dr Andrzej Rozmus

Samodzielny Zakad Bada nad Szkolnictwem Wyszym

Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie

mgr Karolina Pado

Samodzielny Zakad Bada nad Szkolnictwem Wyszym
Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie

Finansowanie szkolnictwa wyszego w Polsce

wybrane dylematy i sugerowane rozwizania
Prolegomena
Diagnoza polskiej nauki i edukacji wypada le. Wszelkie wskaniki klasy naszej nauki s
druzgoczce dla naszego kraju: udzia polskich prac w puli cytowa prac naukowych, niski stopie
korzystania z funduszy unijnych przeznaczonych na obszar B+R, zakres dziaa przedsibiorstw w
tym obszarze czy wreszcie finansowanie nauki w przeliczeniu na odsetek PKB lokuje Polsk na
kocu listy pastw europejskich. Egzemplifikacja ze sfery nauki: finansowanie bada i rozwoju
(B+R) z budetu pastwa w Polsce wynosi ok. 58% ogu nakadw, podczas gdy w pastwach
OECD 30%. Finansowanie B+R przez podmioty gospodarcze w Polsce stanowi ok. 25% ogu
nakadw, a w pastwach OECD 62%. To biznes przecie w gwnym zakresie powinien by
sponsorem i odbiorc bada naukowych. Polska ma pod tym wzgldem jedne z najniszych
wskanikw w UE-271. I egzemplifikacja ze sfery edukacji: polskich studentw cechuje niski w
porwnaniu z innymi krajami europejskimi tzw. indeks kapitau intelektualnego 2. Wynika z tego, i
gorzej ni w wikszoci krajw UE przygotowujemy modych Polakw i Polki do wejcia w dorose
ycie, w tym na rynek pracy. Szczeglnie niekorzystne s dla nas statystyki dotyczce niskiej liczby
uczelni umieszczonych na tzw. licie szanghajskiej; niskiej liczby polskich artykuw naukowych na
milion mieszkacw oraz bardzo niskiego poziomu subsydiw na edukacj (jako % PKB) dla
podmiotw prywatnych 3. Co ciekawe, gdy mwi si o potrzebie reform w polskiej nauce i edukacji,
to najczciej sprawy dotycz finansw. Warto tutaj przyzna racj W. Mendysowi, i finanse
stanowi najbardziej wraliwe miejsce systemu organizacyjnego szkolnictwa wyszego
(), gdy to dziki nim najatwiej i najskuteczniej mona sprawowa kontrol 4. Niniejszy artyku
bdzie koncentrowa si na kilku wanych aspektach obecnej sytuacji finansowania szkolnictwa
wyszego w Polsce, rzecz jasna w kontekcie midzynarodowym. Sprawy nauki, pomimo e wraz z
edukacj stanowi naczynia poczone, z uwagi na ograniczenia objtociowe nie bd
dominujcym przedmiotem przedstawionego artykuu.

To statystyczne
Na tle Unii Europejskiej nasz przyrost liczbowy studentw jest imponujcy (rys. 1). Przyjmujc
za rok bazowy 1998, w Polsce zanotowano w okresie 8 lat ponad 80% wzrost liczby studentw.

http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/41/20/41206/1_zfn_plus_ideo.pdf.

Indeks kapitau intelektualnego powsta w oparciu o analiz kluczowych wskanikw kapitau intelektualnego
przypisanych do danej generacji. Lista wszystkich 117 wskanikw dostpna jest na stronie: www.innowacyjnosc.gpw.pl.
3
4

Kapita Intelektualny Polski, Warszawa 2008, http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.

W. Mendys, Mienie i finanse szk wyszych, [w:] Szkolnictwo wysze w Polsce. Ustrj prawo organizacja, red.

S. Walto, A. Rozmus, Wyd. WSIiZ w Rzeszowie, Rzeszw 2009, s. 150.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

Rysunek 1. Przyrost liczby studentw w UE-27 i Polsce w latach 1998-2006.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie EFA Global Monitoring Report 2009, UNESCO
http://www.unesco.org/en/efareport/reports/2009-governance/, Eurostat.

