Вы находитесь на странице: 1из 13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

DataGramaZeroRevistadeInformaov.12n.4ago11ARTIGO03

Aconstruodebibliotecascomunitriaseodesejodeacessar:sentidosemmovimento
Constructingcommunitylibrariesandthedesireofaccess:movingsenses
porGustavoGrandiniBastoseLucliaMariaSousaRomo

Resumo:Nossotrabalhointentarefletirsobreotemabibliotecascomunitrias,destacandoespecialmentetrs
eixosdeabordagem:seusurgimentocomoindcioderupturacomasprticasoficiaisdeimplantaodeunidades
informacionaisededistribuiodelivrossuainscrionoBrasilenospasesafricanoscomoefeitodeacessode
sujeitosdacomunidadequepassamaterumespaodeexpressodesuavozesuaconstituiocomoapostade
umanovaformadeproduoecirculaodediscursividades.Entrevistamossujeitosnaposiodecoordenadores
decincoprojetosdebibliotecascomunitriasdetrsregiesbrasileiras(sul,nordeste,sudeste)e,comosrecortes
domaterialcoletado,ordenamosonossocorpusdeanlisequeserinterpretadoluzdateoriadiscursivatal
comopropostaporMichelPcheux.
Palavraschave:Discursosujeitomemriabibliotecascomunitriasacesso.

Abstract:Thisworkseekstoreflectonthethemecommunitylibrariesinthreeareasofparticularapproach:its
emergenceasasignofabreakwithofficialpracticesfordeployinginformationunitsanddistributionofbooksits
entryinBrazilandAfricancountriesasaneffectofsubjectaccessinthecommunitywhocanhaveaspacefor
expressionofvoiceanditsconstitutionasanewformofproductionandcirculationofdiscourses.Datawere
collectedinainterviewwithsubjectsinthepositionofprojectcoordinatorsoffivecommunitylibrariesinthree
Brazilianregions(South,Northeast,Southeast).Theanalysiscorpusweresortedandthatinterpretedinlightofthe
discursivetheoryasproposedbyPcheux.
KeyWords:Discoursesubjectmemorycommunitylibrariesaccess.

Introduo:odesejodecompreender...
Asbibliotecascomunitriassoumfenmenoquemerecemdestaquenosestudos
informacionaisbrasileiros,vistoquecadavezmaisessasinstituiessoformadasemvrias
comunidadesdopasemlocaisquemuitasvezesnohnenhumabibliotecaeacabampor
atendersujeitos,queemalgunscasos,nuncapisaramemumabibliotecanemtiveramcontato
comaleitura.Opresenteartigo,pretendeabordaressasinstituiesnopaseanalisarum
corpusdiscursivocompostoporrecortesdeentrevistascomsujeitos
coordenadores/organizadoresdealgumasbibliotecascomunitriasbrasileiras,analisandoa
formacomoelesdiscursivizamefeitosdeleituraedeinserodessasinstituiesnessas
comunidades.Selecionamosseisbibliotecascomunitriasdetodoopas,quaissejam,
SociedadeAmantesdaLeitura,BibliotecaBarcadosLivros,aBibliotecaComunitriaMaria
dasNevesPrado,ProjetoLeituradeBarraco,BibliotecaComunitriaNovoHorizonteea
BibliotecaBECEIdeParaispolis.Oquenoscausoufoiodesejodecompreenderqueposies
sujeitoestoemjogoquandofalamosdeleitura,acesso,bibliotecaelivrosesoosresultados
dissoqueapresentamosaqui.
Bibliotecasbrasileiras:efeitosemconstruo
Emnossopas,arealidadedasbibliotecascomplexadesdeoprocessodeColonizao
europeiapermanecendodifcilatosdiasatuais.Aimplantaodebibliotecasfoimarcadapor
umaforteprticadecensura,restriesepolticasineficientesmuitodistantesdefacilitaro
acessoaleituraeasprpriasbibliotecasnopas.Osilncioacabouporfazerparteda
constituiodasbibliotecasbrasileirasdamesmaformaqueacontecianaEuropa,postulandose
0
comoindispensvel,marcandoacomsentidosderestriesecensura,quenopermitiamuma
circulaodedizeresporpartedossujeitosleitores,inclusivenasescolares.Ahistriadas
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

1/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

bibliotecasnopasteminciocomaaberturadasbibliotecasmonsticas,naBahiaeemoutras
capitaisondeasprimeirasinstituiesreligiosasinstalaramse.Porexemplo,emSalvador,no
ColgiodaBahia,temos,em1598,ainauguraodessabibliotecausadapelosreligiososeno
trabalhodeeducaodosalunosdocolgio,existiam:

"almdosjesutas,outrasordensreligiosaspossuamboas
bibliotecasemantinhamescolasnosconventos,nostrsprimeiros
sculosdoperodocolonial:adosBeneditinos,Franciscanose
Carmelitas,asquaisexerceramumpapelfundamentalna
alfabetizaoenavidaculturaldopovobrasileiro,atofinaldo
XVIII.Essasbibliotecaseramconstitudasporpreciosascoleesque
abrangiamosmaisdiversosramosdoconhecimento.(Maroto,2009,
p.44)."

