.Oqueimportaconstruirasuaimagem.Aprofisso,paraele,
passouaserapenasummeioparaobterfamae,sepossvel,riqueza.Ele
dificilmentenosajudaraentendermelhorcomoprojetarem2003enos
prximosanos.
Oquaternocontemporneo
Configuradooquadroacima,impeseperguntarsefazalgumsentidoreunir
separadiscutiroprojetoarquitetnico.Felizmente,aindahespaopara
aarquiteturaautntica,aindaquesejacadavezmenor.Sumentendimento
profundodessaautenticidadeedosprocedimentosprojetuaisquepodemlevar
aelanospermitiroresistircrisequeassolanossadisciplina.
Otrabalhodoarquitetosabercolocarsenasuapoca,sentiro
espritodostempos,dissolveranostalgia,evitaroridculodo
anacronismo,esquivarsetantodasconvenescomodasmodasedas
novidadesdedecorador(5).
Vivemosemumtemposemcertezas,etemosaconscinciadequeascoisas
semprepodemserdeoutramaneira.Portanto,semprehvriosmodosde
resolverumprojeto.Paraaquelesquetemcomoobjetivorealizaruma
arquiteturaautntica,afastaraomximoaarbitrariedadedassuasdecises
essencial.Talvezonicomododecontrolaressaarbitrariedadeseja
fundamentarasdecisesprojetuaissobreascondiesintrnsecase
especficasdecadaproblemaarquitetnico.
Quaisseriamessascondiesnoinciodeumnovomilnio?
Emtodaconstruodeveselevaremcontasuasolidez,sua
utilidadeesuabeleza,diziaVitruvio2000anosatrs.Atmeados
dosculoXVIIIaboaarquiteturaseriaaquelaqueapresentasseum
equilbrioentreostrscomponentesdatradevitruviana:Firmitas

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

2/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
(solidez)eUtilitas(adequaofuncional),quefazemparteda
esferaracionaldoconhecimentoeVenustas(beleza,noentendimento
dealguns),queocomponenteestticodatradesignificandoo
que,emtemposprmodernos,estavacentradonasrelaes
proporcionaisenaaplicaodasordensclssicasaoexteriordos
edifcios(6).
NosculoXIX,somasequelaconcepooutroentendimentodaboa
arquitetura.Paraqueumedifciopudesseserconsideradodequalidade,
deveriaapresentarcomposiocorreta,referentesuaorganizao
formal/espacialemduasetrsdimenses,ecarteradequado,conceito
usualmenteassociadoapenasaoaspectoexpressivoesimblicoda
arquitetura,masquedependetantodesuamaterialidadequantodosseus
aspectoscompositivosedesuarelaocomoentorno(7).
Atualizandoessasinterpretaes,podesetentarumaredefiniodos
aspectosessenciaisdaarquiteturapormeiodeumquaternocompostopor
trscondiesinternasaoproblemaprojetual(programa,lugare
construo)eumacondioexterna,orepertriodeestruturasformaisque
forneceosmeiosdesintetizarnaformaasoutrastrs(8).Enquantoa
buscadabelezaestavanocentrodaspreocupaesarquitetnicasat
recentemente,oquaternocontemporneotemcomofocoaformapertinente
(figura1).Sendooconceitodebelezaalgotorelativoemutantevaria
acadapocaelugar,atmesmodepessoaparapessoa,parecemais
apropriadotercomoobjetivocriarartefatosmarcadospelapertinnciaou
adequaodasuaforma.

1.Oquaternocontemporneo,apartirde
discussescomoarq.AlejandroAravena
EdsonMahfuz

Talveznossohorizontenosejaoutrosenoverificarcerta
pertinncianaarquiteturapertinncianaleituradoproblema,
pertinnciadaformaproposta.Decomporcorretamenteasituaoem
seusaspectosconstituintesessenciaiseconheceraspropriedades
daformadetalmodoqueelaencarneasituaopertinente.nesse
sentidoqueumarquitetoumprofissionaldaforma:conhece
exatamentesuasconseqncias(9).
quelastrscondiesinternaspoderamostambmchamardeestimulantesda
forma(10),pelasuapresenaconstante,commaioroumenorintensidade,na
origemenodesenvolvimentodoprocessoprojetual.
Aresoluodeumprogramaemtermosformaisaessnciadaarquitetura.O
programaomaiorvnculoqueumprojetomantmcomarealidade.Sendoa
realidadeoseuhorizonte,osentidodeumprojetoarticulla.Maisdo
queumafrialistadeespaosereasmnimas,umprogramaarquitetnico
deveservistocomoumarelaodeaeshumanas.Estassugeremsituaes
elementaresquepodemserabasedaestruturaoformal.Averdadeira
novidadeemarquiteturanoaparecenoterrenodalinguagemarquitetnicae
daexpresso,masquandomudaasuaconcepoprogramtica,queo
verdadeiroreflexodoespritodostempos.
Oprogramaummaterialestruturadosobreoqualaaoprojetual
estabeleceumaordemespacialirredutvelssuascondies,masdenenhum
modoalheiaaelas.Osuportedaidentidadeformaldeumaobradevese
basearnessaidiaestruturaldoprograma,aoinvsdeserelacionar
smbolosexternosaele.Nohaquinenhumresquciodaquelefuncionalismo
radicalqueconectavafunoeformanumarelaodecausaeefeito,
atribudoarquiteturamodernapelosseuscrticosortodoxos.Podese
dizerqueaarquiteturasurgenosmomentosemqueosentidodaforma
incorporaafuncionalidadesemdobrarseaela(11).Aestreitavinculao
comoprogramae,aomesmotempo,anecessidadedetranscendlo,oque
possibilitaaumaobradearquiteturamantersuaqualidadeobjetualintacta
mesmoquandooprogramajsetornouobsoleto(12).(figuras2e3)