W roku akademickim 2007/2008 w Polsce dziaao 131 uczelni publicznych, a take 324 uczelni
niepublicznych. Uczelnie niepubliczne ksztac obecnie 660,5 tys. studentw (czyli 34,1% ogu
studentw), w tym 199,7 tys. na pierwszym roku studiw. W roku akademickim 2007/2008 w
polskich szkoach wyszych wszystkich typw szk ksztacio si 1937,4 tys. studentw, tj. o 0,2%
mniej ni w roku poprzednim5. W okresie ostatnich siedemnastu lat wspczynniki skolaryzacji w
szkolnictwie wyszym wzrosy czterokrotnie. Wspczynnik skolaryzacji brutto wzrs z 12,9 w
roku akademickim 1990/1991 do 51,1 w roku akademickim 2007/2008, a netto odpowiednio z 9,8
do 39,7. W roku akademickim 2007/2008 liczba studentw na studiach stacjonarnych wynosia
940,2 tys. osb, tj. 48,5% wszystkich studiujcych. Na studiach niestacjonarnych studiowao 997,2
tys. osb. Studenci studiw niestacjonarnych stanowili 51,5% wszystkich studiujcych. W
uczelniach publicznych dominujc form byy studia stacjonarne w tej formie ksztacio si
62,9% studiujcych. Natomiast w niepublicznych szkoach wyszych
odsetek studentw stacjonarnych wynosi
tylko 20,7%6. Biorc pod uwag absolwentw,
w analizowanym okresie najwiksz grup
stanowili absolwenci kierunkw ekonomicznych
i administracyjnych (25,9%), kierunkw pedagogicznych (15,0%) oraz kierunkw spoecznych
(15,0%). Absolwenci kierunkw inynieryjno-technicznych stanowili jedynie (5,4%) ogu
absolwentw7.

Finansowanie szkolnictwa wyszego na wiecie

Szkolnictwo wysze w Europie podlega radykalnym przemianom wicym si cile z
realizacj idei budowania europejskiego obszaru szkolnictwa wyszego. Bardzo wan kwesti
odgrywa tutaj finansowanie szk wyszych. W Unii Europejskiej studia wysze s w znacznej
czci finansowane z sektora publicznego dotyczy to ponad 70% studentw w caej Wsplnocie.
Grecja, Norwegia, Francja, Finlandia, Szwecja, Irlandia czy Dania to pastwa, w ktrych
finansowanie ze rde publicznych jest niemale jedynym rdem finansowania szkolnictwa
wyszego. Niemniej jednak, patrzc na Stany Zjednoczone, Japoni czy Kor, sytuacja jest
odwrotna notujemy wyran przewag wydatkw prywatnych (rys. 2).
5

Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.
6
7

Ibidem.
Ibidem.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

Rysunek 2. Wydatki na instytucje szkolnictwa wyszego w krajach OECD jako % PKB (2005)*.
3.0

2.5

1.2 1.9

2.0

0.1 0.1

rednia OECD

1.5

0.1 0.1 0.1 0.3 0.1

1.0

0.2

0.2
0.4

0.20.2 0.2

0.5

0.4

0.6 0.8

0.4
0.9

0.2 0.3
0.90.9 0.9 1.1 1.1 1.2 1.0 1.2

0.5

1.9

0.2

1.3

1.4
0.9 1.1 0.9 0.9

0.70.6 0.8

1.4 1.6

1.4

1.7

1.4

0.9

1.0
0.8

1.2

0.6

0.5

Publiczne wydatki na szkolnictwo

wysze

POLSKA

USA

Kanada

Korea

Finlandia

Dania

Szwecja

Australia

Grecja
Nowa Zelandia

Szwajcaria
Japonia

Portugalia

BrytaniaWielka

Francja

Norwegia
Meksyk

Austria

Belgia

Holandia

Irlandia

Islandia

Wegry

Hiszpania

Czechy

Niemcy

Wochy

Sowacja

0.0

Prywatne wydatki na szkolnictwo

wysze

* brak danych z Turcji i Luksemburga

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Education at a Glance 2008, OECD Indicators, s.
230, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf.

