Вы находитесь на странице: 1из 5

RolandoAstarita

Inversin,demandayrentabilidad

Inversin,demandayrentabilidad

Enestanotaamplolarespuestaaargumentosquemehanpresentadoendefensadelatesisdelos
Keconomistas,aquieneshecriticadoendiferentesnotas(vase,entreotrasLeydeSayyCrtica).En
loquesiguevoyaexaminarlassiguientesafirmaciones,conlasquediscrepo:
a)Silademandaesconstante,nohayraznparaquelosempresariosaumentenlainversinenequipos,
aunenelcasodequehayaaumentadolarentabilidadlosempresariossiempreinviertenparanoperderla
cuotademercadob)lainversinquecreacapacidadnodependedelarentabilidadc)entantolademanda
semantengaalta,nohayraznparaquesedebilitelainversin,yaquelainversinsiemprerespondeal
principiodeaceleracind)silatasadegananciabajadel4al2%,latasadeinversinnodebera
debilitarse,entantonoexistacadadelademanda(porejemplo,porquelacompetenciainternacional
desplazaalaproduccinlocal)e)laproduccinestdeterminadaporlademanda,perolaproduccinno
determinalademanda.Empecemosentoncesporelprimerargumento.

Plusvalasextraordinarias

Laideadequesilademandaesconstantenohabraraznparaquelosempresariosaumentenlainversin
enequipos,nopermiteentenderunodelosmecanismosbsicosqueimpulsaelcambiotecnolgico,a
saber,labsquedadeplusvalasextraordinarias.Lareferenciabsicaparaloquesigueeselcaptulo10del
tomo1deElCapital,deMarx.Laideaesqueloscapitalistaspuedeninvertirencambiostecnolgicos,no
porqueestnrespondiendoaalgnaumentodelademanda,sinoparabajarcostosyobtenerganancias
extraordinarias,desplazandoasuscompetidores.Supongamosqueenunaramahay10empresas,quela
demandasemantieneconstante,yquecadaempresaabasteceel10%delmercado.Supongamosahora
queunadelasempresasrealizauncambiotecnolgico(queimplicainversinenequipo),porelcual
duplicalaproductividadporobrero,ybajaelcostodeproduccin.Estaempresaentoncesestarhabilitada
paravenderelproductoaunprecioalgomsbajoqueelpreciodeterminadoporlaproductividadpromedio
delarama,peromsaltoqueelprecioqueregirasilanuevatecnologaestuvierageneralizada.En
consecuencialaempresainnovadoraobtieneunaplusganancia,oplusvalaextraordinaria.Porlotanto
existenrazonesporlascualeslosempresariospuedenaumentarlainversinenequipos,aunquela
demandatotalnohayaexperimentadocambiossignificativos.Demaneraquenoescorrectoafirmarque
soloinviertenparanoperdercuotasdemercadolaempresainnovadorainvierteparaganarmercadoala
competencia.
Lgicamente,unaconsecuenciadeloanterioresqueunavezquelaempresainnovadorahalanzadola
guerradeprecios,elrestodelasempresasestnobligadasaemprenderelcambiotecnolgico.Peronolo
hacenporqueestnrespondiendoaunapresindelademanda,sinoaunapresinquevieneporelladode
laoferta,estoes,porlapresincompetitiva.Tenemosasuncambiosignificativoenelniveldeinversin
quenoestrespondiendoalprincipiodelacelerador.Observemosademsquesitodaslasempresasdela
ramaadoptanlanuevatecnologa,laproduccinsehabrduplicado.Porlotanto,sibienlacadade
precios(debidaalaumentodelaproductividad)puedeincrementarlademanda,esmuyposiblequese
desemboqueenunescenariodesobreproduccinenlarama.Agreguemosquelaluchaporlasplusvalas
extraordinariasconstituyelaclavedelmecanismoquellevaalabaratamientodelafuerzadetrabajo,ypor
lotantoalincrementodelaplusvalarelativa.
Puesbien,laluchaporplusvalasextraordinariasesunodelosrasgoscaractersticosdelcapitalismo,que
comprendieron,aunqueconenfoquestericosdistintos,MarxySchumpeter.EnparticularMarxpusode
manifiestoqueesteprocesooperapormediodelacompetencia.Perolacompetenciaesunaguerraentre
loscapitales,apartirdelacualsedesplieganlastendenciasmsprofundasdelsistema,entreellas,al
aumentodelaexplotacin.Noesunjuegoentrecaballerosempresarios,queestaranadaptandosus

RolandoAstarita

Inversin,demandayrentabilidad

decisionesdeinversindemaneramsomenosautomticaalincrementodelademanda,comopiensan
losneoclsicos.Pensarqueloscapitalistasinviertenslocuandoaumentalademanda,impideentender
estadinmica.

