Вы находитесь на странице: 1из 7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

Asrelaesentresociedade,estado,territrioepoder

AgeopolticaumtemacontemporneoquesurgiuapsoperododaGuerraFriaeda
subsequentetransformaodoparadigmadasrelaesinternacionaisdebipolaridadepara
multilateralidade.Eletrouxeumimpactonasinterfacessociais,polticaseeconmicas.
Todavia,paracompreenderessefenmeno,queestintrinsecamenteligadoaoprocessode
globalizao,tornaseessencialcompreendertrselementosbsicosdeumanaoesua
interrelao,soeles:sociedade,espaoepoder.
Dentrediversospensadoresdascinciassociaisedapoltica,comoHobbes,Lockee
Rousseau,asociedadeeradefinidaeassociadacriaodoEstado,vistoquesuas
concepesadvinhamdopensamentoereflexodanaturezahumana.ComsuaobraLeviat,
ThomasHobbesfoipossivelmenteumdosprimeirosdentreosdemaisfilsofospolticosa
enfatizardeumamaneirasistemticaasquestesrelativasorigemdasociedade.
Entretanto,erafundamentaldistinguiroestadodenaturezaeasociedade,issoparaquese
justificassealivreassociaoentreoshomensemumaespciedeacordoartificial.
Hobbesafirmaque:

Omaiordospodereshumanosaquelequecompostopelos
poderesdevrioshomens,unidosporconsentimentonumas
pessoa,naturaloucivil,quetemousodetodosospoderesna
dependnciadesuavontade:ocasodopoderdeumEstado
(HOBBES,1988,p.53).

Noobstante,observaseaimportnciadoterritriocomoexpressolegalemoraldeum
Estado,sendoaunioentreosoloeopovoquealihabitaaconstituiodeumasociedade.
Essadefinio,dadaporFriedrichRatzel,refereseassociaodaterritorialidadeauma
identidadeespecficasejadecunhoculturaloureferenteproximidadegeogrfica,de
formaanohaver,teoricamente,contradiesinternasaumdeterminadoEstado,queseria
fixoemtempoeespao,caractersticasquesseriamalteradaspormeiodousodafora
(RATZEL,1990).
Contudo,nodecorrerdosltimos20anos,essaconcepodeterritriorecebeuumsentido
diferente,maisamplo,eabordouumavastagamadequestespertinentesaodomniofsico
e/ousimblicodedeterminadarea.Atualmente,denotasequeasfronteirasqueseparam
osindivduosnosculoXXIrevelamumapluralidadedediferenasqueseestendemnas
vertentesculturais,noalinhamentopolticoenasassociaesregionaisentreasnaes.
Assim,oestudodosterritriosganhounovamenteimportnciadevidoaofimda
bipolarizao,tantodopontodevistamilitarquantoeconmico,edeuespaoparao
desenvolvimentodenovosacordosfederativosquelegitimamasnovaspolticaseas
chamadasreasdeinfluncia.Dessaforma,oestudodosterritriosservecomobaseparao
entendimentodefenmenosdomundomoderno,comoafragmentaoearegionalizao.
Nodecorrerdasdcadas,notasequeessesconceitosforamseadaptandorealidadedas
naesedomundoederamorigemideiadeEstadonaoapesardadiferenaentre
essesdoisconceitoseseurespectivopapelnoordenamentopoltico,econmicoecultural
naconjunturaglobal.Assim,segueseaindaapremissadequeumEstado,paraser
reconhecidocomotal,devecumprirquatrocondiesbsicas:terumabaseterritorial,ter
fronteirasdefinidasgeograficamente,terumapopulaoeterumgovernoreconhecidopor
essapopulaoepelosdemaisEstadosindependentes.Adiferenacrucialentreoconceito
deEstadoenao,portanto,recaisobofatodequeanaorepresentadaporumgrupo
deindivduosquecompartilhamdomesmoconjuntodecaractersticas,ouseja,costumes,
linguagemehistria(MINGST,2009).
AdenominaoEstadonaosetornaumaferramentadeautodeterminaoecriaoda
identidadenacional,ferramentaestasoberanaequepossuiopoderdedecidirascondies
eideaisaosquaissedeveounosubmeter.Entretanto,osEstadosestoconstantemente
envolvidosemconflitospara(re)definiremquestesterritoriais,sejaporlitgiosoriundosde
problemashistricos,portentativadeexpansoterritorialdeseusdomniosoupor
interesseseconmicoseestratgicos.
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