Abibliotecadesseperodomarcadaporumarealidadeonde80%dapopulaonacional
constitudaporanalfabetos(Vlio,1990Maroto,2009),emqueabibliotecausadapara
catequizareeducarapopulao,constitudaporissodeobrasfundamentalmentelitrgicasou
tendiamaconfirmarainterpretaodefendidaporestainstituio(Silva,2004,p.4).Opas
possuarazesprofundascomaoralidade,quefoipreteridaedesqualificadafrenteaoescrito,
poisagrandepartedosquetinhamcondiesdeacessloeraformadaporportugueses
(Orlandi,1990).Dessaforma,acertidodenascimentodabibliotecafazalianacomodiscurso
deapagamentodaoralidadeedaculturalocal(indgena),marcandoapenasavozdoestrangeiro
colonizador,comodeautoridade,prestgioepoder,ecomocapazdeadentraronobreespao
dasbibliotecas.Comisso,abibliotecaconstituauminstrumentodeluxo,muitasvezessem
funo.(Silva,2004,p.5).Comisso,temosatessiturahistricadesentidossobrebiblioteca
comolugarquevaloriza(va)osilnciocomoformaessencialparaarealizaodequalquer
atividadeecomoumespaodeluxo,ondepoucosconseguiamadentrarseuespao,emuma
realidadenodistintadaapresentadanoVelhoContinente(Silva,2006).
OsjesutasforamexpulsosdopaspelogovernodoMarqusdePombal,em1759,ondeno
puderamlevaroslivrosdasinstituies,assimasbibliotecasacabaramdestrudaseasobras
tiveramumfimtrgico:destrudaspelotempo,aodepragasoudestrudasparaserviremde
embrulhosdeumasriedemercadorias,desdepeixesaoutrosprodutos(Lima,1974Maroto,
2009).AsituaosmudoucomavindadaFamliaRealdePortugal,em1808,ondea
bibliotecapassouaservirdeinstrumentodedominaopolticaessencial,sendoimportante
obteraobedinciadapopulao,issosetornouprticacomumemnossahistria:utilizar
instituiesculturaiseeducacionaisparaexerceradominao(Silva,2004).Almdisso,opas
queresidiafamliarealnecessitavademudanasprofundasquegarantissemostatusdeum
pascivilizado,assimhouveacriaodebibliotecas,aberturadelivrarias,permissoparaa
edioepublicaodejornaiseaaberturadaRealBiblioteca,posteriormente,Biblioteca
NacionaldoBrasil(Neves,2000).
Nasequncia,tivemosacriaodeumasriedeprogramasdedistribuiodelivros,almda
dominaopolticadasinstituiespelosinteressesdosgovernosditatoriaisnacionais,issoem
meioainstituiesmarcadasporumdiscursodeproibio,comobrasdepoucointeressepara
ossujeitosleitores,voltadasparaasatisfaodavontadedeumdiscursoautoritrioe
dominadordegovernosreligiosose,posteriormente,militaresqueacabaramporafastaros
brasileirosdaleitura,permitindoqueolivropermanecessecomoumobjetodeluxoeondeos
sujeitosaindaestolongedeverainformaocomoumanecessidade,umfatordiferencialem
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

2/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

suasrealidades(Lima,2006).NoEstadoNovo,foicriadooInstitutoNacionaldoLivro(INL)
comoorgoqueassumiuaposturadedisseminador,produtor,coordenadordaspolticas
paraasbibliotecasescolaresepblicas(Castro,2003,p.68),constituindosecomoum:
"rgofederalcriadoparaimplantarumabibliotecaemcada
municpiobrasileiro.Haviaumafortecampanhavisandoadifusoda
leituracomoalavancaparaodesenvolvimentopessoalecoletivo.[...]
seuslivrosseriaminstrumentosdeelevaodonvelculturale
alavancasdodesenvolvimento.Paraisso,oINLestabeleceu
determinadospacotesdelivroseespalhouospelascidades
brasileiras,acreditandoqueessaaocriariaogostopelaleitura,
tornandoasbibliotecasmunicipaisirresistveis.[...]Apesardasboas
intenes,essasbibliotecasvindasdecimaparabaixo,dasesferas
federaisparaocotidianodascidadezinhas,damesmaformacomo
chegaram,desapareceram.Chegaramcomosurpresae
desapareceramnosmeandrosdavidamunicipal"(Milanesi,2002,p.
4647).

Essaspolticasassistencialistaspoucocontriburamparaaformaodeleitoresetambmno
criaramverdadeirasbibliotecas,jquemuitasobrassumiramcomofumaanoar.Coma
ditaduramilitar,instaurouse,umverdadeiroperododeinterdioeacomodao,igualandose
aoperododegovernodoEstadoNovodopresidenteVargascomasemelhanadeosdois
lidaremdemaneiramaisoumenosintensacomacensura,aquientendidacomopolticado
silncio(Orlandi,1997).Nessapoca,existiuoProgramaNacionaldoLivroDidtico,que
buscavadistribuirparaosdiversostiposdebibliotecas,livrosdiversos,principalmenteos
didticos,mas,nofim,esseprogramafoiextintodevidoasuaincapacidadederealizarsua
tarefaprincipal,deformarleitoresservindonofinalapenasparaenriqueceraseditoras.Uma
pesquisarealizadapelaFundaoGetlioVargasnoanode2009nosrevelaquedos5565
municpiosbrasileiros,cercade79%delespossuempelomenosumabibliotecapblica,oque
correspondea4.413municpios,enquantooutros8%notemnenhumainstituio,osoutros
13%correspondemaprocessosdeimplantaooureimplantaodelasnessesmunicpios
(FundaoGetlioVargas,2009).
Nessarealidadecontroversaeproblemticaquetemosabibliotecapblicabrasileira,rgo
queteoricamentedeveriafornecercondiesdeacessodaspopulaes,principalmenteasmais
pobres,poucoatendeaosinteressesdasclassesmaisnecessitadas(Lemos,2005).Desdea
criaodasbibliotecaspblicas,temosumaassociaodelascomaclassedominantedepois,
elapassaporumperododeabandonoedefasagemporpartedessaclasse,porpossurem
condiesdeaquisiodosmateriaisnossuportesinformacionaisquedesejarem,almdeterem
acessoabibliotecasespecializadasouprprias,apsesseabandonoelaspassamporum
processoquepersisteatosdiasdehojeequejfoidito,aescolarizaodeseuacervoe
servios.
Dessamaneira,asbibliotecascomunitriastmseapresentadocomonovosespaosde
informaoeleituratemseobservadoodesenvolvimentodessasinstituiesemlocais
perifricosemqueexisteumaausnciadepossibilidadesdeacessoabensculturaisque
deveriamseroferecidospeloEstado(Madella,2010).Essasinstituiesdesejamapresentarem
secomoespaosquerepresentemsuascomunidades,organizadosdeacordocomosinteresses
dela.AsbibliotecascomunitriasdiferemdasbibliotecaspblicasnoBrasilporexistirum
processodeidentificaocomacomunidade,essasinstituiessolegitimadaseentendidas
comopertencentesaelas,fortalecendoaesdeeducaoeculturadessascomunidadesou
mesmoincentivandooiniciodacriaodasmesmas(Machado,2005,2008).Abibliotecapassa
asercompreendidacomoocentrodessascomunidades(Prado,2004).Articulaesda
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

