Вы находитесь на странице: 1из 6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

ArquivosBrasileirosdePsicologia

ServiosPersonalizados

versoOnlineISSN18095267

artigo

Arq.bras.psicol.vol.62no.1RiodeJaneiroabr.2010

pdfemPortugus

ArtigoemXML

ARTIGOS

Incertezasecotidiano:umabrevereflexo

Uncertaintiesandeverydaylife:abriefreflection

Refernciasdoartigo
Comocitaresteartigo
Traduoautomtica
Compartilhar
Permalink

YvonneElsaLevigardRuthMachadoBarbosa
UniversidadeFederaldoRiodeJaneiro(UFRJ),RiodeJaneiro,RJ,Brasil
Endereoparacorrespondncia

RESUMO
Oprocessodeglobalizaoocorridonasltimasdcadastrouxerepercussesnosmodosdeproduo
econmica,cientficaecultural.Nestecontexto,anoodecotidianoemergiu,apartirdascontribuies
tericasdeHenriLefebvre,AgnesHellereMicheldeCerteau,comoumimportanteinstrumentode
conhecimentoedeanlisedarealidadesocial,trazendovisibilidadedinmicadosprocessosde
acomodao/mudanasocial.
Palavraschave:GlobalizaoCotidianoConformismoResistncia.
ABSTRACT
Inthelastdecades,theeconomic,scientificandculturalmeansofproductionwereaffectedbytheglobalization
process.Inthiscontext,thestudiesofHenriLebfevre,AgnesHellerandMicheldeCerteauabouteverydaylife
revealedthatthisnotioncanbeanimportanttoolfortheknowledgeandanalysisofthesocialreality,in
particularoftheresignation/changingsocialprocesses.
Keywords:GlobalizationEverydaylifeResignationResistance.

INTRODUO
Esteartigoapresentaumareflexosobreotemadocotidianoluzdascomplexasquestesqueatravessamas
sociedadescontemporneas.Asincertezasdottuloaderemaumdebatequeentrelaaocotidianoenquanto
categoriadeanlise,comocotidianoenquantocategoriadevida.Umaprimeiraaproximaovisa
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