Coraz wikszej liczbie studentw w wielu krajach towarzyszyy masowe inwestycje finansowe.
W okresie od 1995 do 2005 na wszystkich poziomach ksztacenia w wikszoci krajw wydatki
publiczne, jak i prywatne, w ujciu realnym wzrosy w krajach OECD rednio o 42%. Jedynie w
takich krajach, jak Finlandia, Francja, Irlandia, Holandia i Norwegia wydatki na szkolnictwo
wysze, jako % PKB, zmniejszyy si. W Grecji, we Woszech, w Polsce, Portugalii, Sowacji,
Hiszpanii, Szwajcarii i Stanach Zjednoczonych wzrost wydatkw na szkolnictwo wysze
przewyszy wzrost wydatkw na edukacj na poziomie podstawowym i rednim o ponad 30%.
Przecitne wydatki na edukacj w okresie od 1995 do 2000 roku wzrastay w takim samym tempie,
jak PKB (o 20%), za w okresie 2000-2005 w jeszcze szybszym (o 32%). Jedynie w Belgii, Irlandii
oraz kraju partnerskim OECD Chile wydatki na szkolnictwo wysze w latach 2000-2005 roku
nie rosy szybciej ni PKB8.
Prawd jest, i im wiksza jest wielko danej populacji studentw, tym wiksze jest
potencjalne zapotrzebowanie na usugi edukacyjne oraz ich finansowanie. W latach 2000-2005 takie
kraje, jak: Belgia, Niemcy, Wgry, Irlandia, Holandia, Szwecja i kraje partnerskie OECD Brazylia,
Chile, Estonia i Izrael, odnotoway spadek wydatkw w szkolnictwie wyszym w przeliczeniu na
jednego studenta. We wszystkich tych krajach z wyjtkiem Niemiec i Belgii spadek ten by gwnie
wynikiem reakcji na szybki wzrost (o 10% lub wicej) liczby studentw szk wyszych. Zupenie
odwrotnie byo w przypadku Czech, Grecji, Islandii, Meksyku, Polski, Sowacji i Szwajcarii, gdzie
mimo odnotowania ponad 20% wzrostu liczby studentw midzy 2000 i 2005 rokiem, kraje te
zwikszyy swoje wydatki co najmniej w takiej samej proporcji 9.
8

Education at a Glance 2008, OECD Indicators, s. 232, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf.

Ibidem, s. 214.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

W wikszoci krajw dominuje model bezporedniego finansowania uczelni, a przewaajca

cz rodkw jest przeznaczona na pokrycie kosztw procesu dydaktycznego. Przeliczajc wydatki
na szkolnictwo wysze na jednego studenta, mona zauway, e s one najnisze w krajach, gdzie
na jednego nauczyciela akademickiego przypada dua liczba studentw. Jednak w przypadku
wydatkw na jednego studenta, nie naley zapomina, i wan rol odgrywa wysoko
wynagrodze pracownikw akademickich, dlatego te widoczna jest dysproporcja midzy krajami.
W niektrych pastwach wydatki te s duo wysze anieli w innych, pomimo e na jednego
studenta przypada taka sama liczba nauczycieli. Przykadem moe by Bugaria, ktra znajduje si
na szarym kocu Europy, jeeli chodzi o wydatki na szkolnictwo wysze w przeliczeniu na studenta
(liczba studentw na jednego nauczyciela akademickiego wynosi tam poniej 15), podczas gdy w
Wielkiej Brytanii wydatki te s jednymi z najwikszych, a na nauczyciela akademickiego przypada
18 studentw10.
Biorc pod uwag roczne wydatki na szkolnictwo wysze w krajach OECD, w przeliczeniu na
jednego studenta najwiksz kwot zanotujemy w Stanach Zjednoczonych (24 370 USD) i
Szwajcarii (21 734 USD). rednie wydatki na jednego studenta w typowym kraju OECD wynosz
11 512 USD. Polsce niestety daleko jeszcze do poziomu redniej pastw OECD wydatkujemy na
jednego studenta jedynie 5 593 USD11 (rys. 3).
Rysunek 3. Roczne wydatki na szkolnictwo wysze w krajach OECD w przeliczeniu na 1 studenta
(w USD, 2005 r.).

* brak danych z Turcji, Luksemburga i Kanady

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Education at a Glance 2008, OECD Indicators, s.
206, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf.
10
Kluczowe dane o szkolnictwie wyszym, wydanie 2007, informacje prasowe sieci Eurydyce,
http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/pdf/countryspecificpressdos/PR088PL.pdf z 12.05.2009 r.
11

Education at a Glance 2008, OECD Indicators, s. 206, http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

