Wrocaw, 21.08.2015 r.

Ekspertyza

Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym

uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo
rozwiza (druk sejmowy 3675)

Autor:
mgr Regina BISIKIEWICZ

prezes fundacji Polski Instytut Otwartego Dialogu

wiceprezes Leadership Mangement Polska sp. z o.o.

czonek Mental Health Europe

czonek European Association of Service Providers for Disabilities

1
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

ZAKRES EKSPERTYZY
1.

TEZY ekspertyzy

2.

Kim jest autor ekspertyzy?...i inne pytania

3.

Europejski kontekst projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP)

4.

Uwagi do wybranych zapisw projektu UoZP

4.1 Dlaczego wana jest definicja zdrowia publicznego w UoZP
4.2 Rola organizacji pozarzdowych we wdraaniu UoZP
4.3 Miejsce zdrowia psychicznego w UoZP
4.4 Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (NOPZP)\
4.4.1 Specyfika i znaczenie NPOZP dla reformy systemu
4.4.2 NPOZP stanowi przykad rozwizania systemowego
4.4.3 NPOZP w dotychczasowej praktyce profesjonalistw i samorzdw
4.4.4 NPOZP a europejski proces deinstytucjonalizacji
4.4.5 Zmian w psychiatrii nie mona ju zatrzyma!
4.5 Centra Zdrowia Psychicznego (CZP) - kluczowe ogniwo reformy systemu

5.

Wnioski kocowe i sowo od autora

6.

Literatura cytowana

7.

Zacznik:

7.1

rodowiskowe Centrum Zdrowia Psychicznego integrujce resort Zdrowia i

Pomocy Spoecznej - koncepcja wypracowana w oparciu o wspprac
midzynarodow m.in. z Finlandi i Wochami i dowiadczenia wasne
zespou

2
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

1. TEZY ekspertyzy
1.1. Profilaktyka i promocja zdrowia nie wystarcz jeli nie jest dobrze rozwinity
system tzw. medycyny naprawczej. Dla poprawy zdrowia publicznego Polakw
konieczna jest reforma najbardziej zaniedbanego obszaru zdrowia, jakim jest
PSYCHIATRIA.
Dlatego naley wprowadzi poprawk w Art. 20 projektu UoZP skrelajc pkt 1 i 2.
1.2. Propozycja likwidacji ustawowej rangi Narodowego Programu Ochrony
Zdrowia Psychicznego (NPOZP), poprzez przeniesienie go do Narodowego
Programu Zdrowia (NPZ), jako jednego z celw operacyjnych, w praktyce
zatrzymuje reform systemu opieki psychiatrycznej, zapocztkowan w 1994
roku przez Ustawi o zdrowiu psychicznym.
Dlatego naley wprowadzi poprawk w Art. 20 projektu UoZP skrelajc pkt 1 i 2.
1.3 Reforma polskiego systemu opieki psychiatrycznej opisana w NPOZP,
jest zgodna w 100% z jednym z priorytetw Unii Europejskiej na lata 2015-2020, tj, z
procesem Deinstytucjonalizacji (DI) czyli przejcia od opieki opartej na szpitalach
psychiatrycznych - azylach do modelu opartego na spoecznoci lokalnej (model
rodowiskowy). Model ten zapewnia lepsze wyniki leczenia i jest efektywny
ekonomicznie, co potwierdzaj badania naukowe.
Dlatego naley utrzyma NPOZP w dotychczasowej randze, wprowadzajc
poprawk w Art. 20 projektu UoZP poprzez skrelenie pkt 1 i 2 i niezwocznie podj
prace nad aktualizacj NPOZP na lata 2016-2020.
1.4

Centrum

Zdrowia

Psychicznego

(CZP)

to

najwaniejsze

ogniwo

rodowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, ktre jest odpowiedzialne za

mieszkacw okrelonego obszaru terytorialnego (powiatu lub dzielnicy duego
miasta) zapewniajc im kompleksow usug w zakresie: 1. profilaktyki 2. leczenia
3. rehabilitacji spoecznej. Dziki integracji usug i budetw resortw Zdrowia i
Pomocy Spoecznej uzyskamy efekt synergii posiadanych zasobw ludzkich i
finansowych.

3
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Dlatego w projekcie UoZP naley rozszerzy Art. 20, pkt 3

Art. 5a. Podmiot medyczny prowadzcy Centrum Zdrowia Psychiczne zapewnia
kompleksow opiek zdrowotn nad osobami z zaburzeniami psychicznymi
zamieszkaymi na okrelonym obszarze terytorialnym, dla populacji 60 80 tys.
mieszkacw, w formie pomocy doranej, ambulatoryjnej, dziennej i rodowiskowej.
b. W skad Centrum Zdrowia Psychicznego moe rwnie wchodzi opieka
zdrowotna w formie pomocy szpitalnej.
c. W skad Centrum Zdrowia Psychicznego mog wchodzi dziaania z zakresu
rehabilitacji spoecznej.

2. Kim jest autor ekspertyzy? ... - i inne pytania

Kto ma odwag tak stanowczo formuowa swoje tezy? Jak wiedz ma ta osoba?
Na jakim uniwersytecie j zdobya? Jakimi badaniami naukowymi moe potwierdzi
swoje opinie? Czy proponowane rozwizania s potwierdzone w praktyce? Jeli tak
to gdzie skutecznie przeprowadzono reform systemu opieki psychiatrycznej?
Jakie

osignito

mierzalne

rezultaty?

Gdzie

funkcjonuj

Centra

Zdrowia

Psychicznego, ktre mog by wzorem dla nas?

A jeli nawet takie s czy budet Pastwa sta na tak radykalne zmiany? Jak na to
zareaguj profesjonalici? Co powiedz pracodawcy? A w kocu - czy s w Polsce
rodziny, ktre s gotowe na wspprac z lekarzem psychiatr w swoim rodowisku
domowym?
Poniej przedstawi

odpowiedzi na kilka pierwszych pyta. Na pozostae

odpowiadam w dalszej czci opracowania. A jeli potrzeba spotkam si z kadym,

kto bdzie chcia dowiedzie si wicej.
Od ponad 20 lat zarzdzam duymi projektami, ktrych celem jest zmiana kultury
organizacji, przeniesienie dobrych praktyk, wdroenie innowacyjnych rozwiza.
Wszystko po to, aby polskie firmy, organizacje i instytucje mogy dynamicznie si
4
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

rozwija dziki wieloletnim dowiadczeniom zagranicznych partnerw. Jestem

pewna, e psychiatria podlega tym samym prawom, co inne dziedziny ycia. Co
wicej nie moemy zignorowa dorobku innych krajw w obszarze Zdrowia, nie
moemy przemilcze rezultatw leczenia chorb psychicznych osiganych w
Finlandii, gdzie w

regionie

Zachodniej Laponii chorowalno na schizofreni

zmniejszya si w cigu ostatnich 30 lat o 90%. (17,18)

