Вы находитесь на странице: 1из 10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

EngenhariaSanitariaeAmbiental

ServicesonDemand

OnlineversionISSN18094457

Eng.Sanit.Ambient.vol.14no.2RiodeJaneiroApr./June2009

Article
Portuguese(pdf)

http://dx.doi.org/10.1590/S141341522009000200014

Portuguese(epdf)

ARTIGOTCNICO

Articleinxmlformat
Articlereferences

Biorremediaodeguassubterrneas
impactadasporgasolinaeetanolcomousode
nitrato

Howtocitethisarticle

Sendthisarticlebyemail

Nitratebioremediationofgroundwaterimpactedwith
gasolineandethanol

CurriculumScienTI
Automatictranslation

Indicators
CitedbySciELO
Accessstatistics

AnaHildaRomeroCostaICristinaCardosoNunesIIHenryXavier
CorseuilIII
I BacharelemQumicapelaUniversidadeFederaldoCear(UFCE).Doutora

Relatedlinks
Share
More
More

emEngenhariaAmbientalpelaUniversidadeFederaldeSantaCatarina
(UFSC)
Permalink
II EngenheiraQumicapelaUniversidadeEstadualdoRiodeJaneiro(UERJ).
DoutoraemEngenhariaAmbientalpelaUFSC
III DoutoremEngenhariaAmbientalpelaUniversidadedeMichigan.
ProfessorassociadodoDepartamentodeEngenhariaSanitriaeAmbientaldaUFSC
Endereoparacorrespondncia

RESUMO
Nesteestudo,avaliouse,durante32mesesepormeiodeumexperimentodecampo,autilizaoda
biorremediaocominjeodenitratonarecuperaodeguassubterrneasimpactadasporgasolinacom25%
deetanol.Pormeiodaanlisedamassaedadistribuioespacialdoscompostosdissolvidos,verificouseque
abioestimulaoinfluencioupositivamentenabiodegradaodoetanoledosBTEX,evitouaformaodezonas
altamenteredutoras(90%dosvaloresforamsuperioresa+100mV)eimpediuoavanodasplumasdeBTEXe
etanolnareamonitorada.Osresultadosindicamqueabioestimulaocomnitratoumaalternativa
altamenteeficienteparaseremediaremguassubterrneasimpactadasporgasolinacontendoetanol.
Palavraschave:biorremediaogasolinaetanol,nitrato,BTEXguassubterrneas.
ABSTRACT
Inthisstudy,nitratebioremediationingroundwaterimpactedwithgasolinecontaining25%ethanolwas
evaluatedduring32monthsinafieldexperiment.Bymeansofmassandspatialdistributionanalysisofthe
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

1/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

dissolvedcompounds,biostimulationwasfoundtohaveapositiveinfluenceonethanolandBTEX
biodegradation,andpreventedtheformationofhighlyreducingzones(90%ofvalueswerehigherthan+100
mV)andBTEXandethanolplumemigrationinthemonitoringarea.Resultsindicatethatnitratebiostimulationis
ahighlyefficientalternativeinremediatinggroundwaterimpactedbygasohol.
Keywords:bioremediationgasolineethanolnitrateBTEXgroundwater.

