3

-
! 5

8


14

19

25

27

,

31

Jarosaw Syrnyk
Zagadnienie ukraiskie
w dziaalnoci Powiatowego
Urzdu Bezpieczestwa Publicznego
w Woowie (19471954) 34
Roman Drozd
Akcja Wisa w mitach 39
Witold Cyba
Ksztatowanie si
i uwarunkowania prawne
szkolnictwa ukraiskiego w Polsce
po drugiej wojnie wiatowej 45



- 49

Rozporzdzenie Ministra Edukacji

Narodowej w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego

w poszczeglnych typach szk 57

20052009 .
65

... 79

5- 85


.
87

91
93
96
99
..
- 102
105
113
119

120
..
124

127

130

133

:
( )
( )
()
()
()
()
()

()

- ( )

()

:
(
)
- -
()
( )
. ()
- (
)
:

:

:
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
tel. (67) 258 98 87
e-mail: proswita@op.pl
http://w ww.interklasa.pl/portal/
dokumenty/r_mowa/

.
.
.

, ,
2001 ., ,
.
. ()

. , (
) ( ) , , ,
, , .
.
, , , .
. . ,
, , , , ,
.
,
-
mp3

. .
,
, -

. ,

.
,
( ) , .
,
. . ,
, .
, ,
, .
,
. .
(-)
, ,
,
, .

,
, .

. , ,
.
,
.
.
,
.
, ( ),
- .

.
2004/2005 .
!
, ,
.
.
, .

,
,
, ,
. .
.
- .

,
.
,
, ,
, , ,

.

. ,

!
(. , )

,
1991 .
,
(19071944). ,
,
,
.
, , .
,

( ),
: ,

, ,
:
, ,
.
,
,
.
, ,

,
.
, ., . , ,
,
,
( ) .
:

. , (
),
.
,
(
?*).
: , , ,
,
( ).
, , ,

, .
(
): ,
? ,
.
-,
, , , ,
.
,
(, ) , ,
.: :
.
* ,
.

, (
?
?). : ,
. ,
.
.
,
, .

.
( )
.

(, ,
).

.

: , , ,
( ?
? ?):
, ,
,
, .
,
. .
, .

. .
, ,
. , , .
, .
, ,
,
, , :

,
. ,
. .
.
, ,

.
,

, ,
-
, , ,

. . ,
, ,
, .
,
,

, ,
!.

, .

, ,
: , ,

, .
,
, ,
,
,
.

,

.
,
.
. ,

,
, .
.
, , ,

,
:
....

,
, -,
,


: , ,
. ,
,
,
, ,

. ,
(, , ):


.
, , -

, , , ,
,
.
, .
.
(:
).
, ,
,

.

, ;
,
,
.

. ,

. ,

, ,

,
, ,
(, 1988).
, ,
, , ,
.
,
, . (1989)
,

.
,

,
. ,

, , , , , .
,

,
, , - , .
,
,

(, 1990). 1926 . .
(.: , 1990; ., 1995)


6,5
(6, 13, 19, 25, 32, 37, 43, 50)
. . (1990). ,

, ,
, ,
.
, (.:
, 1990). ,
,
,
,
.
. (2003)
. (1990)
,
: 1) ;
2) ; 3)

. ,
, -
.
,
,
,

XVIII., . ,
:
. ,
30- 3060 . .


, .

:
, ,
.
, . -
.
, ,
. (2003)

, ,
,
.


, ( ).
.
.

,

.

(),

,
.
,

,
.


,

(-, -, ).
.

. . (1995),

.
, ,

(, 1998; ., 2001).

(
), .

, ,
. , . (1979)
. ,
. ,
. .
(1995),
- ,
,
. ,
,
.
, ,
, ,
,
,
, . ,
.


. ,
, ,
,
. ,

.
, ,
,
. .

10

- .

, .
1837 1861 . (. , ,
2003).
1814 ., .
1837 . (, 1993; ..., 1982).
23

,
.
,
,

.

. . (,
1993, . 109110),
, -,
, ...
, , .
,
, .
:
,
,
... ,
, (, 1993, . 58).
, , , ,
,

, ,

. , 1837 .
, ,
,
,
, , ,
. ,
.
,
.

. (1938), ,
, , ,
. ,
. 1843.

,

,
1847 . (, , 2005).

.
, 183718431847 .
n (. 1), 1841 1845 .
,
n 1843 . ,
1845 .
,
. n 1846 . :
. n
, 1848 .
, - ,
- , 1847 .

,
. , ,
(..., 1982), . . , 1847 .


.

(, , 2005). ,

18481849 . .

,
,
.
, . . 1,

 ,
1848 .
.
100

75
50

1861

1859

1855

1857

1851

1853

1847

1849

1845

1841

1843

1837

1839

25

160
140
120
100
80
60
40
20
0

. 1. (
W) (n)
.

1850 .


. ,
.,
.
. , ,
,
, ,
(, 1961, . 91).
, . .

.
, ,
18491850 .
.
.
,
,
, ,
(, 1961, . 91).

(, 1993, . 499).
: ,
(.: ,
1961, . 89).
(. 18491850 .
.1). ,
, ()

1951.,
, .
, 1953 . ,


(..., 1982),
,
( .., , . 2, . 144), ,
. 1853, 1854,
1855, 1856 . ,

, ,
: ...
, , .
! ( .
1855, .: , 1993, . 577).
(. . 1), , -, ,
, , ,
,
1856 . .
1857 . .


.
, ,
, ,
,
, 1860 .

. ,
(. . 1: 2 1858, 12
1859 32 1860

). , ,
,
.
1860 1861 .
,

,
, (
, . 2, . 344).

.

11

12

100
80
60
40
20
0

50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0

n,

120

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 7

. 2. , . 1, . CA

,

,
(.3). ,
,
(10,5 )
. .
25
n,

0,54 ( <0,01),
0,6
(<0,01).
,
,
(. 2).

y=0,19x-0,46

20
15
10
5
0

50

100

150

,
. 3.
. ( , )
()

,
. .
, , -

, .
,
,


-
.
-
, ,
.
. . .
, ,

, 1910 .
(. . 4).

,
19141917 .,
.

,
. 1925 .
, 1926 . . . ,
. ,

.
, , ,

. , .-. . ,
-
. ,
.-. ,
.
. .
.
(
)
. .

( ).

, . .
.
,

 - - .


. , . ,
1917 .,
, 1905 .,

,
. . ,
:
/ / /
/ .
100

W, n

75
50

1910
1911
1912
1913
1914
1915
1916
1917
1918
1919
1920
1921
1922
1923
1924
1925
1926

25

. 4. (
W) (n)
..

1. .., ,
1989, 704 .
2. ..,
, 1988, 334 .

3. .., .. .
, 1961.
4. .., .., ..
., ,
1995, 206 .
5. .., .
[:] 1990, 8,
. 2029.
6.: .
. .-. .. , 1993,
779 .
7. .., ,
- 1990, 168 .
8. ..,
,
[:]
, 1979,
22, . 6265.
9. ., ., [:]
.
, 2005. http://www.
shevchcycl.kiev.ua/.
10. ..,
[:] 1998,
. 19, 4, . 91108.
11. . . .. , .. , 1982, 547 .
12. ., , 1993, 511 .
13. .., .., ..,
[:]
- . . . . . 2,
2001, . 110115.
14. ..,
, 1924, 72 .
15. . 2 ., 1979, . 2,
410 .
16. .., :

, 2003,
376 .

13

14

. ,
. ,

,
-
,
, , , , [1].


,
,
-
. ,
, ,
, ,
,
. ,

.

,
.
, .



.

-

, .

,
.

,

,
,
, , .
, -
,
,
, .
.
,

[2].
, ,
,
.
,
( )
,
.
, , ,
,
.
,

 ,
,
, . , ... [3].
,
, .
, ...

, -
, .
, , , ,
,
[4].
, , ,
,
,

, .

,
. , : , (,
, ) (, )
. ,
,
,
,
.
V .
,

[5]. ,

;

; ,

(, ,
, ); ,
; ,
,
: , ,

, ,
, ,
[6].
, ,
,
,
.
- ( )
. ,
( , ).
, (, ).
.


: -
. -
, ,
.
,
.
, ,
, , [7].
-. ,
, .

, .
.
, ,

. ,
(). ,
, ,
, , [8]. (
) -

,

, , ...,
[9].

,
[10]
- ,

15

16

,
.

, [11]. ,
,

,
, [12].

. . ,
, ,
.

.
,
:
,
,
,
;
, , ,
.
,
,
.

:

; ;
.



. , ..
: ,

[15].


, ,
,
;
-

,
[16].
,
[17]. ,


,
,

.

,
,
,
,


.

,
.

,
. -
,
- ,

, .
,

, , ,
, [18]. ,

.

,
. ,
,


,
.

 ,

,
,
,
, ,
, , .
:

, ,
, [19].


( )
,

,
,
.






; ,
.
;

, ,
.

, ,
, .

, , - ,
.
,
, , .

(
,
, , ), ,

- .

,
, .
, ,

.


.

,
, , ,

.


, , ,
.
.
,
, .
,
,
. , , -, -, ,
,
,
,
, [20].

1. ., [:]
1994, 7.
.,
[:]
1995, 78.
.,
[:] 1996, 4.
.., ..,
, 1995.
.., ..,
[:]
, 1995.
.,
:
, 1992.
., :
[:] 1997, 11.

17

18

- ., - :
[:]
1996, 4.
..,

[:] , 1991.
.. ., , 1996.
2. . : .., , 1991.
3. ,
, 1991.
4. ., ,
1993.
5. .., .., , ,
[:] .
- ,
1989.
6. ., , ...
?
[:] 1996, 4.
7. . . ..
, 1972.
8. : ,
, . . .. , 1970.
9. .., [:]
, 1980.

10. : ,
, . . .. , 1970.
11. . . . .. ,
1986.
12. .., .., ,
1973.
13. : ,
, . . .. , 1970.
14. .. ,
1975.
15. : ,
, . . .. , 1973.
16. ,
1979.
17. . . . .. ,
1986.
18.
, 1980.
19. .., [:]

, 1975.
20. ..,
[:] 1991, 3.

, ,
,
,
.

. ,

( )

,

,


,
.
.
,
,
, .
,
.
,
,
, ,
,
,
.


,
,
.
.
,
,

.
,
.
,
, ,
.

. , ,

, ,
,
.

, .
(. uhn u + hn
) . ,
,
.

[12; 199].
,
, , .

. , . , . .
[4; 1; 8; 9]. ,
.

19

20

, () [10, 314; 3, 89]. ,

, ,
.

.
. ,
,
, ,
[7; 18].
,
. ,
, ,
, , , , ,

.
,
.
.
,
.


.
,

,

.

: , ,
.
.
. .

,
.
.
, ,

.

,

, ,
.

,
. .
() (, ,
); (); , ,
, , , ,
, , , ,
-, - (-), -, -,

-/- (-), ,
, ,
: , ,
, .

(
) [11; 1416].
, , , ,
, , . ,
, , , . :
(. .).
(. ).
,
,
, ( ).
[I. ] ,
, ,
(. ).

.
,
.
, :
, , , , , . (
) , :

; , ;
(. );
, ,
: . ,
;
, :

 (. );
,
(. );

,
: ,
(. .);
(. .);
: . I
(I. ).
, , , . :
; .
, ,
, : ,
(. ); ,
.
, , ,
,
, : ,
, .
,
.


, : ,
, . ,

, ,
(. ). :
(. ); ,
( ,
(. ).
,
. : ,
.
, , . : ,
,
,
.

,
,

.
,

,
(. ). ,
, ,
, .
, . ,
,
:
( );
, , ,
: (. ).

,
. : , ,
[ ] (. );

. .
(. ).

,
,
.
, :
(. );
(. );
,
(. ).
,
.

() . . ,
: ,
(.).
. :

(. ); ,
, ,
, ,
(. );
- (. ).

,

21

22

. :

(. ).

. :
, , ,
(. ).
(. ).
() ,
() .
: , .
()
:
+ : , () , () ,
, ;
, ,
+ : , .
- -, - . : ,
(. );

,
(. );
(. ). , -
-.
,

, , , ,
.
.

.
. ,
. : ,

, (. );
,
,
(. );

, , (. );
( ).

.
,
.
. ,
.
, , ,
. , [1; 47].
.
.

.
,
-, - (-),
- (-) . [2; 56].

, :

; . ,
:
-, - (-), - (-)
[2; 56],
- . : -
;
; - .

, ,
- (-), -, -
(-), :
, ,
.
:
, ,
,

(. ). ,
, ( ). ,

-, - (-), :
, , .


. :
.
,
( ).

.
,
.
, -
.
-
-
, .

. ,
, . ,
, , , ,
, ,
, , ,
.

: !
, ? (. ). ;
, ,
(. ).
(. ). , ,
,
(. ).
, ,

.

.
;
- - (, ),
- - (, ).

, . ,

,

[12; 209]. -

(-) .

:
,

(. ). ,
,
(. ).
- , [].
-
. ,
, , ,
-.
, ,
, ,
.
. :
, -
(. ). (. ). ,
, , -
(. ).
, ,

(. -).
, ,
.

. ,
, - .
, ,
,
, ,

,
.


, , .


.

23

24

1. ..,
, . , 1958.
2. .., - [:]
, . 24, 1983, . 5658.
3. .., .., ..,
.
. . .. , 2001.
4. .., , 1969.
5. ..,
[:] 1987,
1, . 6369.
6. .., ,
1994.

7. ..,

[:]
, 1972.
8. ..,
. , , , ,
1981.
9. ..,
[:] 2003, 10, . 2932.
10. . , 2000.
11. , 1997.
12. ..,
, 1962, . 199.
http://www.ukr-in-school.edu-ua.net/id/138/print/

.
.
,
, ,
, , .

. ,

, . ,
.
.
, : . ,
, .
,
, ,
,
.

- , , .

: , , ,
, , ,
, , ,
, ,
. ,
: ,
, , ,
,
.
:
, ,
,
. ,

, :
, , , ,
,
. -
. , , .
( ), ,
, .
, , ,
,
: ,
,
.
.

-,
. () , ,
...
,
, , , ,
. ,
, ():
, ,
,
, .
[2, . 89]. ,
, :
! ,
. , , ,

25

26

, .
, , ; ,
; ,
. ,
, , , .
.
, ,
, , ; ,
, , .
-
, [1, . 99].

: ,
( ),
, (), ()
(), ,
, ,
, ,
, ,
. ,
-
.
,
,
, ,
, . ()
,
. , ,
, (
), (
).
. , ,
, :
,
[2, . 89]. ,
, , . :

:
....
,
[1, . 396397]. ,
,
. ,
, . , . .
, ,
. . (: ) . ,
-,
,
...
:

,
[1, . 3738]. ,
,
.
, ,
,
; ;
.
: -,
, , .
-:
, ,
, , ,
. .


,
.

1. ., , 2002,
664 .
2. ., .,
.
,
2000, 614 .

. ,

,
, , ,

.

, ,

.
, , , . .
XX
, ,
[1; 34].
, ,
,
(, )
,

, ,
, ,
,
.
, .
, ,
,

,
,
, , ,
, - .
.
, .
,

.

,
.
, , , ,
, , ,
. , , ,

,
,
, , ,
, , ,
. ,

,
. ,
,
;
, ,
, , ,

27

28

, ,
...
[2; 7475].

, :

. , , ,


. , ,
, , ,
, .
, ,
, .
, , ,
,
, , , ,
, ,
,
, , [3; 1014].

.

, , ,

, ,

,
.
.


, ,
, ,
,
. [4].

.

, .
. , . , . .
,
,

, ,
- .


,

, (.
.) .
, - ,

.
.,
, .
, .
: ... -
- ,
, ,
... [1; 66].
, , - , , , . . ,
,
:
,
. ,
, ,
[7; 93]. ,
.

.
,
,
,
.
, ,
,
. ,
,

 ,
.
, , ...,
,
... [5; 440]. ,
,
.
.
,
,
,
.

.

,
, , , , ,
,
,
.
, ,
,

.
,
,


.
,
:
, ,
,
,
, , ,
,
, , ,
.
, ,

, ,

,

, , ,
, .

, , . . ,
,
:
;
;
, ;
;
,
.
. , ,
,
.

,
.

. - , ,

, ,
,
,
, .
, .
, , ,
,
.

.
,
, .
, , , ,
,

.
, , , ,
, ,
. ,
, .

29

30

, , ,
. ,

,
, ,
, .
,
, ,
, , ,
.
,
.
,
,

, , ,
.
,
, .
, , ,

,
,
, , ,
, .

,

, ,
, ,
, , ;
, , ,
,
.

, . ,

. , ,
, ,
,
,
: , ,

, . ,
,
, , ,
,


, . ,

[8; 8586].

,
,

,
, ,
, ,
,
,
.


.

1. .,
, 2002, 256 .
2. , , 1995, 392 .
3. , 1993, 126 .
4. ., [:] ,
2 ., 1990, . 1.
5. ..,
, - 2000, 448 .
6. ., , 2000, 448 .
7. ., ,
1990.
8. .., ..,
, 1991, 288 .
http://www.ukr-in-school.edu-ua.net/id/189/print/

. ,

( )
, .
.
.
, ,
, , , , . ,
,
.
.

, .
.

,
, .
, ,
. ,
,
,
, ,
.
,
.
,

,
,
.
1. ,


.
2. .
,
: , ,
, .
,
.
3. .
,
.
4. ,
, .
,
. ,

, .
5.
. , : ,
.
. ,
.
6. -- ,
, :

31

32

, , ,
. ,
.
7.
.
, ,
.
8. ,
.
9.
.
10. .

.
11. ,
. :

. , ,
.
12.
.
.
13.
.
.
,
.
14.
, .
, .
15. .
, .

,
.
, .

,
, .
,
.
.

;
, .

.
, ;
.

.
.
.


/ .
, .

;
.
.

.
, . 5
, .

, ,
.
,
.

.
.

.
.

.

/
.

, .

.
.

.
.

/
.
.
.
.
.
.
.

,
, .
,
.

.
;
.

.

.
;
.

http://www.osnova.com.ua/UserFiles/PDF/13%20%20%2022%28122%29.pdf

,
.

33

34

Jarosaw Syrnyk

Wrocaw, Polska

Zagadnienie ukraiskie
w dziaalnoci Powiatowego
Urzdu Bezpieczestwa
Publicznego w Woowie
(19471954)

Chocia formalne dziaania po linii band ukraiskich zostay podjte przez PUBP w Woowie ju
w kwietniu 1947 r.1, to jednak faktyczne kroki mogy
zosta podjte w tym kierunku dopiero z chwil pojawienia si ludnoci ukraiskiej na terenie powiatu
w wyniku przeprowadzenia akcji Wisa. Oczywicie
niewykluczone, e pojedyncze osoby narodowoci
ukraiskiej przebyway na terenie powiatu take
przed 1947 r. Nie chodzi tu, rzecz jasna, o onierzy
Armii Radzieckiej narodowoci ukraiskiej, lecz
o potencjalnych Ukraicw, ktrzy przedostali si
tutaj ze wschodu w ramach tzw. repatriacji ludnoci,
albo te o osoby uciekajce przed przesuwajcym
si na zachd frontem. Brak dostatecznych rde
nie pozwala nam w tej chwili wywietli tego zagadnienia w peni. Niemniej jednak wedug rde
MZO wiadomo, e w marcu 1947r. przebywao
w powiecie woowskim przynajmniej dwunastu
obywateli radzieckich narodowoci ukraiskiej.
Tutaj te znajdowa si radziecki obz przejciowy
dla obywateli radzieckich, z ktrego wywoono ich
potem do ZSRR2.
Transporty z ludnoci wysiedlon w ramach
akcji Wisa zaczy napywa na teren Dolnego
lska od koca maja 1947 r. Wedug rnych
danych w powiecie woowskim osiedlono od 2887
do 2895 Ukraicw. Wikszo z nich (zgodnie
z ustaleniami Jerzego urki 80%) pochodzia
z terenw Beskidu Niskiego (emkowszczyzny)3.
Z kolei, w cytowanym dalej zbiorczym zestawieniu
osadnikw z akcji Wisa znajdujemy informacj
o 2869 przesiedlecach. Na domiar zego, ju
proste zsumowanie podanych w dokumencie liczb
przynosi razem liczb zaledwie 2685.