Nie moemy te

zignorowa rezultatw reformy przeprowadzonej w latach 1971 - 1979 w regionie

Triest we Woszech, potwierdzonej mierzalnymi rezultatami i autorytetem wiatowej
Organizacji Zdrowia [10,11,12]. Wicej na ten temat w czci 4.4.4. opracowania.
Takie zaniedbanie skutkuje nie tylko miliardowymi kosztami spoecznymi chorb
psychicznych (wg NPZ- str.16 projektu NPZ, koszty te sigaj rocznie 5 mld zotych,
podczas gdy roczny budet NFZ na psychiatri to nieco ponad 2 mld z). Takie
zaniedbanie nierzadko prowadzi do przedwczesnej mierci ludzi, ktrzy nie potrafi
unie ciaru bycia chorym psychicznie. Liczba samobjstw w Polsce co rok si
zwiksza w roku 2014 to ju 6165 przypadkw. Skala problemu jest przedstawiona
na http://pogotowiekryzysowe.pl/wiedza_s.html.
Wiedza, ktr si dziel, pochodzi ze spotka z niepodwaalnymi autorytetami
polskiej i wiatowej psychiatrii, licznych wizyt studyjnych w ramach prowadzonych
projektw midzynarodowych (www.leonardo.otwartydialog.pl), aktywnego udziau w
wielu konferencjach, seminariach i warsztatach. A uniwersytet, na ktrym studiuj to
Uniwersytet ycia. Jestem bowiem czonkiem rodziny osoby, ktra od kilkunastu lat
usilnie stara si odzyska zdrowie, bdc klientem systemu zdrowia psychicznego. Z
jakim skutkiem?....
Dowiadczenie czonka rodziny osoby chorujcej skonio mnie do pro-aktywnoci.
Wraz z innymi rodzinami powoalimy fundacj Polski Instytut Otwartego Dialogu,
ktrej misj jest, aby kada osoba dowiadczajca kryzysu zdrowia psychicznego
miaa szans na wyzdrowienie. Aby to byo moliwe, dotychczasowy system opieki
psychiatrycznej, ukierunkowany na proces chorowania, oparty na hospitalizacji,
izolacji, stygmatyzacji, rodkom przymusu, traumie i lku przed przyszoci,
powinien

by

zastpiony

nowym

podejciem,

ukierunkowanym

na

proces

zdrowienia. Wicej informacji o fundacji www.otwartydialog.pl.

5
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

3. Europejski kontekst Ustawy o zdrowiu publicznym

Projekt UoZP jest prb odpowiedzi Ustawodawcy na sytuacj zdrowotn Polakw.
Nie tylko umieralno i przecitna dugo ycia obywateli s gorsze ni rednie
wskaniki dla krajw Unii Europejskiej. W tegorocznym Europejskim Konsumenckim
Indeksie Zdrowia (Euro Health Consumer Index - EHCI), ogoszonym 27.01.2015 w
Brukseli Polska zaja 31 miejsce na 37 krajw objtych badaniem, uzyskujc
511 punktw na 1000 moliwych. Co wicej,

jako jeden z nielicznych krajw

objtych EHCI mielimy w roku 2014 wynik gorszy ni w 2013, plasujc si za

Albani! Przytoczony ranking uwzgldnia 48 wskanikw zgrupowanych w szeciu
obszarach, z ktrych dwa najwaniejsze to: efekty leczenia (250 pkt) i dostp
usug medycznych (225 pkt). Wanie w tych dwch obszarach jestemy na szarym
kocu europejskiej tabeli. Szczegowe informacje na www.healthpowerhouse.com.

Rys 1. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia 2014

6
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Jakie znaczenie maj te dane dla niniejszego opracowania? Profilaktyka i

promocja zdrowia nie wystarcz jeli nie mamy waciwego systemu tzw.
medycyny naprawczej. W kontekcie powyszych danych i treci projektu UoZP
naley stwierdzi, e obszar zdrowia, w ktrym reforma medycyny naprawczej jest
niezbdnie pilna to

PSYCHIATRIA. Szersze rozwinicie tematu znajduje si w

czci 4.3 opracowania.

TEZA 1.1.
Profilaktyka i promocja zdrowia nie wystarcz jeli nie jest dobrze rozwinity
system tzw. medycyny naprawczej. Dla poprawy zdrowia publicznego Polakw
konieczna jest reforma najbardziej zaniedbanego obszaru zdrowia, jakim jest
PSYCHIATRIA.
Dlatego naley wprowadzi poprawk w Art.20 projektu UoZP -skrei pkt 1 i 2

4. Uwagi do wybranych zapisw projektu Ustawy o zdrowiu

publicznym (UoZP):
4.1. Dlaczego wana jest definicja zdrowia publicznego w UoZP?
Ju pocztek brzmienia projektu UoZP budzi wtpliwoci. Funkcjonalna definicja
zdrowia publicznego oparta na przedstawieniu zakresu dziaa, nie okrela
przejrzycie czym zdrowie publiczne w istocie jest do czego w ramach
realizacji UoZP mamy dy? Bdziemy podejmowa kroki, dziaania, wysiki i
starania ale bez wizji wspnego celu, obrazu stanu, ktry jest w naszym
wyobraeniu satysfakcjonujcy i wart zadania sobie trudu by go osign. Bez
mierzalnych rezultatw, ktre bd nas motywoway do podejmowania dziaa, a
take bd pomoc w ustaleniu czy osignlimy to, co byo naszym zamiarem.
Wydaje si, e im mniej jasnoci na drodze tak trudnej jak wzmacnianie wysikw w
obszarze

zdrowia

przeamywania

publicznego

nieefektywnych

wymagajcej

schematw

odwanych

wytrwaoci

decyzji,

siy

dugofalowych

7
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

oddziaywaniach tym wiksze zagroenie kuszcymi i nieprzynoszcymi

realnych efektw drogami na skrty.
Reasumujc proponuj wczenie do Art. 1 UoZP definicji zdrowia publicznego,
korzystajc z dowiadcze wiatowej Organizacji Zdrowia [6]:
Art. 1, ust 1
Zdrowie publiczne to zorganizowany wysiek spoeczestwa na rzecz
ochrony, promowania i przywracania ludziom zdrowia czyli stanu penego
fizycznego, psychicznego i spoecznego dobrostanu, a wszelkie programy,
wiadczenia i instytucje zajmujce si t problematyk s ukierunkowane na
zapobieganie chorobom i potrzeby zdrowotne populacji jako caoci.

4.2 Rola organizacji pozarzdowych we wdraaniu UoZP

Podana wyej definicja zdrowia publicznego zwraca uwag na szerokie spojrzenie na
zdrowie czowieka przez pryzmat dobrostanu fizycznego, psychicznego i
spoecznego. Przypisuje te zdrowiu warto spoeczn, zachcajc do rozumienia
go jako problemu zarwno bezporednich odbiorcw systemu opieki zdrowotnej
pacjentw i ich rodzin jak i instytucji pastwa. Widzimy wic wany problem
spoeczny, ktry przez pastwo moe zosta wykorzystany do wspierania i
umacniania spoeczestwa obywatelskiego. Jak? - poprzez wysuchanie gosw
pacjentw, rodzin i reprezentujcych ich organizacji pozarzdowych, ktrych rola w
projekcie UoZP nie jest w peni zauwaona.
Dlatego proponuj zmian brzmienia obecnego Art. 3, ust 2 na nastpujcy:
Art. 3 pkt. 2
W realizacji zada z zakresu zdrowia publicznego uczestnicz podmioty i dalej
bez zmian.