Introduo
Emcasosdederramamentodecombustveisautomotivos,comoagasolinaemguassubterrneas,os
compostosmonoaromticosdogrupoBTEX(benzeno,tolueno,etilbenzenoexilenos)soosdemaiorinteresse
devidosuatoxicidadeemobilidadenasubsuperfcie.DeacordocomaResoluoConama396/2008,o
benzenoconsideradoomaistxicodentreosBTEX,compadrodepotabilidadede5 g.L1.Otolueno,
etilbenzenoeosxilenossocompostosreguladoscomconcentraomximapermitida,emguas
subterrneas,de170,200e300 g.L1,respectivamente.Obenzeno,dentreoscompostosBTEX,omais
solvelemgua(1780mg.L1),apresentalentadegradaoemcondiesanaerbias(HUTCHINS,1991
CUNNINGHAMetal,2001),sendoohidrocarbonetomonoaromticoque,geralmente,maisavananasplumas
dissolvidasdecontaminao.Noambientesubsuperfcialcontaminadoporgasolinacontendoetanol,oetanol,
porsuaaltasolubilidade,estarpresentenaguasubterrneaemconcentraesmuitosuperioressdosBTEX.
Dessaforma,oetanoleseussubprodutosdetransformao,comooacetatoeometano,podemcausaruma
grandedemandadereceptoresdeeltronsquepoderiamserutilizadosnadegradaodoscompostos
aromticosmaistxicos.NocasodapresenasimultneadeetanolecompostosBTEXemguassubterrnea,
estudosdemonstramqueoetanolosubstratopreferencialdosmicroorganismostantoemcondiesaerbias
comoanaerbias(CORSEUILHUNTSANTOS,1998ALVAREZHUNT,2002).Osprincipaisproblemasda
presenadoetanolso:oaumentodaconcentraoaquosadoshidrocarbonetosnaguasubterrneapelo
efeitodecosolvnciaealimitaodabiodegradaodoscompostosBTEX.
Diversastecnologiastmsidoutilizadasnaremediaodesoloseguassubterrneasimpactadascom
hidrocarbonetosdepetrleo.Quandoosprocessosnaturaisdeatenuaosolimitadospeladisponibilidadede
nutrientesereceptoresdeeltrons,tecnologiasderemediaoativassoutilizadas.Emfunodabaixa
solubilidadedooxignio,deseurpidoconsumopelosmicroorganismosaerbiosedasdificuldadesassociadas
suatransfernciaparaambientesubsuperficial,abioestimulaoanaerbiatemsidoconsideradauma
alternativaatrativanabiorremediaodelocaiscontaminadoscomhidrocarbonetosdepetrleo(HUTCHINS
MILLERTHOMAS,1998SCHREIBERBAHR,2002).Dentreosreceptoresdeeltronsquefavorecema
biodegradaoanaerbia,onitratotermodinamicamenteomaisfavorvel.
Onitratopodeserutilizadoporalgunsmicroorganismosatravsdeduasdiferentesrotasmetablicas:(1)
comofontedenutrientes(metabolismoassimilativo),queincluiaretiradadenutrientesdosolo,transporte
dessesnutrientesparaointeriordaclulaesubsequenteutilizaodosmesmosnabiossntesede
macromolculas(2)comoreceptordeeltronsnaproduodeenergiapormeiodadesnitrificao
(metabolismodissimilativo).
Ainjeodereceptoresdeeltronsanaerbios(nitrato,sulfatoetc.)podediminuirademandacausadapela
degradaodoetanol,evitandoaformaodezonasaltamenteredutoras,asquaisreduzemataxade
degradaodoshidrocarbonetosdepetrleo.Assim,abioestimulaocomnitratopossibilitaadegradaodo
etanolempotenciaisdeoxireduoaindapositivos,caractersticosdeprocessosdesnitrificantes,epermiteque
osreceptoresdeeltronsnaturaispresentesnaguasubterrneafiquemdisponveisparaabiodegradaodos
compostosBTEX.ExperimentosemmicrocosmoscomBTEXeetanolindicaramqueonitratotemgrande
potencialpararemoverosimpactosnegativosdoetanolnabiorremediaodosBTEXObservouse,ainda,que
condiescombinadasdereceptoresdeeltrons(nitratoeferro)favoreceramumamaiordegradaodoetanol
ediminuionaproduodemetano(SILVARUIZAGUILARALVAREZ,2005CHENBARKERGUI,2008).No
entanto,osresultadostambmevidenciaramquenosomenteoetanol,masossubprodutosdesua
degradao,comooacetato,levamvantagemsobreosBTEXnacompetiopelosreceptoresdeeltrons
disponveis.
Nesteestudo,dadasasespecificidadesdagasolinacomercialbrasileiraeanecessidadedabuscapor
tecnologiasqueminimizemosimpactosambientaiscausadospelosvazamentosdecombustveis,foram
avaliadasasvantagensqueabiorremediaocomnitratopoderiatrazerparaarecuperaodeguas
subterrneasimpactadascomgasolina.Avaliaramsetambmaslimitaesdainjeodenitratoconsiderando
sequealegislaoambientalestabeleceolimitede10mg.L1N,equivalentea45mg.L1NO3(CONAMA,2008).
Oestudoapresentadofoirealizadoemcampo,ouseja,permitiuumaavaliaodainflunciadascondies
dinmicasnosprocessosdetransporteetransformaodoscontaminantesesubprodutosmetablicosemum
ambientenatural.

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

2/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

Materialemtodos
OexperimentodebiorremediaocomnitratoemcampofoiiniciadonareaexperimentaldaFazendada
Ressacada(Florianpolis,SC)em2004.Avelocidadedaguasubterrneanaregiodoexperimentode
aproximadamente6m/anoeonvelmdiodolenolvariaentre0,7a2,0m.Osresultadosdasanlisesda
guasubterrneacoletadasantesdoinciodoexperimentonasprofundidadesde2,32,83,84,8e5,8m
estoapresentadosnaTabela1.

Adireodofluxodaguasubterrneanareaexperimentalfoideterminadaapartirdomonitoramentodas
flutuaesdosnveisdepoospiezomtricoslocadosaoredordareaexperimentaledaconstruodemapas
potenciomtricos,utilizandoseomodelomatemticobidimensionalSoluoCorretivaBaseadanoRisco(SCBR)
(CORSEUILetal,2006).Oexperimentoocupaumareade390m2,com30mdecomprimentoe13mde
largura,ondeforaminstalados,nadireodofluxodaguasubterrnea,50poosdemonitoramento
multinveiseseispoosparaainjeodoreceptordeeltronsenutrientes.Ospoosdemonitoramentoe
injeoestolocalizadosaprofundidadesde2,32,83,84,8e5,8memrelaocotadoterreno.A
distribuiodospooseadistnciaentreaslinhasdepoosdemonitoramentoemrelaofontede
contaminao(X=743408,208Y=6935831,067)soapresentadasnaFigura1.