Tabela: Zbiorcze zestawienie osadnikw z akcji

W na terenie powiatu woowskiego
Gmina
Mojcice

cinawa

Krzelw

Gromada
ososiowice

Polakw

Osadnikw
z akcji
Wisa

218

58

Lubi

411

67

Stobno

320

49

Mojcice

572

74

Prawikw

150

10

Glinaj

178

Rataje

190

11

Krzydlina Wielka

393

Pogalewo Mae

107

30

Brzeska Nowa Wie

120

28

Dobrzy

140

32

Dbno

120

27

Tymowa

513

13

Duyce

230

102

Lasowice

234

44

Parszowice

253

54

Zaborw

213

206

Przychw

255

116

Wielowie

345

34

Rzy

262

Krzelw

585

29

Konary

203

Iwno

141

24

Budki

247

10

Moty

55

10

215

16

Maowice

Polakw

Osadnikw
z akcji
Wisa

153

22

93

13

Orzeszkw

204

109

Tarchalice

212

Wyszkowice

350

11

Buszowiczki

116

Gryyce

183

18

Moczydlnica Klasztorna

272

46

Ostrowo

156

22

76

45

Gmina

Gromada
Kozowo
azy

Wielkie Paki
Wisko

Smogorzw

593

58

Grzeszyn

374

34

Strze

273

37

Gbowice

276

Sup

193

52

Pieruszw

355

Aleksandrowice

274

29

Baszyn

348

Rocisawice

229

Nowosielce

38

12

680

75

Brzeg Dolny Uraz

Wow

Chobie

urawice

107

35

Wielki Uskr

228

69

Stary Wow

320

65

Godzicin

349

54

Lipnica

153

12

agiewniki

355

42

Peczyn

385

42

Garw

422

43

Grotki

483

45

Domnowice

204

87

Niscice

184

87

Kty

342

30

Brodowice

19

65

Orsk

156

62

Gry

450

38

Wysoka

151

41

Chobienia

235

66

Buszowice

271

46

Nurkowice

319

59

Brzeg Dolny Lubniw

Brzeg Dolny
Maa Krzydlina
RAZEM

481

12

2312

455

6
2685a

a w rdle 2869.
rdo: AIPN Wr 053/890, Wykaz przesiedlecw z akcji
W poszczeglnych gromad powiatu woowskiego,
b.d., k. 19.

Wykazy przybyych rodzin w ramach akcji

Wisa zostay przesane przez naczelnika oddziau PUR w Woowie szefowi PUBP w Woowie4 .
Oznaczono w nich kategorie przybyej ludnoci
ukraiskiej (A, B, C), tj. swego rodzaju poziom jej
lojalnoci wobec pastwa polskiego. Informacje
na temat Ukraicw przekazyway take powiatowe urzdy bezpieczestwa z terenw, z ktrych
przybywali przesiedlecy. Znajdoway si tu m.in.
wzmianki o ewentualnych werbunkach, ktrych
dokonywano np. na stacjach zaadunkowych.
Wydarzenia lat wojny i pierwszych lat po jej
zakoczeniu, traumatyczne dowiadczenia wielu
Polakw, wzmacniane dodatkowo przez natarczyw propagand wadz komunistycznych, sposb,
w jaki ludno ukraiska traktowana bya w trakcie
przesiedlenia, wzbudzay wobec przybyych Ukraicw poczucie niechci lub nawet wrogoci. Doda
przy tym naley, e w latach 19471952 pozbawiono
t mniejszo praktycznie wszelkich zorganizowanych form pielgnowania wasnej kultury, nauki
jzyka ojczystego. Jedyny wyom w tej polityce
stanowiy powstae za zgod wadz pastwowych
parafie prawosawne. Na terenie wczesnego
powiatu woowskiego placwka taka powstaa najpierw w Studzionkach (Stodoowicach). Pierwsza
liturgia sprawowana bya tu ju 14 listopada 1947 r.
W 1952r. zostaa zaoona rwnie parafia prawosawna w Starym Woowie5.
Niezalenie od oficjalnej zgody wadz na istnienie placwek prawosawnych znajdoway si
one pod nadzorem nie tylko waciwych wadz
administracyjnych, ale take urzdw bezpieczestwa. W jednym z dokumentw PUBP w Woowie
czytamy zatem: Oprcz tego ustalono, e do
grom. Stodoowice, gm. Chobienia, przyjeda
ksidz prawosawny z powiatu Szprotawa Chylak
[w dokumencie Hyrlak J.S.] Dymitr, ktry gosi
kazania antypastwowe o wojnie i sile imperializmu angloamerykaskiego. Po otrzymaniu danych
w powyszej sprawie zostanie zaoona teczka na
wszystkich figurantw sprawy oraz wytypujemy
kandydatw do werbunku6 .
Wikszo wysiedlonych naleaa wszak nie do
Cerkwi prawosawnej, a do Cerkwi greckokatolickiej. W zwizku z prowadzon polityk wyznaniow, pierwsze, na wp legalne placwki greckokatolickie mogy powstawa zasadniczo dopiero po
1956 r. Msze greckokatolickie na terenie powiatu
woowskiego (cilej w samym Woowie) zostay
zainaugurowane w 1957 r. przez ks. Jarosawa
Wodonosa. Do tego czasu wierni tej Cerkwi mogli
uczestniczy w bliskich pod wzgldem obrzdku
mszach prawosawnych lub zgodnych pod wzgl-

35

36

dem kanonicznym mszach rzymskokatolickich.

W kadym z tych przypadkw oznaczao to jaki
kompromis z wyznawanymi zasadami. Bardzo
czsto powodowao to swoist wymuszon apostazj
lub moe cilej ograniczanie udziau w yciu Kocioa rzymskokatolickiego lub Cerkwi prawosawnej do absolutnego minimum, tj. np. przyjmowania
sakramentu chorych, chrztw czy lubw.
Brak moliwoci oficjalnego pielgnowania
tradycji i kultywowania religii wielu Ukraicw
prbowao rekompensowa utrzymywaniem
szerokich wizw w ramach wasnego rodowiska. Nie mona wykluczy, e cz z tych tzw.
schadzek, o ktrych bardzo czsto wzmiankuj
dokumenty UB, miao te wymiar religijny. Schodz si czytamy w jednym z nich przewanie
w niedziele i wita, gdzie piewaj rne pieni,
w adnych uroczystociach nie bior udziau7. Informatorzy UB donosili rwnie, e na schadzkach
omawiana jest szeroko polityka ukraiska8.
Nie ulega wtpliwoci, e spotkania, o ktrych mowa bya powyej miay gwnie wymiar
towarzyski. Jednake z pobytem ludnoci ukraiskiej na terenie powiatu woowskiego, gwnie
w Orzeszkowie, zwizana jest rwnie kwestia
rzekomego istnienia tu nielegalnych struktur Organizacji Ukraiskich Nacjonalistw (OUN) czy
nawet oddziau Ukraiskiej Powstaczej Armii
(UPA) pod dowdztwem Woodki, Wodzimierza Karasiewicza. Mimo istotnego postpu
dokonanego w sprawie tzw. siatki Woodki, na
dzie dzisiejszy nie znamy jeszcze odpowiedzi
na zasadnicze pytanie: kim by gwny bohater
owej sprawy. Woodko okrelany w niektrych
rdach rwnie jako Wujko przez wiele lat
funkcjonowa w wewntrznych dokumentach bezpieki pod nazwiskiem: Wodzimierz (ewentualnie
Wadysaw) Karasiewicz (ukr.: Karasewycz). Jest
jednak wielce prawdopodobne, e Wodzimierz
Karasiewicz byo rwnie nazwiskiem fikcyjnym.
Tropy wiodce od uywanych przez Woodk
pseudonimw prowadz do wielu rnych osb9.
Jeli nie wiadomo, kim by Woodko nie mona
jednoznacznie okreli, z jakiego rodzaju dziaalnoci mamy w tym przypadku do czynienia.
Najprawdopodobniej brzmi dwie wersje: pierwsza
e bya to szcztkowa struktura ukraiskiego
podziemia, odtwarzana na skutek indywidualnych
dziaa jej dowdcy lub bdca poprzez Woodk
pod kontrol melnykowskiego (raczej) skrzyda
OUN; druga e bya to jedna z zastawionych przez
MBP puapek na byych czonkw ukraiskiego
podziemia, by moe jako cz rozpracowania
o kryptonimie Adwentyci. Jest pewne, e

nawet jeli caa sprawa nie bya prowokacj

bezpieki, MBP byo w posiadaniu informacji na
temat grupy Ukraicw ukrywajcej si w lasach
w okolicy Woowa co najmniej od lipca 1949 r.10
Rwnolegle dziaania wobec nich prowadzi PUBP
w Woowie: [...] do prowadzonej sprawy Kreta Jana
zosta podwerbowany informator sygnalizacyjny,
ktry to poda materiay, e Kret Jan ma szwagra
w Woowie Kurczowy, ktry jest fotografem [...].
Jest on jedynym fotografem w Woowie, tak e jest
w posiadaniu zdj fotograficznych wszystkich
obywateli, ktrych moe potrzebowa Kret i midzy
innymi i funkcj. UB11.
Epilog spraw y Woodki by tragiczny.
W padzierniku 1949 r. on sam zosta zabity.
W listopadzie 1949 r. WUBP we Wrocawiu zaoy
odrbne rozpracowanie na grup Woodki i Jana
Kreta pod kryptonimem Imperium. Prowadzono
je pod cis kontrol Wydziau II Departamentu
III MBP. W lutym 1950 r. bezpieka przeprowadzia
pierwsze aresztowania osb powizanych z dziaalnoci Woodki. Miay one miejsce gwnie
na obszarze powiatw roda lska i Wow.
W trakcie przeprowadzonej w okolicach Szczepanowa w powiecie redzkim obawy, ranny zosta Jakub
Hirny ps. Witrohon. Po kilku godzinach zmar we
wrocawskim szpitalu Betezda. Ogem w latach
19501952 w procesach przed WSR we Wrocawiu
skazanych zostao w zwizku ze spraw Imperium
siedemnacie osb, w tym jedna na kar mierci (Jan
Kret), cho wyroku nie wykonano, gdy prezydent
Bierut skorzysta z prawa aski12.
Dziaalno rzekomej siatki OUN organy bezpieczestwa czyy z aktywnoci innych grup
lub pojedynczych osb powizanych w przeszoci
z polskim podziemiem z okresu drugiej wojny
wiatowej. O kontakty z grup Woodki podejrzewany by m.in. Jzef Kuzyra, domniemany byy
czonek oddziau Ognia (oczywicie wedug opisu w dokumencie bandy Ognia)13. Taki opis
mg sprawia wraenie, i rnej proweniencji
grupy (czci podziemia) wrcz koordynoway
ze sob wrog dziaalno.
Warto te zwrci uwag, e pomimo przeprowadzonych aresztowa Ukraicw w ramach
sprawy kryptonim Imperium, w raportach PUBP
w Woowie sporzdzanych jeszcze na pocztku
1951 r. mona znale informacj o tym, jakoby
na terenie Orzeszkowa nadal dziaaa omio- lub
dziewicioosobowa organizacja OUN-UPA14 .
Trudno wyrokowa, po co umieszczano tego rodzaju informacje w sprawozdaniach do WUBP
we Wrocawiu. By moe mamy tu do czynienia ze
swego rodzaju echem dyspozycji wydawanych

przez wrocawskie wadze bezpieczestwa lub

nawet przez MBP. Skoro caa tzw. siatka OUN,
rzekomo odtworzona pod koniec lat czterdziestych
XX w. zostaa w istocie stworzona przez MBP
i znajdowaa si pod kontrol ministerstwa15 to
dyspozycje pynce do struktur terenowych UB
o zaostrzaniu si form dziaalnoci podziemia
ukraiskiego, o tendencjach do utworzenia organizacji zbrojnej, o pracy prowadzonej wedug
starej struktury OUN-UPA itp. mogy by w istocie odbierane jako nakaz szukania czarnego kota
w ciemnym pokoju, nawet jeli go tam nie ma16 .
Skoro wic w wytycznych wojewdzkiej bezpieki
bya mowa o dziaaniu podziemia ukraiskiego
w oparciu o dawne okrgi OUN, to w raporcie
PUBP w Woowie niemal automatycznie pojawiay
si informacje typu: Ukraicy poszczeglnych
okrgw OUN-UPA rozsiewaj propagand
o rzekomej wojnie oraz wyraaj si, e powrc
na dawniejsze tereny17.
Dalsze miesice 1951 r. przyniosy kolejne
informacje o wrogiej dziaalnoci przejawianej
rzekomo przez ludno ukraisk. Z braku innych dowodw stwierdzano np., e jeeli chodzi
o podziemie reakcyjne to tu naley nadmieni, e
metody wrogiej dziaalnoci najbardziej przejawiaj si wrd Ukraicw, ktrzy tworz rodowiska
i utrzymuj ze sob kontakty18 . W maju tego samego roku szef PUBP w Woowie zwraca uwag
na istnienie rodowiska bandyckiego w miejscowoci Prawikow, rekrutujcego si z elementu
przybyego z terenw wschodnich, wrd ktrych,
jak ustalono w ostatnim okresie sprawozdawczym,
s to czonkowie band UPA, ktrzy s podejrzani
o nielegalne posiadanie broni19. W dalszej czci
sprawozdania czytamy ponadto: Dziaalno ww.
elementu w okresie sprawozdawczym ogranicza si
do stosowania pogrek w stosunku do sekretarza
koa gromadzkiego POP Kuriaty Teofila, ktry
pochodzi z tej samej miejscowoci, co i wymienieni
i zna ich dziaalno z czasw okupacji, jak rwnie
z tego powodu, e wymieniony wsppracowa
z partyzantk radzieck pod d-ctwem mjr. Miedwiedia20 .
W maju lub czerwcu 1951 r. doszo do osobliwego napadu dokonanego przez dwch nieznanych
osobnikw na junaczk SP. Napastnicy zabrali
jej 150 z, ciasto oraz poamali orzeka z czapki
stwierdzajc, e w Polsce orzeka bez korony si
nie nosi21. Prawdopodobnymi sprawcami napadu
byo dwch onierzy WP narodowoci ukraiskiej, przebywajcych u rodzin na urlopie22 . Sprawy
tej do koca nie wyjaniono. W zapisce kierownika
PUdsBP w Woowie T. Okwieta z 3 sierpnia 1955 r.

mona zatem przeczyta, e materiay [dotyczce]

napadu przez NN osobnikw na ob. Mrozek Janina,
proponuj pozostawi w archiwum23.
Oddzielne sprawy na osoby narodowoci ukraiskiej prowadzone byy rwnie w gromadach
Lubi, Smogorzw24 i Wyszacice. Rozpracowanie
w gromadzie Lubi zainicjowano w lipcu 1953 r.
Nadano mu kryptonim Organizator25. W gromadzie Wyszacice gmina Krzelw przystpiono
do zaoenia rozpracowania rodowiskowego na
element z akcji W na pocztku 1954 r.: [...]
Ponadto w gminie tej ujawniono nowe rodowiska tego samego elementu [...] Na rodowisko to
w miesicu marcu zaoone zostanie rozpracowanie rodowiskowe dla gbszego rozpoznania i rozpracowania go oraz ujawnienia najaktywniejszych
czonkw tego rodowiska26 .
Inwigilacji i aktywnych dziaa w rodowisku
ukraiskim wcale nie zaprzestano po 1954 r.
W zwizku z aktywnoci spoeczn, przede
wszystkim w ramach powstaych w 1955 r. komisji
kulturalno-owiatowych ds. ludnoci ukraiskiej,
a pniej (w 1956) Ukraiskiego Towarzystwa
Spoeczno-Kulturalnego (UTSK) niektrych
dziaaczy zwizanych z powiatem woowskim
(przede wszystkim Leona Gala), mona mwi
wrcz o ponownej ich intensyfikacji. Dotyczy
to szczeglnie okresu koca lat pidziesitych
i pocztku szedziesitych XX w., a wic wykracza
poza ramy niniejszego opracowania.

Przypisy
AIPN Wr 053/358, Raport dekadowy za okres od dnia
15 IV [19]47 r. do dnia 25 IV [19]47 r. po linii III ref.,
25IV 1947 r., k. 199.
2
J. Syrnyk, Ludno ukraiska na Dolnym lsku
(19451989), Wrocaw 2007, s. 50. Ujawnianie takich
osb nastpowao niekiedy w wiele lat po wojnie, np.
przy okazji prowadzenia ledztw w sprawie mordw
dokonywanych na ziemiach wschodnich; por.: AIPN
Wr 053/303, Raport sprawozdawczy Pow. Urz. Bezp.
Publ. w Woowie za okres od 26 IX [19]49 r. do 25 X
[19]49 r., 25 X 1949 r., k. 46.
3
J. Syrnyk, Ludno ukraiska..., s. 54, 265.
4
AIPN Wr 053/890, Pismo naczelnika Oddziau Powiatowego PUR w Woowie R. Jurkiewicza do szefa PUBP
w Woowie, 16 VII 1947 r., k. 6.
5
J. Syrnyk, Ludno ukraiska..., s. 234, 235.
6
AIPN Wr 053/303, Raport sprawozdawczy za okres
od dnia 25 III [19]49 r. do dnia 25 IV [19]49 r., 25 IV
1949 r., k. 5.
7
AIPN Wr 053/303, Raport sprawozdawczy PUBP
Wow za okres od dnia 27 VIII [19]49 r. do dnia
25 IX [19]49 r., 25 IX 1949 r., k. 39.
8
AIPN Wr 053/303, Raport sprawozdawczy za okres
od dnia 27 VI [19]49 r. do dnia 27 VII [19]49 r., 26 VII
1949 r., k. 22.
1

37

38

Do ju istniejcych hipotez (por. J. Syrnyk, Ludno

ukraiska..., s. 7888) naley doda jeszcze jedn,
cho wydaje si ona wrcz nieprawdopodobna.
W Uzupenieniu kontrwywiadowczej charakterystyki gm. Krzelw z lipca 1954 r. czytamy: Wikszo
podejrzanego elementu s to przesiedlecy z akcji
W, ktrzy to z chwil przybycia do wyej zapodanej
gromady [chodzi o Orzeszkw J.S.] rozpoczli wrog zorganizowan robot [...]. Po przybyciu na tut.
teren rozpoczli mordercz terrorystyczn robot
na czonkach Partii PPR i pozytywnych ludziach
bezpartyjnych, gdy zosta zamordowany przez
wymienionych cz. akcji W Kret Jan [w rzeczywistoci Dymitr Kret J.S.]. Dowodzona bya powysza
nielegalna organizacja przez b. Kom. Posterunku MO
Orzeszkw ob. Lipa Kazimierza, ktry nazywa t
organizacj ps. Woodko; zob.: AIPN Wr 053/891,
Uzupenienie kontrwywiadowcze charakterystyki
gm. Krzelw, 27 VII 1954 r., k. 4243.
10
AIPN Wr 053/303, Raport sprawozdawczy za okres
od dnia 27 VI [19]49 r. do dnia 27 VII [19]49 r., 26 VII
1949 r., k. 22.
11
AIPN Wr 053/303, Raport sprawozdawczy PUBP
Wow za okres od dnia 27 VIII [19]49 r. do dnia 25
IX [19]49 r., 25 IX 1949 r., k. 39.
12
J. Syrnyk, Ludno ukraiska..., s. 86.
13
AIPN Wr 053/257, Sprawozdanie miesiczne [szefa
PUBP w Woowie Mieczysawa Grzegorczyka], 5 III
1951 r., k. 10.
9