1/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

Dessaforma,possveldizerque:

EntreoutrosconceitosdeEstado,figuram:oEstadouma
ordemnormativa,umsmboloparaumasociedadeparticulare
ascrenasqueunemopovoquevivedentrodesuasfronteiras.
Tambmaentidadequetemomonopliolegtimodousoda
violnciadentrodeumasociedade.OEstadoumaunidade
funcionalqueassumevriasresponsabilidadesimportantes,
centralizandoaseunificandoas[...](MINGST,2009,p.96).

Noentanto,numaperspectivamaisampla,possvelreconhecerqueanovageopolticadas
naesnaviradadosculoXXItemdemonstradoumgrandemovimentodemobilizao
socialepolticaafavordetransformaessociaiseigualitriasdesociedadesafetadaspor
alteraesnosistemamundial.
Depoisdosanos1990,omundopassouporumaeradeconflitosideolgicosseguidosde
umareafirmaodoidealliberal,aprofundandosecadavezmaisemdebatesqueenvolvem,
implicitamenteouexplicitamente,temascomopoderemanutenodostatusquo(nas
relaesinternacionaisentreosEstados,ostatusquodefineamanutenodasituao
naturale/oudaposiofavorvelnaqualumanaoseencontranaqueleperodo)eda
situaodosistemainternacional.
Portanto,ocenrioglobalvivenciaumaconstanteredefinioereposicionamentodos
playersnocontextosocioeconmicoetornaseimpossvelcompreenderessasrelaesde
podersemterconhecimentodorealsignificadodapalavrapoderedesuaaplicaona
geopolticacontempornea.Dessaforma,deveseressaltar,apriori,arelevnciados
pensadoresclssicosesuaabordagemnocampodacinciapoltica,juntamentecomo
entendimentodosconceitosderealismoeidealismo,utilizadosconstantementeparaexplicar
osacontecimentoseadinmicainternacional.
Oestudodageopolticaedasrelaesinternacionaisinevitavelmenteenvolveoestudodas
relaesdepoderentreosEstados.Todavia,poderumapalavraquepodeserusadaem
diversoscontextosedeformasdistintas.Nocampogeopolticointernacional,omais
importanteasecompreenderqueaquantidadedepoderqueumanaopossuino
representa,necessariamente,suapolticaoucomportamentonocenrioglobal.
Quandonaesagemefazemusodopoderparaimporseusinteressesaexemplode
medidascoercitivasousimplesmentesedeixamserinfluenciadaspelasoutras,huma
instabilidadeesurgemdescontinuidadesnapolticaentreosEstados.Humconfrontoentre
amanutenodopodereousoefetivodafora.Umadasabordagensquedefineas
questesdepodernasrelaesinternacionaisadescritacomorealismodefensivo,
caracterizadoporKennethWaltzcomoatendnciaqueasnaespossuemdebuscaro
equilbrio,dandoorigemaotermobalanadepoder(VESENTINI,2007).
Assim,abalanadepoder,sejaelaregional,globalousistmica,podesertambmunipolar,
bipolar,multipolarequilibradaoumultipolardesequilibrada:

unipolar:quandoumapotnciahegemnicaestpresente,ouseja,quando
umEstadopossuimaispoderperanteosdemaisquecompemosistema
bipolar:doisEstadosdetmamesmaquantidadedepoder,masso
superioresaosdemaisquecompemosistema
multipolaridadeequilibrada:trsoumaisEstadosdentrodabalanade
poderpossuempoderrelativamentesemelhante
multipolaridadedesequilibrada:htrsoumaisEstadosdentrodabalana
dePoder,massomenteumdelespossuimaispoderqueosdemais.

