Handleidingen drama

Anja Audenaert, E. C. (2005). Drama in de lagere school Drama-activiteiten voor kinderen van 8 tot 10 jaar. Mechelen:
Wolters Plantyn.
Anja Audenaert, E. C. (2005). Drama in de lagere school Drama-activiteiten voor kinderen van 10 tot 12 jaar.
Mechelen: Wolters Plantyn.
Deze handleiding is zeer toegankelijk voor leerkrachten lager onderwijs, zowel voor leerkrachten
die vertrouwd zijn met het geven van drama als leerkrachten die dat niet zijn. Het zijn kant-enklare lessen. De lessen worden heel concreet en duidelijk toegelicht. De 2 handleidingen zijn elk
opgedeeld in 5 themas met telkens 7 lessen (6 lessen en een syntheseles).

Doelen: Per les worden de doelen vermeld voor zowel VVKBaO, OVSG en GO. Deze zijn niet
uitgeschreven, maar staan met nummer vermeld zodat u ze gemakkelijk kunt opzoeken in
het leerplan. Helemaal achteraan vindt u de eindtermen per les terug.
Tijd: Bij elke les is aangegeven hoelang deze duurt.
Beginsituatie: Per les wordt vermeld wat de kinderen zouden moeten kunnen voor u aan
deze les begint. Het is belangrijk dit ook na te gaan om de les op een goede manier te kunnen
uitvoeren.
Materiaal: Het materiaal dat u nodig hebt, wordt telkens mooi opgesomd. Ook de aantallen
staan er steeds bij. Wanneer u bijlagen nodig hebt, wordt dit vermeld. U kunt u ze
terugvinden op het einde van elke les.
Klasorganisatie: Hoe de klas er zal uitzien, wordt kort uitgelegd. Soms staat er ook een
grondplan bij.
Werkwijze: De werkwijze van de les is steeds opgedeeld in een inleiding, een kern en een
slot. Hierbij bestaat de kern uit verschillende fases.
Varianten: Bij elke les staan ook varianten vermeld. Op die manier kunt u de les gemakkelijk
aanpassen wanneer u ze een tweede keer wil uitvoeren met de kinderen. Ook is er veel
variatie in de werkvormen die gebruikt worden in de lessen (pantomime, tableau vivant,
poppenspel, schimmenspel, rollenspel, ).
Tips: Om de les helemaal tot een goed einde te brengen, krijgt u steeds een aantal tips, die
specifiek bij die les hulp kunnen bieden.
Bijlagen: Sommige lessen hebben een bijlage. Deze zijn soms kant-en-klaar, soms niet (fotos
vergroten, teksten vergroten, ).

Handleidingen drama
Koen Crul, J. N. (2013). Klein applaus. Sint-Niklaas: Abimo.
In deze handleiding zijn 24 lessen opgenomen. Per leeftijdsgroep zijn
er 8 lessen die u kunt uitvoeren. Mits enige aanpassing kunt u
uiteraard ook de andere lessen uitvoeren met uw klas. De handleiding
is zeer toegankelijk, zowel voor leerkrachten met al enige ervaring
omtrent het geven van drama, als voor leerkrachten die drama geven
nog als moeilijk ervaren. Zowel in het begin, als tussen de
uitgangspunten, als op het einde wordt er heel wat informatie
aangeboden die kan dienen als achtergrondinformatie of als hulp om
het geven van dramalessen eenvoudiger te maken.

