Вы находитесь на странице: 1из 42

SlideShareExplorarPesquisarVoc

Carregar
Logon
Cadastro
Pesquisar

PginaInicial
Tecnologia
Educao
Maistpicos
ParaCarregadores
ColetarIndicaes
Comear
Dicasetruques
Ferramentas
ParaNegcios
Pesquisar

Figura2:Processodecicatrizaodaenxertia.Fonte:JACOMINO,2008Tabela1Processodecicatrizaoda
enxertiadotip...

6POCAPARAREALIZAODAENXERTIAApocacertamaisadequadaparaarealizaodaenxertia
dependedabiologiaed...

estorelacionadosestreitamentecomdiversosfatoresquepodeminfluenciaracicatrizaodauniodoenxerto,
(CANIZARES,...

b)IncompatibilidadeTranslocada.Essaincompatibilidadecausadegeneraodofloema(casca),caracterizada
pelaform...

enxertadaspodeseratribudaincompatibilidade,(CAIZARES,etal,2003).DeacordocomHartmannetal.
(1997),o...

FIGURA6SintomadeincompatibilidadeLaranjadocecomvrusdatristezaenxertadasobrelaranjaazeda.
Fonte:CLEMSONU...

8CONDIESAMBIENTAISTemperatura:Atemperaturaduranteeapsaenxertiatemumgrande
efeitosobreaproduodo...

ambientepodeminfluenciartambmnosabordosfrutosenotempodeamadurecimento.Plantasobtidaspor
enxertiademudas...

11DESVANTAGENSDAENXERTIAAenxertia,segundoalgunsautores,omelhormtododepropagao,
porm,podemocorrer...

Osprincipaistiposdeenxertoembobulhiapodemser:TnormalTinvertidoJanelaabertad)Janelafechadae
emanel.a)...

FIGURA9EsquemadaborbulhaemTinvertido.Fonte:JACOMINO,2008.c)JanelaabertaSorealizadasno
portaenxerto...

FIGURA10EsquemadaborbulhaemJanela.Fonte:JACOMINO,2008e)EmanelParaessetipodeenxertia
fazseumaincis...

13FORAMENTODOENXERTOParaadiantarodesenvolvimentodoenxerto,umavezconstatadoseu
pegamento,fazseato...

formadebiseleintroduzidonainciso.Obiseldeveteraproximadamenteomesmocomprimentodainciso
lateral.b)Meiafe...

FIGURA13Esquemadagarfagememfendacompleta.Fonte:JACOMINO,2008e)Duplagarfagem
utilizadoquandoogarfo...

f)InglssimplesParaaprticadessetipodeenxerto,necessrioqueocavaloeocavaleiroapresentemo
mesmodi...

FIGURA16Esquemadagarfagememinglescomplicado.Fonte:JACOMINO,200815ENCOSTIATambm
chamadadeenxertiade...

FIGURA17Esquemadaencostialateral.Fonte:JACOMINO,2008b)NotopoNaencostiasimplesnotopo,
podaseocavalo...

c)InarchingInarchingousubenxertiavemaserumtipodeencostiapararevigorarumaplantaemdecadncia,
devido...

FIGURA20Esquemadasobreenxertia.Fonte:(RIBAS&PAES,2003).17MICROENXERTIAMicro
enxertia:amicroenxertia...

FIGURA21Microenxertiademacieira(Malusspp.).A.Esquemadafendasimplesdamicroenxertiaeatividade
celulardoproc...

18RFERNCIASBIBLIOGRFICASABREU,M.F.NUNES,J.C.O.SANTOS,M.PEDROTTI,E.L.
Estudoshistolgicospreliminaresdami...

OLIVEIRA,C.F.S.,Enxertianamorfoggese:TrabalhoapresentadonadisciplinadeMorfogsedePlantasdo
cursodePsgra...

PrximosSlideShare

Carregandoem...5

2of31

Apostiladeenxertia
3,891
Compartilhar
Curtir
Download

jrturra
Follow
1 2 0 0
Publishedon15deabrilde2013

0Comentrios
3pessoascurtiramisso
Estatsticas
Notas

FullName
Commentgoeshere.
12horasatrsDeleteReplySpamBlock
Temcertezaquequer?SimNo
Suamensagemvaiaqui

Compartilhesuasideias...
Publicar

Sejaoprimeiroacomentar

joarruda
3monthsago

UERGSatUERGS
5monthsago

MarinaConstantBrunoMacielatPrefeituraMunicipaldeBarradoPira
8monthsago
Semdownloads
Visualizaes
Visualizaestotais
3,891
NoSlideshare
0
Apartirdeincorporaes
0
Nmerodeincorporaes
0
Aes
Compartilhamentos
3
Downloads
266
Comentrios
0
Curtidas
3
Incorporar0
Noembeds
Nonotesforslide

Apostiladeenxertia
1. 1.UNIVERSIDADEDOSULDESANTACATARINACAMPUSDETUBAROCURSODE
AGRONOMIADISCIPLINADEFRUTICULTURAENXERTIAPROF.CELSOLOPESDE
ALBUQUERQUEJUNIORTubaroSCJulhode2009
2. 2.RESUMOAreproduoassexuadanosvegetaispodeocorrerporpropagaovegetativaatravsde
caules,folhasourazes.Osmecanismosdedesenvolvimentodenovasplantaspodemocorrer
espontaneamentenanaturezaoupodemserprovocadaspelohomem,principalmenteparacultivo
econmicodecertasplantas.Aenxertiaummtododeobtenodenovasplantaspeloprocesso
assexuadodemultiplicaovegetativa,comaintervenohumana.Aenxertiaauniodostecidosde
plantas,geralmentedediferentesespcies,passandoaformarumaplantacomduaspartes:oenxerto
(garfo)eoportaenxerto(cavalo).Ogarfo,cavaleiroouenxertoapartedecima,quevaiproduzirosfrutos
dacultivardesejada.Eocavaloouportaenxertoapartedebaixo,quevaiformarosistemaradicular,o
qualtemcomofunesbsicasosuportedaplanta,fornecimentodeguaenutrienteseaadaptaoda
plantascondiesdosolo,climaedoenas.Essatcnicaspossvelporqueasclulasvegetaisso
totipotentes.Osmeristemassecundriosiniciamumagrandeproduodenovasclulasatravs
desucessivasmitoses,queposteriormentesofrerodiferenciaocelularparaaformaodenovostecidos,
ocasionando,assim,aunio(soldadura)dostecidosdaspartesenxertadas.Aenxertiapodeserrealizada
porvriosmtodos,sendoosmaiscomunsaencostia,aborbulhiaeagarfagemcomsuasvariaes.Essa
tcnicapossuiinmerasvantagenscomo,porexemplo,auniodevriascaractersticasdesejveisem
umanicaplanta,anonecessdadedeaplantapassarpeloperododejuvenilidadeparaentrarem
produo,aformaodeplantasdemenorporteeagarantiagenticadomaterial.Opaineltercomo
objetivodiscutirosfatoresmorfofisiolgicosrelacionadoscomatcnicadaenxertia.Palavraschave:
propagao,morfognese,totipotncia,incompatibilidade,conexo,tecidovegetal,fenis,garfo,borbulha.
3. 3.1INTRODUOUmdosprincipaisfatoresquegarantemosucessodafruticultura,
olericultura,floriculturaeahorticulturaemgeralaqualidadedasmudasutilizadas,pois,sabesequea
mudaabasedahorticultura.Aproduodeumaboamudadependedecuidadosespeciaisenovas