Emdezembrode2004,foramliberados,nonveldolenolfretico,100Ldegasolinacontendo25%deetanol
emreade1m2eprofundidadede1mdasuperfcie.Nafonte,inicialmente,amassadebenzenoera
aproximadamentede0,3kgeadeetanolde19,8kg.Oonbrometofoiutilizadocomotraadordevidoaoseu
carterconservativo.Ainjeodenitratoocorreudefevereiroanovembrode2005,trsvezesporsemana.A
soluoinjetadafoipreparadacomnitratodesdio(NaNO3)efosfatodepotssiomonobsico(KH2PO4).Em
projetosderemediao,quantidadessignificativasdedoisnutrientes,nitrognio(N)efsforo(P),so
necessriasparaometabolismodebiodegradaopelosmicroorganismos.Asoluoerasaturadacomgs
nitrogniopararetiradadeoxignio.Ainjeodiriade5Lporpoofoirealizadapormeiodebombas
peristlticasmultinveissimultaneamentenoscinconveisdecadapoo.Aconcentraodasoluodenitrato
injetada,nesseperodo,variouentre4e29g.L1.Aquantidadedenutrienteadicionadoseguiuarelaode
C:N:P(emmols)de100:10:1(KWOKLOH,2003)
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

3/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

Duranteabioestimulao,foramutilizados38,7kgdenitrato,sendoqueamaiormassafoiinjetadanas
profundidades2,3e2,8m(9,7kgemcadaprofundidade).Nonvel3,8m,foraminjetados7,9kgdenitratoe
nosdemaisnveis(4,8e5,8m),foraminjetados5,7kgdenitratoporprofundidade.Aquantidadedenitrato
injetadaemcadaprofundidadefoidefinidacombasenamassadeBTEXedeetanolpresentesnafontede
contaminao,narelaoestequiomtricaentreessescompostoseoreceptordeeltrons,enaavaliaodo
fluxodemassanaregiodafontedecontaminao.
Dedezembrode2004asetembrode2007,foramrealizadascoletas1,4,6,10,13,17,21,25e32mesesaps
oinciodoexperimento.AsamostrasforamanalisadasemumcromatgrafoagsdaHP(modelo6890,srie
II)comHeadspaceAutoSamplerHPesttico(modelo7694)equipadocomdetectorporionizaoemchama
(FID),conectadoaumcomputadorcomoSoftwareChemStationPlus.Ogsdearrasteempregadofoiohlio,
comvelocidadede2,0ml/min1emtodasasanlises.Utilizousecolunacapilardeslicafundida:HP1(metil
siloxano)n19095z123(HP,USA)com0,53mmdedimetrointerno,com30mdecomprimentoeespessura
dofilmede2,65 m.Astemperaturasdoinjetoredetectorforammantidas,respectivamente,a260Ce280
C,paraosBTEXeoetanol,ea190Ce250C,paraometano.ParaosBTEXeetanolfoiusadatemperatura
programadade70Ca120Ca5C/mine120o Ca210o Ca30o C/min.Paraometano,atemperaturafoi
programadade40Ca250o Ca30C/min.Ospadresutilizadosforam:USTModifiedGasolineRangeOrganics
daSupelcoparaosBTEXeoetanoldaindstriaMERCK,com99,9%depureza.Paraometano,asoluo
padrofoipreparadaapartirdeumamisturapadrode65%demetanoe25%dedixidodecarbono.Paraa
anliseemcromatgrafogasoso,utilizouseumaalquotade10mLdaamostra,acondicionadaemumviale
submetidaextraoporheadspace.
Oscompostosnitrato,nitritoebrometoforamanalisadospormeiodecromatografialquida,emcromatgrafo
inico(Dionex,modeloICS1000),equipadocomdetectordecondutividadeinica,conectadoaumcomputador
comoSoftwareChromeleonPN6.40.AcolunautilizadafoiaAS4ASC.Comofasesmveis,foramutilizadasas
soluesdecarbonatoebicarbonatodesdiocomvazode1mL/min.Ospadresutilizadosforamtodosda
marcaJ.T.BAKEReomtodoempregadofoiochromatographywithchemicalsuppressionofeluentcondutivity,
doStandardMethods(APHA/AWWA/WEF,1992).Naanliseporcromatografiadeons,foramutilizados5mLda
amostra,injetadautilizandoseamostradorautomtico.
OlimitededetecodoCGutilizadonascondiesdeanliseparaoscompostosBTEX,oetanoleometanofoi,
respectivamente,1 g.L1,1mg.L1e1 g.L1.AprecisodosdadosobtidosnoCGfoitestadadeacordocoma
porcentagemderecuperaodo'fortificado
,segundonormasdescritaspelaEPA/8015A.Aporcentagemde
recuperaoparaoscompostosBTEXvariouentre118,8e86%eparaoetanol,entre107,1e95,8%.A
porcentagemdeexatidodaanliseparaoscompostosBTEXvariouentre131e81%paraoetanol,entre117
e83%.
Omonitoramentodereasimpactadas,necessrioparaaavaliaodosriscospotenciaisdecontaminao,
incluitantoaquantificaodemassacomoadistribuioespacialdoscontaminantesesubprodutosmetablicos
envolvidosnosprocessosdebiodegradao.Interpoladoresespaciais(determinsticoseestocsticos)vm
sendoutilizadoscomessasfinalidades,tantoparaaestimativademassa(COOPERSTOK,1988),comoparaa
anlisedadistribuioespacialdecontaminantes(CATTLEMcBRATNEYMINASNY,2002ALMEIDAetal,2007).
Paraotratamentodosdadosdecampo,utilizouseainterpolaoespacialkrigagemindicativa.Akrigagem
indicativaumatcnicadeestimaoaplicadasobreosvalorestransformadosdoatributosegundoum
mapeamentonolineardenominadocodificaoporindicao.Atransformaoindicadoradafunoaleatria
Z,utilizadanestetrabalho,paraumvalordecortefixovcdefinidapor:

onde:
z(x):valorobservado.
Optouseporconsiderarosvaloressuperioresaovalordecorte(valoresorientadoresemcasosde
contaminao)como1eosinferiores,comozero.Osemivariogramadosvalorestransformadosestimado
pelaEquao2:

onde:
h:passo(lag)bsicoentreoslocaisxex+h
vc:valordecorte
N:nmerodeparesparaxex+h.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

4/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

Oresultadofinalsomapasdedistribuioespacialdoscontaminantesqueapontamaprobabilidade(0a1)de
suaconcentraosersuperioraonveldecorteescolhidonareamonitorada(LANDIM,2003).
Naelaboraodosmapasdedistribuioespaciais,osvaloresdecorte(VC)escolhidosforambaseadosnos
padresdepotabilidadeestabelecidos(CONAMA,2008)paraoscompostosBTEX,benzenoeonitrato.OVC
consideradoparaobenzenofoide5 g.L1,enquantoparaonitrato,oVCfoide45mg.L1NO3(10mg.L1N).

OnveldecorteescolhidoparaoscompostosBTEXfoide100 g.L1.Paraobrometo,oVCfoidefinidode
acordocomovalordamediana(0,05mg.L1)etevecomoobjetivooacompanhamentodotransporte
conservativonaguasubterrnea.Paraoetanol,oVCescolhidofoide10mg.L1,querepresentariao
esgotamentodoetanolnomeiomonitorado.Paraooxigniodissolvido,foiconsideradooVCde3mg.L1como
olimiteentreazonaaerbiaeanaerbia(SCHREIBERBAHR,2002).Nestetrabalho,considerouseque,quanto
maisprximode1,maioraprobabilidadedaconcentraoobservadanomeioestaracimadoVCdefinidopara
asvariveisanalisadas,equantomaisprximodezero,menoraprobabilidadedeocorrnciadevalores
superioresaovalordecorte.Almdisso,aprobabilidade0,5(50%)foidestacadacomumalinhabranca
tracejadaemtodososmapas,significandoque,nointeriordessarea,aprobabilidadedeocorrnciados
eventossuperiora50%.Naconfecodosmapasprobabilsticos,foramutilizadososprogramasGEOEAS,
Variowin2.2eSurfer8.0(LANDIMUSHIZIMA,2003).
Aestimativadamassadissolvidadosdoadoresdeeltrons(BTEXeetanol)edoreceptordeeltrons(NO3)foi
realizadapormeiodeinterpoladoresespaciaisdeacordocomametodologiaapresentadaporCoopereIstok
(1988),adaptadaparaomtododamnimacurvatura(NUNESCORSEUIL,2007).Paraesseclculo,foi
consideradaaporosidadeefetiva()iguala0,20eaespessuradasplumasde0,75mparaosnveis2,3e2,8
m,e1mparaosnveis3,8a5,8m.

Resultadosediscusso
Avaliaodamassadissolvida
AreduodemassadoscompostosBTEXpodeocorrerporprocessosmicrobianos,biodegradao,epor
processosabiticos,comovolatilizao.Chiangetal(1989)demonstraramquemenosde5%damassade
BTEXdissolvidaperdidaparaafasegasosadosolonazonasaturada.Porcausadisso,oimpactoda
volatilizaonareduodocontaminantedissolvidopodesergeralmentedesprezado(WIEDEMEIERetal,1999).
Nestetrabalho,aperdademassaporvolatilizaonofoiconsiderada.
AsmassasdeBTEXeetanol,aolongodotempo,soinfluenciadaspelataxadetransfernciademassadafonte
paraaguasubterrneaepelataxadebiodegradaodessescompostos.Comooetanolosubstrato
preferencial,abiodegradaodosBTEXirocorrersomenteapsadegradaodoetanol(CORSEUILHUNT
SANTOS,1998NUNESCORSEUIL,2007).AFigura2apresentaavariaodamassadissolvidadeetanolede
BTEXnareaexperimental.Duranteoperododebioestimulaocomnitratonohouvebiodegradaodos
BTEXdevidograndequantidadedeetanoldissolvidobiodisponvelparaserdegradado.Amassadissolvidade
etanolquantificadadiminuiude15kgpara1kg,entre5e32meses,oquerepresentouumareduode94%
daquantidademximadeetanol.AmaiormassadissolvidaestimadadeBTEXfoiobtidaaos17meses(280g).
Aos32mesesdemonitoramento,comadiminuiosignificativadamassadeetanol,amassadeBTEXfoi
reduzidaemmaisde40%(161g).