Inversin,rentabilidadyluchadeclases

Laideadequelainversinqueaumentacapacidadnodependedelarentabilidadtambinestequivocada.
Empecemosporelhechodequelainversindelempresarioinnovadorenelcasodelabsquedade
plusvalasextraordinariassolotienesentidoeconmicocuandoelvalorcontenidoenelmediode
produccinesmenorqueelvalor(expresadaenelsalario)delafuerzadetrabajoquereemplaza.Es
ingenuopensarqueuncapitalistanorealizaesteclculo,queporsupuesto,tienequeverconla
rentabilidad.Eltemaesfundamental,porqueespartedelacrticaquerealizanlosmarxistasalos
condicionamientosaqueestsometidalainversinenlasociedadcapitalista.Ensta,lamquinase
introducenocuandoahorratiempodetrabajoengeneral,sinocuandoahorraelequivalentedeltiempode
trabajopagadoporelcapitalista.Poreso,yenunplanomsgeneral,afirmarquelainversinencapitalfijo
nodependedelarentabilidad,llevaadismularelrolquejuegalamaquinariaentantoarmaenmanosdel
capitalfrentealtrabajo.PongamoselejemplodeFoxconn,laempresataiwanesaqueempleaunmillnde
trabajadores,yqueacabadeanunciarqueplaneaintroducirunmillnderobots,principalmenteensus
plantasenChina.Elmotivo?Nobuscasatisfaceralgncambiodelademanda,sinoresponderalaolade
huelgasqueestallaronenmuchasempresaschinas,alosaumentossalarialesconseguidosenFoxconn,y
alasexpresionesderesistencia(suicidios,elevadarotacin)delostrabajadoresfrenteala
sperexplotacinquereinaenlaempresa.Loseconomistasdicenquelassubasdesalariosestn
erosionandolacompetitividaddelasempresaschinas.EnelsurdeChinaempresasdeautosypartesde
autos,talescomoHondayToyota,fueronalahuelga.SegnDongTao,economistaenjefedelCredit
Suissedelaregin,lossalariosdelostrabajadoresmigrantesdeFoxconn(laprincipalfuerzalaboral)
aumentaronentreun30y40%enelltimoao,yseesperaquecrezcanentreel20y30%anualmenteal
menoshasta2013(FinancialTimes,1/08/11).Cmosepuededesconocerquelasconsideraciones
sobrelarentabilidadestnenelcentrodeladecisindeFoxconndeinvertirenrobots?Pasarporaltoeste
aspectodelproblemasolocontribuyeadisimularelcarctercontradictorioyantagnicodelasrelaciones
capitalistas.Esqueelcapitalutilizalamaquinarianosolopararesponderalademanda,sinotambinpara
lasluchascompetitivascontraotroscapitales,ycomounarmaparadeprimirlossalariosydebilitaral
trabajo.Elcambiotecnolgiconoesneutro,estatravesadoporelconflictodeclases.Estosedebeaque
lasociedadcapitalistaestbasadaenlaexplotacindeltrabajo,ynohayhechoestilizadoquepueda
disimularestarealidad.

Aceleradoryrazonesparaquecaigalainversin

Examinemosahoralaideadequeentantolademandaseaalta,nohayrazonesparaquecaigala
inversin,debidoaquestarespondesoloalprincipiodelacelerador(yaalgunarelacincapital/producto
deseadaporloscapitalistas).
Comienzoexplicandobrevementeelprincipiodelacelerador,parahacerllevaderoelargumentoalos
lectoresnofamiliarizadosconestascuestiones.Larelacindelaceleradordicequelademandade
inversinsederivadelcambioenelproductodemandado.Labasedeestateoraesquesilatecnologa
permanecesincambios,lanicaformadesatisfacerunaumentodelademandaenellargoplazo,es
aumentandolainversinencapitalfijo.Deaqusaleelcoeficientedelacelerador,queeslarelacinentrela
nuevainversinyelcambioenelproducto.Sealemosqueunaambigedadcontenidaenelprincipiodel
acelerador(ambigedadquesemantieneenlosKeconomistas)esacercadesielproductodemandado
comprendesololosbienesdeconsumo,otambinlosmediosdeproduccin(Sherman,1991).Enun