3/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

sociedadecivilbrasileiradiantedaausnciadebibliotecaseaprivaodainformao,jque
emgeralapresentasedisponvelapenasaquempodepagar,sustentamonascimentode
bibliotecascomunitrias.Emnossopas,osurgimentodelasacontece,namaioriadasvezes,em
espaosdecomunidadescarentesquesofremcomaausnciadeserviosbsicosedecultura,
contribuindocomapromoodeefeitosdeinclusosocial(Jesus,2007).
Autilizaodotermobibliotecacomunitrianaliteraturacientificabrasileiraapareceupela
primeiravez,comonosrelataAlmeidaJunior(1997)eposteriormentereafirmaMachado
(2009),emumtextodeautoriadeCarmindaNogueiradeCastroFerreira,publicadoem1978,
naRevistaBrasileiradeBiblioteconomiaeDocumentaocomottuloBibliotecaPblica
BibliotecaEscolar?.Naverdade,essetrabalhoapresentaumadiscussoacercadasbibliotecas
hojenomeadashbridasquetratamdaatuaoconjuntadebibliotecaspblicaseescolaresnos
EstadosUnidos.Aquestoqueessasbibliotecascadavezmaisocupamumaposiodemaior
importncianoBrasiledemaispasessubdesenvolvidospromovendoaesinteressantesque
vempermitindoumaconstanteaproximaodessessujeitoscomainformaoealeitura.
PontosquecaracterizamessasbibliotecasforamestabelecidosporMachado(2008),nos
seguintestermos:
a)asbibliotecascomunitriassocriadaspelaenoparaa
comunidade,resultandoemumaaocultural
b)realizaodocombateexclusoinformacionalcomoformade
lutapelaigualdadeejustiasocial
c)granderelaocomosmembrosintegrantesdacomunidade
d)nagrandemaioriadoscasos,essasinstituiessoencontradasem
regiesperifricas
e)epraticamenteinexistemvnculoscomrgosdenvel
governamental.
Temosumatipologiainstitucionalquevemganhandodestaquenamdiaimpressaeeletrnica,
jquevematuandonaperspectivadepermitirocontatoaolivro,leituraeabibliotecaaos
membrosdecomunidadesqueantesnocontavamcomequipamentosculturaisque
permitissemaosseusmembrosarealizaodetaispossibilidades.Comessasinstituies,o
acessopassaaserpossvelvaleadiantarque,emnossasanlises,foipossvelobservarqueo
efeitomotivadorparaacriaodessasbibliotecasfoiaausnciadeinstituiesqueatendessem
acomunidade.
AnlisedoDiscurso:conceitosparaumestudo
AAnlisedoDiscursodematrizfrancesasurgiuemmeadosdosanos60emarcadapor
fundamentarseemtrsreasdoconhecimento:aLingustica,oMarxismoeaPsicanlisede
acordocomOrlandi(2005),ateoriasurgecomofrutodeumcontextomarcadoporrupturas,
assimcomoprogressodalingustica,erapossvelnomaisconsiderarosentidoapenas
comocontedo.Istopermitiaanlisedodiscursonovisaroqueotextoquerdizer(posio
tradicionaldaanlisedecontedofaceaumtexto),mascomoumtextofunciona,definindoo
discursocomoumdospilaresdeseuprojetoterico.Ferreira(1998,p.203)defineoobjeto
tericonaanlisedodiscursodaseguintemaneira:Istosignificaqueeleentendido,em
primeirolugar,comoumlugardereflexo.Pcheuxdefineocomoefeitodesentidoentre
interlocutores.Maisdoqueumresultado,odiscursovaidefinirumprocessodesignificao
noqualestopresentesalnguaeahistria,emusamaterialidade,eosujeito,devidamente
interpeladospelaideologia.
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

4/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

AssimcomopostoporRomo(2007)anoodediscursotemumdistanciamentodanoode
falaedaestruturaclssicapropostapeloesquemadecomunicao,queconstitudada
seguintemaneira:emissor(quefalabaseandoseemalgumcdigo)ereceptor(quecaptaa
mensagemeacabapordecodificla).Poressasrazesodiscursosecolocacomosendoo:
objetotericodaanlisedodiscurso(objetohistricoideolgico),queseproduzsocialmente
atravsdesuamaterialidadeespecfica(alngua)prticasocialcujaregularidadespodeser
apreendidaapartirdaanlisedosprocessosdesuaproduo,nodeseusprodutos
(UniversidadeFederaldoRioGrandedoSul,2010).Assim,noexisteumsentidoprexistente
efixado(Orlandi,1997),demodoqueanoodeevidnciailusria,poisdurantealeitura,os
sentidosescapame,noraro,caminhamparaoutrasdirees,antesnopensadaspelosujeito
enunciador.
Ateoriadiscursivavisacompreensodecomoumobjetosimblicoproduzsentidos,como
eleestainvestidodesignificnciaparaeporsujeitos.Essacompreensoporsuavez,implica
emexplicitarcomootextoorganizagestosdeinterpretaoquerelacionamsujeitoesentido.
(Orlandi,2006,p.2627).Issotudonosremeteaojogomovedioetensoentretrsconceitos
ordenadosporPcheux(1969),oprimeirochamaseformaosocial(FS)edizrespeitoaos
lugaressociaisdisponveisnatramasciohistrica,ouseja,asregiesdepoderqueestoem
fluxonaconjunturasocial.Taislugaresinstalamasformaesideolgicas(FIs),definindoas
representaeseasimagensdecadaumdesseslugaressociaisesseprocessoasseguradopela
ideologiaqueteceanaturalidadedealgunssentidoseobanimentodeoutros.Assim,as
formaesdiscursivas(FDs)engendramoquepodeedeveserditoapartirdolugarqueo
sujeitoocupaedomodocomoelecapturadopelaideologia(Pcheux,1975).
Aoinscreversenalinguagem,osujeitoassumeseemumaposio,sempreprovisriadada
peloquelhepossveldizernaposioemqueestassim,osujeitonocontrolvel,
tampoucopodesercategorizadoapartirdeparmetrossociolgicosoupsicolgicos,posio
nodiscurso.AAnlisedoDiscursoconsideraqueosujeitoassumeumaposiodentreoutras,
podendomovimentarse,repetire/ouromperossentidosdominantes,movimentandoseem
processodeerrncias,vistoqueelefuncionacapturadopeloinconscienteepelaideologia,no
sendoafontetransparentedeseudizer.Osujeitoaposiosocialeideolgicaqueocupaem
umdeterminadomomentodahistriaepodendoviranoocuparamesmaposioemoutro
momento.Oprocessodiscursivo,queacabaporapresentarsentidoscomoclarosparaosujeito,
notemumaescolhaaleatria,masfrutodaevidnciaideolgicadaquiloqueaceitoe
impostocomonaturalpelogrupodominante,que,porsuavez,estemconstantetensocomo
grupodominado,quedesejaaquelaposiodepoder.Issotemrelaofundamentalcoma
ideologia,entendidanocomoumsistemaqueocultaumpontodevista,mascomopontode
relaoconstitutivaentresujeitoecondiessciohistricas,demodoqueumdizerfaa
sentidoparaosujeito(Pcheux,1975).
Assim,soasevidnciasquepermitemqueosujeitoconsigaolhararealidadeatravsde
sistemasdesignificao,permitindoqueseudizertenharelaocomocontextosciohistrico
noqualestinserido(Orlandi,1997).Sobreaideologia,podemosconsiderartambmqueela
seproduzjustamentenopontodeencontrodamaterialidadedalnguacomamaterialidadeda
histria(Orlandi,1997,p.20).Entendemos,nosdizeres,ainjunoideolgica,isto,o
mecanismoquetornapossveltantoanaturalizaodealgunssentidos,pelaforada
repetio,quantoosseusdeslocamentos,rupturas,atravsdojogotensodasrelaes
ideolgicasdepoderentreossujeitose,tambm,dahistria(Ferrarezi,2007,p.18).A
evidnciadeumsentidodadocomoindiscutveleclaropelaideologiaoquepermiteao
sujeitoenunciar,produzindoretornosedeslocamentos,deslocandosepelalnguaapartirde
repetieseregularidadesemenunciadosproduzidoshojerenegociamsentidosjpostosem
funcionamentoemoutroscontextos.
Assim,consoanteateoriadiscursiva,temosqueosujeitoatodotempointerpeladopela
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