tecnologias.Paraproduziremmudasdeplantashortcolascomeficinciaequalidade,devesedar
importnciaavriosaspectos,desdeaformadeobteno,asanidadedasplntulaseastcnicasdemanejo
antesdoplantiodefinitivo.Existemvriasformasdepropagarplantas,quevodesdeapropagao
porsementes,passandopelosmtodosdepropagaovegetativa,atautilizaodabiotecnologiacomo
usodaculturadetecidos.Areproduoassexuadanosvegetaispodeocorrerporpropagao
vegetativaatravsdecaules,folhasourazes.Osmecanismosdedesenvolvimentodenovasplantaspodem
ocorrerespontaneamentenanaturezaoupodemserprovocadaspelohomem,principalmenteparacultivo
econmicodecertasplantas.Aenxertiaummtododeobtenodenovasplantaspeloprocesso
assexuadodemultiplicaovegetativa,comaintervenohumana.Consisteemtransplantarumamuda
chamadacavaleiroouenxerto,emoutraplantadenominadacavaloouportaenxerto,providaderazes.O
cavaloecavaleirogeralmentesodeplantasdamesmaespcieoudeespciesprximas.Aenxertiapode
serfeitaporvriosmtodos,sendoosmaiscomunsaencostia,aborbulhia,agarfagemcomsuas
variaes,conformeaplanta,poiscadaespcieseadaptaaumtipo.Dentreasvantagensdatcnicada
enxertiapodesedestacaraseleodeplantascomrazesresistentesacertasdoenaseutilizlascomo
cavalo,assimreproduovegetativadeespciessensveisaessasdoenastornasemaiseficiente.Essa
tcnicaspermitidadevidograndecapacidadedeproduodenovasclulasnasregiesdeuniodas
plantas,enatotipotencialidadeexistentenessasclulasvegetais.Essacaractersticafazcomqueasclulas,
depoisdesucessivasmitoses,consigamdiferenciarseemclulasdetecidosedevasos
condutores,perfazendoentoumacompletaunioentreaspartesenvolvidasnaenxertia.
4. 4.2HISTRICOAenxertiateveseuprimeirocaso,provavelmente,porvoltade1.500a.C.Entre1.400a
1.600d.C.napocadoRenascimento,encontraramsediversosregistrosdeplantasenxertadase,apartirdo
sculoXIX,jhaviamcentenasdetcnicasdescritas.(ASSUMPONETO,etal,2005).Autilizaoda
enxertiaemplantaslenhosasconhecidaploschineseshtrsmilanos,eAristteles(384322a.C.)em
suaobrajfazrefernciautilizaodessaprticanapocadoImprioRomano(CAIZARES,etal.,
2003).OperodoRenascentista(13501600D.C.)mostraumarenovaonointeressedasprticasde
enxertia.Numerosasplantasnovasvindasdepasesestrangeirosforamimportadasparajardinseuropeuse
mantidasporenxertia.NosculoXVII,pomaresdaInglaterraforamplantadoscomrvoresproduzidaspor
borbulhaeenxertia.NoinciodosculoXVIIIforaminiciadosestudossobreacirculaodaseiva
nossistemasdeenxertia.Duhamelconsiderouqueotempodeuniodoenxertoatuacomoumtipodefiltro
quemudaacomposiodaseivacirculanteatravsdele.LibertyHydeBailey,emseutrabalhopublicado
em1821,descreveueilustrouosmtodosdeenxertiaeborbulhia,comumenteutilizadosnosUSAe
Europanapoca.Osmtodosusadoshoje,diferemdaquelesdescritosporBailey(HARTMANN,etal.,
1997).OsprimeirosestudosdeenxertiahortaliasnoBrasilforamcomtrabalhosrelacionados
resistncia/tolernciaedoenaseefeitosnaenxertianaqualidadeeprodutividade(CAIZARES,etal.,
2003).3VANTAGENSEIMPORTNCIADAENXERTIADentreasdiversasvantagensqueaenxertia
nosapresenta,podemosconsiderarasseguintes,segundo(CSAR,1982):Pelaenxertia,reduzseoporte
dasplantasemgeral,oqueconstituiconsidervelvantagem,notadamenteemrelaosrvoresfrutferas
dealtoporte,devezque,comisso,acolheitadoprodutotornasemaisfcil,assimcomoostratos
culturaisrelativospodaecombatespragasemolstias,etc.
5. 5.Pelaenxertia,asplantastornamsemaisprodutivas,osprodutosmelhoramemqualidadegustativas,em
aspecto,etc.Pelaenxertiapodesetransformarplantasestreisemprodutivas,inoculandolhesramosou
gemasfrutferas.Pelaenxertia,conseguesecultivarcertasplantasemsolosquelhesocompletamente
imprprios,comoocasodaculturadapereiraenxertadasobremarmeleiroemterrasmidas,assimcomo
adomarmeleirosobreopilriteiroemsolospedregueiros.Assegurarascaractersticasdaplantamatriz(a
novaplantaproduzirfloresefrutosigualoumelhorcomoaquedeuorigem)Asseguraraprecocidadena
frutificao(arvoresfrutferasenxertadasproduzemmuitomaiscedodoqueaquelascultivadasapartirde
sementes,devidoqueaparteenxertadaprovmdeumadultoquejestemsuafasereprodutiva)Maior
ganhogenticonomelhoramentodeplantasperenespropagadasvegetativamente:todaavarincia
genticapodeseraproveitada,incluindoaaditiva,dominanteeepisttica.Apartirdaobtenodeum
gentiposuperior,geralmenteheterozigtico,estascaractersticasfavorveisseriamtransmitidas
vegetativamenteparaasgeraesposteriores,resultandoemganhodeseleoanual(GSa)maiordoqueas
propagadasporsementes,devidoaherdabilidade(h2)maioreaonmerodegeraesdeseleo
necessriasparaobtenodecultivaresseriguala1,0(DESTRO.etal,1999).4ENXERTIADeacordo
comVIEIRAJNIOR&MELO(2008),overboenxertar,vemdolatiminsertare,esignificainserir,
introduzir.ParaHARTMANNetal.,(1997),aenxertiaumaformadepropagaoassexuadadevegetais
superiores,naqualsecolocamemcontatoduasporesdetecidovegetal,detalformaqueseuname,
posteriormente,sedesenvolvam,originandoumanovaplanta.DeacordocomVIEIRAJNIOR&MELO
(2008),enxertiaaoperaoque

