Вы находитесь на странице: 1из 16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

RevistaContabilidade&Finanas
OnlineversionISSN1808057X

Rev.contab.finan.vol.14no.33SoPauloSept./Dec.2003

ServicesonDemand
Article
pdfinPortuguese

http://dx.doi.org/10.1590/S151970772003000300002

ReadCube

Acontabilidadetradicionaleacontabilidade
baseadaemvalor*

Articleinxmlformat

Howtocitethisarticle

CurriculumScienTI

AdrianaMariaProcpiodeArajoIAlexandreAssafNetoII

Automatictranslation

Articlereferences

Sendthisarticlebyemail

I ProfessoraDoutoradoDepto.deContabilidadeeAturiadaFEA/USP

RibeiroPretoEmail:amprocop@usp.br
II ProfessorDoutordoDepto.deContabilidadeeAturiadaFEA/USP
RibeiroPretoEmail:assaf@terra.com.br

Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics

RESUMO

Relatedlinks
Share
More

Importantesavanosestosendoconstatadosnaformadeatuaodas
More
empresas.Amodernagestodeempresasdescartaaposturaconvencional
dabuscapelamediodolucroerentabilidadeecedeespaoauma
Permalink
gestovoltadariquezadosacionistas.Ocrescimentodacompetitividade
costuma,ainda,exigirvultososinvestimentosparaganhosadicionaisde
marketshare,avaliados,muitasvezes,comodedifcilrecuperao
econmica.
Criarvaloraosacionistasdemandaestratgiasfinanceirasenovasmedidasdesucessoempresarial,voltadasa
agregarriquezaaosseusproprietrios.Diantedisso,exigesedacontabilidadeumaatuaomaisdestacadae
sofisticada,visandoacobrirasnecessidadesdeinformaesdosvriosagentesdemercado,dentrodeum
ambientedemodernagestodasempresas.
Osobjetivosdoestudoso:(i)constataraimportnciadacontabilidadenamodernaadministraoempresarial
(ii)sensibilizaropesquisadoreprofissionalcontbildaprementenecessidadedemodernizaodosistema
contbil(iii)apresentarosfundamentosdeummodelodegestobaseadanovalor,comparativamenteaos
procedimentostradicionaisdeadministraofocadanoslucrose(iv)constatararelevnciadainformao
contbilsobaticadaessnciaeconmica.
Palavraschave:contabilidade,finanas,ajustescontbeis,valordeempresas.
ABSTRACT
Importantadvancesareobservedinthewaycompaniesperform.Moderncompanymanagementdiscardsthe
conventionalprofitandyieldmeasurementpositionandgivesroomtomanagementdirectedtowards
shareholderwealth.Thegrowthofcompetitivenessusuallydemandsgreatinvestmentswithaviewtoadditional
marketshareearnings,whoseeconomicrecoveryisusuallyevaluatedasdifficult.
Creatingvaluefortheshareholdersdemandsfinancialstrategiesandnewcorporatesuccessmeasures,aimedat
addingwealthforitsproprietors.Bearingthisinmind,amoreoutstandingandsophisticatedperformanceis
demandedfromaccountingwithaviewtocoveringtheinformationneedsofthevariousmarketagentsina
moderncompanymanagementenvironment.Thisstudyaimsto:(i)disclosetheimportanceofaccountingin
moderncompanymanagement(ii)makeresearchersandaccountingprofessionalsawareoftheurgentneedto
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

1/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

modernizetheaccountingsystem(iii)presentthefoundationsofavaluebasedmanagementmodel,in
comparisonwiththetraditionalprofitfocusedmanagementproceduresand(iv)disclosetherelevanceof
accountinginformationfromtheperspectiveofeconomicessence.
Keywords:accounting,finance,accountingadjustments,corporatefinance.

INTRODUO
Umproblemaeconmicoextremamenterelevante,ecomumaqualquerpessoa,empresa,naoetc.oda
alocaoderecursos.Nummercadoextremamentecompetitivo,asorganizaesbuscam,aceleradamente,
medidasflexveiscomrelaoaomelhorgerenciamentodosrecursosdisponveis.Medidasessasnasdiversas
reasdaatividade,assegurandoacontinuidadedeparticipaonomercado.
Numpassadorecente,aviabilizaoeconmicadeinvestimentosestruturavasebasicamentenoaumentode
preosdeprodutoseserviosoferecidoscomunidadenacionaleinternacional.Essaprtica,decertamaneira,
despreocupavaseusinvestidores.Noobstante,essecenrioalterousesubstancialmente.
Aexignciaporprodutoseservioscomqualidade,acustosmenores,tornaseprticarotineiraemeconomias
abertas.Aposturadoconsumidornessaseconomiasmigradeumaatitudepassivaparaumaativa.Constatase
fortedemandaporprodutoseserviosquedemaneirageralagreguemmaisvantagensaosconsumidores.
Nosomenteaposturadoconsumidorqueincentivaaeficcianagestodasorganizaes.Atualmente,dado
ocrescimentovultosodacompetitividade,asorganizaesnecessitamdeinvestimentos,muitasvezes,
expressivos.Oobjetivodessesinvestimentosresumesenaobtenodepossveisganhosadicionaisaocustodo
capitalinvestido.Agestodeumaorganizaotendeasairdaposioconvencionaldemediodolucroe
rentabilidadeparaagestovoltadacriaoderiqueza.
Vriossoosrecursosutilizadosporumaorganizao.Algunsaparecemdeformasimilar,como,porexemplo,
humanos,tecnolgicos,financeirosetc.Outrosenvolvemespecialidadesesoinerentesadeterminada
atividade,como,porexemplo,equipamentosdealtaprecisoparaaextraodepetrleo.Noobstante,alguns
soidentificadosemqualquertipodeentidadeeindependedaatuaonomercado,comoocasodocapital.
Administrloscomeficinciajnobasta.Osgestoresdasorganizaesbuscammedidasmaisconsistentesde
desempenhoecontroledessesrecursos.
Nessecontextodeadministraoderecursos,questionasequaissoosobjetivosdeumaempresa.Para
Solomon(1977)oobjetivogeraldaempresa,quetemsidomaiscomumenteapresentadoparafimdeanlise
terica,amaximizaodoslucros.
Soboutroprisma,paraPorterfield(1976)oobjetivodaempresa,aotomarsuasdecisesfinanceiras,deveser
odemaximizarobemestareconmicodeseusproprietrios.Podeseresumirqueasdecisesfinanceirasde
qualquerpessoaestejamestruturadasemtrsfundamentosbsicos:i)ondeinvestirfundoseemquequantias
(ii)quantopagardedividendose(iii)ondelevantarfundoseemquemontante.Paraumaempresa,pelos
menosdoisfundamentossoidentificados:(i)determinaronveleaformadeutilizaodeseusfundose,(ii)
planejarsuasfontesdefundos.Valeressaltarqueasdecisesfinanceirasdaempresasoinevitveis,
apresentandosedeformacontnua.
Umaempresapodepressuporvriosobjetivos.Aindaqueseufimestabelecidosejarigorosamentede
maximizaodariquezadeseusproprietrios(oudeseuvalordemercado),aempresapodeserjustificadae
analisadaapartirdevriosoutrosobjetivos.Opropsitodemaximizaodovalordemercadodeumaempresa
conseqncia(resultado)dosvriosobjetivosquepodemserestabelecidosparaaempresa.
Natentativadeumconsensodeinterpretaesentreosprincipaisautores,optouse,combaseemSolomon
(1977),peloobjetivodaempresacomosendoodamaximizaodariquezadosacionistas."Arazolgica
fundamentaldoobjetivodamaximizaodariqueza,queessamaximizaorefleteautilizaomaiseficiente
dosrecursoseconmicosdeumasociedade,promovendo,assim,amaximizaodariquezaeconmicada
sociedade".(Solomon,1977,p.40).
Nesseaspecto,deixaimplcitoqueparasechegarreferidamaximizao,condionecessriaa
maximizaodariquezadosacionistas.Essepropsito,emborasinttico,retratademaneirageraloporquda
existnciadeumaempresa.
Constataseaindaquetodateoriadefinanasempresariais,emtodomercado,adotaeaceitacomooobjetivo
daempresa,amaximizaodariquezadosacionistas.Nessemomento,aempresanecessitadeinformaes
quepermitamaosseusacionistasverificarseosseusfinsestosendoalcanados.Inserese,nessecontexto,o
papeldacontabilidade.
Afinalidadeprimordialdacontabilidadeatuarcomoinstrumentodeadministrao.Especificamente,dar
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