Ibidem.
I. Haagida, Prowokacja Zenona. Geneza, przebieg
i skutki operacji MBP o kryptonimie C-1 przeciwko
banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu
(19501954), Warszawa 2005.
16
Znana kwestia z filmu Pokuta()
w reyserii Tengiza Abuadze (1986).
17
AIPN Wr 053/257, Sprawozdanie miesiczne [szefa
PUBP w Woowie Mieczysawa Grzegorczyka], 5 III
1951 r., k. 10.
18
Ibidem.
19
AIPN Wr 053/257, Sprawozdanie miesiczne Powiatowego Urzdu Bezpieczestwa Publicznego
w Woowie za m-c maj 1951 r., 1 VI 1951 r., k. 23.
20
Ibidem, k. 25.
21
AIPN Wr 053/339, Sprawozdanie miesiczne
z dziaalnoci PUBP w Woowie za okres od 1 do
30 VI 1952r., 4 VII 1952 r., k. 55.
22
Ibidem.
23
AIPN Wr 032/468, t. 4, Notatka uzasadniajca, 3 VIII
1955 r., k. 16.
24
AIPN Wr 053/891, Uzupenienie do charakterystyki
kontrwywiadowczej, 27 VII 1954 r., k. 16.
25
AIPN Wr 053/210, Sprawozdanie miesiczne z pracy
Pow. Urzdu Bezp. Publ. w Woowie za miesic lipiec
1953 r., 4 VIII 1953 r., k. 243.
26
AIPN Wr 053/234, Sprawozdanie miesiczne z dziaalnoci Pow. Urzdu Bezp. Publ. w Woowie za m-c
luty 1954 r., 2 III 1954 r., k. 13.
14
15

Roman Drozd

Supsk, Polska

Akcja Wisa w mitach

Z bada historykw zajmujcych si akcj

Wisa wynika, e temat deportacji ludnoci
ukraiskiej na ziemie zachodnie i pnocne Polski
w 1947 r. w zasadzie zosta wyczerpany. Nowe
wiato na to zagadnienie mog rzuci dokumenty
z rosyjskich archiww, pod warunkiem, e zostan
odnalezione.
Ustalenia badaczy nie przekadaj si, niestety,
na powszechn wiedz historyczn spoeczestwa.
Tu w znacznej mierze wci funkcjonuj pprawdy, przeinaczenia i mity, ktre s wynikiem
jednostronnego i czsto faszywego przedstawiania
kwestii ukraiskiej w okresie susznie minionym.
Zmianie tego stanu rzeczy nie sprzyja emocjonalny
stosunek kadej ze stron polskiej i ukraiskiej
do wasnych krzywd i jednoczenie niedostrzeganie za wyrzdzonego drugiej stronie. Ponadto
niejednokrotnie obserwowa moemy mechanizm
usprawiedliwiania za wyrzdzonego innemu narodowi1 w imi narodowego egoizmu, z nienawici,
czy te czego nie mona wykluczy w czyim
interesie. Takie podejcie nie sprzyja wzajemnemu
zblieniu, a wrcz obraa i ponia drugi nard.
W tej sytuacji, wzajemne polsko-ukraiskie
gesty pojednania trac na znaczeniu.
Mniejszo ukraiska w Polsce na Kongresie
Ukraicw Polski w 1997 r. zaja oficjalne stanowisko wobec krzywd wyrzdzonych Polakom
przez Ukraicw. W Posaniu do Polakw
czytamy: Ciko dowiadczeni przez histori
Ukraicy w Polsce dobrze rozumiej cierpienie
i bl niewinnych ofiar ostatniej wojny i okresu


Tekst ten by wczeniej publikowany w tygodniku

ukraiskim Nasze Sowo nr 17, z 29 IV 2007.

powojennego. W sposb szczeglny odczuwamy

bl Polakw, ktrzy ucierpieli z rk ukraiskich.
Czcimy pami polegych, a rodzinom tych, ktrzy
doznali niesprawiedliwoci, wyraamy gbokie
wspczucie i ludzk solidarno. Przyczamy si
do ukraiskich gosw, ktre mwi: Przebaczamy
i prosimy o przebaczenie.
Ukraicy w Polsce oburzaj si, gdy ich krzywdy
s bagatelizowane. Przypadajca w tym roku szedziesita rocznica akcji Wisa staa si, niestety,
dla tych, ktrzy postrzegaj j jako uzasadnione
dziaanie wadz polskich, okazj do powielania,
a nawet tworzenia nowych mitw. Takie podejcie
powoduje, e droga polsko-ukraiskiego zblienia
i pojednania staje si jeszcze bardziej wyboista.

Mit I

Wadze przeprowadziy
akcj Wisa w imi wyszej
koniecznoci, gdy UPA
zagraaa integralnoci
terytorialnej Polski
Takie stwierdzenie oznacza, e akcja Wisa
pozwolia unikn szczeglnego niebezpieczestwa grocego Polsce i Polakom i powstrzymaa
wojn w poudniowo-wschodniej Polsce, ktra
moga trwa wiele lat. Zwolennicy tego pogldu
ignoruj fakt, e to Stalin, za zgod Roosevelta
i Churchilla, przyczy do ZSRR wschodnie tereny
II Rzeczypospolitej, a dokadny przebieg granicy
ustali z polskimi komunistami ju w lipcu 1944r.
To on decydowa o ksztacie terytorialnym powo-

39

40

jennej Polski, a nie Ukraicy w Polsce, nie OUN

i UPA i nie Polacy. Nikt nie pyta polskiego i ukraiskiego spoeczestwa o zdanie, bowiem interesy
Moskwy byy kwesti nadrzdn. Zamieszkiwanie
przygranicznych terenw przez ludno ukraisk
nie stanowio niebezpieczestwa dla trwaoci
wschodniej granicy Polski. Zaleao to od wadz
sowieckich, a te nie potrzeboway adnego pretekstu, aby jej przebieg zmieni. Wyrazistym
przykadem jest 1951 r. Strona sowiecka wymusia
na polskich wadzach zgod na zmian przebiegu
granicy z ZSRR, a obecno Polakw w okolicach Krystynopola czy Ukraicw w okolicach
Ustrzyk Dolnych i Lutowisk nie miaa tu adnego
znaczenia. Ponadto, gdyby wadze polskie liczyy
si z tak moliwoci, z Polski zostaliby rwnie
wysiedleni Biaorusini i Litwini. Nie miay take
miejsca przesiedlenia ludnoci sowackiej, mimo
wrogiego stosunku Sowakw do Polski: udzia
w agresji 1939 r., kwestionowanie przebiegu nowej
granicy, dziaania po 1944 r. skierowane przeciwko
polskiej administracji.
Pozostawienie Ukraicw nie oznaczao take
zagroenia dla ludnoci polskiej, gdy od zakoczenia wojny UPA zaleao na pozyskaniu Polakw
i w zasadzie nie prowadzia akcji wobec ludnoci
cywilnej. Strat Polakw na pograniczu, gdzie proporcje narodowociowe byy mocno zrnicowane,
nie mona porwna ze stratami na Woyniu
i w Galicji Wschodniej. Ponadto nie naley zapomina, i zbrojnych akcji dokonywao podziemie,
a nie caa ludno cywilna, ktra w 1947 r. bya
ju zmczona dziaaniami wojennymi. Wymowny
jest fakt, e na pocztku 1947 r., kiedy rozpoczto
przygotowania do akcji Wisa, liczb Ukraicw
w Polsce oceniano na okoo 20 tys. osb. Deportacj objto rwnie tereny, na ktrych UPA nie
dziaaa i nie byo ofiar wrd ludnoci polskiej
(np. zachodni cz Beskidu Niskiego). Zdaniem
historykw, na terenie poudniowo-wschodniej
Polski, w przeciwiestwie do Woynia i Galicji
Wschodniej, wikszo ofiar stanowili Ukraicy.
Lansowanie tezy o wyszej koniecznoci, o zagroeniu w 1947 r. dla ycia wszystkich Polakw
jest zatem niczym innym, jak przenoszeniem na
tereny powojennej Polski obrazu konfliktu z innych
obszarw i stanowi nieudane usprawiedliwienie
zastosowania wobec Ukraicw zasady odpowiedzialnoci zbiorowej, ktr dodajmy potpi
Senat RP w 1990 r.

Mit II

UPA w 1947 r. wci stanowia

powane zagroenie dla Polski
Mit ten nierozerwalnie wie si z pierwszym,
jednak ma swoj specyfik. UPA dya do
zbudowania pastwa ukraiskiego na terenach
zamieszkanych przez Ukraicw. Oznaczao to
konflikt z ZSRR, Polsk i okupacyjnymi Niemcami. Sytuacja zmienia si po wkroczeniu Armii
Czerwonej do Polski. Stalin, ktry narzuci now
granic, paradoksalnie zrealizowa aspiracje terytorialne Ukraicw, w tym OUN. Po ustanowieniu
granicy polsko-sowieckiej zarwno dla podziemia
ukraiskiego, jak i polskiego wrogami stali si
komunici. Dlatego w 1945 r. doszo do lokalnych
porozumie midzy UPA a podziemiem poakowskim. Obie strony zobowizay si do zaniechania
akcji zbrojnych, napadw na wsie oraz do pomocy
w przeciwdziaaniu akcji wysiedleczej ludnoci
ukraiskiej i polskiej.
UPA zacza rozbudowywa swoje struktury dopiero po zaangaowaniu wojska do akcji
wysiedleczej Ukraicw. Od jesieni 1945 r. do
maja 1946 r. liczba sotni wzrosa z 45 do 1617.
Gwnym celem walki stao si sparaliowanie
akcji deportacyjnej. Po jej zakoczeniu liczba
sotni zmniejszya si, a stan liczebny ukraiskiego
podziemia wynosi 22,5 tys. ludzi, w tym 1,5 tys.
osb w sotniach, ktre nie przejawiay wikszej
aktywnoci, co znajduje potwierdzenie w dokumentach (m.in. w raporcie dowdcy 8. DP, ktra
operowaa w Bieszczadach).
Jest rzecz oczywist, e adna wadza nie bdzie
tolerowa wrogiej partyzantki, tym bardziej obcej,
dziaajcej na podlegym jej terenie. Niewtpliwie
UPA dla wadz komunistycznych bya partyzantk
wrog ideologicznie i narodowo. Wadze musiay
j zlikwidowa. Dlaczego jednak nie podjy zdecydowanej walki z UPA na przeomie 19461947?
Zima to najlepszy okres do zwalczania partyzantki.
Dopiero po mierci gen. Karola wierczewskiego
rozdmuchano stopie zagroenia ze strony UPA.
Wedug wczesnych danych wadz komunistycznych malaa liczba ofiar ze strony polskiej.
W 1945 r. zgino 368 cywilw, rok pniej 98,
a od stycznia do marca 1947 r. dziesi osb.
W tym okresie ycie stracio take 1600 onierzy,
funkcjonariuszy UB, MO i ORMO. Dane te, nawet
jeeli s zanione, wiadcz o zmniejszajcym si
zagroeniu ze strony UPA.
Pastwo polskie dysponowao w 1947 r. dostatecznymi siami i rodkami, aby pokona ukraisk partyzantk. Zastosowano jednak zasad

odpowiedzialnoci zbiorowej wobec wszystkich

Ukraicw, nie zwracajc uwagi na stopie ich
lojalnoci wobec Polski, stopie poparcia dla UPA,
stosunek do polskich ssiadw, zrnicowanie obszaru pod wzgldem proporcji narodowociowych.
Celem deportacji byo nie tyle rozbicie struktur
podziemia, lecz rozwizanie kwestii ukraiskiej
poprzez wysiedlenie, a nastpnie asymilacj
ludnoci ukraiskiej. Miecio si to w wczesnej
koncepcji budowy Polski bez mniejszoci narodowych i suyo rwnie sowieckim interesom
(zniszczenie inteligencji ukraiskiej, Cerkwi,
zamknicie podziemiu ukraiskiemu drg kurierskich na Zachd).

Mit III

Akcja Wisa bya

konsekwencj zabjstwa
gen. Karola wierczewskiego

W okresie PRL mit w by traktowany jako

niepodwaalny fakt. Obecnie, wobec stanu wiedzy
na temat przygotowa do akcji Wisa, niejasnoci
zwizanych z okolicznociami mierci generaa
oraz ujawnieniu jego rzeczywistej postawy wobec
onierzy AK, zosta odoony do lamusa. Propaganda PRL rozpowszechniaa pogld, e deportacja
ludnoci ukraiskiej to kara za zabicie wiceministra obrony narodowej gen. K.wierczewskiego
Waltera. Dopiero na pocztku lat dziewidziesitych po udostpnieniu historykom dokumentw
okazao si, e akcj Wisa zaplanowano znacznie
wczeniej. Idea deportacji pojawia si w 1946,
przygotowania rozpoczto z pocztkiem 1947r.,
natomiast gen. wierczewski zgin 28 marca
1947 r. By moe jego inspekcja w Bieszczadach
wizaa si z trwajcymi przygotowaniami do
akcji Wisa.

Mit IV

Przed akcj Wisa by Woy

Pod tym stwierdzeniem kryje si pogld, e
gdyby nie mordy na Woyniu, nie byoby akcji
Wisa. Wedug tego mitu masowe mordy na
Polakach trway nieprzerwanie a do 1947 r.
(cz publicystw twierdzi, e zaczy si ju
w 1939) i dopiero deportacja Ukraicw pooya
im kres. Takie przedstawienie sprawy jest wygodne,
poniewa Polacy zawsze bd wystpowa w roli
ofiary, natomiast Ukraicy w roli napastnikw,
niezalenie od miejsca zamieszkania czy to na
Woyniu, czy w Beskidzie Niskim. Deportacja

ludnoci ukraiskiej w 1947 r. jest ukazana jako

konieczna, ale humanitarna akcja Ukraicy
nie zostali wymordowani, a jedynie wysiedleni.
wiadomie pomija si przy tym cywilne ofiary po
stronie ukraiskiej, a jeeli si o nich wspomina
to wycznie w kontekcie tzw. akcji odwetowych
czy te uderze wyprzedzajcych, ktre si rzeczy
rozciga si na wszystkie akcje wobec Ukraicw,
od Woynia po operacj Wisa. Brak przy tym
gbszej refleksji nad tym, czy wedug powszechnie
przyjtych norm i zasad ycia spoecznego mona
usprawiedliwia lepy (prewencyjny, zastpczy itd.)
odwet na kobietach, dzieciach i starcach, zbrodni
z innego okresu, z innego terenu?
Elementem konstruujcym ten mit jest twierdzenie, e sotnie UPA operujce w Polsce byy tymi,
ktre wskutek dziaa Armii Czerwonej w 1944 r.
zostay wyparte z Woynia i Galicji Wschodniej
na tereny dzisiejszej Polski. Jest to pogld bardzo
uproszczony, ale wygodny, gdy stwarza moliwo
usprawiedliwienia polskich akcji wobec ludnoci
ukraiskiej na terenie Polski. Oto bowiem z Woynia przybyy sotnie, ktre mordoway Polakw, aby
teraz rozpocz kolejn rze. Mwi si nawet, e
w pewnym sensie dokonay agresji na polskie terytorium. Naleao zatem rozpocz ich likwidacj,
aby nie nastpia powtrka Woynia. Przemilcza
si przy tym niewygodny fakt, e niemal wszystkie
sotnie UPA w powojennej Polsce rekrutoway si
z miejscowych Ukraicw, a wzrost ich liczby
by zwizany z brutalnoci przesiedle ludnoci
ukraiskiej w latach 19441946 do ZSRR. Pomijanie tego zjawiska powoduje, e mona nazywa
polskie akcje przeciwko ludnoci ukraiskiej
w Polsce odwetem lub uderzeniem prewencyjnym.
W rzeczywistoci w powojennej Polsce to ludno
ukraiska bya w stanie cigego zagroenia.
wiadcz o tym take badania polskich historykw oraz liczne dokumenty. Jeeli na Woyniu
i Galicji Wschodniej ofiar wrd ludnoci cywilnej
byo zdecydowanie wicej po stronie polskiej, to na
terenach dzisiejszej Polski po stronie ukraiskiej.
Zbrojnych akcji przeciwko ukraiskim wsiom,
cywilnym mieszkacom, dokonywao nie tylko
polskie podziemie, ale take Ludowe Wojsko Polskie, NKWD, UB, MO i bandy rabunkowe.
Ludno ukraiska objta akcj Wisa nie
miaa nic wsplnego z mordami na Woyniu czy
w Galicji Wschodniej. Wynika to chociaby z racji
zamieszkiwania innego terenu, innej specyfiki
relacji polsko-ukraiskich na terytorium pogranicza. Zatem akcja Wisa nie bya bezporednim
nastpstwem Woynia i nie mona jej usprawiedli-

41

42

wia tamtymi mordami. Nie mona bowiem wini

i kara caego narodu.
Deportacja Ukraicw w 1947 r. zostaa
przeprowadzona przez wadze komunistyczne,
a nie legalne wadze kontynuujce pastwowo
II Rzeczypospolitej. Wadze komunistyczne, ktre
zostay Polakom narzucone, wasalizoway Polsk
dla potrzeb geopolityki ZSRR. Nie ma adnych
dokumentw, ktre wskazywayby, e komunici, decydujc si na akcj Wisa, kierowali si
chci zemsty za Woy. Co prawda, propaganda
wykorzystywaa ten argument, jednak gwnie
w celu, aby poprzez zbudowanie obrazu wroga zalegalizowa w jakiej mierze swoje rzdy w oczach
polskiego spoeczestwa.
Paradoksalnie gosiciele tego mitu uznaj rzdy
komunistw za niepolskie, krytykuj metody zwalczania przeciwnikw politycznych i jednoczenie
usprawiedliwiaj ich dziaania wobec ludnoci
ukraiskiej, czynic z nich obrocw polskiej
racji stanu. Przemilcza si czsto fakt, e niejednokrotnie onierze KBW i funkcjonariusze UB,
ktrzy przeprowadzali akcj Wisa, brali udzia
take w zwalczaniu polskiego podziemia niepodlegociowego.

Mit V

Tylko wysiedlenie Ukraicw

mogo pooy kres
dziaalnoci UPA
Mit ten zakada, e nie byo innej moliwoci
zlikwidowania UPA w Polsce, jak tylko poprzez
zniszczenie jej zaplecza. Ma on na celu usprawiedliwienie zastosowania odpowiedzialnoci zbiorowej
wobec ogu ludnoci, gdy wszyscy Ukraicy
wspierali dziaalno podziemia.
Istotnie, sotnie UPA skaday si z miejscowych
Ukraicw. Ich rozwj nastpi po rozpoczciu deportacji ludnoci ukraiskiej do ZSRR. Nie udao
si im cakowicie sparaliowa deportacji z liczby
700 tys. Ukraicw w 1944 r. wysiedlono okoo
500 tys. osb. Zakoczenie akcji wysiedleczej
przynioso ze sob rwnie zmniejszenie akcji ze
strony polskiej przeciwko pozostaej na miejscu
ludnoci ukraiskiej. W zasadzie zapanowa
spokj, gdy wojsko zaangaowano w agitacj wyborcz, faszowanie wynikw wyborw w styczniu
1947 r. Dokumenty oraz wspomnienia wskazuj,
e ludno bya ju zmczona konfliktem i chciaa
normalnie y. Stan demoralizacji czci oddziaw spowodowa, e zaczto rozwaa konieczno
wyprowadzania oddziaw na Zachd lub na

Ukrain. Wadze mogy wykorzysta t sytuacj

do zlikwidowania partyzantki bez uciekania si do
wysiedlenia. Na Ukrainie, gdzie UPA bya znacznie
liczniejsza i operowaa na terenie nieporwnywalnie bardziej zagszczonym ni w Polsce, NKWD
doprowadzio do rozbicia partyzantki. Metod byo
nasycenie terenu wojskiem, przy jednoczesnym
jego przeczesywaniu i prowadzeniu rozpoznania.
Dokonane wysiedlenia dotyczyy w pierwszej
kolejnoci rodzin czonkw OUN, UPA oraz
ich wsppracownikw i miay jedynie charakter
pomocniczy. Tak te mona byo uczyni w Polsce,
czego dowodem jest likwidacja przez wadze komunistyczne nieporwnywalnie silniejszych oddziaw i struktur polskiego podziemia narodowego.
W walce z oddziaami NZW nie stosowano wysiedle ludnoci cywilnej i zasady odpowiedzialnoci
zbiorowej. Deportacja caej ludnoci ukraiskiej
wynikaa z wczesnej polityki narodowociowej,
ktrej celem byo zbudowanie jednonarodowej
Polski. Tym naley tumaczy, e jeszcze w 1950r.
wysiedlano ludno z powiatw Nowy Targ
i Chem, a w 1952 r. miay miejsce przygotowania
do kolejnego wysiedlenia.
Oddziay UPA przetrway wysiedlenie. Najbardziej osabione kurenie Rena i Bajdy
rozformowano, a oddziay skierowano na Zachd
i na Ukrain. Oddziay z kurenia Zalizniaka
take skierowano na Zachd. We wrzeniu 1947 r.
rozwizano kure Berkuta. W terenie pozostay
dobrze zakonspirowane grupy, ktrych zadaniem
byo utrzymywanie kanaw cznoci z Zachodem. Walki z resztkami UPA trway jeszcze do
jesieni 1948 r.