6. 6.consisteemsejustaporumramooufragmentoderamocomumaoumaisgemassobreoutrovegetal,de
modoqueambosseunamepassemaconstituirumnicoindivduo.PAIVA&GOMES(1993),citamque
oprincpiofundamentaldaenxeriabaseiasenafaculdadequepossuemasplantasdeuniremsuaspartes,
graasaatividadedocmbio(tecidodelgadosituadoentreofloemaeoxilemaecompostoporclulas
meristemticascapazesdesedividiremeformaremnovasclulas).SegundoFACHINELLOetal.(2005),
umaplantapropagadaporenxertiacompostaporduaspartes:Oportaenxertooucavaloeoenxertoou
garfo.Paraplantareceptora(portaenxerto)dseonomedehipobioto,enquantooenxerto(rgodoado)
denominadoepibioto(PAIVA&GOMES,1993).Oenxertoaparterepresentadaporumfragmentoda
planta,contendoumaoumaisgemas,responsveispelaformaodaparteareadanovaplanta
(FACHINELLOetal.,2005).Oportaenxertoresponsvelpelaformaodosistemaradicular
(FACHINELLOetal.,2005)egeralmenterepresentadoporumaplantajovem,provenientedesementes
oudeestaca,bastantersticaeresistentespragasemolstias(CSAR,1968).Para(FACHINELLO,et
al.,1994),aenxertiaumaformadepropagaoassexuadadosvegetaisnaqualsecolocamemcontato
duasporesdetecidovegetal,detalmaneiraqueseunameposteriormentesedesenvolvam,originando
emumanovaplanta.Ouainda,constituiumdosprocessosdepropagaodosvegetaissuperiores,que
consisteemsefazerfragmentosdeumaplantacapazdesedesenvolvernumrebentooubrotosesoldeem
umaoutraplanta,demodoqueoconjuntoconstituaumnicoindivduovegetalemqueambasaspartes
queocompempassemaviveremauxliomtuoourecproco,constituindoumaverdadeiradibiose.Da
ostermosindivduodibioto,tribioto,quandomaisde3,polibioto(CABEL,2003).Hojehalgumas
tcnicasprincipaisquesomaisviveisefceisdeseremrealizadas,paraaformaodemudaseparaa
substituiodecopas,quesoempregadasdependendoapocadoano,tipodeespcieaserutilizadae
queapresenteummelhorresultadonapartecicatrizada.Aenxertiaconsistenajustaposiodoporta
enxertoou"cavalo",responsvel
7. 7.pelaformaodosistemaradicularcujasfunessoretirarosnutrientesdosoloeservirdesuporte
mecnicoaplanta,comoenxerto(gemaougarfo),queresponsvelporassegurarasfunesde
fotossntese,transpirao,respiraoeproduodaplanta.Conforme(CAIZARES,etal,2003),enxertar
unirduasporesdetecidovegetalvivo,visandoaocrescimentoedesenvolvimentodeumanicaplanta,
eseusucessorepresentadopelauniomorfolgicaefisiolgicadessasduaspartes.Paratalefeito,
fundamentalqueocmbiodoenxertofiqueemcontatoestreitocomocmbiodoportaenxerto.Entretanto,
porvriasrazes,algunselementosvascularespodemnoformarounoiniciaratividadedocmbio
vascular,levandoaofracassodesta.Otecidorecmcortadodoenxertocomcapacidadedeatividade
meristemticasecolocaemcontatoseguroentimocomotecidosimilar,recmcortadodoportaenxerto,
deformaqueocmbiodeambasaspartesficamemcontatoestreito.Umconjuntodeclulasexternasda
regiodocmbioproduzclulasdeparnquimaquelogoapssemisturarameseentrelaamformandoo
tecidodocalo.Nascombinaesdaformaodosplasmodesmossecundriosentraasclulas,prximodos
feixesvascularesformados.Algumasclulasdocalosediferenciamemnovasclulasdocmbio,que
produzemnovotecidovascular,xilemanointeriorefloemanoexterior,estabelecendoassimaconexo
vascularentreenxertoeportaenxerto.Comfrequncia,noinciodaunio,formamsepontesentrefeixes
vasculares,eocmbiosrestitudocompletamenteaofinaldasegundasemana.(CAIZARES,etal,
2003).
8. 8.Figura1:Cortetransversaldotecidovegetal.Fonte:UFRJ.5CICATRIZAOOprocessode
Cicatrizaodauniodoenxerto,segundo(CANIZARES,etal,2003),podeserresumidodaseguinte
maneira:Estabelecimentodeumcontatontimodeumaextensoconsidervelnaregiodocmbioentre
enxertoeportaenxerto.Produoeentrelaamentodeclulasdoparnquima(tecidodocavalo)pelo
enxertoeportaenxerto.Produodeumnovocmbionapontedocalo.Formaodeumnovoxilemae
floemaapartirdonovocmbiovascularproduzidonapontedocalo.
9. 9.Figura2:Processodecicatrizaodaenxertia.Fonte:JACOMINO,2008Tabela1Processode
cicatrizaodaenxertiadotipoborbulhiaemplantasctricas.
10. 10.6POCAPARAREALIZAODAENXERTIAApocacertamaisadequadaparaarealizaoda
enxertiadependedabiologiaedotipodeenxertoaserrealizado.Paracaduciflias,apocaindicadano
invernoenquantoparapereniflia,aprimavera/verosomaisadequadas.Apocapropiciaparaa
execuodosenxertosdependedatcnicaquevaiserutilizada.Nosenxertosporborbulhaapocamais
indicadaquandoaplantaestanoperododevegetaoativa,devidoagrandequantidadedeseivaqueesta
emcirculao,geralmenteacascasedeslocafacilmentedolenhotornandofcilaintroduodagemasoba
casca.Jnosenxertosporgarfagemapocaindicadaparaaexecuoquandoaplantaestaemrepouso
vegetativo,quegeralmenteocorrenoinverno.Atcnicaporencostiapodeserexecutadadurantetodoo
ano,sendomelhorserutilizadanosmesesdaprimavera(ASSUMPAO,etal,2005).TABELA2:
Espcies,tipodeenxertoepocaderealizadaindicadaparaaenxertia.ESPCIETIPODEENXERTO