2/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

suporteaoplanejamentodaentidadequandodaidentificaoedeterminaodosobjetivos,bemcomona
anlisedealternativaseprojeofutura.
Acompanha,ainda,oprocessodeexecuodetomadas,dedecises,envolvendoautilizaoderecursos
econmicose,finalmente,controlandoeanalisandooresultadodasdecisestomadas.Noobstante,essesno
soosnicosinstrumentosparaauxiliaraadministraodeentidades,massodesumarelevncia.
Umsistematradicionaldecontabilidadetemcomofinalidadeoferecerempresarelatriosqueelucidema
mediovoltadaparaolucroearentabilidade.Essaposturadeadministraoestcedendoespaoparaa
gestomaisarrojadadosrecursosqueenvolvemocapital,ouseja,aorganizaotembuscadoumagesto
voltadacriaoderiqueza.
Essavisualizaodamodernagestodasempresaspassaaexigirumaatuaomaisdestacadaesofisticadada
contabilidade,cobrindoasnecessidadesdeinformaesdosvriosagentesdomercado.
Oconceitodegestobaseadaemvalorestruturaseempremissasdavaluebasedmanagement(VBM),ouseja,
administraobaseadaemvalor.Entretanto,acontabilidadetradicional,independentedoscritriosdeavaliao
dosativosepassivos,nocontempla,demaneiraglobal,informaesquepermitamverificarseoobjetivode
maximizaodariquezaestsendoalcanado.
Comoconseqnciadessecenrio,algunsusuriosdasinformaescontbeis,comoporexemplo,osgestores,
demandammodelosqueelucidemacriaoounoderiquezaporpartedasentidades.Assim,percebeseuma
lacunanoquetangesinformaesfornecidasportalsistema.Caberessaltarqueacontabilidadetempotencial
parafornecertaisinformaes,bastadesenvolvernovosmodelosparaatendersemelhantedemanda,ouseja,
criarmecanismosparasuaaplicabilidade.
Atualmente,notriosaberqueacontabilidade,comoreflexodesuaestruturaconvencional,deixaadesejar
quandousuriossolicitaminformaessobreresultadosobtidosvoltadosparaacriaodevalor.Emverdade,
essaobservaojustificaacrescenteparticipaodeprofissionaisnocontbeisatuandofortementeem
elaboraodedadosqueresultememinformaesconsistentesparaosdiversosusuriosdacontabilidade.Se
acontabilidadepeafundamentaldaartedeadministrar,porquenoatuarprofundamenteemquestesque
auxiliemaadministraodeumaentidade?Obviamente,vriasseriamasrespostasaessequestionamento.
Natentativadebuscarumacontribuioespecficaparaareacontbil,visandoaofornecimentode
informaesteisefidedignasaosusurios,aquestodepesquisadessetrabalhotemaseguinteformatao:
(i)acontabilidadedeveinformarresultadoreveladoranlisedamaximizaodariquezadoacionista?
Completandoessaquesto:(ii)acontabilidade,deacordocomosprincpiosfundamentaisde
contabilidade,capazdeoferecermedidasdelucro,rentabilidadeevaloraoseuusurioprincipal?
Abuscaporrespostasaessequestionamentoenvolverumestudoprofundoemtodasasquestesque,direta
ouindiretamente,interfiramnosresultadosaseremobtidos.Paratanto,aseguir,sertratadoumconjuntode
objetivosqueenvolvemotemajreferido.
Oobjetivodotrabalho,numprimeiromomento,constatararelevnciadainformaocontbilsobaticada
essnciaeconmicae,numsegundomomento,desenvolveraspremissasdeumsistemacontbilapresentando
medidasdelucroerentabilidade,ajustandooaoobjetivodevalordaentidade.
Emrespostaprimeiraquesto,efetuouseumestudocomrelaofinalidadedeumaempresaeaaplicao
deumsistemacontbilqueatendatalfinalidade.Esseestudopriorizaoaprofundamentodateoriacontbileda
teoriadasfinanas.Anfaseestestruturadanautilizaodainformaocontbilpelosusuriosprincipaisde
umaentidade.
Nosegundoquestionamento,necessriosefazaestruturaodeumsistemacontbilvoltadoparaumagesto
quetraduzaparaosacionistasinformaessobreavariaodesuariqueza.Sistemaessequeparteda
contabilidadebaseadaemseusprincpiosfundamentaisdecontabilidade,identificaeestruturaosajustes
necessriosparasechegarnumacontabilidadedirecionadaspremissasdeumagestofundamentadano
conceitodevalor.Paratanto,desenvolveuseumexemplocompletoaplicandoosreferidosajustese
constatandoopapeldacontabilidadenessecontexto.
Ateoriacontbil,tambm,podeestarembasadanoaspectodeteoriadescritivaouprescritiva.Asteorias
descritivasselecionamquaisinformaessoapresentadasaosusuriosdacontabilidade.Asprescritivas
recomendamquaisdadosdevemsercomunicadosecomodevemserapresentados.
Nacontabilidade,aspesquisaspodemaparecertantodaformadescritivaquantoprescritiva.Nalinhado
raciocnio,interagindocomosmtodosdededuoeinduo,aspesquisasnosotodesenvolvidascomo
outrora.Nocampodalinguagem,principalmentedeformapragmtica,averificaodeumateoriafeitapela
suautilizao.Essaabordagemamaisusualentreosmodernostericosetambmserviudebasecomo
metodologiautilizadaparaesteestudo.
Paraodesenvolvimentodotrabalho,numprimeiromomento,foifeitoumestudodateoriacontbil,
especificamentedasuaestruturaodeacordocomosprincpiosfundamentaisdecontabilidade.Anfasedesse
estudoconcentrousenaessnciaeconmicadainformaocontbil.Foramidentificadososajustesnecessrios
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

3/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

parasedesenvolverumsistemacontbilaplicadoaatendersexpectativasdosinvestidoresnosentidode
mediodacriaodovalordaempresa.
Nocontextocontbilbrasileiro,aoriginalidadedestetrabalhoencontrasejustamentedodesenvolvimentode
umacontabilidadevoltadaparaagestobaseadaemvalor,ouseja,simularumasituaocontbileaplicla
deacordocomalegislaoepronunciamento,tantocontbilquantofiscal,eessamesmasituaoaplicla
gestobaseadaemvalor,comanlisedosresultados.Completandoessacontribuio,foidemonstradoum
exemplocontbilparaagestobaseadaemvalor,aplicadoemsuantegra,levandoseemconsideraoos
ajustespropostos.
Algumaslimitaessoidentificadasnesteestudo.Umadelasautilizaodacontabilidademoldadanos
princpiosfundamentaisdecontabilidadeaplicadosnoBrasil,noseestendendosnormasinternacionaisde
contabilidade.Eventualmente,emcadaajuste,poderoserabordadasquestesdeprticasefetuadasdeacordo
comaregulamentaointernacionaldecontabilidade.Ajustificativaparatallimitaodeveseaofatodeque,
paraarealidadebrasileira,aindanosetempesquisaprofundaparaaplicaesprticasdecontabilidade
voltadaparaagestobaseadaemvalor.Ressaltese,ainda,queoestudopriorizaagestodasempresaseno
aestruturaconceitualcontbil.
Umaoutralimitaoestdirecionadaidentificaodosajustesenvolvidosemquestesdeinterpretao
duvidosa.Naprtica,podemaparecerajustesnomencionadosnesteestudo,porconseqnciadeatividade
econmica,produtosinerentesquestosazonal,legislaoespecficaetc.

1.REVISODALITERATURA
Vriossoosenfoquesdoestudodacontabilidade.Enfatizaraimportnciahierrquicadecadaumdos
enfoquesnooobjetivoprincipaldestetrabalho.Doismotivosestruturamessadeciso.Oprimeiromotivose
fundamentanacondiodafaltademedidasjustasparacomprovarqualenfoquemaisimportante,tornandoo
sistemasubjetivo.Osegundoquecadasegmentodeusuriodainformaocontbilpodequererdeterminar
suarealimportncia.
Issoposto,nesteestudo,buscouseaidentificaodeumaabordagemqueoferecessesustentaoauma
contabilidadeaplicadaaumagestodirecionadamediodacriaodevalordeumaentidade.Emverdade,
buscousefundamentaotericapararesponderquestodoobjetivodapesquisa,ouseja,seacontabilidade
deveinformarresultadoreveladoranlisedamaximizaodariquezadoacionista,optandosepeloenfoque
econmicodateoriacontbil.
DeacordocomHendriksen&VanBreda(1999),diversosenfoquestmsidoadotadosnumesforoderesolver
problemasemcontabilidade.Soeles:fiscal,legal,tico,econmico,estruturalecomportamental.Na
tentativadesintetizarasabordagensanteriormentedescritas,atabela1demonstraquaisosprincipais
questionamentosquepodemserlevantadosacercadosenfoques.
1.2ATeoriaContbilsoboEnfoqueEconmico
Escolherumaabordagemdateoriacontbilporsisnobasta.Diantedaspossibilidadesmencionadasno
tpico1.1,ficaevidentequeacontabilidadeelaboradaparaatenderadiversosusurios.Nopresenteestudo,
optousepelaabordagemeconmicaetalescolhaseresumenaargumentaodequeacontabilidadedever
serutilizadacomoinstrumentodemediodacriaodevalordaentidade.Essaabordagempreocupasecom
osquestionamentos,objetodesteestudo,ouseja,efeitosdosprocedimentoscontbeisparaosacionistasepara
osgruposdeinteresses(stakeholders),noserestringindo,portanto,medioderentabilidadeelucro.
Algumasargumentaesfundamentamsemelhantedeciso.Umaincursonaliteraturacontbilpermite
identificarqueautorescontbeisexpressivosobjetivamacontabilidadesobapticaeconmica.Iudcibus(1993)
citaqueoobjetivodacontabilidadepodeserresumidonofornecimentodeinformaeseconmicasparaos
vriosusurios,deformaquepropiciemdecisesracionais.
Hendriksen&VanBreda(1999)enumeramediscutemvriasposiesacercadoobjetivodacontabilidade.
Mencionamprimeiramenteumenfoquevoltadoparaoclculoeapresentaodolucrolquido,resultantede
regrasespecficasderealizaoevinculaonumbalano,relacionandoperodocorrenteaperodosfuturos.
Posteriormente,abordamumobjetivocomosendoodefornecerinformaofinanceiraconfivelsobreos
recursoseconmicoseasobrigaesdeumaempresa.Citamaindaumaoutraargumentaoquedefine
contabilidadecomosendoalgomediadornumconflitosocialdedistribuioderendaeriqueza.Resumindo,os
referidosautoresnoseposicionamenodeixamtransparecernenhumobjetivoclarodacontabilidade.
EmumpronunciamentodoAccountingPrinciplesBoard(APB)AICPA(1970),oFinancialAccountingStandards
Board(FASB)sintetizaosobjetivosdacontabilidaderessaltandoqueadivulgaofinanceiradevefornecer
informaesteisparainvestidoresecredoresatuaiseempotencial,bemcomoparaoutrosusuriosque
visemtomadadedecisesnaempresa.
Assumindoaposturadequeacontabilidadeobjetivaadivulgaodeinformaesfinanceiraseeconmicasaos
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

