TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS EN 196-1
Mart 2002

ICS 91.100.10
1. Bask

MENTO DENEY METOTLARI- BLM 1: DAYANIM

Methods of testing cement-Part 1: Determination of strength

TRK STANDARDLARI ENSTTS

Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya

kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini
ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde
grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin
deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi

malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)

TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun
olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn
garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas)
TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard
olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul
edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda
Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.
TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

n sz

Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 196-1 (1994) standard esas alnarak, TSE naat
Hazrlk Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 11 Mart 2002 tarihli toplantsnda Trk
Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.

Bu standard ve TS EN 196-3n kabul ile TS 24 (1985) ve TS 819 (1988) iptal edilmitir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

NDEKLER
1

Kapsam ........................................................................................................................................... 1

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar .................................................................................. 1

Prensip ............................................................................................................................................ 2

Lboratuvar ve ekipman ................................................................................................................ 2

4.1
Lboratuvar ............................................................................................................................... 2
4.2
Ekipman iin genel kurallar ....................................................................................................... 2
4.3
Deney elekleri ........................................................................................................................... 2
4.4
Kartrc................................................................................................................................... 3
4.5
Kalplar ...................................................................................................................................... 3
4.6
Sarsma cihaz ........................................................................................................................... 7
4.7
Eilme dayanm cihaz ............................................................................................................. 7
4.8
Basn dayanm cihaz ............................................................................................................. 9
4.9
Basn dayanm cihaz iin krma bal................................................................................ 10
5 Har bileenleri............................................................................................................................. 11
5.1
Kum ......................................................................................................................................... 11
5.1.1
Genel ............................................................................................................................... 11
5.1.2
CEN referans kumu ......................................................................................................... 11
5.1.3
CEN Standard kumu........................................................................................................ 11
5.2
imento................................................................................................................................... 11
5.3
Su ............................................................................................................................................ 11
6 Har hazrlama.............................................................................................................................. 12
6.1
Harcn bileimi......................................................................................................................... 12
6.2
Harcn oluturulmas ............................................................................................................... 12
6.3
Harcn kartrlmas ................................................................................................................ 12
7 Deney numunelerinin hazrlanmas............................................................................................ 12
7.1
Numunelerin boyutu ................................................................................................................ 12
7.2
Kalplarn doldurulmas ........................................................................................................... 12
8 Deney numunelerinin deneye hazrlanmas (artlandrma) ..................................................... 12
8.1
Kalbn sklmesinden nceki ilemler ve bekletme .............................................................. 12
8.2
Kalplarn sklmesi ................................................................................................................ 13
8.3
Prizmalarn suda krlenmesi................................................................................................... 13
8.4
Dayanm deneyleri iin numunelerin yalar ........................................................................... 13
9 Numunelerin deneye tbi tutulmas ........................................................................................... 13
9.1
Deney ilemi............................................................................................................................ 14
9.2
Eilme dayanm ..................................................................................................................... 14
9.3
Basn dayanm ..................................................................................................................... 14
10
imento uygunluk deneyi ........................................................................................................ 15
10.1
Genel ................................................................................................................................... 15
10.2
Deney sonularnn ifade edilmesi ...................................................................................... 15
10.3
Deney sonularnn hesaplanmas...................................................................................... 15
10.4
Sonu raporu ....................................................................................................................... 15
10.5
Metodun kesinliinin llmesi............................................................................................ 15
10.6
Uyarlk ................................................................................................................................. 15
11
Kum ve alternatif donanmn kabul deneyi ............................................................................ 15
11.1
Genel ................................................................................................................................... 15
11.2
Deney sonularnn ifade edilmesi ...................................................................................... 16
11.3
Deney sonularnn hesaplanmas...................................................................................... 16
11.4
Deney metodunun kesinlii ................................................................................................. 16
11.5
Tekrarlanabilirlik .................................................................................................................. 16
11.6
CEN standard kumlar ......................................................................................................... 16
11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi .......................................................................................... 16
11.6.2 Kum dorulama deneyi.................................................................................................... 16
11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu ................................................. 16
11.6.3.3 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas ........................................................... 17

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

11.6.3.4 Karlatrma deneyinin her birinin deerlendirilmesi .................................................. 17

11.6.3.5 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri ............................................................ 17
11.6.3.6 Kabul iin art............................................................................................................... 17
11.6.4 CEN standard kumu dorulama deneyi metodu.............................................................. 17
11.6.4.2 Kum imaltsnn aylk deneyi..................................................................................... 18
11.7
Alternatif sktrma cihaznn kabul deneyi ......................................................................... 18
11.7.1 Genel ............................................................................................................................... 18
11.7.2 Alternatif cihazn deneyi................................................................................................... 18
11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri................................................................................................. 18
11.7.2.2 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas ........................................................... 18
11.7.2.3 Karlatrma deneylerinin deerlendirilmesi ............................................................... 18
11.7.2.4 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri ............................................................ 19
11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sktrma cihaznn kabul artlar ............................................. 19

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

imento deney metotlar - Blm 1: Dayanm tayini

1

Kapsam

Bu standard, imento harcnn basn ve eilme dayanm tayini metodunu kapsar.

Bu standard referans metotlar tarif eder ve bu standarda uygunluunun salanmas kouluyla dier
alternatif metotlarn kullanlmasna da msaade eder (Madde 11). Uyumazlk durumunda dier
alternatif metotlara baklmadan yalnz bu standardda tarif edilen referans metot kullanlr.
Metot EN 197-1de tarif edilen imento tiplerine uygulanr. Dier imentolara priz balama srelerinden
dolay uygulanmayabilir.

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, dier standard ve/veya dokmanlara atf
yaplmaktadr. Bu atflar metin iersinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste halinde verilmitir.
Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil
veya revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin
belirtilmemesi halinde ilgili standardn en son basks kullanlr.
EN, ISO, IEC vb.
No
EN 197-1: 1992
)

ISO 409-1 : 1982*

ISO 565: 1990

ISO 1101: 1983

ISO 1302: 1992

ISO 2591: 1998
ISO 3310 -1: 1990

ISO 4200: 1991

ISO 6507-1: 1982

Ad
(ngilizce)
Cement- Composition, specifications
and
conformity
criteriaPart
1:Common Cements
Metallic materials-Hardness testTables of Vickers hardness values
for use in tests made on flat surfaces
- Part 1: HV 5 to HV 100
Test sieves- Wowen metal wire cloth,
perforated
metal
plate
and
electroformed sheet-Nominal sizes of
openings
Technical
drawings-Geometrical
tolerancing-Tolerancing
of
form,
orientation location and run-out Generalities,definitions,symbols,
indications on drawings
Technical drawings - Method of
indicating surface texture
Test sieving - Part 1: Methods using
test sieves of woven wire cloth and
perforated metal plate
Test sieves- Technical requirements
and testing- Part 1 : Test sieves of
metal wire cloth
Plain end steel tubes, welded and
seamlessGeneral
tables
of
dimensions and masses per unit
length
Metallic materials- Hardness testVickers test-Part:1 HV 5 to HV 100

TS No

1)

TS EN 197-1
TS 207

Ad
(Trke)
imento-Blm 1: Genel
imentolar Bileim,zellikler
ve Uygunluk Kriterleri
Vickers Sertlik Deneyi
Metalik Malzemeler in

TS 1225

Deney Elekleri - Elek Gz ve

Delik Aklklarnn Nominal
Byklkleri

TS 1304

Teknik Resim - Geometrik

Toleranslar, ekil, Konum ve
Dnme Toleranslar - Birinci
Blm: Genel, Semboller,
Resimler
zerinde
Gstermeler
Teknik Resim - Yzey
Durumlarnn Gsterilmesi
Elek Analizi - Genel Kurallar

TS 2040
TS 3479
TS 1227

Deney Elekleri - Teknik

zellikler ve Deneyler Ksm 1: Tel rgl Deney
Elekleri

TS 207

Vickers Sertlik Deneyi

Metalik Malzemeler in

1) TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir.