5/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

ideologia,entendida,aqui,comooprocessoquenaturalizasentidosparaosujeito,fazendo
parecerlhequedeterminadainterpretaosejabvia,comosefosseumaescolhalgica,ques
pudesseseruma.Assim,podemosdizerqueinscrevese,paraosujeito,ailusodequeas
palavras,asrepresentaessofixasequehumarelaoslidaentrepalavraetermo,comose
houvesseumespelhorefletindootermofrentepalavra,levandoosujeitoaignorarqueas
coisasnosotransparentes,queaimagemesperadapoderefletiroutrastantas,jquesentidos
podemescapardoformulado,poiselessempreestosujeitosarevelaremoutrasmovimentaes
desentido.Porisso,aanlisedodiscursosustentaqueinexisteumsentidoliteral,prontoe
acabado,jquetemos,sim,possibilidadesdemargensnasquaishapredominnciadeum
sentidofrenteaosdemais,sentidoesteapresentadocomoinstitucionalizadoperantetantos
outros(Orlandi,1996,p.28).
Noh,pois,razoparaseconsiderarodiscursocomomeratransmissodeinformao,mas
antes,devemosconsiderlocomoefeitodesentidos(Pcheux,1969).Dessamaneira,osocial
apareceemrelaolinguagem,nasuaforcacontraditria:porqueosocialconstitutivoda
linguagem,estasesedimenta(ilusodosujeito),eporquefatosocialelamuda(polissemia).
Osujeito,aoenunciar,pagaopreodesesubmeterideologiajqueelaconstitutivada
linguagem,assumindoossentidosqueelalhepermiteenunciareconstruindoumimaginrio
sobreacenaemqueenuncia.Assim,nopoderemosmobilizaroconceitodesujeitosem
chamaraonossodebateanoodeideologia.DefinidaporPcheux(1975)comoomecanismo
produtordeevidncias,aideologiaseproduzjustamentenopontodeencontroda
materialidadedalnguacomamaterialidadedahistria(Orlandi,1997,p.20).Esseassalto
pela/daideologiafazcomqueosujeitotenhacomocertaeexataaposiodiscursivaqueele
ocupa,trabalhandocoma(necessria)ilusodequehumaequivalnciaentreseupensamento
earealidade,entrepalavraemundo,entreoseulugareaobviedadedossentidosqueproduz.
Paraestudaronossoobjeto,julgamosimportantedefinirtambmqueodiscursotidocomo
dominantepodesempreviaseroutro,vistoqueeleatravessadopelaheterogeneidadequeo
esburacaefazfuraroestabilizado.Porisso,trabalharcomodiscursosemprenoscolocadiante
deumatenso,umchoqueentrediscursosdistintosqueprovocaasustentaoouapagamento
deumdiscursoperanteooutronesseeixodecontradiesqueodiscursodominantese
sobressai,apagando,assim,odiscursodominadoqueviraemergiremoutrascondiesde
produo.Issotemrelaocomnossoobjeto,poisabibliotecatidacomoumainstituiode
leituraoficialeossentidosdebibliotecaapresentamseideologicamenteatravessadosefeitode
neutralidadee:"igualdadedeacessos,inscrevendoossentidosdequequalquerumpode
aproximarsedoslivrosemsuacidadeedequequalqueralunopodepesquisarvontade,tanto
quantodesejarasuafomedelivros,desconsiderandoqueospoderessodistribudosde
maneiradesigualnanossasociedadeequeapenasumadistribuiomaterial(sejadoquefor)
nosupreaassimetriadepoderesedesaberessocialmenteconstitudos."(Romo,2007,p.6).
Easbibliotecasdenominadascomunitriasinscrevemdeslocamentosefurosnodiscurso
dominante,tensionandoodiferenteeomesmo,ojditoeasuaatualizao,amemriaeas
fissurasinstaladasemsuaespessura.Estamos,assim,emumlugartericoquecompreendea
linguagempermanentementeatravessadaportensesentreoconsideradolegitimadoeotido
comomarginal,sempresustentadospordiversosoutrosdiscursosquejcircularamemoutros
momentos,contextossciohistricos.Issotemrelaocomonossoobjetodeestudo,acesso,
recuperaereordenaredesdefiliaeshistricasdesentidosnaturalizadascomoevidentese
verdadeiraspelaideologia.Marcamosqueodiscursodominantecirculaamplamente,difundido
emregiesdepodercomonodiscursocientificoemiditico,sendorepetidoporsujeitosem
posiesdedestaquequeenunciamemarcamaquelesdiscursoscomoverdadesebuscam,de
formaautoritria,imporumaverdade,comoalgoindiscutvel.
Asaturaodosentidodominanteapontaparaosdoismecanismosdeconstituioda
linguagem,quaissejam,parfraseepolissemia.Noprimeiro,temosarepetio,muito
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