Emummundoglobalizado,abalanadepoderfuncionacomoumeixoquenorteiaas
decises.Esseeixocompostopordiversospasescompesosdiferentesnapoltica
internacional.Emconjunto,essespasesconseguemfazerfrenteouaomenossedestacar
peranteoschamadoshegemons.Opodernageopolticadesignadopormeiodediversas
interfaces,sejamelaseconmicas,polticasoublicas.Conjugadas,elasrepresentamuma
liderana,comoaquehdcadassustentadapelosEstadosUnidos.
Contudo,paraJohnMearsheimer,emsuaobraThetragedyofgreatpowerpolitics(2001),o
poderouafaltadeledeterminatantoahabilidadedeinfluenciarquantodeserinfluenciado.
Essasdemonstraesdepoderpodemserdiferenciadasentreduasvertentes.Aprimeira
relacionadaaopoderpotencial,quelevaemcontaostamanhosdapopulaoedariqueza
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

2/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

doEstadoemquesto,quevmaserosfatoresquesustentaroasforas.Asegunda,
relacionadaaopoderconcreto,ilustraopanoramacontemporneorepletodeintervenes
militareseguerrasregionais,noqualsedestacaopoderioblico.Aqui,anfasedadas
forasarmadasesforasterrestres,navaiseaeronuticas,sendoaprincipaldelasa
terrestre,vistoque,nocasodeumaconquistaterritorial,elaquecontrolareocupara
regio.
Dessemodo,podesedizerqueorealismoeaestruturadepoderdosistemainternacional
contemporneosovistoscomofenmenoseconceitosrelativosaosinteressesindividuais
deumdeterminadoEstadonao.Porsuavez,essesinteressesestodiretamente
interligadossrelaesdepoder.Nageopolticadasnaes,nohespaosomentepara
alianasbaseadasemmdiasestatsticas,semelhanasculturais/sociaisouanalogias
histricas.Asquestesideolgicaserelacionadasaopoderssefazemeficazesquando
coincidemcomasnecessidadeseinteressesdospasesdopontodevistadasegurana
nacionale,principalmente,dodesenvolvimentoeconmico/social.Devidoscircunstncias,
nageopolticaatualaexpansoterritorialeoimperialismodossculosanterioresperdem
lugarparaodesenvolvimentointensivodaeconomia,vistoquenovosinvestimentosna
indstriaaumentamopoderdebarganhadoEstadoeelevamseustatus.
Logo,umaeconomiafortenoinvestenecessariamenteapenasemarmamentose
desenvolvimentodetecnologiasblicas,massimsustentaeexpandesuaindstriapara
abrangerecompetirnomercadointernacional.Aovalersedosrecursosmineraisenaturais,
dopetrleoedatecnologiagrandepotencialediferencialentreasnaesqueadetmou
no,aeconomiasetornaumadasprincipaisfontesdepoderesinnimodeliderana
global.

Bibliografiadomdulo:
HOBBES,T.Levit.4.ed.SoPaulo:NovaCultural,1988.
RATZEL,F.Geografiadohomem(antropogeografia).In:MORAES,A.C.R.(org.).Ratzel.
Trad.FtimaMurad.SoPaulo:tica,1990.
MINGST,K.A.PrincpiosdeRelaesInternacionais.4.ed.Trad.ArleteSimilleMarques.Rio
deJaneiro:Elsevier,2009.
VESENTINI,W.J.Novasgeopolticas.4.ed.SoPaulo:Contexto,2007

Exerccio1:
ObservecincoafirmaessobregeopolticafeitasporYvesLacoste:

Acausaprincipaldofracodesenvolvimentodareflexogeopolticaaverdadeira
mutilaoquesofreuoraciocniogeogrfico.
Asreflexesgeopolticasnosesituamsomentenonvelplanetrioouemfunode
vastssimosconjuntosterritoriaisouocenicos,mastambmnoquadrodecadaEstado...
Osprofessoresdegeografiapropagaramnaopinioessaconcepomuitomutiladadesua
disciplinaeque,durantedecnios,osgegrafos,naqualidadedepesquisadores,recearam
aplicarseusmtodosanlisedosconflitos...
Oraciocniogeopolticono,poressncia,dedireitaoudeesquerda.
Umanotvelpartedaopiniocomeaapressentirqueimportantelevaremconsiderao
asconfiguraesespaciaisnoexamedasrelaesdeforaseissoqueexplicaaateno
queageografiadedica,desdehalgumtempo,atudoaquiloquefazreferncia
geopoltica.
(Fonte:YvesLacoste,Ageografiaissoserveemprimeirolugar,parafazeraGuerra,1988).

Podemosdepreendercomoamaispertinentedentreasafirmaesfeitaspelo
gegrafo:
AAprimeiraafirmaoconduzideiavigentenosdiasatuaisdequeageografiadeveseafastarda
geopolticadevidoaseucarterblico.
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

3/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

BConflitosnacionaisdentrodeummesmoEstado,comonaRssia,confirmamasegundaafirmaodo
autor.
CAdatadaobraeasideiasdogegrafonospermitemafirmarquenohouverenovaodo
pensamentogeogrfico.
DOpensamentogeopolticosurgiunaextintaUnioSovitica,daaprepondernciadospensamentos
geopolticosdeesquerda.
EAsconfiguraesespaciaissodeordemurbanaesociolgicaeporessemotivoageografiadeixoude
seinteressarpelageopoltica.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio2:

Aatualordeminternacional,nascidacomarunadabipolaridade(quefoiomundodaguerra
friaedasduassuperpotncias,equeexistiude1945at19851991)possuiimportantes
traoscaractersticos.

Asprincipaiscaractersticasdaatualordeminternacionalso:
AAvanodaRevoluoVerde,avanodoregionalismo,formaodeblocosoumercadosregionais,
reforodalocalizaoindustrialbaseadanamatriaprimaereforodosetorprimriocomomercadode
trabalho.
BAvanodaTerceiraRevoluoIndustrial,avanodaglobalizaocapitalista,formaodeblocosou
mercadosregionais,redefiniodomercadodetrabalhoeredefiniodosfatoresdelocalizaoindustrial.
CAvanodarevoluotcnicocientfica,reforodosmercadoslocais,formaodeblocosoumercados
regionais,qualificaodomercadodetrabalhoeredefiniodosfatoresdelocalizaoindustrial.
DAvanodaRevoluoIndustrial,avanodoregionalismo,avanodaglobalizao,reforoda
localizaoindustrialbaseadanamatriaprimaereforodosetorprimriocomomercadodetrabalho.
EAvanodaTerceiraRevoluoIndustrial,avanodaglobalizaocapitalista,formaodeblocosou
mercadosregionais,reforodalocalizaoindustrialbaseadanamatriaprimaereforodosetorprimrio
comomercadodetrabalho.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio3:

Oneoliberalismodostemposdaglobalizaodocapitalismoretomaedesenvolveos
princpiosquesehaviamformuladoepostoemprticacomoliberalismoouadoutrinada
moinvisvel,apartirdosculoXVIII.Masoquedistingueoneoliberalismopodeserofato
dequeeledizrespeitovignciaegeneralizaodasforasdemercadocapitalistaem
mbitoglobal.(OtvioIanni).