*) TSE Notu: ISO 409-1 iptal edilmi, yerine ISO 6507-1 yrrle girmitir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

Prensip

Bu metot (40 mm x 40 mm x 160 mm) olan prizmatik deney numunelerinin, basn dayanmlarn ve
istee bal olarak eilme dayanmlarn tayin eder.
Numuneler, ktlece 1 ksm imento, 3 ksm standard kum ile 0,50 su/imento oranndaki taze
hartan hazrlanr. CEN Referans kumu (Madde 11) kullanlarak elde edilen imento dayanm
sonularndan nemli lde farkllk gstermemesi artyla, deiik lkelerin standard kumlar
kullanlabilir.
Referans ilemde mekanik kartrma ile hazrlanan har, standard bir sarsma makinas kullanlarak,
kalp iinde sktrlr. Referans sarsma makinas (Madde 11) ile elde edilen dayanm sonularndan
nemli lde farkllk gstermemesi artyla alternatif sktrma makinas ve teknikleri kullanlabilir.
Kalptaki numuneler, 24 saat rutubetli bir atmosferde muhafaza edilir, sonra kalptan karlan
numuneler dayanm deneyine kadar su iinde bekletilir.
stenilen sre sonunda numuneler muhafaza edildikleri sudan karlr ve eilme deneyinde krlarak
ikiye ayrlan her paraya basn dayanm deneyi uygulanr.

Lboratuvar ve ekipman

4.1 Lboratuvar

Deney numunelerinin hazrland lboratuvarn scakl (20 2) C da tutulmal ve bal nemi en az

% 50 olmaldr.
o

Kalptaki numunelerin bekletildii rutubet odalar veya kabinlerin scakl srekli olarak (20 1) C da
tutulmal ve bal nemi en az % 90 olmaldr.
o

Kr suyunun scakl (20 1 ) C da tutulmaldr.

Lboratuvar scakl ile bal nemi ve kr suyunun scakl alma saatleri iinde gnde en az 1
defa kayt edilmelidir.
Rutubet odas veya kabininin scakl ve bal nemi en az 4 saatte bir kayt edilmelidir. Scaklk aral
verildiinde kontrollarn yapld istenen scaklk, verilen araln ortasndaki deerdir.

4.2 Ekipman iin genel kurallar

izimlerde gsterilen toleranslar (ekil 1-3) deney srasnda ekipmann doru altrlabilmesi iin
nemlidir. Dzenli olarak yaplan kontrol lmlerinde toleranslarn dna kldnda ekipman
kullanlmamal, ayarlanmal veya tamir edilmelidir. Kontrol lm kaytlar muhafaza edilmelidir.
Yeni ekipmann kabul lmleri toleranslarla belirlenmi olan kritik ebatlara zel dikkat gstererek bu
standardda belirtildii lde ktle, hacim ve boyutlar kapsayacak ekilde yaplmaldr.
Ekipmann yapld malzemenin sonular etkiledii durumlarda malzeme belirtilmeli ve zellikleri
belirlenen bu malzeme kullanlmaldr.

4.3 Deney elekleri

ISO 2591-1 ve ISO 3310-1e uygun elek telleri, ISO 565e gre izelge 1de (R 20 serisi) verilen
ebatlarda olmaldr.
izelge 1 - Deney eleklerinin gz akl
Kare gz akl mm
2,00
1,60
1,00
0,50
0,16
0,08

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

4.4 Kartrc
Kartrc balca aadaki ksmlardan meydana gelmelidir.
a)

b)

Genel olarak ekli ve boyutlar ekil 1de gsterilen, kapasitesi yaklak 5 L olan, kartrma ilemi
srasnda emniyetli bir kartrma salayacak ekilde tutturulabilen ve palete gre kabn
yksekliinin ve bir dereceye kadar paletle arasndaki boluun ince bir ekilde ayarland
paslanmaz elikten yaplm kartrc kab.
Genel olarak ekli, boyutlar ve toleranslar ekil 1de gsterilen, hz elektrik motoru ile kontrol
edilebilen kartrc, kabnn ekseni etrafnda yrngesel dnerken kendi ekseni etrafnda
dnebilen paslanmaz elikten yaplm bir palet. Dnme ynleri zt olmal ve her iki hz arasndaki
oran tam say olmamaldr.

Birden fazla kartrc kullanldnda, kartrc kaplar ve paletleri daima birlikte kullanlmak zere bir
takm oluturulmaldr.
ekil 1de grlen kartrma kab ve palet arasndaki boluk dzenli olarak her ay kontrol edilmelidir.
(3 1) mm olarak verilen boluk paletin bo kaba en yakn durumdaki halidir. Dorudan lmlerin zor
olduu durumlarda basit tolerans lm cihazlar (kalnlk ler) kullanlr.
Kartrc, har kartrlrken izelge 2 de verilen hzlarda altrlmaldr.
izelge 2 - Paletin hzlar

Dk hz
Yksek hz

Kendi
ekseni
etrafnda
-1
dnme hz dakika
140 5
285 10

Yrngesel
-1
dakika

dnme

hz

62 5
125 10

4.5 Kalplar
Kalp, adet prizma biimli numunenin ayn anda hazrlanabilmesi iin, en kesiti 40 mm x 40 mm ve
uzunluu 160 mm olan yatay blmden olumaldr.
Uygun kalp boyut ve ekilleri, ekil 2de gsterilmitir.
Kalp, et kalnl en az 10 mm olan elik levhadan yaplmaldr. yzeyler en az 200 HV sertliinde
olmaldr ( ISO 409-1 ve ISO 6507-1 )
Not 1 - En az 400 Vickers sertlii tavsiye edilir.
Kalp, kalplanm numunelerin hasar grmeden sklmesini salayacak ekilde imal edilmelidir. Her
kalbn dkme elikten veya ilenmi elikten yaplm bir kalp taban olmaldr. Kalp birletirildiinde,
paralar birbirine ve kalp tabanna salam ekilde tutturulmu, ekil deiikliine uramayacak ve
szntya meydan vermiyecek ekilde olmaldr. Kalp taban sktrma cihaznn tablasna iyice temas
etmeli ve ikincil titreim oluturmamak iin yeterince salam olmaldr.
Kalbn doru ekilde birletirilmesini ve toleranslara uygunluunu salamak iin kalbn her parasna
tantc bir iaret baslmaldr. Ayr kalplarn benzer paralar birbirine kartrlmamaldr.
Not 2 - Farkl imaltlarn mamlleri farkl olabileceinden kalplarn ve sarsma tablalarnn d
boyutlar ve ktlelerinin birbirlerine uyumluluu alc tarafndan salanmaldr.
Birletirilmi kalp aadaki artlar salamaldr.
a) Kalbn her blmnn i boyutlar ve toleranslar, simetrik olarak yerletirilmi drt lm esas
alnarak, aada belirtilen ekilde olmaldr.
Uzunluk: (160 0,8) mm
Genilik: (40,0 0,2) mm
Derinlik : (40,1 0,1) mm
b) yan yzeylerin dzgnlk tolerans ( ISO 1101, Madde 14.2 ) 0,03 mm olmaldr.
c) Yzeylerin taban yzeyine ve bitiik i yzeylerin birbirine gre diklik tolerans (ISO 1101, Madde
14.8) 0,2 mm olmaldr.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