Mit VI

Przesiedlenie Ukraicw byo

konieczne dla normalnego
funkcjonowania gospodarki
Mit ten zakada, e bez deportacji Ukraicw gospodarka Polski nie mogaby normalnie
funkcjonowa. Zapomina si przy tym, e w osigniciu celu, jakim byo ostateczne rozwizanie
problemu ukraiskiego, wadze nie liczyy si
z kosztami. Wydatki zwizane z przeprowadzeniem akcji Wisa, zniszczenie i wyludnienie
terenw poudniowo-wschodniej Polski (znaczna
cz wsi i obszarw uprawnych zarosa lasem
i chaszczami), potrzeba udzielenia pomocy materialnej Ukraicom w nowym miejscu osiedlenia
(w tym przyznane po 1956 bezzwrotne kredyty
w celu zatrzymania Ukraicw na ziemiach zachod-

nich i pnocnych) pocigny za sob ogromne

wydatki, ktre mona byo przeznaczy na odbudow kraju. Do tego naley doliczy rwnie koszty,
jakie pochona powtrna, nieudana kolonizacja
terenw, z ktrych wysiedlono Ukraicw.

Mit VII

W czasie akcji Wisa

nie byo ofiar miertelnych

Na tle skali ofiar konfliktu polsko-ukraiskiego

na Woyniu akcja Wisa ma jawi si jako zo
konieczne, ale przeprowadzone humanitarnie.
Czy byo tak w rzeczywistoci? Nie chodzi tutaj
o porwnanie liczby ofiar na Woyniu, lecz zaprzeczenie mitowi. Na dzie dzisiejszy trudno jest
ustali liczb ofiar. Ze wspomnie wysiedlecw
wynika, e w trakcie wysiedlania i konwojowania
ludnoci na ziemie zachodnie i pnocne byy
ofiary miertelne wskutek zabjstw, pobi, tortur
i stresu. Potwierdzaj to dokumenty. W obozie
w Jaworznie, w ktrym Ukraicw osadzano od
maja 1947 r., ycie stracio 160 osb. W trakcie
podry na nowe miejsce osiedlenia zmaro co
najmniej 27 osb. Nie mona ustali liczby osb
zakatowanych podczas przesucha, zabitych
w czasie wysiedlenia. W celu uniknicia odpowiedzialnoci zazwyczaj traktowano je jako czonkw
podziemia ukraiskiego. Dane wojskowe mwi
o 663 zabitych i skazanych na mier czonkw
UPA. Z dziaalnoci sdu GO Wisa wynika,
e na mier skazano 173 osoby. Do ofiar naley
zaliczy take nieustalon liczb osb, ktre zginy w trakcie akcji wojskowych dokonywanych
w przededniu akcji Wisa oraz ktre w wyniku
zadziaania rnorodnych czynnikw (chorb,
rozki z czonkiem rodziny, stres) zmary zaraz po
osiedleniu na ziemiach zachodnich i pnocnych.

Mit VIII

W obozie w Jaworznie
osadzono samych
banderowcw
Mit ten zakada, e nie ma niewinnych, skrzywdzonych Ukraicw.
Czonkw podziemia ukraiskiego, po zatrzymaniu i przesuchaniu, oddawano do dyspozycji
prokuratury i sdu. Osoby, ktre podejrzewano
o wspprac z podziemiem lub o to, e posiadaj
na ten temat jak wiedz, kierowano do byego
koncentracyjnego obozu w Jaworznie. Osadzono
w nim bez wyroku sdowego okoo 3800 osb,

w tym kobiety, dzieci i starcw oraz przedstawicieli

duchowiestwa greckokatolickiego i prawosawnego. Wrd osadzonych znaleli si take byli onierze kampanii wrzeniowej i Armii Czerwonej oraz
byli winiowie hitlerowskich obozw koncentracyjnych. Osadzano take osoby, ktre po wysiedleniu
nielegalnie powrciy na ziemie rodzinne. W wyniku wymylnych tortur fizycznych i psychicznych
(uznanych w rezultacie ledztwa IPN za zbrodnie
przeciwko ludzkoci) ycie stracio co najmniej 160
osb. Okoo 547 osobom udowodniono wspprac
z podziemiem ukraiskim i sdownie skazano.
Pozostaych winiw kolejno zwalniano. Do
obozu trafiay bowiem rwnie ofiary faszywych
oskare ze strony ssiadw, nadgorliwoci funkcjonariuszy UB, bdw popenianych przy deportacji
(np. niepoprawnie zapisanego nazwiska). Twierdzenie zatem, e w obozie w Jaworznie osadzono
jedynie banderowcw mija si z prawd. Goszenie
takiego sdu jest zaprzeczeniem zasady domniemanej niewinnoci oraz kwestionowaniem dziaa
rzdu demokratycznej Polski, ktry zdecydowa
o wypacie rent specjalnych byym winiom Jaworzna osadzonych bez wyrokw sdowych.

Mit IX

Skok cywilizacyjny
Mit ten gosi, e ludno ukraisk osiedlono
na ziemiach o wyszym rozwoju cywilizacyjnym.
Ukraicy nie powinni zatem narzeka, gdy otrzymali lepsze murowane domostwa i wyposaone
w maszyny gospodarstwa. Tym sposobem mia si
dokona awans cywilizacyjny przesiedlecw.
Pogld taki trci rasizmem, gdy mowa jest
o cywilizacji wyszej i niszej. Jest krzywdzcy dla
Ukraicw, ale take dla przybyych ze wschodu
Polakw. Polacy np. z wojewdztwa tarnopolskiego, woyskiego i stanisawowskiego te trafiali
do lepiej zurbanizowanych miast Dolnego lska,
dostali lepsze gospodarstwa. Nie umniejsza to
jednak poczucia krzywdy czy alu za utracon
ojcowizn. Faktem jest, e na ziemiach zachodnich
i pnocnych warunki ycia byy inne, ale wynikay
one z miejscowych uwarunkowa. W rzeczywistoci w nastpstwie przesiedle Ukraicy tracili
nieraz mienie o znacznej wartoci (lasy, myny,
mieszkacy miasteczek kamienice). Pastwo
skonfiskowao majtek organizacji spoecznych.
Ludnoci ukraiskiej przydzielono budynki murowane, ale najczciej w stanie niepozwalajcym
na zamieszkanie. Ukraicw przywieziono na
ziemie zachodnie i pnocne w momencie, kiedy

43

44

proces zasiedlania tych ziem by zakoczony. Si

rzeczy przydzielono im najbardziej zrujnowane
budynki, gdy lepsze wczeniej zajli Polacy.
Polscy ssiedzi, szabrownicy (dla tych pierwszych bya to rzecz naturalna, a nawet w jakiej
mierze usprawiedliwiona) ogoocili gospodarstwa
z wyposaenia, w tym narzdzi i maszyn rolniczych. Domostwa wymagay remontu. Z urzdowych dokumentw wynika, e w wczesnym
wojewdztwie szczeciskim na 9,8 tys. zajtych
gospodarstw ponad 7,4 tys. byo powanie zniszczonych, w tym okoo 3 tys. wymagao odbudowy;
w wojewdztwie olsztyskim na przydzielone
14 tys. gospodarstw 10 tys. wymagao powanego
remontu; w wojewdztwie wrocawskim Ukraicw umieszczono w zabudowaniach zniszczonych
w 5070%. Si rzeczy przydzielono im gorsz

ziemi. Ci, ktrzy trafili do majtkw (pniejsze

Pastwowe Gospodarstwa Rolne) nie otrzymali
nic i do dnia dzisiejszego ponosz konsekwencj
decyzji z 1947 r. Sytuacja aprowizacyjna ludnoci
w nowym miejscu osiedlenia bya niejednokrotnie
bardzo trudna. W 1947 r. przed wieloma pojawio
si widmo godu. Dlatego wadze byy zmuszone
udzieli im pomocy, zwaszcza ywnociowej.
Dopiero pomoc materialna przyznana ludnoci
ukraiskiej i autochtonicznej w latach 19561960,
poprawia jej stan materialny.
Wspomnijmy przy tym, e po wysiedleniu ludnoci ukraiskiej zniszczeniu ulega jej kultura
materialna, wizi rodzinne i ssiedzkie. Opuszczone cerkwie wraz z wyposaeniem skazano na
zniszczenie. Zlikwidowano specyficzn i bogat
kultur pogranicza polsko-ukraiskiego.

,
.

Witold Cyba

Borzytuchom, Polska

Ksztatowanie si
i uwarunkowania prawne
szkolnictwa ukraiskiego
w Polsce po drugiej
wojnie wiatowej

Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej

z 22 lipca 1952 r. stanowia o rwnoci wobec prawa
bez wzgldu na pe, urodzenie, wyksztacenie,
narodowo, ras oraz pochodzenie spoeczne.
Taka bardzo oglna definicja sprawiaa, e kwestia narodowoci pozostawaa waciwie spraw
osobist kadego obywatela1. Zapisy utrzymane
s do dnia dzisiejszego2 .
W powojennej Polsce sytuacja prawna mniejszoci narodowych, a w tym nauki ojczystej mowy
w wydzielonym systemie szkolnictwa, reguloway
normy midzynarodowe. Powszechna Deklaracja
Praw Czowieka z 10 grudnia 1948 r. zawiera klauzul antydyskryminacyjn gwarantujc ochron
praw jednostce. W art. 2. czytamy: Kada osoba
jest uprawniona do korzystania z wszystkich praw
i wolnoci bez jakiejkolwiek rnicy, zwaszcza ze
wzgldu na ras, kolor skry, pe, jzyk, religi,
pogldy polityczne lub jakiekolwiek inne, pochodzenie narodowe lub spoeczne3.
Jedn z pierwszych decyzji w powojennej Polsce dotyczc spraw ukraiskich bya likwidacja
szkolnictwa. Na mocy ukadu zawartego pomidzy
PKWN i ZSRR z 26 lipca 1944 r. uniewaniono akty
prawne wydane podczas okupacji niemieckiej4 .
Wszystkie szkoy powstae w czasie okupacji rozwizano, a nauczycielom uczcym w nich odebrano
prawo wykonywania zawodu5. PKWN podejmujc
decyzj nie uwzgldni nawet faktu, e cz z likwidowanych szk powstaa w czasach 19391941
jako radzieckie placwki owiatowe. Pozostawiono
wycznie te placwki, ktre funkcjonoway przed
wojn, za uczca w nich kadra pedagogiczna posiadaa polskie dyplomy. Szk takich byo niewiele.

Kuratoria Okrgw Szkolnych prowadziy polityk

majc na celu niedopuszczenie do tworzenia
szk powszechnych, zawodowych czy gimnazjw6 . Zaraz po zakoczeniu dziaa wojennych
na Lubelszczynie doszo do kilku porozumie
pomidzy Ukraicami a komendantami jednostek
wojsk radzieckich lub placwek NKWD w sprawie
utworzenia szk ukraiskich. W Krastymstawie
niejaki kapitan Wasilewski nakaza miejscowemu inspektorowi owiaty powoanie czterech
szk ukraiskich7. W poowie sierpnia 1944 r.
Ukraicy z rejonu Hrubieszowskiego zwrcili si
do Kuratorium Szkolnego Okrgu Lubelskiego
w sprawie zorganizowania szk ukraiskich.
W dwa tygodnie pniej 27 sierpnia wystpili
z petycj do Resortu Owiaty PKWN, w ktrej dali ponownego uruchomienia ukraiskich szk
podstawowych i rednich, a take zapewnienia
funkcjonowania Seminarium Nauczycielskiego
w Hrubieszowie 8 . Wadze centralne nie podjy
w pocztkowym okresie adnych inicjatyw w tym
zakresie. Niewielkie dziaania wykazyway Kuratoria Okrgw Szkolnych regulujc funkcjonowanie
szk ukraiskich nastpujco: pod warunkiem, e
w danym obwodzie bdzie najmniej czterdziecioro dzieci i nie bdzie tam funkcjonowaa szkoa
polska. W kadym innym przypadku nauczanie
jzyka ukraiskiego dopuszczano wycznie
w formie kompletw. Wykluczano moliwo
powstania szk prywatnych z programem nauczania niezgodnym z obowizujcym w kraju9.
Nieznaczne uregulowanie tej kwestii przynioso
zarzdzenie Resortu Owiaty PWRN z 5 wrzenia
1944 r. W dokumencie tym potwierdzono waci-

45

46

wie ju istniejce akty prawne10 . Unormowania

prawne byy niecise, ale umoliwiy powstanie
kilkuset szk ukraiskich11. Ich ywotno bya
krtka. Do zakoczenia deportacji na Ukrain
Radzieck szkoy sigajce dziaalnoci do
okresu przedwojennego i te utworzone zaraz po
niej zostay zlikwidowane12 . Likwidacja odbya
si w oparciu o nastpujc argumentacj: kto
po przesiedleniu pozosta w Polsce, uwaa si za
Polaka13. Priorytetem dziaa wobec pozostaych
w Polsce Ukraicw staa si jak ju pisaem
wczeniej cakowita ich polonizacja. A wic nie
przewidywano jakiegokolwiek wspierania rozwoju
spoecznoci w zakresie owiaty. Dzieci kierowano
do powszechnych szk polskich, w ktrych stanowiy niewielki odsetek.
Pierwsze powojenne regulacje prawne zasad
i form nauczania jzykw mniejszoci narodowych w polskich szkoach miay form zarzdze
ministerialnych. Zarzdzenie ministra owiaty
nr28 z 31 sierpnia 1950 r. okrelao nastpujco
rol szkolnictwa z niepolskim jzykiem nauczania:
zadaniem szk [...] jest wychowanie modziey
w duchu socjalistycznego internacjonalizmu oraz
patriotycznego przywizania do PRL14 .
Dzieci Ukraicw przesiedlonych w ramach akcji Wisa nie miay moliwoci uczenia si ojczystego jzyka w szkoach. Nie mogy wic poznawa
ukraiskiej literatury i historii. Uczszczay do
szk polskich, w ktrych poddane byy procesowi
penej asymilacji. Nie tylko pozbawiono ich moliwoci rozwoju w obrbie wasnej kultury, ale rwnie prawa do nauki wasnego jzyka. A przecie
w tym czasie swe szkoy posiaday mniejszoci niemiecka, ydowska czy pniej osiada grecka15.
Zmiana stosunku wadzy do Ukraicw nastpia dopiero w 1952 r., od ktrego to Ukraicy stali
si dla wadzy mniejszoci narodow. W uchwale
z kwietnia 1952 r. napisano: Zobowiza KW
PZPR i Prezydia WRN w wojewdztwach, gdzie
znajduj si skupiska ludnoci ukraiskiej, by
wszechstronnie i wnikliwie rozpatrzyy potrzeby i bolczki tej ludnoci, w szczeglnoci by:
pktc. w powiatach o duych skupiskach ludnoci
ukraiskiej rozwayy spraw wprowadzenia,
awniektrych szkoach jzyka ukraiskiego jako
dodatkowego jzyka16 .
Wykonaniem polecenia zajo si Ministerstwo
Owiaty, w ktrym powoano Wydzia Szkolnictwa
z Niepolskim Jzykiem Nauczania. Wydzia nie by
w stanie oceni rzeczywistej sytuacji dotyczcej
stanu i rozmieszczenia dzieci w wieku szkolnym
w poszczeglnych szkoach17. Nie inaczej rzecz
si miaa z rozeznaniem o nauczycielach znaj-

cych jzyk ukraiski. W nastpstwie uchway

kwietniowej BP KC PZPR Ministerstwo Owiaty
w dniu 20 sierpnia 1952 r. wydao zarzdzenie
regulujce zakres i form nauczania jzyka ukraiskiego. Rozporzdzenie to obowizywao do
wydania nastpnego w 1956 r.18 Po niewielkich
modyfikacjach w 1959 r.19 funkcjonowao do lat
dziewidziesitych.
Uchway Prezydiw WRN oraz wytyczne
w sprawach ludnoci ukraiskiej zobowizyway Wydziay Owiaty Prezydium WRN oraz
terenowe wydziay owiaty do wprowadzenia na
terenach wikszych skupisk ludnoci ukraiskiej
dodatkowego nauczania jzyka ukraiskiego20 .
WRN zobowizana bya przez Egzekutyw KW
PZPR w Koszalinie do przeprowadzenia analizy
najwikszych skupisk ludnoci i zbadania, czy
w gminach o najwikszej liczbie teje ludnoci nie
zachodzi konieczno wprowadzenia dodatkowo
jzyka ukraiskiego21. Ocena sytuacji miaa by
zakoczona do 31 sierpnia 1952 r. W wojewdztwie
szczeciskim nakazano ustali ilo modziey
ukraiskiej uczszczajcej do szk podstawowych
i rednich22 . Ustaleniem ewentualnych nauczycieli
znajcych jzyk ukraiski miay si zaj wadze
wojewdzkie23. Na terenie Pomorza Zachodniego
zamieszkiwao okoo stu nauczycieli wadajcych
jzykiem ukraiskim 24 . W obu wojewdztwach
po pidziesiciu.
Nauka jzyka miaa by zorganizowana tam,
gdzie spoeczno wyraaa tak potrzeb, czyli
nie czyniono tego z urzdu, lecz dano szans wypowiedzenia si spoecznoci ukraiskiej. Starano
si unikn atmosfery akcji i tam, gdzie to byo
moliwe przygotowywano spoeczno prowadzc
prac polityczn 25. Najczciej jednak rozeznanie
odbywao si w drodze mechanicznej ankietyzacji
przeprowadzanej podczas zebra26 . Dane zebrane
w ten sposb miay suy do okrelenia potrzeb
organizowania punktw nauczania. Jednak nie
wszdzie pytano si spoecznoci ukraiskiej,
czy chce uczy swoje dzieci ojczystego jzyka.
PWRN w Koszalinie zarzuca, e sprawa ta nie
bya omawiana na zebraniach k rodzicielskich,
a terenowe wydziay owiaty nie powicaj temu
zagadnieniu wikszej wagi 27. Ponadto wytyczne
i zobowizania podjte 25 lipca 1952 r. w sprawie
ludnoci ukraiskiej i zbadania, gdzie zachodzi
konieczno wprowadzenia jzyka ukraiskiego
nie zostay przez Wydzia Owiaty WRN oraz
terenowe Wydziay Owiaty zrealizowane.
W zaoeniu klasy miay liczy co najmniej
dziesiciu uczniw (w 1956 zmniejszono liczebno grupy do 7, a w 1981 do 4)28 . Zajcia miay

si odbywa trzy godziny tygodniowo dla klas

od drugiej wzwy. Zebranie tak licznej grupy
i w przedziale przynajmniej podobnych poziomw
nauczania stao si niezwykle trudne. Wynikao
to z rozproszenia ludnoci ukraiskiej w terenie.
W wielu miejscowociach tematu zupenie nie
podejmowano29. Podkreli naley, i zaniedbania i wyjtkowa bierno administracji szkolnej
spowodowaa nieodwracalne szkody.
Kontrole i nadzr pedagogiczny nad szkolnictwem ukraiskim sprawoway Inspektoraty
Owiaty, Kuratoria Okrgw Szkolnych oraz
Departamenty Metodyczne Ministerstwa Owiaty.
Pocztkowo koordynacj departamentw zajmowa
si Wydzia Szk z Niepolskim Jzykiem Nauczania. W jego miejsce w 1959 r. powoano Resortow
Komisj do Spraw Szkolnictwa z Niepolskim Jzykiem Nauczania30. Kierownictwo komisji stanowili
wiceminister i dyrektorzy departamentw. Bezporedni nadzr nad szkolnictwem ukraiskim
prowadzili wizytatorzy okrgw szkolnych.
Tak wic jak w powyszym tekcie widzimy
umoliwienie dzieciom nauki jzyka nie byo
ani istotn, ani priorytetow czy choby moralnie
wan spraw dla rzdu polskiego. Wikszo
ustaw moim zdaniem ma charakter okolicznociowo-ywioowy (a nawet akcyjny) bez planowej
i konsekwentnej realizacji.