2.EdifcioSededoPMDB/RS,plantageral,
PortoAlegreRS,2003
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

3/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius

3.EdifcioSededoPMDB/RS,perspectiva,
PortoAlegreRS,2003
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

Arelaocomolugarfundamentalparaaarquiteturanenhumprojetode
qualidadepodeserindiferenteaoseuentorno.Projetarestabelecer
relaesentrepartesdeumtodoissovaletantoparaasrelaesinternas
aumprojetoquantoparaasquecadaedifcioestabelececomseuentorno,
doqualumaparte(figura4).

4.MultipalcoTheatroSoPedro,
axonomtrica,PortoAlegreRS,1996(33)
EdsonMahfuz[fonte:EdsonMahfuz]

Ainserodeumartefatoarquitetnicoedifcio,conjuntodeedifcios
ouespaoabertoplanejadoemumstioqualquernuncasedsem
conseqnciasimportantes.Se,porumlado,aarquiteturasempre
construdaemumlugar,poroutrolado,elaconstriesselugar,isto,
modificaasituaoexistenteemmaioroumenorgrau(figura5).

5.CentrodeArtesCorpo,vistaarea,
NovaLimaMG,2001.Fonte:EdsonMahfuz
(34)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

Todolugaralgocomplexo,compostodetopografia,geometria,cultura,
histria,clima,etc.Porm,pormaisforaquepossuaumlugar,oprojeto
nosernuncadeterminadoporele.Assimcomonohrelaodiretaentre
programaeforma,asrelaesentrelugareformatambmdependemda
interpretaodosujeitoqueprojeta.Aatenoaolugarpodetercomo
resultadoasugestodeumaestruturavisual/espacialrelacionadaaele
pormautnoma,nosentidoemqueelapossuiidentidadeprpria,ecujo
reconhecimentoindependentedapercepodasrelaesentreobjetoe
lugar.
Sequisermosnosdistanciardosexcessosfigurativosdochamado
contextualismopsmoderno,olugardeveservistocomoformalidade
latente,nocomocenrioaseremulado:
Oarquitetomodernoconstriseusartefatosreferindoosa
elementosfundamentaisdoterritrioenoscaractersticas
circunstanciaisdeseuslimites(13).
Umadasconseqnciasnegativasdefundamentarumprojetoemreferncias
literaisaoseuentornoqueodesaparecimentoeventualdoreferencial
deixaonovoobjetorfoeevidenciademododramticoasua
inconsistnciaformal.Outrasconseqnciasdessaatitudecamalenicasoa
desvalorizaodasuaqualidadecomoobjetoeaperdadopapelativoque
podedesempenharnaconstituiodeumlugaredaprpriacidade.
Aimportnciadaconstruoparaaarquiteturatantaquesepoderia
afirmarquenohconceposemconscinciaconstrutiva.Aconstruoum
instrumentofundamentalparaconceber,noapenasumatcnicapararesolver
problemas.essaconscinciaqueseparaaverdadeiraarquiteturadapura
geometriaedastendnciasquepreferemabstrairarealidadefsicados

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

4/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
artefatosqueprojetam.Muitorelevantedopontodevistadoensinoeda
prticadaarquiteturaaidentificaodoproblemacentraldacriao
arquitetnicanafricoentreestruturafsicaeestruturavisual,poiso
desenvolvimentodeumprojetoconsiste,emgrandeparte,noajustecontnuo
entreessasduasestruturas.Longedeconstituirumentravecriao
arquitetnica,aconstruointroduzumadisciplinadaqualaboa
arquiteturatiraproveito(figura6).

6.Pavilhodeaulas,Alicante,19982000
(35)
JavierGarciaSolera[fonte:EdsonMahfuz]

Umadascaractersticasdasmelhoresarquiteturasqueconhecemosopapel
importantequeaestruturaresistentedesempenhanadefiniodasua
estruturaespacialedaconfiguraodosespaosindividuais.Emalguns
casosexemplares,aestruturaformaldoedifciocoincidecomaestrutura
resistente(figura7).

7.CasaPMR,SoPaulo,1964(36)
PauloMendesdaRocha[fonte:PIN,
Helio.PauloMendesdaRocha.SoPaulo,
RomanoGuerra,2002]

Amaterialidadedeumaobraaindamaisimportantequandooseucarter
nodefinidoapartirdousodeelementosestilsticosextradosda
arquiteturadeoutrostemposeagregadosestruturaresistente.Emuma
arquiteturaqueaspiraaautenticidade,osedifciossooqueso,noo
queaparentamser(figura8).