d) yzeylerin yzey dokusu (ISO 1302) N8den daha przl olmamaldr.

Belirtilen toleranslarn herhangi biri aldnda kalplar deitirilmelidir. Kalplarn ktlesi Madde 4-6da
verilen toplam ktle artn karlamaldr.
Kullanma hazr temizlenmi ve birletirilmi kalp d birleim derzlerine szdrmazl salayacak
madde kullanlmaldr. Kalbn i yzeylerine ince film tabakas halinde kalp ya uygulanmaldr.
Kalplarn doldurulmasn kolaylatrmak iin skca yerletirilen ve dik kenarlar 20 ile 40 mm
yksekliinde olan, metal kalp bal taklr. stten bakldnda kalp bal kalbn st yzeyi ile
akmal, ancak ie doru 1 mmden fazla tamamaldr. Kalp balnn d kenarlar da kalp
zerinde uygun ekilde yerlemi olmaldr.
Harcn yaylmas ve syrlmas iin ekil 3te grld gibi 2 adet yayc ve 1 adet metal syrc
kullanlmaldr.
ller mmdir

ekil 1 - Kap ve palet

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

ller mmdir.

160 0,8

Testere hareketi ile syrma yn

ekil 2 - Tipik kalp

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

(D + 5)

(D - 5)

ller mmdir.

ekil 3 - Tipik yayc ve syrc

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

4.6 Sarsma cihaz

Sarsma cihaz (tipik tasarm ekil 4de gsterilen) aadaki artlar tamaldr.
Cihaz, tablann merkezinden yaklak 800 mm uzaklktaki mile, iki adet hafif kolla salam ekilde
balanm olan dikdrtgen bir tabladan ibarettir. Tablann alt yznn merkezinde d bkey yzeyli
bir u bulunur. D bkey ucun altnda dz yzeyli kk bir durdurucu bulunmaldr. Durma
pozisyonunda u ve durdurucunun temas noktasndan geen ortak eksen dey olmaldr. D bkey
yzey, durdurucunun zerinde dururken, sarsma aletinin tablasnn st yzeyi yatay olmaldr, bylece
4 keden her birinin seviyesi, ortalama seviyeden 1 mmden fazla sapma gstermez. Tablann
boyutlar, kalp taban plkasna eit veya daha byk olmal, st yzeyi talanm olmaldr. Kalp,
sarsma tablasna bir balant vidas ile sk ekilde tutturulmaldr.
Tablann toplam ktlesi, kollar, bo kalplar, kalp bal ve balant vidalar ile birlikte (20,0 0,5) kg
olmaldr.
Tablay mile balayan kollar salam olmal ve d ap ISO 4200de verilen 17 ile 22 mm aralnda
seilmi olan yuvarlak borudan imal edilmelidir. Kollar arasndaki ara balant paras da dahil olmak
zere, iki kolun toplam ktlesi (2,25 0,25) kg olmaldr. Mil yata bilya veya silindir tipinde olmal,
kum ve tozun ieriye girmesine kar korunmaldr. Milin hareketinden kaynaklanan tablann
merkezinin yatay yer deitirmesi, 1,0 mmden fazla olmamaldr.
D bkey yzeyli u ve durdurucu en az 500 HV Vickers sertliinde sertletirilmi elikten imal edilmi
-1
olmaldr (ISO 409-1). D bkey ucun kavisi yaklak 0,01 mm olmaldr.
alma durumunda tabla eksantirik bir mil vastas ile yukarya kaldrlr ve d bkey u durdurucuya
arpmadan nce tablann (15,0 0,3) mm ykseklikten serbest dmesi salanr.
Eksantirik mil en az 400 HV Vickers sertliine sahip elikten imal edilmeli ve serbest dmesi daima
(15,0 0,3) mm olacak ekilde imal edilmi olan bilyal yataa balanmaldr. Eksantirik mil klavuzu,
eksantirik milde en az anma olacak ekilde imal edilmelidir. Eksantirik mil 250 Wlk bir elektrik
motoru ile dili redktr zerinde saniyede bir devir olmak zere sabit hzda altrlr. Bir sarsma
periyodunda tam olarak 60 vuru yapacak ekilde kontrol mekanizmas ve saya bulunmaldr.
Kalplar, kollara gre kalp blmeleri uzunlamasna olacak ekilde ve eksantirik milin dnme eksenine
dik olacak ekilde yerletirilmelidir. Kalbn pozisyonu uygun referans iaretler koymak suretiyle,
ortadaki blmenin merkezi arpma noktasnn tam zerinde olacak ekilde ayarlanmaldr.
3

Cihaz, ktlesi yaklak 600 kg, hacmi yaklak 0,25 m ve boyutlar kalp iin alma yksekliine gre
verilen bir beton blok zerine salam ekilde monte edilmelidir. Beton blokun tabannn tamam
sarsma etkisinden doacak harici titreimleri nleyen, uygun izolsyon verimine sahip elstik bir
tabaka (mesel, doal kauuk) zerinde durmaldr.
Cihaz, beton bloa elik civatalarla sabitletirilmeli ve cihazla beton arasna ince bir har tabakas
dklerek titreimin etkisi nlenmelidir.

4.7 Eilme dayanm cihaz

Eilme dayanm cihaz 10 kN ykleme kapasitesinde, (50 10) N/s ykleme hznda kullanlan lm
aralnn stteki bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Cihaz,
birbirinden uzakl (100,0 0,5) mm olan, (10,0 0,5) mm apnda iki adet elik mesnet silindiri ile
her ikisi arasna merkez olarak yerletirilen, ayn aptaki bir nc elik ykleme silindirin
oluturduu eilme dzeneinden ibarettir. Bu silindirlerin uzunluu a 45 mm - 50 mm olmaldr.
Ykleme dzenei ekil 5te gsterilmitir.
Bu silindirin eksenlerinden geen dey dzlem birbirine paralel olmal, deney sresince paralel
kalmal, deneye tbi tutulan numunenin ynne dik ve eit uzaklkta olmaldr. Mesnet silindirlerinin bir
tanesi ve ykleme silindiri prizma zerinde ykn dzgn ekilde dalmn salayacak ve burulma
gerilmesi meydana getirmeyecek ekilde hafife oynak olmaldr.
Not - Eilme dayanm, basn dayanm cihaz ile de llebilir. Bu durumda da cihaz yukardaki
zelliklere sahip olmaldr.
7

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

ller mmdir.

