Ben Hasan'n Burnuyum

Prof.Dr. Arif SARSILMAZ / Biyoloji - Ekim 2000

Hasan!.. Kinat yaratan Rabbimiz eyay tanmamz iin onlara renk, ekil, ses, sertlik, yumuaklk,
scaklk, soukluk, koku ve tat gibi farkl hususiyetler vermitir. Maddeye verdii bu hususiyetleri tanyp
idrak etmek iin de uygun duyu organlarn senin vcuduna yerletirmitir. I gznle, ses dalgalarn
kulanla alrsn. Onlar sahip olduklar mkemmel sanat ve zerlerinde tecelli eden isimleri anlatarak
Rabbimize tercman oldular. Bugn de ben burun, maddenin kokusunu almak zere yaratlm kimyev bir
duyu organ olarak sana farkl sanat incelikleri ve harikalklar gstererek kendimi tantrken, Rabbimin ilim
ve kudretinin tecellisini farkl bir boyuttan grebilmen iin kk bir pencere amaya alacam.
Yznn tam ortasna o kadar ustaca, mahir ve hassas bir ekilde yerletirilmiim ki, biraz yerimden
oynasam veya yaralanp hasarlansam, yznn tipi derhal deiir ve ok irkinleirsin. Allah sanki btn
yzn ve gvdeni yarattktan sonra hepsi ile ve hatt ruhun ile uyum gsterecek olan beni, ok mkemmel
bir ekilde yerletirmi. Sonsuz eitlilik ve tipte profilden grnlerim varsa da genelde ince, uzun, dar,
geni, yass, kemerli, ucu sivri veya kt gibi tiplerim vardr. nsann yzne ve organlarnn mevzniyetine,
ekline, tipine bakarak insann huyu-suyu hakknda hkm belirten eski limlerin bazs benim eklime
bakarak insann zeks, iradesi vs huylar hakknda hkmler bile vermilerdir. Benim eklim ile senin ruh
yapn ve deiik huylarn arasnda gerekten bir irtibat vardr, ama sadece bana bakarak hkm vermek
insan yanltr, nk dier organlarn eklinin karlkl olarak birbirine tesiri vardr, bazlar dierini
ntralize edebilir, ayrca terbiye ve ahlk eitim de birok vasflar deitirir. Onun iin sen insanlarn
sadece burun ekline bakarak hemen hkm verme.
Zaten benim anlatmak istediim, ince sanatlar ve hikmetli yaratlmdaki objektif gerekler olacak; yukarda
szn ettiim hususlar ise sbjektif olduundan imdi senin sahana girmiyor. Sadece senin yznde deil,
memeliler bata olmak zere btn omurgal hayvanlarda Yaratcm beni ban en ucundaki bir knt olarak
dizayn etmi. Bilhassa hayvanlarda avlanmak, karnn doyurmak, yavrusunu veya eini bulmak iin en ok
kullanlan organ ben olurum ve vcudun en nnde tpk bir dedektr gibi hassas bir ekilde kokular tespit
ederim. Hayvanlar herhangi bir ey bulduklarnda onun iine nce beni sokarak o maddenin ne olduunu
anlamaya alrlar. Onun iin insanlar arasnda da "her ie burnunu sokmak" tabiri ok kullanlr.
Hayvanlarn biroundaki koklama duyusu siz insanlardan fazladr. Onlarn akl ve uuru olmadndan
hayatta kalabilmeleri iin gerekli birok bilgiyi burunlaryla alrlar. nsanlar ise akl ve uur sahibi
olduklarndan "her ie burnunu sokmaya" gerek yoktur. Tabi ki bu durum "benim iim yoktur ve
gereksizim" mnsna gelmez. Tam aksine birok vazifem ve ok hikmetli bir yaplm vardr.