8.CasaA&C,SoPaulo,2002(37)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

***
Nuncademaisenfatizarqueaformanoconseqnciadiretadeum
esquemafuncional,aserconstrudodeumcertomodo,emumlugardado.
Durand,ViolletleDuceHannesMeyersimplificaramemdemasiaoprocesso
projetualaoestabelecerumarelaodecausaeefeitoentreosaspectos
objetivosdeumprojetoesuaforma.
Fazerarquiteturachegarsnteseformaldeumprograma,em
sentidoamplo,edascondiesdeumlugar,assumindoaomesmo
tempoahistoricidadedaproposta(14).
ParachegaraessasnteseformalreferidaporHelioPin,oarquiteto
recorreestruturasformais,acondioexternaaoproblemaarquitetnico
quecompletaoquaternocontemporneo.Umaestruturaformalumprincpio
ordenadorsegundooqualumasriedeelementos,governadosporrelaes
precisas,adquiremumadeterminadaestrutura(15).
Essesprincpiosordenadorespodemsairtantodorepertrioacumuladona
histriadaarquiteturaquantovirdeforadela(figuras9e10).bem
conhecidoointercmbioentreaarquiteturamodernaecertosrecursos
compositivosintroduzidospelasvanguardasartsticas(figura11).Domesmo
modo,hcasosemqueaformadosedifciosderivadaconstituioeatda
aparnciadeartefatoseobjetosestranhosaomundodaarquiteturaeda
arte,emborararamenteoresultadosejadequalidade,pelasrazes
discutidasmaisadianteemrelaoaoconceitualismodaarquitetura
contempornea.

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

5/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius

9.MiesvanderRohe,Casacom3Ptios,
1934
[fonte:CARTER,Peter.MiesvanderRohe
atwork.Phaidon,Londres,1999]

10.CentrodeArtesCorpo,planta
principal.NovaLimaMG,2001(38)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

11.CentrodeArtesCorpo,vistado
acesso,NovaLima,MG2001(39)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

Noentanto,aarquiteturaautnticasempreempregaessesrepertrios
formaisecompositivosdemaneiracrtica,levandoemcontaapertinncia
dasdecisestomadasemcadasituaoespecfica.Qualquerprincpio
ordenadordevenosinteressarmuitomaisporsuasubstnciadoqueporsua
aparncia,jqueestacaracterizadapelaimpermannciaeresultadodas
circunstnciasdecadaprojeto.Falandoespecificamentedousoda
arquiteturahistrica,satravsdeumavisoabstratadopassadoque
podemostornlodeutilidadeparanossosinteressesatuais.
Aomencionaraimportnciadousodeestruturasformaisexistentes,
importantemencionararelaoentreautenticidadeeoriginalidade.
Projetarnuncasignificouinventaralgodonada,nemtemavercomabusca
deoriginalidadeeineditismo.Aliomaisrelevantedaarquitetura
modernanoabuscadonovo,masdoautntico,caractersticodeprojetos
ordenadosporleisquelhesoprprias.Aobsessopelaoriginalidadede
muitosarquitetoscontemporneosirrelevanteparaaevoluoda
disciplinaumprojetodeveriasemprecomearnoedifcioquemelhor
resolveuumcasodecaractersticassimilares.Overdadeiroatocriativo
noestnoselementos,masnaaodeassocilos(figuras12,13e14).

12.CasaFarnsworth,planta,Illinois,
194550
MiesvanderRohe[fonte:CARTER,Peter.
Op.cit.]

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

6/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius

EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

ConstruoformalEmbuscadereorientaodopensamentoprojetualnum
momentodedvidas,paraaarquiteturamodernaquenosvoltamos,pormais
paradoxalqueissopossaparecer,poiselatemsidoconsideradamortae
ultrapassadahpelomenostrintaanos.Oconceitodeconstruoformal,
fundamentalparaaconcepomoderna,continuasendodeextremautilidade
paraaprticaeoensinodearquitetura.
Semignorarosaspectossocialetecnolgicodaarquiteturamoderna,
importanteenfatizararupturametodolgicaqueelaintroduziuemrelao
aosmodosdeproduoartsticaanteriores,substituindoaimitaoporuma
idiaautnomadeforma,desvinculadadequalquersistemaprvioou
exterior.
Hquasecemanosammeseclassicistapodesersubstitudapelaconstruo
formal(16),aqualexercidapelaaoformativadosujeito,quebusca
darsentidoeconsistnciaaoprodutodasuaconcepo(17).Aconstruo
formalumaconseqncialgicadopensamentoartsticoqueexigea
participaodosujeitoparaoseucomplemento(18).Oobjetomoderno
reclamaaintelignciadoespectador,tornandooparticipantedoseujogo
(19).Aquelaaoformativadosujeitoqueconcebe,paraquepossaser
recriadapelosujeitoquedeladesfruta,devenoapenassefundamentarem
idiasgenricaseinteligveis,assimcomodevetornarexplcitoomodoem
queoobjetoestfeito.
Arupturametodolgicaintroduzidapelamodernidadefoiacompanhadaporuma
transformaoradicalnanaturezadoartefatoarquitetnico,comodescreve
CarlosMartArs:
Naarquiteturatradicionalosdiferentessubsistemasquecompemo
edifcio(estruturaportante,esquemadistributivo,organizao
espacial,mecanismosdeacesso,relaocomoexterior,etc.)
coincidementresi,sesobrepemdemodoexatoeunvoco,
estabelecendonitidamentesuaformatipolgica.Naarquitetura
modernatodosessessubsistemaspodemserisoladoseabstrados,
podemserpensadosdemodoautnomosegundosuasestratgias
particularesasquais,emboracmplices,noprecisamser
necessariamentecoincidentes.Naarquiteturatradicionalos
diversossubsistemasconvergemunivocamentenadefiniodotipoe
este,aoserfixado,determinaeconstrange,porsuaveza
configuraodaqueles,subordinandoosdiretrizestabelecidapelo
tipo.Naarquiteturamoderna,emtroca,ossubsistemasnose
identificamcomotipo[ouaestruturaformal]nemsopr
determinadosporele(20).
Senaarquiteturatradicionaltodosossubsistemasconvergemeseconfundem
comaestruturaformal,naarquiteturamodernaasuaindependnciapermite
oabandonodaimitaocomoprocedimentofundamental,possibilitandoouso
deesquemasordenadoresdequalquerorigem,atdaprpriahistriada
arquitetura.
Aconstruoformalpodeserdefinidacommaisprecisocomooprocedimento
pormeiodoqualseobtmasntesedosvriossubsistemasquecompemuma
obradearquitetura,emumaestruturaformalquepossuaidentidade,sentido
econsistncia.Tratasedeumprocedimentoquevaiarmandoaformacomose
tratassedeumquebracabea,passoapasso,numprocessodetentativae
erro,aoinvsdeadotlacomoumatotalidadeimportadadeoutrasituao.
Oempenhoconstrutivomodernosecaracterizaporsituaromarcode
legitimidadedaobranombitodoobjeto,buscandoalgicadasua
constituiocomoartefatoordenadoporleisquelhesoprprias.Essa
lgicanodemodoalgumalheiaaosaspectosprogramticosetcnicosde
cadasituaoespecfica.Porm,longededeterminaremaforma,atcnica,
olugareafunosoasuacondiodepossibilidade.Namedidaque
condicionamaforma,tcnica,lugarefunoestimulamasuasntese.Na