Aevidnciadadegradaodeetanolemcondiesdesnitrificantespodeserdemonstradapelobalanode
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

5/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

massadarelaoentrenitratoconsumidoeetanolbiodegradado(Figura3).Duranteos32mesesde
monitoramento,foramdegradados18,7kgdeetanol,ficandoremanescentenareaapenas1,1kg.Nomesmo
perodo,dos38,7kgdenitratoinjetados,28,7kgforamconsumidos,7,8kgestavamaindapresentesnareae
2,2kgdenitratohaviamsadadareaexperimental.Essamassadenitratonoutilizada(6%damassatotal
injetada),quesaiudomeiomonitorado,foicalculadapormeiodofluxodemassa(AMERICANPETROLEUM
INSTITUTE,2003)paraaltimalinhadepoosdemonitoramento.Dessaforma,arelaoentreaquantidade
denitratoconsumidoeetanoldegradadomedidaexperimentalmentefoide1,53kgdeNO3/kgdeEtOH.

Arelaonitrato/etanolobtidaexperimentalmentepodesercomparadacomarelaoestequiomtricade
equilbriocomcrescimentocelularobtidaatravsdomodelobioenergticodeRittmanneMcCarty(2001).Essa
relaodadapelaEquao3(COSTA,2008):

Nestaequao,paracadamoldeetanoldegradado,soconsumidos1,06molsdenitrato,oquecorrespondea
1,43kgdeNO3/kgdeEtOH.Essevalordifereemmenosde10%darelaoobtidaexperimentalmente(1,53kg
deNO3/kgdeEtOH).Dessaforma,osresultadosindicamqueareduodamassadeetanolestdiretamente
associadaaoconsumodenitrato,oqueevidenciaaocorrnciadoprocessodedesnitrificaocomoprincipal
responsvelpeladegradaonoetanolnareaexperimental.Quantoaonitrito,90%dospoosenveis
monitoradosapresentaramconcentraodenitritomenorque1mg.L1.
Avaliaodadistribuioespacialporprofundidade
Aanlisedadistribuioespacialdoscompostosqumicosenvolvidosnabioestimulaocomnitratopermitea
avaliaodocomportamentodoavanodasplumasdecontaminao,suarelaoentreoprocessodeinjeo
denitratoeadissoluodoscontaminantesdafonte,bemcomoainterrelaoentreconsumodenitratoe
biodegradaodeetanolecompostosBTEX.Paraestaanlise,foramutilizadasascampanhasde
monitoramentode10,17,25e32mesesapsoinciodoexperimentoeasprofundidadesde2,3e5,8m.As
massasdenitratoinjetadosnosnveis2,3e5,8mforamde9,7e5,7kg,respectivamente.Aescolhadesses
doisnveispermiteavaliarocomportamentodoavanodasplumasemfunodaquantidadedenitratoinjetada
etambmainflunciadeumamenordisponibilidadedeoxigniononvelmaisprofundo.
Aanlisedadistribuioespacialdasplumasapresentadaparaotraadorbrometo,compostosBTEXtotais,
etanol,benzeno,oxignioenitrato(Figura4e5).Osmapasdedistribuioespacialdestacamaprobabilidade
(entre0e1)dorespectivocompostoestaremconcentraessuperioresaonveldecorteescolhido.Odestaque
nosmapasdadoparaasconcentraessuperioresaonveldecorteescolhido.Emtodososmapas,asreas
comprobabilidadeigualousuperiora50%nasquaisosvaloresdecortetenhamsidosuperadossoenfatizadas
porumalinhatracejadabranca.Ocomprimentodasplumasdefinidopelasreascomprobabilidadeigualou
superiora50%nasquaisasconcentraesemquestosuperamonveldecorteescolhido.Comoobrometo
umcompostoconservativo,podeseobservaroseuespalhamentoesuasadadomeiomonitoradoapartirdos
17mesesparaasduasprofundidadesanalisadas.Poroutrolado,asplumasdeetanoleBTEXqueinicialmente
avanamnomeiomonitorado,recuamparaaregioprximafontedevidoaoprocessodebiodegradao.
Naprofundidade2,3m(Figura4),aplumadeBTEX(VC=100 g.L1)praticamentenoavanouatos32
mesesdemonitoramento.Asplumasdeetanol(VC=10mg.L1)ebenzeno(VC=5 g.L1)atingiramo
comprimentomximoaos17e25meses,respectivamente.Aos32mesesdemonitoramento,aplumade
benzenoretrocedeuparaprximodafonte(4m)eoetanolfoicompletamentedegradado.Aexaustodo
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

