Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
4quationdeconvectiondiffusion
Tabledesmatires
Soussections
3.5.1Problmephysique:propagationd'uneondesonore
3.5.2tudedelasolutionanalytique
3.5.2.1cas1:propagationd'uncrneau
3.5.2.2cas2:ondestationnaire
3.5.2.3casgnral
3.5.3Discrtisationavecunschmaexplicitecentr
3.5.3.1tudedelastabilit
3.5.3.2tudedelaconsistance
3.5.3.3Propritsdedispersion
3.5.4ExprimentationnumriqueavecMatlab
3.5quationdesondes
3.5.1Problmephysique:propagationd'uneondesonore
Onconsidrelapropagationd'uneondesonoreplanedanstubedelongueur
contenantunmilieuaureposde
densit etdepression .Lemilieuestperturbl'instantinitialparunefluctuationdepression
ne
dpendantquedeladirectionspatiale etsansvitesseinitiale(i.e.
pression
etlavitesse
).Ladensit
dumilieuperturbesontsolutionsdesquationsdeconservation
d'Euler,quidcriventladynamiqued'ungaznonvisqueux.Ensupposantquelesperturbationssontfaibles
(hypothsedel'acoustique),l'quationdeconservationdelamasses'critaupremierordre:
Demmel'quationdeconservationdelaquantitdemouvements'critaupremierordre:
Lesfluctuationstantfaibles,onpeutsupposerl'coulementisentropique,i.e.:
,la
Decesrelationsonendduitunsystmed'quationshyperboliquesur
et :
Endrivantlapremirequationparrapporttetlasecondeparrapportx,onobtienspardiffrencel'quationdes
ondespourlafluctutationdepression :
Silesdeuxextrmitsdutubesontouvertes,onpeutconsidrerquelapressionyestconstanteetgale
fluctuationdepressionvrifiealorsuneconditiondeDirichlethomogne
en
et
.La
.Dansle
casd'extrmitsferms(paroissolides),lafluctuationdevitesseyestnulle,etlafluctuationdepressionvrifieune
conditiondeNeumann
en
et
Pouruntubeouvert,lafluctuationdepression
(car
si
).
estsolutiondel'quationdesondes,aveclesconditionsaux
limitesetinitialessuivantes:
Cettequationdcritlapropagationd'ondesdepressionavecuneclrit
.Leproblmemodle
associs'crit:
(3.45)
3.5.2tudedelasolutionanalytique
Eneffectuantlechangementdevariables
et
dontlasolutionest
,l'quation(3.45)s'crit:
.Lasolutiongnrale
del'quationdesondes(3.45)
s'crit:
quiestlasommed'uneondeprogressive
propageaveclaclrit
quisepropageaveclaclrit
.Lesfonctions
et
etd'uneondergressive
quise
sontdterminesparlesconditionsinitialesetauxlimitesdu
problme.Noustudieronsplusparticulirementlesdeuxcassuivants:
3.5.2.1cas1:propagationd'uncrneau
Onsupposequelaperturbationl'instantinitialeestuncrneaudelargeur
centren
dfiniemathmatiquementsouslaforme:
Lesfonctions
et
doiventdoncvrifierl'instantinitiallesdeuxquations:
et
dontlessolutions,uneconstanteadditiveprs,s'crivent:
,quipeuttre
Lasolution
(3.46)
dcritlapropagationdansdesdirectionsopposesdedeuxcrneauxdehauteurgalelamoitidelahauteur
initiale.Cettesolutionvrifielesconditionsauxlimitestantquelescrneauxn'ontpasatteintlesfrontires,i.e.pour
.Lorsquelecrneausortdudomaine
limitespuisque
onde
et
,lasolution(3.46)nevrifiepluslesconditionsaux
.Pourquecesconditionssoientvrifies,ilfautqu'uneautre
designeopposrentredansledomaineen
et
et
,detellesorteque
.Celacorrespondlarflexiondel'ondeinitialesurla
frontire.Cetteondeentrantes'crit:
Ellecorrespondlapropagationdedeuxondesd'amplitude
quitraversentledomaineetressortent
.Anouveaupourquelasolutionvrifielesconditionsauxlimites,ilfautqu'uneonde
de
signeopposrentredansledomaine.Cetteondes'crit:
Ellecorrespondlapropagationde2ondesd'amplitude
rencontrentpourreformerl'ondeinitiale
Lasolution
ondespour
,quitraversentledomaineetqui
.Leprocessusestensuitepriodique.
estdoncunesolutionpriodique,depriode
:
se
,quicorrespondlasommedeces3
pour
(3.47)
Onatracsurlafigure(3.23)l'volutiontemporelledecettesolutionsurunepriode.Onobservebienlarflexion
desondessurlesparoisdudomaine.