8
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Niezbdnym jest rwnie uczestnictwo wikszej liczby przedstawicieli organizacji

pozarzdowych, ktre na co dzie zajmuj si problematyk zdrowotn w Radzie do
spraw Zdrowia Publicznego (RsZP). Bez wtpienia organizacje te wnios do prac
RsZP inne

spojrzenie na kad przepracowywan kwesti, ni przedstawiciele

administracji publicznej. Organizacje te maj bezporednie, oddolne spojrzenie na

problemy zdrowotne i spoeczne i s cennym partnerem wnoszcym wiedz i
dowiadczenie, bdc najbliej interesariuszy projektowanej ustawy.
Dlatego proponuj zmian brzmienia obecnego Art. 7, ust 1,

pkt 16) na

nastpujcy:
Art. 7 ust 1, pkt16 trzech przedstawicieli organizacji pozarzdowych i dalej bez
zmian.

4.3 Miejsce zdrowia psychicznego w UoZP

Z zainteresowaniem signam lipcu 2015 po ostateczny projekt UoZP, ktry powsta
po konsultacjach spoecznych pierwotnego projektu, trwajcych do 26 kwietniu 2015
roku. Dziki wielu uwagom nadesanym ze wszystkich rodowisk do Ministerstwa
Zdrowia,

dostrzeono zdrowie psychiczne jako integraln cz zdrowia

publicznego. Jest to wane, szczeglnie w wietle priorytetowych celw ustawy

dziaa profilaktycznych i promocji zdrowia. Zdrowie psychiczne czowieka
wydaje si szczeglnie podatnym obszarem oddziaywa prewencyjnych zarwno
w kontekcie zapobiegania chorobom psychicznym, jak i destygmatyzacji i
reintegracji spoecznej.
Powane wtpliwoci, a nawet sprzeciw budzi jednak wtoczenie caego systemu
lecznictwa psychiatrycznego w ramy zdrowia publicznego, poprzez wtoczenie
Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP) do

projektu

Narodowego Programu Zdrowia (NPZ). Tworzy to zagroenie zagubienia idei i

strategii systemowej zmiany ochrony zdrowia psychicznego. Projekt UooZP
bdcy podstaw ekspertyzy nie zawiera wystarczajcych, ani nawet oglnie
zarysowanych decyzji dotyczcych przeprowadzenia reformy polskiej psychiatrii. Bez
niej, zatrzymanie si na profilaktyce i promocji nawet przy docenieniu i
9
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

zwikszeniu na ni rodkw finansowych nie bdzie dziaaniem przynoszcym

podany skutek w postaci lepszej opieki nad osobami cierpicymi na
zaburzenia psychiczne, a skutki dziaa podejmowanych

w ramach realizacji

ustawy oka si niewymierne do podejmowanych wysikw i kosztw.

Zatrzymanie si na profilaktyce i rozproszenie dotychczas spjnego programu
jakim jest NPOZP, toruje drog do niepodejmowania adnych reform. Ponadto,
nasuwa pytanie czy mona pomyle o wspieraniu, promowaniu zdrowia
psychicznego wrd osb ktre dowiadczyy ju kryzysu psychicznego? Takie
rozumienie promocji zdrowia wpisuje si w model psychiatrii rodowiskowej opartej
na wzmacnianiu i wspieraniu aktywnoci spoecznej i zawodowej osb bdcych w
procesie zdrowienia, a trudno o niej myle patrzc na pacjentw chronicznie
przebywajcych

oddziaach

stacjonarnych,

wyizolowanych

ycia

spoecznego i wycofanych z rl spoecznych, i aktywnoci zawodowej. Taki

obraz wpisuje si niestety w polsk rzeczywisto pacjentw opart na przestarzaym
modelu azylowym, bazujcym na funkcjonowaniu jednospecjalistycznych szpitali
psychiatrycznych.
Skuteczna profilaktyka zakada szybkie rozpoznanie pierwszych niepokojcych
symptomw i natychmiastow pomoc. Ani jedno ani drugie nie moe mie miejsca
bez powszechnie dostpnej i dopasowanej do indywidualnych potrzeb oferty opieki
psychiatrycznej. Na poparcie tej tezy mog przytoczy statystyki opisujce tzw.
okres nieleczonej psychozy czyli czas rozwijania si objaww prodromalnych,
zapowiadajcych

kryzys

psychotyczny.

Duszy

czas

nieleczonej

psychozy

powizany jest z rnie definiowanym ciszym przebiegiem schizofrenii [1].

W Polsce okres od pojawienia si pierwszych zmian w zachowaniu do zwrcenia
si o profesjonaln pomoc trwa dwa lata. W porwnaniu do regiony Zachodniej
Laponii w Finlandii, gdzie powszechnie dostpna jest opieka psychiatryczna
wiadczona w miejscu zamieszkania, w warunkach wsparcia ze strony rodziny i sieci
spoecznej czas ten szacuje si na 3 tygodnie. Nie istnieje dobrze dziaajcy
program profilaktyczny w systemie, ktry nie ma przyjaznego programu
leczenia i rehabilitacji, a w oczach spoeczestwa utrwala widmo kryzysu
psychicznego leczonego w warunkach oddziau zamknitego, opartego wycznie na
10
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

farmakoterapii, izolacji i rodkach przymusu. Nie bez powodu napawa to lkiem i

zniechca do szukania pomocy, kiedy objawy nie s jeszcze tak powane.
Promocja zdrowia psychicznego musi znale wsparcie w spjnym modelu leczenia i
rehabilitacji spoecznej, jaki proponuje NPOZP i jaki jest obecny w modelach opieki
psychiatrycznej w Europie. Idc za sowami autorw artykuw zawartych w raporcie
Rzecznika Praw Obywatelskich Ochrona Zdrowia Psychicznego w Polsce prof.
J.Wcirki, prof. A.Cechnickiego, prof. M.Balickiego, prof. H.Kaszyskiego nie ma
lepszego sposobu na walk ze stygmatyzacj, ni wczanie beneficjentw
systemu opieki psychiatrycznej do ycia spoecznego [2, 3, 4, 5].
Aby taki stan by moliwy potrzebny jest zintegrowany system opieki dajcy jasne
wskazwki nie tylko jak zapobiega i promowa, ale w jaki sposb, jak najbardziej
efektywnie towarzyszy pacjentowi w caym procesie zdrowienia od pierwszych
niepokojcych sygnaw, przez przebieg kryzysu, a do powrotu do aktywnoci
spoecznej i zawodowej.
TEZA 1.1 raz jeszcze
Profilaktyka i promocja zdrowia nie wystarcz jeli nie jest dobrze rozwinity
system tzw. medycyny naprawczej. Dla poprawy zdrowia publicznego Polakw
konieczna jest reforma najbardziej zaniedbanego obszaru zdrowia jakim jest
PSYCHIATRIA.
Dlatego naley wprowadzi poprawk w Art. 20 projektu UoZP skrelajc pkt 1 i 2

4.4. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (NPOZP)

Moje pene poparcie otrzymuj sowa prof. Jacka Wcirki, ktry w swojej ekspertyzie
projektu UoZP pisze: Z punktu widzenia ochrony zdrowia psychicznego ludnoci,
najistotniejsze zapisy projektu ustawy o zdrowiu publicznym znalazy si w
przepisach zmieniajcych inne ustawy. Oba zapisy proponuj zmiany w Ustawie o
ochronie zdrowia psychicznego i oba dotycz NPOZP [7].