4/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

diversosnveisdeusurios,constatasemaisumavezautilidadeeconfiabilidadedetaisinformaes.Vrios
soosinteressesdosusuriosdasinformaescontbeisevriassoasabordagensdateoriacontbil,como
enfatizadasanteriormente.Muitossoosusuriosdasinformaescontbeisqueutilizamtaisabordagens,no
necessariamenteexcludentes.
Demaneirageral,acontabilidadeestdirecionadaapuraodeumresultadonofinaldeumdeterminado
perodo,oqualindicarseaentidadeobtevesucessoouno.Emoutraspalavras,seromensuradosolucrodo
negcioesuaeventualrentabilidade.Essainformaoconstanteemqualquerabordagemescolhida.
Emsetratandodaabordagemeconmica,jenfatizadacomorelevanteparaoprocessodecisrionaentidade,
essainformaodeixaadesejar.Acontabilidadetradicionalestdirecionadaapuraodolucroemsuaforma
original,ouseja,pelavariaopatrimonialemperodosdistintos.
Essaformatradicionalperdeemessnciaeconmicaquandoointeressedosusuriosdainformaocontbil
extrapolaoconceitodelucroenecessitadeinformaesvoltadasparaageraoderiqueza.(...)"a
contabilidade,enquantocincia,temumaricabaseconceitualdaqualdevemosnosvalere,interagindode
formamultidisciplinarcomosdemaisramosdoconhecimento,buscaraconstruodeumaviaalternativa
Contabilidadetradicional,cujabaseconceitualinadequadaparamodelarasinformaesdestinadasaousodos
gestores".(AlmeidaParisiPereira,1999,p.369).Aindasegundoosautores,acontabilidadetradicionalest
voltadamensuraodeeventoseconmicospassadosecomcertograudeineficincia.
Emboraoconceitodelucrocontbilsejaumassuntominucioso,apssintetizaodosdiversosconceitosdos
rgosnormativoscontbeisacercadomesmo,admitindosequeagestofinanceiraalmejapeloconceitode
valor,olucrocontbilnototalmenteapropriadoparaoauxlionoprocessodegestodaempresa.

2.FINANASEMPRESARIAISEACONTABILIDADE
Estudaramseosprincpiosdefinanasempresariais,fazendoumaligaoentreateoriacontbilea
administraofinanceira,principalmentenoaspectodevalorizaodosrecursosqueenvolvemopatrimniode
umaentidade.Nesseponto,constataseaimportnciadaexecuodacontabilidadevoltadaparaatenders
expectativasdosusurios(acionistas)enosomenteparaamediodolucroerentabilidade.
Adefiniodolucroeconmicoumassuntoquevemsendodiscutidoeaprimoradoporpesquisadores
durantedcadas.Parasechegaraolucroeconmico,mistersefazaconceituaodocapital."Apoupananos
levanaturezadocapital.Capital,nosentidodecapitalvalor,simplesmentearendafuturadescontadaou,
emoutraspalavras,capitalizada.Ovalordeumapropriedade,oudedireitosriqueza,seuvalorcomofontede
rendaecalculadodescontandoessarendaesperada".(Fisher,1988,p.24).
Oprecursordadefiniodelucrocomosendoomontantequepodeserconsumidosemareduodocapital
AdamSmith.Hicks(1946)reforaeavanaesseconceitodequelucroomontantequeumapessoapode
gastarduranteumperodoe,ainda,estartobemnofinaldoperodoquantonoincio.
Completandoesseraciocnio,Hendriksen&VanBreda(1999)colocamquelucroumfluxodeserviospor
unidadedetempoocapitalarepresentaoconcretadeserviosfuturos,eolucroodesfrutedesses
serviosnumdadoperodo.Acrescentamdefinindoolucrocomosendooexcedenteapsapreservaodo
bemestar.
Aindasegundoosmesmosautores,paraqueapreservaodariqueza(capital)sejaavaliada,necessriasefaz
queareferidaavaliaosejaemsuatotalidade(ativosepassivos).Completando:"avariaodosativose
passivosduranteoperodocombinadaaofluxodecaixageradopelaempresaparachegaraolucroda
entidadenesseperodo".(Hendriksen&VanBreda,1999,p.192).
Noobstante,seralcanadaamedidadolucrodeacordocomamaneirapelaqualosativosepassivos
estiveremsendoavaliados.Asmedidastradicionaispodemserenumeradasdaseguinteforma:(i)lucro
tradicional,emqueosativosepassivossoavaliadospelocustohistrico(ii)lucroeconmico,considerandoo
valordemercadodaentidade,e(iii)outrosconceitos,emqueseutilizammedidasbaseadasemexpectativas
dosfluxosdecaixafuturosetambmnospreosdemercadodosativos.
Nocontextoempresarial,olucropodeserentendidocomooresultadoobtidocomousodocapital.Avanando
esseraciocnio,aempresanovisasomenteainteressesprprios,busca,tambm,umfluxoderiquezaaos
seusacionistas.
DeacordocomCopeland,KollereMurrin(2000),olucroeconmicooresultadoentreovalordocapital
investido,multiplicadopeloretornosobreocapitalinvestido,menosocustodeoportunidadedocapital.Esse
pareceseroconceitomaisapropriadoparaoassuntodesenvolvidonoescopodestetrabalho,ouseja,sobo
pontodevistadateoriadasfinanas.
2.1CustodeOportunidade,CustodeCapitaleJurossobreoCapitalPrprio
Algunsinstrumentoscomplementaresestorelacionadoscomamensuraodovalordeumaentidade.Ocusto
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

5/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

deoportunidade,ocustodecapitaleosjurossobreocapitalprpriosoutilizadosparaessafinalidade.
Conceituloscomnfasenaabordagemeconmicaopropsitodopresentetpico.
Ocustodeoportunidadevemsendoconceituadoporvriosautores.Natentativaderesumiralgunsdos
conceitosmaisutilizados,podeocustodeoportunidadeserdefinidocomoamelhoralternativadeinvestimento
desprezadaquandonaescolhadeumoutro,demesmorisco.
Aentidadeobservadanacondiodesistemaabertorelacionasecomdiversasreas.Necessitaderecursos
dasmaisvariadasformas,como,porexemplo,humanos,tecnolgicos,materiais,informacionais,financeiros
entreoutros.Nessecontexto,aentidadepodeobtlospormeiodediversosagenteseconmicos.Esses
agenteseconmicosresumemseemfornecedoresderecursos,podendoaparecersobaformadeacionistas,
debenturistas,instituiesfinanceiras,entidadesfornecedorasdemateriaisetc.Ocapitalasomatriadetais
fontesdefinanciamentoexigveisounodaentidadee,portanto,geramcustopelacaptao.
Ocustodecapitalpodeserconceituadocomoaremuneraomnimaesperadapelosproprietriosdecapital
emrelaoentidadeinvestida.Oidealproporcionarretornosuperioratalremuneraoobjetivandoa
geraodevalorparaaentidade.
Emverdade,ocustodocapitaluminstrumentoqueservecomoparmetroparaaentidadetomardecises
sobreinvestimentos.Essasdecisesrecebemorespaldodeumataxareferencial,queservecomolimite
mnimoparaoretornodosinvestimentos,eliminandoalternativasincapazesdegerarvalorparaaentidade.
Todavezqueaentidadenoforcapazderemunerarseuscredoreseacionistasnataxamnimaderetorno
esperada(custodeoportunidade),constatamevidnciasdedestruiodevalor."(...)ocustodocapitalprprio
(kc)deumaempresadefinidopeloretorno(k)requeridoporseusacionistasaoinvestiremseusrecursosno
empreendimento".(Martins&AssafNeto,1991,p.482).
Osautorescitadoscompletamoconceitoargumentandoqueaempresaaocaptarrecursosnomercado
acionriooureterpartedoslucrosauferidos,deverapliclosemativosrentveis,objetivandoproduzirum
retornoquepossaremunerarseusacionistasemnvelequivalentessuasexpectativas.Assimsendo,a
remuneraomnimaexigidapelosacionistasrepresenta,emltimaanlise,ocustodocapitalprprioda
empresa.
Obviamente,aempresaalmejaaplicarrecursosemativosqueremuneremosacionistasemsuasexpectativas.
Casoissonoocorra,oreflexoserimediatamenteobservadonadesvalorizaodopreodemercadodaao
refletindonariquezadosacionistas.
Ocustodecapitalpermiteaidentificaodeumataxamnimadeatratividadedosinvestimentosdeuma
empresaesuacapacidadedeagregarvalor.Ocustodocapitalequivaleaosretornosexigidospeloscredoresda
empresa(instituiesfinanceiras,debenturistasetc)eporseusproprietrios.Identificaoretornoquea
empresadeveauferiremseusinvestimentosdemaneiraaremunerarsuasfontesdefinanciamento.
OCMPCobtidopelocustodecadafontedecapitalponderadoporsuarespectivaparticipaonaestruturade
financiamento.Suafrmulabsicaaseguinte:CMPC=W1xKi+W2xKe.Atabela2demonstraessa
frmula.
Autilizaodocustomdioponderadodecapitalfundamentasenaquestodequeaempresa,
normalmente,mantmumacertarelaoentrepassivosexigveisepatrimniolquidodentrodedeterminadas
faixas.
Acomparaoentreprojetoscomfontesespecficasdefinanciamentopodecomprometeraescolhadas
melhoresinversesderecursos,sendo,portanto,recomendvelocustomdioponderadodecapital,como
objetivodeeliminaraspossveisdistores.
ComrelaoaoCMPC,algumassituaesdeveroserlevadasemconsiderao.Basicamentesoquatroas
situaesaseremesclarecidas:(i)limitaesnasproporesdefundosdeterceiroseprprios(ii)estrutura
timadepassivoemrelaoaopatrimniolquido(iii)estratgiafinanceira,e(iv)risco.
Aquestodaremuneraodocapitalprprio,tambmdenominadadejurossobreocapitalprprio,no
assuntorecenteemcontabilidade.Muitosediscutesobreoconceitodelucrocontbilnosentidodeconsiderar
todooganhoauferidopelocapitalinvestidopelosscios.
Omagodaquestoaseparaoentreameraremuneraodocapital,seaplicadoemoutrascircunstncias,
earemuneraodessecapitalauferidapelaempresaemsuatotalidade.Ainclusodosjurossobreocapital
prprionasdemonstraesderesultados,conformesugeridopelalegislaovigente,nodeveterapretenso
deapurarocustodeoportunidadedoacionista.Oconceitodecustodeoportunidadedocapitalmaisrigoroso,
representandooretornodamelhoralternativadeinvestimento,desprezadapeloacionista,aoselecionaroutra
oportunidadedemesmorisco.Equivaletaxamnimadeatratividaderequeridapelosinvestidores.Ousodo
custodeoportunidadedocapitalprprionaapuraodosresultadospermitequeseavalieaefetiva
remuneraodoacionista.
Caberessaltar,comolimitaodautilizaodosjurossobreocapitalprprio,queomesmonolevaem
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