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

7/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
origemdetodaobraverdadeiramentemodernahumempenhoconstrutivo(no
sentidoformal)capazdeconteroprogramafuncionaldaobrasemquesua
formasejadeterminadaporele(figura15).

15.MemorialRepblica,Piracicaba,2002
(41)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

FormaeidentidadeformalMesmonosendooobjetivoexclusivoda
arquitetura,aformaseuresultadoinevitvel.Livresdasinibiesdos
pioneirosmodernistas,podemosafirmaroformalismodaconcepo
arquitetnica,tantoporqueadefinioformaldeveserumapreocupao
centraldetodoprojetocomoporqueaqualidadeessencialdeumarquiteto
osentidodaforma(21).
Oconceitodeformatemseprestadoamuitaconfuso,poislheso
atribudosdoissignificadosdesentidooposto.Enquantoparamuitoso
termoformaserefereaparnciadeumobjeto,aoseuaspectoou
conformaoexterna,tornandosesinnimodefigura(gestalt,emalemo),
naarquiteturamodernaformaseidentificacomoconceitomodernode
estrutura(eidos,emgrego).Oformalsempreserefereestrutura
relacionalousistemaderelaesinternaseexternasqueconfiguramum
artefatoouepisdioarquitetnicoedeterminamasuaidentidade.Esse
sentidorelacionaldaforma,nombitodaarquiteturamoderna,uma
conseqnciadasuarennciaaosvaloresdeobjetocomoalgofechadoemsi
mesmo.Aidiadeformacomorelaoentreelementosvlidaparatodosos
nveisambientais,poisaformanotemescala,poisafastadevezacrena
dequeosobjetosmodernossoindiferentesaoentornoemqueseinserem,o
queviolaria,sefosseverdade,umprincpioessencialdopensamento
criativodamodernidade(figuras16e17).

16.ConjuntoMultifuncional,vistaarea,
Rubi,Espanha,2002(42)
HelioPin[fonte:HelioPin]

17.ConjuntoMultifuncional,implantao,
Rubi,Espanha,2002
HelioPin[fonte:HelioPin]

Almdepossuirumsentidoestruturalerelacional,aformadeumaobrano
deveserentendidacomoalgoexternoaoscondicionantesdoproblema
arquitetniconemcomoalgoquederivadiretamentedeles.maisadequado
entenderaformacomoumasntesedoprograma,datcnicaedolugar,
obtidapormeiodaordemvisual.
Nessestermosadquireumsentidomaisclarooconceitodeidentidade
formal,queaordemespecficadecadaobra,aquelacondiodeestrutura
constitutivaprpriadecadaobraeindependentedefatoresexternos.A
identidadeaqualidadequedeterminaaessnciadealgo,nodevendoser
confundidacomasingularidade,queoconjuntodecaractersticasque
diferenciaumobjetodosdemais.Atingiraidentidadeformaloobjetivo

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

8/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
maiordaconcepoarquitetnica,poisumvaloressencialdaobrade
arquitetura(22).
Pareceevidentequeaidentidadeformaldeumaobradependedapresenade
umaestruturaformalquedefinasuaorganizaoespacialeasrelaescom
oseuentorno.apresenadessaestruturaformalqueseparaaarquitetura
dequalidadedaquelefuncionalismobaratoquederivaaplantado
organogramafuncional,tocomumnasdcadasde60e70dosculopassado.
Assumirumaatitudefrancamenteformalistaimplicaenfatizarumempenhode
dotardeordemvisualaespacializaodeumprograma,arecusaemse
satisfazercomasimplescorreofuncionaldeumprojeto,eabusca
incessantedeidentidadeformalparatodaequalquerobra(figura18).