11
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Po pierwsze odrzucaj zapisy zawarte w dokumencie NPOZP (120 stron) zastpujc

go szcztkowymi fragmentami wtoczonymi w Narodowy Program Zdrowia (NPZ6 stron). Jest to zaskakujce posunicie zwaywszy na aktualn tendencj innych
krajw europejskich, gdzie tworzy si odrbne polityki zdrowia psychicznego.
Po drugie - przedmiotem mojego niepokoju jest niewystarczajco dokadny zapis
dotyczcy funkcjonowania Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP):
- wprowadza si pojcie kompleksowej opieki zdrowotnej, ale w niewaciwy
sposb dajc uprzywilejowan pozycj dla szpitali psychiatrycznych do tworzenia
CZP,
- pomija si kwesti terytorialnej odpowiedzialnoci CZP za pacjentw z danego
obszaru terytorialnego (powiatu, dzielnicy duego miasta),
- nie dostrzega si holistycznej koncepcji czowieka, integrujcej wszystkie sfery jego
ycia. Dla skutecznoci procesu zdrowienia CZP powinno czy usugi
1. promocji 2. leczenia 3. rehabilitacji spoecznej,
- nie jest w ogle poruszony aspekt finansowania CZP z budetu regionalnego,
obliczonego w oparciu o stawk kapitacyjn, a jest to zapis obecny w NPOZP
2011- 2015.
Powysze kwestie zostan szerzej omwione w czci 4.5 opracowania.

4.4.1 Specyfika i znaczenie NPOZP dla reformy systemu

NPOZP ustanowiono moc znowelizowanej w 2008 r. Ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego Realizacj programu rozpoczto dopiero w lutym 2011, po wejciu w
ycie rozporzdzenia Rady Ministrw w sprawie NPOZP, uchwalonego pod koniec
2010 r. [8]
Program definiuje strategi zmian systemu oraz okrela 3 gwne cele:
1). Promocj zdrowia psychicznego, zapobieganie zaburzeniom psychicznym
(wczesne wykrywanie, pomoc kryzysowa), zwikszanie integracji spoecznej osb z
zaburzeniami psychicznymi. Adresowany jest do caej populacji zarwno osb
12
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

korzystajcych ju z usug opieki psychiatrycznej, jak i osb zdrowych i

zdrowiejcych.
2). Zapewnienie osobom dowiadczajcym zaburze psychicznych kompleksowej i
powszechnie

dostpnej

opieki

zdrowotnej,

zauwaajc

rwnie

potrzeb

oddziaywa rehabilitacyjnych i wsparcia w aktywizacji spoeczno - zawodowej. Myl

przewodni jest wiadczenie usug dostosowanych do indywidualnych potrzeb osoby.
Jest to cel zapowiadajcy fundamentaln zmian systemu z modelu azylowego
w kierunku znacznie bardziej efektywnego i korzystnego dla budetu pastwa
modelu rodowiskowego.
3). Prowadzenie bada naukowych i budowanie systemw informatycznych
wspiera dwa pierwsze cele, budujc baz rzetelnej, zweryfikowanej wiedzy na temat
optymalnych

warunkw

sprawowania

opieki

nad

zdrowiem

psychicznym

spoeczestwa.
Cele te cz i uzupeniaj si nawzajem, a cay NPOZP jest przykadem
wyrniajcego si na tle Europy, nowoczesnego mylenia i idcego za tym
wdroenia modelu rodowiskowego. Na podstawie wielu rozmw z praktykujcymi
lekarzami i psychologami, licznych spotka zarwno z beneficjentami systemu jak i z
profesjonalistami, pracodawcami oraz przedstawicielami administracji publicznej
wiem, e tak kompleksowy model nieatwo wcieli w ycie. Jednake w rozmowach
tych wielokrotnie wskazywano na brak zrozumienia i bierno podmiotw
realizujcych NPOZP. Czyby cay proces zdominowa dobrze znany kademu z nas
opr przed zmian? Jeli tak, to wiemy, e istniej trzy podstawowe powody, dla
ktrych ludzie sprzeciwiaj si zmianom:
- strach przed nieznanym- niezalenie od tego jak za jest obecna sytuacja, znamy
j i jest nam z tym wygodnie,
- brak informacji - ludzie ponosz porak we wprowadzaniu zmian poniewa nie
wiedz co konkretnie naley zmieni, lub jak to rozpocz,
- niezdecydowanie czy faktycznie wprowadzi zmian ludzie, ktrzy przez dugi
czas prezentuj pewne pogldy nie mog ich zmieni bez przyznania si, e mogli
si myli. Jest to podstaw poczucia wasnej wartoci i pewnoci siebie.
13
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Szersze omwienie zarzdzania procesem zmian i wdraania innowacji jest

omwione w literaturze [19].
Jakkolwiek trudne i wymagajce

odwagi jest wdraanie idei i zaoe modelu

psychiatrii rodowiskowej przykady dobrych praktyk z innych krajw Unii

Europejskiej pokazuj, e s one nie tylko moliwe ale te korzystne w wymiarze:
a. zdrowotnym dajc licznej grupie obywateli szans na wyzdrowienie oraz
powrt do penienia rl spoecznych,
b. ekonomicznym

redukujc

koszty

spoeczne

chorb

psychicznych

wykorzystujc efektywnie budet resortu Zdrowia i Pomocy Spoecznej, a nawet

przynoszc dugoterminowo znaczne oszczdnoci finansowe.
Niezaprzeczalnym przykadem efektw modelu rodowiskowego s dwa regiony:
- Zachodnia Laponia w Finlandii wicej szczegw w czci 4.4.4.
- Triest we Woszech wicej szczegw w czci 4.4.4.
4.4.2. NPOZP jako przykad rozwizania systemowego
Caociowe, kompleksowe mylenie o stanie polskiej psychiatrii nie jest proste
wymaga wzicia pod uwag szeregu relacji, zaplanowania kolejnoci dziaa i
podziau odpowiedzialnoci za ich realizacj, przy rwnoczesnej wraliwoci na to, by
z pola widzenia nie znikn podmiot najwaniejszy klient systemu pacjent i
jego sie spoeczna. Taki w zaoeniu jest NPOZP.
NPOZP jest przejrzyst, caociow koncepcj zmiany, a rezultatem sprawnego
wdroenia go byby model niezwykle podobny do organizacji opieki psychiatrycznej w
Triecie. Warunkiem tego jest zachowanie NPOZP w oryginalnej niezmienionej
postaci i podjcie krokw w kierunku konsekwentnej realizacji w formie zapisanej w
przepisach rangi ustawowej - jak dotd w Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego
1994 roku, z znowelizowanej 23 lipca 2008 roku.
Zgodnie z zasad teorii systemw - system nie jest prost sum czci. Nie
wystarczy zebra gwnych jego elementw w jednym miejscu, eby dziaa, a mona
odnie wraenie, e autorzy Ustawy o zdrowiu publicznym tak pomyleli o
14
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

regulacjach dotyczcych systemu opieki psychiatrycznej, wczajc komponenty

NPOZP do NPZ. Chaotyczne, pourywane i nie tworzce caoci kawaki programu
liczcego 120 stron zostay skompresowane do stron 6 i wchonite w tre z
zaoenia bardzo ogln, nie dajc przestrzeni na zadbanie o uwzgldnienie
specyfiki dziedziny psychiatrii. W projekcie UoZP zaciera si przejrzysto koncepcji,
nie