6/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

consideraooriscoinseridononegcio,ataxadeoportunidadedocapitalprprioeacorreodoPatrimnio
Lquido.Alegislaobrasileiralimitaopercentualdejurosobreocapitalprprioemrelaoaopatrimnio
lquidodaempresa.
2.2MedidasdeDesempenhoTradicionais
Comrelaosmedidasdedesempenho,necessriosefazadistinoentreosindicadoresconhecidoscomo
tradicionaiseosindicadoresestruturadosnoconceitodevalor.Lopoetal.(In:FIPECAFI,2001)questionama
origemdosindicadoresbaseadosnovaloreressaltamquealgumasmedidasdedesempenhotradicionaisso:
(i)resultadodoexerccio(ii)retornosobreoinvestimento(ReturnonInvestmentROI)(iii)retornosobreo
patrimniolquido(ReturnonEquityROE)(iv)retornooperacionalsobreoinvestimentoe(v)lucroresidual
(ResidualIncomeRI).
Noobstante,questionaseaclassificaodamedidadedesempenhotradicional,denominadalucroresidual.
Emverdade,talmedidaestextremamenterelacionadaaovalor.SegundoCopelandKollerMurrin(2000),
medidascontbeistradicionais,comoolucrolquido,ignoramocustodeoportunidadedocapitalnecessrio
paragerarolucro.Oretornosobreocapitalinvestidoignoraocrescimentocomofontedecriaodevalor.
Lopoetal.(In:FIPECAFI,2001)classificamolucroresidualcomosendoumamedidadedesempenho
tradicional.Noobstante,pelaconcepoapresentada,issoquestionvel.Aindasegundoomesmoautor,o
lucroresidualdemonstraqueacriaoderiquezaocorresemprequeaentidadeinvestiremprojetoscujos
retornossuperemocustodecapital.
Conceituando,"olucroresidualpodeserentendidocomoosrecursosgeradospelaentidadequesobramapsa
deduodosjurosreaisaplicadossobreocapitalinvestidopelosscios".(Lopoetal.In:FIPECAFI,2001,
p.244).Almdalimitaoderivadadautilizaodecritrioscontbeistradicionais,deixaadesejarquanto
identificaodetaxasdejurosutilizadas.
Soboutroenfoque,"olucroresidualdefinidocomoolucrolquidooperacionalapsimpostosNetOperating
ProfitsAfterTaxes(NOPAT)menosumadespesapelocapitalinvestido".(RAPPAPORT,2001,p.144).
Porenvolverconceitosembasadosnaconcepodovalor,olucroresidualaproximaseconsideravelmentedas
medidasdedesempenhofundamentadasemtaispremissas.Asuaclassificaooriginal,ouseja,considerada
comotradicionalpodeserrevertidaparaacategoriademedidadedesempenhobaseadaemvalor.
2.3MedidasdeDesempenhoBaseadasnoValor
Naconcepodetcnicasmodernasdegestofinanceira,asmedidastradicionaisdedesempenhocedem
espaoparaferramentasmaisarrojadas.Emverdade,verificaseorefinamentodetcnicasjexistentesea
buscapelaeficciadosistemadegesto.
Agestobaseadaemvalorpriorizaamaximizaodovalordaempresae,paratanto,seutilizamtcnicase
processosgerenciaisorientadosparatalpremissa.Nessaabordagem,anfaseestnosdirecionadoresdevalor
(valuedrivers),sendoocustodecapitalomaisutilizado.
Demaneirageral,asentidadesinvestemnumadiversidadedeativos.Oobjetivodetalinvestimentoresumese
namaximizaodoseuvalor.Emtermosreaisasentidadesalmejamporativosqueagregammaiorvalorpara
aempresa.Noobstante,necessriosefazautilizaodemedidasgerenciaisquetraduzamparagestorestais
informaes.
Objetivandoatenderdemandaverificadaanteriormente,surgemalgunsindicadoresdemensuraodevalor.
Dentreosindicadoresmaistradicionaiseconhecidos,destacamseoEconomicValueAdded(EVA)eoMarket
ValueAdded(MVA),1queseroabordadosnosprximostpicos.Existemoutrosindicadoresquesebaseiam
nosmesmosfundamentosdoEVA.SegundoLopoetal.(In:FIPECAFI,2001),algunsexemplospodemser:(i)
CashFlowReturnonInvestment(CFROI)(ii)ShareholderValueAdded(SVA)(iii)AdjustedEconomicValue
Added(AEVA)e(iv)RefinedEconomicValueAdded(REVA).
Ainda,segundoosmesmosautores,oCFROIumprodutooferecidopelaBostonConsultingGroupesua
formataosimilartaxainternaderetorno(TIR).Convertemsedadosdeprobabilidadeemfluxosdecaixa
brutos.Doissoosprocessosrealizados:(i)mensuraseeajustaseofluxodecaixapelainflaoeocompara
comoinvestimentocorrigidorealizadopelosproprietriosdocapitale(ii)utilizaseondiceapuradonoitem
anteriorcomumataxainternaderetorno.
OSVAestruturasenodescontodefluxosdecaixafuturosavalorpresente,calculandoassimovalorda
empresa.Seusprecursoresso:AlfredRappaporteLEK/AlcarConsultingGroup.Aanlisededesempenho
baseiasenacomparaododesempenhorealdofluxodecaixacomoprojetado."Aabordagemdovalorparao
acionistaestimaovaloreconmicodeuminvestimentoaodescontarosfluxosdecaixaprevistospelocustode
capital.Essesfluxosdecaixa,porsuavez,servemcomopontodepartidaparaosretornosdosacionistascom
baseemdividendosevalorizaodopreodaao.(...)Enquantoovalorparaoacionistacaracterizaovalor
econmicoabsolutoresultantedocenrioprevisto,oSVAabordaamudananovaloraolongodoperodode
previso(...)acriaodevalorparaoacionistaresultadoinvestimentodaempresaataxasacimadocustode
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