Kolejnym ciekawym zestawieniem s roczne wydatki na poziomie szkolnictwa wyszego na

jednego studenta w stosunku do PKB per capita. Kanada, Islandia i Szwajcaria maj podobny
poziom PKB per capita, ale bardzo rne poziomy wydatkw na szkolnictwo wysze. Odsetek PKB
per capita w odniesieniu do wydatkw na jednego studenta w Kanadzie i Szwajcarii wynosi 61% i
naley do najwyszych wrd krajw OECD, podczas gdy dla Islandii wynosi on 27% i ksztatuje
si znacznie poniej redniej. Niestety i w tym zestawieniu Polska plasuje si na szarym kocu.
W krajach OECD zdecydowana wikszo rodkw publicznych na edukacj rednio 85%
jest skierowanych do publicznych instytucji. Dwie trzecie pastw OECD oraz kraje partnerskie
Brazylia, Estonia i Sowenia przekazuj ponad 80% ze swojego budetu na uczelnie publiczne.
Jednak s i takie kraje, w ktrych do sektora szk prywatnych przekazywana jest znaczna pula
rodkw pochodzcych z budetw pastwa (ponad 20%). Do tego grona zaliczy moemy: Dani,
Now Zelandi, Norwegi, Belgi i Wielk Brytani oraz kraje partnerskie, jak Chile i Izrael.

Polski model finansowania szkolnictwa wyszego

Polska naley do grupy krajw (w zasadzie Europa Centralna i Wschodnia), w ktrych jest
dualny (podwjny) system finansowania szkolnictwa (dotacje pastwowe, czesne). Finansowanie
szkolnictwa wyszego w naszym kraju opiera si obecnie na dwch ustawach. Pierwsza to Prawo o
szkolnictwie wyszym z 27 lipca 2005 r. (DzU nr 164, poz. 1365 ze zm.), okrelajce zasady
finansowania edukacyjnej dziaalnoci, za druga to ustawa z 8 padziernika 2008 r. normujca
kwesti finansowania dziaalnoci badawczej, mwica o zasadach finansowania nauki (DzU nr 238,
poz. 2390 ze zm.).
Jeli przyjrzymy si bliej Prawu o szkolnictwie wyszym, to w swoich zapisach rozrnia ono
dwa odrbne systemy finansowania: pierwszy odnosi si do uczelni publicznych, za drugi do
uczelni niepublicznych. Jeeli chodzi o ten drugi system, zasadniczym rdem finansowania
kosztw dziaalnoci uczelni niepublicznych s opaty pobierane od osb studiujcych. Inny sposb
finansowania tyche jednostek stanowi przychody ze wiadczonych usug, projekty badawcze,
unijne oraz dotacje, ktre jeszcze w drugiej poowie lat 90. nie przysugiway tym podmiotom.
Pomimo i dzi dotacje przysuguj zarwno uczelniom publicznym, jak i niepublicznym, to jednak
dla tych drugich s one bardziej teoretyczne, gdy w praktyce 95% dotacji trafia do uczelni
publicznych12. Dotacje z budetu pastwa dla studentw uczelni niepublicznych maj form
bezzwrotnej pomocy materialnej bez wzgldu na tryb studiowania, a take s udzielane na takich
samych zasadach, jak dla uczelni publicznych. Oprcz tego typu dotacji uczelnia niepubliczna moe
liczy na czciowe pokrycie opat wnoszonych przez studentw czy doktorantw studiw
stacjonarnych oraz dofinansowanie midzy innymi prac remontowych, wiadcze zdrowotnych czy
ksztacenia i rehabilitacji niepenosprawnych studentw. Niemniej jednak cigle nakady
inwestycyjne w szkoach niepublicznych s znacznie nisze anieli w uczelniach publicznych (tab.
1).
Tabela 1. Nakady inwestycyjne w szkoach wyszych w Polsce w latach 1995-2007.
Rok

Nakady inwestycyjne
w uczelniach publicznych
(w mln z)

1995
1996
1997
1998
1999
2000

280,4
468,5
647,5
863,5
1 055,8
1 317,1

Nakady inwestycyjne
w uczelniach
niepublicznych
(w mln z)
13,2
34,9
91,3
95,4
172,3
258,7

12

E. Malinowska-Misig, W. Misig, M. Tomalak, Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji w Polsce. Analiza
regionalna, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008, s. 64.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007

1 265,5
1 265,5
1 142,5
1 452,2
1 690,7
1 823,8
2 008,2

322,7
275,9
336,4
333,6
268,0
212,2
238,7

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.