wskazuje

si

organw

odpowiedzialnych

za

inicjacj,

koordynacj

monitorowanie przebiegu zmian, nie definiuje si wskanikw realizacji zada, nie

podkrela si wagi i znaczenia reform, ktre nie le w zakresie zada zdrowia
publicznego. Nie mona mie nadziei, e w takiej formie system bdzie mia szans
na sprawne dziaanie.
4.4.3. NPOZP w dotychczasowej praktyce profesjonalistw i samorzdw
O tym, e potrzeba realizacji zaoe NPOZP jest obecna nie tylko w
rodowisku beneficjentw systemu opieki psychiatrycznej, ale te wrd
profesjonalistw, wiadcz ukazujce si coraz czciej artykuy w czasopismach
naukowych, dokumentujce gosy lekarzy i psychologw podejmujcych trud
dostosowania zastanych warunkw pracy do swoich oczekiwa i wizji [13, 14, 15].
Liczne orodki publicznej suby zdrowia oraz organizacje pozarzdowe pracujce z
osobami

po

kryzysach

psychicznych

coraz

bardziej

zainteresowane

wprowadzaniem dobrych praktyk ze Skandynawii czy Europy Zachodniej, ktre

nierzadko su jako wskazwki i narzdzia umoliwiajce zblienie warunkw w
Polsce

do

nowoczesnego

modelu

psychiatrii

rodowiskowej

leczenia

dostosowanego do potrzeb.
Na szczeglne wyrnienie zasuguj te setki, moe nawet tysice pracownikw
regionalnych i lokalnych wadz samorzdowych, ktrzy od 2011 roku zaangaowai
si w przygotowanie Wojewdzkich

i odpowiednio Powiatowych Programw

Ochrony Zdrowia Psychicznego. Wierzyli, e po szesnastu

latach od legislacji

Ustawy o zdrowiu psychicznym nadszed czas na solidarne dziaanie spoeczestwa

na

rzecz

ludzi

najbardziej

potrzebujcych

systemowych

zmian.

Czyby

Ustawodawca chcia zniweczy ich prac, a opracowane programy zamkn w

archiwach? Ufam, e polskie pastwo, poprzez osoby je reprezentujce, ma w sobie
mdro oraz szacunek dla obywateli i umie ich sucha.
15
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

4.4.4 NPOZP a europejski proces deinstytucjonalizacji

W 2009 roku Europejska Grupa Ekspertw ds. Deinstytucjonalizacji przygotowaa
Raport o przejciu od opieki instytucjonalizowanej do form opieki opartych na
lokalnej spoecznoci [20], a wkrtce potem powstay Oglnoeuropejskie wytyczne
dotyczce przejcia od opieki instytucjonalnej do opieki wiadczonej na poziomie
lokalnych spoecznoci Wytyczne.[21] oraz opracowanie Wykorzystanie funduszy
Unii Europejskiej w celu przejcia od opieki instytucjonalnej do opieki wiadczonej na
poziomie lokalnych spoecznoci zestaw narzdzi [22].

Podane dokumenty

odnosz si do czterech grup uytkownikw, ktrzy s najczciej objci opiek

instytucjonaln:
- osoby majce problem ze zdrowiem psychicznym,
- dzieci niepenosprawne i penosprawne,
- dorose osoby niepenosprawne,
- osoby starsze.
Tym samym powstay dokumenty okrelajce jednoznacznie nadrzdny cel
polityki europejskiej w dziedzinie zdrowia psychicznego. Ponadto w Konwencji
Narodw Zjednoczonych na rzecz osb niepenosprawnych a wic rwnie
niepenosprawnych psychospoecznie podkrelane jest

prawo wszystkich

obywateli do ycia w spoeczestwie i dostpu do penego wachlarza form wsparcia

spoecznego w miejscu zamieszkania.
Proces deinstytucjonalizacji w Europie zachodniej zapocztkowany zosta ju w
latach 70 XX wieku. Na przykadzie takich krajw jak Wochy, Niemcy, Austria,
Wielka Brytania, Finlandia wida, e jest to proces trudny, dugotrway i wymagajcy
dodatkowego nakadu rodkw w okresie przejciowym. Naley podkreli, e wysiki
podejmowane by utrzyma trend przenoszenia rodka cikoci z duych,
jednospecjalistycznych szpitali psychiatrycznych na oddziaywania rodowiskowe,
przynosz wymierne rezultaty zarwno w wymiarze spoecznym jak i
finansowym.

16
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Poniej dwa przykady potwierdzajce powysz opini:

A. Kompleksowa opieka psychiatryczna w Triest we Woszech jest przykadem
modelu,

ktry zyska rekomendacj wiatowej Organizacji Zdrowia

i wiatowy

rozgos ze wzgldu na imponujce wyniki, zarwno pod wzgldem wynikw leczenia

i reintegracji spoecznej osb po przebytym kryzysie psychicznym, jak i oszczdnoci
budetowych [10,11,12].
Oto najwaniejsze rezultaty uzyskane przez Wochw:
- na przestrzeni 20 lat liczba nagych przypadkw zgoszonych na izbie przyj
oddziau psychiatrycznego szpitala oglnego zmniejszya si o 50%,
- mniej ni 10 osb na 100 tysicy mieszkacw kierowanych jest na przymusowe
leczenie psychiatryczne (CPTO), trwajce zwykle od okoo 7 do 10 dni, w
przyblieniu stanowi to 1% wszystkich przypadkw opieki stacjonarnej, a wikszo
z nich wiadczy si w rodowiskowych Centrach Zdrowia Psychicznego (CZP),
- adna osoba korzystajca z usug pomocowych nie jest bezdomna, poniewa
CZP w pewnym stopniu zapewniaj schronienie do czasu znalezienia przez ni
innego zakwaterowania,
- nie ma osb hospitalizowanych w jednospecjalistycznym szpitalu
psychiatrycznym
- nie ma osb hospitalizowanych w sdowym oddziale psychiatrycznym,
- jednym z najwaniejszych sukcesw stworzonych programw jest fakt, e
projekt zapobiegania samobjstwom przyczyni si do zmniejszenia
wskanika samobjstw o poow (z 25 do 12 na 100.000 osb w cigu 20
lat),
- budet regionu Triest na psychiatri w roku 1971 (gdy rozpoczto reform) wynosi
28 mln Euro. W roku 2010 wydatki na system opieki psychiatrycznej zmniejszyy
si do 18 mln Euro - oznacza to zmniejszenie o ponad 30%!!!
B. Druki przykad to region Zachodniej Laponii w Finlandii gdzie rozwinito od lat
80 XX wieku podejcie Otwarty Dialog system leczenia pacjentw w psychozie,
skoncentrowany na rodzinie, zakadajcy szybk interwencj we wczesnej fazie
kryzysu, dostosowanie leczenia do indywidualnych potrzeb pacjenta i jego rodziny
oraz

postrzeganie

leczenia

jako

procesu

wykorzystujcego

rne

metody

17
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

terapeutyczne. W rezultacie terapia grupowa i indywidualna, oparcie w rodzinie i sieci