7/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

capitalexigidopelomercadodecapitais".Rappaport(2001,p.50e70).
QuantoaoAdjustedEconomicValueAdded(AEVA)eRefinedEconomicValueAdded(REVA),segundoLopoetal.
(In:FIPECAFI,2001),parecemserversesadaptadasdoEVA.
AnfasedoAEVAutilizarovalorcorrentedeativossubstituindoovalorcontbil.NoREVAutilizaseovalor
demercadodafirmadoperodoanteriorsubstituindoovalorcontbil.Osdoisindicadoresadotamofluxode
caixa,ressaltandoqueosmtodosnorteadoresdetaisprocedimentossopordemaiscomplexos.
2.3.1ValorEconmicoAgregado
Naconcepodovaloreconmico,comooobjetivoenunciadodequalquerempresagerar,emsuasdecises
financeiras,umretornoqueremunereasexpectativasderendimentosdeseusproprietriosdecapital,a
comparaodoretornosobreoinvestimento(ROI)comoCMPCpermiteidentificarseaempresaest
agregandooudestruindovaloreconmico.
Talcomparaopodeestarconsubstanciadaemumsistemadegesto.Nessesistemadegesto,ovalor
econmicoagregadooueconomicvalueadded,conceituadocomoumamedidadedesempenhoeconmico.
conhecidopelasiglaEVA.Foidesenvolvidoporeconomistas,esurgiuhmaisdeduzentosanos,como
objetivoinicialdemedidadedesempenhoesistemadegesto.
PassouparaadenominaoefetivadeEVAapsvriosestudosefetuadospelaSternStewartapartirdosanos
oitenta.Emsuafrmulaoriginal,EVAnadamaisdoqueovaloreconmicoagregadoouadicionadodeuma
entidade,ouseja,oresultadodaempresaqueexcederremuneraomnimaexigidapelosproprietriosde
capital.Nanfaseatual,EVAaestruturaparaumsistemacompletodegernciafinanceiraeremunerao
varivelquepodeauxiliaroprocessodetomadadedecisesdasempresas.
Olucroresidual"olucromenosoretornodesejadodoinvestimentoemdinheiro".(HORNGRENFOSTER
DATAR,2000,p.663).OEVAemsuafrmulaoriginalasimplesnoodelucroresidual,ouseja,olucro
operacionaldeduzidososimpostoseencargosobreocapitalolucroqueexcedeocustodocapitalutilizado
pararealizarolucrooperacional.
ParaGrant(1997),oeconomicvalueaddeddefinidocomoadiferenaentreolucrolquidooperacionalda
empresa(antesdoimposto)eocustototaldocapitalexpressoemtermosmonetrios.Completa,ainda,queo
EVAservecomoummodelodemensuraodesucessodasfinanascorporativas,porqueestestritamente
alinhadocomamaximizaodariquezasolicitadapelosacionistas.Noobstante,nadaimpededesercalculado
apsoimpostoderenda,comomuitousualeconveniente.
Emseunvelmaisbsico,oEVA,umasiglaparavaloreconmicoagregado,umamedidade
desempenhoempresarialquediferedamaioriadasdemaisaoincluirumacobranasobreolucro
pelocustodetodoocapitalqueumaempresautiliza.MasoEVAmuitomaisdoqueumasimples
medidadedesempenho.aestruturaparaumsistemacompletodegernciafinanceirae
remuneraovarivelquepodeorientarcadadecisotomadaporumaempresa,dasalado
conselhoatochodafbricaquepodetransformarumaculturacorporativaquepodemelhorar
asvidasprofissionaisdetodosnaorganizao,fazendocomquesejammaisbemsucedidoseque
podeajudlosaproduzirmaiorvalorparaosacionistas,clienteseparaelesprprios.(...)a
maneiramaisbviapelaqualoEVAauxiliagerentesatomaremmelhoresdecisescobrandosuas
operaespelocustodetodoocapital.(EHRBAR,1999,p.01).
Oautorsintetizaaquestoexplicandoqueoencargosobreocapitalinduzgerentesautilizaremativoscom
maiorcuidado,ouseja,dandonfaseaoscustosassociados.Emverdade,permiteaavaliaoperidicado
custodocapitalemcadadecisoasertomada,inclusivecomaanlisedosreflexosentrecustosoperacionaise
custosdecapital.
ParaRappaport(2001),oEVAumaversodolucroresidual.Segundooautor,oEVAajustaovalorcontbil
aochamado"valorcontbildelivro"adicionandoequivalentesdecapitalprpriocomoobjetivodeuma
aproximaodocaixatotalinvestidonaempresa.
Dopontodevistacontbil,oEVAnadamaisdoqueaaplicaoefetivadocustodocapitalprprio."Chama
sedeValorEconmicoAdicionadoaolucroqueaempresaproduzdepoisdededuzirdolucrocontbiloCustodo
CapitalPrprio.Ouseja,representaoganhoquesobradepoisdeconsideraroCustodoCapitalPrpriocomose
fossedespesa".(MARTINS,1996,p.432).Nareferidaconcepo,ovaloreconmicoadicionadoiniciasepelo
lucrocontbilbaseadonosprincpiosfundamentaisdecontabilidade,sendoemseguida,ajustado.
DoisprincpiosbsicosdefinanasempresariaispodemsercobertosquandosetrabalhacomvaloresdeEVA
projetado.Soeles:(i)maximizaodariquezadosacionistas(ii)apuraodovalordaempresaquedepende
doretornofuturoesperadopelosinvestidores,excludoocustodocapital.
Olucrocontbilnogarante,porsis,aremuneraodocapital.Mtodosalternativosdeverocuidardessa
anlise.OEVAutilizadopelasentidadesqueoptarampelagestobaseadaemvalorenosimplesmente
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

8/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

comoumndicedeanlisefinanceira.
Umsistemadegestofinanceiraumconjuntodepolticas,procedimentos,medidasemtodosfinanceirosque
ajudamecontrolamasoperaeseestratgiasdeumaempresa.IssooEVA.Matematicamente,podese
explicaresseinstrumentodosistemadegestodaseguintemaneira:EVA=LOP(CMPCINVT),onde:

Obviamenteexistemvantagenselimitaes.EmboraoEVAnoseconstituaemumanovidade,consegue
resgatarconceitossimplesefundamentaisdeumagernciavoltadaparaanlisedevalor.Dadaasua
simplicidadedecompreensoecapacidadedeconscientizargestoressobreperspectivasfuturasdonegcio,o
EVAtemsidomuitoatrativoparaauxlionoprocessodetomadadedecises.Pelomenosumaimportante
limitaopodeseridentificadanesseprocesso.
OEVA,quandocalculadodemaneirageral,levaemconsideraoosdadoscontbeistradicionais,ouseja,
taisinformaestendemaocultarfatosquesetratadosisoladamente,interfeririamcomrelevnciano
resultadoapurado.Natentativadeumasntesedosconceitosanteriormenteabordados,podesedizerqueo
EVAmostraolucroresidual,ouseja,oexcesso.Quandotrazidoavalorpresente,oEVArepresentaa
riquezageradanaempresa,dentrodeumperododeterminado.
2.3.2MarketValueAdded(MVA)eGoodwill
TantooEVAquantooMarketValueAdded(MVA)advmdaabordagemdaadministraobaseadaemvalor,
ouValueBasedManagement(VBM).Soindicadoresdemensuraodevalorquesurgiramparaatenderforte
demandaporposturasgerenciaismaisarrojadasnomundoempresarial.
Nessaabordagemdegerenciamento,asaspiraes,tcnicasdeanliseseprocessosgerenciaissototalmente
voltadosparaamaximizaodariquezadaempresa,conseqentemente,doacionista.
ComrelaoaoEVA,reafirmasequeumamedidadelucroresidualqueorientaagernciasobreagerao
devalordaempresa.consideradoresidual,poislevaemconsideraoaremuneraodocapital.OEVA,
quandoapuradodasdemonstraesfinanceirasdaempresa,refleteovalorresidualreferenteaoperodo,
podendoinclusiveserprojetado.
Noobstante,deixaadesejarquandonamensuraodaefetivariquezacriadaouconsumidapelaempresanum
determinadoperodo.Tentandominimizartalproblema,trabalhasecomvaloresprojetados.Issoposto,parase
chegaraessacriaoefetivaderiqueza,necessriosefazocmputodocomportamentodascotaesdas
aesnomercadoacionrio.
SegundoEhrbar(1999)ovalordemercadoagregado(MVA)amedidadefinitivadecriaoderiqueza.
Superaoutrasmedidasporseradiferenaentreentradadecaixaesadadecaixa,ouseja,oqueinvestidores
colocamnaempresacomocapitaleoquepoderiamrecebernavendadasaesnomercadocorrente.
Emoutraspalavras,MVAequivalenteestimativadomercadodecapitaisdovalorpresentelquidoouNPV
(mtododofluxodecaixadescontadoparaavaliaodeinvestimentos)deumaempresa.Essencialmente,a
diferenaentreovalortotaldemercadodeumaempresaeovalordosfundosnelainvestidos.
ParaGrant(1997),essaassociaopositivaentreasduasmedidas(EVAeMVA)desucessofinanceiroindica
favoravelmentequeoEVAdemonstrainformaespositivasaosinvestidoressobreacapacidadedaempresa
emgerarvaloreconmicoagregadonofuturo.
(...)"oMVAautomaticamenteajustadoparaorisco,jqueosvaloresdemercadodeempresasincorporam
julgamentosdeinvestidoresquantoariscoalmdedesempenho(...)umamedidaquepodeserutilizadapara
comparardiretamenteosdesempenhosdeempresasemsetoresdiferentesouatmesmoempasesdiferentes
(...)oobjetivofinanceiromaiordetodaempresadeveriasercriartantariquezaparaacionistastantoMVA
quantopossvel".(EHRBAR,1999,p.36).
AlgunspontosfundamentaisinterferemnaeficinciadoclculodoMVA.Soeles:(i)asmudanasnonvel
geraldabolsadevalorespoderosobrepujaracontribuiodasaesdagerncianocurtoprazo(ii)oMVA
somentepodersercalculadoseaempresativersuasaesnegociadasembolsaetiverumpreodemercado
e(iii)mesmoparaempresasdecapitalaberto,oMVAsomentedeversercalculadonoconsolidadoda
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