RolandoAstarita

Inversin,demandayrentabilidad

artculoquefuefamosodebidoaquederivabaunateoradelcicloeconmicoPaulSamuelsondefinique
porproductodemandadosoloentendaelconsumodemandado.Algunoseconomistasconsideran,en
cambio,queelproductodemandadocomprendetambinelcapitalconstante.Sinembargo,loquese
deseaenfatizarconelaceleradoresqueentantohayademandadebienesdeconsumo,habrinversinen
mediosdeproduccinylainversinenmediosdeproduccingenerarmsinversinenmediosde
produccindestinadosaproducirlos.
Quvalidezpuedeteneresteprincipio?Comoexpliquenalgunasrespuestasacrticas,nocreoquese
puedarechazarelprincipiodelacelerador.Encondicionesmsomenosnormales,siaumentalademanda,
lainversinaumenta.Inclusoenalgunosescritossobreelcicloeconmicoheplanteadoqueelacelerador
puedeayudaraentenderunodelosfactoresquecontribuyeaqueendeterminadomomentolaacumulacin
desemboqueensobreacumulacin.Sinembargo,loquedeberechazarseeslaideadequeelacelerador
porsmismodacuentadelainversin.Estoes,quebastaconquehayademandaparaquehayainversin.
Destaquemosalrespectodosdelaslimitacionesymatizacionesquerequiereelprincipiodelacelerador,
quesonapuntadasporSherman(1991)ysonvitalesparaentenderalgunascuestionesreferidasalciclo.
Laprimeraesqueelmismocoeficientedelaceleradorcambiaalolargodelciclodebidotantoacambiosen
lasexpectativasdelosnegocios,comodelosbeneficios.Poresonoexisteunarelacintcnicasimple
entredemandaeinversin,sinunarelacincambiante,basadaenexpectativastambincambiantes.Por
otraparte,yestoesvital,elprincipiodelaceleradortrataslodelademanda,ydejadeladoloscostos
variables.Enparticular,comoapuntaSherman,omitelainflacinenloscostoslaborales,materiasprimas
yelcostodelosprstamos,todosfactoresqueafectanalatasaderentabilidad.Factoresquedebenser
tenidosencuentaalahoradeexplicarporquendeterminadomomentodelciclolasgananciaspueden
comenzaradebilitarse.Otrofactoreselincrementodelarelacincapitaltrabajo.NosoloMarx,pero
tambinKalecki,sealaqueelaumentodeestarelacintieneunefectonegativosobrelarentabilidad.Pero
siestoesas,elprincipiodelaceleradorescompletamenteinsuficienteparaexplicarelcrecimiento
econmicoylascrisis.Esqueenlafasedeprosperidadyaugedelciclolaocupacinyelingreso
alcanzansuspuntosmsaltos.Sisesostienequeentantolademandasemantengaaltalainversinno
puedecaer,hayquepreguntarseporquendeterminadomomentolademandasedebilita,precipitndose
lacrisis.Yaheplanteadoestacuestinenotranota,yvuelvoaplantearlaahora.Porqusedebilitala
demanda?
UnaposibilidadesqueenmediodelaugeelEstadodecidabajarelgasto.Peronoexisteningunarazn
paraqueopereperidicamentedeestamaneraniseregistraenlaprcticaquelohaga.Losrecortesde
gastosuelenocurrirunavezdesatadalacrisisporesoprofundizanlacadaperonolainician.Enlos
mesespreviosalestallidodegrandescrisis1930enEEUU,19745enlospasescapitalistasavanzados,
1992enJapn,2000y2007enEEUU,etc.noseadviertealgunareduccinmsomenossignificativadel
gastopblico.Dedndevieneentonceslacadadelademanda?Acasodelgastodelossalarios?Por
quhabradeocurrir?Lamismapreguntapuedeformularseconrespectoalgastodeplusvalaenbienesde
consumo.Empricamente,noseadviertequeelgirohacialacrisisseaprovocadoporalgnimpulsosbito
haciaelahorro.Estofuncionamuybienenlosejerciciosdelosmanualesdemacroeconoma,peronotiene
asideroenlarealidad.Porquentoncescaelademanda?Laexperienciamuestraquecaeporqueel
algnmomentocomienzaadebilitarselainversin.Dehecho,hahabidorecesionescomolasdelosaos
1950y1960enEEUUenlacualeslacontraccindelademandasignificcontraccindelainversin,pero
nodelconsumo.Yentodaslasrecesionesodepresiones,lainversinfluctamuchomsviolentamente,
queelconsumo.Peroesimposibleentenderestocondiciendoquelainversindependesolodelprincipio
delacelerador.Porlotanto,esunerrorsostenerquelainversinsolorespondeaesteprincipio.