POCACitrusBorbulhiaPrimaveraMacieira,Videira,Pereira,GarfagemInvernoAmeixeira,Caquizeiro
eNogueirapecanPessegueiroBorbulhiaPrimavera/VeroAbacateiroGarfagem/Borbulhia
Outono/PrimaveraMangueiraGarfagem/BorbulhiaInvernoMarmeleiroGarfgem/Borbulhia
Primavera/FinalInvernoJaboticabeiraGargfagemOutono(AdaptadodeMURAYAMA,1980).7
FATORESQUEINFLUENCIAMOPEGAMENTODOENXERTOcomumobterexcelente
porcentagemdesobrevivnciademudasporenxertia,pormtambmcomumobterresultados
desalentadores.Osucessoouinsucesso
11. 11.estorelacionadosestreitamentecomdiversosfatoresquepodeminfluenciaracicatrizaodauniodo
enxerto,(CANIZARES,etal,2003).Incompatibilidadedaenxertia:Duasplantassoincompatveis
quando,pormotivosintrnsecosaelas,nosocapazesdeformarumaunioperfeita,impossibilitandoo
desenvolvimentonormaldanovaplanta,(CABEL,2003).Paraumaunioeficienteocavaloecavaleiro,
almdeserpreparadoseencaixadosadequadamente.Osenxertosnosofeitosapenasentreplantasda
mesmaespcie,comonasfrutasquetem"caroo",ameixas,pssegos,damasco,nectanna,cereja,
quepodemserenxertadasumasnasoutras,masnopossvelenxertlasnumamacieiraounumcarvalho,
(CSAR,1982).ConformeFACHINELLOetal.(2005),aincompatibilidadepodeserdivididaemdois
grupos:a)IncompatibilidadeLocalizada.aquelaquesurgeemdecorrnciadocontatoentreenxertoe
portaenxerto,geralmenteapresentandoumauniofrgilecominterrupesnostecidosvasculareseno
cmbio.Fazendoquehajadiminuionapassagemdeseivadoportaenxertoparaoenxerto,eviceversa.
Essaincompatibilidadepodesersuperadapelousodeumenxertointermedirio,quesejacompatvelcom
ambasaspartes.Exemplos:PeraBartlettenxertadasobremarmeleiroLaranjaPeraenxertadasobreP.
trifoliata,limorugoroelimoVolkamerianoVitisviniferaenxertadasobreVitisrotundifolia.Figura3
Mododeaodaincompatibilidadelocalizada.Fonte:Biasi,2009.
12. 12.b)IncompatibilidadeTranslocada.Essaincompatibilidadecausadegeneraodofloema(casca),
caracterizadapelaformaodeumalinhaescuraoudeumazonanecroticanaregiodocrtex.
Issodificultaotransportedecarboidratos,queseacumulamacimadaregiodegenerada,comconseqente
reduodoteorabaixodessaregio.Essetipodeincompatibilidadenopodesersuperadocomousode
umenxertointermedirio.Exemplos:Ex:PssegoenxertadosobreameixeiraMariana(Seenxertar
Marianasobrepessegueirocompatvel).Figura4Mododeaodaincompatibilidadetranslocada.
Fonte:Biasi,2009.Osprincipaissintomasdeincompatibilidadeso:Faltadeunioentreaspartes
enxertadas,quepodeinduziraorompimentonolocaldeenxertiaDiferenasnocrescimentoounovigor
daspartesenxertadasedoportaenxerto,resultandoemdiferenasentreosdimetrosdosmesmos,com
desenvolvimentoexcessivoabaixo,acimaounopontodeunioDiferenaentreenxertoeportaenxerto
comrelaoaoincioefinaldoperodovegetativoAmarelecimentodasfolhas,seguidodedesfolhamento
precoceCrescimentovegetativoreduzidoMorteprematuradacopaenxertadaAcapacidadedeuma
plantaenxertadaemoutraemconseguircomxitoumaunioedesenvolversecomoumaplantanica
podeserconsideradacomocompatibilidade.Poroutrolado,afaltatotalouparcialdesobrevivnciade
mudas
13. 13.enxertadaspodeseratribudaincompatibilidade,(CAIZARES,etal,2003).Deacordocom
Hartmannetal.(1997),oconhecimentodarelaoentreportaenxertoecopavitalparaaproduode
umamudasemproblemasdecompatibilidade,poisaincorretaescolhadoportaenxertopodeconduziro
insucessodaenxertia,apresentandocrescimentoequalidadereduzidos,tornandoseacausasubstancialdo
baixorendimento.Asperoxidasesestoenvolvidasemmuitasreaesmetablicaseprocessosfisiolgicos
dostecidosvegetais,influenciandoocrescimentodasplantasdesdeafasedegerminaoatsua
senescnciaenasrespostasscondiesdeestresses(PASSARDIetal.,2005).Essaenzimaparticipada
sntesedeligninaquedefundamentalimportncianodesenvolvimentodasplantasfrutferasena
compatibilidadedaenxertia(FLURKEY&JEN,1978MUSACCHI,1994).Almdisso,as
peroxidasesatuamnabiossntesedoetileno,nalignificao,almdadestruiodasauxinas,devidoaofato
dessasseapresentarememmuitasformasmoleculares,participandodediferentesreaesbioqumicas
(DENCHEVA&KLISURKA,1982PASSARDIetal.,2005).Oscompostosfenlicosregulamasntese
dePeroxidase,maisprecisamenteocidopcumrico,precursordalignina,aqualporsuaveza
substnciaorgnicamaisabundanteemplantas,queapresentamfunesprimriasesecundrias(TAIZ
&ZEIGER,2004).FIGURA5Rotametablicadasntesedeligna.Fonte:ERREA,1998.
14. 14.FIGURA6SintomadeincompatibilidadeLaranjadocecomvrusdatristezaenxertadasobrelaranja
azeda.Fonte:CLEMSONUNIVERSITYUSDA,2008.FIGURA7Exemplosdeplantascomsintomas
deincompatibilidade.Fonte:BIASI,2009.
15. 15.8CONDIESAMBIENTAISTemperatura:Atemperaturaduranteeapsaenxertiatemumgrande
efeitosobreaproduodotecidodocalo.Aformaodocaloessencialparaacicatrizaodauniodo
enxerto.Duranteessaformao,nashortalias,recomendadomanterosenxertosemtornodos26a28