Doelen: Aangezien er in deze handleiding zowel lessen staan voor kleuters als voor de 1ste
graad van het lager onderwijs, zijn ook de ontwikkelingsdoelen voor het kleuteronderwijs
opgenomen in de lessen. Naast deze ontwikkelingsdoelen vindt u ook de leerplandoelen van
het VVKBaO en het OVSG. In deze handleiding worden ook de kerndoelen vermeld die
gebruikt worden in Nederland. Al deze doelen worden weergegeven met de bijpassende
nummering, zodat u ze zelf gemakkelijk kunt opzoeken in het leerplan.
Tijd: Bij de lessen en lesfases wordt geen tijdsduur van de activiteit(en) gegeven.
Beginsituatie: Bij elke les wordt in het onderdeel dramatische vaardigheden weergegeven
wat de kinderen op het einde van die les zouden moeten kunnen. Wanneer u zicht hebt op
de beginsituatie van uw klas, die te maken heeft met dat onderdeel van de dramatische
vaardigheden, kunt u voor uw eigen klas nagaan of de activiteiten haalbaar zijn. Indien nodig
zal u eerst nog een andere activiteit moeten uitvoeren.
Materiaal: Het materiaal dat u nodig hebt voor de les wordt voorafgaand aan het lesverloop
opgesomd.
Klasorganisatie: Bij de uitleg van elke fase wordt ook de klasorganisatie weergegeven.
Wanneer de klasorganisatie gerelateerd is aan het nodige materiaal, wordt dit ook al bondig
uitgelegd bij het onderdeel Materiaal.
Werkwijze: Elke les bestaat steeds uit verschillende opdrachten. Wanneer u maar weinig tijd
hebt, kunt u de opdrachten verspreiden over verschillende lesmomenten.
Varianten: De handleiding kan op drie manieren gehanteerd worden. Zo kunt u gebruik
maken van de opdeling volgens leeftijd (3 en 4 jaar, 5 en 6 jaar, 7 en 8 jaar). Daarnaast
worden de lessen ook bekeken vanuit bepaalden uitgangspunten (materiaal, thema,
decor/plaats, dramatische werkvorm). Tenslotte bevat elke les ook n of twee focussen
(toneel besef, stem, inleving, acceptatie, fantaseren, trasformatie, betekenis geven, ),
waaraan gewerkt wordt.
Tips: Bij verschillende opdrachten staat in de rechterkolom een tip die u kunt hanteren om
die opdracht optimaal te laten verlopen. Voor leerkrachten die nog niet zo vertrouwd zijn
met het vak drama, maar ook zeker voor leerkrachten die dat al wel zijn, kan dit zeker extra
hulp bieden.
Bijlagen: In de handleiding zijn geen bijlagen opgenomen. Dit omdat u voor de meeste
opdrachten in deze handleiding geen materiaal op papier nodig hebt.