6/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

oxignio(VC=3mg.L1),ocasionadapeladegradaodoetanol,podeserobservadanaFigura4,aos17
meses,ondeareaclaraindicaqueasconcentraesdeOD(OxignioDissolvido)soinferioresa3mg.L1.No
entanto,nosoutrosmonitoramentos,oODnonvel2,3mestacimade3mg.L1empraticamentetodaarea
experimental.Arecuperaodaconcentraodeoxignionessenvelestassociadaproximidadedazona
nosaturadaeadegradaodoetanolemcondiesdesnitrificantes.Quantoaonitrato,oseuconsumona
fontefoiconstatadodurantetodososperodosmonitorados,jqueasuaconcentraonafontefoisempre
inferiora45mg.L1NO3.OpequenoavanodaplumadoscompostosBTEXnonvel2,3mpodeserexplicado
pelapresenaconcomitantedeoxignioenitratonoambiente,jqueosBTEXpodemserbiodegradadostanto
emcondiesaerbicascomoemcondiesdesnitrificantes(principalmenteosTEX)(WILSOND
ADAMO,
BOWER,1997).
Naprofundidadede5,8m,ocomportamentodasplumasdeBTEX,etanolenitratofoicompletamentediferente
doobservadonaprofundidade2,3m(Figura5).Naregiomaisprofunda,houveumavanocontnuodas
plumasdeBTEXeetanolat22mdaregiodafonteeumamenorconcentraodeODenitratoemtodaa
reamonitorada.Asexplicaesparaessasdiferenasestoassociadasinjeodeumamassadenitrato
40%inferiorinjetadanonvel2,3meamenordifusodeoxignioqueocorrenonvelmaisafastadodazona
nosaturada.ApresenaconcomitantedoscompostosBTEXeetanolnasregies,nasquaisoxignioenitrato
estoausentes,demonstraoefeitonegativodoetanoldeimpediradegradaodosBTEX.
Apresenadaplumadeetanolaos32mesesdemonitoramentopodeseratribudamenorinjeodenitrato
aplicadanonvel5,8meaausnciadecondiesredutorasmaisnegativasquepermitissemadegradaodo
etanolcomoutrosreceptoresdeeltronsanaerbicos.Nessenvel,observaseaindaofenmenodeseparao
dasplumasdeBTEXquepodeocorrerquandoaplumadeetanolseafastadaregiodafontedecontaminao.
Umresumodoavanoeretardodasplumasdebenzeno,etanolecompostosBTEXparaosnveis2,3me5,8m
apresentadonaFigura6,ondeseobservaoefeitopositivodabioestimulaocomnitratoprincipalmenteno
nvel2,3m.Paraadeterminaodocomprimentodasplumas,nofoiconsideradaasuaseparao.

Oconceitodesequnciadepotenciaisdeoxidaoreduoauxiliaadelimitaodezonasdeoxidaoreduo
nasguassubterrneas.Edmund,MileseCook(1984)propuseramumasequnciadequatrointervalos:(1)
oxignionitrognio,(2)ferro,(3)sulfatoe(4)metanognese.Ospotenciaiscorrespondentesaessesintervalos
eramrespectivamente:(+)250mVa(+)100mV,(+)100mVazeromV,zeroa()200mVeabaixode()
200mV.Aanlisedosdadosdecampodoexperimentodebiorremediao(1474amostras)revelouquea
medianadopotencialdeoxidaoreduoparatodososnveismonitoradosdurante32mesesfoisempre
superiora+230mV.Almdisso,90%dosvaloresobservados(1.376amostras)nesseperodotiveram
potenciaisdeoxidaosuperioresa+100mV.Apartirdosvaloresdepotenciaispositivosdurantetodo
monitoramentoedaanlisecomparativacomresultadoobtidoporEdmund,MileseCook(1984),pdese
concluirqueosprocessosdominantesocorreramemcondiesaerbiasedesnitrificantes.Almdosvaloresde
potenciaisdeoxidaoreduo,avariaodopHedaconcentraodeODpodemserconsideradoscomo
indicativodaocorrnciadadesnitrificao.Noexperimentodabioestimulao,opHinicialfoide4,2ea
variaonosdoisnveis(2,3e5,8m)situouseentre4,12e4,56,nosendopossvelverificarumatendncia
navariaodopH.
Aanlisedadistribuioespacialdonitratonareaexperimentalimportantetantoparaaavaliaoda
eficinciadoprocessodedesnitrificao,comoparaavaliaodesuasadadomeiomonitorado,jqueo
nitratoumcompostocomlimitemximoestipuladopelaPortariaFederalMS518/2004.Ainjeodeuma
massamaiordenitratononvel2,3mpossibilitouadegradaototaldoetanoleummenoravanonasplumas
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

7/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

deBTEX.Noentanto,umaparceladonitratoinjetadonofoiutilizadanadegradaodoscompostosorgnicos
presenteseavanouparaforadoslimitesdareamonitorada.Paraseavaliaremasconcentraesdenitrato
quesaramdareaexperimental,foirealizadaumaanlisecomparativadasconcentraesmedianas,mnimas
emximasnasduasltimascampanhasdemonitoramento,naseotransversalformadapelaltimafileirade
poosdemonitoramentomultinveisdoexperimentodebioestimulao(Figura7).Essaseoestlocalizada28
mjusantedafontedecontaminaoeformadapelospoosmultinveisP37aP41(Figura1).Aos25e32
mesesapsoinciodoexperimento,observouseasadadenitratocomconcentraespontuaissuperioresao
padrodepotabilidade(45mg.L1NO3),conformefoiobservadonasFiguras4e5,pelasregiesdestacadas
porumalinhatracejadabrancaprximaaoextremodareamonitorada.Noentanto,amediana,calculadacom
basenaconcentraoem25pontos,nuncasuperouopadrodepotabilidadee,aos32meses,75%dospontos
amostradosatendiamsexignciasambientais.Essesresultadosmostramqueasconcentraesdenitratoem
excessonareadiminuramcontinuamenteaolongodotempo,nocaracterizandoriscoareceptores
localizadosjusantedareaexperimental.