[]
[]
[]
Figure3.23:Solutionexactedel'quationdesondes(cas1)
LeprogrammeMaple(3.5.2)permetdetracerl'animationtemporelledecettesolutionenutilisantlafonctionMaple
animate.
programmeMaple3.5.2:Solutionsexactesdel'quationdesondes3.45(cas1et2)
>restart:with(plots):
#Solutionexacteequationdesondes:cas1
>delta:=1/10;
>w:=x>Heaviside(x+delta)*Heaviside(deltax);
>u(t,x)=1/2*(w(xc0*t)+w(x+c0*t))1/2*(w(x+2*Lc0*t)+
w(x2*L+c0*t))+1/2*(w(x+4*Lc0*t)+w(x4*L+c0*t));sol:=rhs(%):
>animate(subs(c0=1,L=1,sol),x=1..1,t=0..4,numpoints=200,frames=100);
#Solutionexacteequationdesondes:cas2
>m:=3;Tf:=4*L/c0/(2*m+1);
>u(t,x)=cos((2*m+1)*Pi/2*x/L)*cos((2*m+1)*Pi/2*c0/L*t);sol:=rhs(%):
>animate(subs(c0=1,L=1,sol),x=1..1,t=0..4/7,numpoints=200,frames=100);
3.5.2.2cas2:ondestationnaire
Danslecasd'unesolutioninitialeharmonique,i.e.depriodemultiplede
lasolutions'critd'aprs(3.46):
quiaprstransformationtrigonomtriquedonne:
(3.48)
C'estuneondestationnairedepriode
,dontonatraclareprsentationsurlafigure(3.24)pour
.LeprogrammeMaple(3.5.2)permetdetracerl'animationtemporelledecettesolution.
Figure3.24:Solutionexactedel'quationdes
ondes(cas2)
3.5.2.3casgnral
Onpeutmontrer,enutilisantlamthodedesparationdevariables,quelasolutiongnraledel'quationdesondes
(3.45)estunecombinaisonlinaired'ondesstationnaires:
(3.49)
Lescoefficients
sontalorslescoefficientsdeFourierdelasolutioninitiale
.Ainsilasolutionducrneau
(3.47)peutaussis'criresouslaformed'unecombinaisond'ondesstationnaires(3.49),maisdanscecaslenombre
d'ondesstationnairesconsidreresttrsgrands(infinieenthorie),carlasriedeFourierassocieconvergetrs
lentement.
3.5.3Discrtisationavecunschmaexplicitecentr
Ladiscrtisationdel'quationdesondes(3.45)parunschmadediffrencesfiniesexplicitecentrs'crit:
(3.50)
C'estunschmaexplicitequidonnelavaleurinconnue
l'tape
et
l'tape
enfonctiondesvaleursconnues
commeindiqusurlediagramme(3.25).
Figure3.25:schmaexplicitecentre
pourl'quationdesondes
3.5.3.1tudedelastabilit
L'tudedelastabilitsefaitclassiquementaveclamthodedeperturbationdeNeumann.L'volutiontemporelle
d'unmodedeFourierd'uneperturbation
simplificationpar
vrifiel'quationauxdiffrences,soitaprs
Ennotant
lefacteurd'amplificationduschma,larelationdercurrence2niveauxprcdenteconduit
l'quationduseconddegrsuivante:
(3.51)
danslaquelleonaintroduitlenombredeCourant
(3.52)
LemodedeFourier
estdoncunecombinaisonlinairedesracines
et
decettequation(3.51):
(3.53)
Sicetteperturbationnecrotpasaucoursdutemps,leschmaeststable.Ilfautdonc:
et
D'aprsl'quation(3.51),leproduitdesracines
estgal .Doncsilesracinessontrelles,l'unedes
racinesestenmodulesuprieure etleschmaestinstable.Parcontresilesracinessontcomplexesconjugues,
leurmoduleestgale1etleschmaeststable.Pourquel'quation(3.51)aitdesracinescomplexes,ilfautqueson
discriminantsoitngatif,i.e.que:
soit:
cequiconduitlaconditionclassiquedeCourant:
(3.54)
Leschmaexpliciteestdoncconditionnellementstableavecuneconditiondestabilitdonneparlaconditionde
Courant(3.54).
3.5.3.2tudedelaconsistance
Pourtudierlaconsistancedeceschma,nousutiliseronsleprogrammeMaple(3.5.3).
programmeMaple3.5.3:Etudedelaconsistanceduschmaexplicite3.50
>restart;with(plots):
#Etudedel'equationdesondes
>diff(U(t,x),t$2)c0^2*diff(U(t,x),x$2)=0;eq:=%:
#SchemadiscretD.F.