Proporcja rde finansowania publicznych szk wyszych jest zupenie odwrotna anieli
niepublicznych. Finansowanie tych jednostek odbywa si gwnie za porednictwem budetu
pastwa poprzez dotacje o charakterze celowym. Do najwaniejszych rodzajw dotacji
budetowych dla uczelni zaliczamy: dotacje na finansowanie dziaalnoci dydaktycznej oraz dotacje
na zadania badawcze. W ustawie budetowej okrelana jest oglna kwota dotacji, ktra powinna by
przeznaczona tylko i wycznie na okrelone cele 13. Za dysponowanie i dokonywanie podziau tych
rodkw odpowiedzialny jest minister waciwy do spraw szkolnictwa wyszego, za w uczelniach
resortowych waciwy minister. Od 1993 roku podzia rodkw przeznaczonych na szkolnictwo
wysze odbywa si za pomoc algorytmu, ktry powinien zapewnia obiektywno kryteriw i
racjonalizacj zachowa uczelni. Jednym z okrelanych w ustawie celw, na ktry mog by
przyznawane dotacje, s zadania zwizane z ksztaceniem studentw studiw stacjonarnych,
uczestnikw stacjonarnych studiw doktoranckich i kadr naukowych oraz utrzymaniem uczelni, w
tym na remonty. Decyzja o przyznaniu dotacji podejmowana jest na podstawie planw rzeczowo-finansowych, przygotowywanych przez uczelnie. Fakt, i gwnym bodcem finansowania
publicznych uczelni s dotacje, nie oznacza, e jednostki te zamykaj si na inne rda
finansowania. W ostatnim czasie obserwujemy systematyczny wzrost finansowania ich dziaalnoci
poprzez rda niezwizane z dotacjami, ktre pochodz gwnie z odpatnoci za ksztacenie na
studiach niestacjonarnych.
Finansowanie szkolnictwa wyszego w formie dotacji budetu pastwa w poprzednim
dziesicioleciu realizowane byo na miar moliwoci uwarunkowanych gwnie
makroekonomicznymi przesankami dystrybucji finansw publicznych 14. Patrzc w przeszo, lata
90. to lata gbokich zmian w polskim szkolnictwie wyszym. Zdaniem A. Koodziejczyka,
przemiany te nastpiy pod wpywem trzech gwnych czynnikw. Pierwszym z nich by fakt
uzyskania przez szkoy wysze znacznie wikszej autonomii, drugim wzrost zainteresowania
wyksztaceniem, za trzeci czynnik dotyczy redukcji finansowania szkolnictwa wyszego z
budetu, co w poczeniu z duym przyrostem liczby studentw spowodowao drastyczne obnienie
pastwowej dotacji przypadajcej na jednego studenta 15. Dzi sytuacja ta jest znacznie lepsza. Jak
pisze J. Bieliski na amach miesicznika Forum Akademickie: w latach 2003-2005 dotacja na
dziaalno dydaktyczn polskich uniwersytetw znacznie si zwikszya. Wynosia ona w 2003
roku 1 664,3 mln z, w 2004 roku 2 004,0 mln z, w 2005 roku 2 334,8 mln z 16. Aczkolwiek
zdaniem W. Mendysa, prezentowane kwoty wystarczyy zaledwie na cz wynagrodze dla
pracownikw w 2003 roku 74,5%, w 2004 roku 76,9%, za w 2005 roku 73,4%. Dotacja ta
stanowi okoo 60% przychodw publicznych szk wyszych w Polsce 17.

13

Dotacje mog by przyznawane na cele okrelone w ustawie, a sposb ich podziau okrela Rozporzdzenie Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyszego z 2 kwietnia 2007 r. (DzU z 7 maja 2007 r.).
14
Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce do roku 2010, [w:] J. Osiecka, A. Chodyra, Konferencje i seminaria.
Raport o szkolnictwie wyszym. Diagnoza stanu i strategia rozwoju, Biuletyn Biura Studiw i Ekspertyz Kancelarii
Sejmu 2003, nr 2(46), Kancelaria Sejmu, Warszawa, s. 162.
15

A. Koodziejczyk, Stanowisko Senatu Politechniki Gdaskiej w sprawie dotacji budetowych dla szkolnictwa wyszego,

Uchwaa nr 75/2000/XIX z 20 grudnia 2000 r., Serwis Politechniki Gdaskiej, numer specjalny z 21 grudnia 2000 r.
16
J. Bieliski, Dotacje i czesne, Forum Akademickie 2006, nr 12, pobrany ze strony:
http://forumakad.pl/archiwum/2006/12/22_dotacja_i_czesne.html.
17