spoecznej pacjenta oraz jego praca nad wykorzystaniem wasnych zasobw
psychicznych, stay si alternatyw dla dugotrwaej hospitalizacji.
Skuteczno Otwartego Dialogu oceniono w Finlandii na podstawie bada
kontrolnych przeprowadzonych wrd pacjentw po pierwszej psychozie. Ich wyniki
wskazuj, e pacjenci z diagnoz schizofrenii leczeni w podejciu Otwartego
Dialogu w cigu 2 lat byli hospitalizowani znacznie rzadziej (14 dni/osob) ni
pacjenci leczeni innymi metodami. Leki neuroleptyczne stosowano u nich jedynie w
33% przypadkw, na ktrymkolwiek etapie leczenia, za w grupie porwnawczej w
100% przypadkw. Natomiast w kadym przypadku miao miejsce aktywne
zaangaowanie rodzin w proces leczenia, ze redni 26 spotka w cigu dwch lat.
Efektem takiego sposobu leczenia by znacznie szybszy powrt do zdrowia (nawroty
jedynie u 24% pacjentw w porwnaniu do 71% w grupie leczonej tradycyjnie) i do
penego zatrudnienia (81% w porwnaniu do 43%). W cigu 5 lat a 86% pacjentw
leczonych w podejciu Otwartego Dialogu wrcio do poprzedniej aktywnoci
studiw, pracy lub jej poszukiwania, a 82% nie dowiadczyo adnych
utrzymujcych si objaww.
Jakie mog by rezultaty wdroenia powyszych modeli w Polsce jeli
odniesiemy je tylko do grupy osb chorujcych na schizofreni? Przytaczajc
dane z raportu przygotowanego w 2014 roku pod redakcj prof. dr hab. n. med.
Andrzeja Kiejny Schizofrenia - perspektywa spoeczna, sytuacja w Polsce, kadego
roku budet pastwa przeznacza ponad 940 mln z na wiadczenia z ubezpiecze
spoecznych zwizanych z niezdolnoci do pracy osb chorych na schizofreni.
.Wystarczyaby aktywizacja zaledwie 10% tych osb, aby zaoszczdzi ok. 94
mln z rocznie. Czy moemy ten fakt pomin?
Reasumujc, powysze wyniki wiadcz o wysokiej skutecznoci kompleksowych
rozwiza, zorientowanych na integracj nie fragmentacj, na tworzenie relacji i
cigoci oddziaywa prewencyjnych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych. Jest to
moliwe tylko przy cisej wsppracy resortw Zdrowia i Pomocy Spoecznej.

18
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Okazj do nadania dynamiki procesowi deinstytucjonalizacji w Polsce, ktry

jest rwnie kierunkiem wskazywanym przez NPOZP (a ktry rozmywa si w
projekcie ustawy wczajcej system opieki psychiatrycznej do NPZ) s rodki
finansowe przeznaczone dla Polski w ramach Europejskiego Funduszu
Spoecznego

na

lata

2014-2020

stanowicy

cz

wszystkich

funduszy

strukturalnych. Naley podkreli, e Polska otrzymaa najwiksze w dotychczasowej

historii fundusze na rozwj i popraw jakoci ycia Polakw jest to kwota 82,5 mld
Euro, tj 349 mld zotych!!! [23] Odnoszc si do sfery Zdrowia, fundusze
europejskie powinny wspiera spjn polityk kraju w zakresie poprawy systemu
opieki zdrowotnej. Jak wskazuje pierwsza teza niniejszej ekspertyzy to wanie
PSYCHIATRIA jest najbardziej zaniedbanym obszarem tego systemu.
Za realn moliwoci skorzystania ze wsparcia finansowego i pozbycia si
argumentu przemawiajcego na niekorzy utrzymania NPOZP w dawnym brzmieniu
nie id jednak oczekiwane przez spoeczestwo

dziaania. Wedug danych

uzyskanych od dr Jana Pfeiffera (Warszawa, marzec 2015) - czonka European

Expert Group for Deinstirutionalisation (DI) - Polska jest jedynym krajem w Unii
Europejskiej, ktry nie podj decyzji w 2012 roku o wsparciu procesu
transformacji systemu opieki psychiatrycznej rodkami z Europejskiego
Funduszu Spoecznego. W rezultacie przygotowane programy operacyjne na
poziomie krajowym i regionalnym bardzo wsko traktuj proces DI, odnoszc go
gwnie do grupy osb starszych.
Wydaje si zatem, e obok realnych ogranicze i wyrzecze, reforma polskiej
psychiatrii

musi

mierzy

si

dodatkowo

opieszaoci,

zaniedbaniami,

wspomnianym wczeniej oporem przed zmianami widocznym wrd decydentw i

kluczowych instytucji pastwowych. W podejmowaniu odwanych i wicych decyzji
mogaby pomc dugoterminowa perspektywa, ktrej niestety brakuje w polityce
ukierunkowanej na dorane rozwizania sprawdzajce si w ramach czasowych
okrelonych kadencjami rzdw. Znika z oczu osb decyzyjnych perspektywa
klienta systemu, mierzcego si z powtarzajcymi si kryzysami zdrowia
psychicznego lub chronicznym zaburzeniem, trwajcym czasami przez cae lata.

19
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

4.4.5. Zmian w psychiatrii nie mona ju zatrzyma!

Likwidacja zapisanych w Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego postanowie
dotyczcych NPOZP i wczenie ich w szcztkowej formie do NPZ degraduje
rang programu, stwarza niebezpieczestwo utrwalenia biernoci i bezwadnoci w
kwestii potrzeby reformy systemu opieki psychiatrycznej, dystansuje sytuacj polskiej
psychiatrii od podej nowoczesnych i efektywnych z ktrych korzystaj obywatele
innych krajw Unii Europejskiej.
Obserwacja procesu zmian tak niekorzystnych, nieprzemylanych i wzmacniajcych
niewydolno systemu zmusza do zastanowienia si nad przyczynami takiego
procesu i stawiania niewygodnych pyta. Dlaczego zamiast prbowa dotrzyma
kroku pozostaym pastwom wycigajcym do nas rk i chtnie dzielcym si
swoimi dobrymi praktykami stawiamy krok w ty? Dlaczego zamiast pyta W jaki
sposb

wprowadzi

dziaania

naprawcze

eby

dobry

program

sprawnie

funkcjonowa? tracimy energi spoeczn na podwaanie decyzji podjtych w 1994

roku, a potwierdzonych w NPOZP 2011-2015.
Zmiany ju si zaczy! Nie wolno nam ich zatrzyma!
Zainwestowalimy w relacje midzynarodowe. W ramach funduszy europejskich
programu Leonardo Polska bya koordynatorem Europejskiego partnerstwa na rzecz
rozpowszechnienia praktyk Otwartego Dialogu w procesie leczenia pacjentw w
psychozie, skierowanego na wymian dobrych praktyk przedstawicieli 10 orodkw
w 6 krajach. Na konferencje powicone kondycji polskiej psychiatrii przyjedaj do
nas specjalicie z caej Europy i USA w ostatnim roku gocilimy praktykw
(Jaakko Seikkula, Werner Schuetze, Daniel Fisher) i osoby odpowiedzialne za
przemiany strukturalne systemw opieki zdrowotnej (Jan Pfeiffer, Giuseppe
Salamina). Dziesitki specjalistw lekarzy, pielgniarek, psychologw - w ramach
wizyt studyjnych, szkole i konferencji wyjedao do orodkw pracujcych w
systemie psychiatrii rodowiskowej, eby uczy si i zyskiwa now perspektyw i
przenosi to, co przynosi dobre efekty za granic na grunt lokalny.
Ogromnymi siami spoecznymi, dziki projektom unijnym i grantom darczycw
udawao si pozyskiwa fundusze na projekty pilotaowe implementujce do
20
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

polskich warunkw publicznej suby zdrowia nowoczesne metody pracy [15].