9/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

empresa.
OMVAdeumaempresapodeserconsideradoovalorpresentedomontantepeloqualinvestidoresesperam
queoslucrosfuturosexcedamoufiquemaqumdocustodecapital.
Paraefeitodesseestudo,optasepeloEVAporserumindicadorcontextualizadonaspremissasdoMVA.
Concluindo,oEVAumdirecionadordevalor,indicandoocomportamentodoMVA,ouseja,dandobasepara
oseuclculo.Noobstante,parasecalcularoMVA,necessriosefazaaplicaodeajustesparaconvertero
valorcontbilemvaloreconmico.Matematicamentetemse:MVA=EVA/CMPC.
Comrelaoaogoodwill,Hendriksen&VanBreda(1999)colocamcomosendoomaisimportanteativo
intangvelnamaioriadasempresas.Ressaltamqueumativodetratamentocomplexo,resultandoemateno
especialnaquestodamensurao.
Segundoosautores,trssoosenfoquesprincipaiscomrelaoavaliao:(i)utilizandosedeavaliaode
atitudesfavorveisemrelaoempresa(ii)pormeiodovalorpresentedadiferenapositivaentrelucros
futurosesperadoseoretornosobreoinvestimentototal,e,(iii)pormeiodeumacontadeavaliao,apurase
adiferenaentreovalortotaldaempresaeasavaliaesdosativoslquidostangveiseintangveis.
Martins(1972)conceituaogoodwillassociadodefiniodeativocomosendooresultadoeconmicoquese
esperaobternofuturo.Numaoutracolocao,resumeque"ogoodwillpodeserconsideradocomooresduo
existenteentreasomadositenspatrimoniaismensuradosindividualmenteeovalorglobaldaempresa".
(MARTINSetal.In:FIPECAFI,2001,p.124).
OconceitodegoodwillpodeserequiparadoaoconceitoamplodoMVA.OMVAeogoodwillcaracterizamse
peladiferenaentreovalortotaldemercadodeumaempresaeovalordosfundosnelainvestidos.A
prerrogativaquedeterminaadiferenaentreasaplicaesdizrespeitoformadeavaliao.
AavaliaodoinvestimentopeloMVA,normalmente,feitapelocustocorrigido,enquantoquenoconceito
amplodogoodwillessaavaliaopodeserefetuadapelocustodereposio.Umaoutracolocaopodeser
feitanacomparaodogoodwillcomrelaoaoEVA.AorelacionaroEVAcomocustomdioponderadode
capital,podesechegaraogoodwilldaempresa.
2.4AInformaoContbilBaseadaemValor
Aposturatradicionaldecontabilidadecomnfasenolucroerentabilidadejnoatende,emsuaplenitude,aos
anseiosdosusurios.Necessriosefazqueasinformaestraduzamrealidadeempresarialaosseusgestores.
Realidadeessaquesepreocupademasiadamentecomoconceitodevalor.
Demonstraescontbeistradicionaisperdemmuitoemessnciaeconmicadasinformaesdivulgadas.Com
asmutaeseconmicasconstantes,asentidadesprecisamtraduziremsuasposiespatrimoniaistais
reflexos.
Noobstante,muitotemseevoludonessaquesto.Recentesestudosepesquisasnareacontbilatentam
demasiadamenteparaofatoressnciaeconmicadainformao.Oparmetroescolhidodentreosusuriosa
criaoderiquezadasentidades.Parasechegarmediodacriaoderiqueza,necessriosefazuma
estruturaodasinformaescontbeisbaseadaemvalor.
Inmerossoosconceitosatribudosavalor.Nopresenteestudo,oconceitodevalorserestringiradois:(i)
valorpatrimoniale(ii)valoreconmico.Porvalorpatrimonialentendeseoresultadodasomadosbensque
constituemopatrimniototaldeumaentidadeemdadomomento.Porvaloreconmicoentendeseofluxo
futuroesperado(potencialderesultados)porumaentidade,consubstanciandosenovalordaempresa.
Nesseaspecto,oconceitopragmticodemaximizaodariquezadosacionistascomoobjetivogeralda
empresaampliado.Nesseconceito,agregaseointeressedosstakeholders.Portanto,ainformaocontbil
baseadaemvalordeveratentarsenosomenteparaassolicitaesdosacionistascomotambmdos
stakeholders.
DeacordocomGitman(1997),umaempresaatentaaosstakeholdersevitar,conscientemente,medidasque
possamserprejudiciaisaeles,ouseja,afetarsuariqueza,transferindoaempresa.Completa,ainda,que,em
semantendoumbomrelacionamentoentreaspartes,vistacomoresponsabilidadesocialdaempresa,amesma
poderatingirmelhorseuobjetivodemaximizaodariquezadosacionistaspormeiodacooperaoem
lugardoconflitocomseusstakeholders.
Constatadooobjetivodaempresaemmaximizarariquezadoacionista,foiconsiderandoaprerrogativadeque
oinvestimentodoacionistarevelaatratividadeeconmicasomentequandoaremuneraooferecidafor
suficientepararemunerarocustodeoportunidadedocapitalprprioaplicadononegcio.Seumaempresafor
capazderemuneraraosseusproprietriossomenteatolimitedesuasexpectativasmnimasderetorno,o
seuvalordemercadorestringeseaomontantenecessrioquesedespenderiaparaedificla,ouseja,aovalor
dereposiodeseusativos(fixosedegiro).Ovalorcriadoaoacionistasomentequandoasreceitasde
vendassuperarematodososdispndiosincorridos,inclusiveocustodeoportunidadedocapitalprprio.
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

10/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

Continuandonessalinhadepensamento,quandoovalordaempresaexcederaovalorderealizaodeseus
ativosserindciodequehouveagregaoderiqueza.EsseoconceitodoMarketValueAdded(MVA),
tambmconhecidocomogoodwill.Caberessaltarquealgunsautoresrenomados,comoosdaescolaamericana,
nofazemumaligaodiretaentreoMVAeogoodwill.

3.INFORMAESCONTBEISESTRUTURADASPARAAGESTOBASEADAEMVALOR
Talvezaquestoemiminnciaaosetentarestruturardadoscontbeisaumagestodirecionadaaovalorseja:
issomesmonecessrio?Aotentarbuscarargumentaesatalquestionamento,mistersefazretornar
questoprimriasobreoobjetivodeumaempresa.Aosedeterminarqueoobjetivoprincipaldeumaempresa
odemaximizarariquezadoacionista,inevitavelmentequeinformaesrelacionadascriaodevalor
deveroexistir.
Diantedessecenrio,qualinformaocontbilpodersertil,oumaisadequada,aumaadministrao
preocupadacomacriaodovalor?Acontabilidadeestruturadadeacordocomosprincpioscontbeisno
atende,emsuaplenitude,gestobaseadaemvalor.
Algunsajustesdeveroserefetuados,comoporexemplo:pesquisasedesenvolvimento,investimentos
estratgicos,contabilizaodeaquisies,reconhecimentodedespesas,depreciao,encargosde
reestruturao,impostosetc.
Ainformaocontbilestruturadaparaoadministradorpreocupadocomaquestodovalordaempresa,
dever,nomnimo,serajustadapelositensanteriormentemencionados.Vriossoosmodelosque,dealguma
forma,objetivamapurarovalordeumaempresa.
Dadaacomplexidadedoassunto,buscase,nesseestudo,apresentarosprincipaismodelosdeavaliaode
empresas.SegundoMartins(In:FIPECAFI,2001),osmaisusuaisresumemseaoito,asaber:(i)modelode
avaliaopatrimonialcontbil(ii)modelodeavaliaopatrimonialpelomercado(iii)modelodovalor
presentedosdividendos(iv)modelobaseadonopatrimniolquidodeaessimilares(v)modelode
capitalizaodoslucros(vi)modelodosmltiplosdefaturamento(vii)modelodosmltiplosdefluxodecaixa
e(viii)modelobaseadonoEVA.
OmodelobaseadonoEVAserobjetodeestudoeanliseparaainterpretaodosajustesefetuadosneste
estudo.Aescolhaestestruturadaemalgumaspremissas.Umadelasqueentreosmodelosmaisestudados,
essepareceatendercommaiorgraudeeficinciaquestodarelevnciaeconfiabilidadedainformao
contbil.Outrapremissaestrelacionadacomaobjetividadedasinformaesqueestruturamomodelo.Uma
terceirapremissaacoberturadosprincpiosbsicosdefinanas,odamaximizaodariquezadosacionistas
eodaapuraodovalordaempresa,considerandooretornofuturoesperadopelosinvestidores,excludoo
custodocapital.

4.AJUSTESCONTBEISPARAAGESTOBASEADAEMVALOR
Esboadaacontabilidadeaplicadagestobaseadaemvalor,essetpicotratadodesenvolvimentodosajustes
contbeisnecessriosparaaelaboraodeumsistemacontbilnospreceitosdeapuraodovalor.Nesses
ajustes,foramlevadosemconsideraocadargonormativocontbilealegislaovigente,almde
exemplosdeaplicaes.
Vriossoosajustescontbeisnecessriosparasairdeumsistemacontbilobjetivandolucroerentabilidadee
sechegarspremissasdevalor.Taisajustesdiferemquantoaosegmentodemercadoemqueempresase
enquadra,fatorestecnolgicos,localizaogeogrfica,enfim,particularidadesdecadaentidade.
Noobstante,seroabordadososprincipaisajustesparasechegarinformaodecriaodovalor.
Primeiramente,paraoclculodoEVAdeumaempresa,necessriosefazaidentificaodequaisajustes
seroefetuadosnascontasestruturadaspelosprincpiosfundamentaisdecontabilidade.
AempresadeconsultoriaSternStewart,"(...)porexemplo,identificoumaisde160ajustesempotenciala
seremfeitosnosGAAPenostratamentoscontbeisinternos,todospodendomelhorarascifrasmedidasde
lucrosoperacionaisedecapital.QualquermudananosajustescontbeisrenderumacifradeEVAdiferente,
claro".(EHBAR,1999,p.131).
Quantoaosajustescontbeisnecessrios,algunssodeterminanteseclssicos.Taisajustesincluem,entre
outrosquesitos:otimingdoreconhecimentodedespesasereceitas,investimentospassivosemttulos
negociveis,ativossecuritizadoseoutrostiposdefinanciamentoforadobalano,encargosdereestruturao,
inflao,conversodemoedasestrangeiras,valoraodeestoques,reservascontbeis,reconhecimentode
devedoresduvidosos,ativosintangveis,impostos,penses,despesaspsaposentadoria,despesasde
marketing,questesdeintangveiseoutrasrelativasaaquisieseinvestimentosestratgicos.
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