W. Mendys, Mienie i finanse szk wyszych, [w:] Szkolnictwo wysze w Polsce , op.cit., s. 164.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

Tabela 2. Wydatki publiczne na szkolnictwo wysze w Polsce oraz nakady inwestycyjne

w uczelniach publicznych.
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007

Nakady z budetu
pastwa ogem
(w mln z)
2 174,7
3 002,4
3 752,2
4 272,3
5 070,5
5 326,7
6 370,7
6 829,6
7 049,2
8 822,3
9 676,5
9 888,7
10 701,4

W tym nakady inwestycyjne

w uczelniach publicznych
(w mln z)
280,4
468,5
647,5
863,5
1 055,8
1 317,1
1 265,5
1 265,5
1 142,5
1 452,2
1 690,7
1 823,8
2 008,2

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.

Patrzc na wielko wydatkw budetu pastwa na szkolnictwo wysze w PKB, widzimy, e

oscyloway one w 1995 r. wok poziomu 0,65%, za dzi ksztatuj si na poziomie 0,93% (tab. 3).
Taki stan rzeczy by spowodowany przede wszystkim wzrostem pac.
Tabela 3. Wielko wydatkw budetu pastwa na szkolnictwo wysze jako % PKB.
Rok
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007

% PKB
0,65
0,71
0,73
0,71
0,76
0,72
0,82
0,85
0,84
0,96
0,99
0,94
0,93

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Szkoy wysze i ich finanse w 2007 roku, GUS, Warszawa 2008,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.

Wydatki z budetu na szkolnictwo wysze w pastwach europejskich oscyluj wok redniej

rwnej 1,0%. Tak wic, nie uwzgldniajc pastw skandynawskich (Dania, Szwecja), Polska w tej
dziedzinie nie zostaje w tyle.
Przygldajc si natomiast kosztom ksztacenia ponoszonym przez szkoy publiczne i szkoy
niepubliczne, miao moemy powiedzie, i w tych drugich s one nisze. Wedug wylicze GUS:
Przecitny jednostkowy koszt ksztacenia przypadajcy na studenta przeliczeniowego wedug
wariantu I w 2007 r. w szkoach publicznych wynis 11 924 z, niepublicznych 5 606 z, za
wedug wariantu II odpowiednio 10 330 z i 5 469 z. W porwnaniu z rokiem ubiegym

w w w . e - f i n a n s e . c o m

jednostkowy koszt ksztacenia (wariant I) w uczelniach publicznych wzrs o 6,2% z 11 228 z do

11 924 z. Tymczasem w szkoach niepublicznych jednostkowy koszt ksztacenia zmala o 1,2% z
5 541 z do 5 606 z18. Mona zatem rzec, i wprowadzenie do sektora publicznych uczelni
konkurencyjnoci (inaczej mwic uczciwej konkurencji) w obszarze pienidzy na ksztacenie
oraz dofinansowanie stacjonarnych studentw w uczelniach niepublicznych spowodowaoby
obnienie kosztw ksztacenia.