Uruchomilimy kursy ksztacce profesjonalistw do pracy w nurtach przynoszcych
najlepsze rezultaty w leczeniu zaburze psychotycznych na wiecie [17,18], dalimy
szanse szkole i pracy osobom z dowiadczeniem kryzysu psychicznego w ramach
nowatorskich projektw Ex-In (ekspert przez dowiadczenie). Zmiana wychodzca
oddolnie z inicjatywy spoeczestwa jest w pastwie, w ktrym spoeczestwo
obywatelskie nie ma jeszcze dugiej historii szczeglnie cenna. Powinna by przez
organy pastwa zauwaona i wspierana w przeciwnym razie, bez stabilnych i
bezpiecznych ram, ktre moe da pastwo i jego narzdzia legislacyjne inicjatywa
organizacji

pozarzdowych

ulegnie

zaamaniu,

efekty

pracy

zostan

zaprzepaszczone.
Czy mona zatem pomyle o rzetelnej analizie zachodzcych na naszych oczach
zjawisk, rozpozna zagroenia i konsekwentnie realizowa program naprawczy? Czy
mona wyobrazi sobie kolejne kroki zmierzajce do celu zamiast wci cofa si do
fazy tworzenia projektw i mylenia o pocztku zmian? Brak perspektywy kontynuacji
zapocztkowanych dziaa i opnianie momentu podejmowania doniosych decyzji
opnia reform, skazujc beneficjentw systemu i ich rodziny na nieskuteczn
pomoc, profesjonalistw na frustracj, a inicjatorw zmiany na utrat energii do
dziaania.
TEZA 1.2.
Propozycja likwidacji ustawowej rangi Narodowego Programu Ochrony
Zdrowia Psychicznego (NPOZP), poprzez przeniesienie go do Narodowego
Programu Zdrowia (NPZ). jako jednego z celw operacyjnych, w praktyce
zatrzymuje reform systemu opieki psychiatrycznej, zapocztkowan w 1994
roku przez Ustawi o zdrowiu psychicznym.
->Dlatego naley wprowadzi poprawk w Art. 20 projektu UoZP skrelajc pkt
1i2

21
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

4.4. Centrum Zdrowia Psychicznego kluczowe ogniwo reformy systemu

Tworzenie Centrw Zdrowia Psychicznego jest rozwizaniem proponowanym przez
model psychiatrii rodowiskowej opisywany w przytoczonym wielokrotnie w tym
opracowaniu

NPOZP. Centrum oferuje osobom dowiadczajcym kryzysu

psychicznego co najmniej czterech form opieki psychiatrycznej ambulatoryjn

(poradnia

zdrowia

psychicznego),

rodowiskow

(mobilny

zesp

leczenia

rodowiskowego), dzienn (dzienny oddzia psychiatryczny) i w razie potrzeby

stacjonarn (caodobowy, szpitalny oddzia psychiatryczny). Zapis powoujcy do
ycia CZP w NPOZP jest powielony w projekcie ustawy bdcej podstaw niniejszej
eksperyzy z jedn, acz znaczc rnic. Projekt ustawy o zdrowiu publicznym nie
okrela jasno terytorialnej odpowiedzialnoci za dostpno i jako wiadcze.
Idc za sowami prof. Jacka Wcirki [7] zapis w brzmieniu Podmiot leczniczy
prowadzcy na okrelonym obszarze centrum zdrowia psychicznego zapewnia
kompleksow opiek zdrowotn nad osobami z zaburzeniami psychicznymi
zamieszkaymi na tym obszarze w formie pomocy doranej, ambulatoryjnej, dziennej,
szpitalnej i rodowiskowej jest warunkiem niezbdnym, by CZP utrzymao charakter
organu wpisujcego si w zaoenia nowoczesnej psychiatrii rodowiskowej.
Terytorialne zdefiniowanie odpowiedzialnoci zachowuje swobod wyboru miejsca
leczenia pacjenta, nie pozbawia go podmiotowoci i wolnoci decydowania o
korzystaniu z dostpnych placwek wiadczcych usugi z zakresu opieki
psychiatrycznej. Ma natomiast nadrzdne znaczenie dla zmobilizowania CZP do
aktywnej i produktywnej wsppracy z samorzdem lokalnym oraz pozwala na
wykorzystanie lokalnych form inicjatyw i infrastruktury spoecznej, w tym form
aktywizacji zawodowej, stowarzysze i organizacji pozarzdowych dbajcych o
reintegracj spoeczn i powrt do zawieszonych na czas kryzysu rl i obowizkw.
Dostpno form pomocy w miejscu zamieszkania pacjenta daje szans utrzymania
cigoci psychologicznej w pracy terapeutycznej oraz umoliwia korzystanie z
zasobu sieci wsparcia spoecznego pacjenta, a take dziki pozostaniu na
miejscu gdzie dotychczas toczyo si ycie osoby korzystajcej z pomocy - niweluje
stres zwizany z powrotem do aktywnoci sprzed kryzysu.

22
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

Moja czwarta teza sformuowana w niniejszej ekspertyzie siga jeszcze dalej,

uwzgldniajc fakt ponad 30 letniego opnienia Polski w stosunku do krajw Unii
Europejskiej

oraz

przyjmujc

ambitn

wizj

reformy

systemu

opieki

psychiatrycznej. Jeli wierzymy autorytetom wiatowej psychiatrii i wiatowej

Organizacji Zdrowia, jeli argumentem s badania naukowe przytoczone w
niniejszym opracowaniu prezentujce moliwe do uzyskania rwnie w Polsce efekty
lecznicze i spoeczne dla kilku milionw ludzi dowiadczajcych zaburze
psychicznych i ich rodzin, a take efekty finansowe dla polskiego pastwa to naley
w projekcie UoZP rozszerzy zapis o Centrum Zdrowia Psychicznego nadajc
mu rang kluczowego ogniwa reformy systemu. Szczegowy zagadnienia
stanowicy wynik wielomiesicznych prac zespou zadaniowego, znajduje si w
zaczniku nr 7.1 do ekspertyzy.
TEZA 1.4 Centrum Zdrowia Psychicznego (CZP) to najwaniejsze ogniwo
rodowiskowego modelu opieki psychiatrycznej, ktre jest odpowiedzialne za
mieszkacw okrelonego obszaru terytorialnego (powiatu lub dzielnicy duego
miasta) zapewniajc im kompleksow opiek w zakresie: 1. profilaktyki zdrowia 2.
leczenia 3. rehabilitacji spoecznej.
Dziki integracji usug i budetw resortu Zdrowia i resortu Pomocy Spoecznej
uzyskamy efekt synergii posiadanych zasobw ludzkich i finansowych.
-> Dlatego w projekcie UoZP naley rozszerzy Art. 20, pkt 3
Art. 5a. Podmiot medyczny prowadzcy Centrum Zdrowia Psychiczne zapewnia
kompleksow opiek zdrowotn nad osobami z zaburzeniami psychicznymi
zamieszkaymi na okrelonym obszarze terytorialnym, dla populacji 60 80 tys.
mieszkacw, w formie pomocy doranej, ambulatoryjnej, dziennej i rodowiskowej.
b. W skad Centrum Zdrowia Psychicznego moe rwnie wchodzi opieka
medyczna w formie pomocy szpitalnej.
c. W skad Centrum Zdrowia Psychicznego mog wchodzi dziaania z zakresu
rehabilitacji spoecznej.