6/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

recorrente,porexemplo,nosdiscursoscientficosenasegunda,amultiplicidade,mais
recorrentedodiscursoldicoqueestcentradonasmovimentaesdesentidosdiferenteseo
desejodedeslocamentonodizer,permitindoaerupodonovo(Orlandi,1997).Coma
parfrase,temosarepetioque,voltandoconstantementeaosmesmosespaosdedizer,
possibilitandooprocessodeevidnciadesentidosjcomapolissemia,temosapossibilidade
dedizerdeoutrasformas,demaneiraqueossentidosvmasermltiplos.Essejogo
permanenteeatravessaosdizeresdossujeitosotempotodo,constituindodemodoheterogneo
asdiferentesposiesocupadasporelesissodomesmomodoquedizerecalartambm
imbricamummovimentoconstante.
AnliseDiscursiva:anlisedosefeitosdeacesso
Nossaanliseconsistenaleituraeestudodeumcorpusemqueinvestigamosasmotivaesda
criaodessasbibliotecas,assimidentificamoscomopontoprincipaldaconstruoe
desenvolvimentodessasinstituiesaausnciadeinstituiesdessetipo.Temosamarcade
acessocomoaprincipalparafalardesseespao.Iniciamosnostrabalhocomtrsrecortes:
Aminhaintenoeraecontinuasendocolocaraoladodo
livroumapopulaoquejamaistinhaamnimaideiado
queeraumabiblioteca(BibliotecaComunitriaMaria
dasNevesPrado)
Oprojetoobjetivafacilitaroacessoaolivroealeitura,e
formarleitores.Paraisso,temseumabiblioteca,emum
localdefcilacessoparaosmoradoresdaregio,que
nocobraparafazeremprstimos(SociedadeAmantesda
Leitura:BibliotecaBarcadosLivros)
Antesdoprojetoagentenotinhaacessoalivrosaqui
dentro,n.Anosersomenteasnoticiasdacidade,ento
apartirdoqueoslivroveioproassentamentoecomeou
asleituradebarraco,agentecomeouaaprendermais.
(ProjetoLeituradeBarraco)
Oquedeincionoschamaaatenoemnossoprocessodeanliseessamarcadeaproximao
doleitorcomaleituraeolivro,atravsdousonodiscursodepalavrascomocolocar,ao
lado,facilitarefcilacessoparagrifaressaideiadesentidosdeaproximaoentresujeitos
deumaregio,aleituraeoslivros,nabuscadeevidenciartaisregiesdesentidoemum
processodenaturalizao,queexplicadopeloconceitodeideologianaanlisedodiscurso
(Pcheux,1975).Marcamos,ainda,quenoqualquerregioquedescritaaqui,mascomoj
observadoemnossotrabalho,socomunidadesperifricascomrealidadesscioculturaise
econmicasadversasecomplexas,sendoumdospontosdegrandeproblemticaaausnciade
meiosculturaiseeducacionais,quandoexistentes,dequalidade.
Nosrecortesaindadesveladoessaausnciadasinstituiesnessascomunidades,atravsdas
indicaesaoladodolivroumapopulaoquejamaistinhaamnimaideiadoqueerauma
bibliotecaeacessoparaosmoradoresdaregiooquereforaasmarcasdiscursivasj
apontadasnasanlisesenotextoquemarcamaausncia/faltaoslocaisqueessasbibliotecas
comunitriasseestruturam,almdissoumdosafastamentosobservadononossoestudoe
anlisesrecorrenteoapontamentodonousodebibliotecas,devidoafaltadelocaisprximos
aessascomunidades,essediscursoapresentadonorecortefcilacessoparaosmoradores,
essasinstituiesatuamcomgrandedestaquenessasregiesecomessessujeitos.
Temos,nessesrecortes,umaproduodiscursivaqueremeteaessedesejodefomentaraleitura
noseiodessascomunidadesemumaatuaoquevisafomentarointeressedaleiturapartirda
possibilidadedessesujeitotercontatocomoobjetolivro(eosoutrosvriossuportesde
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

7/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

leitura),jqueaaodelersocorrecomocontatocomessesuporteeaefetivadecodificao
designoseformulaodesentidosacercadosdiscursosaliapresentados,oqueefetivamente
proporcionaumasriedepossibilidadesaessesujeitodiscursivo.Anoodeleitura
interferindonavidadosujeitoserapresentadaemrecortesaindaanalisados.Observamosnos
recortesosefeitosdeaproximaodosujeitocomolivro,umanoodecaminharconjunto,
ondeessaaproximaosetornapossvelemqueoleitorvaisemodificandodeformacontinua
comumarelaodeproximidade,numprocessoequacionalinteracionalpermanenteentreo
leitoreolivro,ondealeiturapermiteumaconvivnciacontinuanocaminhodessesujeito:

(queaspessoas)possamgradualmenteteracessoinformaesque
lhesfacultemtomarconscinciadosseusdireitosdecidadosquelhes
foramusurpadospelaaodaninhadosnossoscolonizadores.
Somenteassimessesexcludos(...)comearoaterpossibilidadesde
fazeremcorretamenteasualeituradomundo,dopasedesiprprios.
(BibliotecaComunitriaMariadasNevesPrado)
importanteadivulgaodeinstrumentosdedemocratizaoda
informaoparaaformaodeverdadeiroscidados,easbiblioteca
comunitriasoumesmoaspblicasmunicipaispodemexerceresse
papel.(BibliotecaComunitriaMariadasNevesPrado)
Promoveroacessoleituraecultura.Eurealmentenotinhanoo
daextensoedaprofundidadedessecompromissoqueacabeipor
abraar.Eusabiaqueeraimportante,queimportante,proporcionar
oportunidadesparaosmarginalizados,masnopenseiquetivesse
foraspararealizarumprojetocomtaispropores.(Biblioteca
ComunitriaNovoHorizonte)
Analisandoosrecortesacima,observamosdiscursosreferentesaoacessoinformao
permeadosdesentidosquefalamdessaquestorelacionadaaodireito,democratizao,
divulgao,possibilidadeecidadossentidosquemarcamrepresentativamenteesse
significante,ondeosujeitodiscursivobuscaapresentaressanoodeteracessoinformao,
ondeessainstituioserviriacomopolodemelhoriadavidainformacionalnodesses
habitantes,comoanalisadonosrecortesanteriores,masdoscidados,alis,essamarca
cidadoconstantenosrecortesanalisados,observamosumamovimentaodiscursivaforte
nosentidodeapresentarasnoesdeinformaoecidadaniamuitoprximas,quasecomo
necessriasparaumamtuaexistncia.
Taisrecortessorelevantes,quandorealizamosumapontecomaquestodaSociedadeda
InformaoedaDesinformao,comoessaquestoobservadanasociedadecontempornea,
ondeteracessoecondiesdeusarainformaofundamentalparaasobrevivncia,existindo
tambmasuaimportnciaparaaalteraodoquadrosocial,ondesujeitosdiscursivosdeixam
deocuparaposiodeexcludosemarginalizadosparaocuparadoscidadosaquelesque
possuemacessoainformaoesabemutilizladeformaagarantirseusdireitosessenciais.
Destacamosqueousocontnuodepalavrascomoexcludosemarginalizadosreforamo
discursodequeessasbibliotecasnonossopastemsuacriaoedirecionamentodeaes
pensadosparaaatuaocomessessujeitos,essasinstituiestrabalhamcomanecessidadede
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

