UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET SPORTA I TJELESNOG ODGOJA

SARAJEVO

POSTDIPLOMSKI STUDIJ
Kolegij: TRANSFORMACIONI PROCESI

Tema: PROGRAMIRANJE I KONTROLA

TRANSFORMACIONIH PROCESA

Mentor: Kandidat:
prof. dr. MUNIR TALOVIĆ Zrna Agačević

Sarajevo, 2010. godine

SADRŽAJ:

1. Pojam tehnologije sportskog treninga

1.1 Pojam i struktura tehnologije sportskog treninga

2. Zakonitosti sportskog treninga

2.1. Usmjerenost treninga
2.2. Adaptivnost treninga
2.3. Kontinuiranost opterećenja
2.4. Diskontinuiranost opterećenja
2.5. Prepokrivanje opterećenja
2.6. Cikličnost treninga
2.7. Heterohtronost treninga

3. Tehnologija sportskog treninga

3.1 Planiranje treninga
3.2 Programiranje treninga
3.3 Operacionalizacija treninga
3.4 Registrovanje treninga
3.5 Klasifikacija treninga
3.6 Kontroliranje treniranosti
3.7 Korigovanje treninga
3.8 Kompariranje rezultata

4. Literatura

2
1. POJAM TEHNOLOGIJE SPORTSKOG TRENINGA

Za pojmam tehnologije sportskog treninga, možemo reći da predstavlja dio sportske nauke koja se
bavi procesom, organizacijom (upravljanjem) i preradom određene "sirovine" (sportista) te uz pomoć
svrsishodnih i pravovaljanih postupaka, metoda i sredstava u treningu u gotov upotrebljivi "proizvod"
tj. sportski rezultat. Osnovu tog razvoja činio je čovjek, u našem području –sportista - učenik koji je
predstavljao inicijalnu "sirovinu" koja se putem osmišljenog kontinuiranog tehnološkog procesa
preobražava, tj. transformira u željeno stanje ili finalni proizvod tj. sportski rezultat.

Znači da se pod tehnologijom sporta podrazumijeva smišljeni, organizovani i kontinuirani

(longitudinalan) tehnološki proces sa svrhom da se sportista transformiše iz nekog inicijalnog
(trenutnog) stanja u neko novoformirano željeno, finalno stanje, pod utjecajem osmišljenog trenažnog
programa tj. da bi se na što optimalniji način došlo do željenog sportskog rezultata.

Pod pojmom sportskog treninga podrazumijevamo specifični transformacioni proces u kojem se

postizanje rezultata može postići kontinuiranom primjenom specifičnih trenažnih sredstava, metoda i
opterećenja kroz određeno vrijeme. To znači da sportista ili učenik kroz osnovni zadatak sportskog
treninga treba da pređe iz tzv. polaznog - inicijalnog stanja ( Si ) u neko novoformirano finalno stanje
( Sf):

Si Sf

Razlika između inicijalnog i finalnog stanja nam brojčano omogućava da cijeli transformacioni
proces možemo usmjeriti u željenom pravcu, uz blagovremeno otklanjanje učinjenih grešaka.

R = Sf - Si

Smanjenje ili minimiziranje grešaka nam omogućava da dođemo do optimalnog procesa treninga, jer
se sam proces ne može kontrolirati s obzirom da nije poznato u kom pravcu ide razvitak. Znači da je
osnovni cilj sportskog treninga povećanje i antropoloških i drugih karakteristika sportista od kojih
ovisi sportski rezultat kao proizvod transformacionog procesa, jer je brojčano, a zbog toga se i vrši
transformacija, finalno stanje bolje od inicijalnog stanja.
Da bi došlo do željenih efekata - promjena na utvrđeno početno - inicijalno stanje ( Si) moramo
djelovati trenažnim sadržajima - vježbama - tj. operatorima treninga ( t)pomoću kojih se takvo stanje
pretvara u stanje ( St).

Nakon utvrđivanja početnog stanja ( Si ) utvrđujemo operator (sadržaj) treninga za svaku tranzitivnu
sekvencu treninga (Sta, Stb, Stc...) tako da se kroz određeni vremenski period dođe do finalnog stanja
( Sf )... tj.

Si ... Sta, Stb, Stc ... Sf

3
1.1. Pojam i struktura tehnologije sportskog treninga

Pod tehnologijom sportskog treninga podrazumjevamo naučnu i tehnološko-praktičnu

disciplinu koja proučava zakonitosti transformacionih procesa, u kojem se čovjek, kao
višedimenzionalan sistem, mijenja iz jednog stanja u novoformirano stanje koje obezbjeđuje viši nivo
sportskog rezultata. Osnovni zadatak tehnologije sportskog treninga je da pronalazi i utvrđuje osnovne
zakonitosti i postupke koji regulišu uspjeh u sportskim aktivnostima.
Da bi sportski trening mogli uspješno programirati, neophodno je da poznajemo sve činioce -
faktore - od kojih ovisi uspjeh u sportskoj aktivnosti koju želimo programirati. To poznavanje faktora
podrazumijeva dobro poznavanje svih antropoloških karakteristika tj. osobina i sposobnosti od kojih
ovisi uspjeh u tom sportu kao i šta sve treba učiniti, koja i kakva sredstva, metode, opterećenja
primijeniti da bi uspjeh bio vjerovatan. Ako to ne poznajemo, ako nemamo takvih informacija, tada ne
možemo niti napraviti adekvatan program, a to znači da nam je rad intuitivan - stihijski.

Zadaci sportskog treninga mogu biti:

a) fundamentalni zadaci

b) specifični zadaci

Struktura tehnologije sportskog treninga obuhvata neke značajne elemente po grupacijama, a to su:
- antropološke karakteristike sportiste (antropološki status), odnosno strukture
morfoloških karakteristika, biomehaničkih karakteristika, funkcionalnih sposobnosti, motoričkih
sposobnosti, konativnih i socioloških karakteristika, kognitivnih sposobnosti, njihove međusobne
relacije, genetičke ograničenosti i mogućnosti razvoja,
- fiziološke osnove sportskog treninga (fiziološke osnove), sa akcentom na strukturu
mišića, bioenergets sistem, kardiorespiratorni sistem, acidobazni status, stvaranje laktata, pražno
opterećenje i mehanizam adaptacije,
- trening u metaboličkim zonama (metaboličke zone) putem primjene sredstava
treninga koja direktno ili indirektno utječu na sportski rezultat, metode obuke i standardnih ili
situacionih metoda treninga, kao i primjeni ekstenziteta i intenziteta opterećenja na bazi aerobnog i
anaerobnog praga,
- zakonitosti sportskog treninga (zakonitosti treninga) koje se iz dana u dan u praksi
razrađuju, analiziraju, potvrđuju, a to su usmjerenosti treninga, adaptivnost treninga, kontinuiranost
treninga, diskontinuiranost opterećenja, prepokrivanje opterećenja, cikličnost treninga i
heterohtronost (neistovremenost) treninga,
- konstrukcija sportskog treninga (konstrukcija treninga) sa posebnim akcentom na
ritmičke oscilacije radnog učinka (bioritam čovjeka i radna sposobnost), strukturu treninga
(monostrukturu, mikrostrukturu, mezostrukturu, makrostrukturu i polimakrostrukturu) i sportsku
formu,
- oporavak u sportskom treningu (oporavak u treningu), sa posebnim akcentom na
energetska i supstancijska sredstva oporavka, dozvoljena i nedozvoljena stimulativna sredstva
oporavka, kao i sprovođenje doping kontrole, i
- tehnologija sportskog treninga (tehnologija treninga, putem modelovanja sportova,
dijagnosticiranja sportista, planiranja, programiranja, operacionaliziranja, registriranja i klasificiranja
treninga, kontroliranja treniranosti, obrađivanja podataka, analiziranja efekata, korigiranja treninga i
kompariranja rezultata
Sve gore navedene elemente primjenjujemo kroz dvije međusobno uslovljene i povezane oblasti:
4
 1. komplementarna oblast: antropološki status, fiziološke osnove, metaboličke zone i
2. trenažna oblast: zakonitosti treninga, konstrukcija treninga, oporavak u treningu,
tehnologija treninga.

2. ZAKONITOSTI SPORTSKOG
TRENINGA

U zakonitostima sportskog treninga, koji integralno prikazuju njegovu specifičnost, kao

posebnog oblika procesa, ubrajaju se: jedinstvo čovjeka i njegove okoline, funkcionalna uzajamna
veza organa i sistema u organizmu, zavisnost opterećenja za vrijeme treninga od funkcionalnih i
adaptacionih mogućnosti organizma, usmjerenost ka višim pokazateljima specijalnog usavršavanja,
jedinstvo opšte i specijalne pripreme sportaša, neprekidnost (kontinuiranost) procesa treninga
istaknutom u zbijenom režimu opterećenja i odmora, postepeno i maksimalno povećanje zahtjeva na
treninzima, talasastost dinamike opterećenja, cikličnost treninga i dr.
Iako se ove teorijske postavke u oblasti sportskog treninga najčešće nazivaju principima ili
zakonitostima, one često ne mogu dovoljno konkretno ukazivati na optimalne puteve i uvjete njihove
realizacije, koji bi sa velikom sigurnošću mogli garantirati najviša praktična dostignuća, jer su još
uvijek u fazi naučnog ili empirijskog (eksperimentalnog) izučavanja i provjeravanja. Za sada se sa
sigurnošću zna da je u okviru njih sadržana njihova suština, koju je na egzaktan način teško objasniti,
ali se po njima mora tako raditi jer su proizašli i potvrdili se na bazi višegodišnjih stečenih iskustava i
rada.
Pokazne osnove procesa sportskog treninga potrebno je detaljnije upoznati, jer one
predstavljaju značajan doprinos na osnovu kojih su vršeni pokušaji različitih konstrukcija zakonitosti
sportskog treninga. U praksi se te zakonitosti konstantno razrađuju, analiziraju i potvrđuju a to su:
usmjerenost treninga, adaptivnost treninga, kontinuiranost opterećenja, diskontinuiranost opterećenja,
prepokrivanje opterećenja, cikličnost treninga i heterohtronost (neistovremenost) treninga.