SobreoNeoliberalismopodemosafirmar,EXCETO:
AONeoliberalismosurgiulogodepoisdaSegundaGuerraMundial,naEuropaenosEstadosUnidos,
ondeoCapitalismoerahegemnico.
BAprimeiraexperincianeoliberalsistemticadomundoaconteceunoChile,nosanos70,soba
ditaduradePinochet.
CONeoliberalismodeslocaaspossibilidadesdesoberaniaparaasorganizaes,corporaeseoutras
entidadesdembitoglobal.
DONeoliberalismoumaformaavanadadoEstadodoBemEstarSocial(WelfareState),porquetem
comoumdeseusprincpiosoincrementodepolticassociais.
EN.D.A.
Comentrios:

http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

4/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio4:

ComparandoseoMercosuleaUnioEuropeiacorretoafirmarque:
AEnquantoaUnioeuropeiaconheceuamplaintegraoterritorialpormeiodasinfraestruturas
(ferrovias,rodovias,hidrovias)antesmesmodesuainstitucionalizao,oMercosulpassouaexpandirtais
infraestruturassomenteapssuacriaoeaindaassimemritmobastantelento.
BNosopassveisdecomparao,poisaUnioEuropeiaresultoudeumtratadoamploeantigoentre
pasesdesenvolvidoseoMercosulumacordodeLivreComrcioentrepasessubdesenvolvidosque
nuncavisouaqualquertipodeintegraoregional.
CAintegraoregionaldaUnioeuropeiaatingeasesferaseconmica,social,polticaeculturaldo
mesmomodoqueoMercosul,queprojetaparaofuturoaplenaintegraocomercialemtodosossetores
daeconomiaeumamoedacomumaindapara2006.
DNosdoiscasosverificouseque,apsastentativasdeintegraoregional,asrelaescomerciais
entreospasesmembrospraticamentenoforamafetadas,pondoemdvidaaeficciadessas
organizaessupranacionais.
EAUnioeuropeiatemcolhidofracassosemrazodesercompostaporpasesquetmumhistrico
recentedeconflitosarmados,aopassoqueossucessosdoMercosuldevemseharmonianaturalde
pasesvizinhossemhistricodeconflitos.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio5:

Afaltadepostosdetrabalhohojeumdosprincipaisdesafiosdegovernosdetodoo
mundo.

LeiaasafirmativasaseguiremarqueaINCORRETA:
ANasdcadasseguintesIIGuerraMundial,amaioriadasnaesindustrializadasviviaemregimede
plenoemprego.
BAondadedesempregorecentenoapenasconjuntural,mastambmestrutural.
CAeconomiainformalurbanaganhagrandepesonospasesmenosdesenvolvidos.Emnaes
africanascomoGmbia,Gana,MalieUganda,aeconomiainformalchegaaempregar70%dapopulao
economicamenteativa.
DOdesempregoarticulaosempregados,fortalecendoossindicatoseoaumentodaparticipaodo
Estadonogerenciamentodaseguridadesocialdaclassetrabalhadora.
EN.D.A.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio6:

Aglobalizaoconsideradaporalgunsestudiososcomoaexpressomximadasrelaes
dosistemacapitalistaemnvelmundial.Aesserespeito,analiseasafirmaesabaixo.

INaampliaodosinvestimentosdasempresas,noimportaaorigemdocapital,masas
alianasentreempresasepasesparaaaberturadenovosmercados.
IIAglobalizaoampliouopoderpolticodosEstadosNacionaisepossibilitouo
desaparecimentodosconflitosentrepases.
IIIAmodernizaotecnolgicapossibilitouainternacionalizaodossistemasprodutivos,
financeirose
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

5/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

dascomunicaes.

Assinaleaalternativacorreta:
AApenasIverdadeira.
BApenasIIIverdadeira.
CApenasIeIIsoverdadeiras.
DApenasIeIIIsoverdadeiras.
EI,II,eIIIsoverdadeiras.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio7:

OfimdaGuerraFriaclimadetensopolticaemilitarentreasduassuperpotnciasno
psguerraprovocoutransformaesgeopolticasnafrica,entreasquaissepode
destacar:
AOfortalecimentodaajudafinanceiraemilitardosEstadosUnidosaosseusantigosaliadosno
continente.
BOtrminodosconflitosdeorigemtribalnocontinente,poisasgrandespotnciasdeixamdeinterferir
noprocesso.
COfortalecimentodaajudafinanceiraemilitardaRssiaaosseusantigosaliadosnocontinente.
DOagravamentodosconflitosdeorigemtribaleterritorialnocontinente.
EOfortalecimentodaeconomiadospasesdocontinente,emfunodoaumentodaajudafinanceira
externa.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio8:

AROSADEHIROSHIMA(deVinciusdeMoraes)
Pensemnascrianas
Mudastelepticas
Pensemnasmeninas
Cegasinexatas
Pensemnasmulheres
Rotasalteradas
Pensemnasferidas
Comorosasclidas
Masohnoseesqueam
Darosadarosa
DarosadeHiroshima
Arosahereditria
Arosaradioativa
Estpidaeinvlida
Arosacomcirrose
Aantirosaatmica
Semcorsemperfume
Semrosasemnada.
Essepoemasobreabombaatmica,a"antirosa",causaimpactoaoleitor,eoportuno
porque,justamentequando,em1995,secomemorouocinquentenriodeHiroshima,testes
nuclearesforamrealizados.
Sobreotema,incorretoafirmarque:
http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

6/7

01/06/2015

UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

AMururoaeFangatriafapertencemPolinsiaFrancesaondesorealizadosostestesnuclearespelo
governofrancs.
BAbombaatmicaqueaFranadetonounoatoldeMururoa,emsetembrode1995,provocouuma
ondamundialdecondenaes.
CEmabrilde1995,teveincioemNovaIorque,aConfernciadeRevisodoTratadodeno
proliferaodeArmasNucleares(T.N.P.).OT.N.P.entrouemvigorem1970comaadesode147pases.
DOnmerodearmasnuclearesdomundo,hoje,infinitamentemenorqueem1970.
EAtualmente,sserealizamtestesatmicossubmarinos,comoosqueaFranaestfazendo,ou
subterrneos.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio9:

NopsGuerra,difundiuseousodeumaclassificao,emqueosdiversospasesforam
divididosformandooPrimeiro,oSegundoeoTerceiroMundos.Essaclassificao,no
entanto,apresenta,sobretudonestesculo,inmerosinconvenientes,emvirtudeda:

AInsistnciaemfundamentaroscritriosdeclassificaoapartirdefatoresraciaisedanatureza.
BIncapacidadedecriaragrupamentosparapasesquetenhamcaractersticashbridas.
CDesconsideraodeelementospolticoseeconmicoscomobaseparaadivisodasvriasnaes.
DObservaodeespaossubdesenvolvidosnointeriordoPrimeiroMundo,rebaixandoalgunspases
paraoSegundoMundo.
EManutenodasnaessocialistasnogrupodoTerceiroMundo,quandodeveriamestarnodo
PrimeiroMundo.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios
Exerccio10:

Asquestesreligiosasaindaafloramemvriasregiesdoglobo,agravandosituaesde
instabilidadeedeconflitos,associadasaoutrosfatoressociais,econmicosepolticos.
Nasia,atualmente,vriospaseseregiesenfrentamtensesreaisoupotenciais,emque
ocomponentereligiosoestpresente.
Considerandoseessespaseseessasquestes,INCORRETOafirmarque:

AAndia,pasdeorigemedeconvviodevriasgrandesreligies,enfrentatantochoquesentre
muulmanosehindustas,quantoressentimentoscontraasminoriascrists.
BAIndonsia,hojeomaispopulosopasmuulmano,almdeconflitostnicos,ressentesede
animosidadeentreogruporeligiosopredominanteeasminoriascrists.
CAsFilipinas,pasdemaioriacatlica,noqueconstituiumaexceonoSudesteAsitico,tm
enfrentadoconflitoscomaminoriamuulmana,detendnciaseparatista.
DOspasesrabesSria,JordniaeIraque,queassistiramexpansodoCristianismonosseus
primrdios,tmnosconflitosentrecristos,hojeemminoria,emuulmanosmaisumgravefatorde
instabilidadepoltica.
EN.D.A.
Comentrios:
EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo

7/7

Вам также может понравиться