11/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

AindasegundoEhrbar(1999),algunsajustesclssicosso:(i)pesquisaedesenvolvimento(ii)investimentos
estratgicos(iii)contabilizaodeaquisies(iv)lanamentodedespesas(v)depreciao(vi)encargosde
reestruturao(vii)impostose(viii)ajustesaobalano.
CopelandKollerMurrin(2000)mencionamqueosmercadosemergentesemgeralpossuemprincpios
contbeisdiferentesdaquelesdosmercadosdesenvolvidos.Algumasdiferenascontbeisdevemserlevadas
emconsideraoquandocomparadoosistemacontbiltradicionalcomumsistemaestruturadoemvalor,entre
elas:(i)critriosdecorreomonetrianasdemonstraesfinanceiras(ii)reavaliaodeativos(iii)mtodo
deequivalnciapatrimonialparaefeitodeconsolidaodasdemonstraes(iv)contabilizaoe
reconhecimentodasoperaesdearrendamentomercantilleasing(v)critriosparareconhecimentode
ativosfinanceirosvalordemercadooucustohistrico(vi)possibilidadededescontarpassivosoucontasa
receberdelongoprazoparaovalorpresente(vii)mtodosdedepreciao(viii)divulgaodecontingnciase
(ix)impostos,inclusivediferimento.
Comparandoaposiodosautoresanalisados,verificasequealgunsajustessocomunseoutrosno.Na
tentativadeumconsensoentreessesautores,naestruturapropostanoescopodesseestudo,aseguirsero
consideradososajustesanteriormentemencionados.Osajustespropostosso:(i)critriosdecorreo
monetrianasdemonstraescontbeis(ii)reavaliaodeativos(iii)equivalnciapatrimonial(iv)
arrendamentomercantil(v)apropriaodegastoscompesquisasedesenvolvimento(vi)reconhecimentode
passivosdelongoprazoavalorpresente(vii)mtodosdedepreciao(viii)divulgaodecontingncia(ix)
impostosediferimento(x)ativosintangveisgoodwille(xi)custodeoportunidadedocapital.
Talestruturalevouemconsideraoalegislaobrasileiravigente,osrgosquenormatizameregulamentam
asquestescontbeise,porltimo,oajustebaseadonovalor.Apsafundamentaotericaparacadaajuste
propostofoiapresentadoumexemplocompletoaplicadoaumaempresa.
4.1SistemaContbilBaseadoemValor
Elaborarumsistemadeinformaocontbilbaseadoemvalornotarefasimples.Emverdade,tornaseum
sistemaematcertopontoaudacioso.Talprerrogativafundamentaseemalgumaspremissas:(i)a
contabilidadetradicionalnoconsideraocustodeoportunidadedocapitalprprio(ii)acontabilidadeefetuada
deacordocomosprincpiosfundamentaisdecontabilidadenodemonstrainformaesrelacionadascomvalor
(iii)alegislaosocietriavigenteestdesatualizadaempontosfundamentaisque,decertaforma,interferem
novalordopatrimniodaempresa(iv)osrgosdeclasseeregulamentadores,comooCFC,IBRACONeCVM
noseposicionamcomrelaoaodisclosuredainformaocontbilaousuriocomrelaomedidadevalor.
Enfim,muitasoutrasquestespoderiamserlevantadasnotocantesdificuldadesencontradasparaseefetuar
umsistemacontbilvoltadoparaovalor.
Oscontadorestmlutadodeformahercleaduranteoltimoquartodesculoparafazercomque
demonstrativosderesultadosebalanosreflitammaisprecisamenteacondiofinanceiraeo
desempenhodascorporaes.(...)adistnciacrescente,porassimdizer,entreosGAAPea
realidadedecorredeumatendnciaextremamenteconservadoradaprofissocontbil.Quando
contadoressedeparamcomumaescolhaentrevriasmaneirasdetratarumitem,quaseque
invariavelmenteescolhemaopoquecolocaramenorcifranodemonstrativoderesultadosouno
balanopatrimonial.Elesimediatamentebaixamtodososgastosemintangveiscomopesquisae
desenvolvimentoetreinamentodefuncionriosmesmoqueasempresasfaamessasdespesas
apenasporqueesperamumretornopositivonofuturo.(EHRBAR,1999,p.129)
Aentidadedesejamuitomaisqueisso.Necessitademedidasqueofereamindicaesefeedbackconfirmando
ourefutandoasdecisesdealocaodecapital.Noobstante,esseestudoalmejapreencherumalacuna
perfeitamentevisvelnosistemacontbiltradicional.Trabalharcomdadosquetraduzamlucroerentabilidade
nomaissuficienteparaasempresasasseguraremsuacontinuidade,enquantotrabalharcomdadosque
traduzamvalorpassaaserquestodesobrevivnciadonegcio.
Eminmerasvezes,aempresaobtmlucrocontbil,distribuiumaparceladessemontantee,semperceber,
noestconseguindogerarriqueza.Possivelmenteessaempresasedescapitalizareapresentarforte
tendnciadescontinuidade.Nessemomento,oobjetivotraaralgunsajustesnecessriosparaaelaborao
deumsistemacontbilbaseadonovalor.Talprerrogativaenfatizaacontabilidadepartindodosmoldes
tradicionais,sendoajustadaparaseobterparmetrosrelacionadosaovalor.Nooobjetivodesteestudo
mudaraestruturaconceitualcontbil,nemosprincpiosfundamentaisdecontabilidade.Ointuitotrabalhar
comumsistemacontbiltotalmentevoltadoparaquestesgerenciais,comopropsitodeatenderaosusurios
principaisemconsonnciacomodescritonoescopodestetrabalho,ouseja,maximizarariquezados
acionistas.

5.CONCLUSES
Opresenteestudoenvolveupesquisaequestionamentoemdiversosassuntos.Noobstante,taisassuntos
merecemserrefletidoserepensadoscomointuitodecontribuirparaocrescimentoeevoluodopensamento
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

12/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

contbil.
Noobstante,paraoesclarecimentodasetapasanteriormentemencionadas,buscouseoaprofundamentoda
teoriacontbileumestudodateoriadasfinanas.
Noprimeiroobjetivopropostonotrabalho,ouseja,seacontabilidadedeveinformarresultadorevelador
anlisedamaximizaodariquezadoacionista,constatouseoseguinte:(i)ateoriacontbilabordavrios
enfoquesaplicadoscontabilidadedentreessesenfoques,ressaltaseoeconmico(ii)naabordagem
econmica,olucroestestruturadonospreceitosdovalor(iii)agestobaseadaemvalornoconsideracomo
medidasvlidasolucroearentabilidadeesimovaloragregado(iv)acontabilidade,sendoinstrumentode
informaogerencial,deverinformaraoseuusurioprincipaldadosqueretratem,almdolucroeda
rentabilidade,ovalor(v)osistemacontbilaplicadoaosprincpiosdevaloratendeaousurioprincipaleesse,
porsuavez,podeanalisaramaximizaodesuariquezaduranteoperodo(vi)ainformaocontbil,nessas
condies,tornaserelevanteetilparaaabordagemproposta.
Comoapresentadoduranteoestudo,acontabilidadetradicionalnoatendeemsuaplenitudeaosanseiosdos
usurios.Demaneirageralosprofissionaisdareasopreparadosparaapuraroresultadodaentidadevisando
aolucroerentabilidade,deixandoadesejarnoquesitovalor,emltimaanlise,oscontadoresnomensuram
ocustodocapitalprprio.
Nosegundoobjetivoproposto,seacontabilidadedeacordocomosprincpiosfundamentais,oferece
medidasdelucro,rentabilidadeevaloraoseuusurioprincipal,constatouseoseguinte:(i)anlisedos
pontosdivergentesentreacontabilidadetradicionaleacontabilidadeaplicadaaoconceitodevalor(ii)
constataodeajustescontbeisaseremefetuadosnacontabilidadetradicional(iii)elaboraodeummodelo
contbil,partindodeumelencosistematizadodecontasparaodesenvolvimentodomesmo(iv)aplicao
prticadeumexemplo,utilizandoosajustespropostoseanalisandoosresultadosobtidos(v)elaboraoda
demonstraodoValorEconmicoAgregadoemconjuntocomasdemonstraesfinanceirasdaentidadeno
exemplodesenvolvido(vi)aplicaoprticadosajustespropostospartindodedemonstraesfinanceiras
publicadaseanlisedosresultadosobtidos.
DeacordocomStewart(1990)hevidnciassugestivasdequeoEVAachaveparaosucessodas
empresas,ondeovalordemercadoexcedeosrecursosprprioscomprometidosempresa.Tantoateoria
quantoaspesquisasapontamparaamesmaconcluso:oEVAdeveriaseradotadocomooobjetivo
predominantedequalquercompanhiaquetenhacomoobjetivoamaximizaodariquezadoshareholders.
Diantedetaisconsideraes,oestudoatingiuseusobjetivosdeenaltecerateoriaeautilizaoda
contabilidadenamodernavisodecriaodevalor,tornandoseindispensveletilparaosexecutivose
investidores.Almdetermantidoumaforteinterdisciplinaridadenoestudodacontabilidadeefinanas.A
premissafundamentaldotrabalhocientfico,almdaconsistnciaterica,justificaraplicabilidadeprtica.
Nesteestudo,observaseoatendimentosduasquestesanteriormenteressaltadas.
Noobstante,apesardaslimitaesjabordadasnostpicosanteriores,presumesequeoestudotenhadado
umacontribuioefetivaparaacontabilidade,sendodirecionadordefuturosestudosetrabalhosaprofundados
narea,enaltecendo,assim,aatividadecontbilecontribuindoparaumamelhorgestoempresarial.