5
2.1 USMJERENOST TRENINGA
Pod usmjerenošću u procesu sportskog treninga podrazumijevamo navođenje u pravcu
optimalnog razvoja i usavršavanja osobina, sposobnosti i karakteristika sportista, a koje su primarne u
određenoj sportskoj grani za postizanje što većeg sportskog učinka, a sadržani su u jednačini
specifikacije.
Sprovođenje željene usmjerenosti, na integralnoj osnovi zasnovanog procesa sportskog
treninga, moguće je samo ako postoji određeni cilj, a koji je određen na bazi postojanja objektivno
postavljene prognoze sportskog rezultata.
Ove određenosti je moguće svesti na optimalni nivo na osnovu praćenja i otkrivanja
zakonitosti prirasta sportskih rezultata, kao i na osnovu hijerarhijske strukture primarnih antropoloških
karakteristika koji odgovaraju određenom tranzitnom ili finalnom nivou sportskog dostignuća.
Suština zakonitosti usmjerenosti treninga se sastoji u tome da ukoliko postoji određeni
prognozirani cilj (model), pristupa se konstrukciji strukturi, organizaciji i sadržaju treninga, koji su
usmjereni u željenom pravcu, odnosno postizanju vrhunskih sportskih rezultata.
S obzirom na međusobne razlike između sportista, u novije vrijeme se sve više primjenjuje tzv.
individualni trening, zasnovan dakako na bazi dijagnosticiranja, planiranja, programiranja,
kontrolisanja i analiziranja procesa treninga. Samo uz uzimanje u obzir ovih komponenti postoji
realan preduvjet za optimalan izbor i primjenu sredstava, metoda i opterećenja u procesu sportskog
treninga.

6
2.2 ADAPTIVNOST TRENINGA
Adaptivnost je jedno od najvažnijih opštih svojstava života, s obzirom da, prilagođavanje
čovjeka, uvjetima njegovog okruženja predstavlja, osnovni kriterijum evolutivnog procesa, kao što je
prirodno odabiranje njegov osnovni mehanizam.
Suština zakonitosti adaptacije treninga sastoji se u tome da je proces adaptacije uslovljen
veličinom trenažnih opterećenja, koja ne mogu biti niti manja niti veća od onoga što organizam u
datom momentu može da apsorbuje. To konkretno znači da mala opterećenja (do 30% maksimalno)
ne izazivaju trenažni efekat na organizam, dok se suviše velika opterećenja (preko 100%) takođe
nepovoljno odražavaju na organizam, tako da dolazi do smetnji ili čak i do rušenja adaptacionih
procesa u organizmu, što direktno ima za posljedicu smanjenje radne sposobnosti.
Sportski trening predstavlja jedan dugotrajni adaptacioni proces, pod kojim se
podrazumijevaju promjene svih relevantnih antropoloških sposobnosti i karakteristika ka višem
vrhunskom nivou pod utjecajem trenažnog opterećenja i njihovo usaglašavanje sa specifičnim
spoljašnjim uvjetima. U toku trajanja adaptacionog procesa postoje odgovarajuće zakonitosti odnosa
između procesa opterećivanja i adaptiranja. Ova dva procesa nalaze se u neprekidnoj međusobnoj vezi
i uslovljenosti. Dok veličina trenažnog opterećenja utječe na promjenu stanja organizma, dotle
određeno stanje organizma uslovljava efikasnost opterećenja. To znači da rješenje trebamo tražiti na
relaciji između velikih i malih opterećenja (od 30 do 100%) što uvjetuje održavanje odgovarajuće
ravnoteže između adaptacionih mogućnosti organizma i veličine trenažnog opterećenja.
Takvo trenažno uravnoteženo opterećenje koje izaziva pozitivan adaptacioni efekat na
organizam zovemo optimalnim opterećenjem čiju je veličinu teško odrediti s obzirom na ulogu koju
ima svaki sportista i s obzirom na individualne razlike između sportista.
Organizam se na osnovu neprekidnih i postepenih stimulansa (sredstava, metoda i
opterećenja) adaptira na sve veće napore u toku procesa treninga što utječe i na povećanje radne
sposobnosti. Ako su ti stimulansi takvi da konstantno u određenom periodu djeluju istom jačinom
onda će i radna sposobnost biti povećana samo do određenog nivoa, odnosno dotle dok su ti
stimulansi dovoljni da izazovu odgovarajuće promjene u organizmu, poslije će se organizam adaptirati
i prilagođavati takvim stimulansima a to nedvojbeno utječe na smanjenje radne sposobnosti. Takođe i
zadržavanje istih vremenskih intervala između stimulansa po pravilu dovodi do postepenog smanjenja
radne sposobnosti.

2.3 KONTINUIRANOST OPTEREĆENJA

Kontinuiranost porasta radne sposobnosti u procesu sportskog treninga može se osigurati, ne
samo postupno doziranim opterećenjima, već i odgovarajućim intervalima odmora, koji takođe moraju
biti optimalni, kako bi se došlo najprije do oporavka organizma sportiste, a zatim i do povećanja radne
sposobnosti.
To praktično znači da svaki trening po svom djelovanju na organizam mora biti nešto jači od
prethodnog, a intervali odmora po dužini trajanja trebaju biti takvi da opterećenje koje slijedi uvijek
dođe u fazi superkompenzacije (nadoporavka), te da se naslanja na određene tragove koji ostaju od
prethodnog treninga.

7
 S upe r
Ra d Ko m p e n za cija ko m p e n za cija

Promjene koje nastaju u organizmu pod utjecajem trenažnih opterećenja koje se odvijaju poslije
različitih faza odmora (intervala odmora) u osnovi imaju četiri karakteristične varijante kada:
1. radna sposobnost ostaje na istom nivou.
2. dolazi do pada sposobnosti.
3. dolazi do povećanja radne sposobnosti.
4. dolazi do povećanja radne sposobnosti nakon niza opterećenja.

Suština zakonitosti kontinuiranosti je u tome da je potrebno trenirati u uvjetima

uspostavljanja povišene radne sposobnosti. Uz pomoć pojedinačnih treninga sportista povećava svoje
sposobnosti, iako je sistem naizmjeničnog smjenjivanja opterećivanja i odmora veoma složen. Ali
upravo zahvaljujući racionalnom smjenjivanju veličine opterećenja, postoji i mogućnost elastičnijeg
upravljanja procesima rada i odmora, čime se postižu optimalni efekti adaptacije i kontinuiteta.
Svaki sistem stimulacije (treninga) mora biti u jednom prirodnom životnom ritmu tj. da se
uklopi u dnevni ritam života ljudi. Da bi se trenažni stimulansi ugradili u svakodnevni normalni život
sportiste, trening (stimulacija) se treba sprovoditi svakoga dana, samo je nepoznato pitanje koliko puta
dnevno, jer to ovisi od niza faktora (sportskog staža, nivoa pripremljenosti, trenažnom periodu i sl.).
Svojstveno je, zbog ljudskog organizma, da jedno trenažno dnevno opterećenje bude jače (glavni
trening) i kompleksnije od ostalih. Ovo proizilazi iz činjenice da se organizam sportiste tokom cijele
godine prilagođava situacionim uvjetima takmičenja gdje sportista svoje sposobnosti ispoljava uvijek
u cjelini i u najvećoj jačini što diktira samo takmičenje.
U principu ako je takmičenje udaljenije uobičajeno je da se u toku dana sprovodi veći broj
pojedinačnih treninga smanjenog intenziteta, odnosno povećanog ekstenziteta. Međutim, što se više
približava takmičenje, broj treninga se smanjuje sve do samo jednog, odnosno toliko koliko će biti u
toku dana nastupa i sa intenzitetom opterećenja kakvo se očekuje na nastupu, a ponekada i većim kako
bi se izbjegle nepredviđene (stresne) situacije, a time i neželjene posljedice.

2.4 DISKONTINUIRANOST OPTEREĆENJA

U procesu sportskog treninga nije dovoljno utvrditi samo određeni ekstenzitet i intenzitet
rada, nego je daleko bitnije pronaći mogućnost kako da organizam apsorbuje svakodnevna velika
opterećenja, a da ne dođe do negativnih efekata (posljedica), to jest do stanja "pretreniranosti" - pada
radne sposobnosti.
Po klasičnom obrascu sportskog treninga, u vrhunskom sportu se primijenjuje dinamika
postupnog povećanja opterećenja, po kojoj opterećenje raste u pripremnon periodu, dostiže svoj

8
maksimum u takmičarskom periodu i opada u prelaznom periodu. Ali u klasičnoj strukturi se malo
govori dokle ide to postupno povećanje opterećenja, kako se ono kreće i da li treba da postoje faze
povremenih smanjenja opterećenja.
Zbog takvih razloga u procesu treninga primijenjujemo zakonitost diskontinuiranog
opterećenja po kojoj je linija porasta opterećenja znatno strmija od postupne klasične - makrociklične
linije. Naime, na samom početku treninga pravi se porast linije opterećenja znatno veći nego što je
potreban (kriva opterećenja ide vrtoglavo gore), zatim se poslije nekog vremena obara opterećenje, ali
do nivoa dok sportista ne postigne granicu kojom bi se opterećivao kada bi se radilo kontinuirano.
Suština zakonitosti diskontinuiranog opterećenja sastoji se u tome da se obaranjem
opterećenja postiže takav efekat, da organizam sportiste može u daleko većoj mjeri apsorbovati veća
opterećenja nego na klasičan način. To konkretno znači da kada se sportašu daju velika ili najveća
opterećenja, onoga časa se opterećenje obara, pri čemu sportista to subjektivno doživljava kao odmor,
jer se nalazi u kontaktu sa onim što je navikao.
Sa teoretske tačke, najbolji momenat obaranja opterećenja je kada indikatori pokazuju
tendenciju zasićenja ili kada prijeti opasnost od pretreniranosti tj. smanjenja radne sposobnosti. To je
tehnički veoma teško izvesti, s obzirom da je potrebno izvesti čitavu seriju mjerenja (motoričkih,
fizioloških, biohemijskih, psiholoških, morfoloških i dr.) pa ih sve sprovesti u osmišljeni trening.
Praktična iskustva pokazuju da kod početnika ritam porasta i obaranja ide u odnosu 3:1, a
kod bolje treniranih 4:1 (tri porasta, jedno obaranje). Kada se primijenjuju manja trenažna opterećenja
ti odnosi se kreću čak i do 5:1 ili 5:2. U tu svrhu primjenjuju se gotovi modeli dinamike opterećenja u
okviru pojedinih mikrociklusa (3-10 dana).
U okvirima mezociklusa (3-6 nedjelja) postoje isti principi, odnosno nakon povezivanja
nekoliko uzastopno uvijek teža mikrociklusa, mora se uključiti jedan lakši, tako da se ritam porasta
opterećenja i ovdje kreće u odnosima 2:1 ili 3:1 kod većih opterećenja ili 4:1, 4:2 ili 5:1 kod malih ili
srednjih opterećenja.