1
2
3
4

U
Eksantrik mil
Durdurucu
Eksantrik mil klavuzu

Not - Farkl imaltlarn mamlleri farkl olabileceinden kalplarn ve sarsma tablalarnn d boyutlar
ve ktlelerin birbirine uyumluluu alc tarafndan salanmaldr.
ekil 4 - Tipik sarsma cihaz

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002
ller mmdir.

ekil 5 - Eilme dayanm tayini iin ykleme dzenei

4.8 Basn dayanm cihaz

Deney cihaz deney iin uygun kapasitede (Not 1), (2400 200) N/s ykleme hznda kullanlan lm
aralnn st bete drtlk ksmnda kaydedilen yk %1,0 dorulukta olmaldr. Numunenin krlma
anndaki deerini makine boaltldktan sonra da gsterebilen cihaz olmaldr. lme cihaz
zerindeki en byk yk gstergesi ibreli veya hafzal saysal olabilir. Elle altrlan makine
kullanlyorsa yk artn kontrol edebilecek bir mekanizmas (ayar cihaz) olmaldr.
Ykleme tablasnn dey ekseni cihazn dey ekseni ile akmal ve ykleme srasnda tablann
hareket yn, cihazn dey ekseni dorultusunda olmaldr. Uygulanan kuvvetlerin bilekesi
numunenin merkezinden gemelidir. Krma balnn alt plkasnn yzeyi cihazn eksenine dik olmal
ve ykleme esnasnda dik kalmaldr. Cihazn st plkasnn kresel yuvasnn merkezi, cihazn st
plkasnn alt yzeyinin dzlemi ile cihazn dey ekseninin kesim noktasnn zerinde ve 1 mm
toleransl olmaldr. Cihazn st plkas numune ile temas ettiinde cihazn plkas serbest ekilde
ayarlanabilmeli, fakat ykleme esnasnda alt ve st plkalarn birbirlerine olan konumlar sabit
kalmaldr.
Cihazn plkalar en az 600 HV Vickers sertliinde (ISO 409-1) sert elikten veya tercihen tungsten
karbrden yaplmaldr. Bu plkalar en az 10 mm kalnlnda, (40,0 0,1) mm geniliinde ve (40,0
0,1) mm uzunluunda olmaldr. Numune ile temas eden tm yzeyin dzgnlk tolerans ISO 1101
Madde 14.2ye gre 0,01 mm olmaldr. Yzey dokusu ISO 1302ye gre N3den daha przsz ve
N6dan daha przl olmamaldr. Alternatif olarak sert elikten veya tercihen tungsten karbrden
veya sertletirilmi elikten yaplm ve en az 10 mm kalnlnda, zelliklere uyan iki yardmc levha
kullanlabilir. Yardmc levhalar ykleme sisteminin ekseninine gre 0,5 mm dorulukla
merkezlenmelidir.
Cihazda kresel yuva yoksa veya kullanlamaz durumda ise veya bu kresel ap 120 mm den
fazlaysa Madde 4.9da anlatlan krma bal kullanlmaldr.
Not 1 - Cihaz iki veya daha fazla ykleme aralnda olmaldr. Dk araln en yksek deeri bir
sonraki yksek araln en yksek deerinin yaklak 1/5i olmaldr.
Not 2 - Cihazn ykleme hznn ayarlanmas iin otomatik bir mekanizmas ve sonularn
kaydedilecei bir sistemi olmaldr.
Not 3 - Cihazn kresel yata numune ile temasn kolaylatrmak iin yalanabilir, fakat deney
srasnda yklenirken plkann oynamasna da msaade edilmelidir. Yksek basn altnda
etkili olan yalar uygun deildir.

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

Not 4 - Dey, alt, st kelimeleri allagelen dey eksenli makinalar iin verilmi terimlerdir. Bununla
birlikte ekseni dey olmayan, Madde 11.7deki deney ilemine uygun ve Madde 4.8in dier
zelliklerini salayan cihazlar da kullanlabilir.

4.9 Basn dayanm cihaz iin krma bal

Madde 4.8e gre krma bal (jig) kullanmak gerektiinde ekil 6da gsterilen krma bal, har
numunesinin basn uygulanan yzeylerine yk iletecek ekilde, cihazn plkalar arasna konur.
Krma balnda kullanlacak alt levha, cihazn alt plkas ile birletirilebilir. st krma plkas, yk
aradaki kresel yuva vastas ile cihazn alt plkasndan alr. Bu yuva iinde bulunan para, krma
bal ierisinde nemli lde srtnme meydana getirmeden dey olarak hareket etmelidir. Krma
bal temiz tutulmaldr, kresel yuva numune ekline gre balangta kendini ayarlayabilecek
ekilde oynak olmal, deney esnasnda da sabit kalmaldr. Krma bal kullanldnda Madde 4.8de
belirlenen tm zellikler uygulanmaldr.
Not 1 - Krma balnn kresel yuvas ykleme srasnda plkalarn hareketine sebebiyet
vermeyecek ekilde yalanabilir. Yksek basn altnda etkin olan yalar uygun deildir.
Not 2 - Cihazn numune krldktan sonra otomatik olarak ilk konumuna dnmesi istenir.

1 Rulman yataklar
2 Kayabilen para
3 Geri dn yay
4 Cihazn geri dn yata
5 Cihazn st plkas
6 Krma balnn kresel yata

7 Krma balnn st yata

8 Numune
9 Alt plka
10 Krma balnn alt plkas
11 Cihazn alt plkas

ekil 6 - Basn dayanm iin tipik krma bal

10

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

Har bileenleri

5.1 Kum
5.1.1 Genel
eitli kelerde imal edilen CEN standard kumu, bu standarda gre imentonun dayanmnn
tayinininde kullanlr. EN 196-1 CEN Standard Kumu Madde 5.1.3de belirtilen gereklere uymaldr.
Bu standarda gre retilen CEN Standard kumunun uygunluu bu alanda yetkili olan Milli Standard
Organizasyonu tarafndan beyan edilmelidir.
Milli Standard Kuruluu EN 196-1 CEN Standard Kumunun mteakip retimlerinin srekli olarak bu
standarda gre kontrol edilmesini salamaldr.
CEN Standard kumu, zelliklerinin tam olarak tespitindeki glklerden dolay belgelendirme ve kalite
2)
kontrol deneyleri srasnda, Madde 5.1.2de
belirtilen CEN Referans kumuna gre standardize
edilmelidir.