8/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

atuarnacondiodefornecercondiesparaessessujeitos.Marcamosessanoodedireito
envoltaemsentidosdeimportnciaenecessidadedentrodessascomunidades.
NoprimeirorecortepossvelobservarumaFormaoDiscursiva(FD)quecondioda
linguagemjqueosujeitosempresemoveemdizeresalheios,resignificandoose
inscrevendoseemlugaresjditos,promovendomanutenesoudeslocamentosnasformaes
discursivas(Pcheux,1997).Assim,apresentaabibliotecaeainformaoenvoltasem
significantesdeesclarecimento,munidasdeferramentascapazesdereverteressaposiode
sujeitoexcludoquepermeiaosleitoresdessasinstituies,permitindoqueadentremefaam
usodaspossibilidadesdaditaSociedadedaInformao,observamosessamarcademudana
muitopresentenessasinscries,ondeasbibliotecascomunitriassoenvoltasemsignificantes
deinstrumentosdedemocratizaodainformaocapazesdealteraraposiosocialque
essessujeitosseencontram,aquiemergemumateiadesentidosquefazfalarsentidoshistricos
depotencialidadeaferidosaleituraeainformao,comopontosdeimportnciacrucialna
mobilidadesocialdosujeito.Noterceirorecortemarcamosapresenadessanovaafirmaode
umespaoqueproporcionamudanassociaisparaqueofrequenta
Observamosnosrecortesacimaoutraregiodesentidosqueapresentaoefeitodedenunciada
situaodeexclusosocialdepopulaesderegiesinteiras,afastadasdapossibilidadedeler.
Osrecortesacimadiscursivizamsentidosdecontestaoerebeldiadiantedosdireitosnegados
historicamenteagrandeparceladapopulaoetornamosprojetosdeleituradesenvolvidospor
essasbibliotecasimplicadospelaaodemudararealidade.
Acervode11milvolumes,temosacessoainternet,elaboramos
currculosparamoradoresdacomunidade,consultamos
documentao,imprimimos2viadecontasdetelefone,guaeluze
tambmesclarecemosdvidasdemoradores.Podemosdizerquea
BeceiehojeummimePoupaTempo1dacomunidade.(Biblioteca
BECEIdeParaispolis)
ABibliotecaemqueeutrabalhoeumpoucodiferentedeoutrasque
existempora,poisamesmasetornouumpontodeencontro,um
lugarparaesclarecimentosdedvidasetambmporques
trabalhamoscommateriaisquerealmenteseroutilizadosnoespao.
(BibliotecaBECEIdeParaispolis)
Osrecortesacimainscrevemoefeitodeprestaodeserviosqueabibliotecaassumenessas
comunidades,muitasvezesfunesquenoteriaresponsabilidade,masqueporserda
comunidadeeentenderissocomoumservioimportanterealizasemproblemas,colocacomo
umaobrigaoaserrealizada.Nessesrecortesexisteumapagamentodaleituraemnomedo
emergirdesentidosmaisoperacionais,referentesatrabalhosmaisoperacionais,observamosa
marcalingusticadopoupatempoquenosremeteaumprestadordeserviosestatais.
Observamos,nasuperfciedalngua,especialmentenasequenciaemqueaparece
poupatempo,oretornodeefeitosdamemriadiscursivaedefiliaodiscursivadeumlocal
queprovemserviosdeusodacomunidadeauxiliandocomofornecimentodeinformaes
necessriasnodiaadiadessessujeitosdiscursivos,servindocomopontoderefernciapara
encontrarinformaes,obterdocumentaoeconseguirumasriedepontosqueopermitem
ocuparemessaposiodecidadotoaclamadadentrodosdiscursosanalisados.Assim,
questescomoobterdocumentosumamarcaquecirculaparasercaracterizadocomosujeito
cidado,obtendocondiesdelutardeformacompleta,poisamarcacidadonomaisdeum
sujeitoexcludo,masdealgumcientedeseusdireitosedeveres.Assimessamarcapoupa
tempoenvoltaemsentidosdecidadanianosremetendoaumasriedearquivosdiscursivos
comsentidosdeinclusoecidadania:
Elesentramparaprocuraroslivrosquequerem,assentamsenomeu
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