2.5 PREPOKRIVANJE OPTEREĆENJA

Veoma je teško dati precizan odgovor na pitanje kakvo treba da bude ukupno opterećenje, da
bi se postigao najbolji efekat na treningu, bez obzira da li se radi o teoriji ili praksi, jer se uvijek radi o
traženju - pronalaženju najboljeg - optimalnog opterećenja (niti manjeg, niti većeg).
Praktičan rad je pokazao da dobro pripremljen sportista sa lakoćom izdrži napore koji se
manifestuju na takmičenjima. To nam govori da ukupan volumen trenažnog rada mora biti toliko velik
da takmičenje za sportistu predstavlja dio trenažnog opterećenja (dio treninga). Da bi postigli tako
visok stepen radne sposobnosti, ukupan volumen rada na treninzima ustvari mora biti daleko veći
nego što određeni takmičarski napor iziskuje. To znači da se na treningu mora dati takvo opterećenje,
ne toliko koliko je potrebno, već znatno iznad toga, i ovakva postavka je u skladu sa zakonitošću tzv.
„prepokrivanja opterećenja“.
Da ne bi došlo do slučajnih varijacija u postizanju efekata koji se žele postići, suština
zakonitosti prepokrivanja trenažnog opterećenja se sastoji u tome da se mora dati veći ukupan
volumen rada, kako bi efekat bio najmanje toliko koliko je potrebno. Samo rad u okvirima
maksimalnih trenažnih opterećenja, sa povremenim odgovarajućim manjim opterećenjima, utječe na
stvaranje tzv. superadaptacionih sposobnosti organizma.
To znači da „koeficijent prepokrivanja“ predstavlja odnos između trenažnih opterećenja koja
obezbjeđuju normalan stupanj adaptacije i trenažnih opterećenja koja obezbjeđuju superadaptacione
sposobnosti. Stoga zaključujemo da moramo voditi računa o tome da je taj „koeficijent“ veoma
varijabilan za različite sportove.Kod sportskih igara taj je koeficijent veoma mali (košarka, fudbal), ali
9
kod borilačkih sportova „koeficijent prepokrivanja“ mora biti znatno veći jer sportaš nema
mogućnosti za odmor - ne dozvoljava mu protivnik.

2.6 CIKLIČNOST TRENINGA

Bitna zakonitost sportskog treninga je njegova cikličnost i pod njom u procesu treninga
podrazumijevamo sprovođenje treninga u različitim vremenskim zaokruženim cjelinama koje se po
nekom redu nadovezuju. U teoriji i praksi se koriste tri ciklusa (kruga) sportskog treninga i to:
mikrociklus (mali krug), mezociklus (srednji krug) i makrociklus (veliki krug).

- Mikrociklusi traju 3-10 dana i obično se poklapaju sa nedjeljnim treninzima. Oni

regulišu dinamiku vremena i rada između pojedinih treninga i takmičenja, kao i stepen intenziteta
pojedinih treninga. U okviru jednog mikrociklusa mogu se primjeniti 2-3 treninga sa maksimalnim i
submaksimalnim opterećenjem i 1-2 treninga sa graničnim (krajnjim) opterećenjem.

- Mezociklusi traju 3-6 nedjelja, u kojima se ekstenzitet i intenzitet opterećenja ne

poklapaju, odnosno, oni se mijenjaju prema ukupnom sadržaju i opterećenju mikrociklusa. U prvim
nedjeljama raste više ekstenzitet, zatim dolazi do većeg porasta intenziteta, dok pri kraju takvog
ciklusa rad se snižava, kako po ekstenzitetu tako i po intenzitetu opterećenja. Često se mezociklusi
vremenski poklapaju sa biološkim ciklusima, odnosno bioritmovima koji u prosjeku traju 28 dana.

- Makrociklusi traju 6-12 mjeseci i njihovo formiranje se zasniva na periodizaciji

godišnjeg treninga, u zavisnosti da li ima jednu ili dvije takmičarske sezone. Prvih nekoliko mjeseci
raste ekstenzitet opterećenja, dok intenzitet zaostaje. Nakon toga dolazi do postepenog smanjenja
ekstenziteta i do postepenog povećanja intenziteta opterećenja, sve do maksimuma. Na kraju
makrociklusa dolazi do smanjenja intenziteta opterećenja, uz održavanje ili izvjesno smanjenje i
ekstenziteta opterećenja.

Suština zakonitosti cikličnosti treninga sastoji se u tome da se savremena periodizacija ili struktura
sportskog treninga izrađuje na osnovu ciklične raspodjele trenažnih opterećenja, gdje svaki ciklus
predstavlja jednu posebnu trenažnu cjelinu. To znači da je makrociklus sastavljen od nekoliko
modeliranih mezociklusa, a svaki mezociklus od nekoliko mikrociklusa kao manjih regulacionih
trenažnih cjelina, te iako se određeni ciklusi uzastopno ponavljaju, ne znači da je to ponavljanje
prethodnog ciklusa, nego se on konstruira na osnovu postignutih efekata prethodnog ciklusa.

2.7 HETEROHTRONOST TRENINGA

Heterohtronost (neistovremenost) predstavlja prirodnu zakonitost procesa adaptacije i razvoja

organizma na koju se u procesu sportskog treninga, kao opštebiološku i fiziološku činjenicu tek u
poslednje vrijeme obraća sve veća pažnja.Naime, u procesu sportskog treninga heterohtronost
adaptacionih procesa, koji se odvijaju na različitim nivoima njegovog strukturalno-funkcionalnog
prilagođavanja pod utjecajem trenažnih opterećenja, s jedne strane, i heterohtronost oporavka
različitih funkcionalnih sposobnosti organizma poslije trenažnih opterećenja, sa druge strane,
omogućavaju sprovođenje treninga više puta u toku dana, bez bilo kakvih simptoma tzv.
„premorenosti“ ili „pretreniranosti“.
10
 1. Suština zakonitosti heterohtronosti treninga se sastoji u tome da je u trenažnom procesu
neophodno voditi računa o promjenjivosti pojedinih treninga, neprekidno mijenjajući sredstva, metode
i parametre ekstenziteta i intenziteta opterećenja. Posebno je važno pojedinačne treninge poredati
prema redoslijedu njihove usmjerenosti i regulisati intervale odmora između njih

Ako je takmičarski period dugačak, opisana dinamička opterećenja se dopunjavaju nizom novih
momenata. Nakon stabilizacije dolazi do novog povećanja ekstenziteta opterećenja, pri izvjesnom
smanjenom relativnom intenzitetu treninga, a potom ponovo treba da se primijene tendencije
smanjenja ekstenziteta i povećanje intenziteta.
Osnovnu strukturnu jedinicu takmičarskog perioda čine takmičarski mezociklusi. U
razvijenoj formi takmičenja mogu biti uključena i po četiri takmičarska mezociklusa gdje se svaki od
njih odnosi na jedno od važnih takmičenja. Struktura takvih mezociklusa najčešće obuhvata najvažnije
takmičenje, dva uvodna takmičenja i rasterećujuću pauzu. Kod kratkotrajnih takmičarskih perioda
prilikom izbora strukture nema većih problema, ali ako takmičarski period traje duže (5-7 mjeseci),
neophodno je u strukturu procesa treninga, pored takmičarskih mezociklusa, ukomponovati i
mezocikluse specijalnog tipa (prelazni/produženi) ili oporavljajuće, održavajući karakter, u kojima
dolazi do rasterećenja tj. smanjenja volumena (ekstenziteta i intenziteta) opterećenja. To ujedno
predstavlja i najveći problem - kako ukomponovati i postaviti mezocikluse različitih tipova - npr.
takmičarski i prolazni (oporavljajući ili održavajući). Potrebno je napraviti takvu kompoziciju
strukture koja će omogućiti najbolju dinamiku kretanja sportskih rezultata u odgovarajućim uvjetima,
koji su diktirani kalendarom takmičenja i individualnim sposobnostima sportiste, kao i u održavanju
sportske forme.

3. TEHNOLOGIJA SPORTSKOG TRENINGA

Najveći potencijal i podloga primjeni povećane intenzivnosti predstavljaju nova specifično

konstruisana sredstva (vježbe) treninga za razvijanje upravo onih sposobnosti i karakteristika
antropološkog statusa sportista od kojih prvenstveno ovisi sportski rezultat. Zbog toga se kod
novokonstruisanih sredstava treninga, nužno nameće i pitanje pronalaženja adekvatnih metoda za
njihovu primjenu u cilju izazivanja što intenzivnijih reakcija organizma. To konkretno znači, da je
potrebno što češće mijenjati sredstva i metode treninga, a u posljednjim godinama sasvim postaje
izvjesno, da je to nužno učiniti nakon 3-6 nedjelja, u cjelini ili u modifikacijama i nijansama, zavisno
od perioda, odnosno mezociklusa.
Kod trenažnih opterećenja postaje također sve jasnije, ona prvenstveno ovise od primjene
sredstava i metoda, a to znači, da ako se primjenjuju bazična sredstva treninga, preovladava
ekstenzitet opterećenja, i obratno, kada se primjenjuju što specifičnija sredstva, koja su po svojoj
strukturi i karakteru što sličnija takmičarskim aktivnostima, primjenjuje se povećan intenzitet
opterećenja.
Ovakav pristup optimizaciji trenažnog procesa zahtijeva uspostavljanje relacija, -
modelovanih sportskih aktivnosti putem jednačine specifikacije, i - primjenu što efikasnije
operacionalizacije i organizacije trenažnih aktivnosti u pravcu što potpunijih i efikasnijih
transformacionih procesa u postizanju visokog sportskog stvaralaštva na osnovama optimalno
transformiranih antropoloških karakteristika sportista.