>(U[n+1,i]2*U[n,i]+U[n1,i])/dt^2=
c0^2*(U[n,i+1]2*U[n,i]+U[n,i1])/dx^2;eqh:=%:
#Consistance
>Uex:=(p,q)>U(t+(pn)*dt,x+(qi)*dx);
>subs(U[n,i]=Uex(n,i),U[n1,i]=Uex(n1,i),
U[n,i+1]=Uex(n,i+1),U[n,i1]=Uex(n,i1),
U[n+1,i]=Uex(n+1,i),lhs(eqh)rhs(eqh));rel3:=%:
>expand(simplify(rel3lhs(eq)));rel4:=%:
#DeveltenseriedeTaylor
>U(t+dt,x)=convert(mtaylor(U(t+dt,x),[dt],6),diff);S1:=%:
>U(tdt,x)=convert(mtaylor(U(tdt,x),[dt],6),diff):S2:=%:
>U(t,x+dx)=convert(mtaylor(U(t,x+dx),[dx],6),diff):S3:=%:
>U(t,xdx)=convert(mtaylor(U(t,xdx),[dx],6),diff):S4:=%:
#Erreurdetronacture
>simplify(subs(S1,S2,S3,S4,rel4));
>ErrT:=collect(%,dt);
#transformational'aidedel'equation
>eq;diff(U(t,x),t$4)=c0^4*diff(U(t,x),x$4);
>simplify(subs(%,ErrT));
Leprogrammefournitl'erreurdetroncaturesuivante:
quel'onpeuttransformerendrivant2foisl'quation(3.45),etenintroduisantlenombredeCourant(3.52):
Leschmaexpliciteestdoncconsistantl'quationdesondes.Ilestd'ordre2enespaceetentemps.
Onpeutmontrerquepourlavaleurparticulire
exacteestalorssolutiondel'quationdiscrte.Pour
,l'erreurdetroncatureestexactementnulle,etlasolution
(limitedestabilit),leschmaexplicitefournitdonc
lasolutionexactedel'quationdesondes.
D'aprscecalculd'erreurdetroncature,l'quationauxdiffrencesfinies(3.50)estdoncquivalentel'quation
suivante:
avecuncoefficient
gal:
C'estunequationd'ondesavecdispersiondontlasolutionlmentaires'crit:
Cettesolutioncorrespondlapropagationd'uneondeavecuneclrit
.Dansnotrecas
estngatif(car
fonctiondelapulsation
)etlesondeshautesfrquencessontdoncralentiesparleschma
numrique.
3.5.3.3Propritsdedispersion
Pourtudierlespropritsdelasolutionapproche,nousallonsutiliserlammedmarchequedansleparagraphe
c3disp.Pourcelanousallonsconsidrerleproblmedelaconvectiond'uneonde
conditionsauxlimites(i.e.avec
,vrifiantles
).Lasolutionexactedel'quationdesondes(3.45)s'crit:
Cettesolutioninitialecorrespondjustementlaperturbation
solutionnumrique
solutioninitiale
et
danslamthodedestabilitdeNeumann.La
peutdanscecassecalculerpartirdelarelation(3.53).Elles'critenfonctiondela
aunoeud dumaillage:
sontles2racinescomplexesdel'quation3.51:
ennotant
.Cesontdeuxnombrescomplexesconjugusdemoduleunitetdephase
avec
Lasolutiondiscrte
s'critsouslaforme:
qu'ilfautcomparerlasolutionexacte:
Cesdeuxexpressionsdcriventlapropagationdel'ondeinitiale:lapremireaveclaclrit
laclrit
Eneffectuantundveloppementlimitde
parrapport
,onmontreque:
etlasecondeavec
Lasolutionapprocheconvergeverslasolutionexactel'ordre2.L'erreurentrelasolutionexacteetlasolution
approcheprovientessentiellementd'uneerreurdedispersion:i.e.lasolutionnumriquesepropagesansdissipation,
maisavecuneclritlgrementdiffrentedelaclritexacte .Nousavonstracsurlafigure(3.26)la
clrit(multipliepar
)del'ondepourlasolutionexacteetlasolutionapprocheenfonctiondelapulsation
.Onnotequepourlespetitsnombresd'ondes(i.e.lesbassesfrquences)l'cartestminime,et
quecetcartcroitaveclenombred'onde(i.eaveclafrquence).
Ladispersionnumriqueduschmaaugmentedoncaveclafrquence.Lesondeshautesfrquencessontralenties
parleschmanumriquepuisqueleurclritestpluspetiteque ,commeprditparl'analysedeconsistance.