9/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

sof,leemeconversam,permanecendoaquiporhoras,svezes.
(BibliotecaComunitriaNovoHorizonte)
Nuncahaviapensadonisso,masagoravejoacomoum"sacolo".
Todos,semexceo,temliberdadeparaescolheraqueleproduto
(livro)quemaislheagradaaosolhos,aotato,curiosidade,ao
interessesegostouleva,senogostoupodetrocarepegaroutro,s
quedegraa.(BibliotecaComunitriaNovoHorizonte)
Entendemosquemarcaescomosof,conversaequereminstauramumefeitodesentido
deprazer,decompromissoexclusivocomaspossibilidadesdeentretenimentooferecidaspela
leitura,ofertadospelapossibilidadedecontatocomoslivros,sentidosquemargeiam
possibilidadesdeliberdade,que,alis,marcadanosegundofragmentoanalisadoeque
compemnossocorpus.Destacamosamaterialidadedapalavraconversanessediscurso,j
queretomamosaobservaodessesentidomuitodistantedosquecircundamnoescomo
bibliotecaeleitura,emnossotrabalho,apresentamosessaquestodosilnciomaterializado
comoumsentidofiliadoaessasduasinscries,difundidoscomoconstantesnosdiscursosda
readaCinciadaInformao,marcamosaquiumaoutraformaodiscursivanessesrecortes,
ondeaconversa,ofalarpassaaocuparumaposiodeaceitao,deimportnciana
caracterizaodessaleituraprazerosa,atrativaequeocupaumaposiodelegitimidadedentro
doespaodabiblioteca,nomaispresaaplacasexigindoumsilnciomedievalesepulcral,
ondeconversarseencontranumespaodeilegalidade.
Essamarcadeliberdadee(des)compromissoumsentidoobservadoquandoavistamosmarcas
doprimeirorecorte,taiscomosofeconversa,marcasdistantesdesentidosquemuitas
vezespermeiamasbibliotecas,taiscomosilncioassimcomoumsentidodeliberdadede
escolhas,possibilidades,ondeosujeitopermaneceporhorasdamaneiraquedesejarnesse
espao.Norecorteseguinte,observamosoefeitodeliberdadeelivreescolha,reafirmadopela
possibilidadedeseescolheroquedesejar,semproibies,restriesnosegundorecorte
observamosamarcaproduto(livro)fazendocircularsentidosmercadolgicos,delivre
escolha,ondeoleitorpostocomoumclientequeoquedesejarpossvelserescolhido,uma
noodeliberdade,amarcasacolotambmnosremeteaumaideiamercadolgicadelivre
escolhadoprodutoquelheinteressar,essamarcadeliberdaderecorrentenessediscurso.
Nocorpusanalisado,destacamosduasmarcasimportantesreferenteaosrecortesanalisados:
temosoaparecimentodeduasregiesdefiliaodiscursivadistintas,representadasatravsdas
marcaslingusticas:moradorecidado,naprimeiratemosumaregiodesentidoque
discursivizapessoasquevivememummesmolocal,numadadaregio,diferentementeda
segundamarcausadaparaapresentarumsujeitodiscursivoconscientedeseusdireitoscomuma
inscriosocialcapazdelutarporseusdireitos,quejintegraateiadebenefciosquea
cidadaniapermite,inclusivecomoacessoameiosculturais,comoabibliotecaealeitura.
Adiscursivizaodessesprojetoscomopontoscapazesdecolocaroscidadosemcontatocom
aleituraumaconstantenosdiscursosanalisados,essesentidodesuprirumaausncia,que
comodiscutidoanteriormentevemnegandoodireitoinformaoqueosujeitopossui,
consequentementeoafastandodapossibilidadedocontatocomolivroealeitura,observamosa
movimentaodessaregiodesentidosquandoobservamosamarcaodefrases,taiscomo
colocaraoladodolivroumapopulaoquejamaistinhaamnimaideiadoqueerauma
bibliotecaefacilitaroacessoaolivroealeitura,eformarleitoresquenosapresentam
essasbibliotecascomunitriascomoreaisespaosdemediaoculturalparaessas
comunidades.
Consideraesfinais:umaapostanaaurora
Aolongodessetrabalho,buscamosrefletirsobrecomoaemergnciadebibliotecas
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

10/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

comunitriasfazfalarposiesdiscursivassilenciadaseminstituiesoficiaisdefomento
leitura,propiciandoqueoutrossentidossejamcolocadosemdiscurso.Paracompreendlos,
consideramosimportanteescutarosmodosdeconstituiosciohistricadossentidosde
bibliotecasnonossopas,sempreligadosaopoderdominanteeaprticasdistribucionistasde
livrossem,contudo,levaremcontaossujeitosleitores.

Observamosque,frenteaisso,outrosefeitosaparecem,quaissejam,anecessidadedeunidades
deleituranacomunidade,odesejodeestarpertodoslivros,oimperativodepoucascobranase
aforaidentitriadocomunitrio.Eessesefeitostmproduzidomovimento,implicadoos
sujeitosdasbibliotecascomunitriasacolocaremdiscursoosentidodoacessoque,emuma
pocaafetadapelodigital,reclamaainclusodaquelessujeitosaosquaisnegadaa
aproximaocomomundodaleituraemseusdiversossuportes.Quetaisbibliotecasteam,ao
mododosgritosdegalosdeJooCabraldeMeloNetto,oannciodeumanovaauroracolorida
pelastintasdonovo.

Nota:
OPoupatempoumserviocriadopeloGovernodoEstadodeSoPaulonoanode1996,visando
facilitaroacessodocidadosinformaeseserviospblicos,implantouem1996oPrograma
Poupatempo,querene,emumnicolocal,umamplolequedergoseempresasprestadorasdeservios
denaturezapblica.ExisteemvriascidadesdoestadodeSoPaulo,ofertandomaisde400tipos
diferentesdeservios(Poupatempo,2010)

Bibliografia
ALMEIDAJNIOR,OswaldoFranciscode.Reflexessobrealeituraeabibliotecaescolar.In:SILVA,
RovilsonJosdaBORTOLIN,Sueli.(Org.).Fazerescotidianosnabibliotecaescolar.SoPaulo:Polis,
2006.p.4354.
CASTRO,CsarAugusto.Ensinoebiblioteca:dialogopossvel.RevistaTransinformao,Campinas,v.
15,n.1,p.6372,jan./abr.2003.Disponvelem<http://revistas.puc

campinas.edu.br/transinfo/viewissue.php?id=2>.Acessoem:04fev.2010.
FERRAREZI,Ludmila.Oimaginriosobreabibliotecaescolar:sentidosemdiscurso.2007.106f.
Trabalhodeconclusodecurso(BachareladoemCinciadaInformaoedaDocumentao)Faculdade
deFilosofia,CinciaseLetrasdeRibeiroPreto,UniversidadedeSoPaulo,RibeiroPreto,2007.
FERREIRA,MariaCristinaLeandro.Nastrilhasdodiscurso:apropsitodeleitura,sentidoeinterpretao.
In:ORLANDI,Eni.(Org.).Aleituraeosleitores.Campinas:Pontes,1998.p.201208.
FUNDAOGETULIOVARGAS.PrimeiroCensoNacionaldasBibliotecasPblicasMunicipais:estudos
quantitativosprincipaisresultados.Braslia:MinistriodaCultura,2009.
JESUS,MarisaS.de.ImplantaodebibliotecascomunitriasnosmunicpiosdoEstadodaBahia.
Salvador:CEPOM,2007.Disponvelem:
<http://www.cinform.ufba.br/7cinform/soac/papers/41d630061c75a5256dde4897e527.pdf>.
Acessoem:16set.2010.
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