Handleidingen drama
Koen Boesman, P. S. (2012). Groot applaus. Sint-Niklaas: Abimo.
Deze handleiding is het vervolg op Kleine applaus. Hierin vindt u
drama-activiteiten voor kinderen van 9 tot 12 jaar. In dit boek is het
aanbod iets groter dan in het vorige. Er zijn 8 lessen van 5 10
minuten, 24 lessen van 50 minuten en 4 lessen van 150 minuten in te
vinden. Net als Klein applaus is ook deze handleiding zeer
toegankelijk voor alle leerkrachten. Zowel in het begin, als op het
einde wordt er heel wat informatie aangeboden die kan dienen als
achtergrondinformatie of als hulp om het geven van dramalessen
eenvoudiger te maken.
Doelen: Bij elke les wordt aan het begin vermeld waaraan, waarrond en waarmee in die les
gewerkt zal worden. De specifieke leerplandoelen worden niet vermeld. Achteraan in de
handleiding staan zowel de eindtermen van drama en attitudes (Belgi) als de kerndoelen
(Nederland). Op die manier kunt u wel nagaan aan welke eindtermen of kerndoelen er
gewerkt zal worden.
Tijd: In deze handleiding werden activiteiten opgenomen die u kunt gebruiken als
tussendoortje van 5 10 minuten. Wanneer u een les wilt geven van 50 minuten kunt u
kiezen uit 24 lesconcepten. Hebt u meer tijd of wilt u werken rond een bepaald thema, dan
kunt u een van de opbouwende lessen raadplegen die lopen over een tijd van 150 minuten
(hierin zijn drie lessen van 50 minuten verwerkt). Bij de lesfases wordt geen tijdsduur van de
activiteit aangegeven.
Beginsituatie: Bij elke les wordt in het onderdeel Kort weergegeven wat de kinderen tijdens
die les zullen leren en doen. Wanneer u de beginsituatie van uw klas kent, kunt u voor uw
eigen klas nagaan of de activiteiten al dan niet haalbaar zijn.
Materiaal: Het materiaal dat u nodig hebt voor de les wordt voorafgaand aan het lesverloop
beschreven. Ook bij het onderdeel Inspiratie wordt het materiaal vermeld dat u eventueel
ook kunt gebruiken.
Klasorganisatie: Bij de uitleg van elke lesfase wordt de klasorganisatie weergegeven.
Werkwijze: Elke les van 50 minuten bestaat steeds uit verschillende opdrachten. Wanneer u
maar weinig tijd hebt, kunt u de opdrachten verspreiden over verschillende lesmomenten. In
elke les komen de fases opstart, verkenning, verdieping en eindopdracht aan bod. Ook
de trajectlessen die uit drie lessen bestaan, zijn zo opgebouwd.
Varianten: De handleiding kan op drie manieren gehanteerd worden. Zo kunt u gebruik
maken van de opdeling volgens leeftijd (9 en 10 jaar, 11 en 12 jaar). Daarnaast worden de
lessen bekeken vanuit bepaalde dramavaardigheden: individuele vaardigheden (inleven,
verbeelden, ), samenspelvaardigheden (incasseren, reageren, accepteren, ) en
scnevaardigheden (ruimtegebruik, conflict, ). Tenslotte kunt u ook een les uitkiezen op
basis van de beschikbare tijd: een tussendoortje van 5 10 minuten, een les van 50 minuten
of een lessentraject van 150 minuten.
Naast deze algemene varianten worden er bij verschillende lesonderdelen ook mogelijke
varianten aangeboden die u kunt toepassen. Zo kunt u eenzelfde opdracht opnieuw
uitvoeren, zonder te zeer in herhaling te vallen.

Handleidingen drama
Tips: Bij verschillende opdrachten staat onder de opdracht een blokje met tips of extra uitleg
bij de opdrachten. Met dit hulpmiddel krijgt u de kans om opdrachten nog beter te laten
verlopen.
Bijlagen: In de handleiding werden geen bijlagen opgenomen. Dit omdat u voor de meeste
opdrachten in deze handleiding geen materiaal op papier nodig hebt.

Handleidingen drama
Rooyackers, P. (1998). Honderd nieuwe dramaspelen. Katwijk: Panta Rhei.
Dit boek biedt leerkrachten 100 oefeningen rond drama aan. Al deze
oefeningen kunnen uitgevoerd worden met kinderen van het lager
onderwijs. Ze variren zowel qua tijd als qua werkvorm. U kunt zelf
kiezen of u een langere activiteit kiest, of verschillende activiteiten aan
elkaar laat aansluiten in n lesmoment. U kunt kortere activiteiten ook
gebruiken als tussendoortjes. Voor leerkrachten die vertrouwd zijn met
drama, is dit een zeer fijn boek om mee aan de slag te gaan. Voor
leerkrachten die minder vertrouwd zijn met drama, kan dit boek
misschien een overrompeling zijn.