Figure3.26:Clritdes
ondes multipliepar
enfonctiondelapulsation
pour
3.5.4ExprimentationnumriqueavecMatlab
Larsolutionnumriqueduschmaexplicite(3.50)ncessitel'initialisationdelasolution
.Disposantdedeuxconditionsinitiales(3.45),lavaleur
estdonneparlasolutioninitiale
et
(3.55)
Lavaleurde
estobtenuepartird'undveloppementlimitentempsl'ordre2delasolutionaupremierpasen
temps
Lavaleurde
estfournieparlasecondeconditioninitiale,etonutilisel'quationexactepourcalculer
fonctionde
,quel'ondiscrtiseensuitepardiffrencesfiniescentres:
Onobtiensainsilavaleurde
avecuneprcision
en
,identiquecelleduschma:
(3.56)
LeprogrammeMatlab(3.5.4)implmentececalculpourles2conditionsinitialestudies:lecrneau(lignes14
15)etl'ondestationnaire(lignes1819).L'initialisationdeschampsutiliselesrelationsprcdentes(3.55)et(3.56)
(lignes2224).Danslesitrationsentemps(lignes2730),onutilisel'quationauxdiffrences(3.50)pourles
noeudsinternes
enutilisantlaprogrammationmatricielleMatlab(ligne27).Lesconditionsauxlimites
fournissentlavaleurauxnoeudsfrontires
et
(ligne28).
programmeMatlab3.5.4:Rsolutionpardiffrencesfiniesdel'quationdesondes3.45
%resolutionequationdesondes
clear;
L=1;c0=2;N=201;dx=2*L/(N1);
CFL=0.8
dt=CFL*dx/c0;Tf=4*L/c0;
nit=round(Tf/dt);
X=[L:dx:L];
%noeudsinternes
I=[2:N1];Ip1=[3:N];Im1=[1:N2];
%C.I.
cas=1;
if(cas==1)
%C.I.cas1
delta=0.05;
W=(X<=delta).*(X>=delta);
else
%C.I.cas2
m=20;
W=cos((2*m+1)*pi/2*X/L);Ue=W;
end
%initialisationducalcul
Un0=W;
Un(I)=W(I)+CFL^2/2*(W(Im1)2*W(I)+W(Ip1));
Un(1)=0;Un(N)=0;
%iterationentemps
forit=2:nit
Un1(I)=2*Un(I)Un0(I)+CFL^2*(Un(Im1)2*Un(I)+Un(Ip1));
Un1(1)=0;Un1(N)=0;
Un0=Un;Un=Un1;
end;
Onatracsurlafigure(3.27)lasolutionnumriquedelapropagationd'uncrneau(cas1)pourlesdeuxvaleurs
et
dunombredeCourant
.Encomparantcessolutionsaveclasolutionexactesurlafigure(3.23),
onconstatequepour
onobtienslasolutionexacte.Pour
apparaissentl'arrireducrneaupour
,desoscillationshautesfrquences
(i.e.avantrflexionsurlafrontire).Celaconfirmeladispersion
numriquedeshautesfrquencesparleschmapour
.Eneffetlasolutioninitialeexactepossdeun
nombreinfiniedemodesdeFourier.Lasolutioninitialediscrtecontientdoncdesgrandsnombresd'onde,quise
propagentnumriquementavecunevitesseplusfaibleque .Celaexpliquel'apparitiond'oscillationshautes
frquencesl'arrireducrneauavantlarflexion(figure3.27a).Aprslarflexionsurlesfrontires(figure3.27b),
cesoscillationsonttrflchiesetontpolluestoutledomaine.
et
et
Figure3.27:propagationd'uncrneauavecleschmaexplicite(N=401)
Surlafigure(3.28),onatraclasolutionnumriqueavec
d'onde(
pouruneondestationnairedepetitnombre
)comparelasolutionexactedeuxinstantssurunepriode.Onconstatequelasolution
numriqueesttrsprochedelasolutionexacte(lescourbesconcident),cequimontrequeladispersionnumrique
esttrsfaiblepourlesondesbasefrquence.
Figure3.28:ondestationnaire(
explicite(
)avecleschma
Figure3.29:ondestationnaire(
)avecleschma
explicite(
Parcontre,pouruneondestationnaireavecunplusgrandnombred'onde(
),onacomparsurlafigure
(3.29)lasolutionnumriqueetlasolutionexacteuninstant ,calculeaveclesmmesparamtresque
prcdemment.Onnotesurcettefigureledphasageintroduitparladispersiondelasolutionnumrique,caractris
pouruneondestationnaireparuneamplitudedphase.
suivant:3.6Equationdetransportmonter:3.tudedeschmasprcdent:3.4quationdeconvectiondiffusion
Tabledesmatires
Pr.MarcBUFFAT
marc.buffat@univlyon1.fr
20080407