11/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

LEMOS,CharleneKathlen.BibliotecascomunitriasemregiesdeexclusosocialnacidadedeSo
Paulo:estudodecasodabibliotecacomunitriaSolanoTrindade.2005.151f.TrabalhodeConclusode
Curso(GraduaoemBiblioteconomia)DepartamentodeCinciadaInformao,UNESP,Marlia,2005.
LIMA,JustinoLima.Comunidadescarentes,lugaresdanoinformao.2006.163f.Tese(Doutoradoem
CinciadaInformao)ProgramadeGraduaoemCinciadaInformao,UniversidadedeSoPaulo,
SoPaulo,2006.
LIMA,LauradeOliveira.EstriasdaeducaonoBrasil:dePombalaPassarinho.Braslia:Editora
Braslia,1974.
MACHADO,ElisaCampos.IdentidadeculturaldeHelipolis:bibliotecacomunitria.Informao&
Sociedade:Estudos.JooPessoa,v.15,n.2,p.113125,jul./dez.2005.Disponvelem:
<http://revista.ibict.br/pbcib/index.php/pbcib/article/view/4>.Acessoem:01ago.2010.
______.BibliotecascomunitriascomoprticasocialnoBrasil.2008.183f.Teses(DoutoradoemCincia
daInformao)ProgramadePsGraduaoemCinciadaInformao,UniversidadedeSoPaulo,So
Paulo,2008.
_____.Umadiscussoacercadoconceitodebibliotecacomunitria.RevistaDigitaldeBiblioteconomiae
CinciadaInformao,Campinas,v.7,n.1,p.8094,jul./dez.2009.Disponvelem:
<http://www.sbu.unicamp.br/seer/ojs/viewarticle.php?id=195>.Acessoem:01jun.2010.
MADELLA,Rosangela.Bibliotecascomunitrias:espaosdeinteraosocialedesenvolvimentopessoal.
2010.221f.Dissertao(MestradoemCinciadaInformao)ProgramadePsGraduaoemCinciada
InformaodoCentrodeCinciasdaEducao,UniversidadeFederaldeSantaCatarina,Florianpolis,
SantaCatarina,2010.
MAROTO,LuciaHelena.Bibliotecaescolar,eisaquesto!:doespaodecastigoaocentrodofazer
educativo.BeloHorizonte:AutnticaEditora,2009.
MILANESI,Luis.Biblioteca.SoPaulo:Ateli,2002.
NEVES,LciaMariaBastosP.das.Antdotoscontraobrasmpiasesediciosas:censuraerepressono
Brasilde1808a1824.In:ABREU,Marcia(Org.).Leitura,histriaehistriadaleitura.SoPaulo:Editora
FAPESP,2000.
ORLANDI,EniPulcinelli.Terravista:discursodoconfrontovelhoenovomundo.Campinas:Cortez
Editora,1990.
______.ALinguagemeseuFuncionamento.In:AsFormasdoDiscurso.Campinas,SoPaulo:Pontes,
1996.
______.Asformasdosilncio:nomovimentodossentidos.Campinas:EditoradaUNICAMP,1997.
______.Discursoetexto:formulaoecirculaodossentidos.2ed.Campinas:EditoraPontes,2005.
______.Discursoetextualidade.Campinas:EditoraPontes,2006.
PCHEUX,Michel.(1975)Semnticaediscurso:umacrticaafirmaodobvio.1969.In:GADET,Fe
HAK,T.(org.).Campinas,SP:EditoradaUNICAMP,1997.
PCHEUX,Michel.Discurso:EstruturaouAcontecimento.Trad.EniPuccinelliOrlandi.SoPaulo:
Pontes,1997.
PRADO,GeraldoMoreira.Dahistrialatentehistriaverdadeira:umaexperinciapilotocombiblioteca
comunitria.FOROSOCIALDEINFORMACIN,DOCUMENTACINYBIBLIOTECAS,1.,2004,
http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

12/13

30/03/2015

DataGramaZeroRevistadeCinciadaInformaoArtigo03

BuenosAires.Anaiseletrnicos...BuenosAires,2004.Disponvelem:
<http://www.inforosocial.net/ponencias/eje04/30.pdf>.Acessoem:11set.2010.
ROMO,LucliaMariaSousa.Nabibliotecaescolar,avozdosalunos.In:______.(Org.).Leiturae
escrita:noscaminhosdalinguagem.RibeiroPreto:EditoraAlphabeto,2007.
SILVA,VeraLuciaMangasda.CulturaeInformao:umestudodarededebibliotecaspopularesda
cidadedoRiodeJaneiro.2004.121f.Dissertao(MestradoemCinciadaInformao)Instituto
BrasileirodeInformao,CinciaeTecnologia,UniversidadeFederaldoRiodeJaneiro,RiodeJaneiro,
2004.
SILVA,TerezinhaElizabethda.Bibliotecas:metforasdamemria.RevistaElectrnicade
BiblioteconomiaeCinciadaInformao,Florianpolis,n.21,p.8594,1.sem.,2006.Disponvelem:
<http://revista.ibict.br/pbcib/index.php/pbcib/article/view/299>.Acessoem:03abr.2010.
UNIVERSIDADEFEDERALDORIOGRANDEDOSUL.InstitutodeLetras.Glossriodetermosde
discurso.Disponvelem:<www.discurso.ufrgs.br/>.Acessoem:20abr.2010.
VLIO,ElseBenettiMarques.Bibliotecaescolar:umavisohistrica.Transinformao,v.2,n.1,p.15
24,jan./abr.1990.

Sobreoautor/AbouttheAuthor:
GustavoGrandiniBastos

gugrandini@yahoo.com.br
MestrandodoProgramadePsGraduaoemCincia,TecnologiaeSociedadedoCentrode
EducaoeCinciasHumanasdaUniversidadeFederaldeSoCarlos(CECH/UFSCar).

LucliaMariaSousaRomo
luciliamsr@ffclrp.usp.br
LivredocenteemCinciadaInformao,ProfessoraDra.docursodeGraduaoemCincias
daInformaoedaDocumentaoedoProgramadePsGraduaoemPsicologiada
FaculdadedeFilosofia,CinciaseLetrasdeRibeiroPretodaUniversidadedeSoPaulo
(FFCLRP/USP).ProfessoracolaboradoradoMestradoemCincia,TecnologiaeSociedadeda
UniversidadeFederaldeSoCarlos(UFSCar).

http://www.dgz.org.br/ago11/Art_03.htm

13/13

Вам также может понравиться