Doelen: Onder de titel Het doel van het dramaspel worden zes algemene doelen opgesomd,
die betrekking hebben op alle drama-activiteiten. In het boek worden geen specifieke doelen
vermeld per activiteit.
Tijd: Bij elke activiteit wordt wel aangegeven hoelang deze ongeveer duurt. Op die manier
kunt u zelf een les samenstellen, vertrekkend vanuit deze handleiding.
Beginsituatie: Een beschrijving van wat de kinderen zouden moeten kunnen om deze
activiteit tot een goed einde te brengen, wordt niet vermeld. Wel vindt u de beginleeftijd per
activiteit terug. U kunt op basis daarvan geschikte activiteiten vinden voor uw klas. U kunt ze
ook aanpassen zodat ze voor elk leerjaar en elke klas toegankelijk, zijn naargelang wat de
kinderen al kunnen.
Materiaal: Wanneer er materiaal nodig is voor de activiteit, wordt dit vermeld. Dit zal zich
heel zelden voordoen,omdat de activiteiten in dit boek om weinig of geen materiaal vragen.
Klasorganisatie: Onder de titel Beschrijving van de dramaspelen wordt onder het puntje
Speelruimte vermeld dat alle activiteiten uit dit boek mogelijk zijn in het klaslokaal. Hoe het
lokaal juist geschikt moet worden, wordt in de speluitleg duidelijker uitgelegd.
Werkwijze: Aangezien dit boek enkel losse activiteiten bevat en geen echte lessen, wordt er
geen duidelijk lesverloop weergegeven. Voor leerkrachten die moeilijkheden ondervinden
met het opstellen van dramalessen, kan de uitleg onder de titel De opbouw van een
spelbijeenkomst meer duidelijkheid bieden. Hoe elke activiteit verloopt, wordt wel duidelijk
verwoord. Bij veel activiteiten wordt ook een voorbeeld gegeven van hoe deze zouden
kunnen verlopen.
Varianten: Het boek biedt twaalf soorten spelactiviteiten aan, waarin u kunt variren
naargelang uw doel. Bij sommige activiteiten worden varianten vermeld. Zo kunt u de
activiteit meerder keren uitvoeren, door telkens iets aan te passen. Zo zullen de kinderen
niet afhaken omdat ze de activiteit al eens uitgevoerd hebben.
Tips: Elke activiteit is voorzien van tips om het verloop te bevorderen. Helemaal vooraan in
de handleiding vindt u ook het onderdeel Praktische tips. Hierin krijgt u meer zicht op hoe u
het best een dramales kunt geven en wat u in uw achterhoofd moet houden tijdens elke
dramales.
Bijlagen: In dit boekje zijn geen bijlagen te vinden, aangezien er zelden materiaal nodig is
voor de activiteiten. Wanneer de kinderen kaartjes nodig hebben met bijvoorbeeld

Handleidingen drama
personages, plaatsen, situaties, , worden deze voorbeelden gegeven in de uitleg maar zult
u zelf nog de kaartjes moeten maken. Gelukkig is dit niet al te veel werk.

Handleidingen drama
Wim Goedem, R. V. (2012). Spel en drama. Sint-Niklaas: Abimo.
Dit boekje bevat 40 tekstlessen. Het is zeer geschikt voor leerkrachten
die zoeken naar leuke, gevarieerde teksten om een dramales rond te
maken. Leerkrachten die voor deze handleiding kiezen, moeten wel
enigszins vertrouwd zijn met het maken en geven van dramalessen.
Voor leerkrachten die nog weinig voeling hebben met het vak drama,
is dit boekje niet volledig genoeg uitgeschreven.