18.CREA/CE,Fortaleza,2000(43)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

SentidoeconsistnciaSentidoeconsistnciaformalsoqualidades
essenciaisaqualquerobradearquitetura.Osentidodeumaobra
arquitetnicatemavercomaorientaodasuaincidncianarealidade,
sejaelageogrfica,cultural,histrica,tecnolgica,ideolgica,etc.A
obraadquireumsentidoemfunodaposiotomadapeloprojetistaem
relaoaoseuentorno(emtermosabrangentes)ou,ditodeoutromodo,aos
materiaiscomosquaisdevelidar,oscondicionantesdeumprojeto.
Emboraamaioriadasobras,mesmoasconceitualmenteequivocadas,tenhaum
sentido,aconsistnciaformalamarcadaarquiteturadequalidade.
Umaobraconsistenteestvertebradaporumsistemaderelaesinternas
quegarantemsuaidentidadeformal,respeitandoetranscendendoos
requisitosfuncionais(figura19).Aconsistnciaformaloaspecto
especficoque,namedidaemquefundamentaaidentidadedeumaobra,
incidedemododiretosobreosentidoousentidosquesuapresenagera.

19.MemorialRepblica,plantatrreada
crechemunicipalDonaMimi.Piracicaba,
2002(44)
EdsonMahfuzeequipe[fonte:Edson
Mahfuz]

Aconsistnciaformaltemcomoconseqnciaacorreoestilstica,noo
raramenteassociadaarquiteturamoderna,supostamenteaestilstica.O
estilodeumaobraoudeumarquitetosedefinecomoafreqnciadecertos
elementosvisuaisquederivamdeummodoespecficodeabordarosproblemas
daarquitetura.Setaisconvenessodenaturezaformal(23),oestilo
temumadimensoconstrutiva,criativase,aocontrrio,essas
caractersticasvisuaissodenaturezafigurativa,oestilorespondera
umaatitudemimtica.Noprimeirocaso,ocarterdoobjetoderivadasua
estruturaformaledasuaconstituiomaterialnosegundo,algoaposto,
desvinculadodasuaorganizaoematerialidade,logoinautntico.
Osperigosdoconceitualismo
Oexpostoataquiprivilegiaummododeprojetarqueseopefrontalmente
aoconceitualismodeboapartedaproduoatual,naqualidiasno
arquitetnicasassumempapelcentralnoprocessoprojetual.Osurgimento
desseconceitualismodecorrnciadaorfandadeestticaprovocadapelo
abandonodanoomodernadeforma,oqualobrigoubuscadelegitimidades
alheiasespecificidadearquitetnica.Atadcadade1960,serecorriaa
idiasdeordemouestruturasformaispararespondersnecessidades
sociais,nohavendonenhumanecessidadedecontrolaroprocessodeprojeto
apartirdeimagensouenredosimpostosdesdeoexteriordoproblema.
Arepetidaaplicaodeidiasnoarquitetnicasaoprojetoparecese

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

9/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
dever,namaioriadoscasos,aodesejodeevitaraangstiainerenteao
processodeprojetomoderno,emquenoseconheceoresultadoatofinal.
Noentanto,apresenadeumconceitoouidianoarquitetnicadominante
significa,namaioriadoscasos,aimposiodeumatodevontadepessoal
arbitrriosobreodesenvolvimentodoprojeto,oqualpassaaserorientado
emdireocomprovaodavalidadedoconceito.Eoquepior,a
identidadeformaldoobjetodeixadeseapoiarnoprograma,nolugarena
construoembenefciodaconcretizaodaquelaimageminicial.Aperdade
tectonicidadedeboapartedaproduorecenteevidnciasuficientedas
conseqnciasdoconceitualismo.
Oartsticoemarquitetura
OladoartsticodaarquiteturamodernaapontadoporHelioPincomoa
marcadasuatranscendncia(24).Porm,quandoserefereaoquepodehaver
deartsticonaarquitetura,Pinnoestsereferindoaalgoexterno,
quesesobrepeousubstituioscomponentesespecficosdeumproblema
arquitetnico,masaumaformalidadecujaconsistnciatranscendeos
critriosdefuncionalidadedosquaisparte(25)semdeixardeatendlos.
Essecomponenteartstico,noentanto,noestpresenteemtodasasobras
dearquiteturanospoucoscasosemquearquiteturaearteseconfundem,o
projetosurgecomoumaatividadetotalizadoraquesintetizanaformaos
requisitosdoprograma,assugestesdolugareadisciplinadaconstruo.
Quandosefalaemartenaarquitetura,ounaartedaarquitetura,falamos
deummodosuperiorderesolver,atravsdaforma,osproblemasprticos
quedefinemumdadoproblemaarquitetnico.
QuatrocritriosfundamentaisOutracontribuiodaarquiteturamodernaao
pensamentoprojetualcontemporneosoosconceitosdeeconomia,rigor,
precisoeuniversalidade,degrandevaliacomocritriosdeprojetoeda
suaverificao(26).
Ocritriodeeconomiatemavercomousodomenornmeropossvelde
elementospararesolverumproblemaarquitetnico,esereferetantoaos
meiosfsicosquantoconceituaisdequeumaobracomposta.importante
noconfundireconomiademeioscomminimalismocujaadooumadeciso
puramenteestilsticanemcomaescassezdeliberadadeelementospresente
emmuitosprojetosatuais.Sereconmiconosignificaeliminarelementos
necessrios(comoaquelesquemelhorariamoconforto,porexemplo)em
benefciodaobtenodaformapura.Osprodutosdeumaarquitetura
econmicanuncasosimples,maselementares(27).Odomnioda
elementaridadecondioindispensvelparaquesepossachegarauma
complexidadeautntica.
Umaqualidademuitoimportantedosprojetoseconmicosaintensidadea
queconduzumarelaoformalentreumnmeroreduzidodeelementos
espaciais.Seenganamaquelesqueafirmamqueaarquiteturaqueprimapela
economiademeiosregidaporuma"leidomnimoesforo":nadaexige
maioresforointelectualdoquefazerumagrandeobracompoucoselementos
(28).(figura20)

20.LojaForma,SoPaulo,1987(45)
PauloMendesdaRocha[fonte:FotoNelsonKon]

Ocritriodeprecisotemavercomoidealdeperfeiohumanaquelevao
homemaquererrealizarobrasbemfeitas,concebidaseconstrudascom
exatido.Umprojetoprecisoacentuaaidentidadeformaldeumartefato
arquitetnico,oquenoapenasfacilitaoentendimentodasuaestrutura
formalemsuasvriasescalascomotambmaprpriaconstruomaterialdo
objeto(figuras21e22).