Przypisy
Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232.
Dz. U. 1992, Nr 84, poz. 226.
3
Prawa czowieka. Dok. Midzynarodowe, oprac.
i przek. B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toru
1996, s. 136.
4
Szerzej zob.: E. Mironowicz, Polityka wadz Polski
Ludowej wobec Ukraicw w latach 19441947 [w:]
Akcja Wisa, pod red. J. Pisuliskiego, Warszawa
2003, s. 57.
5
E. Misio, Repatriacja czy deportacja, t. 1, dok.
Nr 2, Oklnik nr 3 Kuratorium Okrgu Szkolnego
Lubelskiego ustalajcy zasady funkcjonowania
szkolnictwa ukraiskiego, s. 20; AAN, PKWN, sygn.
XIV/17, k. 11.
6
Ibidem, k. 50.
7
E. Mironowicz, Polityka wadz Polski Ludowej..., s. 57.
8
E. Misio, Repatriacja czy deportacja, t. 1, dok. Nr 3,
Petycja Ukraicw z powiatu hrubieszowskiego
do kierownika resortu Owiaty PKWN w sprawie
otwarcia szk ukraiskich, s. 2122.
9
Ibidem, t. 1, dok. Nr 2, Oklnik nr 3 Kuratorium Okrgu
Szkolnego Lubelskiego ustalajcy zasady funkcjonowania szkolnictwa ukraiskiego, s. 1921.
10
Ibidem, dok. Nr 6, Zarzdzenie Resortu Owiaty PKWN w sprawie szkolnictwa ukraiskiego
z 5.11.1944 r., s. 2526.
1
2

Dokadne dane s niemoliwe do ustalenia, gdy

wikszo szk dziaaa zaledwie rok. Roman Drozd
podaje liczb 222 dla Okrgu Szkolnego Rzeszw;
R. Drozd, Szkolnictwo ukraiskie w Polsce w latach
19441989 prba periodyzacji [w:] Rocznik Lubuski
2004, t. XXX, cz. I.
12
M. Truchan, Ukrajinci u Polszczi pisla II switowoji wijny
19441984, Nowy Jork 1990, s. 127; H. Chaupczak,
T. Browarek, Mniejszoci narodowe w Polsce 1918
1995, s. 73.
13
Ibidem.
14
AAN, MOw. sygn. 476, Szkolnictwo z niepolskim
jzykiem nauczania w PRL.
15
L. Turek-Kwiatkowska, Szkolnictwo ukraiskie
na Pomorzu Zachodnim w latach 19471965 [w:]
Akcja Wisa na tle stosunkw polsko-ukraiskich
w XX wieku, Szczecin 1994, s. 167173.
16
APK, PWRN, sygn. 4625, k. 3, Odpis uchway BP KC
PZPR z kwietnia 1952 r. w sprawie rodkw zmierzajcych do poprawy sytuacji ludnoci ukraiskiej
w Polsce i do wzmoenia wrd niej pracy politycznej, tajne egz. Nr 3, APSz., PWRN, sygn. 13716,
k. 3, Odpis uchway BP KC PZPR z kwietnia 1952 r.
w sprawie rodkw zmierzajcych do poprawy sytuacji ludnoci ukraiskiej w Polsce i do wzmoenia
wrd niej pracy politycznej, tajne.
17
AAN, Min Ow. 1749, k. 244, Notatka dla wydziau
owiaty KC PZPR, 24 VII 1952.
18
O k lnik Min . O wiat y nr 30 z 4.12.1956 r.
w sprawie organizowania jzyka ukraiskiego
w szkoach podstawowych i liceach (nr 505 645/56)
Dz. Urz. M.O. nr 15 poz. 148 [za:] Nasze Sowo nr 3,
20.01.1957.
19
Rozporzdzenie Ministra Owiaty z 12 grudnia
1959 r. Nr CO 4-4816/59; M. Truchan, Ukrajinci
u Polszczi..., s. 144.
20
AP w Koszalinie, PWRN, sygn. 4584, k. 6, Sprawozdanie Wydziau Spoeczno-Administracyjnego
z realizacji Uchway PWRN numer 37/52 z dnia
25 lipca 1952 r. W sprawie pracy wrd ludnoci
ukraiskiej zamieszkaej na terenie wojewdztwa
koszaliskiego.
21
APK, PWRN, sygn. 4625, k. 68, Plan realizacji Uchway BP KC PZPR dotyczcej ludnoci ukraiskiej sporzdzony przez Egzekutyw KW PZPR w Koszalinie
z 4 lipca 1952 r.
22
APSz. PWRN, sygn. 13716, k. 43, Wstpne prace Prezydium WRN w Szczecinie w celu penej realizacji
Uchway Biura Politycznego KC PZPR w sprawie
rodkw zmierzajcych do poprawy sytuacji gospodarczej ludnoci ukraiskiej w Polsce do wzmoenia
wrd niej pracy. Tajne.
23
Ibidem.
24
Badania sondaowe przeprowadzono w powiecie
gryfickim, starogardzkim, pyrzyckim, myliborskim,
choszczeskim i obeskim; J. Mieczkowski, Pocztki
nauczania jzyka ukraiskiego na terenie wojewdz
twa szczeciskiego w latach 19521956, Zeszyty
Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego nr 117; AAN,
Ministerstwo Owiaty, sygn. 1752, k. 284288, Wykaz
dzieci narodowoci ukraiskiej i nauczycieli wadajcych jzykiem ukraiskim w szkoach wojewdztwa
koszaliskiego.
25
L. Turek-Kwiatkowska, Szkolnictwo ukraiskie
na Pomorzu Zachodnim w latach 19471965 [w:]
Akcja Wisa na tle stosunkw polsko-ukraiskich
11

47

48

w XX wieku, pod red. J. Farysia, J. Jakiea, Szczecin

1994, s. 169.
26
AP w Koszalinie, PWRN, sygn. 4584, k. 7, Sprawozdanie Wydziau Spoeczno-Administracyjnego z realizacji Uchway PWRN nr 37/52 z dnia 25 lipca 1952 r.
W sprawie pracy wrd ludnoci ukraiskiej zamieszkaej na terenie wojewdztwa koszaliskiego.
27
Ibidem.
28
Jeli liczba uczcych si uczniw w zespole wynosia
co najmniej 15, mona byo organizowa oddzieln

klas, natomiast przy liczbie mniejszej dopuszczao

si czenie zespow, przy czym zesp nie mg
liczy wicej ni 30 uczniw, a mniej ni 7.
29
AP w Koszalinie, PWRN, sygn. 4584, k. 7, Sprawozdanie Wydziau Spoeczno-Administracyjnego z realizacji Uchway PWRN nr 37/52 z dnia 25 lipca 1952 r.
W sprawie pracy wrd ludnoci ukraiskiej zamieszkaej na terenie wojewdztwa koszaliskiego.
30
I. Haagida, Ukraicy na zachodnich i pnocnych zie
miach polskich 19471957, Warszawa 2002, s. 96.

, ,
.
,
.

. -,

-.

, - ,
, ,
, ,
, - .

,
.

, .

,
. ,
, ,
.

-



. ,
.

,
,
.
,
.
1956 .,

,
, , .
1956 . ,
, . 1955 .,
,

.
, -
, .
1956 . -
- . ,
,
.
(
),

.
, (
)
.

1968/1969
.
,
,
.

49

50

,

.

.
,

-. ,
(.. ),

,
. .
.
10 1968 .
,
...
1
1968 . -


.


. ,
. ,
, ,
.
42 , 1
1968 . .


.
.
,
.
.

. 1969 .
,
,
.
-
.
.

.
,

.
, ,
,
, , , .
, .

, .

.

,
, .
1972 . 24
.


. 1978 .
,
. ,
, 1980.,
- .


.
-, .

. 1984 .
,

-.

.
.

, . ,
,
.
.
,
. 1990 .
. 1 1990 . -.

. . 1990 . ,
.
, ,
.

.


.
,

.


.
3 1990 . -. , ,
.
:
,

,
.

.

, , , , , , .

. ,
, , ,
. ,
168 . ,
,
,
.
, , , .
1 . .
1990/1991

.
.. . ,

, ,
.
1992 . 183
, .
- .
,
,
. , ,

-, ..
i. .
- - .
,

,
.
- , ,
,

,
.

.

, , , .
,
1
1994 .

1994 ., ,
1996 .
. ,
.
,
.
1997 .
,
.
1997/1998

30- .
,
- .

51

52

,
, ,
, ,
-
, . -, , , .
,
, 1 1999 . -.
.
:
,
(- ).
1999/2000
,
2001/2002 .
,
,

. ,
19841990 .
.
-
1990 2007. 19982007 . .
- ,
. 2007 .
,
(PO).
2002 .
180 ,
.
( SLD) 31 2004.
.
,
,

.
,
. ,
, ,

.
2004.,
,

35- .
,

. 2007 .
, ,

. . .
.
1 2007 . . 1 2007.
, 2008 .

.

-

-
,
-.
,
.
4 2004 .

- -,
,
,
.
,

,
, ,
.
,

-, ,
.

.

.
:
,

,

, , ;

, ,


- ;
.
:
2004 50
;
2004 35-
, ;
2004

;
2004
-
,
-;
2005

,
-
-;
2005 15- ;
2006
,
,
-;
2006/2007 V
.
;
2007



2000;
2007
;
2007 -
:
;

2007 :

;
2008
;
2008/2010
,



(EFS).



, .
,


-
.

-.

()

,
.
- .
, .

.
18 000
, 2005 .
,
.
,

.
1
2005 . ,
.


- ,
- .

53

54

,
. , ,
,

.

,
,
, ,

,
,
, , . ,
, ,
.
, ,


.

, ,
.
.
,
, .
.

,

.
, ,
.
,
.

,
,
,
.
,
, . ,
,
, . ,
, .

, ,
, .
1947 .
, , .
,
, .
, .
,
, .
,
. 1956 .

-
.
, ( ), , ,
, ,
,
.
.
,
,
,
,
.
1968 . -
,
.
, ,
.
,
, . 1969 .
.
,
. , ,

, ,
. ,
. 1970 .
.

, , ,
. , ,
.
. 1971 .

 ,
. 1972 .
,
.
-
, .

.
,
.
1977 1982 .
, ,
. 1986 .
.
.

.
: , ,
, .

.
, , , .
, ,
. , ,
.
, .
1987 . ,
. 1990 .
oo . ,
II
,
. .


- ,
.
.
, 1991 . 1993 .
- ,
.
,

. , ,

,
.
,
,
.

.
?
, , ,
.

.
, ,
. ,
,
. , . ,
, ,
.

,
? , ,
,
, ,

.
, ,
,
.
,
,
, , , ,
,
.


, -
, ,
,
,
, ,
.
. ,

,
,
.
.

55

56

, , ,
, , , ,
.
, .
,
, ,
,
,
, ,
.
, .

.
, .

.
, ,
, ,
.
, ,
, ,
, ,
, ,


.

, , :
?
, :
?

Wycig z Rozporzdzenia:

Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej

z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie
podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego
w poszczeglnych typach szk
(rozporzdzenie zostao opublikowane
w Dzienniku Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17)

Podstawa programowa
ksztacenia oglnego dla
szk podstawowych

Zacznik Nr 2

Ksztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie

wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich
harmonijny rozwj intelektualny, etyczny, emocjonalny, spoeczny i fizyczny. Ksztacenie to dzieli si
na dwa etapy edukacyjne:
1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy IIII
szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna;
2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI
szkoy podstawowej.
Jzyk mniejszoci
narodowej lub etnicznej
I etap edukacyjny
(s. 1718 zacznika Nr 2)
Ucze koczcy klas III:
1) odbiera wypowiedzi:
a) uwanie sucha przekazywanych informacji
i korzysta z nich,
b) czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz
informacyjne dostpne na I etapie edukacyjnym,
c) wyciga wnioski z przesanek zawartych
w tekcie,
d) wyszukuje w tekcie potrzebne informacje,
stara si korzysta ze sownikw i encyklopedii,
e) stosuje i zna rol form uytkowych (np. yczenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka

do kroniki) i grzecznociowych w kontaktach

midzyludzkich;
2) tworzy wypowiedzi:
a) wypowiada si w rnych formach jzyka
mwionego i pisanego (kilkuzdaniowa wypowied, krtkie opowiadanie i opis, list, yczenia,
zaproszenie),
b) przejawia wraliwo estetyczn w wypowiedziach inspirowanych twrczoci dla
dzieci; tworzy, przeksztaca i rozwija swoje
wypowiedzi,
c) dobiera waciwe formy komunikowania si
w rnych sytuacjach spoecznych,
d) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania,
udziela odpowiedzi i prezentuje wasne zdanie,
e) zna alfabet: rozrnia litery, goski i znaki fonetyczne; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy
w zdaniu, oddziela zdania w tekcie i poprawnie
je zapisuje (zgodnie z elementarnymi zasadami
ortografii i interpunkcji),
f) pisze czytelnie i estetycznie,
g) przepisuje teksty, pisze z pamici i ze suchu;
w miar swoich moliwoci samodzielnie realizuje
pisemne zadania domowe,
h) rozszerza zasb sownictwa poprzez kontakt
z tekstami literackimi i innymi tekstami kultury;
3) analizuje i interpretuje teksty kultury:
a) w tekcie literackim wybiera okrelone fragmenty, okrela czas i miejsce akcji, wskazuje
gwnych bohaterw,
b) czyta i recytuje, z uwzgldnieniem interpunkcji i intonacji,
c) w
 ykorzystuje teksty literackie do tworzenia
wypowiedzi kreatywnych,

57

58

d) czyta wskazane teksty literackie i wypowiada

si na ich temat,
e) jest przygotowany do w miar samodzielnego
korzystania z podrcznikw i zeszytw wicze oraz innych rodkw dydaktycznych.
II etap edukacyjny
(s. 5153 zacznika Nr 2)
Jzyk mniejszoci
narodowej lub etnicznej
Cele ksztacenia wymagania oglne
I. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.
II. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
III. Tworzenie wypowiedzi.
IV. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Treci nauczania
wymagania szczegowe
1. wiadomo wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego. Ucze:
1) zna utwory literackie i inne teksty kultury
wane dla poczucia tosamoci narodowej lub
etnicznej;
2) zna podstawy kultury i historii narodowej
lub etnicznej (bohaterowie, wydarzenia, symbole,
legendy).
2. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1) czyta teksty ze zrozumieniem ich treci oraz
intencji nadawcy;
2) identyfikuje nadawc i adresata wypowiedzi;
3) charakteryzuje nadawc wypowiedzi;
4) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wraenia, emocje);
5) identyfikuje wypowied jako tekst literacki,
reklamowy, informacyjny;
6) rozpoznaje i rozumie formy gatunkowe instrukcj (w tym przepis), zaproszenie, yczenia
i gratulacje, zawiadomienie i ogoszenie;
7) okrela temat, gwn myl i przesanie
tekstu;
8) dostrzega i uwzgldnia relacje midzy czciami skadowymi wypowiedzi (tytu, wstp,
rozwinicie, zakoczenie, akapity);
9) formuuje wnioski wynikajce z przesanek
zawartych w tekcie;
10) rozpoznaje w wypowiedzi prawd lub fasz;

11) wyszukuje w tekcie informacje wyraone

wprost i porednio;
12) odrnia zawarte w tekcie informacje wane
od drugorzdnych;
13) rozumie dosowne i przenone znaczenie
wyrazw w wypowiedzi;
14) korzysta z informacji zawartych w encyklopediach i sownikach;
15) rozpoznaje podstawowe funkcje skadniowe
wyrazw uytych w zdaniu;
16) rozpoznaje w tekcie zdania pojedyncze
nierozwinite i rozwinite, zdania pojedyncze
i zoone (wsprzdnie i podrzdnie), rwnowaniki zda;
17) rozpoznaje podstawowe czci mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przyswek,
liczebnik, zaimek, przyimek, spjnik) i wskazuje
rnice midzy nimi;
18) poprawnie akcentuje wyrazy oraz poprawnie
intonuje zdania;
19) rozpoznaje przypadki gramatyczne (oddziela
temat fleksyjny i kocwk fleksyjn), osoby i czasy
gramatyczne, a take rozumie funkcje rodzajw
gramatycznych;
20) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych rodkw komunikowania si: gestu, wyrazu twarzy,
mimiki, postawy ciaa;
21) dostrzega specyfik przekazw audiowizualnych (filmw, programw informacyjnych, programw rozrywkowych), potrafi nazwa ich tworzywo
(ruchome obrazy, warstwa dwikowa).
3. Tworzenie wypowiedzi. Ucze:
1) tworzy spjne teksty (monologowe i dialogowe) na tematy poruszane na zajciach, zwizane
z otaczajc rzeczywistoci i poznanymi tekstami
kultury;
2) dostosowuje sposb wyraania si do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej;
3) formuuje pytania do tekstu;
4) wiadomie posuguje si jzykiem oraz
(w wypowiedzi ustnej) mimik, gestykulacj,
postaw ciaa;
5) tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych formach gatunkowych list prywatny,
proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarze
sportowych), dialog, opowiadanie z dialogiem
(twrcze i odtwrcze), pamitnik i dziennik (pisane
z perspektywy bohatera literackiego lub wasnej),
opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, opis dziea
plastycznego (pejzau), ogoszenie, zaproszenie,
prosta notatka;

6) stosuje odpowiedni kompozycj i ukad graficzny zgodny z wymogami danej formy pisemnej
(w tym wydziela akapity);
7) wykonuje dziaania na tekcie i zapisuje ich rezultaty: plan odtwrczy (ramowy i szczegowy);
8) operuje sownictwem z krgw tematycznych
dom i rodzina, szkoa i nauka, rodowisko przyrodnicze i spoeczne;
9) rozrnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujce, pytajce i rozkazujce;
10) przeksztaca zdania zoone w pojedyncze
i odwrotnie;
11) przeksztaca zdania w rwnowaniki zda
i odwrotnie;
12) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazw odmiennych;
13) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym;
14) poprawnie uywa znakw interpunkcyjnych:
kropki, przecinka, rednika, znaku zapytania,
cudzysowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;
15) uczestniczc w dyskusji, sucha z uwag
wypowiedzi innych, prezentuje wasne zdanie,
broni go, przyjmuje pogldy innych lub polemizuje
z nimi;
16) czyta gono, wyrazicie, przekazujc intencj
tekstu, akcentujc waciwe wyrazy, wprowadzajc
pauz, stosujc odpowiedni intonacj;
17) recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty
prozy, podejmujc prb gosowej ich interpretacji.
4. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze:
1) dostrzega swoisto tworzywa literatury,
teatru, filmu;
2) rozpoznaje funkcj tekstu kultury (informacyjn, artystyczn);
3) odrnia fikcj artystyczn od rzeczywistoci;
4) odrnia realizm od fantastyki, stosuje wymienione pojcia;
5) odbiera teksty kultury na poziomie dosownym i przenonym;
6) rozpoznaje, np. opowiadanie, powie, ba,
legend, mit, bajk, fraszk, wiersz, przysowie,
komiks oraz inne gatunki literackie charakterystyczne dla kultury mniejszoci narodowej lub
etnicznej;
7) ocenia dziaania bohaterw;
8) stosuje ze zrozumieniem pojcia: epika, liryka,
nadawca, odbiorca, autor, narrator, podmiot lirycz-

ny, adresat, bohater, wiat przedstawiony, wtek,

fabua, akcja, punkt kulminacyjny;
9) konfrontuje sytuacj bohaterw z wasnymi
dowiadczeniami;
10) samodzielnie formuuje mora bani
i bajki;
11) rozpoznaje w tekcie literackim: porwnanie,
przenoni, epitet, wyraz dwikonaladowczy
i potrafi wyjani ich rol;
12) stosuje pojcia wers, strofa, rym, rytm,
refren; wiersz rymowany i nierymowany;
13) rozpoznaje gwne przesanie i elementy
skadajce si na widowisko teatralne gra
aktorska, reyseria, dekoracja, charakteryzacja,
kostiumy, rekwizyty;
14) rozpoznaje gwne przesanie i elementy
skadajce si na dzieo filmowe i telewizyjne scenariusz, reyseria, ujcie, gra aktorska;
15) odczytuje wartoci i ich przeciwiestwa
wpisane w teksty kultury (np. przyja wrogo,
mio nienawi, prawda kamstwo, wierno
zdrada).