1/6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

compreensodasmudanasnalgicadeacumulaodosistemacapitalista,quealterarameintroduziram
novosreferenciaisnoconhecimentocientfico.Asegundaparteprocuradesvelarastensesquelevaramalguns
autoresasedebruaremsobreotemadocotidiano,delineandopontoscomunsdeseupensamentoterico.Nas
consideraesfinaissodestacadasquestesquesecolocamnaatualidadeequeensejamumaprofundamento
futuro.
ContextualizandoaTemticadoCotidiano
ReferindoseaofinaldosculoXX,Hobsbawm(1996)escreveu:
Nofimdestesculo,pelaprimeiravez,tornousepossvelvercomopodeserummundoemqueopassado,
inclusiveopassadonopresente,perdeuseupapel,emqueosvelhosmapasecartasqueguiavamosseres
humanospelavidaindividualecoletivanomaisrepresentamapaisagemnaqualnosmovemos,omaremque
navegamos.Emquenosabemosaondenosleva,oumesmoaondedevelevarnos,nossaviagem.(p.25)
Estaquebradereferenciaisfoiapontada,tambm,nosestudosdeSantos(2002),quenosmostraqueotempo
presenterevelaumsistemamundialemtransio,dominadoporumcomplexomovimentoentreosprocessos
deglobalizaoedelocalizao,caracterizadoporumatramadeglobalismoslocalizadoselocalismos
globalizados(SANTOS,2002,p.66)Algumasquestesquepermeiamocotidianopodemsercompreendidasa
partirdestadinmicaentreosprocessosdeglobalizaoedelocalizao,umavezqueaspolticasqueesto
implcitasnosmodelosdedesenvolvimentoconcebidasemnvelglobalafetamdemododecisivoasrealidades
locais.
Osestudossobreocotidianodesenvolveramsenobojodastransformaesqueaconteceramnoterofinaldo
sculoXX.Arevoluotecnolgicaocorridanosmbitosdainformticaedastelecomunicaesgerouprofundas
alteraesnomododeproduocapitalista,queresultaramnoincrementodoprocessodeinternacionalizao
dosmercadosouglobalizao(GORENDER,1997).Aacentuadareorganizaopolticoeconmicadocenrio
mundialtemrefletidoamudananosregimesdedesenvolvimentoedeacumulao.Algicadomodelo
tayloristafordista,atentohegemnica,foisubstitudapelalgicadomodelotoyotista,queainverteu,
orientandoaproduoemfunodademandaexistentejustintime,flexibilizandoa.
Harvey(2002)denominouonovoregimedeacumulaopsfordista,psindustrial,deacumulaoflexvel.
Baseandosenaidiadequeahegemoniaideolgicaepolticaemtodasociedadedependedacapacidadede
controlarocontextomaterialdaexperinciapessoalesocial(p.207),oautorexplicaqueapartirdosanos
70,vemocorrendoalgovitalparanossaexperinciadoespaoedotempoqueprovocouaviradaparaops
modernismo(p.207),umainflexoconservadoradoprpriomodernismo.Emsuaspalavras(Harvey,2002):
Acrisedesuperacumulaoiniciadanofinaldosanos60,equechegouaoaugeem1973,gerouexatamente