11
 Transformacioni proces, označava promjenu, preobražavanje. Svaka promjena stanja ulaza
ili izlaza u sistemu odvija se tako, što se neki ulaz u toku vremena pretvara u izlaz tj. neko početno
(inicijalno) stanje transformiše se u naredno novoformirano (tranzitivno, finalno) stanje.Prema tome,
transformacijom je moguće nazvati svaku promjenu kod sistema, bilo da se radi o promjeni ulaznih u
izlazna stanja pojedinih elemenata ili o procesu u samom sistemu.
U transformacijama se najčešće koriste slijedeći pojmovi:
- operand, koji predstavlja ono što je predmet transformacije (neko početno stanje u datom
momentu vremena),
- transform, koji predstavlja ono što je rezultat transformacije (neko naredno stanje tj. ono u
šta se operand pretvorio), i
- operator, koji predstavlja ono pomoću čega se djeluje na operand da bi se on pretvorio u
transform.
To znači, da transformacija ustvari predstavlja rezultat djelovanja operatora na operand, da bi se on
sam pretvorio u transform. Međutim, u procesu daljeg djelovanja operatora na transform, i on
(transform) se mora tretirati kao, novi ponovno stvoreni (novoformirani) operand, jer će se i on u
narednom trenutku vremena pod utjecajem novih operatora pretvoriti u neko novo stanje (novi
transform).
Ovisno od stanja ulaza, sistemi pokazuju razne reakcije, odnosno ponašanje sistema, kao
izlaznih veličina i njihove promjene. Izlazne veličine i njihova stanja, koja ustvari pokazuju ponašanje
sistema, predstavljaju posljedice procesa, a ulazne veličine i njihova stanja su uzrok procesa u
sistemu. Ponašanje sistema, prema tome, utvrđuje se funkcionalnom povezanošću između ulaza i
izlaza sistema, kao skupa vremenski dolazećih stanja sistema, jednog za drugim.
Transformacije sistema, na taj način, predstavljaju i vremenski redoslijed promjena stanja
sistema, a promjene iz transformacije u transformaciju izražavaju različite načine ponašanja na datom
izlazu. Poznavanje zavisnosti između ponašanja sistema i ponašanja njegovog okruženja (onoga što je
van sistema) svodi se, u suštini, na poznavanje zakona kretanja i razvoja sistema. Iz ovoga proizilazi,
da svaki sistem treba da zadovolji:
- spoljašnje zahtjeve okruženja,
- unutrašnje zahtjeve podsistema i
- zahtjeve sopstvenog opstanka i progresa.
Ovim zahtjevima sistem udovoljava na taj način, što sumu svih primanja (input-vektor)
transformiše u sumu svih davanja (output-vektor). Ova transformacija (aktivnost dinamičkog sistema)
najčešće se obilježava funkcijom:

Y = T(X), gdje je:

Y- output-vektor (transform),
X - input-vektor (operand), a
T- operator transformacije (proces transformacije).

12
 O P E R A TO R I

OP ERAND T TRANS FORM

X P R O C E S
T R A N S F O R M C IJ E
Y

Upravljanje transformacionim procesima antropoloških karakteristika sportista sastoji se iz sljedećih

međusobno povezanih i uslovljenih pravaca:
- određivanju nekog željenog stanja u pojedinim sportovima, što podrazumijeva izradu
jednačine specifikacije
(modela kompleksiteta) pojedinih sportskih aktivnosti;
- konstruisanju modela upravljanja transformacionim procesima, što podrazumijeva
izradu metoda mjerenja
relevantnih antropoloških karakteristika i izradu modela, metoda i algoritama za
kondenzaciju i transformaciju
izmjerenih podataka, radi izračunavanja izvršenih kvantitativnih i kvalitativnih promjena
antropoloških karakteristika, i
- valorizovanju situacionih trenažnih sadržaja, pomoću kojih se mogu relevantne
antropološke karakteristike
mijenjati, što podrazumijeva izradu najadekvatnijih selektivnih situacionih modela
programa u pojedinim sportskim
aktivnostima, koji će putem sprovođenja kontrole i provjeravanjem njihove efikasnosti
dovesti do optimalnih
transformacijskih ishodišta.

Pošto postoji različitost u ciljevima pojedinih sportskih aktivnosti, kao i različitost subjekata
koji pripadaju pojedinim sportovima, sasvim je izvjesno da postoji i različitost u primjeni trenažnih
sadržaja, metodama i modalitetima opterećenja.Ono što ovom prilikom valja istaći, to je da u
pojedinim sportovima ne postoje problemi izvan proučavanja:
- ciljeva u različitim sportskim aktivnostima,
- stanja subjekta, i
- upravljanja transformacionim procesima.

Ciljevi u različitim sportskim aktivnostima, su različiti i iz tih razloga ih je potrebno i različito

sprovoditi. Ne postoji univerzalni cilj sam po sebi, već postoje samo pravila i postupci pomoću kojih
se dolazi do informacija koje su bitne za definiranje najadekvalnijeg cilja, a to znači utvrđivanja
nekog željenog stanja. Iz tih razloga se najprije mora definirati kakvo se finalno stanje želi postići, jer

13
samo onda kada se zna šta se želi postići, može se programirati tranformacioni proces koji dovodi do
realizacije željenog stanja.
Da bi uspješno mogli sprovesti transformacioni proces, željeno stanje mora biti dato u istim
onim parametrima (varijablama) u kojima je dato i početno stanje, dakle u mjerljivim veličinama. To
znači da se osnovni uvjet za sprovođenje nekog transformacionog procesa sastoji u tome da postoje
relevantne informacije, o željenom (finalnom) stanju, kao i o početnom (inicijalnom) stanju subjekta
nad kojim se sprovodi trasformacioni proces putem trenažnog procesa.
Kako su ciljevi u različitim sportskim aktivnostima različiti, iz tih razloga ih je potrebno i
različito provoditi. Iako se u sportu pojedine grane ili sportske discipline po svojoj strukturi
međusobno razlikuju, njihova zajednička karakteristika je, da se u sportu teži ka postizanju visokih
sportskih rezultata putem ispoljavanja maksimalnih mogućnosti sportista, a da je trenažna aktivnost
usmjerena na razvoj prvenstveno onih antropoloških karakteristika od kojih ovisi postizanje sportskog
uspjeha, a koji su sadržani u jednačinama specifikacije pojedinih sportova.
Stanje subjekta:

- da je stanje subjekta nepoznato i da je nepoznato željeno stanje sportske aktivnosti.

- da je stanje subjekta nepoznato, a da je poznato željeno stanje sportske aktivnosti.
- da je stanje subjekta poznato, a da je nepoznato željeno stanje sportske aktivnosti
- da je stanje subjekta poznato i da je poznato željeno stanje sportske aktivnosti.

Stanje subjekta, bez obzira o kojoj se sportskoj aktivnosti radi, može se definirati kao skup podataka o
zdravstvenom statusu, nivou motoričkog znanja i statusu antropoloških karakteristika.Postoje tri vrste
stanja subjekta u toku transformacionog procesa:

- inicijalno,
- tranzitivno, i
- finalno.

14
s napomenom, da je potrebno najprije poznavati finalno stanje, zatim inicijalno i na kraju, u toku više
vremenskih tačaka, tranzitivno stanje.

Finalno ( završno) stanje je stanje subjekta nakon završenog procesa primjene trenažnih
sadržaja, koje se utvrđuje sa svrhom upoređivanja sa željenim, odnosno idealnim (modelovanim)
finalnim stanjem, kako bi se znalo, da li su i u kojoj mjeri ostvareni ciljevi transfrmacije subjekta. U
sportu se željeno stanje definira jednačinom specifikacije, odnosno strukturom, važnošću utjecaja i
nivoom pojedinih antropoloških karakteristika, koje obezbjeđuju postizanje visokih sportskih
ostvarenja.

Inicijalno ( početno) stanje odnosi se na stanje subjekta prije početka treninga, odnosno
primjene trenažnih sadržaja. Ovo stanje je potrebno utvrditi u prostoru istih antropoloških
karakteristika (varijabli) kojima je definirano i finalno stanje i ono predstavlja osnovu za uspješno
planiranje, programiranje i sprovođenja trenažnog procesa, vodeći računa o udaljenosti tačaka između
pojedinih parametara antropoloških karakteristika u inicijalnom i finalnom stanju, kao i
mogućnostima njihove promjenljivosti zbog genetskih ograničenja.
Tranzitivno ( prelazilo) stanje se odnosi na kontrolu stanja subjekta tokom longitudinalnog
učinka i vršenje korekcije daljeg procesa treninga, a njihov broj ovisi od vrste aktivnosti, adaptivnosti
subjekta, učestalosti vježbanja i intenziteta opterećenja. Ako je veća učestalost intenzivnijeg vežbanja,
predpostavlja se da se brže provodi i adaptacija, pa će se kontrola adaptacionog procesa obavljati u
više kontrolnih vremenskih tačaka (mjesečno, mezostrukturalno).
Upravljanje transformacionim procesima znači raspolaganje povratnim informacijama u toku
trenažnog procesa od inicijalnog do finalnog stanja.
Specifičnost upravljanja u toku trenažnog procesa sastoji se u djelovanju na čovjeka odgovarajućim
trenažnim sadržajima, čije su reakcije najčešće nepoznate, što znači, da primijenjujući jedno te isto
djelovanje, ne možemo dobiti uvijek iste povratne reakcije.Iz tih razloga su veoma važne povratne
veze koje idu od subjekta ka onome koji upravlja procesom, informacije o ponašanju subjekta, kao i
informacije o trenutnom, prolongiranom ili kumulativnom efektu vježbanja. Prema tome, objekat
upravljanja u procesu vježbanja može biti ponašanje subjekta, trenutni ili kumulativni efekat, u čijoj
osnovi leži princip povratne povezanosti (feedback).

Efekat upravljanja trenažnom tehnologijom ovisi, od informacije koje dobija subjekat, i od

informacija o stanju subjekta koje dobija onaj koji upravlja, da bi ih neposredno poslije izvršene
analize prenio na subjekta u vidu korekcija.

Operacionalizacija trenažne tehnologije sadrži interakcijski sistem na relaciji:

naučnici - stručnjaci,
trener - sportista,
trener - naučnici,
trener - stručnjaci,

15
a njihov zajednički rad, kooperacija i operacionalizacija, treba da daju rezultat u postizanju sportskog
rezultata na željenim takmičenjima u određenom vremenu. Između elemenata sistema postoje
odgovarajuće komunikacije, koje mogu u određenim situacijama biti takve, da jedan elemenat
posredno preko drugih elemenata može utjecati i sam na sebe. Sistemi kod kojih je to slučaj, imaju
povratnu vezu ili povratno dejstvo (feedback), što znači da je njihova struktura sastavljena od kola
povratnog dejstva kroz koje prošle aktivnosti kontrolišu buduće. Izbor i primjena sadržaja treninga
zavisit će, od željenog (finalnog) stanja antropoloških karakteristika subjekta, i inicijalnog stanja istih
karakteristika, uzimajući pri tome u obzir odgovarajuća genetska ograničenja, zatim udaljenost tačaka
pojedinih parametara antropoloških karakteristika između finalnog i inicijalnog stanja, kao i dinamiku
promjena pojedinih antropoloških sposobnosti i karakteristika.

U vezi s tim, postoje ova moguća rješenja:

- da su poznati ulazi (nadražaji), tako da je na bazi poznatog stanja subjekta moguće
prognozirati izlaze (reakcije);
- da su unaprijed definirane reakcije (izlazi), tako da je na bazi poznatog stanja subjekta
moguće planirati adekvatne nadražaje (ulaze);
- da je poznato stanje subjekta, ali je količina ulaza ograničena, tako da je neophodno odabrati
one subjekte, koji će najbolje odgovarati modelu ulaza, sa ciljem da se postignu najoptimalniji efekti u
pojedinim sportskim aktivnostima.