21.PraadaSinagoga,planta,Onda,
Espanha,2001(46)
HelioPin[fonte:HelioPin]

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

10/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius

22.PraadaSinagoga,vista,Onda,
Espanha,2001
HelioPin[fonte:HelioPin]

Seoaspectoformaldaarquiteturaserefereestruturarelacionalou
sistemaderelaesinternaseexternasqueconfiguramumartefatoou
episdioarquitetnico,projetarcomprecisofundamentalparaa
construoepercepodessasrelaes.
Projetarcomrigorsignificavoltarofocodaconcepoparaaqueles
aspectosdoproblemaarquitetnicoquesorelevantesetranscendentes,
paraaquiloqueessencialemumprograma,lugarouprocessoconstrutivo,
deixandodeforaoqueformeramenteacessrio.Origoraplicadona
hierarquizaodeumprogramadeveseracompanhadoporumaatitudeanloga
nomomentodedefiniroselementosquematerializamaestruturaformal.Ser
rigorosonoimplicaausteridadeeasceticismo,masacapacidadedeexcluir
deumprojetotudoaquiloquenocontribuiparaasuaintensidadee
consistnciaformal.Oexcessodeelementos,aarbitrariedadeeo
historicismodegrandepartedaproduocontemporneasedevem
principalmentefaltaderigorcomquesetempraticadoarquiteturanas
ltimasdcadas(figura23).

23.MuseudoTelefone,RiodeJaneiro,
2001(47)
EdsonMahfuz[fonte:EdsonMahfuz]

Auniversalidadedeumprojetoacondiodequealgosejareconhecido
porsimesmoequepossaservirparaoutrospropsitossemperdersua
qualidadeintrnseca.Ambosaspectos,oreconhecimentodeforma,esua
flexibilidadedependemdeumaestruturaformalconsistente.Objetosdotados
deuniversalidadeadquiremumaqualidadedepermannciaquepermiteque
atravessemostemposcomdignidadeeutilidade.Suageneralidadecomo
soluoespaciallhesconfereapossibilidadedeserviremdebasepara
muitosoutrosprojetos,aceitandomudanasdeescala,materialecultura
(figura24).

24.TorreBarcelona,Barcelona,2001(48)
HelioPin[fonte:HelioPin]

SistematicidadeOperarsistematicamentesignifica,porumlado,poder

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

11/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
resolvermaisdeumproblemaarquitetnicocomamesmaestruturaformal
(29)(figuras25e26)e,poroutrolado,adefinioderegras
compositivasqueorientamtantoadefiniodaspartesmaiorescomodas
partesmenoresdeumprojeto(figuras27e28).

25.EdifcioResidencial,Onda,Espanha,2000
HelioPin[fonte:HelioPin]

26.EscolaSecundria,Morella,Espanha,
2001(49)
HelioPin[fonte:HelioPin]

27.EspaodeEncontro,Av.Diagonal,
Barcelona,2002(50)
HelioPin[fonte:HelioPin]

28.EspaodeEncontro,Av.Diagonal,
Barcelona,2002
HelioPin[fonte:HelioPin]

Umsistemaformal,longedeserumargidapautageomtricaouconceitual,
umprincpioslidoeflexvelquetemumduplosentidodeprocedimento
paraconstruireconjuntoordenadodeelementosespaciaiseconstrutivos.
Aocontrriodoquepossaparecer,trabalhardemodosistemticono
significaobterresultadossempreiguais,poisoencontrodeumsistemacom
umasituaoconcretasempreresultaemumaobrasingular.A