esseresultado.Aexperinciadotempoedoespaosetransformou,aconfiananaassociaoentrejuzos
cientficosemoraisruiu,aestticatriunfousobreaticacomofocoprimriodepreocupaointelectuale
social,asimagensdominaramasnarrativas,aefemeridadeeafragmentaoassumiramprecednciasobre
verdadeseternasesobreapolticaunificadaeasexplicaesdeixaramombitodosfundamentosmateriaise
polticoeconmicosepassaramparaaconsideraodeprticaspolticaseculturaisautnomas.(p.293)
ParaSantos(2004),omundodotemporeal,dojustintime,buscaumaracionalidadenica,uma
homogeneizaoempobrecedoraelimitada,enquantoomundocotidianoabrigaumaproduoilimitadade
racionalidades,abrangevriastemporalidadessimultaneamentepresentes,sendooseuuniversocaracterizado
porumaheterogeneidadecriadora.
SegundoBauman(2003),opensamentopsmodernopromoveuumdesmantelamentodefundamentos
universais,dospontosfirmesesolidamentemarcadosdeorientaoquesugeriamumasituaosocialqueera
maisduradoura,maisseguraemaisconfiveldoqueotempodeumavidaindividual(p.47).Amodernidade
lquidareflexodocapitalismoglobalcontemporneo,queoperaatravsdeumaestratgiadeseparaoentre
opodereapoltica.Ouseja,ocapital,fontedoverdadeiropoder,fluilivremente,semfronteiras,enquantoa
polticacontinuasendolocal,delimitadageograficamente.reflexodanovahierarquiaglobaldepoderque
operaatravsdeumaestratgiadedesengajamento,(...)desligandosedoscompromissoslocais(BAUMAN,
2003,p.95).Estedesengajamentodesmanchouoslaosqueuniamosprojetosindividuaisaosprojetos
coletivos,evidenciandoumarealidadecotidianafluida,sobcondiesdeconstanteincerteza.ParaBauman
(2003),oprojetooriginaldamodernidade,epistemologicamenteestruturadoparasustentaraordemenegarou
suprimiroacasoeacontingnciatornouseinsuficientediantedasnovascircunstncias.
Analisandoacrisedetransioparaapsmodernidade,Santos(1987)afirmaqueacrisedasgrandescertezas
edosreferenciaistericosqueassustentavamtrouxeainseguranaepistemolgicaeodesafiodaconstruo
deumpensamentocientficorelativista,ondenenhumaformadeconhecimentoemsimesmoracional,eque
procuradialogareabsorveroutrasformasdeconhecimento,sobretudooconhecimentodosensocomum,de
modoaconstruirumanovaracionalidade,umanovaepistemologiaeumanovaarqueologia,quebusqueno
presenterespostasparasilncioseparaquestesdopassado.
Demodosimilar,Martins(2008)propequesebusquenosmeandrosdocotidianoosenigmasqueapontemas
sadasparaumaaotransformadora,quesecontraponhaoceticismoaodesencantodeumfuturoimprovvel
deumaHistriabloqueadapelocapitalepelopoder(p.51).Paraoautor,opequenomundodetodososdias,
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