RolandoAstarita

Inversin,demandayrentabilidad

Eutanasiadelrentista?

Sehasostenidotambinqueaunquelatasaderentabilidadbajaradel4%al2%enunaciertaeconoma,
nohabraningnmotivoparaquelainversinsedebilite,entantolademandacontinecreciendo.Setrata
deotraexpresindelaideadequebastaconelprincipiodelaceleradorparaquehayainversin,provisto,a
losumo,quelarentabilidadnoseanegativa.Puesbien,asumamosporunmomentoqueesteargumento
escorrecto.Qusucedesilarentabilidadbajaluegoal1%?Decimosqueloscapitalistascontinan
invirtiendo,porquelademandanosehadebilitado?Yqutalsilarentabilidadbajaluegoal0,5%?Yas
podramosseguir,yaqueentantolarentabilidadseapositiva,pareceranohaberlmitesalaacumulacin
delcapital,segnestaparticularteoria.Endefinitiva,llegaramosalescenariodelfuturoentrevistopor
Keynes,alaeutanasiadelrentista.Larentabilidadpodrabajardemaneramsomenosconstante,hasta
elpuntoenelqueelempresarioseconvertira,dehecho,enunfuncionariodelaproduccin,realizadaen
beneficiodelacomunidad.Perosucedeestoenlarealidad?No,nosucede.Enlarealidad,cuandola
tasageneraldegananciabajaciertosumbrales,losempresariosnoinvierten.NosoloMarx,sinotambin
Keynes,KaldoroKalecki,paramencionarsoloaalgunosautoresnotables,sabanquepordebajode
ciertosmnimosparaKeyneseralatasadeintersenMarxoKaldorellmiteparecemenosdefinidono
hayinversin.Desconocerestehechoescaerenunaabstraccinmayscula.SienArgentinalatasade
rentabilidadcayeraal2%o1%,lomsseguroesqueasistiramosaunacolosalfugadecapitales.Pero
reconocerestarealidadnoesuntemamenor.Esadmitirqueenestasociedadlaclasecapitalistaejerce
unpoderreal,derivadodelapropiedadprivadasobrelosmediosdeproduccinydecambio,yquehace
sentiresepodermedianteelchantajedelainversin.PorestemotivotambinMarxadvertaquesilos
trabajadoreslograranaumentosdesalariosrelativamenteimportantes,ysiesosaumentosdisminuan
demasiadolaganancia,unadelasrespuestasdelcapitaleraenlentecerlaacumulacin,recreandodeesta
formaelejrcitodedesocupados.Lastesisdelascrisisbasadasenelestrangulamientodelas
ganancias,hanrecogidoesteaspectodelsistemacapitalista.