Doelen: In dit boekje werden geen doelen opgenomen bij de lessen. Alles lesjes draaien rond
tekst, maar u kunt bij elke les zelf een specifiek doel voor ogen hebben.
Tijd: Bij de lessen is er geen tijdsaanduiding opgeven. U kunt zelf bepalen hoelang u de les
laat duren. Dit zal afhangen van het doel dat u voor ogen hebt en hoe vertrouwd de kinderen
zijn met dat doel en met het werken met teksten.
Beginsituatie: Er worden geen beginsituaties vermeld over wat de kinderen al moeten
kunnen. U zult zelf moeten aanvoelen welke vaardigheden de kinderen moeten bezitten voor
de les die u wilt geven.
Materiaal: Wanneer je materiaal of attributen nodig hebt voor de les, wordt dit wel
aangegeven.
Klasorganisatie: De klasorganisatie wordt niet weergegeven via een uitleg of grondplan. Wel
wordt er elke keer gezegd voor hoeveel spelers de tekst bedoeld is. Zo kunt u zelf kiezen
welke groepen u maakt en hoe u dit organiseert.
Werkwijze: Bij de lessen wordt niet duidelijk een inleiding, midden of slot aangegeven. U
bent vrij om rond een bepaalde tekst zelf een les te maken. Soms wordt er wel een situatie
en/of locatie beschreven, die bij de tekst past.
Varianten: Wanneer u een tekst opnieuw wil gebruiken of tijdens n les variatie wil
brengen bij de leerlingen, kunt u varianten aanbrengen binnen de manier van spelen of de
focus waarop gelet kan worden.
Tips: In het begin van het boekje wordt per graad uitgelegd hoe u kunt werken met de
dramalessen uit deze handleiding. Zo kunt u werken rond beweging, tekst, ruimte, stem,
improvisatie,
Bijlagen: Bijlagen zijn niet voorzien, aangezien de enige bijlage die u per les nodig hebt de
tekst zelf is. U kunt deze kopiren, hoewel ze hiervoor niet echt zeer geschikt zijn. U kunt ze
wel gemakkelijk overtypen. De teksten zijn immers meestal niet zo lang.

Handleidingen drama
Jan de Vuijst, L. v. (2009). Moet je doen Drama. Amersfoort: Thieme
Meulenhoff.
Moet je doen is een Nederlandse handleiding. Voor elk leerjaar
(of per groep) werd een handleiding uitgeschreven. Deze
handleiding is zeer overzichtelijk en heeft een goede opbouw. De
activiteiten worden duidelijk weergegeven. Per les wordt gewerkt
aan n specifiek lesdoel. Hierdoor kunt u telkens uw focus
ergens anders op leggen en kunt u zeer gericht naar iets
toewerken. Het leuke aan deze handleiding is dat alle bijlagen die
u nodig hebt, mee achteraan in het boek zitten. U hoeft ze dus
enkel te kopiren en eventueel uit te knippen.

Doelen: Voor elke lesopbouw wordt er steeds n lesdoel duidelijk weergegeven. De

bijhorende leerplandoelen of eindtermen moet u wel nog zelf opzoeken.
Tijd: Bij de inleiding, de kern en het slot staat de tijd, die u vermoedelijk nodig zult hebben,
vermeld.
Beginsituatie: Een specifieke beginsituatie wordt niet vermeld. Bij deze lessen zult u zelf
moeten achterhalen of u ze kunt geven aan de leerlingen van uw klas.
Materiaal: Onder het onderdeel Benodigdheden worden de materialen die u nodig hebt
opgesomd. Wanneer u daarvoor een bijlage nodig hebt, wordt deze vermeld met een
volgnummer. Zo kunt u gemakkelijk achteraan in de handleiding de nodige bijlagen
terugvinden.
Klasorganisatie: Bij het onderdeel Ruimte wordt de plaats die u nodig hebt beschreven. Bij
de lesfases zelf vindt u hoe u die ruimte moet benutten.
Werkwijze: De lessen zijn opgedeeld volgens inleiding, kern en slot. Binnen deze 3 lesfases
zijn er verschillende opdrachten terug te vinden. Vooraf wordt een korte samenvatting
gegeven van wat u kunt verwachten van de les.
Varianten: Bij sommige lessen staat op het einde de titel Extra. Onder deze titel staan nog
elke varianten die u kunt toepassen bij het geven van de les. Het is dan ook mogelijk om de
les nog een tweede keer te geven, wanneer u gebruik maakt van deze varianten.
Tips: In de linker- of rechterkolom staan bij sommige opdrachten tips vermeld. Deze tips
kunnen een hulp bieden om de opdracht optimaal uit te voeren.
Bijlagen: Helemaal achteraan in de handleiding vindt u alle bijlagen terug, die u nodig hebt
bij de lessen. De bijlagen hebben allemaal een nummer, die ook vermeld worden bij de les
zelf.