2/6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

tambm,otempoeolugardaeficciadasvontadesindividuais,daquiloquefazaforadasociedadecivil,dos
movimentossociais(p.52).
Pensandoarelaoentreocotidianoeatemporalidade,Guarinello(2004),propequeocotidianotemdois
sentidostemporaiscomplementares,englobandoorepetitivoeotransformador,oduradouroeoinstantneo,o
banaleoexcepcional.Ocotidianonosereduzaumaesferadavida,constituindosecomoumtempo,um
presente,comoumapontequeligapassadoefuturo(p.2526),compreendendoemumasunidadeatenso
entreaordemeomovimento,entreaestruturaeaao(p.2526).Paraoautor,opresenteassociadoao
cotidianonoconsisteemmerarepetiodopassado,masemumcampoderestriesepossibilidadesem
abertoparaprojetosalternativosdefuturo(p.2526).
EnaperspectivadesituarocampodeestudosdocotidianoqueganhamrelevnciaasidiasdeHenri
Lefebvre,AgnesHellereMicheldeCerteau,quepublicaramsuasobras,sobreotema,noperodohistrico
descritoaseguir.
AutoresdoCotidiano
Nasdcadasde195060predominaramnospasesocidentaisomodelodedesenvolvimentoeconmico
produtivistaWelfareState,queincrementouoprocessodeindustrializaoeoconsumodemassa,equeprevia
oplenoempregoemecanismosdeproteosocialaostrabalhadores.Nofinaldadcadade1960aconfluncia
deumasriedeacontecimentos,queculminaramnosprotestosdemaiode1968,trouxevisibilidadepara
movimentosreivindicatriosdediferentesgrupos,taiscomoestudantes,operrios,negros,mulherese
homossexuais.Nesseperodoganharamdestaque,igualmente,osprotestoscontraaGuerradoVietn,contra
asditadurasmilitaresnaAmricaLatinaeoinciodeumprocessodemudanaspolticasnospasesdoleste
europeu,sendoqueoanode1968foimarcado,tambm,pelaPrimaveradePraga(emabril)epelainvaso
dostanquesrussos(emagosto)nacapitaldaTchecoslovquia.
Norastrodastransformaesculturais,comportamentaisepolticasocorreramimportantesquestionamentosno
mbitodascinciassociais.Tornousenecessriorepensareconstruirnovasferramentastericasparaa
apreensoeinterpretaodacomplexarealidadesocial.Assimsendo,nadcadade1970surgiram
contribuiestericasvoltadasparaacompreensodomodocomoasforasconservadorashegemnicasse
reproduzemnotecidosocial,eparaadinmicadeacomodao/resistnciaindividualecoletivafrenteaestas
foras.Otemadocotidianoganhourelevncianessesestudos.Dentreasobraspublicadasnoperodo
destacamosHistriaeCotidiano(1970)deAgnesHellerODireitoCidade(1969)eARevoluoUrbana
(1970)deHenriLefebvreeoartigopublicadoem1974porMicheldeCerteau,quefoiogermedeuma
pesquisadesenvolvidaentre1974e1978equeoriginouapublicaoem1980deAInvenodoCotidiano
volumes1e2.
ComoexplicaHarvey(2002),asrelaesdepoderspodemsercompreendidasapartirdesuaimplicaocom
asprticasespaciaisetemporais.Paraoautor,
asprticasmateriaisdequenossosconceitosdeespaoetempoadvmsotovariadasquantoagamade
experinciasindividuaisecoletivas.Odesafioconsisteemcerclasdealgumasestruturasinterpretativas
geraisquevenamohiatoentreamudanaculturaleadinmicadaeconomiapoltica(p.195).
Sobestaperspectiva,HenriLefebvre(1991)nosmostraqueodomniodoespaoumafontefundamentalde
podersocialsobreavidacotidiana,quesearticulaaoutrasformasdepodersocial,comoocontroledotempo
edodinheiro.Todasociedadeproduzseuprprioespao,queservetantodeinstrumentoaopensamento
quantoao.Esteespaoaomesmotempoummeiodeproduoedecontrole,ummeiodedominaoe
depoder.Naconcepodoautor,ocotidianooprodutohistricomaisprximodens,constituindosecomo
instrumentoparaaabordagemempricadarealidadeecomoformademediaoentreoparticulareo
universal.Ofoconocotidianopodeajudaracompreenderosprocessosestruturantesdasrelaessociaismais
amplas.ComoexplicaMartins(2008)arespeitodopensamentodeLefebvre,
nofragmentodetempodoprocessorepetitivoproduzidopelodesenvolvimentocapitalista,otempodarotina,
darepetioedocotidiano,queessascontradiesfazemsaltarforaomomentodacriaoedeanncioda
Histriaotempodopossvel.Equejustamenteporsemanifestarnavidacotidiana,pareceimpossvel.Esse
annciorevelaaohomemcomum,navidacotidiana,quenaprticaqueseinstalamascondiesde
transformaodoimpossvelempossvel(p.57).
ParaLefebvre(1991)ofortalecimentodosprocessossociaisparticipativosdetomadadedecisofundamental
paraqueosindivduosultrapassemoslimitesdasprticasrepetitivasedesenvolvamprticasinventivase
libertadoras.
Aquestodaalienaoedesuasuperao,quandooindivduoelevaseacimadacotidianidade,foiumdos
pontoscentraisdopensamentodeAgnesHeller(1972).Paraaautora,avidacotidianaestnocentrodo
acontecerhistricoeenvolveohomeminteiro,emtodososseusaspectos.olugarondeasociedadeadquire
existnciaconcreta.Asaescotidianascomoalinguagemeosistemadehbitosocorremnomundodas
objetivaes,quetemumcarterconservador.Masocotidianoconstituise,tambmcomoumcampoabertoa
aesinovadoras,asaberescriativosetransformadores.

