Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
niemieckiego).
Dyglosja (dwujzyczno) uywanie 2 jzykw lub jzyka i dialektu w
rnych celach (np. w Paragwaju hiszpaski dla polityki i kultury i guarani do
celw domowych).
Bilingwizm uywanie 2 jzykw, np. Romowie w Polsce (po holokaucie
obywatele RP).
Moliwa jest dyglosja bez bilingwizmu, np. Inna greka pisana i mwiona.
Struktura jzyka
System fonologiczny
System fonologiczny dotyczy fonemu
Fonem wizka cech dystynktywnych (relewantnych, diakrytycznych),
pozwalajca odrni jeden morfem od drugiego; najmniejsza, niepodzielna
cecha jzyka; nie posiada znaczenia.
Morfem najmniejsza czstka jzyka posiadajca znaczenie; daje si okreli
tylko relacyjnie (zestawienie fonemw).
Zmiana fonemw zmienia znaczenie morfemu.
Goska a fonem: np. pakt i takt. Goska: zwarta, twarda, niezmikczona i
wargowa/zbowa. Fonem cecha goski, ktra decyduje o zmianie znaczenia:
pierwsza wargowa, druga zbowa.
Jzyk migowy nie jest podwjnie rozczonkowany.
Reguy inwentarza fonemu - Praskie koo lingwistyczne (Jakobson, Trubecki):
1. Jeeli 2 dwiki tego samego jzyka wystpuj w tym samym otoczeniu i
mog by wzajemnie podstawione, nie powodujc zmiany znaczenia
wyrazu, to dwiki te s wariantami fakultatywnymi tego samego
fonemu.
Wariant=allofon=alofon
Np. zwyke i francuskie r wariant fakultatywny, nie zmienia znaczenia.
2. Jeeli 2 dwiki pojawiaj si w tej samej pozycji i nie mog by
podstawione bez zmiany znaczenia wyrazu lub istnieje ryzyko, e wyraz
zostanie niezrozumiany, to dwiki te s realizacj dwch rnych
fonemw.
Np. koza i kosa
3. Gdy dwa akustycznie pokrewne dwiki tego samego jzyka nigdy nie
wystpuj w tym samym otoczeniu to s to warianty kombinatoryczne
(pozycyjne) tego samego fonemu.
Np. "narta" (n zbowe) i "bank" (n tylnojzykowe prawie go nie sycha)
4. Neutralizacja opozycji fonologicznych
Np. ycie i szycie zalenie czy powiemy czy sz zmienia si
znaczenie, natomiast bierz! wymawiamy sz i znaczenie pozostaje to
samo opozycja neutralizuje si
Rodzaje opozycji fonologicznych:
Prywatywne jeden fonem ma cech, ktrej drugi nie ma, np. s i z
dwiczno
Ekwipolentne (rwnorzdne) formy posiadaj inne, ale rwnie istotne
cechy, np. a i p skrajne akustycznie, wsplna tylko dwiczno
Gradualna (stopniujca, stopniowa) te same cechy fonemw, ale w
rnym nateniu, np. e i i (przednie, zamknite, ustne) i jest
5
System morfologiczny
System morfologiczny (Goethe) dotyczy morfemu; nauka o wewntrznej
strukturze wyrazu; w jzykoznawstwie od XIX w.
Morfem najmniejsza, niepodzielna, posiadajca znaczenie jednostka jzyka;
jeden z tzw. uniwersaliw jzykowych nie udao si spotka jzyka, w ktrym nie
byoby morfemw.
Znaczenie morfemu leksykalne i
okrelono itd.).
Np. robotnicy id do fabryki
Morfemy:
robot
nic
y
id
Leks.,
Leks.,
R.
Leks.,
pojcie
odsya
mski, l. i
pracy
do nik mnoga,
mianow
nik
l. mn., 3
osoba l.
mn., czas
teran.,
tryb
oznajm.
do
Przyime
k*
fabryk
Leks.,
fabryk
a
i
l. poj., r.
e.,
dopenia
cz
wyrazu
(morfem
Typy
Oraz
wystpuje
po
kocwce
fleksyjnej,
np.
czyjkolwiekczyjegokolwiek, czyjemukolwiek
nie wystpujce w jzyku polskim :
Infix w samym rodku rdzenia, np. w acinie
Transfix wplecione w rdze, np. w arabskim, hebrajskim (jzyki
semickie) rdze spgoskowy rozbijamy samogoskami, np. ktb (rdze
zwizany z "pisa") kataba ("napisa"), kutiba ("by napisany"), katib
("pisarz"), kitab ("ksika")
to
minimalna
forma
Czci mowy
1. Rzeczowniki:
pospolite (gatunkowe) mog
studentk
nazwy wasne np. Krystyna
charakteryzowa,
np.