Model upravljanja trenažnom tehnologijom čine sljedeći strukturalni elementi:

16
- modelovanje (model)
- dijagnostikovanje (dijagnoza)
- planiranje (plan)
- programiranje (program)
- operacionalizovanje (operativa)
- registrovanje (registracija)
- klasifikovanje (klasifikacija)
- kontroliranje (kontrola)
- obrađivanje (obrada)
- analiziranje (analiza)
- korigovanje (korekcija)
- kompariranje (komparacija)

Primjena navedenih elemenata odvija se kroz tri međusobno povezane i uslovljene aktivnosti:
- aktivnosti prije trenažnog procesa: model, dijagnoza, plan, program,
- aktivnosti za vrijeme trenažnog procesa: operativa, registracija, klasifikacija,
kontrola,
- aktivnosti poslije trenažnog procesa: obrada, analiza, korekcija, komparacija.

Dijagnostikovanje sportista

Osnovni uslov uspješnog sprovođenja tranformacionog procesa sportskog treninga je primjena

dijagnostikovanja inicijalnog stanja sportista, odnosno trenutnog stanja u kome se sportista nalazi na
početku trenažnih priprema.
Za rješavanje najraznovrsnijih zadataka uspješnog upravljanja procesom sportskog treninga,
široko se koriste različita sredstva mjerenja svih relevantnih sposobnosti i karakteristika
sportista.Međutim, mjerenja u sportu predstavaljaju jedan od najsloženijih problema, s obzirom na
17
postojanje preplitanja mnogih uzajamno povezanih specifičnih osobina, sposobnosti i karakteristika
sportista, koje se najčešće ne mogu direktno mjeriti bez narušavanja cjelovitosti organizma.Ova
složenost je povećana naročito sa raznovrsnošću čovjekovog kretnog ponašanja u različitim
specifičnim sportskim situacijama.
Kineziometrija (sportska metrologija), kao nova naučna disciplina, u sportu se upravo i
pojavila zbog veoma velike složenosti problematike, a najčešće se definira kao nauka o tačnosti
mjerenja, uslovima u kakvim treba da se vrše mjerenja, instrumentalizaciji mjernih tehnika, kao i
određivanju grešaka mjerenja.S obzirom da je primjena dijagnostikovanja u sportskom treningu
vezana za interdisciplinarni pristup, u kome dolazi do izražaja složenost određenih pojava, kao i na
interdisciplinarnost (višedimenzionalnost) ličnosti sportista, potrebno je obuhvatiti više raznih mjernih
instrumenata.Takav skup raznih mjernih instrumenata (iste vrste ili raznih vrsta) kojima se ispituju
razni aspekti iste cjeline, naziva se baterijom mjernih instrumenata (testova).Prilikom konstrukcije
baterije mjernih instrumenata mora se voditi računa o informatičkoj vrijednosti svakog mjernog
instrumenta, koja će biti različita za razne sportske grane ili discipline. Iz tih razloga, svaki
primijenjeni test (mjera, mjerni instrument) mora posjedovati zadovoljavajuće karakteristike mjerenja
(metrijske karakteristike), odnosno, da bude objektivan, pouzdan, diskriminativan i valjan.

Sprovođenje savremene sportske dijagnostike gotovo je nemoguće bez elementarnog

poznavanja dijagnostike u okviru pojedinih antropoloških prostora, kao što je:
- morfološka dijagnostika,
- biomehanička dijagnostika,
- motorička dijagnostika,
- funkcionalna dijagnostika,
- psihološka dijagnostika, i
- sociološka dijagnostika.

3.1 Planiranje treninga

Pod planiranjem u sportskom treningu podrazumijeva se određivanje ciljeva, zadataka, termina,

postizanja sportskih rezultata i trenažnih kontrolnih normativa. Planirati trenažni proces, to znači
početi od analize rezultata dijagnostikovanja pojedinaca ili grupe sportista, kao i drugih uslova koji
označavaju osnovne pokazatelje procesa sportske pripreme i rasporediti ih po vremenu.Uspješno
planiranje trenažnog procesa, kao veoma složene upravljačke akcije, prvenstveno zavisi od:
- utvrđenog željenog stanja u skladu sa zahtjevima sportske grane ili discipline, kao realnih
mogućnosti da se sportski rezultat postigne u zadano vrijeme,
- utvrđenog početnog stanja osobina, sposobnosti, karakteristika i kretnih znanja sportista ili
sportske ekipe, i
- provjeravanja operacionalizovanog plana, te njegovog korigovanja pod uticajem
povratnih informacija o postignutim tranzitivnim (prolaznim) stanjima i efektima.

Postoji tzv.:
- dugoročno planiranje,
- srednjeročno planiranje, i
- kratkoročno planiranje.

18
3.2 Programiranje treninga

Prilikom programiranja treninga

potrebno je imati u vidu da ono predstavlja veoma složenu upravljačku akciju, u kojoj se na bazi
makrociklićnog (godišnjeg, polugodišnjeg) i periodičnog (pripremnog, takmičarskog i prelaznog)
plana određuju konkretniji programski postupci, koji sadrže informacije o trenažnim sadržajima
(sredstvima), volumenu opterećenja (ekstenzitetu i intenzitetu), metodama trenažnog rada i sportskog
takmičenja.Shodno tome, postoji tzv.:
- tekuće programiranje, i
- operativno programiranje.

a). Tekuće programiranje se odnosi na:

- mezociklično programiranje, i
- mikrociklično programiranje.

Mezociklično programiranje se po pravilu vrši na osnovu analize rezultata efekata iz prethodnog

mezociklusnog rada sportiste i sastoji se u utvrđivanju:
- strukture mezociklusa koja se sastoji od broja i vrsti (tipova, modela) mikrociklusa,
- orijentacionih zadataka, sredstava i metoda treninga koji će se primjenjivati u mezociklusima
i mikrociklusima,
- veličine promjena volumena (ekstenziteta i intenziteta) opterećenja u mezociklusu i
mikrociklusima, u odnosu na prethodne (mezo i mikro) cikluse, i i odnosa treninga i oporavka u
mezociklusu.
19
Mikrociklično programiranje sadrži:
- akcente dnevnih i pojedinačnih treninga,
- konkretan ekstenzitet i intenzitet opterećenja, i
- trenažne sadržaje (sredstva) i metode treninga

b). Operativno programiranje se odnosi na:

- dnevno programiranje, i
- pojedinačno programiranje.

Dnevno programiranje se sprovodi ako postoji veći broj treninga u toku dana i ono se odvija zajedno
sa programiranjem pojedinačnih treninga, s obzirom da se oni ne odvajaju, već se uvijek konstruišu
istovremeno. U vezi s tim, valja naglasiti, da se trenažni dan i pojedinačni treninzi javljaju kao
najvažnije, a ujedno i najmanje organizaciono-trenažne jedinice.

Pojedinačno programiranje zavisi od zadatka u osnovnom dijelu treninga, i u principu je struktura i

dužina trajanja pojedinačnog treninga duža ako se više radi na ckstenzitetu opterećenja (kada se
primjenjuju bazično-pripremna sredstva treninga), a kraća kada se radi na sprovođenju zadataka
vezanih za veći intenzitet (kada se primjenjuju specifično- pripremna sredstva treninga). U vezi s tim,
valja naglasiti, da se obavezno na svakom pojedinačnom treningu prati ponašanje (reakcija) svakog
sportiste, što konkretno znači, da pojedinačni treninzi budu podešeni prema talasima smanjene ili
povećane radne sposobnosti njegovog organizma.

Razvoj motoričkih sposobnosti u operativnom programiranju predstavlja primarni zadatak, jer je

poznato da početnik ne može izvršiti neki tehnički elemenat koji slabo poznaje, a da mu se pridoda
znatan broj suvišnih kontrakcija, nepotrebnih za kretanje. Međutim, kada se radi o vrhunskim
sportistima, oni na osnovu izvrsnog poznavanja tehnike izostavljaju bilo kakve suvišne kontrakcije.
Mišićni rad je prilikom toga nešto umanjen, ali je zato nervni utrošak znatniji, koji
prvenstveno dovodi do nervnog zamora i psihičke zasićenosti.
Posljedica toga je da će vrhunski sportista, ako nastavi sa pretežno tehničkim treningom u istoj
mjeri (što je bilo potrebno u nekom određenom stadijumu treninga), vrlo brzo izgubiti nivo
pripremljenosti u motoričkim sposobnostima.
Iz ovoga je lako razumjeti i shvatiti, da kontinuirani nivo pripremljenosti motoričkih
sposobnosti ne treba ni u kom slučaju potcjenjivati, jer one predstavljaju jedino sredstvo koje
omogućuje sportisti da popravi svoj učinak, nakon što je njegova tehnika dostigla izvjestan viši
(savršeniji, idealni) nivo, koji se teško može dalje poboljšavati bez paralelnog razvoja motoričkih
sposobnosti.

Konstruisanje situacionih modela sredstava i volumena treninga se sve češće pojavljuje kako u
stručnoj literaturi tako i u operativnom programiranju, s obzirom da se uvidjelo da je nemoguće
programirati trenažni proces na apstraktan način. Fundamentalna vrijednost situacionih modela
sredstava i volumena treninga sastoji se u pravovaljanim, svrsishodnim i na optimalan način
iskonstruisanim modelima, koji treba da su u funkciji postizanja što efikasnijih kvantitativnih i
kvalitativnih promjena primarnih (vodećih) i relevantnih (značajnih) antropoloških karakteristika, koje
moraju biti usaglašene i usmjerene na postizanje što veće uspješnosti (sportski rezultat, trenažni
učinak) u ispoljavanju visokih sportskih dostignuća.
20
 Pod pojmom situacionih modela treninga sredstava i volumena treninga podrazumijeva se
konstrukcija, izbor i distribucija modela treninga, koja treba da bude u procesu tehnologije
prilagođena projekcijama, šta treba trenirati, a zatim kako i na koji način pojedine situacione modele
treninga primijeniti u pojedinim ciklusima (makrociklusima, periodima, mezociklusima, mikrociklusi-
ma ili pojedinačnim treninzima), što podrazumijeva postojanje sljedećih osnovnih preduslova:
- da je opisano željeno stanje (finalno, tranzitivno) u kvantitativnom i kvalitativnom smislu,
što podrazumijeva i postojanje kontrolnih normativa i postizanje sportskih rezultata,
- da su opisani endogeni faktori ograničenja u odnosu na genetske potencijale (koeficijenti
urođenosti) i krivu razvoja (promjena) pojedinih relevantnih antropoloških karakteristika po uzrastu,
polu i vrstama sportske aktivnosti,
- da je poznato inicijalno stanje sportista za koje se vrši konstrukcija modela treninga, i da se
sprovodi kontrola nivoa treniranosti (tranzitivna i finalna stanja) i analiza efekata primjene sredstava,
metoda i opterećenja treninga.

