Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Ingredientes
o
4 onzas de miltomate
1 cebolla mediana
10 ramas de hierbabuena
1 onza de pepitoria
Preparacin
Cueza el pavo con sal y un ramo hecho con tallos de cebolla, hierbabuena y culantro en
suficiente agua, tanto como para que quede cubierta la carne, previendo que habr de hervir y
o
o
cebolla, el tomate y el miltomate, agregando las especias que dor, y lice en seco.
Retire el ramo con el que cocin el pavo y agregue el recado. Hierva durante 10 minutos
Ingredientes
o
3 tomates grandes
1 cebolla mediana
6 ajos grandes
12 ramitas de hierbabuena
Sal, la necesaria
Preparacin
o
Este caldo se acompaa con aguacate, chile picante, naranja agria (ver
glosario) y arroz.
2 chiles pimientos
Preparacin
o
Cocine los tomates con los chiles pimientos (y los secos, si los desea
picantes) con poca agua. Licue y cuele agregando a la vez achiote a
discrecin.
Revuelva el polvo resultante con los tomates que cocin y col. Hierva
durante 20 minutos agregando a la vez la onza de manteca y los trozos
de carne (si son de marrano), y sazone. Contrario a los tamales con
marrano, los de gallina no se sancochan en el recado, solo se agrega la
gallina al recado cuando este se ha fredo y enfriado, para que no pierda
sabor y consistencia la gallina. Este recado debe quedar espeso y un
poco salado, ya que al cocinar los tamales, estos pierden sal.
Ingredientes de la masa
o
Sal
Preparacin
o
Hojas y adornos
o
4 onzas de aceitunas
4 onzas de alcaparras
4 onzas de pasas
Preparacin
o
En una olla amplia ponga un colchn con las hojas sobrantes y ponga a
hervir con 3 tazas de agua. Coloque sus tamales. Tape con hojas y una
manta. Se recomienda usar tambin un lienzo de plstico. Una hora y
media de coccin es el tiempo necesario para cocinar la carne.
Ingredientes
o
1 cebolla grande
3 onzas de alcaparras
8 ramitas de perejil
6 hojas de laurel
Aceite
Sal
Preparacin
o
Para preparar el recado, cocine el tomate junto con los chiles pimientos,
licelos y culelos. Parta la cebolla en rodajas y frala en poco aceite,
ahguela en la salsa con laurel. Agregue las alcaparras previamente
lavadas para quitarles el salitre; aada el pan francs viejo, remojado y
licuado previamente, y proceda a sazonar con sal. Proceda a deshacer
una pequesima cantidad de achiote, que solamente se usar para dale
color al recado, y agrguelo a este. Hirvalo todo durante 10 minutos
para que se homogeneice.
Ingredientes
o
1 libra y media de carne (falda o una carne que sea fcil de deshebrar o,
como se dice en Guatemala, deshilachar; vea glosario)
1 libra de tomates
1 cebolla mediana
3 dientes de ajo
1 onza de aceite
3 tortillas fras
Sal
Preparacin
o
Para preparar el recado, cocine tomate, miltomate, los chiles sin semillas
y cocidos, lice y cuele.
Ingredientes
o
1 libra de tomates
4 onzas de miltomates
1 manojo de hierbabuena
1 manojo de cilantro
1 onza de chiltepes
Preparacin
o
Ponga la mezcla sobre la hoja y doble las puntas hacia el centro. Coloque
todos los tamales en una olla, con un colchn de fragmentos de hojas de
sal, junto con 3 vasos de agua. Tpelos con una manta y un lienzo de
plstico. Cocine durante 1 hora y media para que se cueza tanto la masa
como la carne en el interior.
Chuchitos guatemaltecos
Ingredientes de la masa
o
Preparacin de la masa
o
Ingredientes
o
1 docena de duraznos
12 onzas de azcar
Preparacin
o
Ingredientes
o
1 manojo de chipiln
3 tomates medianos
1 cebolla mediana
2 tazas de agua
Preparacin
o
Quite las hojitas de las ramitas de chipiln, y cocine con agua y sal. Ya
cocidas las hojas de chipiln, retire el agua.