5.1.2 CEN referans kumu

CEN referans kumu, tercihan yuvarlak tanecikli ve silisyum dioksit miktar en az % 98 olan doal silis
kumu olmaldr.
Tanecik byklk dalm izelge 3te verilen limitler arasnda olmaldr.
izelge 3 - CEN Referans kumunun tanecik bykl dalm
Kare gz akl mm
2,00
1,60
1,00
0,50
0,16
0,08

Kmlatif elekte kalan %

0
75
33 5
67 5
87 5
99 1

Kumun elek analizi temsil numune zerinde yaplr. Eleme ilemine, her elekten geen kum miktar
0,5 g /dakika dan az oluncaya kadar devam edilir.
o

Temsil kum numunesinin, 105 C - 110 Cda 2 saat kurutulduktan sonra tayin edilen rutubet oran %
0,2den az olmal ve kurutulmu numunenin ktlesinin yzdesi cinsinden belirtilmelidir.

5.1.3 CEN Standard kumu

CEN standard kumu, Madde 5.1.2 de belirtilen tanecik dalm ve rutubet miktarna uymaldr. malt
srasnda bu tayinler en az gnde bir defa yaplmaldr. CEN standard kumunun CEN Referans
kumuna edeer performans gstermesi iin bu zellikler yeterli deildir. Bu edeerlik standard
kumla referans kumu karlatrmay ieren bir belgelendirme deney program ile teyid edilmelidir. Bu
program ile ilgili hesaplama Madde 11.6da gsterilmitir.
CEN standard kumu her tanecik byklne gre ayr ayr veya nceden kartrlm deneye hazr
halde (1350 5) glk plstik torbalar iinde teslim edilebilir, torbalarn imaltnda kullanlan malzeme
dayanm deneyi sonularn etkilememelidir.

5.2 imento
Deneye tbi tutulacak imento numunesi alnmasndan sonra deney iin 24 saatten fazla
bekletilecekse, tamamyla dolu olarak, hava geirimsiz ve imento ile reaksiyona girmeyecek
malzemeden yaplm bir kapta saklanmaldr.

5.3 Su
Referans deneyler iin damtk su kullanlmaldr. Dier deneyler iin ime suyu kullanlabilir.
2) CEN Referans Kumu ile ilgili bilgi, DIN Burggrafenstrasse 6, D-1000 Berlin 30, GERMANY
adresinden temin edilebilir.

11

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

Har hazrlama

6.1 Harcn bileimi

Oranlar ktlece bir ksm imento (Madde 5.2) ksm standard kum (Madde 5.1) ve ksm su
(Madde 5.3) (su/imento oran 0,50) eklinde olmaldr.
deney prizmasna yetecek her takm iin her karm (450 2) g imento, (1350 5) g kum ve (225
1) g sudan ibaret olmaldr.

6.2 Harcn oluturulmas

imento, kum, su ve cihazlar lboratuvar scaklnda olmaldr (Madde 4.1). Tartmlar 1 g
dorulukta terazi ile yaplr.
Not - Su, 225 mllik otomatik pipet ile eklenirse, pipet 1 mL dorulukta olmaldr.

6.3 Harcn kartrlmas

Her har karm kartrc ile (Madde 4.4) mekanik olarak kartrlmaldr. Kartrc alr durumda
iken:
a) Kartrma kabna su konulur ve imento eklenir,
3)
b) Kartrc derhal dk hzda altrlmaya balanr (izelge 2) ve 30 s sonra, kum, 30 s iinde
srekli olarak ilve edilir. Kullanlan farkl boyuttaki kum, hazr karm halinde deil de ayr ayr
ynlar halindeyse, her boyuttan gerekli miktar en irisinden balamak suretiyle birbirini takip eden
miktarlarda kaba ilve edilir. Kartrc yksek hza ayarlanr (izelge 2) ve kartrmaya 30 s
daha devam edilir,
c) Kartrc, 1 dakika 30 saniye sonra durdurulur. lk 15 s lastik syrc ile kabn eperlerine ve
tabanna yapan har syrlr ve kabn ortasna toplanr,
d) Kartrmaya yksek hzda 60 s daha devam edilir.
Farkl kartrma aamalarnn ayarlanmas 1 s ierisinde olmaldr.

Deney numunelerinin hazrlanmas

7.1 Numunelerin boyutu

Deney numuneleri (40 mm 40 mm 160 mm ) lik prizma eklinde olmaldr.

7.2 Kalplarn doldurulmas

Harcn hazrlanmasn mteakip kalplar hemen doldurulmaldr.Kalp ve kalp bal sarsma tablasna
skca tutturulur. Uygun bir kakla kartrma kabndan dorudan bir veya bir ka defada, iki har
tabakasndan ilki (her biri 300 g olmak zere) her kalp blmne doldurulur. Har tabakas , byk
yayc ile, (ekil 3) kenarlarndan dik pozisyonda tutularak ve kalp balyla temas halinde olmak
zere, kalbn her blmesinde bir kez olmak zere ileri geri hareket ettirilerek dzgn ekilde yaylr.
Sonra bu birinci tabaka 60 sarsma ile sktrlr. kinci tabaka har kalba doldurulur ve kk yayc ile
(ekil 3) bu tabaka da dzeltilir ve ikinci 60 sarsma ile sktrlr.
Kalp itina ile sarsma tablasndan kaldrlr ve kalp bal karlr. Harcn fazlas derhal hemen
hemen dik tutulan bir metal mastarla (ekil 3) syrlr ve her yne doru bir kere enine testere hareketi
(ekil 2 ) ile ekmek suretiyle yava yava hareket ettirilir. Prizmalarn yzeyi, ayn mastar hemen
hemen dz tutularak dzletirilir. Prizmalar ve sarsma tablasna gre konumlarn tanmlamak
amacyla kalplar etiketlenir veya iaretlenir.

Deney numunelerinin deneye hazrlanmas (artlandrma)

8.1 Kalbn sklmesinden nceki ilemler ve bekletme

Syrma ileminin sonucu olarak kalp kenarlarnda kalan har silinmelidir.
Kalbn zeri 210 mm 185 mm lsnde 6 mm kalnlnda cam plka ile rtlr. Ayn boyutta elik
veya geirimsiz baka malzemeden yaplm plkalar da kullanlabilir.
3) Bu ilemlerin kontrol ve zamanlamalar iin otomatik aletler kullanlabilir.

12

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

Not: Cam plka kullanlyorsa emniyet iin kenarlar yuvarlatlmaldr.

zeri plka ile kapatlm, uygun ekilde iaretlenmi kalplar geciktirilmeden yatay olarak rutubet
odasna veya kabinine (Madde 4.1) konulur. Rutubetli hava kalbn her tarafna ulaabilmelidir. Kalplar
birbirinin stne konmamaldr. Her kalp muhafaza edildii yerden sklmek zere uygun zamanda
alnmaldr.

8.2 Kalplarn sklmesi

4)

Kalplar itinayla sklmelidir . 24 saatlik deney iin, numune deneyden en fazla 20 dakika nce
5)
kalptan karlmaldr . 24 saatten daha byk yalardaki deney iin, numune kalba yerletirildikten
sonraki
5)
(20 - 24) saat arasnda kalptan karlr .
Not - Har 24 saatte hasar riski olmakszn kalptan sklebilecek dayanm kazanmamsa kalp
skme
24
saat geciktirilebilir. Kalp skmedeki gecikme deney raporunda belirtilmelidir.
24 saatlik (veya gecikmi kalp skm nedeniyle 48 saatlik) deney iin seilen kalptan karlm
numune deneye tbi tutulana kadar slak bezle sarlarak bekletilir.
Suda kr uygulanacak numuneler daha sonra tanmlanabilmeleri iin, suya dayankl mrekkeple veya
kalemle uygun ekilde iaretlenirler.

