Ben Hasan'n Pankreasym

Prof.Dr. Arif SARSILMAZ / Biyoloji - Temmuz 2000

Hasan! Herhalde bugn beni de tandktan sonra, karn ve gs boluundaki organlar olarak hepimiz
kendimizi sana anlatm olacaz. Benim dier organlar gibi gze ok batan bir byklm yok; hatt ou
zaman fark edilmeyebilirim bile. Karacier, kalb ve akcierlerin yannda belli bile olmam. Ama sakn benim
bu mtevaz, sakin ve sessiz duruuma bakp da beni kk grmeye kalkma!. Korkun grltlerle tulumba
gibi alan kalbinin ve lokomotif kazan gibi ses karan akcierlerinin o krk seslerine bakp da, onlarn
benden stn olduuna hkmetme! nk bizim hibirimizin dierine stnl yoktur. Herkes kendi
vazifesini yaparak Rabbimize kretmekle meguldr. Birimiz olmasa dierlerimiz de ie yaramaz. Ben; ok
kk, mide ile barsak arasnda skm, pembe renkli yal bir doku paras gibi gzkebilirim, ama ok
hayat vazifelerim vardr. Boyumdan ve grnmden beklemeyecein kadar ok hayat vazifeye uygun
yaratlmm ve bu ileri aksatmadan yrtmeye alyorum.
Midenin alt tarafnda onikiparmak barsa ile mide arasndaki barsak mezenterleriyle (asksyla)
balanm hlde bulunuyorum ve bir kanalla da rettiklerimi belli bir program erevesinde barsak
boluuna salglyorum. Benim hem yap, hem de alma bakmndan farkl iki kimliim vardr. Vcutta
benim gibi alan baka bir organ yoktur. Hem i salg bezi, hem de d salg bezi olarak birbirinden ok
farkl iki vazife yaparm. Tabi ki, bu vazifeleri yapmak iin ok zel yaratlm, hassas bir yapya ve hassas
kimyev zelliklere sahip olmam gerekir. Aslnda bu evrim teorisini ar bir ekilde abartp sanki hereyin
tesadfen, kendi kendine ortaya kt veya tabiatn yaratmas gibi grenlere ok hayret ediyorum. Benim
kck vcudumdaki anatomik ve histolojik hususiyetlerdeki inceliklere ve ne kadar mthi bir ilimle
yaratldm bir grebilseler, secdeye kapanmalar gerekirdi, ama heyhat!!! Bakyorlar, ama gremiyorlar.
Ik mikroskoplar, elektron mikroskoplar ve biyokimyev maddeleri kullanarak, yzlerce lboratuarda
yllardr beni incelemekte yaryorlar, sonra da birtakm insanlar beni yaratan inkr edebiliyorlar.
Benim vazifelerimden birisi sindirim fizyolojisi ile ilgili olup, midenden onikiparmak barsana gelen
gdalarn sindirimi iin, zerlerine zel olarak rettiim drt eit sindirim enzimini dkerek bu gdalar
paralamaktr. rettiim tripsinogen, kimotripsinogen, amilaz ve lipaz gibi sindirim enzimlerim wirsung
veya pankreas kanal ve santorini kanal ismi verilen kk borucuk ile onikiparmak barsana tanr. Bu
enzimlerden ilk ikisini proteinleri, ncsn karbonhidratlar, sonuncusunu da yalar sindirmekte
kullanrsn ama haberin bile olmaz. Yediin gdalar midenden incebarsaa geince benim enzimlerimin
akm hz da artar, yani israf etmem, ne kadar yiyecek gelirse o kadar enzim salarm. Bu iin ok hassas
yaplmas gerekir, yoksa hem enzimler israf olur, hem de barsak iinde kendi duvarlarnn sindirilmesi gibi
kt olaylar balayabilir. Gdalarn geliine gre enzim salnmasnn kontrol benim de elimde deildir. Bu
iin kontrol beyinden kan vagus siniri vastasyla barsak duvarnda (mukosasnda) zel olarak yaptrlan
sekretin ve pankreozimin adl hormonlar tarafndan yrtlr. Gdalar mideden onikiparmak barsana
getiinde sekretin ve pankreozimin kana karmaya balar. Bu hormonlar kan dolamyla bana ulanca,
hcrelerim uyarlarak bol miktarda su, bikarbonat ve saydm sindirim enzimlerim retilip salglanr ve
kanalm vastasyla barsaa akar.