Pošto efekti primjene kretnih struktura (sadržaja) zavise i od metoda treninga, za svaku strukturu
vježbi važno je unaprijed znati koji sadržaj treba konzumirati za određenu svrhu, kao i kako ga treba
primijeniti. Praktično to znači da neki sadržaj po svom kompleksitetu može biti pogodan za ostvarenje
nekog cilja, a da se on ipak ne ostvari zbog neadekvatnog treniranja (metoda primjene sadržaja), pri
čemu se mogu proizvesti i suprotni efekti. Iz tih razloga, pored informacija šta se kojim sadržajem
rješava, neophodne su i informacije koliko i kako koji sadržaj treba da se primijeni, kao i kakvo
opterećenje pri tome treba dati u određenim intervalima. Očito je da se sadržaji, metode i opterećenja
ne mogu izolovano posmatrati, analizirati i primjenjivati, već ih je potrebno rješavati kao međuzavisne
i međusobno uslovljene elemente prilikom konstruisanja, komponovanja, programiranja i
operacionalizovanja trenažnog procesa, kako bi se mogli sagledati i analizirati željeni efekti treninga.

Konvencionalni situacioni modeli sredstava i volumena treninga koji su usmjereni na učenje,

usavršavanje željenih i svrsishodnih kretnih struktura (sportsko-tehničkih elemenata, motoričkih
informacija) neophodno je da se sprovode na krajnje selektivan način, izvršenom izboru ili sačinjenoj
novoj konstrukciji pojedinih specifičnih (situacionih) kretnih struktura (predvježbi, međuvježbi,
vježbi), koje su po svom obliku, karakteru i strukturi najbliže situacionoj kretnoj aktivnosti.
Pri tome, kao krajnje ishodište, treba imati u vidu, da se sa što manje strukturalnih kretnih
elemenata postigne što brži i veći efekat pri vježbanju i usvajanju relevantnih (finalnih) kretnih
struktura, pomoću kojih se mogu na optimalan način trenirati (razvijati) primarne antropološke
karakteristike, koje su u funkciji uspješnosti u nekoj aktivnost. Shodno tome, valja naglasiti, da se
metodika vježbanja (obučavanja) pojedinih tehničkih elemenata u današnjoj praktičnoj aktivnosti još
uvijek više sprovodi na osnovu tradicije, iskustava i intuicije, a veoma malo na novokonstruisanim,
selekcionisanim i putem eksperimenata provjerenim situacionim i eksperimentalnim tretmanima
kretnih struktura, usmjerenih na to, da se sa što manjom učestalošću i količinom (brojem) optimalnih
struktura postignu što brži i veći efekti u vježbanju (obučavanju, učenju, treningu) pojedinih finalnih
tehničkih situacionih elemenata.

Nekonvencionalni situacioni modeli sredstava i volumena treninga koji su usmjereni na razvoj

primarnih antropoloških karakteristika, moraju biti prvenstveno konstruisani u smijeni, da se njihova
promjena vrši pod utjecajem usvojenih (obučenih, automatizovanih) kretnih struktura (vježbi,
sadržaja), koji su po svojoj strukturi, karakteru i intenzitetu opterećenja što bliži situacionoj sportskoj
aktivnosti. Međutim, i pored već istaknutog poznatog načela, postoji još uvijek prisutno pravilo, da
bez obzira koja je osnova u izboru programskih sadržaja, osim specifičnih zadataka, veću prednost će
21
imati sadržaji većeg kompleksiteta, dakle, oni kojima se istovremeno postiže veći broj
ciljeva.Situacioni modeli volumena (količine) treninga sadrže najmanje tri međuzavisne komponente:
- trajanje volumena trenažnog rada,
- intenzitet izvođenja trenažnog rada i veličina nadražaja, i
- intervala odmora u toku trajanja trenažnog rada.

Trajanje volumena trenažnog rada zavisi od:

- stanja subjekta i finalnog stanja (cilja) što znači da će trajanje biti duže, što je inicijalno
stanje subjekta udaljenije od finalnog (željenog) stanja,
- sposobnosti ljudskog organizma za promjene, što zavisi od genetičkih ograničenosti,
uzrasta, pola i nivoa pripremljenosti, i složenosti strukture kretanja, jer se složenije i kompleksnije
strukture uče mnogo duže od jednostavnih,
- vrste antropoloških sposobnosti i karakteristika, jer što su one kompleksnije, regulisane
višim regulacionim mehanizmima, biće potrebno i duže vrijeme za njihove promjene,
- trenažnih sredstava (sadržaja), što znači da će prednost imati selekcionisaniji,
pravovaljaniji i svrsishodniji sadržaji kojima se istovremeno rješava veći broj ciljeva,

Intenzitet izvođenja trenažnog rada i veličina nadražaja u toku trajanja trenažne aktivnosti treba da
bude uravnotežen, jer ljudski organizam ima sposobnost da u cilju razmjene energije i motoričke
aktivnosti vrši neprekidne adaptacione procese, što ustvari znači, da je trening isključivo adaptacioni
proces. Koji če biti intenzitet ili veličina nadražaja izazvana određenim sredstvima, zavisi od
aktuelnog (trenutnog) stanja subjekta i vrste ciljeva koji se žele ostvariti u željenom vremenu. Pri
tome, veoma je važno napomenuti, da sa nivoom stanja treniranosti raste i intenzitet, a zavisno od
ciljeva koji se žele postići, intenziteti se komponuju kako bi se na integralan i hijerarhijski način
mogao obezbijediti razvoj svih primarnih osobina, sposobnosti i karakteristika.
Vezano za veličinu nadražaja, valja istaći, da ljudski organizam ne reaguje na sve nadražaje istom
mjerom, pa se shodno tome razlikuju tri tipa nadražaja:
- nadražaj ispod praga (do 30% intenziteta opterećenja), kada u organizmu ne dolazi ni do
kakvih pozitivnih promjena, već do stagnacije ili pada većeg broja organskih funkcija, odnosno radne
sposobnosti,
- nadrašaj na nivou praga (od 30-95% intenziteta opterećenja), koji se u neposrednoj
praktičnoj aktivnosti najčešće nazivaju optimalnim ili supralnim (prosječnim, nadprosječnim, blizu
maksimalnim, submaksimalnim, aerobnim, aerobno-anaerobnim, anaerobnim), a cilj im je dostizanje
optimalnog (najboljeg, najadekvatnijeg) nivoa treniranosti, koji obezbjeđuju postizanje visokih
specifičnih sportskih dostignuća, i
- nadražaja iznad praga (maksimalni od 95-100% ili iznad 100% intenziteta opterećenja),
čije ekstremno visoke veličine mogu izazvati i inhibitorne procese, koji se najčešće manifestuju u
padu radne sposobnosti ili tzv. pretreniranosti.

Iz ovoga se lako mogu izvući zaključci, da primijenjeni trenažni nadražaji moraju biti takvog
intenziteta opterećenja, koji uslovljavaju adaptacione procese (tipa na nivou praga nadražaja), jer ako
je cilj u sportsko-trenažnim aktivnostima promjena stanja subjekta, odnosno razvoj (optimalna
promjena) njegovih osobina, sposobnosti i karakteristika, onda je to moguće postići jedino u uslovima
progresivnog i diskontinuiranog (intervalnog) intenziteta opterećenja, zbog čega je intenzitet nužno
analizirati u vezi sa intervalima rada i odmora u toku trajanja trenažnog rada.

22
 Intervali odmora u toku trajanja trenažnog rada kojima se ponavlja proces treninga radi
sprovođenja utjecaja na razvoj osobina i sposobnosti, predstavljaju nužnost zato što je ljudskom
organizmu svojstvena periodičnost smjenjivanja rada i odmora, odnosno između potrošnje i
obnavljanja energije.Naime, ljudski organizam nije konstruiran da posjeduje sposobnost, kako bi
sprovodio pretežno kontinuirana opterećenja iznad praznog opterećenja. Iz tih razloga je, pored
intenziteta i veličine nadražaja, neophodno voditi računa o obnavljanju energije, dakle fazama
odmora, upravo u vrijeme kada se odvijaju fiziološke promjene pod utjecajem treninga.Kada je
potrebno da usljedi novi nadražaj na organizam sportiste, neophodno je voditi računa o odgovarajućim
metaboličkim procesima, koji se mogu manifestovati na različite načine:
- ako su metabolički procesi brzi, novi će nadražaji moći uslijediti ranije, pri čemu je potrebno
imati na umu da su kod različitih ljudi oni različiti, pa če shodno tome oni uslijediti i u različito
vrijeme,
- ako su metabolički procesi uslovljeni dužem trajanju, obnavljanje energije će biti
proporcionalno njenom utrošku, i
- ako su metabolički procesi povećani,organizam na njih reaguje stvaranjem energetskih
potencijala koji su veći od onih koje organizam gubi pri trenažnom radu, što se dešava u fazi tzv.
superkompenzacije.

3.3 Operacionalizovanje treninga

S obzirom da sportski trening predstavlja, pored stručne i naučne informisanosti, intuitivan,

kreativan i stvaralački proces, u kome se neprekidno sukobljava sa rješavanjem zadataka koji sadrže
mnogo nepoznatog, trener mora neprekidno da stiče naučne i praktične informacije, da ih obrađuje,
neposredno sprovodi u trenažnom procesu, da analizira ono što je uradio i da predviđa ono što
predstoji.Trener ustvari kroz operativan rad sa sportistom neprekidno pronalazi i primjenjuje nova
sredstva, nove metode treninga, nove varijante opterećenja na treningu i sl.
Čak i kada do detalja sve to isplanira i mnogo puta izvrši provjeru nivoa pripremljenosti uoči
takmičenja, trener se u toku operativnog trenažnog rada sukobljava sa elementima nepoznatog, jer
pred svako takmičenje sportista ima drugi nivo usvojenosti i primenljivosti kretnih (tehničko-
taktičkih) struktura, pripremljenosti motoričkih, funkcionalnih, kognitivnih, konativnih i drugih
osobina, sposobnosti i karakteristika.Veoma je važno da prilikom operativnog sprovođenja izrađenog
plana i programa neprekidno posmatra reakcije sportiste, kako bi poslije određenog vremena mogao
da odredi koja su sredstva, metode i opterećenja najefikasnija za svakog sportistu (reakcija je
individualna), pronađe najbolji režim rada i da što detaljnije prouči njegove individualne mogućnosti.