Unavisinunilateraldelroldelademanda

Porltimo,esunerrorignorarqueascomolademandadalugaralainversinenmediosdeproduccin,la
inversinenequiposytecnologatambingenerademanda.Sepuedeverfcilmenteenelcasodelas
innovacionesenposdeplusvalasextraordinarias,yaqueelabaratamientodelosproductosampla
mercadoseincorporanuevossectoresdelapoblacinasuconsumo.Yenelcasodebienes
cualitativamentenuevos,eslaproduccinlaqueformaydeterminalasmodalidadesdesuconsumo.La
ideadequeelconsumidoressoberanoessolounafantasaneoclsica.Todoestoestanelementalque
novalelapenaextenderseenello.
Peroinclusolosritmosconqueserealizalainversinpuedenestardependiendo,enalgunaformaesencial,
delamismainversinydelcambiotecnolgicoquelaacompaa.Podemosverloconunejemplo
relativamentereciente.Entre1992y1998enEEUUseasistialperododemayorcrecimientodurante7
aoscontinuosdelosgastosenequiposdeproduccin,desdeelfindelaSegundaGuerra.Perola
mayoradelosmodeloseconomtricosasumenqueexisteunarelacinestableentreelcambiodelstock
decapitalfijoyelniveldeinversinsiendoasuvezelstockdecapitalfijofuncindelniveldelproductoy
desucosto.Sinembargo,enlosaos90hubounatasadedepreciacincreciente,queobligalas
empresasainvertirmsafindemantenerunniveldadodelstockdecapitalfijo.Peroesteaumentodela
tasadedepreciacinnosedebiaalgncambioenlademanda,sinoaquehuboundesplazamientodela
composicindelcapitalhacialascomputadoras,quesedeprecianmsrpidoqueotrostiposdeequipos
(vaseTevlinyWhelan,2003).Asuvez,lacadadelospreciosdelascomputadorasjugunrolcrucial
paragenerarelboomdeinversionesdeaquellosaosperolacadadelospreciosestuvovinculadaalos
cambiostecnolgicos.Enestasecuenciasepuedeadvertirqueelesquemalademandaimpulsala

RolandoAstarita

Inversin,demandayrentabilidad

inversin,perolainversinnoimpulsaomodificalademanda,haceaguasportodosloscostados.
Endefinitiva,esnecesariocomprenderquelademandanosepuedeconsiderarcomounavariable
independiente,oexgena,yaquedependedefactoresquesonendgenosalprocesoproductivo.Estose
adviertefcilmenteenlacircunstanciadequeelciclocapitalistaqueeselpuntodepartidadelproceso
econmicoseiniciaapartirdeladecisindelcapitalistadelanzardineroalacirculacin,conelfinde
valorizarlo.Lademandadebienesdeproduccinydefuerzadetrabajoestporlotantocondicionadaa
estadecisindeacumularporpartedelcapitalistaseadvierte,porotraparte,quelademandadelos
bienessalarialestampocopuedeserautnoma.Enunasociedadenlaquelapropiedadprivadadelos
mediosdeproduccinydecambioestnenmanosdeungruposocial,nopuedeserdeotramanera.
Afindesalvaresterolcasiexgenodelademanda,algunosapelanalaideadelademandaautnoma,
conformadaporlosgastosdelEstado,ylasexportaciones.Sinembargostenopuedeserunargumento
vlidofrentealoqueestoyplanteando.Porqu?PuesporqueelpoderdecompraqueejerceelEstadono
puedegenerarseenotroladoquenosealaproduccin.Nuncadeberaolvidarsequeelgastofiscalest
financiadoconplusvala(nootracosasonlosimpuestos).Nohayformadequesegeneredemandaestatal
exnihilo(enestacuestinsiempreestimplicadaalgunaconcepcinsobrequesvalor).Algosimilar
ocurreconlademandadelosbienesdeexportacin.Estademandapuedeconsiderarseexgenaen
relacinalunpas,peronoesexgenaalmododeproduccincapitalistaensutotalidad.Silos
empresariosargentinoshoyvendensojaenlosmercadosexternosesporqueenotroslugaresdelplaneta
seestinvirtiendoenproduccin,yporlotantoseestampliandolafuerzadetrabajo(ostaest
cambiandosudietaalimentaria).Denuevo,nosetratadeunademandaautnomaconrelacinala
produccinylainversin.
Todasestascuestionessonbastanteelementales,peroimprescindiblessisequierecomprenderla
dinmicadelsistemacapitalista.

Textoscitados:
Marx,K.(1999):ElCapital,Madrid,SigloXXI.
Tevlin,S.yK.Whelan(2003):ExplainingtheInvestmentBoomofthe1990s,JournalofMoney,Creditand
Banking,vol.35,pp.122.
Sherman,H.J.(1991):TheBusinessCycle,PrincetonUniversityPress.

RolandoAstarita
BuenosAires,2011
http://rolandoastarita.wordpress.com/

Вам также может понравиться