8.3 Prizmalarn suda krlenmesi

aretlenmi prizmalar geciktirilmeden (20 1) C da su bulunan kaba (Madde 4.1) uygun ekilde
yatay veya dey olarak daldrlr. Yatay olarak konuyorsa, dkm esnasnda ste gelen yzeyler
bekletilme srasnda da ste gelmelidir. Numuneler, paslalanmaz zgaralarn zerine, su prizmann
btn yzeyleri ile temas edebilecek ekilde ayr ayr yerletirilmelidir. Numuneler arasndaki boluk
veya numunelerin st yzeyindeki suyun derinlii hibir zaman 5 mmden az olmamaldr.
Not - Tahta zgaralar uygun deildir.
Sadece benzer kimyasal bileime sahip imentolardan yaplm prizmalar ayn kaplarda muhafaza
edilmelidir.
Kaplarn ilk doldurulmasnda veya gerektiinde sabit seviyeyi muhafaza etmek iin yaplan ilvelerde
eme suyu kullanlr. Prizma saklanmas srasnda, suyun tamam deitirilmez.
Belli bir yata (24 saat veya gecikmeli 48 saatlik kalptan karmann dnda) denenmesi gereken
prizma deneyden en fazla 15 dakika nce karlmaldr. Deney uygulanacak yzeylerinde tortu varsa
temizlenmelidir. Deney numuneleri deney uygulanncaya kadar slak bir bezle sarlmaldr.

8.4 Dayanm deneyleri iin numunelerin yalar

Numunelerin yalar deneyin banda imento ve suyun kartrld andan itibaren hesaplanr.
Farkl yalardaki dayanm deneyleri aadaki limitler iinde yaplr:
24 saat
48 saat
72 saat
7 gn
28 gn

15 dakika
30 dakika
45 dakika
2 saat
8 saat

Numunelerin deneye tbi tutulmas

4) Plstik veya kauuk eki veya bu i iin yaplan zel aletler kalp skmede kullanlr.
5) Kartrma, sktrma ilemlerinin ve harcn hava muhtevasnn kontrolu iin kalptan kan her
deney numunesinin tartlmas tavsiye edilir

13

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

9.1 Deney ilemi

Eilme dayanmn bulmak iin Madde 4.7de belirtilen cihaz ile tek noktadan (merkezi) ykleme
metodu kullanlr.
Eilme dayanm deneyi sonucunda elde edilen 40 mm 40 mm lik alana sahip yarm prizmalarn
kalplanm yan yzeylerine ykleme yaplmak suretiyle deney yaplr.
Eilme dayanm deeri istenmiyorsa, bu deney atlanabilir. Bu durumda basn dayanm deneyleri,
prizmalar zarar verici gerilmeye maruz brakmayacak ekilde, uygun olarak ikiye blnm yarm
prizmalar zerinde yaplr.

9.2 Eilme dayanm

Prizma Madde 4.7 de verilen deney cihazna yan yzeylerden biri zerine ve uzunluuna ekseni
mesnet silindirlerinin eksenine dik olacak ekilde mesnet silindirleri zerine yerletirilir. Yk, ykleyici
silindir vastas ile prizmann kar yan yznden dik olarak uygulanr ve dzgn olarak (50 10) N/s
hznda olacak ekilde prizma numune krlncaya kadar artrlr.
ki paraya blnm olan yarm prizmalar basn dayanm deneyine kadar slak bir bezle sarlarak
muhafaza edilir .
2

Eilme dayanm Rf, N/mm olarak aadaki eitlikten hesaplanr.

Rf =

1,5 x Ff x l
b3

Burada;
2
Rf : Eilme dayanm, (Newton/mm )
b
: Prizmann kare kesitinin kenar uzunluu (mm ),
Ff : Prizmann krld anda ortasna uygulanan kuvvet (Newton),
l
: Mesnet silindirleri arasndaki uzaklk ( mm )
dr.

9.3 Basn dayanm

Her yarm prizma Madde 4.8 ve Madde 4.9da belirtilen cihaz kullanlarak yan yzeylerinden yklemek
suretiyle deneye tbi tutulur.
Yarm prizmalar, cihazn plkalar arasna 0,5 mmden fazla tamyacak ekilde merkezlenerek ve
prizmann arka yz plkadan veya yardmc plkalardan 10 mm taacak ekilde uzunlamasna
yerletirilir.
Yk (2400 200) N/s hzda olmak zere dzgn ekilde, prizma krlana kadar artrlr.
Yk artnn elle yapld durumda, krlma yknn deerine yaklalnca, yk hznn azalmas
nedeniyle ayar yaplmas gerekir.
Basn dayanm Rc , aadaki eitlikten hesaplanr:
Rc =

Fc
1600

Burada;
2
Rc
: Basn dayanm (N/mm ),
Fc
: Krlmadaki en byk yk (N),
2
1600 : Plkalarn veya yardmc plkalarn ( 40 mm 40 mm ) alan ( mm )
dr.

14

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

10 imento uygunluk deneyi

10.1 Genel
Basn dayanm tayini metodunun balca iki uygulamas vardr ; bunlar uygunluk deneyi ve kabul
deneyidir.
Bu madde, imentonun belirli bir basn dayanmna uyup uymad kararnn verildii yntem olan
uygunluk deneyini anlatmaktadr.
Kabul deneyi Madde 11de anlatlmtr.

10.2 Deney sonularnn ifade edilmesi

Basn dayanm deneyinin sonucu, 3 prizmalk takmdan tayin edilen 6 adet sonucun aritmetik
ortalamas olarak ifade edilir.
6 adet sonu ierisinde biri ortalamadan %10 dan fazla farkllk gsterirse bu sonu atlr ve geri
kalan 5 sonucun ortalamas alnr. 5 sonutan biri bunlarn ortalamasndan %10dan fazla fark
gsterirse bu takma ait sonular iptal edilir.

10.3 Deney sonularnn hesaplanmas

Yarm prizmalardan tayin edilen ve 0,1 N/mm yaklamla ifade edilen tek tek btn dayanm
2
sonularnn ortalamas Madde 10 .2ye gre en yakn 0,1 N/mm ye yuvarlatlarak ifade edilir.

10.4 Sonu raporu

Tek tek btn sonular kaydedilir. Hesaplanan ortalama deer ve varsa Madde 10.2 ye gre hesaba
katlmayan sonu raporda belirtilir.

10.5 Metodun kesinliinin llmesi

Metodun kesinlii tekrarlanabilirlik (Maddde 11.5) ve uyarllk (Madde 10.6) ile llr.
Uygunluk deneyi iin deney metodunun hassasiyeti uyarllk ile llr. Kabul deneyi ve retim konrol
amalar iin deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlik ile llr.