Da bi trener mogao vršiti analizu operativnog rada, on u procesu treninga mora prikupljati što veći
broj informacija pomoću tehnike posmatranja (u novije vrijeme sve češće i video kamerom) i vođenja
evidencije pokazatelja sportskog treninga i takmičenja. U vezi s tim, poseban problem koji se u praksi
veoma teško i sporo rješava je kvantifikacija složenih tehničkih struktura kretanja, odnosno, u kojoj je
mjeri sportski pokret moguće kvantifikovati radi formiranja kvalitativne ocjene, bez suviše skupih
tehničkih uređaja i aparata.Trener svakodnevno posmatra sportistu, njegov način izvođenja pokreta,
naročito tehnički tok pokreta na treningu i takmičenju, sa ciljem da ustanovi koliko tehnika odgovara
u datoj situaciji, kako se eventualno može (ili mora) drugačije uraditi, da bi se pri momentalnoj
sposobnosti ostvario optimum učinka.

Prema tome, istovremeno sa dijagnozom, trener mora da vrši i prognozu daljeg toka, oslanjajući se
prvenstveno na vlastito iskustvo i intuiciju. Na osnovu ovih "vrijednosti" (intuiciju i/ili subjektivno
23
iskustvo), trener mora donositi brze odluke, iako nije u stanju da svoja posmatranja egzaktno i naučno
utvrđuje.

3.4 Registrovanje treninga

U procesu trenažnog rada ustvari najveću pomoć treneru pruža brižljivo vođeno registrovanje
pokazatelja sportskog treninga i takmičenja. Ono mu omogućava praćenje razvoja relevantnih
osobina, sposobnosti i karakteristika sportista za dotičnu sportsku granu ili disciplinu, provjeru
pravilnosti izbora i korištenja sredstava, metoda i trenažnih opterećenja, kontrolu efekata trenažnog
procesa, kao i praćenje dinamike postignutih sportskih rezultata.Registrovanje (evidencija) služi
treneru za kontrolu uspješnosti realizacije plana i programa rada, kao i operative trenažnog procesa sa
ekipom i/ili pojedincima, a istovremeno, na osnovu izvršene analize, pruža dragocjene podatke za
daljnje planiranje i programiranje rada, odnosno vršenje korekcije u toku trenažnog procesa.Najveću
pomoć treneru u toku trenažnog procesa pružaju registrovani (evidentirani) pokazatelji, koji mogu biti
pohranjeni u računaru u vidu baze podataka ili ih trener registruje u tzv. "dnevniku rada", a oni sadrže:

- podatke o antropološkom statusu sportista,

- podatke o operacionalizovanom planu i programu treninga:,
- podatke o situacionoj efikasnosti ekipe,
- podatke o situacionoj efikasnosti pojedinih sportista, i
- podatke o situacionoj efikasnosti ekipe i pojedinih sportista.

Dnevnik rada (baza podataka), koji ne predstavlja samo formalni oblik evidencije rada, već veoma
efikasno sredstvo u svim fazama trenažnog procesa, primjenjuje se sa ciljem koncentrisanja na
jednom mjestu svih relevantnih informacija, koje proizilaze iz dobro planiranog, programiranog i
operacionalizovanog treninga i takmičenja.U njemu treba da budu evidentirani i sadržani sljedeći
podaci:

1. Podaci o antropološkom statusu

- zdravstveni status - informacije o općem stanju zdravlja,
- morfološke karakteristike - informacije o dimenzionalnosti skeleta, volumenu tijela i
potkožnom masnom tkivu,
- funkcionalne sposobnosti - informacije o bioenergetskim sposobnostima sportista,
- biomehaničke karakteristike - informacije o nivou usvojenosti kretnih struktura,
- motoričke sposobnosti - informacije o nivou motoričkih sposobnosti,
- kognitivne sposobnosti - informaciji o nivou opće inteligencije,
- konativne karakteristike - informacije o modalitetima ponašanja sportista, i
- sociološke karakteristike - informacije o položaju pojedinca u grupi i međusobnih odnosa u
njoj.

2. Podaci o operionalizovanom planu i programu

- kratkoročni plan - makrociklična (polumakrociklična) i periodična globalna realizacija
zadataka, sredstava, metoda i
volumena opterećenja, termini i rezultati kontrolnih normativa,
- tekući program - realizacija konkretnih zadataka, sredstava, metoda, ekstenziteta i
intenziteta po pojedinim
mezociklusima i mikrociklusima,
24
 - operativni program - realizacija konkretnih trenažnih sadržaja, metoda, ekstenziteta i
intenziteta opterećenja u toku
dnevnog ili pojedinačnog treninga (dalum i mjesto održavanja, trajanje i organizacija
treninga, vremenske prilike i
uspješnost realizacije programa treninga),
- takmičarski plan - naziv takmičenja, naziv ekipe, sastav domaće i protivničke ekipe (ako je
utakmica), vrijeme,
mjesto, uslovi održavanja takmičenja (utakmice), način izvršavanja zadataka, postignuti
rezultat, zaključci i
primjedbe.

3. Podaci o situacionoj efikasnosti ekipe sprovodi se korištenjem, odnosno primjenom

odgovarajućih mjernih instrumenata pod nazivom protokol (list posmatranja), a njegov oblik i sadržaj
zavisi od sportske grane (najčešće sportskih igara ili borilačkih sportova), kao i da li se registracija
sprovodi direktno od strane čovjeka ili pomoću video kamere. Na primjer, ako se radi o rukometnoj
igri, ekspertno rukometno znanje, koje proizilazi iz tehnike, taktike i strategije igre, vođenja i praćenja
utakmica, te poznavanja pravila i iskustva igranja rukometa, omogućuje posmatranje, registrovanje i
analiziranje standardnih pokazatelja situacione efikasnosti. Za registraciju pokazatelja situacione
efikasnosti u rukometnoj igri moguće je primijeniti parametre u fazi napada:
- uspješnosti izvođenja elemenata igre
- neuspješnosti izvođenja elemenata igre:

Prikupljeni podaci, kao što je na primjer, broj upućenih udaraca na gol, broj postignutih pogodaka sa
različitih igračkih pozicija (krilnih, kružnih, spoljnih), doprinos u napadu u vidu izborenih sedmeraca i
izborenih isključenja na vremensku kaznu, mogu se obrađivati putem apsolutnih i relativnih (%) bro-
jki, te univarijantnim i multivarijantnim matematičko-statističkim postupcima u različite svrhe.

Podaci o situacijskoj efikasnosti pojedinih sportista se odnose na ocjenu nastupa/izvođenja

pojedinih sportista (igrača) za vrijeme igre, koja može pridonijeti boljem određivanju taktičkih
aktivnosti neke ekipe. Jedan od prihvaćenih sistema u košarkaškoj igri određuje norme za procjenu
situacione efikasnosti igrača, uzimajući u obzir kako poziciju na kojoj igraju tako i vrijeme provedeno
u igri. Također je moguće ocijeniti igrače na način da se više ili manje naglase elementi situacione
efikasnosti, s obzirom da je poznato da svi statistički pokazatelji nisu jednako važni, što se tiče
konačnog rezultata utakmice.

3.5 Klasiflkovanje treninga

Po isteku svakog pojedinačnog treninga, dnevnog treninga, mikrociklusa, mezociklusa, perioda ili
makrociklusa (polugodišnjeg ili godišnjeg) trener treba da na osnovi baza podataka u računam (ili
Dnevnika rada) sačini klasifikaciju podataka o primijenjenim kretnim strukturama (tehničkim
elementima), trenažnim sredstvima (motoričkim vježbama), ekstenzitetu i intenzitetu (volumenu)
trenažnog opterećenja, kao i situacionoj efikasnosti ekipe iili pojedinih sportista, kako bi ih mogao u
određenom periodu komparirati sa planiranim i operacionalizovanim programima.
U tu svrhu je potrebno koristiti što jednostavnije i po mogućnosti šifrirane parametre (simbole), koje
će davati što sažetije i informativni]e podatke, po istoj metodologiji koja je primijenjena i prilikom
planiranja i programiranja.Konkretno, to znači da je potrebno klasifikovati:

25
 - kretne strukture, odnosno na brojčani način izražene elemente tehnike, kako po srodnosti
kretnih struktura tako i hijerarhijskoj važnosti, s obzirom da je kod obučavanja i usavršavanja tehnike
veoma bitno da akcenat trenažnog rada bude na tehničkim elementima koji imaju primarnu važnost,
odnosno koji imaju značajne relacije sa specifičnim motoričkim sposobnostima i sportskim
rezultatima,
- motoričke vježbe, koje je potrebno također na osnovu brojčanih vrijednosti klasifikovati po
svojoj strukturi, frekvenciji, karakteru, režimu i ritmu izvođenja, kao i bazičnom, specifičnom i
situacionom usmjerenju, odnosno utjecaju na transformaciju motoričkih sposobnosti, prvenstveno od
kojih zavisi postizanje sportskih rezultata,
- parametre opterećenja, koje je potrebno prikazati po ciklusima (makro, mezo, mikro),
dnevnim i pojedinačnim treninzima, po mogućnosti putem grafikona, sa posebnim akcentom na
ekstenzitet i intenzitet, odnosno ukupan volumen opterećenja u pojedinim metaboličkim zonama
(aerobnoj, aerobno-anacrobnoj i anaerobnoj),
- situacione efikasnosti, kako ekipe tako i pojedinih sportista, koja se izražava putem
brojčanih apsolutnih i relativnih (%) vrijednosti, a odnose se na registrovane situacione pokazatelje
(parametre, varijable), izražene u trajanju, frekvencijama, prostoru, lokacijama kretanja itd.
Ovakva klasifikacija relevantnih pokazatelja, koja je uređena na integralan način, s obzirom da
su svi navedeni parametri međusobno povezani i uslovljeni, usmjerena je u pravcu direktne aplikacije
prilikom izbora sadržaja trenažnog procesa i opterećenja, sa ciljem postizanja što veće efektivnosti,
odnosno postizanja viših sportskih ostvarenja.

3.6 Kontroliranje treniranosti

Efikasno upravljanje trenažnim procesom moguće je samo pod uslovom dobijanja pouzdanih
informacija o stanju primarnih sposobnosti i karakteristika sportiste, odnosno o promjenama koje su
izazvali primijenjena sredstva, metode i opterećenja treninga.Pri tome je važno poznavati, ne samo
razvoj primarnih sposobnosti i karakteristika sportista za dotičnu sportsku granu ili disciplinu, već je
potrebno izdvojiti i obratiti pažnju na one sposobnosti od kojih prvenstveno zavisi postizanje
sportskog rezultata, a koje je potrebno neprekidno mjeriti, razvijati i kontrolirati.