Podstawa programowa
ksztacenia oglnego
dla gimnazjw i szk
ponadgimnazjalnych,
ktrych ukoczenie umoliwia
uzyskanie wiadectwa
dojrzaoci po zdaniu
egzaminu maturalnego
Zacznik Nr 4 Rozporzdzenia...
(s. 205208)

III etap edukacyjny (gimnazjum)

Cele ksztacenia wymagania oglne
I. Zrozumienie wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.
II. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
III. Tworzenie wypowiedzi.
IV. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Treci nauczania
wymagania szczegowe
1. Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa
narodowego. Ucze:
1) zna utwory literackie i inne teksty kultury
wane dla poczucia tosamoci narodowej lub etnicznej i przynalenoci do wsplnoty europejskiej
oraz wiatowej;

59

60

2) dostrzega rne wzorce postaw spoecznych,

narodowych, obywatelskich, obyczajowych, kulturowych, moralnych, religijnych i w ich kontekcie
ksztatuje swoj tosamo;
3) zna podstawowe fakty z ycia mniejszoci
narodowej lub etnicznej oraz operuje sownictwem
zwizanym z yciem mniejszoci narodowej lub
etnicznej w Polsce;
4) rozpoznaje najwaniejsze (podstawowe)
tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla
literatury narodowej.
2. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1) samodzielnie dociera do informacji w ksikach, prasie, mediach elektronicznych;
2) potrafi w bibliotece wyszuka potrzebne
informacje, zna zasady korzystania z zasobw
bibliotecznych;
3) zna pojcia stylu, rozpoznaje styl potoczny,
urzdowy, artystyczny i naukowy oraz stylizacj
jzykow;
4) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
5) rozpoznaje intencje wypowiedzi (np. aprobat,
dezaprobat, negacj, ironi, prowokacj);
6) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy
agresji i manipulacji;
7) rozpoznaje wypowied argumentacyjn,
wskazuje tez, argumenty i wnioski;
8) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz potrafi zacytowa odpowiednie fragmenty
tekstu;
9) hierarchizuje informacje w zalenoci od ich
funkcji w przekazie;
10) czerpie dodatkowe informacje z przypisu;
11) odrnia informacje o faktach od opinii;
12) rozpoznaje rnice midzy fikcj a kamstwem;
13) dostrzega zrnicowanie sownictwa rozpoznaje sownictwo oglnonarodowe i sownictwo
o ograniczonym zasigu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy
i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje
uywania wulgaryzmw); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapoyczone (obce) rozumie ich funkcj
w tekcie;
14) rozpoznaje cechy kultury i jzyka regionu
(dialektyzmy);
15) korzysta ze sownikw zarwno w formie
ksikowej, jak i elektronicznej;
16) rozpoznaje w zdaniach i w rwnowanikach
zda rne czci zdania;

17) rozrnia rodzaje wypowiedze zoonych

podrzdnie i wsprzdnie;
18) odbiera komunikat przekazany za pomoc
rodkw audiowizualnych rozrnia informacje
przekazane werbalnie oraz zawarte w obrazie.
3. Tworzenie wypowiedzi w jzyku narodowym
lub etnicznym. Ucze:
1) sprawnie posuguje si oficjaln i nieoficjaln
odmian jzyka narodowego lub etnicznego;
2) poprawnie akcentuje wyrazy oraz poprawnie
intonuje zdania;
3) stosuje zasady etyki mowy: zna konsekwencje
stosowania form charakterystycznych dla rodkw
elektronicznych (takich jak SMS, e-mail, czat)
np. moliwych nieporozumie wynikajcych ze
skrtowoci i lakonicznoci wypowiedzi, moliwego oszukiwania i manipulacji powodowanych
anonimowoci w sieci, atwego obraania obcych,
omieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazw przedstawiajcych ich
w sytuacjach kopotliwych;
4) stosuje zasady etykiety jzykowej: wie, w jaki
sposb zwraca si do rozmwcy w zalenoci od
sytuacji i relacji, jaka czy go z osob, do ktrej
mwi (dorosy, obcy, bliski, rwienik), zna formuy grzecznociowe, zna konwencje jzykowe
zalene od rodowiska (np. sposb zwracania si
do nauczyciela, lekarza, profesora wyszej uczelni),
ma wiadomo konsekwencji uywania formu
niestosownych i obraliwych, zna skutki kamstwa,
manipulacji, ironii;
5) tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych
formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przey, zrnicowany stylistycznie i funkcjonalnie
opis przedmiotw lub dzie sztuki, charakterystyka
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia
z ycia, rozprawka, podanie, CV, list motywacyjny,
dedykacja; dostosowuje odmian i styl wypowiedzi
do gatunku, w ktrym si wypowiada;
6) tworzy plan wasnej wypowiedzi;
7) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunkw wymienionych w pkt. 5, tworzy
spjn pod wzgldem logicznym i skadniowym
wypowied na zadany temat;
8) streszcza linearnie wypowied narracyjn
(przedstawia najistotniejsze treci wypowiedzi
w takim porzdku, w jakim wystpuj one
w tekcie);
9) dokonuje starannej redakcji tekstu, wykazujc
si znajomoci podstawowych zasad edytorskich,
w tym poprawia ewentualne bdy jzykowe, or-

tograficzne i interpunkcyjne umie formatowa

tekst, dobiera rodzaj czcionki wedug rozmiaru
i ksztatu, stosowa waciwe odstpy, wyznacza
marginesy i justowa tekst, dokonywa korekty
napisanego przez siebie tekstu (kontrolowa autokorekt);
10) operuje sownictwem z krgw tematycznych: ycie codzienne, rozwj psychiczny, moralny
i fizyczny czowieka; spoeczestwo i kultura;
11) dostrzega rnice pod wzgldem zakresu
i treci w znaczeniu wyrazw, rozrnia znaczenia
wyrazu wieloznacznego wykorzystuje t wiedz
w precyzowaniu znaczenia swojej wypowiedzi;
rozpoznaje i dobiera synonimy i antonimy dla
wyraenia zamierzonych treci;
12) stosuje zwizki frazeologiczne ze zrozumieniem ich znacze;
13) tworzc tekst wasny, wykorzystuje elementarn wiedz z zakresu sowotwrstwa (rozpoznaje
temat sowotwrczy i formant w wyrazach pochodnych i dostrzega funkcje formantw w ksztatowaniu znaczenia wyrazw pochodnych);
14) stosuje poprawnie rne rodzaje wypowiedze we wasnych tekstach; dostosowuje szyk
wyrazw i wypowiedze skadowych do wagi, jak
nadaje przekazywanym informacjom;
15) wykorzystuje wiedz o skadni w stosowaniu
regu interpunkcyjnych;
16) przeksztaca czci zdania pojedynczego
w zdania podrzdne i odwrotnie, przeksztaca
konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony
biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe
czasownika na imiesowy i odwrotnie ze wiadomoci ich funkcji w zdaniu; zamienia mow
niezalen na zalen;
17) wprowadza partykuy do wypowiedzi, aby
modyfikowa znaczenia jej skadnikw;
18) wiadomie wykorzystuje wykrzyknik jako
cz mowy w celu wyraenia emocji;
19) stosuje poprawne formy odmiany rzeczownikw, czasownikw, przymiotnikw, liczebnikw
i zaimkw; stosuje poprawne formy wyrazw
w zwizkach skadniowych (zgody i rzdu);
20) wiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie
korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych rodkw przekazywania informacji;
21) interpretuje gosowo wybrane utwory literackie (w caoci lub w czci).
4. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze:
1) rozpoznaje i charakteryzuje rodzaje literackie
oraz przypisuje do nich konkretne utwory;

2) wskazuje rnice midzy dramatem i teatrem;

3) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt,
scena, tekst gwny, tekst poboczny, monolog,
dialog;
4) rozpoznaje gatunki literackie, np.: przypowie, pamitnik, dziennik, komedia, dramat jako
gatunek, tragedia, ballada, nowela, hymn oraz
inne gatunki charakterystyczne dla kultury danej
mniejszoci narodowej lub etnicznej;
5) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury
popularnej: powieci lub opowiadania obyczajowe,
przygodowe, utwory fantasy;
6) rozpoznaje gatunki publicystyczne prasowe,
radiowe i telewizyjne: artyku, wywiad, reporta,
felieton;
7) okrela problematyk utworu;
8) charakteryzuje w utworze podmiot liryczny
lub narratora;
9) rozrnia narracj pierwszo- i trzecioosobow oraz potrafi zinterpretowa jej funkcj
w utworze;
10) rozpoznaje rne sposoby pokazywania
wiata przedstawionego: realizm, fantastyka,
groteska;
11) rozpoznaje w utworze literackim: symbol,
alegori, apostrof, ironi, puent i wykorzystuje
je w interpretacji;
12) wskazuje funkcj rodkw stylistycznych
z poziomu leksykalnego (np. neologizmu, archaizmu, zdrobnienia, zgrubienia, eufemizmu, metafory), skadniowego (np. powtrzenia, pytania
retorycznego, rnego typu zda i rwnowanikw), fonetycznego (np. rymu, rytmu, wyraenia
dwikonaladowczego);
13) opisuje wasne odczucia, ktre budzi dzieo;
14) przedstawia propozycj odczytania konkretnego tekstu kultury i przekonujco j uzasadnia;
15) uwzgldnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
16) rozrnia specyfik takich rodzajw sztuki,
jak: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne;
17) ze zrozumieniem posuguje si pojciami
dotyczcymi wartoci, np. patriotyzmnacjonalizmszowinizm, tolerancjanietolerancja,
piknobrzydota, a take rozpoznaje ich obecno
w yciu oraz w literaturze i innych sztukach;
18) omawia na podstawie poznanych dzie literackich i innych sztuk podstawowe, ponadczasowe
zagadnienia egzystencjalne, np. mio, przyja,
mier, cierpienie, lk, nadzieja, religijno, samotno, inno, poczucie wsplnoty, solidarno.

61

62

IV etap edukacyjny
(szkoy ponadgimnazjalne s. 208212)
Jzyk mniejszoci
narodowej lub etnicznej
Cele ksztacenia wymagania oglne
I. Zrozumienie wasnego dziedzictwa narodowego lub etnicznego.
II. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
III. Tworzenie wypowiedzi.
IV. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Treci nauczania
wymagania szczegowe
Zakres podstawowy
1. Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa
narodowego lub etnicznego. Ucze:
1) zna utwory literackie i inne teksty kultury
wane dla poczucia tosamoci narodowej lub etnicznej i przynalenoci do wsplnoty europejskiej
oraz wiatowej;
2) rozpoznaje wartoci narodowe zwizane
z wasnym dziedzictwem kulturowym, np.: ojczyzna, maa ojczyzna, spoeczno, nard, spoeczestwo, obywatelstwo;
3) rozumie zwizek poznanych utworw z yciem narodu i rnych grup wsplnotowych;
4) rozpoznaje tematy, motywy, toposy charakterystyczne dla literatury narodowej;
5) rozumie relacje midzykulturowe w Polsce;
6) wykazuje korzyci wynikajce z wzajemnego
przenikania kultur.
2.Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:
1) szuka literatury przedmiotu przydatnej do
opracowywania rnych zagadnie; selekcjonuje
j wedug wskazanych kryteriw (korzysta z biblioteki zarwno z tradycyjnego ksigozbioru,
jak z centrum multimedialnego);
2) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierajce informacje zdobywane w toku nauki;
3) sporzdza opis bibliograficzny ksiki i artykuu, bibliografi danego tematu, przypis;
4) zna pojcia znaku jzykowego i systemu znakw; potrafi uzasadni, e jzyk jest systemem znakw; rozrnia treci wprowadzane do komunikatu
za pomoc znakw werbalnych i niewerbalnych,
majc wiadomo rnych sposobw ich odbioru
i interpretacji;

5) rozpoznaje rne odmiany jzyka, np. potoczny, gwarowy, literacki, dialekt;

6) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu: informatywn, ekspresywn, impresywn (w tym
perswazj), poetyck;
7) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
8) rozpoznaje cechy gatunkowe tekstu (w tym
szczeglnie intencje nadawcze);
9) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, nazywa zastosowane w nim rodki
jzykowe i okrela ich funkcje w tekcie;
10) odczytuje sens tekstu (a w nim znaczenia
wyrazw, zwizkw frazeologicznych, zda,
grup zda uporzdkowanych w akapicie), potrafi
wydzieli jego fragmenty i objani ich sens oraz
funkcj na tle caoci;
11) dokonuje logicznego streszczenia tekstu
argumentacyjnego (wyrniajc kluczowe pojcia,
twierdzenia i sposb ich uzasadnienia);
12) odczytuje sens tekstw artystycznych,
publicystycznych (artyku, reporta), popularnonaukowych, prasowych (wiadomo, komentarz),
uwzgldniajc zawarte w nich informacje zarwno
jawne, jak i ukryte;
13) rozrnia pojcia bdu jzykowego i innowacji jzykowej, poprawnoci i stosownoci
wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia rne typy
bdw jzykowych;
14) dostrzega zwizek jzyka z wartociami,
tj. rozumie, e jzyk jest wartoci, narzdziem
wartociowania oraz rdem poznania wartoci.
3. Tworzenie wypowiedzi. Ucze:
1) tworzy duszy tekst pisany lub mwiony(rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu
literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad
spjnoci znaczeniowej i logicznej;
2) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki
(stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod
wzgldem uytecznoci wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy,
przeprowadza prawidowe wnioskowanie);
3) przygotowuje wypowied (analizuje temat,
dostosowuje do niego form wypowiedzi, sporzdza plan wypowiedzi);
4) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdajc
sobie spraw z ich wartoci i funkcji;
5) opracowuje redakcyjnie wasny tekst (dokonuje przerbek, uzupenie, transformacji, skrtw, eliminuje przypadkow niejednoznaczno
wypowiedzi);

6) wykonuje rne dziaania na tekcie cudzym

(np. streszcza, parafrazuje, sporzdza konspekt,
cytuje, sporzdza przypisy);
7) publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto
przekazu (w tym take tempo mowy i donono,
poprawny akcent wyrazowy oraz poprawn intonacj zdania);
8) prezentuje wasne przeycia wynikajce
z kontaktw ze sztuk;
9) operuje sownictwem z krgw tematycznych:
Ojczyzna, Europa, wiat (przeszo i teraniejszo); kultura, cywilizacja, polityka.
4. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze:
1) zna pojcie aktu komunikacji jzykowej
i wskazuje jego skadowe, dostrzega i omawia
wspczesne zmiany modelu komunikacji jzykowej (np. rnice midzy tradycyjn komunikacj
ustn lub pisan a komunikacj przez Internet);
2) w analizie i interpretacji tekstu posuguje si
podstawowymi pojciami z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o jzyku oraz terminami i pojciami z zakresu innych dyscyplin;
3) rozpoznaje problematyk utworu;
4) rozpoznaje konwencj literack utworu (stae
pojawianie si jakiego literackiego rozwizania
w obrbie pewnego historycznie okrelonego
zbioru utworw);
5) odczytuje treci symboliczne utworu;
6) wskazuje zastosowane w utworze jzykowe
rodki wyrazu artystycznego oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu(z zakresu podstaw
wersyfikacji, kompozycji, genologii) i okrela ich
funkcje;
7) dostrzega w czytanych utworach cechy stylu
charakterystyczne dla danego twrcy;
8) rozrnia w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mwionych rodzaje stylizacji jzykowej
(np. archaizacj, dialektyzacj, kolokwializacj, naladowanie jzykw obcych) i okrela jej funkcje;
9) wskazuje i analizuje przykady odmian jzyka
napotkane w czytanych tekstach;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania
bohatera i wiata przedstawionego (narracja, fabua, sytuacja liryczna, akcja);
11) rozpoznaje podstawowe motywy (np.
ojczyzny, poety, matki, ziemi) oraz ich funkcje
w utworze;
12) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (tytu, podtytu,
puenta, kompozycja, sowa-klucze, motto);

13) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty: literacki, kulturowy, filozoficzny, biograficzny;

14) porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rnice);
15) dostrzega obecne w utworach literackich
oraz innych tekstach kultury wartoci narodowe
i uniwersalne.
Zakres rozszerzony
1. Rozumienie specyfiki swego dziedzictwa
narodowego lub etnicznego. Ucze:
spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) rozpoznaje w tekstach kultury problemy
religijne, spoeczne, polityczne zwizane z yciem
mniejszoci narodowej lub etnicznej;
2) rozpoznaje i rozumie wpywy innych jzykw na jzyk mniejszoci narodowej lub jzyk
etniczny.
2. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze:
spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) samodzielnie znajduje i czyta teksty literackie
oraz inne teksty kultury stanowice konteksty dla
lektur poznawanych w szkole;
2) rozrnia i omawia na wybranych przykadach
funkcje jzyka poznawcz (kategoryzowanie
wiata), komunikacyjn (tworzenie wypowiedzi
i stosowanie jzyka w aktach komunikacji) oraz
spoeczn (jednoczenie grupy i budowanie tosamoci zbiorowej regionalnej, rodowiskowej,
narodowej);
3) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy jzyka
ojczystego/etnicznego; sytuuje jzyk ojczysty/etniczny na tle innych jzykw uywanych
w Europie;
4) odczytuje sens tekstw politycznych.
3. Tworzenie wypowiedzi. Ucze:
spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) dostrzega funkcje wypowiedzi towarzyszce
funkcji komunikacyjnej: sprawcz i fatyczn;
2) rozrnia norm jzykow wzorcow
i uytkow; ocenia wasne kompetencje jzykowe
(poprawno gramatyczn i sownikow) oraz
kompetencje komunikacyjne (stosowno i skuteczno wypowiadania si);
3) adjustuje na poziomie elementarnym tekst
pisany i dokonuje jego korekty.

63

64

4. Analiza i interpretacja tekstw kultury.

Ucze:
spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) wskazuje zwizki midzy rnymi aspektami
utworu (poznawczym, estetycznym i etycznym);
2) dostrzega przemiany konwencji i praktyk ich
czenia (synkretyzm konwencji i gatunkw);
3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe oraz znaki tradycji;
4) wskazuje teksty wzorcowe dla utworw bdcych parafrazami, parodiami i trawestacjami;
5) dostrzega i potrafi komentowa estetyczne
wartoci utworu literackiego;
6) przeprowadza interpretacj porwnawcz
utworw literackich;
7) w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje
wiedz o ich cechach gatunkowych;
8) rozpoznaje retoryczn organizacj wypowiedzi wskazuje zastosowane w tekcie sposoby
osigania jej sugestywnoci.

Podstawa programowa
ksztacenia oglnego
dla zasadniczych szk
zawodowych

Zacznik Nr 5 (s. 10) Rozporzdzenia

Jzyk mniejszoci
narodowej lub etnicznej
Obowizuje podstawa programowa ksztacenia
oglnego dla szk ponadgimnazjalnych, ktrych
ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa
dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego,
dla przedmiotu jzyk mniejszoci narodowej lub
etnicznej dla IV etapu edukacyjnego, w zakresie
podstawowym.

, , , ,
, .

. ,

20052009 .

,
,

,
,


14 2007 .
.


.
, , ,
, .

,
.
(
) .


.
, , ,
(
),
. ,
, .

,
( 1947
).

( ),
-, .

.


. ,
,

( 2005).

.
(NIK),
3 30 2004 .
.

.
, 2005/2006 .


,
2005/2006

.

65

66

,
2005/2006 .
, .., .

(
):
,
-,
(
),
.
:
,
(MEN):




,
,


;
:

() ,


,

,

,
,
(GUS),

.



O .
2006 .

.
, , , , ,
, , .
:

, ;
;
;
,
;

.
, ,

.
, 2006 .

.
,

, ,
.
( NIK) ,

,
. ,
.,
.
, ,
.

.
1 2007 .

,


Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dn. 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw
i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych
podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych
do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz

spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz.U. Nr 214, poz. 1579).

:
1.
,
30 (, , ).
2.
, 16 .
3. , :
(
, ),

.
4. ,
,
, ,
(, ,
).
5. kraj pochodzenia pastwa, z ktrego obszarem kulturowym
mniejszo si utosamia.
6.
(,
) ,
. .