dependendodaespcie,poisquantomaisprximoCC,dessatemperaturaficaremasmudasemprocesso
deenxertia,maiorserataxadeformaodecalo.Temperaturasinferioresa15ousuperioresa32so
prejudiciais.CCEmtemperaturasbaixas,odesenvolvimentodocalolentoeescasso.Jem
altastemperaturas,ocorreatrasonaformaodocalo,chegandomortequandoatemperaturaficarpertode
40Apsaenxertia,oidealmanterasmudasnumaC.temperaturaentre20e25parasolannoasprinci
palmentenosprimeirostrsdias.CPorm,mudasrecmenxertadastoleramtemperaturascompreendidas
entre15e3C,(CAlZARES,etal,2003).Umidade:Aumidadedoarduranteeprincipalmenteapsa
enxertiadevesercuidadosamenteobservada.Osenxertosdevemsermantidosemumidaderelativaelevada.
Oxignio:Duranteadivisoealongamentodasclulas,humaintensaatividaderespiratria.Omaterial
utilizadoparaprotegeroenxerto(fitasplsticasououtras)deverpermitirastrocasgasosas.
Luminosidade:Seintensapodecausardessecaorpidadoenxerto.Recomenda:sefazerenxertiaemdias
debaixaluminosidade,(CABEL,2003).Vento:Podeprovocararupturadoenxertonopontodaunio,
almdeaceleraroprocessodedesidratao.9INFLUNCIADOPORTAENXERTOMudasusadas
comoportaenxertoscultivadasapartirdesementespoderoproduzirrvorescomtamanhosdiferentes,
poissomudascomconstituiogenticadiferente,apresentandodiferentesfentiposnosistemaradicular,
influenciadospelo
16. 16.ambientepodeminfluenciartambmnosabordosfrutosenotempodeamadurecimento.Plantas
obtidasporenxertiademudasproduzidasapartirdeestacasenraizadassomaisprecoces,poistantoo
cavaleirocomooportaenxertosopartesdeplantasadultasejpassarampelafasejuvenil.Mudasde
caramboleiraobtidasatravsdaenxertiaapresentammaiortaxadecrescimentoe,conseqentemente,maior
vigor.Entretanto,asmudasobtidasporestaquiaapresentamproduoprecocedefrutos,(BASTOS,etai,
2005).10SUPERFCIEDECONTATOApoucareadecontatopodedificultaromovimentodaguae
dosnutrientes,emboraaregiodaenxertiatenhaapresentadoboacicatrizaonoinciodocrescimento.O
xitodaenxertiaestemfazercoincidirocmbiodoenxertocomocmbiodoportaenxertoparaqueas
clulasdoparnquimapossamentrelaarseequeasuperfciedecontatosemantenhalimpaelivrede
patgenos,(CAIZARES,etal,2003).TcnicadaenxertiaehabilidadedoenxertadorUmatcnicamal
utilizadamuitasvezespodecausarproblemasnacicatrizaodoenxerto.Ousoinadequadodatcnica
resultaempequenasreasdecontatoentreoscmbiosdeenxertoedoportaenxerto,cortesdesuniformes,
amarraoerradaoudemorada,danosmecnicosnaretiradadagema,desidrataodosramos
fornecedoreseferramentaspoucoafiadaoucontaminadas,etc.(CABEL,2003).Brotaesnoporta
enxertoNovosramospodemsurgirapartirdocavalo,produzindoramosindesejveisporser
genotipicamentediferentesdoclonedacopaenfraquecemacopapordesviaremnutrientesdaproduo
principalepodematdominaresuperaracopadevemservistoriadosperiodicamenteeeliminados
(ASSUMPOetal,2005).
17. 17.11DESVANTAGENSDAENXERTIAAenxertia,segundoalgunsautores,omelhormtodode
propagao,porm,podemocorreralgunsproblemas,como:Incompatibilidadeentreoportaenxertoe
enxertoestalimitaodeterminaavariedadeeasespciesquepodemserenxertadasnumdeterminado
portaenxertoAuniodoenxertopodeserextremamentefrgilesujeitaadanosdevidoaofriorigoroso
ouafortesventosMuitosportasenxertosiniciamabrotaoderamosvigorososquedevemser
eliminadosfrequentementeparaquenosuplantemovigordoportaenxertoDificuldadeno
posicionamentodostecidos:ocmbioaporodecrescimentoativodoramoesituaselogoabaixoda
casca.Estascamadasdocmbio,tantonoportaenxertodevemposicionarsedemodoaficarem
absolutamenteemcorrespondnciaumacomaoutraAnecessidadedeisolaropontodeenxertiacomfitas
isolantesecerasparaevitaraperdadeguaeapenetraodepatgenosefavoreceramanutenode
elevadatemperatura.12TCNICASDEENXERTIAAstcnicasdaenxertiapodemser:Borbulhiaou
enxertodegemaAborbulhiaoprocessoqueconsistenajustaposiodeumanicagemasobreumporta
enxertoenraizado,(SIMO,1998).Apocadeenxertiaparaessetipodemultiplicao,deprimavera
vero,quandoosvegetaisseencontramemplenaatividadevegetativa.
18. 18.Osprincipaistiposdeenxertoembobulhiapodemser:TnormalTinvertidoJanelaabertad)Janela
fechadaeemanel.a)TnormalFendeseocavalocomocanivete,nosentidotransversale,depois,no
sentidoperpendicular,demodoaformarumT.Oescudoougemaretirado,segurandoseoramoem
posioinvertida.Prendeseoescudolateralmenteoupelopecolo,levantaseacascacomodorsoda
lminaeintroduzseaborbulha.Cortaseoexcessoeamarrasedecimaparabaixo.FIGURA8Esquema
daborbulhaemTnormal.Fonte:JACOMINO,2008.b)TinvertidoProcedesedemodosemelhanteao
anterior.Difereapenasnaposionormaldoramoparaaretiradadaborbulhaedomododeintroduzire
amarrar.Acolocaodaborbulha,bemcomoaamarraofeitadebaixoparacima.Essetipoapresentaa
vantagemsobreoanterior,porevitarapenetraodaguaetambmporsermaisfcildemanejar.
19. 19.FIGURA9EsquemadaborbulhaemTinvertido.Fonte:JACOMINO,2008.c)JanelaabertaSo