Fra ajo finamente picado en aceite, y haga lo mismo con la cebolla. Por
ltimo, agregue el tomate picado y vierta el sofrito resultante en el
chipiln que ya cocin.
Cuando era nio no me gustaban mucho los tamales negros. Era un poco
extrao eso de comer algo que sola ser salado y rojo los sbados, pero de
color negro y sabor dulce en cierta poca del ao, y que sin embargo siguiera
teniendo casi los mismos ingredientes. Pero con el tiempo aprend a disfrutar
de este tamal tan particular que se puede acompaar con una taza de
chocolate en las fras noches de otoo e invierno. Esta es la receta de mam
para unos 15 tamales de tamao regular, no demasiado grandes. Espero que
les guste.
Ingredientes del recado
o
6 tomates manzanos
12 onzas de azcar
3 clavos de olor
2 onzas de ajonjol
Una el tomate licuado y las especias y semillas, cuele y fra con media
onza de manteca. Deshaga el chocolate y agregue a la salsa, pngale
azcar y sazone con una pizca de sal. Deje hervir durante 15 minutos
destapado y a fuego lento. Haga el recado un da antes de preparar los
tamales. La mezcla debe quedar suficientemente espesa para que al
amarrar los tamales no se salga por los bordes.
Ingredientes de la masa
o
12 onzas de azcar
Preparacin de la masa
o
En una olla ponga a hervir tres tazas de agua con la canela, pngale la
masa licuada y mueva constantemente. Cuando espese, agregue el
arroz que ha reservado y siga moviendo con vigor. Si cree que est muy
espesa, agregue agua.
4 onzas de almendras
Hgalos hervir durante una hora y cuarenta y cinco minutos a dos horas,
el tiempo que la carne tarda en cocerse, a fuego medio.
Ingredientes
o
1 libra de tomate
1 chile pimiento
Preparacin
o
Ponga en una sartn un poco de aceite y fra en este la salsa del adobo.
Sazone con sal, comino en polvo y 2 cucharadas de vinagre.
Ingredientes
o
Sal
Puede sustituir los chicharrones por cecina (vea glosario). Si los desea
con un toque picante, puede agregar un chile guaque (vea glosario),
asado y licuado, al recado.
Jocn guatemalteco
Ingredientes
o
10 tallos de cebolla
Sal al gusto
Procedimiento
o
Ingredientes
o
2 libras de gallina
6 tomates
5 dientes de ajo
1 raja de canela
3 clavos de olor
Sal
Preparacin de la gallina
o
Cocine la gallina durante dos horas a dos horas y media en una olla en
suficiente agua con sal.
Nota: Usted puede preparar este platillo tradicional guatemalteco con espinazo
de cerdo (de la parte que antiguamente llamaban en Guatemala de tablita). La
cantidad aqu mencionada est calculada para seis personas.
10 chistes en mam
Chistes en mam (LASTZEBL
ATzun jun maj ex tinju wel t-chej tmanj xi t-man te xwan qobetil
tuke chej, ja tzalij Xwanj jaxten tibaj chej akxtaq neni bet el xob
chej te jun kan toj be, tel lipin tuke tipumal okten ojqalil kujxix. Toj
junt be atzun tpon te; jun nma, tla ikx twe jun majx xix kul tzaq
wel ex xwan toj nmal; kma atzun qaje naq nqubete
TZPETZAN (Perdido)
ATI toq jun maj chitzin jun xjal maxtoq nchujti tij jun tkwal ex
kub tximan tu txi tzpetzalte toj kul namxtoq tzun txi tzpetzabaj
ex kub tnaben txqan chinaq tun txi tiqin qun bintltoq tun qa
kxel qabaj tzpettza a tzun te tpon qij tun txi qobaj xi
qinatzuntzu te tun tkub tbinchan tibe xitzuntzu tuki tman, atzu te txi
tzyet be mi otzqin tun ex jawtz tiqin jun jun twitz
chinaq ex ba
kyej
t-xon toj be atzu kyxi lqexix xi tman te chitzun tyoya tzalon
ma chin tzalil ikni lay tzik betiya chin tyonkuya ajxi wuliye
extzun naqkx takan mojxpelo anjtz mixjontl pontl atzu xi tkayin
kwal min ponxi ex tzajlpe tij be ja kyej tqona jun jun chinaq lex
tul tuja, kwaltzute tqan iwiy ul a tzute manbaj yajxitl tulte ex tzaj
lpe tij be ja kyej tqona jun jun chinaq lex tul tuja kwaltzute tqan
Iwiy ul a tzute manbaj yajxitl tulte ex jaw lobti tij kwal tqal tu nej
tul.