10.6 Uyarlk
Basn dayanm deneyine ait metodun uyarl, farkl lboratuvarlarda alan farkl kiiler, farkl
donanm, farkl orijinli standard kum ile farkl zamanlarda deneye tbi tutulan hemen hemen zde
imento numunelerinden elde edilen deney sonularna ait hatann miktar olarak ifadesidir.
28 gnlk dayanmda, yukarda belirtilen artlar altnda tecrbe kazanm lboratuvarlar arasndaki
uyarlk, deiim katsays cinsinden ifade edildiinde % 6 dan az olmas beklenir.
Buna gre farkl lboratuvarlarda deneye tbi tutulmu ilgili iki deney sonucunun arasndaki farkn %
15ten az olmas beklenir (% 95 ihtimalle).

11 Kum ve alternatif donanmn kabul deneyi

11.1 Genel
Madde 3te belirtildii zere bu standard erevesinde imentonun analizi, her yerde bulunabilen, tek
bir deney kumuna dayandrlamaz. Bu sebeple CEN standard kumu olarak tanmlanacak baka deney
kumlarnn da kullanlabilir olmas bir gerekliliktir.
Bu standard benzer ekilde fakat baka bir sebepten deney lboratuvarnn belirli bir tip sktrma
cihaznn kullanlmasn gerektirmez. Alternatif malzemeler ve ekipman terimi bunun iin
kullanlmtr. Bu alternatifler standardn gerektirdii snrlamalar iinde olmak zere seme serbestlii
tanr. Sonu olarak bu standardn temel zelliklerinden biri uygunluk deneyinden elde edilen dayanm
sonularn nemli lde etkilememesi iin belirlenmi referans malzemeler ve ekipmann
kullanmnn bir deney programna tbi tutulmasdr.
Kabul deneyi program; teklif edilen yeni alternatifin standardn gerekleri ile uyum ierisinde olduunu
gsteren belgelendirme deneyini ve belgelendirme deneyine tbi tutulmu alternatifin standardla
uygunluk ierisinde olduunu gsteren dorulama deneyini ierir.

15

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

ki nemli alternatif kum ve sktrma cihaz olduundan, bunlarn deneyleri kabul deneyinin genel
prensiplerinin aklamas olarak srasyla Madde 11.6 ve Madde 11.7 de tanmlanmtr.

11.2 Deney sonularnn ifade edilmesi

Deney sonular bir takmn 3 prizmasnda yaplm alt basn dayanm tayininin aritmetik ortalamas
olarak ifade edilir.

11.3 Deney sonularnn hesaplanmas

Deney sonular Madde 10.3e uygun olarak hesaplanr.

11.4 Deney metodunun kesinlii

Kabul deneyi ve retimin kontrol amac iin yaplan deney metodunun hassasiyeti tekrarlanabilirlikle
llr. (Uyarllk iin Madde 10.6)

11.5 Tekrarlanabilirlik
Basn dayanm deneyine ait metodun tekrarlanabilirlii bir lboratuvarda bir imentonun hemen
hemen zde numuneleriyle, hemen hemen zde koullarda (ayn kii, ayn donanm, ayn kum, ksa
zaman aral vb) elde edilen deney sonularna ait hatann miktar olarak ifadesidir.
28 gnlk basn dayanmnda yukarda belirtilen artlar altnda, tecrbeli lboratuvarlar arasndaki
tekrarlanabilirlik, deiim katsays cinsinden ifade edildiinde % 1 ile %3 arasnda olmas beklenebilir.

11.6 CEN standard kumlar

11.6.1 Kumun belgelendirme deneyi
Bu standarda uygun olarak kullanlacak kum, belgelendirilmeli ve CEN standard kumu, EN 196-1
eklinde ifade edilmelidir.
Belgelendirme deneyi iin teklif edilen yeni CEN standard kumunun balang retim periyodu
boyunca (en az aylk) uygunluunu ispatlamas gerekir. (ilve olarak, kalitenin uzun vadede
dzenliliini salamak iin yllk dorulama deneyi gereklidir, Madde 11.6.2). Belgelendirme deneyi
Madde 11.6.3 de belirtildii gibi, teklif edilen CEN standard kumunu CEN referans kumuyla
karlatrmak iin standardize edilmi bir prosedre dayanr.
Belgelendirme deneyi 28 gnlk yata yaplan basn dayanm deneyine dayanr ve uygun mill
standardizasyon kurumu tarafndan bu amala tayin edilen deney lboratuvarlarnda gerekletirilir.
Onaylanm deney lboratuvarlar, farkl lkelerde retilen CEN standard kumlarnn zelliklerinin
uluslararas kabul kriterlerine gre karlatrlabilir olmasn salamak iin, uluslar aras ibirlii
6)
ierisinde olmal ve lboratuvarlar aras deney programlarnda yer almaldrlar.

11.6.2 Kum dorulama deneyi

Belgenin yllk yenilenmesi iin istenen dorulama deneyi prosedr, onaylanm bir deney
lboratuvar tarafndan yaplan rastgele seilmi kum numunesinin yllk deneyi ve kum imaltsnn
kendi kalite kontrol deney kaytlarnn belgelendirme kuruluu tarafndan muayenesini ierir.
Dorulama deneyi program Madde 11.6.4 te anlatlan belgelendirme deneyi ile ayn prensiplere
dayanr.
Kum imaltsnn kalite kontrol deneyleri, imaltnn kendi lboratuvarnda veya bir servis
lboratuvarnda dzenli olarak yaplr (srekli retim sz konusu olduunda her ay). En az yllk
kalite konrol deney sonularnn kaytlar dorulama prosedrnnn bir paras olarak muayene iin
belgelendirme kuruluuna verilebilmelidir.

11.6.3 CEN Standard kumunun belgelendirme deneyi metodu

6) Bu programdaki gerekler gelecekteki belgelendirme plnnn bir blmn oluturacaktr.

16

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

11.6.3.1 Genel
En az aylk ilk retim periyodu boyunca, belgelendirme kuruluu tarafndan belgelendirme deneyi
iin, CEN standard kumu olarak belgelendirilmesi istenen kumdan, bamsz kum numunesi alnr.
Belgelendirme kuruluu tarafndan bu ama iin seilmi farkl imentodan her biri kullanlarak bu
kumun her biriyle CEN referans kumuyla karlatrma deneyi yaplr.
28 gnlk srede yaplan bu karlatrma deneylerinden her birinin sonucu kabul edilebilirlik snrlar
iinde olursa sz konusu kum CEN standard kumu olarak kabul edilir.

11.6.3.2 Kabul kriteri

Bu standard, uzun vadede 28 gnlk basn dayanmnda CEN referans kumuyla elde edilen
sonutan % 5 farkl olursa en az % 95 ihtimalle red edilir eklinde bir kabul kriterine dayanr.

11.6.3.3 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas

Bu amala seilmi imento numuneleri kullanlarak birinde CEN referans kumu dierinde teklif edilen
CEN standard kumu kullanlmak zere 20 ift har karm takm hazrlanr.
Bu standard erevesinde her iftteki iki karm, geliigzel srayla pe pee hazrlanr. 28 gnlk kr
uygulamasndan sonra karm takmlarnn bir iftinin 6 prizmas basn dayanm deneyine tbi
tutulur ve her kumun deney sonucu; x teklif edilen CEN standard kumu, y CEN referans standard
kumu olmak zere Madde 10.3e gre hesaplanr.