realizadasnoportaenxertoduasincisestransversaiseduaslongitudinais,demodoaliberararegioaser
ocupadapelaborbulha.Aborbulharetiradadogarfopraticandoseduasincisestransversaiseduas
longitudinaisnoramo,demodoaobterumescudoidnticaparteretiradadocavalo.Aborbulhaaseguir
embutidanoretngulovazioedeveficarinteiramenteemcontatocomostecidosdocavalo.Aseguiro
enxertoamarrado.d)JanelafechadaOportaenxertorecebeduasincisestransversaiseumaverticalno
centro.Aborbulhaobtidaemaneirasemelhanteaotipoanterior.Paraassentla,levantaseacascacom
canivete,introduzseoescudoeaseguirrecobresecomacascadocavalo.Oenxertocompletado
fixandosecomamarrilho.
20. 20.FIGURA10EsquemadaborbulhaemJanela.Fonte:JACOMINO,2008e)EmanelParaessetipode
enxertiafazseumaincisocircularquandooenxertonotopo,ouduasincisescirculareseumavertical
quandonomeiodahaste,demodoaretirarumanel.Nogarfoprocedesedomesmomodo,easuperfcie
deveseridnticadocavalo,paraquehajacontatoentreascamadascambiais.Aseguiramarra
se.FIGURA11Esquemadaborbulhaemanel.Fonte:JACOMINO,2008.
21. 21.13FORAMENTODOENXERTOParaadiantarodesenvolvimentodoenxerto,umavezconstatado
seupegamento,fazseatorodahasteumpoucoacimadolocaldaenxertiaecurvaseoramoparaosolo.
Aseiva,devidocurvatura,tendeareduzirsuavelocidadeeacumularsenaregiodoenxerto,
comunicandolhegrandevigor.Poressemeioconsegueseemalgumasespciesadiantaro
desenvolvimentodedoisatrsmeses.Podesetambmforarodesenvolvimentodoenxertocomincises
ouanelamentopraticadosnaregioabaixodele.14GARFAGEMAgarfagemoprocessoqueconsiste
emsoldarumpedaoderamodestacado(garfo)sobreoutrovegetal(cavalo),demaneiraapermitirseu
desenvolvimento.Agarfagemdiferedaborbulhia,porpossuirnormalmentemaisdeumagema,(
SIMO,1998).Apocanormalparagarfagem,paraplantasdefolhascaducas,sednoperododerepouso
vegetativo(inverno),enasfolhaspersistentes,dependendodaespcie,naprimavera,noveroouno
outono.Osprincipaistiposdegarfagemsoosseguintes:meiafendacheiameiafendaesvaziadafenda
incrustadafendacompletaduplagarfageminglssimpleseinglscomplicado.Emtodosostiposcitados,
oportaenxertotemasuapartesuperiordecapitada.Oenxertodegarfagemfeito20cm,
aproximadamente,acimadonveldosoloouabaixodele,naraiz,naregiodocoleto.Aregiodoramo
podadacomatesouraaseguiralisadacomocanivete.Paraosucessodaenxertia,essencialquearegio
cambialdogarfosejacolocadaemcontatontimocomadocavalo.a)MeiafendacheiaFazseocavalo
numafenda,nosentidodoraio,atatingiramedula.Afendaestendesepor2a3cm,nosentidodo
comprimentodocavalo.Ogarfopreparadona
22. 22.formadebiseleintroduzidonainciso.Obiseldeveteraproximadamenteomesmocomprimentoda
incisolateral.b)MeiafendaesvaziadaAincisodocavalosemelhanteaoanterior,delediferindopor
praticarduasincisesconvergentes,demodoaretirarumacunhademadeira,esvaziandoainciso.Ogarfo
preparadodomesmomodoqueoanterior.umtipomaisaconselhvelparaespciedelenhoduro.c)
FendainscrustadaDiferedaanteriorpornoatingiramedula.utilizadaquandoosgarfossodepequeno
dimetro.Ocavaloeogarfosopreparadossemelhanadameiafendaesvaziada.FIGURA12Esquema
dagarfagememfendaincrustada.Fonte:JACOMINO,2008d)FendacompletaPodadoocavalo,alisadoo
corte,fazsecomocaniveteumafendaperpendicular,nosentidododimetro,ataprofundarse2a3cm.
Afendacompletapodesercheiaouesvaziada.Ogarfo,quedeveteromesmodimetrodocavalo,
preparadonaformadecunhaeintroduzidonafenda.
23. 23.FIGURA13Esquemadagarfagememfendacompleta.Fonte:JACOMINO,2008e)Duplagarfagem
utilizadoquandoogarfodedimetroinferioraoraiodocavalo.Usamsedoisgarfos,cadaum
introduzidoemumadasextremidades.Omtodoigualaodafendacompleta.FIGURA14Esquemada
duplagarfagem.Fonte:JACOMINO,2008
24. 24.f)InglssimplesParaaprticadessetipodeenxerto,necessrioqueocavaloeo
cavaleiroapresentemomesmodimetro.Aoperaobastantefcileconsistetosomentenocorteem
biseldocavaloenocavaleiro.Unemseasparteseemseguiramarramse.FIGURA15Esquemada
garfagememinglessimples.Fonte:JACOMINO,2008g)InglsComplicadoAoperaosemelhanteao
inglssimples,mas,nestetipo,fazseumaincisolongitudinalemambasaspartesaunir.Aincisoser
feitanoteroinferiordogarfo,seadocavaloforfeitanoterosuperior,paraquehajaperfeitoencaixe
entreasfendas.Oinglscomplicadodaoenxertomaiorpenetraodeumapartesobreaoutra,e,
portanto,maiorfixao.
25. 25.FIGURA16Esquemadagarfagememinglescomplicado.Fonte:JACOMINO,200815ENCOSTIA
Tambmchamadadeenxertiadeaproximao,consistenauniolateraldeduasplantascomsistemas
radicularesindependentes,demodoqueoenxertoeoportaenxertosejammantidosporseussistemas
radicularesatqueaunioestejacompletamenteformada.mtodomaissimplesdeenxertia,porm
muitopoucoutilizadocomercialmente,(TELLES,etai,2004).Osprincipaistiposdeencostiapodemser