,
, .

. ,

,
,
, .


, ,
. ,
,
, ,
, ,
,
.
, ,


.

. , ,

(Ustawa o Systemie
Owiaty 2007)

2005 .

.


2006 . C, O
,

.



, ,
.


.

IV. ,
IV.1.
2005/2006

20

389

20 : 291 , 98

15

317

15 : 238 , 79

17

370

17 : 237 , 133

137

5 : 0 8; 77; 41; 11

67

68

125

6 : 0 4; 76; 45

42

, , ,

68

91

, , , ,
,
78; 13

127

72

224

73

0 3; 44; 12

29

0 3; 14; 12

19

0 3; 16

103

2076

0 17; 73; 25; 12

0 15; 42; 15
0 75; 121; 21; 7

2006/2007

19

408

19 ; 257 , 151

12

314

15 ; 205 , 109

16

334

138

110

42

86

78

13 ; 54 ; 232 ,
102
5 ; 82 , 49 ,
7 .
6 ; 6 , 63 , 36 ,
5
. ; 28 ,
14
13 ; 5 ;

3 ; 6

133

1+5

94

217

78

100

26

109

2158

21 ,
72 , 28 , 12

15 , 57 , 22
65 , 126 , 22 ,
4
14 ; 5 , 42 , 16 ,
15

1 ; 4

2007/2008

19

372

19 : 276 , 96

13

293

13 : 200 , 93

12

256

12 : 170 , 86

178

85

7 : , , , , ,
,
5 : , , , ,

44

, , ,

57

84

, , , ,
,
, , ,

115

81

, , , , ,
, , , ,

240

70

45

371

25

63

140

2342

- ( + ), ,

, , , , , ,

4 ; 12 ()

2008/2009

17

427

17 : 372 , 55

12

286

12 : 192 , 104

12

250

12 : 173 , 77

178

84

7 : , , , , ,
,
5 : , , , ,

44

, , ,

57

84

, , , ,
,
, , ,

115

81

254

70

45

371

29

69

138

2408

, , , , ,
, , , ,
78; 141; 21; 14
, , , , , ,

4 ; 12

IV.2.

2009/2010

2008/2009

2007/2008

2006/2007

2005/2006

-.

107
99
187
174
111

-.

108
98
195
187
107

-.

116
98
205
225
114

758

-.

111
105
205
245
118

777

678
2003/2004

695
2000/2001

-.

123
107
244
293
126

893

-.

141
71
244
283
139

878

-.

153
95
247
318
131

944

69

70

V.

( , ). , ,
,
.
, (2007/2008)
. , . , ., (2008/2009)
.
2007/2008 ( )

( )

20,121,9 ( )

23,424,7 ( )

31,038,0 ( )

-
( )
29,332,0 ()

21,923,8 ( )

33,235,3 ()

29,332,0 ()

35,439,2 ( )

25,627,3 ()

29,631,3 ()

29,332,0 ()

35,439,2 ( )

( )
33,235,3 ()

( ) ,
. 2007/2008 . ( )
,
. , ,
.
2008/2009
: 31,8 ( , )
: 70,5 ( ,
)
: 67,3 ( ,
)
100% , ,
.

VI.
: 20052009
..
1

M. Ste

2005

M. Ste

2006

Gry i zabawy na lekcjach jzyka ukraiskiego dla kl. IIII

SP cz. I
Gry i zabawy na lekcjach jzyka ukraiskiego dla kl. IIII
SP cz. II
Podrcznik do literatury i jzyka ukraiskiego dla klasy IV

. Drozd, A. Mazur

2006

Zeszyt wicze z jzyka ukraiskiego dla klasy IV

. Drozd, A. Mazur

2006

Zeszyt wicze z jzyka ukraiskiego dla klasy V

M. Tucka

2005

Podrcznik jzyka ukraiskiego dla klasy VI

A. Drozd-Waszczyszyn,
. Drozd

2005

..

Sownik terminw biologicznych ukraisko-polski i polsko-ukraiski

W. Kozubel

Sownik terminw chemicznych ukraisko-polski i polsko-ukraiski

W. Kozubel

2007

Sownik terminw informatycznych ukraisko-polski i polsko-ukraiski

W. Haan

2008

10

Wybr tekstw z literatury ukraiskiej dla klasy I LO

B. Huk

2005

11

Podrcznik do ksztacenia literackiego i kulturowego z jzyka ukraiskiego

kl. II LO
Wybr tekstw z literatury ukraiskiej dla kl. II LO

W. Sobol

2006

B. Huk

2007

W. Sobol

2007

14

Podrcznik do ksztacenia literackiego i kulturowego z jzyka ukraiskiego

kl. III LO
- . 0 .

M. Mryczko

2008

15

Gramatyka wspczesnego jzyka ukraiskiego. Morfologia, skadnia

B. Zinkiewicz-Tomanek

2007

12
13

.
, ..,
. : http://www.interklasa.
pl/portal/dokumenty/r_mowa/.

,
MP3 .
2 3 . .

VII.

.
, ,
() 1999/2000 2009/2010.
39%.
.



26%.
, ,
.

-. .
33%
( 2000/20001 2009/2010);
25% ;
4%
2005 2009;
. 54% ;
16% .

2006

:
48% ( 2005/2006
2008/2009);
54% ( 2001/2002
2008/2009);
9% ( 2004/2005
2008/2009);
10% ( 2005/2006
2008/2009);
7% ( 2005/2006
2008/2009);
/ 23% (
2005/2006 2008/2009);
9% ( 2005/2006
2008/2009);
14% ( 2004/2005
2008/2009);
17% ( 2005/2006
2008/2009);
50% ( 1999/2000
2008/2009).


31%. , ,
.
.


.
(
), ( ), ( ), ( ), ( ).
,
.
( )
:

71

72

2006 .

( );
2006 . ();
2007/2008/2009 -;
2009 .

.
, , .
,

. ,

.

.
, (
).

.
,
,

.
(, ).

VIII.

,
. ,
.
.
, , , ,
.
,
.

,
.
, ,
.
, ,
,

. (19471989)
. ,
, , .


.


1952 . , ,
.
,
.
. ,
, ,

. ,

, .
,
, , , , . ,
,
.
,
?
, ,
, , .
, , .
, . .
, -
.
, ,
.
,
,

. ,
, .

- .
, .,
- ,

-. , -

, .

, ,
,
.
, ,
(
)
. -

, .
, ,
, ,
, .
- ()
- - .
.
.

3000
2557

2500
2000

2577
2103

1985

2076

2058

1971

2038

1743
1500
1000

1076

1236

1358

1474

500
0
1988/1989
1989/1990
1990/1991
1991/1992
1992/1993
1995/1996
1999/2000
2000/2001
2003/2004
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009

95
90

91

85

84

84

80
78
75
70
2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

73

74

180
160

157

157
141

140

125

120

110

100

85

80

84

60
40
20
0
2001/2002

2002/2003

2003/2004

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

320
317

315

314

310
305
300
295

293

290
286

285
280
275
270
2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

135

133

130
125

126

127

120
115

115

115

2007/2008

2008/2009

110
105
2004/2005

2005/2006

2006/2007

75

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

86
68
57

2005/2006

2006/2007

57

2007/2008

2008/2009

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

94

94
81

81

72

2004/2005

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

200

180
160
140
120

137

138

2005/2006

2006/2007

178

178

2007/2008

2008/2009

100
80
60
40
20
0

76

9
440

430

427

420
410

408

400
390

389

380
372

370
360
350
340
2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

10

400
350
300
250
200
150
100
50
0

370

138

2005/2006

2006/2007

178

178

2007/2008

2008/2009

11

300
250

247

244

229

244
205

200

205

195

187

150
100
50
0
2000/2001

2003/2004

2004/2005

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

2009/2010

 12

120
100

107

105

98

95

99

98

80
71
60
40
20
0
2000/2001

2003/2004

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

2009/2010

13

-
350
318
300

293

283
250

245
225

200
187
174
150

100

50

0
2000/2001

2003/2004

2005/2006

2006/2007

2007/2008

2008/2009

2009/2010

14

180
160

156
141

140

123

120
100

111

116

2006/2007

2007/2008

108

107

2008/2009

2009/2010

80
60
40
20
0
2000/2001

2003/2004

2005/2006

77

78

160
140

139

131

120

126

118

114

2006/2007

2007/2008

107

111

2008/2009

2009/2010

100
80
60
40
20
0
2000/2001

2003/2004

2005/2006

16

( )
1200
1000

966

800

727

944

856

783

893

878

777

758

695

600
475

400

354

334

200

300
250
213

200

240

224

217

2005/2006

2006/2007

254

150
128
100
50
0
1999/2000

2004/2005

2007/2008

2008/2009

0
09

/2

01

17

20

/2

00

8
08
20

/2

00

7
07
20

20

06

/2

00

6
00

4
/2
05
20

/2

00

1
03
20

/2

00

0
00
20

19

99

/2

00

6
99

3
19

95

/1

99

2
19

92

/1

99

1
/1
91
19

90

/1

99

0
99
/1
19

89
19

88

/1

98

19

15

678

. ,

...

(-

)

:
,
; -;

; ,
,

.
,
.
- ,
, , .
: ,
-, , ,
, .

. .

,
.

.
, .
, ,

.

. : ,
.
,
.
,
,
, .

, ,
, . ,
, ,
.
, , .
.
, .
( ).
, .
. -.

. , ,
.
.
:

79

80

:
, ;
, ,
.

.
.

, .
(.) , , . . , -.
,
.
-
:
(1 .)
(2 .)
(3 .)
(4 .)

: , , ,
.

,
,
,
,
.
(
, , ).

:
.
II.
,
, :
,
.
III.

( -).
,
.

( , ,
).
1. 2. , ,
.

,
:







IV.

,
. , , .

. , , ,
.
,
.
.

!
,

.
. , , .


- - .
.

:
.
.
.
, , . . , . !
.

(,
, ).
, ! !

42 000 .
, ,
, .


.

, ,
.
, ,
, 1908 .,
1996 .
, ,

.
, !
. . , ,

.

, ?
? (
:
,
.)

? (

. 1934 .
.
.)

, ,
,
,
.
V.

.
,
.
:
, .
.
1. 4
: ; :
, , .
2. 7
: ; : , , , ...
3. 10
: -, -,
: , , ,
.

4. 11
: ; : , ,
, ...
VI.

,
, , ,
. , , , .
:
, . ,
- .
-
, ,
, , . , - ,
, . ,
,
.
VII.
, -,
.
1. -.
2. . ,
.
,
.
,
. ,

: , , , , ?
,
, ,
. ,
, , .
.

81

82

VIII.

.
, ,

,
.
: (
).
.
, ,
; .
... , ,
.
,
,
.
( )

, .
,
, , .
:
?

: !
( )
. , , ,
, .

, ,
,
. , ,

.
,
.
,
,
. !

-
.


- ,
.
500 .
134 . 12 .

:
,

.
.
.
IX. - .

1. 2.
: (, ),
(), (), (), (),
(), (, ), (, ),
(, ), ().
3. 4. - .
,
,

.
1. ( ).
2. ( ).
3.
4. ( ,
).
5. ( ).
6. ( , ).
7. (
).
8. ( ).
9.
10. (
). 3 9
. 3. 4.

.
3. 4. , 1. 2. ,

.
X.

.

.
, ,
.
,
.
,
,
, .
, .

,
.
,


, .
,
, .
, ,
.

-

.
,
:
.
XI.

1. - , ( 1. 2. ).
2. - (
3. 4. ).
3. : ;
.... .

...
,
,
, ? ?
! ,
. ,
, , .
, ,
, ,
,
10- 28.


.
,
,
- .

.

.
,
,
, .

-. ,
,
.

5- 10-
-
- ,
.
, .
. !
,
.
, , ,
.
, ,
.

, ,
.
... ,
.
,
,

. ,
.
,
, , .
: .
,
, ,
.
, .


I
1. ?
) , , ;
) , , ;
) , , .
2.
:
) , , ;
) , , ;
) , , .
3.
?
) , , ;

83

84

) , , ;
) , , .
4. , ?
) , , ;
) , , ;
) , , .
5. ?
) , , ;
) , , ;
) , , .
6. ?
) , , ;
) , , ;
) , , .
II
1. , :
(, ), (, ), (),
(), (), (), (),
(), (, ), (, ).
2. :
) -;
) -;
) -. (, ),
(, ), (, ), (, ),
(, ), (, ), (,
), (, ), (, ).
3. ,
, :
, , , ,
, , , , ,
.

4. : - , :
, , , , , , , , , ,
-, ,
, .
5.
:
(), (), ()(), (),
(), (), (), ()().
6. ,
: (), (), (),
(), (), (), (),
().
III
1. -, -:
) , , , , , ;
) , , , , .
2. - (
) - ,
:
, , , , , , ,
, .
3. , :
, , , , ,
, -.

, ,
.

85

5-

:
5- .
: , .

; ,
.

1. .
2. .
3. .
4. -.
5. .
6. ?
.
7. .
8. .
9. .
10. ?.
11. .
: !
...
.

...

,
, , .
, ,
,
, ,
(. ).
. ,
,
. , .
.

,
?
, ,
!
,
.
:
, .
I
.
II
.
, .
.
(
1 .)

86

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

1. . 2. . 3. . 4. . 5. . 6. . 7. . 8. .
9. . 10. .
. 1. . 2. . 3. . 4. .
5. . 6. . 7. . 8. . 9. . 10. .
III
-

?
?
, :
...;
...;
...;
...
...

? ?
...
IV

, , .
( .)

,
, ,
,
, , ,
( ).
, .

.
(. ).
V
?
, .
( 1 .)
. (. .) .

, , , , .
II
, , , , .
VI

(
.)
,
:
.
, , , , ,
, , , ,
.
VII

.
, , , , , ,
, , .
.
, , , , , , ,
, , , , .
VII
!
. . , ,
, , , , , .

? ( .)

. ,

. .

: . . . . .
: ;
;
;
;
, .
: -.
: .

.
, .
.
.

?
(. , . , . ).

? (- , ,
).
. ,
. .

. -

... ? : .
,
, :
....

,
5 1942 .:
, ,
, , ,
. ! ,
- !
, ,
!.

,
, , .
. ,
, ,
. .
, ,
. .
,
, ,
,
, ,
.

87

88

79 , 1015 ,
.
:
;
;
23 ,
.


,
?

,
.


.

?
- (
).
?
, ?

?

, .


...
: ,
, , , ,
....

, ,

.
[...]

IV

.

?

?
?
?
, ?
, ?
?
?
?
?
?
,
?

3
:
.
.
:
;
,
,
; .
: -.
: , : , ,
, ,
, ,
! ! .

:
: .
.

 . , . -.

.

. .
.


?
?
. ,
.
. ,
2009 . ( )

.

, .
. , ,
,

, . .
,
,
... .

,
.
,
, ,


.
(. )
, , ,
( ,
, , , ).
, ,
,
.

,
, ,
.

1.
.
2. .
3. .
4.
.
5. .
6. .

1.
.
2. .
3. (, ).
4. .
5. .
6. (, , ,

).

, . ?
?

?
?

?

?
. ?
. ?


,
.

89

90

4
: , ... ( ).
: ,
;
, , ;
; .
: -.
:
.

.
.
. , ,
.

?
31 1944 .
(),
.
, . , . : 10 .

. ! !
, ....
.
( ).
? ?
?
,

.
,

.

? ,
?
? (

, -

, ...,
, , .)

? (, , , !, ).
, ,
?
?
?
. ?

?

?

? ( ,
,
.)

? ( .)

?

,
?
.
.

?

,

: !
. .
, , ,
, .
, ,
, ,
, .

: . ?, . ?,
. ?,
.
http://www.ukrlit.vn.ua/6klas/12/childhoods.html

91

(-)

:
,

; ;
.
: ,
. .

.
1. .
2. .
, ,
,
, ,
. . , .

,
.
, , ,
,
.
, , ,
,
.
,

.

, , , , , ,
.
... ,
,
.

II.

1.
-
2.
( .
).
1-
29 1881 .
(
-) .
,
, .
, , .
2-
, .
.
. .
,
;
,
, .

92

3-
, .
1908 .
.
.
.

, .
. ,
.
,
,
-.
4-
, , 1938 .

.
18 1963.
.
.
3.
?
?
?
?
III.
IV. . ,
, :
1. , , ,
.
2. .
3. .
4. , .
V.
VI. -
?
1-
, ,
. ( )

2-
,
,
,

,
. (
)
3-

, ,

, . ()
4-
,
. (
)
5-
,
:

. ( )

, , ?
.
,
. ( )
6-
,
. ( )
7-

.
,
. ()
VII.

, ,
. ,
,
.
! .
,
.
,
.
http://www.ukrlit.vn.ua/article/42.html

93

: .

;
. .
.
1 10.
(, , , ).

. , .

: 1 10, ,
,
.

, , , .

, !
.

.
!
. ,

; . . .
,
?

!
, .
,
. , .

: , , , . ?
.

, ! !

, , .

! .

, , .

, , .

94

mother, father, brother,

sister.

, ! .
,
. , !
.

?

!
.

,
.
, .
.
!

!

!

!

!

, !
!
. .
,
.
! !

, , , , ,
...

!

, , , , .

!

, , , , , ...

, .
!

, !

, , .
.
.

, ! , .
, !

, , .

. . ,
.
?

please, sorry,
thank you.

, , .
.

, . ,
,
. .

, ?
.

, , ,
, .

, ! . .

.
.

, ? , !
.

! ! , ?

, . ,
, .
,
.

, .
.
.

! .
? !

, .
.

, , ?

.
. -

, ! .
!
.
.

95

96

1
:
1. 1 100?
2. ?
3. 33 ?
4. ?
5. 
2 3 , 2,
3?
6. 
?
7.  4 .
?
8.  ? (
2 .)
9.  : ?
10.  4 .
?
2
1. ?
2. ?
3.  9 ,
10 .
?
4. , ?
5. ?
6. 1 101?
7. ?
8. ?
9. .
10.  4 .
5 ?

3
1. ?
2. ?
3.
 2,
4?
4. 
?
5.  ,
.
6.  12
.
?
7.  ,
?
8. ?
9. 
?
10. 
?
4
1. 
?
2. ?
3. , ?
4. .
5.  16.00.
?
6.  200 ,

25 ,
200 .
?

7.  .
?
8.  .
?
9. ?
10. 
: 3,4 0,5 2,1 4,3?
5
1. ?
2.  ,
?
3. ?
4.  , , .
?
5. , ?
6. ?
7. ?
8.  5- .
5- ,
5- .
,
?
9.  , ?
10.  .
?
6
1. 35 ?
2. ?
3.  15 ?
4.  7 .
100 100
?
5. .
6.  3 7 .

4 . ?
7. 
3 .
,
?
8.  ,
1, 2, 3, 4, ?
9.  ,
2, 3 5.
10. ?
7
1. ?

2. ?
3.  , ?
4.  4 . 3 ,

,
3 . ?
5. ?
6.  12.50.
.
?
7. ?
8. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0.
?
9.  - ...?
8
1.  ,

?
2. 
7 . 5 .
?
3. 
: 1,2 1,0 1,2,3?
4. : 30 31 ?
5.
 ?
6. ?
7. , . ?
8.  , 2 . ,
?
9
1. :
3, 8, 1, 4, 9, 6.
5, 4, 7, 15, 12, 23, 2, 3, 1.
24, 3, 2, 18, 45, 1, 7, 56, 4, 9.
2.  ,
:
: , , , ,
.
: , , , , ,
.
3.  : , , , , ,
?
4. ?
: , , , ,
.
.
, : ,
, , , . ?