Maria
jest
Krystynie".
Predykat cecha wyrnionego przedmiotu lub relacja wica wyrnione
przedmioty.
Klasyfikacja predykatorw werbalnych - Zeno Vendler (na przykadzie jzyka
angielskiego):
procesy ukazuj rozwj, dzianie si w czasie (taczy, je):
-czynnoci przebieg raczej jednorodny (taczy, biec)
-dokonania (ang. accomplishments) zataczy walca, biec maraton
nieprocesy nie pokazuj rozwoju (skoczy*, wiedzie):
-krtkotrwae zdarzenia (ang. achievements) pozbawione rozcigoci w
czasie (skoczy, wej, wyj), np. "Im coming" jako "zaraz przyjd"
pokazuje nieuchronno a nie bycie w trakcie
-stany (by, kocha, lubi) nie maj granic, np. myl, e dobrze byoby
zrobi pastwu test
*s wtpliwoci, ta czynno trwa w czasie, jednak niektre czasowniki
dopuszczaj czasy cige, inne nie
7. Przyimki wyrazy funkcyjne (funkcje wewntrz tekstu i gramatyczne);
kognitywici widz w przyimkach podobiestwo do czasownikw ze wzgldu na
spajanie rzeczownikw;
Znaczenie przyimkw:
-zwizane s z lokalizacj czego w czasie i przestrzeni; znaczenie bardzo oglne
(za stoem, za tydzie, przez ulic, przez miesic);
-nieodczna cz czasownika rnicujca jego znaczenie
-funkcja deiktyczna (wskazujca) zawsze jest jaki punkt odniesienia (za
drzwiami, pod stoem)
-rekcja (rzd) narzucenie okrelonej formy przypadku (przed drzwiami, za
stoem) niezmienna forma; to odrnia przyimki od spjnikw spjniki nie
narzucaj przypadkw;
8. Spjniki funkcja spajania; cz 2 segmenty, s midzy nimi (to rni je od
partyku; "I co powiedziaa Krystyna?" - partykua).
Kohezja spjno tekstu na poziomie gramatyki i struktury tekstu, np. "pies
ugryz kota", a nie "psie ugryzomy kotach". Dotyczy m. In. Waciwego uycia
spjnikw.
Spjniki:
wsprzdne (koniunktory) midzy rwnorzdnymi czonami, np. i
podrzdne (subjunktory) struktura hierarchiczna (czony nad i
podrzdne), np. eby, e, czy, kiedy, gdy
Spjniki:
proste (i, e, czy)
zoone (im tym, jeli to)
9. Partykuy trudne w opisie, brak wyranych waciwoci skadniowych; mog
by nimi rne czci mowy; mog okrela rne czci mowy; brak
wyczerpujcego opisu;
10
podr do lasu
4. Dopenienie okrelenie czasownika/przymiotnika wyraone rzeczownikiem
lub innym wyrazem o tej funkcji:
blisze (biernik kogo? Co?) zmieniajc zdanie ze strony czynnej na
biern dopenienie stanie si podmiotem
Czytam ksik. Ksika jest czytana przeze mnie.
dalsze (celownik, miejscownik, narzdnik) powysza zasada nie dziaa
Krystyna daa ksik Barbarze. Ksika zostaa dana Barbarze przez
Krystyn.
Dopenienie dalsze wprowadzane jest przez przyimek w jzykach romaskich (np.
).
5. Okolicznik okrelenie czasownika, przymiotnika, przyswka:
miejsca by w lesie
czasu
celu piewa dla przyjemnoci
sposobu zrobi umiejtnie
przyczyny ukrad z godu
stopnia/miary wybitnie zdolna
przyzwolenia mimo wszystko/wbrew zakazowi ukrad
warunku w razie potrzeby
skutku bezskutecznie
Stosunki midzy elementami zdania:
wsprzdne rwna warto
nadrzdno-podrzdne
Zwizek zgody (kongruencja) jeden czon kadorazowo narzuca
pewne kategorie gramatyczne drugiemu.
Biae kwiaty/biaym kwiatom/ biaymi kwiatami, Jan Kowalski/Janowi
Kowalskiemu.
15