Concluses
AbioestimulaocomnitratoinfluencioupositivamenteabiodegradaodoetanoledoscompostosBTEXna
reaexperimental.Areduodemaisde90%damassadeetanoldareamonitoradafoiatribudaaoprocesso
dedesnitrificao,umavezquemaisde27kgdenitratoforamconsumidosduranteos32mesesde
monitoramento.Dessaforma,aadiodenitratoatendeugrandedemandadereceptoresdeeltrons
ocasionadapeladegradaodoetanol,eevitouaformaodezonasaltamenteredutorasquedificultama
degradaodosBTEX.Arpidarecuperaodascondiesaerbicasocorridasapsadegradaodoetanolno
nvel2,3m,ondenitratofoiadicionadoemmaiorquantidade,possibilitouadegradaodosBTEX,cujapluma
ficourestritaregioondeestavapresenteafasepuradegasolina.Nonvelmaisprofundo,ondeseinjetou
umamenormassadenitrato,oetanolnofoicompletamentedegradado.Apresenadeetanolnessa
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

8/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

profundidadeimpediuadegradaodoscompostosmonoaromticosepossibilitouoavanodasplumasde
BTEX.
Esteestudoindicaqueofocoprincipaldeumaremediaodeguassubterrneasimpactadascomgasolinae
etanoldeveserarpidadegradaodoetanol.Aeficciadadegradaodoetanolemcondies
desnitrificantesindicaqueabioestimulaocominjeodenitratoumaalternativavivelnaremediaode
reasimpactadascomgasolinaeetanol.Anteapreocupaoassociadainjeodonitratoemsistemasde
biorremediao,omonitoramentodasltimasfileirasdepoosdareaexperimentalindicouquea
concentraomedianadenitratofoisempreinferioraospadresexigidospelalegislao.Noentanto,cuidados
devemsertomadosparaquesetenhaummonitoramentofrequenteeempoosmultinveisdoavanodas
plumasdeBTEX,etanolenitrato.Oavanodaplumadeetanolnasregiesondeaquantidadedenitrato
adicionadonofoisuficientedemonstrouapossibilidadedeseparaodasplumasdeBTEX.Essaconfigurao
deplumaimplicadificuldadesmaioresparaadefiniodaextensodareaatingidapelacontaminaodurante
umainvestigao.

Agradecimentos
EstetrabalhofoifinanciadopelaPetrobrase,atravsdebolsadedoutorado,peloConselhoNacionalde
DesenvolvimentoCientficoeTecnolgico(CNPq).

Referncias
ALMEIDA,R.etal.Mtodogeoestatsticoparamodelagemambientaldepoluentesemsistemaslacustres:
Amazniaocidental.In:XIIISIMPSIOBRASILEIRODESENSORIAMENTOREMOTO,Anais...,Florianpolis:p.
22472253,2007.[Links]
ALVAREZ,P.J.J.HUNT,C.S.Theeffectoffuelalcoholonmonoaromatichydrocarbonbiodegradationandnatural
attenuation.RevistaLatinoamericanadeMicrobiologia,v.44,n.2,p.83104,2002.[Links]
AMERICANPETROLEUMINSTITUTE.Groundwaterremediationstrategiestool.RegulatoryAnalysisandScientific
AffairsDepartment,n.4730,EUA,Dec.2003.[Links]
APHA/AWWA/WEF.Standardmethodsfortheexaminationofwaterandwastewater.18.ed.Washington,DC:
APHA,1992.[Links]
CATTLE,J.A.MCBRATNEY,A.B.MINASNY,B.Krigingmethodevaluationforassessmentthespatialdistribution
ofurbansoilleadcontamination.JournalofEnvironmentQuality,v.31,p.15761588,2002.[Links]
CHEN,D.Y.BARKER,J.F.GUI,L.Astrategyforaromaticbioremediationunderanaerobicconditionsandthe
impactsofethanol:amicrocosmstudy.JournalofContaminantHydrology,v.96,p.1731,2008.[Links]
CHIANG,C.Y.etal.Aerobicbiodegradationofbenzene,toluene,andxyleneinasandyaquifer:dataanalysis
andcomputermodeling.GroundWater,v.27,n.6,p.823834,1989.[Links]
CONSELHONACIONALDOMEIOAMBIENTE(Conama).Resoluo396,de3deabrilde2008.Disponvelem:
http://www.mma.gov.br/port/conama/legiabre.cfm?codlegi=562.Acessoem:6deoutubrode2008.
[Links]
COOPER,R.M.STOCK,J.D.GeostatisticsappliedtogroundwatercontaminationII.Application.Journalof
EnvironmentalEngineering,v.114,n.2,p.287299,1988.[Links]
CORSEUIL,H.X.etal.Soluocorretivabaseadanorisco(SCBR):modelomatemticodetomadadedeciso
paraogerenciamentoambientaldeguassubterrneascontaminadas.In:XIVCONGRESSOBRASILEIRODE
GUASSUBTERRNEAS,2006,Curitiba,Paran,Anais...SoPaulo:Abas,2006.[Links]
CORSEUIL,H.X.HUNT,C.S.SANTOS,R.C.F.Theinfluenceofgasolineoxygenateethanolonaerobicand
anaerobicBTEXbiodegradation.WaterResearch,v.32,n.7,p.20652072,1998.[Links]
COSTA,A.H.R.Bioestimulaocominjeodenitratoemguassubterrneasimpactadasporderramamentode
gasolinacometanol.234f.Tese(DoutoradoemEngenhariaAmbiental)DepartamentodeEngenhariaSanitria
eAmbiental,UFSC,2008.[Links]
CUNNINGHAM,J.A.etalEnhancedinsitubioremediationofBTEXcontaminatedgroundwaterbycombinated
injectionofnitrateandsulfate.EnvironmentalScienceandTechnology,v.35,p.16631670,2001.
[Links]
DASILVA,M.L.B.RUIZAGUILAR,G.M.L.ALVAREZ,P.J.J.EnhancedanaerobicbiodegradationofBTEX:ethanol
mixturesinaquifercolumnsamendedwithsulfate,chelatedferricironornitrate.Biodegradation,v.16,p.105
114,2005.[Links]
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

