Daniel Cichy / 08.09.

2009

Wyspiarze w Krakowie
Na tegoroczn odson festiwalu organizatorzy przygotowali retrospektyw muzyki
brytyjskiej.
Po wiekach historycznych zawirowa, licznych estetycznych przewartociowa, ju to
tumieniu twrczej aktywnoci pod presj politycznych naciskw, ju to bujnych jej
renesansw, muzyka Wysp Brytyjskich w XX w. wysza na prost.
Dzi kompozytorzy z pnocnej Europy, a wic Anglii, Walii i Szkocji, co chtnie podkrelaj,
stanowi na rynku muzyki wspczesnej artystyczne grono, z ktrego zdaniem trzeba si
liczy. I cho trudno byoby szczeglnie w XXI w. wykaza istnienie zespou okrelonych
cech stylistycznych nowej muzyki Wyspiarzy, postawa twrcza tych kompozytorw nie
odbiega daleko od wartoci, ktre nadaway rysy muzycznym portretom ich poprzednikw.
Twrczo t konstytuuje wszak gra paradoksw. Z jednej strony kompozytorzy ci stali
bowiem zawsze z boku gwnych estetycznych nurtw, ktre raz po raz rozleway si po
kontynencie Starej Europy, prbowali opiera si woskim, francuskim, niemieckim
i rosyjskim wpywom. Z drugiej po swojemu, z charakterystyczn rezerw, najnowsze
zdobycze kompozytorskie twrczo wykorzystywali. Byli otwarci, ale i z dystansem,
pokazywali, e s przyjanie nastawieni do nowego, cenic take dwikowe muzeum
i houbic rodzim kultur ludow, udowadniali, e przy niezwykle praktycznym zmyle,
ktry odbija si w bogatej twrczoci o przeznaczeniu pedagogicznym, maj
i nieposkromion fantazj.
atwo si bdzie o tym przekona podczas tegorocznej odsony festiwalu Sacrum Profanum.
W Krakowie wystpi najlepsze formacje muzyki wspczesnej, zespoy, przed ktrymi
nawet najbardziej skomplikowana i szalona partytura XXI w. nie ma tajemnic brytyjska
London Sinfonietta, niemieckie Ensemble Modern i Ensemble Recherche, austriacki
Klangforum Wien, holenderski Asko Schnberg Ensemble, wreszcie po raz pierwszy na
festiwalu synny, zaoony przez Pierrea Bouleza francuski Ensemble Intercontemporain.
Jednak podr po muzyce Wielkiej Brytanii rozpocznie The Cinematic Orchestra, ktrej
towarzyszy bdzie Sinfonietta Cracovia. To koncert dla lubicych przyjemn aur
elektronicznych wariacji Jasona Swinscoe, ciekawe czenie jazzowych improwizacji
z pieczoowicie przygotowanymi samplami, muzyk wielkomiejsk o nostalgicznym rysie.
Zamknie za festiwal wystp Aphex Twina, pierwszego artysty techno, ktrego twrczo
trafia do sal filharmonicznych, eksperymentatora zgrabnie poruszajcego si w wiecie
elektronicznie modyfikowanych dwikw, ktrego zmys kolorystyczny doceniaj nawet
muzyczni puryci. W hali ocynowni ArcelorMittal Poland Aphex Twin zagra w towarzystwie
Floriana Heckera, artysty, ktry wizualnymi efektami, nierzadko szokujco odraajcymi,
wzmacnia percepcj muzyki. Cho ksztat i program kadego koncertu Aphex Twina jest
trzymany w tajemnicy, naley si spodziewa, e wieczr bdzie przeznaczony tylko dla
amatorw mocnych wrae estetycznych...
A co pomidzy? Potna dawka wymienitej, artystycznie wysmakowanej muzyki omiu
twrcw brytyjskich o midzynarodowej renomie. Peter Maxwell Davies i Harrison

Birtwistle, wsplnie z niegranym w Krakowie Alexandrem Goehrem, tworzyli tzw. Grup