U sportskoj stručnoj literaturi se mogu naći različite i ponekad protivrječne definicije treniranosti.
Ponekad se pojam "treniranost1' povezuje sa morfološkim i funkcionalnim promjenama, koje se
odvijaju u organizmu sportiste pod utjecajem sredstava, metoda i trenažnih opterećenja i izražavaju se
rastom njegove radne sposobnosti. Međutim, pod treniranošću se najčešće podrazumijeva, ne samo
potencijalna, već i na objektivnoj osnovi utvrđena radna sposobnost sportiste u svim relevantnim
antropološkim sposobnostima i karakteristikama od kojih zavisi postizanje sportskih rezultata u
dotičnoj grani sporta ili disciplini.Na taj način, treniranost predstavlja mjeru adaptacije organizma za
specifičnu sportsku aktivnost, postignutu putem sprovođenja ukupnog tehnološkog trenažnog procesa.
Iz ovoga se može vidjeti, da je osnovni princip određivanja treniranosti integralan prilaz. Ova
integralnost ne mora da znači i povećanu brojnost mjernih instrumenata (mjera, testova, parametara).
Ponekad samo pomoću nekoliko jednostavnih, ali valjanih, pouzdanih i objektivnih mjernih
instrumenata, koji odražavaju razne aspekte treniranosti, mogu da pruže daleko više korisnih

26
informacija od najsloženije aparature i desetine raznih pokazatelja, ako oni ne obuhvataju relevantne i
dominantne osobine, sposobnosti i karakteristike sportiste za dotičnu sportsku aktivnost.

Korištenje koncepcije multidimenzionalnog (interdisciplinarnog) pristupa prilikom dijagnostikovanja i

kontrolisanja treniranosti sportista, odnosno kao integralnog pojma, samim tim isključuje njegovu
podjelu na pojedine pojmove lipa "općeg" ili "specijalnog" stanja treniranosti, jer se onda pri tome
posmatra kao determinanta jedinstvenog stanja treniranosti sportiste. Ovakav prilaz ovom problemu
dozvoljava da se u ove ciljeve efikasno koristi i elektronsko-računarska tehnika.Međutim, u
neposrednoj praktičnoj sportskoj aktivnosti je veoma dobro poznato, da bilo ko i koliko bude mjerio i
testirao (kontrolisao) sportistu u tzv. laboratorijskim (vještačkim) uslovima ili na neki drugi empirijski
(eksperimentalan) način, neće biti u stanju da na osnovu tih rezultata mjerenja (testiranja),
kontroliranja i praćenja, bez neposrednih situacionih pokazatelja, normativa, analiza i predviđanja, na
adekvatan (objektivan) način pruži odgovor, da li je sportista na optimalan način pripremljen i da li u
određeno vrijeme i na uspješan način može postići željeni rezultat.

Iz ovoga proizilazi da se na osnovu laboratorijskih ili nekih drugih ispitivanja (eksperimentalnih

mjerenja, testiranja) mogu dobiti samo komplementarni (pomoćni, dopunjujući) podaci o
fundamentalnoj trenažnoj pripremljenosti, odnosno, da li sportisti posjeduju tzv. "fundamentalnu
podlogu" za dalji rad na specifičnim i genetički uslovljenim antropološkim osobinama, sposobnostima
i karakteristikama. Primarne (vodeće) i relevantne (značajne) antropološke osobine, sposobnosti i
karakteristike od kojih zavisi sportski rezultat, obavezno sa što preciznijim kontrolnim pokazateljima i
normativima, mogu se na optimalan način razvijati samo kod sportista u pojedinim sportskim
aktivnostima za koje posjeduju genetičke potencijale i ako treniraju u što specifičnijim (situacionim)
uslovima, približno onim u kojima će se i takmičiti.Dakle, samo integralna (laboratorijska i
situaciona) kontrola treniranosti sportista u sistemu upravljanja procesom treninga omogućuje
efikasno ostvarivanje planova i programa rada, određivanje efikasnosti primijenjenih sredstava,
metoda i opterećenja, kao i blagovremenu korekciju trenažnog procesa.

Da bi se efikasno ocijenila sportska dostignuća, kao i antropološke osobine, sposobnosti i

karakteristike koje ih uslovljavaju, neophodno je postojanje validirane baterije mjernih instrumenata
(testova), kao i kompleks kontrolnih vježbi i normativa. Po pravilu, prilikom utvrđivanja kontrole
treniranosti sportista, primjenjuju se isti mjerni instrumenti, sa istom tehnikom (metodikom) izvođenja
kao i kod dijagnosticiranja.Ovako definirana integralna kontrola treba da se sprovodi obavezno na
kraju pripremnog perioda, u cilju sagledavanja provjere efikasnosti transformacionog procesa
treninga, a sa redukovanom baterijom mjernih instrumenata, koji imaju najveću informatičku
vrijednost, kontrola treba da se sprovodi na sredini pripremnog i takmičarskog perioda. Pored toga,
koristi se i tzv. operativna kontrola, čiji je osnovni zadatak da se vrši ocjena podnošenja trenažnog i
takmičarskog opterećenja, adaptacije organizma na opterećenja, ispravljanja individualnih kolebanja
nivoa pojedinih antropoloških sposobnosti i karakteristika i dr. Ovakva kontrola treba da se odvija uz
pomoć dobijanja tzv. "brzih povratnih informacija".

3.7 Korigovanje treninga

Suštinski odgovori na pitanja prilikom ocjenjivanja efekata treninga mogu se dobiti jedino na
osnovu analize relacija između izvršenog rada na treningu, s jedne strane, i stanja organizma u
različitim tranzitivnim vremenskim tačkama organizma sportiste (reakcije organizma sportiste), s
druge strane.
27
 Poznavanjem tih relacija, ustvari, mogu se dobiti odgovori, da li je pod utjecajem
primijenjenih trenažnih sadržaja došlo do željenih promjena, odnosno da li je došlo do tzv. "ljepljenja"
kod vodećih sposobnosti i karakteristika sportista ili nije. Ukoliko se dođe do konstatacije da su
postignuti željeni efekti, odnosno promjene, u tom slučaju je potrebno i dalje raditi na optimizaciji
primijenjenih trenažnih sadržaja, i obratno, ukoliko su takvi efekti izostali tj. ako nije došlo do
odgovarajućih željenih efekata, tada je nužno izvržiti odgovarajuće promjene (korekcije) u primjeni
adekvatnijih i svrsishodnijih programskih sadržaja. Ako do željenih efekata nije došlo, njihove uzroke
valja veoma temeljito pronalaziti, analizirati i preduzimati adekvatne mjere. Uzroci mogu biti
objektivne i subjektivne prirode. U objektivne uzroke spadaju neispunjeni broj treninga zbog povreda,
bolesti, neposjedovanja odgovarajućih uslova (materijalnih, socijalnih, finansijskih i dr.), a u
subjektivne uzroke spadaju nedovoljna motiviranost sportista za trenažnim radom ili neadekvatno
programirani trening od strane trenera. U oba slučaja neophodne su korekcije u smislu otklanjanja
uzroka, prvenstveno u nadoknađivanju propuštenog, uz primjenu što optimalnijih i efikasnijih mjera,
kako bi se nadoknadilo u vremenu i intenzivirao kontinuirani rad u cjelokupnom tehnološkom
procesu.

3.8 Kompariranje rezultata

Ako u sportu sportski rezultat (plasman, pobjeda) predstavlja glavni cilj, onda je jasno da je u vezi s
tim neophodno razmišljati, pripremati i preduzimati pravovaljane mjere i uslove (materijalne,
ekonomske, organizacione, upravljačke, kadrovske i dr.), kako bi se planirani cilj mogao na što
efikasniji i optimalniji način realizovati. Tek nakon dobro isplaniranih i organizovanih mjera i uslova
potrebno je pristupiti tehnološkim procesima, koji se odvijaju u određenim krugovima (ciklusima),
koje treba operacionalizovati, vršiti analizu i korekciju u željenom pravcu.
Međutim, iznad svega, u određenim vremenskim intervalima, neophodno je vršiti integralnu
komparaciju između onoga što je planirano (željeno) i onoga što je raalizovano (sprovedeno). Bez
ovakvih postupaka i analiza, koje se baziraju na egzaktnosti, odnosno objektivnoj analizi i procjeni,
svaka dalja operacionalizacija bila bi besmislena, jer se ne bi znalo u kom pravcu ide razvoj i
optimizacija tehnološkog trenažnog procesa. Samo komparacijom između planiranih i realizovanih
sportskih rezultata, kao krajnjeg ishodišta primijenjenog tehnološkog procesa, dolazi se do
objektivnog saznanja da li je došlo do kontinuiranog poboljšavanja sportskih rezultata, koji imaju
veoma značajan utjecaj na smisao i motiv da se nastavi u daljem trenažnom procesu sa ulaganjem
napora, vremena i cjelokupnog trenažnog procesa u još veće sportsko stvaralaštvo.

28
4. Literatura

Findak, V. (1999). Planiranje, programiranje, provođenje i kontrola procesa vježbanja. Kineziologija

za 21.stoljeće. Zbornik radova. Dubrovnik: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.

Hamid, Š., Rađo, I. (1999). Kvalitativne promjene motoričkog statusa pod uticajem programiranih
trenažnih sadržaja. Mostar: Zbornik radova nastavnika i saradnika Univerziteta "Džemal Bijedić".

Julijan Malacko, Izet Rađo, (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Univerzitetska knjiga,
Univerzitet u Sarajevu.

Lane, M. i sar. (1980). Programiranje sportskog treninga. Zagreb: Fakultet za. fizičku kulturu.

Malacko, J. (1989). Efikasnost u sportu i trenažna tehnologija. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

Matvejev, L. P. (1973). Programiranje sportskog treninga. Beograd: Sportska tribina.

Mejovšek, M. (1990). Prijedlog modela za kinetičku analizu gibanja sportaša. Kineziologija, 22:5-11.

Milanović, D. (1997). Kineziološka dijagnostika bazičnih i specifičnih motoričkih sposobnosti

sportaša. Međunarodno savjetovanje "Dijagnostika treniranosti sportaša", str. 97. Zagreb: Fakultet za
fizičku kulturu.

Milanović, D. (1997). Osnove teorije treninga. Priručnik sa sportske trenere, drugo dopunjeno i
izmenjeno izdanje, str. 481. Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu.

Mikić, B. (1996). Osnove psihologije sporta. Tuzla: "PrintCom" d.o.o. Grafički inžinjering.

Mraković, M. (1992). Uvod u sistematsku kineziologiju. Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu.

Naglak, N. (1977). Planiranje trenažnog rada. Beograd: Beograd: Savremeni trening br. 2.

Platonov, V. N. (1985). Kontrola u sportskom treningu. Beograd: Savremeni trening br. 4, 7-14.

29