Sindirim enzimlerim, zm salkmna benzer grnmdeki asins hcrelerinde yaplr. Bu hcrelerin
faaliyeti ile yaptm retime "d salg bezi, kanall bez veya ekzokrin pankreas" gibi isimler veriyorsunuz.
Bu retim, tpk tkrk bezlerinizde tkrk retilmesi ve kanalla aza aktlmas gibi bir salglama
faaliyetidir.
Benim ikinci iim "i salg bezi, kanalsz bez veya endokrin pankreas" olarak altrldm, insulin ve
glukagon hormonlarnn retilmesidir. Asins hcre topluluklarnn arasna yaylm olan Langerhans
adacklar olarak da bilinen hcre gruplarm, kendi iinde alfa, beta gibi tiplere ayrlr. zel beta
hcrelerimin salglad insulin hormonuna, kanndaki eker (glikoz) seviyesi ayarlattrlr. nsulinin yapt
i, kandaki ekeri alp kullanmalar iin vcut hcrelerini uyarmaktr.
Yemek yedikten sonra sindirilen karbonhidratlar glikoz molekllerine paralanp kanna getii iin kannda
eker seviyesi ykselir. Vcudunun shhatli almas iin kanndaki glikozun 100 mg/ml civarnda (80-120

arasnda deiebilir) olmas gerekir. eker seviyesi bu miktarn zerine ktnda, insulin salglarm.
Bylece ekerin hcrelere tanp yaklarak sana enerji vermesini temin ederken, ayn zamanda kandaki
ykseliini de durdururum, eker azaldnda ise insulin salgsn da durdururum. nsulin ayrca ya
dokularnda ekerin depolanmasn ve ya asitlerine dntrlmesini kolaylatrr ve ya asitlerinin
ykmn da yavalatr. Sadece bu kadarla kalmaz: Aminoasitlerin kas dokusunda tutularak protein yapmnn
hzlanmas, karacierde glikozun depolanarak glikojene dntrlmesi de insulinin yardmyla olur.
Beta hcrelerimde ortaya kan bir arza genellikle geriye dn olmayan kt bir sonu dourur ki, bu da
insulin salglanmasnda yetersiz kalnmasdr. Neticede "diabetus mellitus" veya eker hastal dediiniz
tablo ortaya kar. Halk arasnda "ldrmez ama srndrr" veya "zengin hastal" denilse de ok skntl
bir durumdur. Dnya nimetleri olan birok yiyecek ve iecekten seni mahrum brakrm, yediin itiin
hereyde hassas ll olmak zorunda kalrsn. Perhizle idare edilemiyecek durumlarda da her gn insulin
inesi enjekte etmek durumunda kalabilirsin. Dokularnn, sinirlerinin ve kan damarlarnn bozulmasna
sebep olmas nedeniyle birok komplikasyonlar ortaya karabilir. Konuyu ok datmamak iin eker
hastalnn tiplerine girmeyeceim. Sadece unu vurgulamak iin bu konuya girdim: Hasan! Ne kadar ciz
olduunu anla! Gzle gremediin kck bir hcre topluluunun rettii bir madde, btn vcudunun
ileyi mekanizmasn bozabiliyor, yediklerinin lezzetini karyor ve hayat sana zindan edebiliyor.
Herhalde artk yemek yedikten sonra elini karnnn sol tarafna ve midenin altna koyup, beni yaratan ve
senin hizmetine veren Rabbimize iten kr edersin.
Benim alfa hcrelerimden salgladm glkagon hormonu ise, yukarda vazifelerini saydm insulinin tam
tersine, hcrelerde depolanan ekerin serbest kalmasna yol aar. Kannda eker azaldnda (alk, ok
alma vs sebebiyle) karacierde glikojenin glikozlara paralanmasn salayp, kandaki eker seviyesini
ykseltir, yani insulinin tam aksine bir tesir oluumunu salarm. Bbrekst bezinin salgs olan adrenalin
de glikojenin paralanarak glikoz hlinde kana verilmesini saladndan birbiriyle entegre bir sistem
hlinde alrlar. Glukagon, ayrca glikojen sentezini yavalatr, proteinlerin paralanmasn ve ya
metabolizmasn da hzlandrr.
Buraya kadar anlattklarmdan herhalde anlamsndr; insulin ve glukagon otomatik olarak birbirini kontrol
eden bir sistem eklinde alan bir biyolojik geri-besleme (biyofeed-back) mekanizmasdr. Bu sistemi
yllarca alma sonunda lboratuarlarda ancak anlayabilmiken, imdi bunun kendi kendine olutuunu
iddia edebilir misin, Hasan?