A TUKA XIKY.
Ana te ojtxi chitzun nqumji atoqte xiky qilteju taq tuka msat
jalo ex botz chaq toq chkin nyakxatlu jalo qun ati jun maj okyal
kyib msat ex xi tman msat te xiky qaye xawanku chi tukaya
TE
NAX
Ati te jun maj jun xjal ni ntz tqinumal axixtzun jun naj atitoq tja
naqtzun ba tyajin ekqin otakxix tzikx tun qxu nax iktzunteju
ejaximin extzun ok, epon tja jun xjal
mixtix ati te , atzun tul tqij
awal xtanj xjal awalte nax , xix poqin ex nintz awal jaw, xtanj kayilte
toj kojbil
mintzun puaq ok te xjal , ja qinumax, ex prowil tij atzunte
xjal qinintoq ok te prow.
bentte
Okxtzun jun qij tzaj miltzuj jumajtl tlu tajbil ti xjal, tzaj jun kyej
tij,mix jun tzaqwitl tun.
Nimxixu kyeq tij tzajtzun petzuntz kub tximan mane chin ku
tqanine xjal tej yabqintaqe jalo iltij tun txi nkayine
we xjal
xi
te petz jyol titzaj xjal toj kul ex etz tiqan toj kul, pon qlte toj
tnam
tukil jun qanil.
JUN
WNAQ
MTNYON TE
Atitoq jun wna, qun mitzulo ya junilete abqi ntlaxixtoq jbal eztu
wnaqin
toq chi melje jtoj tzetz tqanjbal atzunju xjal kub tximan tun
txi kayilte jbal toj kyaj ok yal tbeyil kyaj tun okx tpon e xi tkayin
eyeqe anjtl in toq kynkunkib atpelo aju nijelbaj kye anjtl okx
jutzpaj mixaluxte te tzaj kayilte etz qitin jun xbalun tun qun aju
najben tun tetz tqan qman jbal ok xi kbin tetz tej tzaj julin jbal
tzatzunte jbaltzuntz txuk jbal etzaj melje anjtl tlatoqte xbalun xi
kanbaj tij xjal chintltoq telbaj toj xbalun tej tkub tij.
Aqwitzuntz qmalte kye tkwal e tchman in tzun baj tman ex in kyim
tun tpaj min okslan te qajaw.
SAQ
At jun maj toj jun tnom najchaq atitaq jun wix saq nqintaq tjunalx,
tun o taq chibaj qe ju tuke.
Xitzuntz jiolkqe t-kopitz t-xik tze nqtzun aju tlaxju knet tun , bet
betzuntz te tziqte ku tutze tzajtzunt twatlj atzun te tjaw sakpuj
tutzle taq jun xo j tkytz jaw xobtzun nimxix.
Kubtzun ojqelen twitz xoj naqtzun aja ikx taq tzun te xoj njyontaq
jun tukel okxtzun ponte toj tnab qa aju nim txkup jaku taq tzok
te t-xkompit.
JUN BAN
perro)
WIX EX JUN
BAN
Chitzun, toj jun ja ti taq jun tal xjoq qya najli junil toj jun ja najchaq
mxluxte kayilte qya lu tlate te tchmil ex mixtixte jun tal, okxixte kayilte
jun tal wix ex jun txyan .
Jun qij yabtite xjoq qya ntix ntipantl tun
tkyxe twi twatbil.
1)
Ikqine iksen jun ja
In chin njbene te ichbiin chi moqti xjal wune
El kyeqine?
Chuj
2)
Lobqine,
Chax nxkowile
Kyeq toj nkuje
Mlay in chin nitzjiyiye
El kieqine?