11.6.3.4 Karlatrma deneyinin her birinin deerlendirilmesi

Aadaki parametreler hesaplanr:
a) CEN referans kumuyla hazrlanm 20 karm takmn ortalama basn dayanm (y ) ;
b) Teklif edilen CEN standard kumuyla hazrlanm 20 takmn ortalama basn dayanm (x ) ;
D=

100 (x - y)
y

D, iaret dikkate alnmakszn en yakn 0,1e yuvarlatlarak deerlendirilir.

11.6.3.5 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri

Kabul kriteri dnda kalan farkllk beklendii zaman,aadaki parametreler hesaplanr:
a) Deney sonlar ile oluturulan her deer ifti arasndaki cebirsel fark (d= x-y )
b) 20 farkn ortalama deeri (d = x - y )
c) 20 farkn standard sapmas (s)
d) 3s deeri
e) d nin en yksek deeri (denok ) ve d arasndaki ve dnin en dk deeri (denaz) ile d arasndaki
aritmetik fark. Bu farklardan biri 3s den byk ise, o deer (denok ya da denaz) deerlendirmeye
alnmaz ve hesaplamalar kalan 19 deer ile tekrarlanr.

11.6.3.6 Kabul iin art

Madde 11.6.3.4 e gre hesaplanan Dnin deerinden herbiri 5 den kk ise teklif edilen CEN
standard kumu belgelendirme iin uygun kabul edilir. D nin bir veya birden fazla deeri 5 veya 5den
byk olmas durumunda bu kum uygun kabul edilmez.

11.6.4 CEN standard kumu dorulama deneyi metodu

11.6.4.1 Belgelendirme kuruluunun yllk deneyi
Belgelendirme kuruluu tarafndan Madde 11.6.2ye gre rastgele alnan tek kum numunesi Madde
11.6.3 te anlatlan genel ileme uyarak, bu ama iin belgelendirme kuruluu tarafndan seilen bir
imentoyla beraber deneye tbi tutulur.
Madde 11.6.3.4 e gre hesaplanan D deeri 5den az ise, numunenin dorulama deneyi gereklerine
uyduu kabul edilir.

17

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

D deeri 5 veya 5den byk ise, rastgele numune daha alnr ve Madde 11.6.3 de anlatlan
komple belgelendirme deneyi ilemine uygun olarak deneye tbi tutulur.

11.6.4.2 Kum imaltsnn aylk deneyi

Kum imalts tarafndan aynen Madde 11.6.4.1 de belirtilen dorulama deneyinde olduu gibi fakat
belgelendirme kuruluu tarafndan seilen bir imento kullanlarak ay boyunca retilen kumdan
rastgele seilen bir numune ve belgelendirme deneyi yaplm bir CEN standard kumu ile en az on
karlatrma ile aylk deney yaplr.
Madde 11.6.3.4 deki gibi hesaplananan D deeri 12 adet sral aylk karlatrma deney serisinde iki
kereden fazla 2,5 den byk karsa, belgelendirme kuruluu haberdar edilir rastgele alnm 3
numune zerinde Madde 11.6.3e gre komple belgelendirme deneyi yaplr.

11.7 Alternatif sktrma cihaznn kabul deneyi

11.7.1 Genel
Alternatif sktrma cihaz ile ilgili kabul deneyi istendiinde, belgelendirme kuruluu ticari olarak
mevcut 3 cihaz semelidir. Bu 3 cihaz belgelendirme kuruluu tarafndan Madde 4.6 daki zellikleri
salayan referans sktrma cihaz bulunan belgelendirilmi deney lboratuvarna yerletirilir.
Deneyi yaplacak cihazn aadaki dokmanlar bulunmaldr:
a) Sktrma cihaznn (tasarm ve yapsnn ) tam teknik tarifi,
b) Bakm talimat ,
c) Doru almasn temin etmek iin yaplan kontrollerin listesi,
d) Teklif edilen sktrma prosedrnn tam tarifi,
Belgelendirme kuruluu deneye tbi tutulacak cihazn zelliklerini nceden tariflenen zellikleriyle
dikkatlice karlatrmaldr. Tayin edilen deney lboratuvar belgelendirme kuruluu tarafndan bu
ama iin seilen imentodan her cihaz iin ayr birini ve CEN referans kumunu kullanarak
karlatrma deneyi uygulamaldr. karlatrma deneyinin her birinin sonucu alternatif cihazn
kabul ynnde netice verirse, teklif edilen sktrma cihaz alternatif olarak kabul edilebilir .

11.7.2 Alternatif cihazn deneyi

11.7.2.1 Kabul edilebilirlik kriteri
Bu standard; bir sktrma yntemi kullanan bir cihaz, uzun vadede bu standardda anlatlan metotla
elde edilenden %5 civarnda deien 28 gnlk dayanm farkna sahipse en az %95 olaslkla kabul
edilemez eklinde bir kabul kriterine dayanr

11.7.2.2 Karlatrma deneyinin her birinin uygulamas

Bu amala seilen imentolardan 20 ift karm harc numune takm hazrlanr ve bir karmn
sktrlmasnda teklif edilen alternatif sktrma ilemi, dier karmda da standard ilem uygulanr.
Her iftin iki karm gelii gzel bir sra takip edilerek, biri dierinin hemen ardndan hazrlanr.
Sktrmadan sonra prizmalarn bakm bu standardn erevesinde yaplr. 28 gnlk kr
uygulanmasndan sonra karmlarn bir iftinin 6 prizmas da basn dayanm deneyine tbi tutulur.
Her sktrma deneyi iin deney sonular Madde 11.3e gre, teklif edilen alternatif sktrma
yntemine ait olan sonu x ve standard sarsma tablasna ait olan sonu y olmak zere hesaplanr.

11.7.2.3 Karlatrma deneylerinin deerlendirilmesi

Aadaki parametreler hesaplanr:
a) Standard cihazla hazrlanan 20 karmn ortalama basn dayanm deeri (y ).
b) Teklif edilen alternatif sktrma cihazyla hazrlanan 20 karmn ortalama basn dayanm (x).
D=

100 (x - y)
y

D, iaret dikkate alnmakszn en yakn 0,1e yuvarlatlarak deerlendirilir.

18

ICS 91.100.10

TRK STANDARDI

TS EN 196-1/Mart 2002

11.7.2.4 Kabul kriteri dnda kalan deerlerin ilemleri

Kabul kriterleri dnda kalan deerlerin ilemleri Madde 11.6.3.5e uygun olarak yaplr.

11.7.2.5 Teklif edilen alternatif sktrma cihaznn kabul artlar

Madde 11.7.2.3 e gre hesaplanan 3 D deerinin her biri 5,0 ten kkse bu alternatif cihaz kabul
edilebilir olarak alnr.
Bu durumda cihazn teknik tarifi Madde 4.6 ya ve sktrma ilemi tarifi Madde 7.2 ye ek olarak kabul
edilir. Hesaplanan D deerinin bir veya birden fazla deeri 5e eit veya bykse alternatif cihaz kabul
edilmez.

19