97

98

5.  , ,
, . , , ,
. ?
10
1.  , ,
12?
2.  ,
, 9?
3. ?
4.  45 ,
?
5.  ,
6 .
?
6. , ?
7. ?
8.  ?
9. ?
11
1.
1. , , :
15, 42, 45, 24*; 36, 78, 54, 32 18 (9)
32, 36, 43, 54, 48, 10, 17, 21, 33 (3)
13, 1, 8, 5, 24, 36, 4, 11, 60, 26, 100 (4)
72, 28, 81, 8, 56, 50, 3, 14, 23, 21, 30 (7)
56, 53, 16, 12, 80, 17, 19, 24, 38, 32, 40 (8)
2.
,
, , . .
9, 7, 15, 4, 1, 10, 16 (21)
13, 8, 20, 5, 15, 7, 18 (53)
17, 20, 1, 16, 15, 14, 3 (47)
2, 5, 15, 8, 4, 7, 3 (16)
2, 4, 10, 5, 8, 7, 15, 12 (9)

3
,
: + - = < > , .
36...5...21; 136...54+236; 81...13...81...13; 96:6...4x4
3...4...17=29; 23+8...31-9; 14...4=10;
100+13...96...17
4
,
, ,
:
1 , 2 , ... . (: 5487 3412):
6127 4918 49713 456973
5392 9432
23658 947618
7634 6753
26391 578614
5490 6831 78034 731789
3827 5298 58612 983217
9276 4589 71069 126734
5
, : 1 2 3 4 5 6 7 8 9

: 45312
5318 48219 832417
4723 36752 745218
6497 93614 742989
5464 87365 564523
3841
12973 784199
7692
24586 522317
5913 36271 749815
7963 34592 452618
6
:
1 234 56 78 90

2780 37281 4756101

0164 81341 578747
3784 97561 514
7467 726731 4751691
2874 913441
1075
http://konserg.ucoz.ua/

99

:
,
, , , .
, , ,
.
: ,
; ,
, ,
;
,
. ,
, .
:
.
: , , .

, ,
.
,
,
,
!
, , ?

! !

, ! ,
.
.

, ? ?

. .
.

.
,
.

. ?

, , , !

.

100

. , ?

, , .

, .

, , . , !

, -,
.

! ?

, , .

, , ,

. , ,
! , , ,
.
( -) .

.

? !

, ?

, .

, , , , ,
.
.

, ?

, . .
,
, ,
. ?

, .
?


. .
, .
. , .
, ,
,
, . , : !. :
. ,
, !.
.
?

! !

, .

. . ?

.
.
, ,
.
.

, , .
!
.
, , .
.

, ! !

.
.

101

102

..

. ,

, , , ,
.
, ,
, .
,
, ,
,
.

-,
.

.
,
.
?
.
.
.
.

.
!

!
,
,
.
,


.
,
,

.
, ,
.

.
, , ?

.
,

. ,
.


--. ? ()
.
, , , !

, .

. ()

. ()

.
()
!

, , ,
.

,
.
,
.
, .
.
( - )
, ,
.
,
. ( )

, .

,
.
, , ,
.
()
, , ?
.
:
!

, !

, .

, ,
,
,
.

.
.
()
...

, .
,
.

, !

! (, )
( )

.
, ,
, .
( )
,
, .

103

104

,
. (,
)

.
.

.

, !

, !

?
()
, .

, ?
()
.

?
?

,
.

( )
, ,
.

,
?
.
.
, ,
!

.

:

?
()
,
.

.

?
?

, , -
. ,
.

,
.
,
.
?
? ( )
.

, !

, .

,
!
. .

105

:

1. ?
, .
2.  .
?
:
.

.
3. ?
-,

.
4. ?
.
5. , ?
.
6. 
?
.
.
7. ?

, .

.
8. 
?
.
9.  :
?
.

10.  .
?
,
, .
.
11.  :
?
,
.
12.

?

.
13. 
?
.
14. 
?
-,
.
15. 
?

.

1.  ,
?

1 21
.
.

106

,
.
2.  ?
.
3.  , ?
. -
. -
.
4. 
?
.
.
5.
?

, .
6. ?
.

.
7. , ?
.
8. ?
.
9. -,
?
-
, .

,
.

1.  ?
20 .
2. ?
200300 .
3. ?
60 100 .
4. ?
.
5.

?
.
6. ?
200300 45 .
7.  . ?
. 30 .

8. 
?
.
9. .
.
10. ?
.
11.
.
.
12.  ?
.
13. ?
-, -.
14. 
?
-.
15. 
?
.
16. ?
-. 1 25 .
17.  ?
.
18.  ? 3
?
25 . .
19. 
?
.
: ,
.
20. .
.
21.
 , ?
.
22. ?
-.
.
23. , .
.
24. ?
, , .
:

1. 
?
.
,

 .
.
2.  ?
. ,
. 3
,
.
3. 
?
.
,
. :
, .
.
4. ?
.

.
5. ?
.
,
, . 3
.

.
. 3
.
6. 
. ?
.
15
.
7. ?

,
. 3


.
,
,
.
:
1. ?
.
2. 
.
.
3. 
?
.

4.

.
, .
5. ?
60007000 .
6. 
?
. ,
,
.
7.

?

.
, ,
.
8.  ?
.
9. 
?
.
10. ?
, , .
11. ?
.
12. ?
.
13.

.
.
14. ?
.
15. .
.

1. 
,
.
,
.
2. 
?
-
.
3.  .
: ,
. : , ,
.

107

108

4. ?
.
5.  .
, , .
6. 
?
, ,
, .
7. ?
, , .
8.  ,
?
, , .
9. 3 ?
3 , -,
, , .
10. 
?
.
11. .
, , ,
.
12. 
?
.
13.  .
, .
14.  ?
, .
15.  ?
.
16. .
, , .
17. ?
, .
.
18. ?
. .
19. 3 ?
3 , , ,
.
20.  , ?
, , .

:
.
,
- , , ,
.

. ,
- .

,
.
.
,
,
.
:
?, ?;
.
1. 
? ?
2. , .
3. 
,
?
4.  ,
?
,

.
5.  : ?
.
6. ?
.
7. ?
.
8.  : ,
? ?
9.  ?

 ,


.
10.  .
... ?

.
11.  . .
?
,
.

.
. ,
.
12.  ,
,
?

.
,
.
13.  ,
?


,
,
.
14.  ,
, ,
?
15.  ,
.
, .
, ,
. ?
.
16.  .
. ?


.
.
17.  ?
,
, .
18. 
?

.

-.
19.  ?
3 ?
?
3 , ?
3 ?
20.  ?
,
.
21. ?
, .
.
. ,
,
.
.
22. ?
.
23. ?
5 : 3
4 ,
.

.
24. ?
, ;
.
25. . ?
-, 6
.
.
26. ?

.
27. 
?

.
28. , ?
.
29. 
?
, .
30. ?
.
31. 
. . ?
.

109

110

32. 
?
.
33.  ? ? ?
. .
.
34. ?
.

.
35.  ?
.
36. ?
.

1. :
)
) .
2.  :
)
)
) .
3. :
)
) 

) .
4. :
) ,
)
) .
5. 3 :
) ,
)
) .
6. :
)
) .
7. :
)
)
) .
8. :
) ,
) ,
) .

1. 
?
) ,
) .
2. ?
)
) .
3. ?
)
) .
4. ?
)
) .
5. :
)
) .
6. 
?
) ,
) 
.
7. ?
) ,
) , .
8. :
) ,
) .

1. :
)
) .
2. ,
:
)
)
) .
3. , ,
:
) ,
) .
4. :
)
)
)
) .

1. :
) , ;
) , ;
) .

2. :
) ;
) ;
) .
3. :
) 
;
) ;
) .
4. :
) ;
) ;
) .

4. :
)
)
) .
5. :
) ,
) .
6.  ?
.
7.
 .
.

1. :
)
) ,
) .
2. :
)
)
) .
3. ?
)
) .
4. :
)
) , ,
) .
5. :
)
) ,
) , .
6. :
)
)
) .
7. 
.

1.

.
.
2.  ?
.
3. 
. ?



.
4.  ,
?

.
5. ?


.
6. 
?
,
.
7.

,
?

.
8.  , , ?

.
9. ?
,

.

1.
 :
) , ,
) , .
2. :
)
) .
3. :
)
) .

111

112

10. ?

,
.
11. ?
;
.
12. ?
;
.
13. 3 ?
.
14. ?
, .
15.  ?

.
16. ?
.
17. ?
.
18.  ?
.
19. ?
.
20. ?
.
21. ?
, .

, ,
, .

113

,
,
, ,
,
.
.
, .

.
. ,
, ,
, ,
.

;
; .

,
.
: ; ; ; ; ,
.
,
?

,
, ,
.

1.

.
2.
.
, , .
3.
,
; ,

.
4.
, ,
, .
5. ,
,
, , .
6. , ,
,

, ,
.
, ,

.
, , , .
.
:
1. .
2. , , .

114

3. .
4. .
5. , ,
, .
6.
.
7. ,
.
8. .
9.
.
10. .
, , ,
, .

,
-, , !
,
, , ,
, .
,
. . ,
,
, , : -, , !. ,
, ,
.
:
. ,

, ,
, ,
. ,
,
: , !.
: - , .

.

.
. ,
. .
: ... ... ...
. 30 ,
:
!.

.
10 .
,
, .
:
, , .
, 20
, ,
.
, .
35 .
810 .
10
,
. ,
,
. ,
, ,
2 , ,
10 , 1 .
: 2
, ,

10 , 1 , 68 .
,
.
,
.
,
, 23- ,
.

, ,
, .

. ,
.
, ,
.
. ,
, .
20 50 .

. . . -
, ,

,
. - ,
.
. , ,
, .
, ,
. ,
! , ,
.
10 .

, .

,

.
. , .
:

, ,
,
!

...
--!...
!...
, ,
,
. , , .
,
.

. ,
,
.

, .
. ,
,
, ,
.
.

,
.
-, .

, .

. .
,
.

. .
, .
,
,
- ,
. - ,
, , .
. , ,
,
, , ,
.
.
, .
.
,
, .
,
, .
. ,
,
.
, .
, .

, ,
3x3 . . .
: ,
. . .
.
, 1520 , ,
.
.
. ,
,
.
.
.
, ,
,
, . ,
, ,
.
, ,

115

116

,
,
, .
, .


.

,
, , .
, , .
.
, ,
: , ,
.
.
, ,
,
,
. ,
,
.
. ,
3040 .

.
. . -
, :
! ,
. ,

.

,
, .
10
, , ,
,
.

,
.

1015 .
. .

. -

. .
.

.
.
, .


,
. .

.
: !. ,
,
, .
, :
! . -
,
: !.
, ,
:
, , .
,

: !.
.
,
.
.
, , - ,

, :
.
, .

. , .

. .
?
, . .

.

. .
.
810 .

 .
810 ,
. ,
.
,
. ,
.

.
.
.
.
, .
,

, ,
,
, , , ,

, , ,

.

, . ,
.
810 . , .

,
, , , ,
.
, .
,
. , ,
. ,
,
. , ,
, ,
, ,
, .
10 ,
.
-

: , , ... . ,
,
, .
,
. . ,
. , ,
30 . , .
,
, .
, ,
,
. ,
,
.
. ,
.
.

1 , 2 .

.
. ,
, . 5060 .
, 2030 ,
.
, , , . ,
, , ,
.
, , . , ,
.
, , ,
. , , ,
.
, , ,



, .
. ,
, , . .
,
, .

117

118

.
- , ,
, ,
. .

- , ,
, ,
.
, , ,
, ,
, .
.
, - .
,
. .
.
, .
,
. ,
.

600800 . ,
. 25 .
,
,
.
.
: 60 .
,
23 .
,
.
: -.
50 .
.
.
57 .
: .

. ,
.
. ,
.
: . ,
, ,

. , ,
.
,
.
: .
.
. .
: .
. .
: .
,
.
,
, .
: . .
,
.
50 . ,
.
: .
, , ,
. , , 2,5 .
: .
4 . ,
, .
,
, ,
.
: 30 .
, ,
.
,
.

.

.
,
, .
,
, , .
,
.

119

.
- . ,
, .
1. ,
.
2.
.
3. ?
4. ,
.

...
5.

,
.
6.

,
.
7.
.
8. ,
.
9.
,
,
.

10.  ,
.
11.
 ,
?
12.
 ,
.
13. 
?
14.  ,
.
15.  ,
, .
16.  ,

...

http://konserg.ucoz.ua/

120

( 1015).
,

, ,

. -
,
,
(, ,
).
,
, ,
-, . .

.

,
, ,
,
. ,
.
1.
,
: , ,
.

:
() , () ,
() .
:
,
,
,
,
,
, ...
, :
, .
:
,
, .
2.

.
,
, ;
; .
.
3. , ...
,
.
: , , ,
, ...

4. , ...
.
: , , ,
...
5. ,


.
, ?
, ?
,
?
, ,
?
6. () ?
()
.
,
,
, ,
,
.
7. ?
,
, .
, , , .
, , .
, , , ,
.
8.
.
: , , ;
;
, ;
;
.
: ;
, ;
, ;
;
.
9.
, () , , , .
,
.

: , ,
.
.
,
: ,
, : ,
,
.
10. -?

. :
, , , ,
.
11. ?
:
, , , ,
; , ,
, . .
?
, .
, , , , .
, , , .
12.
.
: , ,
, ,
, , ,
.
: , , , , , .
14. ?
, () , ,
, ,
. .
15. ?
.
, , , .
, , , , .
16. ?
: :
, , ;

121

122

, , , ;
, , , ,
;
, , , ,
.

23.

:
...
...

17. ?

.
, , ;
, , ;
, , .

18. ?
.
... () ;
... () ;
... () .
19. , ?
,
.
20. ?
, ?.
21.
.
,
.
22.

.
, , ,
.
.
.
.
...
. ,
, .
,
.
, .
.

24.
,

. . : , , .
.
,
.
, .
, .
25.

.
: , ,
,
.
26.
, .
.
, , ,
.
, ,
.

,
, .
27.
(
) .
: , , ,
.
, , .
, , .
28.
. , .
: .
.
.
29.
(12) ,
.
: ;
, , .
: , ; , , .
30. ?
.
, (
).

,
. ?
;
;
;
.
:
;
;
;
.
31.
(610 ).
23.
32.
,
.
... (, , ).
... (, ,
).
33.

: -,
, , ,
.
http://konserg.ucoz.ua/

123

124

..

. ,

,
.
,
.
()
, ,
!
, ,
.
,
!
!
, !
1-
, , , !
, !
.
,
!
2-
, , , ,
, .
( , )
, ,
,
, ,
!

, . ,
.
7-
,
, !
. ! !
2-
,
, !
. ! !
3-

!
. ! !
4-
! !
! !
. ! !
5-
,
!
. ! !
6-
! !
! !

! !

1-
,
!
. ! !
( )
,
: ... ,
, !
, !
,
, ... !
!
!
.
1-
?

, !
2-
,
!

4-

!

! !
...
.
5-
?
, !

, ,
! !
,
! !
6-
!
!
7-
! , !
, ? ?

3-

.

, .

4-

.

()
?! !
!
!
!

! !
, , !

, .

1-
?
? ?

1-
?

, .

, !

2-
,
!

5-
!

3-

!

6-

!

125

126

!
, :
,
!
.
!
5-
!
6-
, ?
, !
7-
.
!

, !
?!
,
?
,
,
,
!

, ?! !
.
,
...
!
!
.

1-
! ,
!
.

! !
!
2-
! !
!
3-
! ! !
4-
, , !

!!!
, , ,
.

,
!
, !
- ,
!
, ,
!
.
,
, !
()
!
!
!
!
,
,

!
http://kts-osvita.org.ua/index.php?option=com_
content&task=view&id=271&Itemid=62

127

: .
, .
.
, .
:
, -; :
, ,
!.
.

!

?
:
.

, , , ,

, ,
, ,
.
1.
, !

2.
, !
3.
, !
4.
, , ,
.
5.
, ,
, .
6.

,
.
7.
, , , , .
8.
, . , .

,
.
1.

,

128

,
, .
2.
, ,
: .
3.
, , ,
.
4.

.

, .

: ,
, : , ,
.
1.
,
,
,
,
,
.
:
?
, ,
.
2.
, ?!
!
, .
!
3.
:
!

. .
4.
:
?
,
.

...

... ?
,
, .
, , .
.

:
, , ,
!
1.
.
. ,
.
,
.
, ,
. ,
.
2.
,

. ,
. , ,
, ,
, .
3. -
5.
! !
!

!

: ? ...
?
?
?
?
?
?
?
?
?
, !

...

2.
, ! !

, , , .

.
.

1.
, ! ! ?
2.
, . .

.

.


.
:
...
:
...
,
?
.
.
.

, , , , .
.
.

,
,
,
.
1.
.
2.
.

.
1.
, . ?
2.
, ! . (.)
1.
. ,
, , ... , , !
!
2.
!
1.
!

3.
.
4.
.
5.
.
6.
.
7.
.

129

130

. ,

, ,
: , 2008, 346 .
[:
]
,
, . ,
.
,
. ,
,
,
. .

,
,
.
,
(1998, 2002),

.
.
. (2008),
,
, ,
.
( ,

),
.

, ,

. ?
,
,
. , ,
. ,
.
: , .

.

. , , ,
. ,
?
., ,
, .
.
, . ,
,
. -

, , ,
.
,
, , , , . ,


.
, . ,
(. ), (.,
., . ),
(., . ).

, . . ,
,
, , , .

, .,
. , . , ., ., . , . , .,
. . ,
.
,

. ,
,
,
,

, , . ,
, ,
, ,

. .
, ,
,
,
,

. ,

, ,
. ,

: , ,
, ,

- .

,
, .
,
,
. ...
, , ,
, ,
. ,
, .

, , ,
, -
. ,
,
.
, ,
.
, , , .
...
,
, .

,
. ,



.
.
,
.
,
,
, , .

.
, -
.
? , ,
,

131

132

,
.


. ,

.
,
:
,

.
,
.
, , ,

, ,

. ,
, ;
,
(. 64).

. ,
,
,
( ).
.
, .,

.
2030-
, ,
. , -

.
. ,
. , .. 6080- ,
.
. . ,

, , , ,
, .

- .
.
, . ,
,
.
,
,
, .
, .
, ,
. : ,
(. 38).
. . ,
,

. , ,
:
,

. . ,
.

133

. ,
,

,
, ,
, ,
.
, ...
?... !...
, : ,
.
... , ?...
:
, .
... , ? ,
... ,
... ...
...
:
, ...
***
, , !
, ,
!
, !
...
...
.

,
.

,
.

-,
.
,
...
, !...
... , ,

.

.
,

.

,
.
, ,
,
, .

, , , , , .
,

...
(
.)

134

...
, .

.

.
, ,
, ,
...
, !...
, , !... , ,
...
... ,
.

, ...

***
, , !

().
(),
(), (), (),
(),
(), (),
(); :
(,
2005);
,
( 2007) .
,
, ( ,
, 2005),
( 2006).

.
-

, .
20 1971 . .
,
(19901992)
. 1998 .
.

(-:
, .).
-

.

.
(2007).

, .

Ridna Mowa
kwartalnik owiatowy
Ukraiskiego Towarzystwa
Nauczycielskiego w Polsce

Numer wydany przy wsparciu finansowym

Ministerstwa Edukacji Narodowej

Redakcja:
Irena Drozd (Biay Br) prezes UTN
Stefania Jawornicka (Zielona Gra)
Jarosaw Syrnyk (Wrocaw)
Andrzej Wtorski (Szczecin)
Maria Ste (Przemyl)
Tadeusz Karabowicz (Hola)
Marek Syrnyk (Wacz) redaktor
naczelny
Grzegorz Mucowski (Wacz) wydanie
internetowe
Maria Mandryk-Fil (Biay Br) korekta jzykowa i stylistyczna
Krystyna Syrnyk (Wacz) sekretarz
redakcji
Wsppracownicy:
Wadym Olifirenko (Donieck Ukraina)
dr Boena Zinkiewicz-Tomanek
(Krakw)
Waerij Sobko (Kijw Ukraina)
prof. Roman Drozd (Supsk)
esia Chrapywa-Szczur (Londyn
Kanada)
Opracowanie graficzne:
Teresa Oleszczuk
Korekta:
Katarzyna Se
Wydawca:
Zwizek Ukraicw w Polsce
Adres redakcji:
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
tel. (67) 258 98 87
e-mail: proswita@op.pl
http://www.interklasa.pl/portal/
dokumenty/r_mowa/

Nakad: 1000 egz.

Przy wykorzystaniu materiaw,
konieczne jest wskazanie jako rda
kwartalnika Ridna Mowa

 , .
,
:
Zesp Twrczy ZUwP
Redakcja Ridna Mowa
78-600 Wacz
Dolne Miasto 10/80
PKO BP /Wacz 28 1020 2847 0000 1702 0052 7382