Manchestersk. Zafascynowani awangard chtnie zrazu eksperymentowali, z dum
powoywali si na Schnberga i Weberna, pniej ich radykalizm stpi si znacznie, a jzyk
sta si bardziej zoony. Skonno do kompozytorskiej precyzji u szkockich twrcw,
rwnolatkw zreszt (1934), wci sycha. Davies w nieco pompatycznej symfonice
o mahlerowsko-sibeliusowskim rodowodzie siga po narodowe tematy i przyrodnicze
inspiracje, Birtwistle przejawia mylenie ornamentalno-linearne, interesujco dialektyczne,
w ktrym zestawia statyczno dwikow z niezwyk fluktuacj wydarze muzycznych.
Pi lat modszy Jonathan Harvey to gwiazda muzyki wspczesnej, najbardziej bodaj
europejski z prezentowanych kompozytorw. Mocno zwizany z Francj, z przekonania
zapatrzony w kultur Dalekiego Wschodu, najlepiej realizuje si w muzyce elektronicznej.
Pisze muzyk pen tajemniczoci, jednoczenie niezwyk wyrazowo i kolorystycznie
fascynujc. Podobnie mao brytyjski jest Brian Ferneyhough, modernista z krwi i koci,
erudyta. Wikszo ycia spdzi poza ojczyzn, wykadajc kompozycj na caym wiecie,
za dziki spjnej koncepcji estetycznej naley do najbardziej wpywowych twrcw
starszego pokolenia (ur. 1943). Jego skomplikowane partytury pietyzm zapisu podniosy do
rangi symbolu.
Oliver Knussen (ur. 1952) jest nie tylko kompozytorem, ale take wietnym dyrygentem.
W obu profesjach debiutowa w wieku 15 lat poprowadzi wwczas swoj I Symfoni.
Pocztkowo pisa muzyk ekspresjonistyczn, zachowawcz, pniej podda si wpywowi
Eliota Cartera i od tej pory w jego utworach spotka mona kalejdoskopow zmienno temp,
polirytmi, ale i ciekawe rozwizania polifoniczne.
Mniej radykalne oblicze muzyki wspczesnej reprezentuj Mark--Anthony Turnage i George
Benjamin. Ten pierwszy lubi muzyk agresywn, w ktrej z przedziwnym zmysem
dramaturgicznym, podobnym troch do Strawiskiego, czy inspiracje modernistyczn
awangard z jazzem i rockiem. Drugi jest znanym koloryst. Zapatrzony w Debussyego
i Messiaena traktowa barw jako warto w muzyce nadrzdn. Z czasem jednak upraszcza
jzyk muzyczny, koncentrujc si na prostych strukturach rytmicznych, krelc przyjemne
uki melodyczne. Podobne powizania z francuskim krgiem inspiracji przejawia najmodszy
z kompozytorw, urodzony w 1967 r. Julien Anderson. Ostatni jednak coraz czciej tworzy
muzyk o rytualnym charakterze, lamentacyjnie wzruszajc, ale te ekspresyjnie taneczn.
***
Jakkolwiek w pokazywanym na Sacrum Profanum pejzau brytyjskim brakuje kilku nazwisk
chociaby najpierwszego awangardzisty Corneliusa Cardewa, brytyjskiego mistyka Johna
Tavenera czy gwiazdy modszego pokolenia Thomasa Ad?sa, nie wspominam o dobrze
znanym Michaelu Nymanie do Krakowa trzeba przyjecha. Zawsze wszak warto uzupeni
luki i nadrobi zalegoci. A przyznajmy: jeli w Polsce muzyk wspczesn gra si rzadko,
to brytyjsk w szczeglnoci.
7. Festiwal Sacrum Profanum, Krakw 13-19 wrzenia