REFERNCIASBIBLIOGRFICAS
ALMEIDA,LauroBrito,PARISI,CludioePEREIRA,CarlosAlberto.CATELLI,Armando(coord.).Controladoria
UmaAbordagemdaGestoEconmica.FIPECAFI.SoPaulo:Atlas,1999,pg.369381.[Links]
ARAUJO,AdrianaMariaProcpiode.AjustesdaContabilidadeTradicionalparaumaContabilidadeBaseadaem
Valor.2002.Tese(DoutoradoemControladoriaeContabilidade)FaculdadedeEconomia,Administraoe
ContabilidadedaUniversidadedeSoPaulo,SoPaulo.[Links]
AMERICANInstituteofCertifiedPublicAccountants.Basicconceptsandaccountingprinciplesunderlying
statementsofbusinessenterprises.APBStatementn4,AICPA,1970.[Links]
ASSAFNETO,Alexandre.EstruturaeAnlisedeBalanos.5.ed.,SoPaulo:Atlas,2000.[Links]
CATELLI,Armando(coord.).ControladoriaUmaAbordagemdaGestoEconmica.FIPECAF.SoPaulo:Atlas,
I,1999.[Links]
COPELAND,Tom,KOLLER,TimeMURRIN,Jack.AvaliaodeEmpresasValuation.Traduo:MariaCludiaS.R.
Ratto.McKKinsey&Company,Inc.,SoPaulo:MakronBooks,2000.[Links]
DAMODARAN,Aswath.AvaliaodeInvestimentosFerramentaseTcnicasparaadeterminaodovalorde
qualquerativo.Traduo:CarlosHenriqueTrieschmanneRonaldodeAlmeidaRego.RiodeJaneiro:
Qualitymark,1997.[Links]
EHRBAR,Al.EVA:valoreconmicoagregado:averdadeirachaveparaacriaoderiqueza.RioJaneiro:
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

13/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

Qualitymark,1999.[Links]
FISHER,Irving.ATeoriadoJuro.SoPaulo:NovaCultural,1988.[Links]
GITMAN,LawrenceJ.PrincpiosdeAdministraoFinanceira.7.ed.,SoPaulo:Harbra,1997.[Links]
GRANT,JamesL.FoundationsofEconomicValueAdded.NewHope,Pennsylvania:ByFrankJ.Fabozzi
Associates,1997.[Links]
GUERREIRO,ReinaldoCATELLI,Armando(coord.).ControladoriaUmaAbordagemdaGestoEconmica.
FIPECAFI.SoPaulo:Atlas,1999,p.81102.[Links]
HENDRIKSEN,Eldon.AccountingTheory.4.ed.,Illinois:Irwin,1982.[Links]
______.&VANBREDA,MichaelF.TeoriadaContabilidade.SoPaulo:Atlas,1999.[Links]
HICKS,Valorycapital.FondodeCulturaEconmica,Mxico:BuenosAires,1954.[Links]
______.ValueandCapital.Oxford:ClarendonPress,1946.[Links]
HORNGREN,CharlesT.,FOSTER,GeorgeeDATAR,SrikantM.ContabilidadedeCustos.9ed.,RioJaneiro:LTC,
2000.[Links]
IUDCIBUS,Srgiode.TeoriadaContabilidade.3.ed.,SoPaulo:Atlas,1993.[Links]
LOPO,AntnioBRITO,LauroSILVA,PauloRobertoMARTINS,Eliseu(Org.).AvaliaodeEmpresas:Da
MensuraoContbilEconmica.FIPECAFI.SoPaulo:Atlas,2001,p.186262.[Links]
MARTINS,Eliseu.ContribuioAvaliaodoAtivoIntangvel.1972.Tese(DoutoradoemContabilidade)
FaculdadedeEconomia,AdministraoeContabilidadedaUniversidadedeSoPaulo,SoPaulo.[Links]
______.&ASSAFNETO,Alexandre.AdministraoFinanceiraAsfinanasdasempresassobcondies
inflacionrias.SoPaulo:Atlas,1991.[Links]
______.(coord.).AvaliaodeEmpresas:daMensuraoContbilEconmica.SP:FIPECAFI,Atlas,2001.
[Links]
______.ExtinodacorreomonetriaOsjurossobreocapitalprprio(TJLP)eosdividendos(1e2
parte).SP:InformaesObjetivas,CadernoTemticaContbileBalanos,Bol.43/96e44/96,p.426446.
[Links]
PEREIRA,CarlosAlbertoOLIVEIRA,AntnioBeneditoSilvaCATELLI,Armando(coord.).ControladoriaUma
AbordagemdaGestoEconmica.FIPECAFI,SoPaulo:Atlas,1999,p.414426.[Links]
PORTERFIELD,JamesT.S.DecisesdeInvestimentoeCustodeCapital.SoPaulo:Atlas,1976.[Links]
RAPPAPORT,Alfred.CreatingShareholderValue.2.ed.,NewYork:TheFreePress,1998.[Links]
______.GerandoValorparaoAcionista.Traduo:AlexandreL.G.Alcntara.SoPaulo:Atlas,2001.
[Links]
SOLOMON,Ezra.TeoriadaAdministraoFinanceira.3.ed.,SoPaulo:Zahar,1977.[Links]
StatementofFinancialAccountigStandards.FASBFinancialAccountingStandardsBoardn.107.Disclosureabout
FairValueofFinancialInstruments.Stamford:Conn,1991.[Links]
StatementsonSMA/InstituteofManagementAccountantsofCanada.MeasuringandManagingShareholderValue
Creation.Statement4AA,march31,1.997.[Links]
STERN&STEWART&Co./ALEHRBAR.EVATheRealKeytoCreatingWealth.NewYork:JohnWiley&Sons,
1.998.[Links]
STEWART,G.BennettIII.TheQuestforValue.HarperBusiness,1990.[Links]

BIBLIOGRAFIACOMPLEMENTAR
ASSAFNETO,Alexandre.ContabilidadeBaseadaemValor.SoPaulo:AnaisdoVICongressoBrasileirode
Custos,FEAUSP,julho/1999.[Links]
______.MercadoFinanceiro.4.ed.,SoPaulo:Atlas,2001.[Links]
BEUREN,IlseMaria.ConceituaoeContabilizaodoCustodeOportunidade.SoPaulo:CadernodeEstudos
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

14/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

FIPECAFI,n08,abril/1993.[Links]
BREALEY,RichardA.&MYERS,StewartC.PrincpiosdeFinanasEmpresariais.3.ed.,Portugal:McGrawHill,
1992.[Links]
DONOVAN,JohnTULLY,RichardWORTMAN,Brent.TheValueEnterprise.NewYork:McGrawHillRyerson,
1998.[Links]
FREZATTI,Fbio.ValordaEmpresa:AvaliaodeAtivospelaAbordagemdoResultadoEconmicoResidual.So
Paulo:CadernodeEstudosdaFIPECAFI,n.19,set/dez1998,v.10.[Links]
GUERREIRO,Reinaldo.Mensuraodoresultadoeconmico.CadernodeEstudosFIPECAFI,SoPaulo:FEA/USP,
set.1991.[Links]
HIGUCHI,Hiromi&HIGUCHI,FbioHiroshi.ImpostodeRendadasEmpresasInterpretaoePrtica.22ed.,
SoPaulo:Atlas,1997.[Links]
IUDCIBUS,Srgiode.ConceitoEconmicoeContbildeLucro:SimetriaseArritmias.RBCn.96,nov/dez.
1995,p.12a15,v.24.[Links]
______.MARTINS,Eliseu&GELBCKE,ErnestoRubens.ManualdeContabilidadedasSociedadesporAes:
AplicvelsdemaisSociedades.FIPECAFI.5.ed.,SoPaulo:Atlas,2000.[Links]
LEIdasS/A.ManuaisdeLegislao,volume28.6ed.,SoPaulo:Atlas,1999.[Links]
MARTINS,Eliseu."EBITDA":oqueisso?SoPaulo:InformaesObjetivas,CadernoTemticaContbile
Balanos,Bol.06/98,p.0107.[Links]
______.PorqueoBalanonoForneceo"ValordaEmpresa"?SoPaulo:InformaesObjetivas,Caderno
TemticaContbileBalanos,Bol.18/92,p.143146.[Links]
ROSS,StephenA.,WESTERFIELD,RandolphW.,JAFFE,JeffreyF.AdministraofinanceiraCorporateFinance.
SoPaulo:Atlas,1995.[Links]
SANVICENTE,A.Z.MINARDI,A.M.A.F.ProblemasdeEstimaodoCustodeCapitalnoBrasil.SoPaulo:
InstitutoBrasileirodeMercadodeCapitais(IBEMEC),1999.[Links]
SAUNDERS,Anthony.AdministraodeInstituiesFinanceiras.2ed.Americana,Trad:AntonioZoratto
Sanvicente.SoPaulo:Atlas,2000.[Links]
SCHOEPS,Wolfgang.Quantovaleumaempresa?RiodeJaneiro:RevistadeAdministraodeEmpresas,FGV,
n.04,1972,v.12.[Links]
SECURATO,JosR.DecisesFinanceirasemCondiesdeRisco.SoPaulo:Atlas,1996.[Links]
<http://www.cvm.gov.br/acessoem10deagostode2001>[Links].
<http://www.cfc.org.br/acessoem18deagostode2001>[Links].
<http://www.ibracon.org.br/acessoem03deagostode2001>[Links].

Recebidoem03.06.03
Aceitoem23.10.03
2versoem29.10.03

*ArtigobaseadoemTesedeDoutoradodefendidanoEAC/FEAUSPCampuscapital,dettulo:Ajustesda
ContabilidadeTradicionalparaumaContabilidadeBaseadaemValor.
1EVAeMVAsomarcasregistradasdaSternStewart&Co.

NOTA:
Endereodosautores:
http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

15/16

23/02/2015

RevistaContabilidade&FinanasAcontabilidadetradicionaleacontabilidadebaseadaemvalor

ADRIANAMARIAPROCPIODEARAJO
ALEXANDREASSAFNETO
UniversidadedeSoPauloCampusRibeiroPreto
AvenidadosBandeirantesn3900
MonteAlegreRibeiroPreto
14040900SP

Allthecontentsofthisjournal,exceptwhereotherwisenoted,islicensedundera
CreativeCommonsAttributionLicense
DeptodeContabilidadeeAturiadaFEA/USP

Av.Prof.LucianoGualberto,908prdio3
05508010SoPauloSPBrasil
Tel.:(5511)30915820(ramal115)
Fax:(5511)38130120
recont@usp.br

http://www.scielo.br/scielo.php?pid=s151970772003000300002&script=sci_arttext

16/16

Вам также может понравиться