Handleidingen drama
MuZignaal. (2010). Mechelen: Plantyn.
MuZignaal is een handleiding waarin alle muzische domeinen
verwerkt zijn. Voor elk leerjaar bestaat er een handleiding, soms
opgesplitst in deel a en deel b. De handleiding is opgesteld door
mensen die zowel actief zijn in het onderwijs, als in het muzische
domein waarvoor ze lessen hebben gemaakt. De handleiding is zeer
volledig en duidelijk uitgeschreven. Per les wordt de focus gelegd op
n(soms twee) specifiek(e) doel(en). Hierdoor kunt u gerichter met
de leerlingen naar iets toe werken.

Doelen: Per domein vindt u een tabel, waarin zowel de eindtermen, als de leerplandoelen
van VVKBaO, OVSG en GO! voor elke les vermeld worden met hun bijhorende volgnummers.
Bij de lessen zelf staat ook telkens een eindterm en voor elk onderwijsnet een leerplandoel
met nummer en beschrijving. Ook wordt er een lesdoel meegegeven bij elke les.
Tijd: Bovenaan wordt weergegeven hoeveel tijd de les in beslag zal nemen. Bij de lesfases
zelf staat er geen onderverdeling van deze tijd. Dat zult u zelf moeten invullen.
Beginsituatie: Een beginsituatie van wat de leerlingen al moeten kunnen, wordt niet
vermeld. U zult zelf moeten nagaan welke vaardigheden de leerlingen al moeten verworven
hebben om met de les aan de slag te kunnen gaan.
Materiaal: Wanneer u materiaal nodig hebt voor de les, wordt dit opgesomd. Er zijn ook
lessen waarbij u niets nodig hebt.
Klasorganisatie: Onder de titel Ruimte wordt vermeld welke ruimte u nodig hebt. In de
lesfases zelf wordt de klasorganisatie concreter beschreven. Ook wordt er bovenaan kort
vermeld welke groeperingsvormen er zullen voorkomen.
Werkwijze: De lessen zijn opgedeeld in verschillende lesfases, die elk een aantal activiteiten
bevatten. Deze activiteiten zijn heel concreet, duidelijk en volledig uitgeschreven.
Varianten: Variaties binnen de activiteiten worden mee in de lessen opgenomen. Ze worden
niet apart vermeld, maar staan meteen mee in het lesverloop. U kunt dan zelf kiezen of u ze
ook uitvoert, of u liever de les of de activiteit nog een tweede keer uitvoert, waarbij u dan de
varianten gebruikt.
Tips: Bij sommige activiteiten worden er tips of aandachtspunten meegegeven. Deze zijn
zeker nuttig om in het achterhoofd te houden, om de activiteit optimaal te kunnen
uitvoeren.
Bijlagen: Bij de handleiding zit ook een cd, waarop muziek staat die u kunt gebruiken bij de
lessen. Bij het onderdeel Materiaal wordt dan vermeld welk fragment u nodig hebt. In de
handleiding zitten de bijlagen bij de lessen zelf. Ook op de website vindt u per jaar en per les
de nodige bijlagen.

Handleidingen drama
Frans Busschots, G. D. (2005). Toneel met kinderen. Waasmunster:
Abimo.
Wanneer u echt aan de slag wil gaan met de kinderen om een
toneelstuk of een musical te brengen, is dit een interessant boek. Er
wordt stapsgewijs in uitgelegd hoe u hieraan kunt beginnen, wat er
allemaal bij komt kijken, welke toneelgenres u kunt gebruiken, ... Elk
theateraspect komt uitgebreid aan bod.