resumidosemlateralenotopo.Tantolateralmenteenotopo.Tantolateralmentecomonotopo,aencostia
podesersimplesouinglesaeinarching,(SIMO,1998).a)LateralsimpleseinglesaPraticasenocavaloe
noramoenxertoumentalhe,retirandosepartedoalburno.Aproximamseasduaspartes,ajustandoas
superfcies.Fixamseaspartescomamarrilhos,nocasodalateralsimples.Nalateralinglesa,procedeseda
mesmamaneira,porm,sobreoentalhedocavaloedocavaleiro,fazseumaincisooblqua.Abreseo
entalhe,unindoseaspartes.Aseguir,amarrase.
26. 26.FIGURA17Esquemadaencostialateral.Fonte:JACOMINO,2008b)NotopoNaencostiasimples
notopo,podaseocavaloadeterminadaalturae,comocanivete,fazseumcorteembiselemambosos
lados.Oramoenxertosofreumaincisooblquaatolenho.Encaixasesobreobiseldocavaloeamarra
se.Ainglesapreparadadomesmomodo.Apenasrecebeumaincisoamaistantonocavalocomono
cavaleiro,paraquehajamaiorfixao.FIGURA18Esquemadaencostiainglesaedautilizaode
prendedoresdeauxlio.Fonte:JACOMINO,2008
27. 27.c)InarchingInarchingousubenxertiavemaserumtipodeencostiapararevigorarumaplantaem
decadncia,devidoincompatibilidadeentrecavaloecavaleiro.Oprocessoconsisteemplantar,aolado
dotroncodarvore,umamudaqueserligadaaela.Notronco,fazseumaincisoe,nopicedamuda,
umbisel.Ajustasearegioefixasecomumpregooucravodemadeira.FIGURA19Esquemada
encostiaInarchingousubenxertia.Fonte:SIMO,1998.16SOBREENXERTIAaoperaoquetem
porfinalidadeoaproveitamentodeplantasjformadas,comalteraodavariedadecopa.Seuemprego
indicadonospomaresdeidademdiaesadios.Fazendoseasobreenxertia,ganhasetempo,poisoporta
enxertoseencontraperfeitamenteestabelecido,easproduessetornammaisprecoces.Paraproceder
sobreenxertia,podaseacopaedeixamsedequatroacincopernadas,sobreasquaissefaraenxertiada
variedade.(SIMO,1998).
28. 28.FIGURA20Esquemadasobreenxertia.Fonte:(RIBAS&PAES,2003).17MICROENXERTIA
Microenxertia:amicroenxertiaconsistedemicroenxertarummeristema,oriundodeumaplantamatriz,
sobreumportaenxertomultiplicadoinvitro.Estatcnicapossibilitaadetecoprecocede
incompatibilidadedeespcies.(MONITAetai,2003).Amicroenxertiaexecutadaatravsdasseguintes
aes:aobtenodoportaenxerto(obtidodeumasementegerminadainvitro)aobtenodo
microenxertooupicemeristemticoexecuodamicroenxertiatransplantedaplntulaenxertada.A
microenxertiaumatcnicadeenxertia"invitro",emqueseutilizaumpicecaulinarcomocavaleiro,em
condiesasspticas,contendodoisoutrsprimrdiosfoliaresexcisadodeumaplantamatriz,sobreum
portaenxertojestabelecido"invitro".Cortaseoportaenxerto,decaptandooefazseumaexcisoem
"T"invertidonoseutopo,ondeintroduzidoomicroenxerto(PAZ,etal,1998).Omtodofoi
desenvolvidoparacontornaroproblemadedificuldadederegeneraoapartirdeculturadepices
caulinaresemfrutferaseessnciasflorestais.Comamicroenxertiapossvelaproduodematrizesde
fruteiras,comaltaqualidadefitossanitriaecomcaractersticasadultas,noserevertendoaoestado
juvenil.Emessnciasflorestaisamicroenxertiaemcascatapermiteaproduodepropgulosjuveniscom
altopotencialderegenerao.
29. 29.FIGURA21Microenxertiademacieira(Malusspp.).A.Esquemadafendasimplesdamicroenxertiae
atividadecelulardoprocessodesoldadura.Tecidomeristemtico,presenadeclulasindiferenciadase
clulasparenquimticasB.Cunhaformadapelafendadamicroenxertia.B1.Detalhedaproduode
clulasvascularesjovensformadasnainterfacedoenxerto.C.Detalhedeclulasdacopapenetrandono
portaenxerto.C1.Direcionamentodasclulasdacopanareadesoldadura.Fonte:ABREUetal,2003.
30. 30.18RFERNCIASBIBLIOGRFICASABREU,M.F.NUNES,J.C.O.SANTOS,M.PEDROTTI,
E.L.Estudoshistolgicospreliminaresdamicroenxertiadeplantasmicropropagadasdemacieira.
RevistaBrasileiradeFruticultura,Jaboticabal,v.25,n.1,p.195196,2003.ASSUMPO,A.N.,GUERRA,
E.P.,ENXERTIA,TrabalhoapresentadonadisciplinadeMorfognesedocursodePsgraduaoem
AgronomiaProduoVegetalUFPR,CuritibaPR,2006,p.BASTOS,DboraCosta,SCARPARE
FILHO,JooAlexio,PIO,Rafaeletai.Earlydevelopmentofstarfruitscionbygraftingandcuttings.
RevistaBrasileiradeFruticultura,Aug.2005,vol.27,no.2,p.338340.BIASI,L,A.Slidesdaaulade
produodemudasportaenxerto.ProgramadepsgraduaoemProduoVegetal,UFPR,
2009.CABEL,S.R.,EnxertianaMorfognesedasPlantasSuperiores,Trabalhoapresentadonadisciplina
deMorfognesedocursodePsGraduaoemAgronomiaProduoVegetalUFPRCuritiba,2003,
p.CAIZARES,K.A..L,SANTOS,H.S.,GOTO,R.,EnxertiaemHortalias,SoPauloSP,2003.p.11,21
23,2527.CSAR,H.P.,ManualPrticodeEnxertia,SoPauloSP,1982.p.911.DESTRO,Deonsio
MONTALVN,Ricardo(org.).Melhoramentogenticodeplantas.Londrina:Ed.DEL,1999.749
p.DENCHEVA,A.KLISURKA,D.InteractionbetweenperoxidaseandIAAoxidaseinthecourseof
growthanddifferentiationoftheplantcells.PhysiologieVgetale,Paris,v.20,n.3,p.385394,
1982.FACHINELLO,J.C.HOFFMANN,A.NACHTIGAL.J.C.KERSTEN.E.eFORTES,G.R.L.