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

3/6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

ArespeitodasidiasdeHeller(1972),Patto(1993)dizque:
Nabuscadecaminhosrevolucionriosquenosejamnecessariamenteaaodaclasseoperriaouum
processohistricoqueserealizaautomaticamente,ela(Heller)desvenda,nassociedadesdamanipulaoeda
alienao,nassociedadesburocrticasdeconsumodirigido(comoHenriLefebvrepreferedenominaras
sociedadesindustriaiscapitalistascontemporneas)umadimensocelular,cotidianadaexploraoeda
dominao.Dessaperspectivaterica,assumemimportnciaanalticaoscentrosmolecularesdepoder(entre
osquaisseencontramaescolaeafamlia)nosquaisseestabelecemrelaesondeooutroobjeto.Masonde
querqueexistamrelaesdepoder,existeapossibilidadedequestionlasetrabalhlas.[...]noplanode
umtrabalhoinvisvelempequenosgruposquesetomaconscinciadaalienaoedequeagindoquese
acabacomela.[...](p.132).
Aotratardaquestodoindivduonavidacotidiana,Heller(1972)aponta,portanto,paraabuscadeumprojeto
polticodirecionadossociedadescontemporneasmarcadasporrelaesdeexploraodeumaclassepor
outraepeladominaocultural.Emseupensamento,avidacotidianaofermentosecretodahistria,pois
nelaqueocorrearevoluoinvisveltramadaportodososhomensnoprocessodeevoluosocial.
navidacotidianaqueMicheldeCerteau(2001)vaibuscar,igualmente,acompreensodosmovimentosde
resistnciaanteasforashegemnicasdereproduoedecontrolesocial.Segundooautor,atravsdas
prticascotidianasoindivduosereapropriadosistemaproduzidoefabricaredesdeantidisciplina.Isto,o
indivduocriameiosparaescaparoufugirdosmodelosdeconsumoimpostospelaordemdominante,
inventandoocotidiano.
AtravsdoexemploemblemticodaresistnciadasetniasindgenasdaAmricacolonizaoespanhola,De
Certeau(2001)mostraquepossvelsubverterasrepresentaesouleishegemnicassemrejeitlasou
modificlasdiretamente,quehformasdeescapardopodersemdeixlo.Estasubversosedatravsde
micronegociaes,deummodoprpriodeuso(bricolage)dasrefernciasdosistema,comoalinguagem.A
esterespeito,DamienCru(1987)fezumestudosobreasregrasdeofcioeasprticaslinguajeiras,queso
prticasconstrudasporumcoletivodetrabalhadoresapartirdocompartilhamentocotidianodetcnicasde
trabalho,equeevidenciamummododelidarcomatensoentreotrabalhoprescritoeotrabalhoreal.
ParaDeCerteau(2001),
osmecanismosderesistnciasoosmesmos,deumapocaparaoutra,deumaordemparaoutra,pois
continuavigorandoamesmadistribuiodesigualdeforaseosmesmosprocessosdedesvioservemaofraco
comoltimorecurso,comooutrastantasescapatriaseastcias,vindasdeimemoriaisinteligncias,
enraizadasnopassadodaespcie[...](p.19).
EmAInvenodoCotidiano(2001),oautordialogaefazumcontrapontocomasidiasdeMichelFoucault
(1987)sobreamicrofsicadopodereosespaosdecontrolenavidasocialmoderna.SegundoHarvey(2002),
emboraDeCerteaureconheaqueasprticasdavidapodemseresoconvertidasnastotalizaesdoespao
edotempoorganizadosecontroladosdemaneiraracional(p.198),elepropeumacontrapartidas
estratgiasdosistematecnolgico,queproduzarededisciplinar.Estacontrapartidaconsistenastticas
popularesrelacionadasaocotidianohabitar,circular,falar,ler,irscompras,cozinharnasoperaese
usosindividuais,suasligaesenastrajetriasdospraticantes.Esteprocessoimplicaemoperaesquase
microbianasqueproliferamnoseiodasestruturastecnocrticasealteramoseufuncionamentoporuma
multiplicidadedetticasarticuladassobreosdetalhesdocotidiano(HARVEY,2002,p.41).
SegundoHarvey(2002),DeCerteautrataosespaossociaiscomoinstnciasmaisabertascriatividadee
aodohomem(p.197),definindoassimumabaseparaacompreensodofermentodasculturaspopularese
localizadas,aindaqueexpressasnombitodaestruturaimpostaporalgumaordemrepressivaabrangente.
Oresgatedanoodecotidianoesuaresignificaopelaaodosindivduosemsuasprticaseespaos
sociaisofiocondutorquealinhavaasidiasdeLefebvre,HellereDeCerteau.Paraestesautores,oestudodo
cotidianodevetrazervisibilidadeparaacomplexatramaurdidanosprocessosdereproduosocial,onde
valores,crenas,elementoscognitivoseafetivos,conflitosindividuaisecoletivossecristalizamousediluem,
emumfluxodepermannciasevariabilidades,deacomodaooudetomadadeconscincia.Assimsendo,o
conhecimentodocotidianodesveladiferentessignificadosedimensesdarealidade,trazendoapossibilidadede
planejaraesquepermitamtransformla(Penin,1989).

CONSIDERAESFINAIS
Aexpansodocapitalismonasltimasdcadasgerouaproduodenovastecnologiasedeumanovalgica
parapensararealidade.Asnovastecnologiasimprimiramumaaceleraoderitmoaosprocessoseconmicos
e,emconseqncia,vidasocial.Afluidezdosgrandesdeslocamentosdocapitaltraduziuseemumsistema
deacumulaoflexvel,gerandonovosmodosdeproduoeconmica,cientficaecultural,repercutindode
formadecisivanareproduosocialdosdiferentesgruposhumanos.ConformenosexplicaSantos(2002),as
forasglobais,conservadoras,exercemumainflunciacontnuasobreasrealidadeslocaisexpressandoseno
cotidianoatravsdediscursos,dinmicaseinteressescontraditrios,gerandotensesdediferentesordense
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