Her organda olduu gibi benim de ok eitli hastalklarm olabilir. Bunlar iinde en ok rastlanlanlar; akut
ve kronik iltihaplarm, ur ve kistlerimdir. Bilhassa alkol alanlarda ok kolay iltihaplanrm, enzim salglarm
iyi yaplamad iin de, gdalar sindirilemeyecei iin dk yal kmaya balar ve iinde sindirilmemi
proteinli lifler bulunur. Yemeklerden sonra sindirim yetersizliine bal barsak problemleri ortaya
kabilir. Herhangi bir kronik iltihap veya urdan dolay iyice i gremez hle gelir de vcuttan karlmam
gerekirse, hayatnn devam iin hergn dzenli olarak dardan insulin ve pankreaslardan elde edilmi z
sv verilmesi gerekir.
Benim kanserlerimin bir zellii ok hzl ilerlemesidir, metastaz yaptktan sonra maalesef tp adna yapacak
birey kalmaz. in kts metastaz yapncaya kadar ben de pek kanser olduumu belli etmem, elimden
geldiince vazifelerimi aksatmadan yapmaya devam ederim, tabi bu durum aleyhine olur. Ben vazifelerimi
aksatmaya balayp i yapamaz hle gelince farkna varrsn, ama genellikle de kanser metastaz yapm
olduundan ge kalnm olunur. Kesin olarak ispatlanmamsa da benim bildiim birok pankreas kanseri
olan insan ok sigara ien kiilerdi. Dorusunu bizi Yaratan bilir ama, ahsen ben bu pis sigaradan hi
holanmyor ve pheleniyorum. Geri diyeceksin ki sigara dorudan akcierlere tesir eder, seninle alkas
ne? Vallahi, ben senin gibi dnmyorum! Dier birok arkadam da bu sigaradan ikyetiler. Bilhassa
benim kanserimden olan son iki kiinin uzun yllar ok sigara imeleri bu phemi iyice artrd. Byle phe
iinde yaamaktansa, sigaradan uzak durmak daha iyi deil mi?
eker hastal ile ilgili olarak ortaya kan gelimelerden en bata gelen yeni bir metot mit vermekle
beraber baz problemler henz alamad. Yeni lm ve dokular mmkn olduunca benzeyen bir insann

pankreasndan alnacak beta hcrelerinin eker hastas olan kiiye nakledilmesi ksmen baarl olmutur.
Ancak doku reddi problemi her organda olduu gibi bir problemdir. Yakn bir zamanda "nsan Genom
Projesi" biter de btn bir vcuda ait genetik ifre tam olarak ortaya konulabilirse ve beta hcrelerimin
aktivitesine ve insulin sentezine ait btn kademelerin genetik ifredeki karlklar zlebilirse eker
hastalnn da genetik mhendislik teknikleriyle tedavisi mmkn olabilir. Ama u anda henz bunlar
dnce plnnda. naallah bilim adamlarnz ihlas ve samimiyetle alrlarsa yakn bir gelecekte btn
bunlar hayal olmaktan kabilir, nk zaten esas olarak yaplanlar kudreti sonsuz Rabbimizin verdii ilmi
kullanarak, O'nun yaratt sanat eserini anlamaya ve plnn zmeye almak. Baz safdernlar, genlere
yaptklar bu kadarlk bir mdaheleyi sanki birey yaratmlar havasnda takdim ediyorlar. Ne kadar da
yanlyorlar. O'nun mlkne, O'nun verdii ilim ve izaf gcyle mdahele etmeyi byk bir marifetmi gibi
takdim ediyorlar. Halbuki byle yapacaklarna O'nun murad- ilhisini anlamak iin yaklasalar ve
"insanla faydal keifler yapmak istiyoruz, ey Rabbimiz, bizim ufkumuzu a!" diye yalvarp, yle
almaya balasalar ok daha nce ve ok daha problemsiz keifler yapabilirler.
Her neyse Hasan, yine hislendim ve kendimi kaptrdm. Ne yapaym, dayanamyorum. Bilim adamlarnn bu
kadar materyalist bir tavr ve gurur iinde benim gibi bir sanat eserine saygszca yaklamalarna
katlanamyorum. midim sende ve senin neslinde Hasan'm. Bu lboratuarlarda sen ve senin arkadalarn
beni incelemeli, Rabbimin nnde eilmeli ve O'na kredecek hle gelinceye kadar ok almalsnz. Siz
aln ve O'na gvenin, O size bizimle ilgili btn srlar aacaktr. Yeter ki, siz fiil, hl ve kavl dualar
birlikte yapn. Haydi hoakal Hasan!