23
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

5. Kocowe wnioski i sowo od autora.

W tym miejscu odsyam czytelnika do czterech TEZ sformuowanych w czci 1.1.
niniejszego opracowania i dodam jeszcze kilka zda.
1. Projekty europejskie otworzyy nam nowe horyzonty, day dostp do dobrych
praktyk i rozwiza, ktre s pilnie potrzebne w Polsce. Na szczegln uwag
zasuguje rodowiskowy model zdrowia psychicznego w Triest i fiskie podejcie
Otwarty Dialog. Te dwie dobre praktyki stanowi w istocie jedn cao i wydaj si
by brakujcym ogniwem we wdraaniu NPOZP w latach 2016-2020.
2. Dziki podjtym dziaaniom poznalimy w Polsce i w Europie ludzi z pasj,
penych entuzjazmu i energii, towarzyszy zdrowienia, przywracajcych nadziej i
wiar,

pomocnych w odbudowaniu

zerwanych relacji i podjciu wanych rl

spoecznych. Ludzie ci s gotowi do wsppracy z Ustawodawc w aktualizacji

NPOZP na lata 2016-2020.
3. W Polsce nadal istnieje ogromny Kapita Spoeczny dla reformy systemu zdrowia
psychicznego. Niezbdnym warunkiem do wykorzystania tego Kapitau s waciwe
decyzje w procesie legislacji UoZP - zaproponowane w czterech tezach ekspertyzy.
4. I na koniec dzikuj wszystkim osobom, bez ktrych nie powstaoby niniejsze
opracowanie. Wymieni tu tylko cz nazwisk, chocia lista ta powinna by dusza:
Marek Balicki, Andrzej Cechnicki, ukasz Cichocki, Izabella Ciuczyk, Ludmia
Domagaa, Daniel Fisher, Ewa Giza, Katarzyna Gulbicki, Barbara Imioczyk, Andrzej
Kiejna, Anna Kraucz-Mikus, Wanda Langiewicz, Aleksandra Lisiska-Jara,
Roberto Mezzina, Mariusz Panek, Jan Pfeiffer, Katarzyna Prot-Klinger, Anna
Przewocka, Russel Razzaque, Ewa Rudzka-Jasika, Werner Schuetze, Jaakko
Seikkula, Beata Walter, Jacek Wcirka, Renata Wojtyska, Maria Zauska.

mgr Regina Bisikiewicz

24
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

6. Literatura cytowana:
[1] Cechnicki A. (2010). Prospektywna ocena wpywu czasu nie leczonej psychozy
na przebieg schizofrenii. Psychiatria Polska, tom XLIV (3): 381394.
[2] Wcirka J. (2014). Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego. Motywy,
cele, priorytety. [w:] Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce: wyzwania, plany,
bariery,

dobre

praktyki.

Raport

RPO.

Warszawa:

Biuro

Rzecznika

Praw

Obywatelskich
[3] Cechnicki A. (2014). Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Realizacja 2013 i dalsza perspektywa. [w:] Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce:
wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki. Raport RPO. Warszawa: Biuro Rzecznika
Praw Obywatelskich
[4] Balicki M. (2014). Bariery polityczne. [w:] Ochrona zdrowia psychicznego w
Polsce: wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki. Raport RPO. Warszawa: Biuro
Rzecznika Praw Obywatelskich
[5] Kaszyki H. (2014). System uczestnictwa spoeczno-zawodowego. [w:] Ochrona
zdrowia psychicznego w Polsce: wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki. Raport
RPO. Warszawa: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
[6] wiatowa Organizacja Zdrowia: Public Health; [W:] Health Systems Strengthening
Glossary [on-line]
[7] Wcirka J. (2015). Ekspertyza:

Ocena ustawy a o zdrowiu publicznym ze

szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych regulacji dotyczcych zagadnie

ochrony zdrowia psychicznego (druk nr 3675). (Materia niepublikowany).
[8] Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 20112015.
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 28 grudnia 2010 roku. Warszawa.
[9] MZ, Ministerstwo Zdrowia (2013). Informacja o realizacji dziaa wynikajcych z
NPOZP w 2011 roku. Warszawa: druk sejmowy nr 1614).
[10] Mezzina, R. and Vidoni, D. (1995). Beyond the mental hospital: crisis
intervention and continuity of care in Trieste. A four-year follow-up study in a
community mental health centre. International Journal of Social Psychiatry, 41, 120.
[11] Mezzina, R. (2005). Paradigm shift in psychiatry: processes and outcomes. [w:]
Mental Health at the Crossroads: The Promise of the Psychosocial Approach, ed. S.
Ramon and J. E. Williams. Aldershot, UK: Ashgate, pp. 8193.

25
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz

[12] Mezzina R (2010b) Outcomes of deinstitutionalisation in Trieste. In Toresini L,

Mezzina R (Eds), Beyond the walls. Deinstitutionalisation in European best practices
in mental health (pp 136Y166). Merano, Italy: Alpha Beta Verlag
[13] Bdziski P., Cechnicki A., Bogacz J., Cichocki.: Znaczenie Otwartego Dialogu
w leczeniu osb chorujcych na schizofreni. Post. Psych. Neurol., 2014; 23: 134
139
[14] Filipiak E., Palej Ciepliska M.: Dobre praktyki w psychiatrii dzieci i modziey.
Zastosowanie Otwartego Dialogu w psychiatrii rodowiskowej okresu rozwojowego
dowiadczenia wasne. Psych. Psychol. Klin., 2014; 14 (2): 135139
[15] Krawczyk A., Solarz A. Wcirka J,: (2015). Otwarty dialog w kryzysie
psychotycznym. Medycyna Praktyczna. Psychiatria, 2015; 2: 8491.
[16] http://otwartydialog.pl/pl/artykuly/spojrzenie psychiatry praktyka na otwarty
dialog/
[17] Seikkula J., Aaltonen J., Alakare B., Haarakangas K., Kera J., Lehtinen K.: Five
year experience of first episode nonaffective psychosis in open dialogue approach:
treatment principles, follow up outcomes, and two case studies. Psychother. Res.,
2006; 16 (2): 214228
[18] Seikkula J., Alakare B., Aaltonen J.: The comprehensive open dialogue
approach in Western Lapland: II. Long term stability of acute psychosis outcomes in
advanced community care. Psychosis, 2011; 3 (3): 192201.
[19] Meyer P. Effective Motivational Leadership, Waco, USA, 2006
[20] http://old.mhe-sme.org/assets/files/publications/reports/Spidla_Polish.pdf
[21]http://ocwip.pl/images/files/og%C3%B3lnoeuropejskie%20wytyczne%20deinstytu
cjonalizacji.pdf
[22]http://deinstitutionalisationguide.eu/wp-content/uploads/2013/05/Toolkit_Polish[23]https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/wiadomosci/start-funduszyeuropejskich-2014-2020-miliardy-na-rozwoj/

26
Ocena projektu Ustawy o zdrowiu publicznym (UoZP) ze szczeglnym uwzgldnieniem proponowanych zmian dotyczcych systemu zdrowia
psychicznego wraz z propozycj oczekiwanych przez spoeczestwo rozwiza. Autor: Regina Bisikiewicz