Yznn tam ortasnda tmsek eklinde dtan grlen etli yapdaki ksmmn iskeleti kkrdaktan olduu
iin kolaylkla eilip bklebilir. U ksmm sivridir ve iki yanmda kanatlar vardr. Gzlerin arasna denk
gelen dip ksmmda ise bu kkrdak parann baland kafatas iskeletinin bir paras olan nazal kemik
bulunur ve bana kuvvetli bir destek olur. Tam ortamdan geen kkrdaktan bir perde ile iimdeki boluk iki
kanal eklini almtr ve bu kanallar darya iki delikle alr. Taban ksmmda bulunan sert damak ayn
zamanda az boluunun da tavann tekil eder. Bunun arka ksmnda uzanan yumuak damak ise boaz
blgesinin bana yakn olan ksmna (nasopharynx) uzanr ve yutkunma srasnda yukar doru kalkarak
yiyeceklerin ve tkrn arka blgeme dolmasn nlemek iin st yuta kapatr. Bazen yemek yerken
gck tutar ksrrsen bu kapak kapanmaz ve yediklerin benim iimde dolup, deliklerimden dar kabilir,
hatt siz bu duruma halk arasnda ok sknt ekilen bir i iin "burnumdan geldi" diyorsunuz. Bu sistemin
bir faydas da, bazen hastalarda ve ameliyata gireceklerde az yolunun kapal olduu durumlarda benim
iimden geen bir boru ile yiyecek-iecek ve hava almanz mmkn olur.
Hayatnn devam iin art olan soluk alp-verme iinde kullandn havann senin akcierlerine kadar
srecek olan yolculuu benden balar. Benim deliklerimden giren hava her zaman akcierlerine gidecek
kadar temiz ve uygun vasflarda deildir. Akcierlerine uygun olmayan hava gidecek olursa, onlar ok
kolay tr, iltihaplandrr ve hasta edersin. Byle kt bir durumla karlamaman iin hereyi bilen ve
ona gre tedbirli yaratan Rabbim benim i boluumun n ksmna havay szc kllar yerletirmi, daha
arka ksmmn i sathn da slak bir yapdaki mukus epiteliyle demitir. Benim i boluumun yaps

olduka karktr. ki d duvarm boyunca nden arkaya doru uzanan er knt bulunur. Boynuzcuk
(choncha: alt, orta ve st boynuzcuk) ad verilen bu kvrml yaplar benim i sathmn genilemesini ve
bylece akcierlerine giden havann daha kolay snp nemlendirilmesini salar, yani havay iine ektiinde
dorudan akcierlerine gitmez. n ksmmdaki kllar vastasyla nce byk toz paralar vs tutulur, sonra
bu boynuzcuklarmn meydana getirdii kvrml dehliz iinden geerken daha kk kmr tozlar, is,
bakteriler ve iek tozlar boynuzcuklarn zerini deyen yapkan mukus (smks) zarlarn salglar ve
kirpiksi uzantlaryla tutulur. Ayn zamanda benim iimdeki basn dardan daha dk olduundan
iimden geen havay kolayca str ve nemlendiririm.
st boynuzcuumun yan ve st koku duyusuna ait ok husus bir epitel ile denmitir. zeri silli
(kirpikli) hcreler olan koku alclar (receptrler) ile bunlara destek olan hcreler koklama epitelini meydana
getirirler. Havaya molekllerini salan btn maddelerin kendine ait bir kokusu vardr. Koklama duyusunun
idrak edilmesi ok kompleks bir reaksiyon zinciri neticesinde beyinde ortaya kar. Fakat bu ilerin nasl
olduunu ben bilemiyorum ama eitli teorilerden bahsediliyor. Hava akmlaryla bana kadar ulaan
molekllerin titreimleri ve yap zellikleri farkl olduundan her bir molekl alc hcrelerimde farkl
kimyev reaksiyonlara ve elektrik uyarmalara sebep olur. Hava ile gelen molekller koklama epitelimin
zerindeki nemin iinde eriyerek znr ve koku sinirlerinin hcrelerini kimyev olarak uyarrlar. Kuru
havalarda benim mukozam da kurur ve nemini kaybederse molekller znemedii iin koku alman
gleir. Vcudunda ok az miktarda bulunan inko elementinin eksikliinde de koku alma duyumda
zayflama veya kaybolma grlebilir.