Daniel Cichy / 22.09.2009

Nierwne starcie gigantw

W Krakowie wystpili artyci, ktrych mog pozazdroci najbardziej prestiowe
festiwale muzyki wspczesnej na wiecie. Wszystko powinno by w porzdku i niekiedy
byo. Dlaczego jednak nie zawsze?
Ostatnie edycje festiwalu Sacrum Profanum pod wzgldem wykonawczym rozpieciy
melomanw. Muzyk wspczesn interpretuj bowiem w Krakowie zespoy z pierwszej
wiatowej ligi: Klangforum Wien, London Sinfonietta, Ensemble Intercontemporain, Asko|
Schnberg Ensemble, Ensemble Recherche i Ensemble Modern. Czyli zestaw zespow,
ktrego mog nam pozazdroci najbardziej prestiowe festiwale muzyki wspczesnej na
wiecie. Niby wic wszystko powinno by w porzdku i niekiedy byo. Dlaczego jednak nie
zawsze?
A do XIX w. artyci wykonywali waciwie tylko muzyk wspczesn. Nie kadziono na
pulpitach partytur kompozytorw nieyjcych, publiczno wyczekiwaa nowoci, a nie
powtrek. To wiek romantycznych zryww, ktremu towarzyszya ch pogbienia
wiadomoci historycznej, diametralnie zmieni wykonawcz praktyk, czego niwo
zbieramy do dzisiaj. W filharmonicznych i operowych programach dominuje elazny
repertuar XVIII- i XIX-wieczny. Tych, ktrzy chc posucha dzie muzyki dawnej lub
dowiedzie si, jak muzyk komponuje si dzisiaj, zepchnito do festiwalowych gett.
Powstao te szereg zespow specjalizujcych si w wybranym okresie historycznym.
Najwikszy ich wysyp mia miejsce na przeomie lat 70. i 80.
Od tego czasu wiele si zmienio. Zoone z hobbystw twrczoci pomijanej zespoy,
ktrych si napdow bya ch odkrywania, ju nie dziaaj w koncertowym podziemiu.
Ansamble stay si penoprawnymi uczestnikami muzycznego rynku, artystw wi nieze
kontrakty, za repertuarem zwykle rzdz menederowie w porozumieniu z szefami festiwali
i dyrektorami fonograficznych wytwrni, a nie artyci. Cz zespow z tradycjami staa si
wrcz zakadnikami wysokiej pozycji w koncertowym wiecie. Na koncertach wida utrat
pierwszej mioci do muzyki wspczesnej, instrumentalistom brak dawnego entuzjazmu,
sycha rutynowe podejcie do wykonywanych utworw.
W Krakowie wielkim rozczarowaniem okazay si koncerty szacownej London Sinfonietty,
nestora wykonawstwa muzyki wspczesnej, ktremu w zeszym roku stukna czterdziestka.
David Atherton prowadzi zesp leniwie, bez ognia, nie wymagajc do tego potrzebnej
dyscypliny, w muzyce Olivera Knussena niemiosiernie przynudzajc, za w kompozycjach
Sir Harrisona Birtwistlea obnaajc niedostatki muzykw. Liczne nierwnoci, intonacyjne
wpadki, a przy tym fatalnie brzmice frazy zapoyczone przez twrc z przeszoci nie
najlepiej wiadczyy o kondycji zespou. Kiepsko te zaprezentowa si Ensemble Recherche
z Fryburga. Zesp, ktry przecie skada si z niezwykle dowiadczonych instrumentalistw,
sprawia wraenie nieprzygotowanego do koncertu. Kolejne kompozycje Sir Petera Maxwella
Daviesa brzmiay w sposb szkolny, bez polotu, trudno byo odnale koncepcj
interpretacyjn. Obronio si jedynie teatralne Eight Songs for a Mad King, a to jedynie
dziki ywioowej kreacji barytona Martina Lindsaya.
Na szczcie, na tym niemie wspomnienia z Sacrum Profanum si kocz. Paryski Ensemble

Intercontemporain pod batut charyzmatycznego Fina Hannu Lintu oraz mistrzowskie

Klangforum Wien, ktre poprowadzi fenomenalny Argentyczyk Emilio Pomrico, zajy ex
aequo pierwsze miejsce w pojedynku zespow. Francuska interpretacja dzie Jonathana
Harveya wydobya to, co w nich najcenniejsze: fascynujc gr kolorw, niemal
impresjonistyczn fantazj, zjawiskow korespondencj dwikw tradycyjnych
i elektronicznych, a take medytacyjny spokj i z namysem rozpisan w partyturze
dramaturgi. Wyjtkowo piknie w sali Teatru ania Nowa zabrzmiaa starsza kompozycja
Anglika Bhakti. Rwnie gony aplauz wywoaa gra wiedeczykw. A przyzna trzeba,
e muzyka Briana Ferneyhough nie naley do najatwiejszych w odbiorze. Precyzja i pasja,
z jak artyci odczytali skomplikowane partytury Funerailles I, II i Chronos-Aion,
nadanie dwikom niespodziewanej u przedstawiciela nowej zoonoci ekspresji
pozostanie na dugo w pamici.
wietnie wypadli take Holendrzy i muzycy Ensemble Modern. Ci pierwsi, pod kierunkiem
Reinberta de Leeuwa, znakomicie czuli si w repertuarze roztaczonego Juliana Andersona.
Artyci z Frankfurtu, ktrymi dowodzi Franck Ollu, popisali si zarwno w koronkowych
fakturalnie, penych niezwykych rozwiza kolorystycznych utworach Georgea Benjamina,
jak i ciekawej jazzowej suicie Marka-Anthonyego Turnagea.
Za rok publiczno Sacrum Profanum czeka wyprawa na Pnoc. Twrczo kompozytorw
z krajw nordyckich od lat naley do najciekawszych zjawisk we wspczesnej muzyce, wic
wrae bdzie sporo.
Festiwal Sacrum Profanum, Krakw, 13-19 wrzenia 2009