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

12/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
sistematicidadeimportanteparaaarquiteturaporserumatributoque
confereaumaobraaordemnecessriaaoseureconhecimentocomoformaou,
emoutraspalavras,propiciaaaoformativadosujeito.
Sistematicidadeoopostodoquesepoderiachamardeprocedimento
sintomtico,quesignificaresolverproblemasindividuaisousetoriaisde
umprojetosemintegrlosaumsistemaglobalouaumaestruturaformal
superior.Oresultadodissoinvariavelmenteumedifciosemidentidade
formal,umamassaamorfadesoluesparciaiseefeitosisolados.
Infelizmente,essadescrioseaplicaagrandepartedoqueconstrudo
rotineiramenteemnossopas.
Oexpostoacimaadmitidamenteumavisominoritrianopanorama
brasileiro,umaatitudederesistnciaquetentapensaraarquiteturadesde
asuaespecificidade,contrriatantoaoseuatrelamentoaoutras
disciplinasquantoasuasubmissolgicadomercado.Souconscientede
queasuaadooexigeumesforoerigorintelectualquemuitos
arquitetos,eumnmeroaindamaiordeusurios,noestodispostosa
realizar.Noentanto,estoucertodequeoresultadodesseesforo,se
exercidoporumnmerosuficientedearquitetoseapoiadoporseus
clientes,seriaoretornodaarquiteturabrasileiraaumpatamarde
excelnciacompatvelmelhorproduorealizadanosculovinte(30).
notas
1
PublicadooriginalmenteemProjetar:desafioseconquistasdapesquisaedo
ensinodeprojeto,FernandoLaraeSniaMarques,orgs.,RiodeJaneiro:
EVC,2003,p.6480.
2
Otemadacrisedisciplinardaarquiteturaextensamentedesenvolvidona
tesedoutoralquedesenvolveoarquitetoFernandoDez.
3
Comoconseqnciadissoosprogramasdosedifciossodivididosemdois:
umprogramacomunicativo,ooutrofuncionaleestrutural,concebidoscomo
independentesentresi.Otrabalhodoarquitetocontemporneoselimita,na
maioriadoscasos,acompatibilizarosdoisprogramas.
4
Aesserespeito,esobreoutrosaspectosdacrisedisciplinar,verEntre
oscenrioseosilncio:respostasarquitetnicasaocaosdomundo
contemporneoeAarquiteturaconsumidanafogueiradasvaidades,em
EdsonMahfuz,Oclssico,opoticoeoertico,eoutrosensaios,Editora
RitterdosReis,PortoAlegre,2002.
5
AlejandroAravena,Loshechosdelaarquitectura,emFernandoPerez,
AlejandroAravenaeJoseQuintanilla,LosHechosdelaArquitectura,
Santiago:EdicionesARQ,1999.
6
ParaLudovicoQuaroni,avenustasoconhecimentocultural,omodode
manipularasoutrasduasparaobterarquitetura.VerProyectarunedifcio.
Ocholeccionesdearquitectura,XaraitEdiciones,Barcelona,1987.
7
VerDaatualidadedosconceitosdecarterecomposio,emEdsonMahfuz,
op.cit.
8
Veroanexoparaumdesdobramentodessesquatrocomponentesdoquaterno
contemporneo.
9
AlejandroAravena,op.cit.
10
Outroconceitoquedefinearelaoprecisaentreformaevida,ouentre
umaconstruoeseususos,odefatosarquitetnicos,desenvolvidopor
AlejandroAravenanotextomencionadoacima.
11
HelioPion,Cursobsicodeproyectos,Barcelona:EdicionsUPC,1998.
12
Exemplodissoograndenmerodeedifciosquesoutilizadosparausos
diferentesdaqueleparaoqualforamprojetados,semalteraes
significativasnasuaestruturaespacial.EsteocasodoNovoMuseude
Curitiba,cujoblocoprincipal,umaestruturalineartripartidaelevada,
iluminadapormeiodelongosptios,foiprojetadaporOscarNiemeyerpara
serumaescola,serviumuitotempocomoprdioadministrativoehojesede
deummuseu.
13
HelioPin,PauloMendesdaRocha,RomanoGuerraEditora,SoPaulo,2001.
14
HelioPin,ementrevistaindita,2002.
15

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

13/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
CarlosMartArs,Lasvariacionesdelaidentidad,Barcelona:Ediciones
delSerbal,1983.
16
nfasenessacondiodepossibilidade,poisningumeranemobrigadoa
adotaraconcepomodernapelocontrrio,elaseoferececomoalternativa
sprticasprepsmodernas.
17
HelioPin,Cursobsicodeproyectos.
18
Emboraaarquiteturaeartemodernastenhamsempretidodificuldadesde
aceitaopelograndepblico,sobalegaesdeseremabstratas,frias,
genricas,etc.,suacaractersticahumanistamarcante,poisnuncaantes,
epoucasvezesdepois,ousuriohaviatidoumpapeltoimportante.
19
CarlosMartArs,Silencioselocuentes,Barcelona:EdicionsUPC,1999.
20
MartArs,op.cit.
21
Aindahojeotermoutilizadodemodopejorativopoucossoosarquitetos
queaceitamserdefinidoscomoformalistas.Noentanto,spodeserusado
negativamenteseidentificarumapreocupaoexclusivacomaaparnciados
objetos,custadetodososoutrosaspectosquefazempartedeuma
situaodada.
22
Estaconvicocontrriaademuitosarquitetoscontemporneos,paraos
quaisopapelprincipaldaarquiteturarefletiremsuaformaoesprito
dostempos.
23
Ouseja,formampartedeumsistemaderelaescomplexas,comotemsido
enfatizadoaolongodestetexto.
24
HelioPion,Cursobsicodeproyectos.
25
HelioPin.,op.cit.
26
DevemosaHelioPinatransposioparaaarquiteturadessesquatro
conceitosextradosdostextosdeLeCorbusiereOzenfantsobreopurismo.
27
Osimplesconstitudoporumanicapealhefaltamingredientese,
portanto,composio.Oelementar,poroutrolado,surgedacomposiode
algunselementos,seguindocertasregras,CarlosMartArs,op.cit.
28
Todagrandeobrasecaracterizaporpossuiridentidadeeintensidade
formal,semcomprometerasuafuncionalidadeesustentabilidade.
29
DuranteconfernciaemPortoAlegre(2000),HelioPincomentouqueum
problemanoseesgotaemsimesmo,equeamarcadeumbomarquiteto
resolvervriosproblemasformaisapartirdeumcasoespecfico.
30
LeiatambmartigodeRamonSilvaCarvalho,"Oprofessordeprojetode
arquiteturatambmarquiteto",tambmsobreoSeminrioProjetar2003
31
Programaelugarteminflunciaimportantenadeterminaodocarter
genricodeumprojeto,aquiloquealgunschamamdepartido.Nestecaso,o
recuoemrelaoruapermiteacriaodeumlargoparamanifestaes
pblicas.Aalternnciadebarrastransversaiseptiosgaranteiluminao
eventilaocommaiorprivacidade,aomesmotempoemqueresolveo
programaatualesuaampliaofutura.Aelevaodoedifcioliberaosolo
parausocomoespaopblico.Todasessasdecisesdoaoedifcio
identidadeformalenolimitamoseuusofuturoemcasodemudanade
programa.
32
Aestruturaatirantada(lajesplanassuspensasapartirdevigas
transversaisnacobertura)easoluotcnicadafachada(duasesquadrias,
compersianasecmaraventiladaentreelas)determinamocarterimediato
doedifcio(suaconstituiofsica)epermitemtantoaelevaototaldas
barrastransversaisdosoloquantoasuatransparncia.
33
Oprojetoassumeoalinhamentoeaalturadosedifciosvizinhossem
mimetizarsuaaparncia.
34
Umconjuntodeedifciosaoredordeumespaopblicocobertocriaum
lugardeencontroondenoexistenada.