Propagaodeplantasfrutferasdeclimatemperado.UFPELPelotas,1994.p.179.FACHINELLO,J.C.
HOFFMANN,A.NACHTIGAL.J.C.Propagaodeplantasfrutferas.EMBRAPA,2005.FLURKEY,W.
H.JEN,J.J.Peroxidaseandpolyphenoloxidaseactivitiesindevelopingpeaches.JournalofFoodScience,
Chicago,v.43,n.6,p.18261831,1978.HARTMANN,H.T.KESTER,D.E.DAVIES,Jr.F.T.e
GENEVE.R.L..Plantpropagation:principiesandpractises.Simon&Schuster.1997,p.770.JACOMINO,
A.P.Slidesdaauladeplantasfrutferas.Esalq/USP,2008.MURAYAMA,S.PropagaodasPlantas.In:
____.Fruticultura.3.ed.Campinas:InstitutoCampineirodeEnsinoAgrcola,1980.MUSACCHI,S.
Aspettibiochimicidelladisaffinitdnnesto.RivistadiFrutticoltura,Bolonha,n.3,p.7379,1994.
31. 31.OLIVEIRA,C.F.S.,Enxertianamorfoggese:TrabalhoapresentadonadisciplinadeMorfogsede
PlantasdocursodePsgraduaoemAgronomiaProduoVegetalUFPR,CuritibaPR.2006.PAIVA,
H.N.GOMES,J.M.PropagaoVegetativadeEspciesFlorestais.Viosa,MG:UniversidadeFederalde
Viosa.ImprensaUniversitria.1993.40p.PASSARDI,F.COSIO,C.PENEL,C.DUNAND,C.
PeroxidasehavemorefunctionsthanaSwissarmyknife.PlantCellReport,Geneva,v.24,p.255265,
2005.PAZ,OsvaldoPereiradaPASQUAL,Moacir.Microenxertia.In:TORRES,A.C.,CALDAS,L.S.,
BUSO,J.A.(org.)Culturadetecidosetransformaogenticadeplantas.Braslia:EMBRAPA.1998.
p.147159.RIBAS,K.C.Z.PAES,E.G.B.AspectosGeraisdaPropagaoVegetativaporEstaquia.
UFPR.UniversidadeFederaldoParan.2003.Disponvelem<http://www.sbfv.org.br>.Acessoem18de
Abrilde2008.SALIM,S.,TratadodeFruticultura.PiracicabaSp,1998.p.661662.SIMO,S.Tratadode
fruticultura,Piracicaba:FEALQ,1998.760p.:il.TAIZ,L.ZEIGER,E.Fisiologiavegetal.3.ed.Porto
Alegre:Artmed,2004.719p.TELLES,C.A.,FOWLER.J.A.P.,AMARAL.W.,EnxertiaeMicroenxertia,
TrabalhoapresentadonadisciplinadePropagaoVegetativadePlantasdocursodePsgraduaoem
AgronomiaProduoVegetalUFPR,CuritibaPR.p.1415.VIEIRAJNIOR,H.C.MELO,B.
ReproduodeFruteiras.Disponvelemhttp://www.fruticultura.iciag.ufu.brreproducao.Acessoem18de
abrilde2008.ZANETTE,F.GuiaPrticodeenxertia.CuritibaPR,Edio:Vdeopar.Duraodofilme:
75min.2001.
Recomendado

ManagementTips

CoachingandDevelopingEmployees

LeadershipFundamentals

TcnicasdePropagaoVegetativa
LeandrodeMoura
10,178

TcnicasdePoda
LeandrodeMoura
7,144

Apostilapropagacaodearvoresfrutiferas
LenildoAraujo
2,581

Apostilafruticultura
RoggerWins
25,809

Podadefruteiraspdf
MargaridaGuimaraes
13,660

10aaula
FouadParacat
625

Propagacodeplantasfrutiferas
paisagista
22,609

Tiposdeenxertia
IrisDias
185

93670474guiaplantas
ReisDavidBuskape
8,178

Guiadefinitivodobonsaista
AlanSantanadaSilva
12,114

Apostilacompleta2_parte_horticultura[1][1]
AntonioDaviVazLima
2,005

ComodesenharumJardim
Ecossistemas.com
2,560

Manualdepaisagismo
vendo
10,043

Cursoproduodenogueirapec(nogueirapecan)2014principaispragas
JonasJannerHamann
980

Propagaoderosas
NbiaSantos
1,424
PORTUGUS(BRASIL)
English
Franais
Espaol
Portugus(Brasil)
Deutsch
Ingls
Espanhol
Portugues
Franais
Deutsche
Sobre
Dev&API
Blog
Termos
Privacidade
DireitosAutorais
Suporte

LinkedInCorporation2015

SharePainelderecortes

Email

Insiraoendereodeemail
Adicionarmensagem

From
Enviar

Emailsentsuccessfully..
Facebook
Twitter
LinkedIn
Google+

Link http://www.slideshare.net/jrturra/apostiladeenxertia
Publicclipboardsfeaturingthisslide

Nopublicclipboardsfoundforthisslide

Recorteosslidesmaisimportantesparasalvlos
Recorteslidesdeumaapresentaoparacolecionareorganizlosdeformaeficiente.Incluaseus
slidesfavoritosemumpainelderecortesparaclassficlosdeacordocomtpico.
Comecearecortar
No,obrigado.Continuarabaixar.

Salvarestedocumento

Вам также может понравиться