Kyeq qoq
3)
Ayine nkux wabj
wuje aju wabj
Suban nchin
Jax qone twi qaq qeq wije
Tun sib akyeqine?
Sibl
4)
At jun nex nim tij maqa
Ttxow.alkyetzun?
Aju ix
5)
Jun jun prim
Nokx wabj woje
Aju wabj muqin
In chin tzqaje
Wabj woje
In chi yon xjal
Weye tun kwan
Alkyeqine?
Xkon
6)
Jun manbaj jwe
T-kwal
Alkyetzan?
Qobaj
ati jun xjal kyaq tij
Alkyetzunlo?
A xkoy bil
7)
chyax qine, tun tzun
Nya chel qine.
Kujx qine, ex nya wakx qine
Alkyeqine?
ich
8)
Kyeq toj chi kayine
Qeq qintlye ex chi
Okelye te tzaj
Ti yilqintzune
Nablex
9)
Ellaj jaw
ellaj kubl
A toj nkyajchaj
Alkyeqne
Kok
10)
Kabe lajoj tqob jun tze
Winqe lajoj tja pich ti junjun
Tqob wuqtal pichtoj jun ju tja.
Abqi
10 Trabalenguas en Mam
1) NOX
Nojni nex
nox noq
2) OJQEL ONIN
Otaq ojqel onin oxix
Oxix otaqojqelan oxe onin
Oxe onin otaq ojqelan
3) PAKPUT
Pak put pon poqchal pach
Poqchal pachpak put
4) KUXUN KUK
Kox kuk kuk tij kuxun
Tij kuxun kux kox kuk
Kuk kox kux tij
kuxun
5) LIY
Lay lon Liy Iwiy lobaj
Lobj nkub tun Liy Iwiy
Lwiy nkub lobj
6)MAX
Mox max nmixin tij mixbil
Tij mixbil nmixin mox max
Nmixin mox max tij mixbil
Mixbil max mox nmixin
7) AlAJS
8) BALUM
Ban bunin botz bech buyin tun Balun
Tun Balun buyin botz bech bunin
A balun buyil botz
bech bunin
9)
CHOK
10) CHOJ
nchun choj chaj chinaq toj chuj
chax chinaq toj chuj nchun choj,
toj chuj nchun choj chax chinaq
choj chax chinaq ntchun toj chuj.
10 Poemas en mam
Poemas en el idioma Mam de Guatemala (PAKAB TOJ QYOL MAM)
1) TXUBAJ (Madre)
AYA TXUBAJ CHIYA
2)
NA AJ NCHIYE
KBEL NBINCHINE JUN YOTX
TUN TPON KANUN TWITZ KYAJ
KBELITZ NCHUNE TXQAN CHEW.
KBEL NNOJSANE NCHUXE
TE TXQAN CHEW EX TE JECHEW
CHIN KBELITZ TZUNTZE TXOLILTE
KXOL KWAL TOJ JAXNAQTZBIL
ATZUNTEYA NA
KBELITZ WINE QTXU XJAW
TUNTZUN TKYENT TOJ JA
TUTZUN MIN BAJA QOPTZAJ
3) TXUBAJ (Madre)
NA XAWANKUXIXA
TE QIJ JALO
KBEL NTZIBANE
4) TAT (Pap)
JAWNIXIX EX KUWXIX TATA
AYE TQOB KUWQE
SEN JUN KOL EX JUN TZIS
ATZUN TZEN
CHI KSEN KAB
AJ TXI NQONE
JUN TMATZ NOK NTZULINE
5) NAJTNAM ( Pueblo Mo)
KUJLAJTIBIL TEYA NAJTNAM
XAWANKUXIX TTXOTXA
KUJLAJTIBIL TEYA.
NAJTNAM TE NAJTNAM
TOKXA TOJ TXMILAL WANMIYE
KUKX NTZAJ NNANE T-ACHBAJILA
TOJ TZUN E WITZ TOKX TQINUMALA
XAWANKUXIXA NAJTNAM.
9) TQIJ
JA NTKANTSANA
TQAN QAQ