Ocena stanu finansowania polskiego szkolnictwa wyszego - podsumowanie

W do pesymistycznym raporcie OECD dotyczcym szkolnictwa wyszego w Polsce czytamy:
Rwno szans nie znajduje sie pord priorytetw polityki szkolnictwa wyszego w Polsce. Jeeli
chodzi o dostp do szkolnictwa wyszego, polityka kadzie nacisk gwnie na oglny wzrost
rekrutacji, a nie zajmuje si bezporednio kwesti rwnoci dostpu, ktra wie si raczej z kwesti
rnic we wskanikach uczestnictwa pomidzy grupami studentw ze wzgldu na pe,
pochodzenie spoeczno-ekonomiczne, miejsce zamieszkania lub niepenosprawno. Jak ju
moglimy zaobserwowa, nastpi znaczny postp pod wzgldem wzrostu uczestnictwa, mimo
cigej obecnoci problemw zwizanych z rwnoci szans w dostpie 19. W dalszej czci raportu
przeczytamy rwnie o potrzebie dywersyfikacji rde finansowania szkolnictwa wyszego w
Polsce. Wydaje si, i obecnie jedynie wprowadzenie powszechnej odpatnoci za studia moe sta
si finansowym narzdziem stymulowania rozwoju polskiego szkolnictwa wyszego. Tylko bowiem
wprowadzenie jednolitego systemu finansowania stworzy uczciw konkurencj. Coraz wicej
zreszt osb zajmujcych si t problematyk ma tego wiadomo. Jest kilka kluczowych
powodw, by zmieni obecny system finansowania edukacji i wprowadzi powszechn odpatno
za studia co nie oznacza, e wszyscy za studia bd paci. Po pierwsze ju dzi w Polsce blisko
60% studentw ksztaci si w systemie studiw patnych; s to studenci uczelni niepublicznych oraz
studenci uczelni publicznych trybu niestacjonarnego. Po drugie obecny system jest
niesprawiedliwy, poniewa niektrzy za swoj edukacj pac dwa razy. Raz w postaci czesnego,
drugi raz w postaci podatkw, z ktrych finansowane s gwnie uczelnie publiczne. Syn paci
czesne, a ojciec dodatkowo cz swoich podatkw oddaje na szkolnictwo wysze. Po trzecie
powszechna odpatno za studia uzdrowiaby konkurencj midzy uczelniami. Dzi bardzo czsto
atutem staje si nie atrakcyjny i nowatorski program ksztacenia, ale mglista aura bezpatnoci. Po
czwarte obecny system wzmacnia bardzo sab relacj midzy ofert ksztacenia a potrzebami
rynku pracy. Istniej kierunki studiw, na ktre ju dawno powinien zosta ograniczony nabr,
poniewa ksztac bezrobotnych. Kierunki te funkcjonuj jednak nadal, bo i kadra jest i chtni s. Po
pite inwestowanie w edukacj to dzi imperatyw kadego czowieka, ktry chce si odnale w
spoeczestwie wiedzy. W Stanach Zjednoczonych czy Wielkiej Brytanii mody czowiek, ktry
chce si rozwija, wie dokadnie, jakie wyzwania (gwnie finansowe) go czekaj. I albo jest bardzo
dobrym studentem i studiuje w ramach jakiego stypendium ograniczajcego bd cakowicie
eliminujcego czesne, albo bierze kredyt na opacenie studiw, albo podejmuje si dodatkowych
prac przynoszcych jaki dochd. We wszystkich tych przypadkach uczy si jednak
przedsibiorczoci i zaradnoci yciowej oraz, co jest rwnie wane, planowania swojej cieki
zawodowej. W naszych polskich warunkach decyzje edukacyjne, mam wraenie, s czsto
pozbawione wyej wymienionych dobrodziejstw. Po szste powszechna odpatno za studia,
zdejmujca w pewnej mierze obcienia dla budetu z tytuy dotacji dla uczelni publicznych,
pozwoli zaoszczdzone w ten sposb rodki przeznaczy na promowanie wanych, z punktu
wiedzenia interesw pastwa, cieek ksztacenia matematykw, informatykw, liderw.
Zmieniony system finansowania szkolnictwa wyszego w Polsce moe mie form
zaproponowan ju jaki czas temu przez T. Pomianka. Wedug jego koncepcji z budetu pastwa
pienidze na ksztacenie na poziomie wyszym pynyby do uczelni publicznych i niepublicznych
18

Szkoy wysze i ich finanse w 2007r., GUS, Warszawa 2008,

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf.

19
OECD Reviews of Tertiary Education POLAND, Raporty OECD na temat szkolnictwa wyszego Polska ,
http://browse.oecdbookshop.org/oecd/pdfs/browseit/910709PE.PDF.