Sarmsan renginin, tadnn ve kokusunun glden veya yaseminden farkl oluunun sebebi her canlnn
kendine has bir lboratuar gibi farkl mahiyette bileiklerden yaplm olmasdr. Dolaysyla bu farkl
bileiklerden havaya yaylan molekller ve bunlarn uyard tesir de muhakkak farkl olacaktr. Fakat
enteresan olan, bu kadar farkl yapdaki molekllerin herbirini farkl kokular eklinde alglayp, ayrdeden ve
hafzasna yerletiren mkemmel sistemin ileyiindeki harikalktr. Herhangi bir koku ile ilk defa
karlaldnda onun ncekilerden farkl olduunu yapsndan ve titreimlerinden farkedip, beyindeki koku
ile ilgili hafzaya kaydetmek ve daha sonra ayn koku ile tekrar karlaldnda onun ne olduunu hemen
syleyebilmek ok kompleks ve tam bilinmeyen bir muamma olarak koku fizyologlarnn alma sahalarna
giriyor. Benim koku alc hcrelerimin gzel bir zellii de bulunduu ortamdaki farkl kokular ilk anda ok
iddetli olarak duymas, belli bir mddet sonra ise artk eskisi kadar uyarlmamalar ve geici bir fel
diyebileceimiz paralize olma durumuna girmeleridir. Bylece alma dediimiz durum ortaya kar ve bu
da bir rahmettir. Yoksa lam ve p iilerinin, tabakhane ve mezbaha alanlarnn o kokular iinde
almas mmkn olamazd.
Benim iimi deyen mukosa kanla ve doku svlaryla kolayca iebilir, souk algnl gibi bir enfeksiyon
veya saman nezlesi gibi alerjik bir tesirle iltihaplandnda (nezle veya rhinitis) benim i boluum tamamen
tkanabilir. Nefes alman zorlaabilir. Zaten st solunum yollar enfeksiyonlarnda nce benim akntm ve
tkanmam balar. Nasl akmayan bir su kokuur ve bataklk olur, akarsu ise pislik tutmaz, aynen yle de,
benim tkanmam durumunda hemen mikroplar ok hzl reyip, dier solunum organlarna bulamaya balar.
Onun iin ttnde ne yapp yapp benim tkanmamam iin almalsn. Scak, kokulu ve baharatl
aylarn faydas vardr, ama en iyisi binde dokuz oranndaki tuzlu suyu (serum fizyolojik) benim iime
ekersen ok kolay alrm. Burun damlalarnn ise alkanlk yapma bata olmak zere eitli yan tesirleri
olduundan ok skmadan kullanma. Benim her iki yanmdaki ve zerimdeki kafatas kemikleri arasndaki
boluklarn (sinslerin) iltihaplanmas, bademcik iltihab ve polip gibi durumlarda benim akntm sreklilik
kazanarak nezle veya kronik rhinitis'e dnr. Ayrca birok hastalkta ilk belirti olarak benim kanamalarm
nemli bir iarettir. Yksek tansiyondan, eitli ateli hastalklara kadar pekok ey benim iimde kanamaya
sebep olabilir. Aslnda yksek tansiyonlularda benim kanamam bir ikaz ve sigorta olarak da grlebilir. Eer
tansiyondan dolay benim damarm atlayp kanamasa ve basnc drmese, beyinde bir damar atlayp ok
kt sonulara varabilir.
Hasan!.. Bundan sonra bir iein kokusunu veya baka bir gzel kokuyu duyduunda, o kokunun ruhunda
estirdii gzel duygularn tesiriyle havay derin derin iine ekip kretmeyi unutma. O havay sana nimet
olarak veren Rabbimiz, eer onun iindeki zararl pislikleri temizleyici bir filtre olarak beni sana ihsan

etmeseydi, akcierlerin ok abuk ifls edecek ekilde is ve tozla dolard. Yediklerinden lezzet alamazdn,
nk lezzet duygusu da sadece tat ile deil, koku ile de mterek ortaya kan bir duygudur. Mesel
burnundaki koku epiteli harb olan birisi yediinin elma m, yoksa turp mu olduunun farkna varamaz.
Yemeklerin kokusunu almadan, yediinin lezzetini alamazsn.
Sevgili Hasan, daha fazla kendimi anlatmay lzumsuz gryorum, gzlklerin bile gznde dururken
benim stme oturuyor! Mikroskopik inceliklerime girip zihnini fazla yormadan ok ksa sana kendimi
zetledim. imdeki tek bir kln bile tesadfen yerleme ihtimali yokken, binlerce hikmetle ykl olarak
benim gibi bir organn kendi kendine olumas hi mmkn olabilir mi? Hangi heykeltra yonttuu bir
heykelin burnunu elinde eki ve keski, hayalinde bir model ve irade gc olmadan yapabilir? Bir heykelin
burnundan binlerce defa daha mkemmel olan beni yaratan Rabbim olmadan baka bir izah yolu var mdr?
O zaman, yzn ykayp aynaya bakarken bana bir daha bak ve hi yoktan Yaratanmz unutma!