4/6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

umembateentreforashegemnicasecontrahegemnicas.
Reconhecerestatensolatentenocotidianopodeconduziraumnovoolharsobreasaesindividuaise
coletivasfrentescircunstnciasdevida,sobretudonoplanodaintersubjetividade,noplanopsicossocial.Pois,
comonosmostraHeller(1972),areproduodasociedadetambmareproduodascontradiesquea
permeiam.Umadessascontradiesdeveseaofatoqueoindivduosubmetidoaforassociaisadaptativas
aomesmotempoqueaprpriasociedadeproduznoindivduonecessidadesquepodemlevlovalorizaoda
aoconscienteetransformadora,tantonoplanoindividualquantocomunitrio.
Ocotidianoenquantocampodeestudotrazvisibilidadeaoentrecruzamentodeprocessosmacroemicrossociais
erecolocaoindivduoeacoletividadenocentrodoacontecerhistrico,comseusavanosecontradies.As
idiasdeAgnesHeller,HenriLefebvreeMicheldeCerteautrazemcontribuiesfundamentaisparaareflexo
sobreaconstituiodossujeitossociais,sobreaquestodoplanejamentoegestodosespaossociais,assim
comosobreopermanenteconflitoentreasforasdeacomodaoederesistncia,conflitoestequeseproduz
tantoexternamente,quantonointeriordosindivduos.
Nessaperspectiva,oestudodavidacotidianapodeconstituirsecomoimportanteinstrumentodeanliseda
influnciadaspressesdasforashegemnicassobreaspopulaeslocais,trazendodiscussoosimpactos
destaspressesnosconhecimentostradicionalmenteconstrudosenarelaodosindivduos/coletivoscomo
meioambiente.Pode,ainda,apontarparaumcaminhoderedimensionamentodoslaospolticos,comunitrios,
econmicos,culturais,ecolgicosesociais.

REFERNCIAS
BAUMAN,Z.Comunidade:abuscaporsegurananomundoatual.RiodeJaneiro:JorgeZahar,2003.
CRU,D.Collectifettravaildemtier:surlanotiondecollectifdetravail.In:DEJOURS,C.(Org).Plaisiret
SouffranceDansleTravail.TomeI.Paris:AOCIP/CNRS,1987.
DECERTEAU,M.Ainvenodocotidiano:1.artesdefazer.Petrpolis:Vozes,2001(Originalmentepublicado
emlnguafrancesaem1980).
FOUCAULT,M.Vigiarepunir.Petrpolis:Vozes,1987.
GORENDER,J.DossiGlobalizao:globalizao,tecnologiaerelaesdetrabalho.EstudosAvanados,So
Paulo,v.11n.29,p.311349,1997.
GUARINELLO,N.L.Histriacientfica,histriacontemporneaehistriacotidiana.RevistaBrasileirade
Histria.SoPaulo,v.24,n.48,2004,p.1338.
HARVEY,D.Condiopsmoderna.SoPaulo:Loyola,2002.
HELLER,A.OCotidianoeahistria.RiodeJaneiro:PazeTerra,1972.
HOBSBAWM,E.EradosextremosObrevesculoXX19141991.SoPaulo:CompanhiadasdasLetras,
1996.
LEFEBVRE,H.CritiquedelaquotidienneIIFondementsdunesociologiedelaquotidiennet.Paris,1991
(Originalmentepublicadoem1961).
MARTINS,J.S.Asociabilidadedohomemsimples.SoPaulo:Contexto,2008.
PATTO,M.H.S.OConceitodecotidianoemAgnesHeller.Perspectivas,SoPaulo,v.16,1993,p.119141.
PENIN,S.T.S.Cotidianoeescola:aobraemconstruo.SoPaulo:Cortez,1989.
SANTOS,B.S.(Org.).Aglobalizaoeascinciassociais.SoPaulo:Cortez,2002.
______.Umdiscursosobreascincias.Porto:Afrontamento,1987.
SANTOS,M.Porumaoutraglobalizao:dopensamentonicoconscinciauniversal.RiodeJaneiro:
Record,2004.

Endereoparacorrespondncia
YvonneElsaLevigard
Email:yelevigard@uol.com.br
RuthMachadoBarbosa
http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

5/6

26/04/2015

ArquivosBrasileirosdePsicologiaIncertezasecotidiano:umabrevereflexo

Email:ruthbarbosa2008@gmail.com
Submetidoem:18/10/2009
Aceitoem:18/03/2010

Todoocontedodesteperidico,excetoondeestidentificado,estlicenciadosobumaLicenaCreativeCommons

UniversidadeFederaldoRiodeJaneiro

Av.Pasteur,250Fundos
PavilhoNiltonCampos,PraiaVermelhaUrca
22290240RiodeJaneiroRJBrasil
Tel.:+552138735328
arquivosbrap@psicologia.ufrj.br

http://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S180952672010000100009&script=sci_arttext

6/6

Вам также может понравиться