w w w . e - f i n a n s e . c o m

kilkoma strumieniami. rodki przeznaczone byyby na: a. stypendia socjalne od 1-go semestru, tak
by na studia byo sta osoby z trudn sytuacj finansow; b. stypendia naukowe od 2-go semestru; c.
dofinansowanie projektw podnoszcych jako ksztacenia; d. zamwienia rzdowe dotyczce
okrelonego rodzaju ksztacenia, wanego dla pastwa; e. finansowanie studiw doktoranckich i f.
finansowanie projektw kluczowych (np. ksztacenie liderw i osb o uzdolnieniach
matematycznych). Oczywicie to nie wszystkie rda finansowania ksztacenia na poziomie
wyszym, mamy przecie jeszcze: czesne, sponsorw i fundatorw, banki jako poyczkodawcw
oraz budety programw unijnych. Przy czym zarwno uczelnie publiczne, jak i niepubliczne
powinny by traktowane jednakowo i objte powszechnym, cigle doskonalonym systemem
akredytacji. Tylko pozytywna akredytacja otwieraaby dostp do rodkw publicznych 20.
Nie przesdzajc w tym momencie o formie finansowania edukacji w naszym kraju, czy miaby
to by zaproponowany wyej system, czy raczej system zbliony do brytyjskiego, oparty na
rdach publicznych i prywatnych z siln rol organizacji zarzdzajcych finansami (w przypadku
Anglii jest to The Higher Education Funding Council for England), jedno mona powiedzie
obecny system skutkuje regresem polskiej nauki i edukacji. Ma chyba tego wiadomo obecny
Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego, Barbara Kudrycka autorka szeroko dyskutowanego dzi
pakietu reform polskiej nauki i edukacji. Jak stwierdzia podczas seminarium Jaka ma by reforma
szkolnictwa wyszego w Polsce 6 kwietnia 2009 roku w acucie, Polska nie ma ju czasu na
powolne zmiany, poniewa wprowadzanie reform w ycie potrzebne jest od zaraz 21.

Literatura
Koodziejczyk A., Stanowisko Senatu Politechniki Gdaskiej w sprawie dotacji budetowych dla szkolnictwa
wyszego, Uchwaa nr 75/2000/XIX z 20 grudnia 2000 r., Serwis Politechniki Gdaskiej, numer specjalny
z 21 grudnia 2000 r.
Malinowska-Misig E., Misig W., Tomalak M., Centralne finansowanie ochrony zdrowia i edukacji
w Polsce. Analiza regionalna, Zakad Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2008.
Mendys W., Mienie i finanse szk wyszych, [w:] Szkolnictwo wysze w Polsce. Ustrj prawo
organizacja, red. Walto S., Rozmus A., Wyd. WSIiZ w Rzeszowie, Rzeszw 2009.
Pomianek T., Co z t edukacj? Nie do koca subiektywna analiza stanu polskiej nauki i szkolnictwa
wyszego, [w:]. W poszukiwaniu syntezy. O problemach szkolnictwa wyszego nie tylko w Polsce, red.
J. Chopecki, Wyd. WSIiZ, Rzeszw 2004, s. 105-106.
Strategia rozwoju szkolnictwa wyszego w Polsce do roku 2010, [w:] Osiecka J., Chodyra A., Konferencje
i seminaria. Raport o szkolnictwie wyszym. Diagnoza stanu i strategia rozwoju, Biuletyn Biura Studiw
i Ekspertyz Kancelarii Sejmu 2003, nr 2(46), Kancelaria Sejmu, Warszawa.
http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/41/20/41206/1_zfn_plus_ideo.pdf.
http://pliki.innowacyjnosc.gpw.pl/Kapital_Intelektualny_Polski.pdf.
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_szkoly_wyzsze_2007.pdf, Szkoy wysze i ich finanse w 2007
roku, GUS, Warszawa 2008.
http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf, Education at a Glance 2008, OECD Indicators.
http://eacea.ec.europa.eu/ressources/eurydice/pdf/countryspecificpressdos/PR088PL.pdf z 12.05.2009 r.,
Kluczowe dane o szkolnictwie wyszym, wydanie 2007, informacje prasowe sieci Eurydyce.
http://www.oecd.org/dataoecd/23/46/41284038.pdf Education at a Glance 2008, OECD Indicators.
http://forumakad.pl/archiwum/2006/12/22_dotacja_i_czesne.html, J. Bieliski, Dotacje i czesne, Forum
Akademickie 2006, nr 12.
http://browse.oecdbookshop.org/oecd/pdfs/browseit/910709PE.PDF, OECD Reviews of Tertiary Education
POLAND, Raporty OECD na temat szkolnictwa wyszego Polska.

20

T. Pomianek, Co z t edukacj? Nie do koca subiektywna analiza stanu polskiej nauki i szkolnictwa wyszego, [w:]
W poszukiwaniu syntezy. O problemach szkolnictwa wyszego nie tylko w Polsce, red. J. Chopecki, Wyd. WSIiZ, Rzeszw
2004, s. 105-106.
21
Seminarium Jaka ma by reforma szkolnictwa wyszego w Polsce odbyo si 6 kwietnia 2009 roku w acucie
i zostao zorganizowane przez Samodzielny Zakad Bada nad Szkolnictwem Wyszym Wyszej Szkoy Informatyki
i Zarzdzania w Rzeszowie.

w w w . e - f i n a n s e . c o m