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

14/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
35
Umoramentoreduzidoeprazodeprojetoeexecuocurtssimoslevaramao
usodetcnicasderpidaexecuoemateriascorrentesebaratos.Apr
existnciadefundaoesintroduziuumadisciplinadimensionalque
influenciouaorganizaoespacialdoprograma.
36
Ospilares,vigaselajesdeconcretoarmadodefinemaformaeocarterdo
objeto.Poucoprecisaseradicionadoparatornlahabitvel.
37
Aparnciadiretamentederivadadastcnicasconstrutivas,dosmateriaise
doselementosarquitetnicos.
38
Mesmaconcepogeralparadoisedifciosdetamanhoeprogramamuito
diferentes:umplantaporosaqueconsisteemespaosinterioreseexteriors
contidosporummuroperimetral.
39
Otrespassedeplanossegueumalgicavisualeconstrutivacomrazesno
neoplasticismo.
40
Trsobrasdiferentesemtodosaspectosmenosnaestruturaformal
subjacente:doisretngulosdealturasdesiguaisdeslizadosemduas
dimenses.
41
Umaescadariaconectatodososnveisedefinedoissetores:umsetor
cvico,acima(praaseca,biblioteca,auditrioeexposies)eumsetor
privado(creche)/contemplativo(praaverde).
42
Umaplataformaelevadaorganizaespaospblicosembaixoeatividades
privadasnosacimadela.Ovazionoseucentroservederefernciaparao
posicionamentodetodososelementosdoprojeto,desdeosblocossuperiores
atelementosdepequenadimensocomoasescadasdeacessoplataforma.
43
Independentedoprogramaquecontm,aestruturaformalclaramente
legvel.Acombinaodeumblocoprismticotransparentecomoutromais
baixo,opacoeperpendicularaoprimeiroconfereaoedifcioumaforte
identidadeformal.
44
Umasriedebarrasparalelasdefineaordemmaior,relacionandoassalas
deaulaptios.Osespaosdeusocoletivoconectamasbarras,definindo
osistemacirculatrioeahierarquiaespacial.
45
Umdosgrandesprojetosbrasileirosdessadcada.Aaparentesimplicidade
escondeumaenormesofisticao,emqueformaeestruturaseconfundem.
Destaqueparaarelaoentreasoluoestruturaleadefiniodaposio
econfiguraodavitrineprincipal.
46
notvelacoordenaoprecisadetodasaspartes.Gruposdebancos
desencontradosserelacionam,peloalinhamentodosextremose/oucentros.e
hperfeitacoordenaoentreasdimensesdosdegrausealateraldoplat
maiselevado.
47
Adiscreoeasimplicidadedoanexovisamdestacaroedifciohistrico.
48
Amesmaestruturaformal/espacialpodesersubdivididademodosdiferentes
paraabrigarescritrios,apartamentosresidenciaiseapartamentosdeum
hotel.
49
Amesmaestruturaformal(retngulasparalelosdeslizados)usadapara
resolverumafachadaeumedifciointeiro,incluindoseupaisagismo.
50
Noobstanteosintetismoeelementaridadevisualdoprojeto,hum
sofisticadosistemaderelaesentreelementos.Bancos,escadas,guarda
corposedegraustemdimenseseposicionamentoregidosporregrasqueos
vinculamsduasplataformassobrepostasquedefinemesteespao.

sobreoautor
EdsondaCunhaMahfuzprofessortitulardeProjetosdaFAUUFRGS

comentrios

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

15/16

02/02/2015

arquitextos045.02:Reflexessobreaconstruodaformapertinente(1)|vitruvius
Comentar...

PublicartambmnoFacebook
PublicandocomoFlviaLaranjeira

Comentar

MarcusViniciusSouzaCEZa.s.
CaraAline,veseestesiteserveparanosemalgo?
ResponderCurtir

2Seguirpublicao16demaiode2012s21:12

PluginsocialdoFacebook

20002015Vitruvius
Todososdireitosreservados

Asinformaessosempreresponsabilidadedafontecitada

http://www.vitruvius.com.br/revistas/read/arquitextos/04.045/606

16/16

Вам также может понравиться