9/10

20/07/2015

EngenhariaSanitariaeAmbientalNitratebioremediationofgroundwaterimpactedwithgasolineandethanol

EDMUND,W.M.MILES,D.L.COOK,J.M.AcomparativestudyofsequencialredoxprocessesinthethreeBritish
Aquifers.In:ERIKSSON,E.(Ed.).Hydrochemicalbalanceoffreshwatersystems.Washington,D.C:Internacional
AssociationofHydrogeologicalSciences,1984.v.150,p.5570.[Links]
HUTCHINS,S.R.Biodegradationofmonoaromatichydrocarbonsbyaquifermicroorganismsusingoxygen,
nitrate,ornitrousoxideastheterminalelectronacceptor.AppliedandEnvironmentalMicrobiology,v.57,n.8,
p.24032407,1991.[Links]
HUTCHINS,S.R.MILLER,D.E.THOMAS,A.Combinedlaboratory/fieldstudyontheuseofnitrateforinsitu
bioremediationofafuelcontaminatedaquifer.EnvironmentalScienceandTechnology,v.32,p.18321840,
1998.[Links]
KWOK,C.LOH,K.EffectsofSingaporesoiltypeonbioavailabilityofnutrientsinsoilbioremediation.Advances
inEnvironmentResearch,v.7,n.4,p.889900,2003.[Links]
LANDIM,P.M.B.Anliseestatsticadedadosgeolgicos.SoPaulo:Unesp,2003.[Links]
LANDIM,P.M.B.USHIZIMA,T.M.GEOEAS:exemplodeaplicaoemanlisegeoestatstica.
DGA/IGCE/UNESP/RioClaro.LaboratriodeGeoinformtica,TextoDidtico11,2003,disponvelem
<http://www.rc.unesp.br/igce/geologia/GAA01001/aulas_files/TextoGeoeas.PDF>.Acessoem:23demaiode
2003.[Links]
NUNES,C.C.CORSEUIL,H.X.ImportnciadoEtanolnaAtenuaodoEtanolnaAtenuaoNaturaldeguas
Subterrneasimpactadasporgasolina.RevistaEngenhariaSanitriaeAmbiental,v.12,n.3,p.259265,
jul./set.2007.[Links]
RITTMANN,B.E.MCCARTY,P.L.Stoichiometryandbacterialenergetics.EnvironmentalBiotechnology,New
York,McGrawHill,p.126161,2001.[Links]
SCHREIBER,M.E.BAHR,J.M.NitrateenhancedbioremediationofBTEXcontaminatedgroundwater:parameter
estimationfromnaturalgradienttracerexperiments.JournalofContaminantHydrology,v.55,p.2956,2002.
[Links]
WIEDEMEIER,T.H.etalNaturalattenuationoffuelsandchlorinatedsolventsinthesubsurface.NewYork:John
Wiley&SonsInc.,1999.[Links]
WILSON,L.P.D
ADAMO,P.C.BOUWER,E.J.Biodegradationofaromaticcompoundsundermixed
oxygen/denitrifyingcondition:areview.JournalofIndustrialMicrobiology&Biotechnology,v.18,p.116130,
1997.[Links]

Endereoparacorrespondncia:
HenryXavierCorseuil
UniversidadeFederaldeSantaCatarinaDepartamentodeEngenhariaSanitriaeAmbiental
LaboratrioREMAS,CampusUniversitrio
CaixaPostal476Trindade
88040970Florianpolis(SC),Brasil
Tel.:(48)37217569
Email:corseuil@ens.ufsc.br
Recebido:7/7/08
Aceito:14/11/08

Av.BeiraMar,21613AndarCastelo
20021060RiodeJaneiroRJBrasil
Tel.:+552122103221/22773900
Fax.:+552122626838
esa@abesdn.org.br

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S141341522009000200014

10/10

Вам также может понравиться