Вы находитесь на странице: 1из 9

ARTFLEncyclopdieProject.

RobertMorrissey,generaleditor;GlennRoe,associateeditor:
http://artflsrv02.uchicago.edu/cgibin/philologic/getobject.pl?c.3:1765:2.encyclopedie0513
accessed13January2016.
DclamationdesAnciens,(Litterature)[Littrature]Duclos5(Page4:686)
DclamationdesAnciens,(Littrature.)L'articlequisuitnousatcommuniquparM.Duclos
del'acadmiedesInscriptions&BellesLettres,l'undesquarantedel'Acadmiefranoise,&
HistoriographedeFrance.Onyreconnotralapntration,lesconnoissances&ladroitured'esprit
quecetobjetpineuxexigeoit,&quisefontremarquerdanstouslesouvragesqueM.Duclosa
publis:ellesysontsouventruniesbeaucoupd'autresqualitsquiparotroientdplacesdans
cetarticle;carilestuntonproprechaquematiere.
Del'artdepartagerl'actionthatrale,qu'onprtendavoirtenusagechezlesRomains.Ilseroit
difficiledenepasreconnotrelasuprioritdenosouvragesdramatiquessurceuxmmequinous
ontservidemodeles;maiscommeonnedonnepasvolontierssescontemporainsdeslogessans
restriction,onprtendquelesanciensonteudesartsquenousignorons,&quicontribuoient
beaucouplaperfectiondugenredramatique.Teltoit,diton,l'artdepartagerl'actionthatrale
entredeuxacteurs,demanierequel'unfaisoitlesgestesdansletemsquel'autrercitoit.Teltoit
encorel'artdenoterladclamation.
Fixonsl'tatdelaquestion,tchonsdel'claircir,c'estlemoyendeladcider;&commenonspar
cequiconcernelepartagedel'action.
Surl'actionpartage.L'actioncomprendlarcitation&legeste;maiscettesecondepartieestsi
naturellementlielapremiere,qu'ilseroitdifficiledetrouverunacteurquiavecdel'intelligence
&dusentiment,etlegestefaux.Lesauteurslesplusattentifsausuccsdeleursouvrages,
s'attachentdonnerleursacteurslestons,lesinflexions,&cequ'onappellel'espritdurle.Si
l'acteurestencorecapabledes'affecter,desepntrerdelasituationoilsetrouve,c'estdire
s'iladesentrailles,ilestalorsinutilequ'ils'occupedugeste,quisuivrainfailliblement:ilseroit
mmedangereuxqu'ilydonntuneattentionquipourroitledistraire&lejetterdansl'affectation.
Lesacteursquigesticulentlemoins,sontparminousceuxquiontlegesteleplusnaturel.Les
ancienspouvoientlavritavoirplusdevivacit&devaritdanslegestequenousn'enavons,
commeonenremarqueplusauxItaliensqu'nous;maisiln'estpasmoinsvraiquecegestevif&
marquleurtantnaturel,iln'exigeoitpasdeleurpartplusd'attentionquenousn'endonnonsau
ntre.Onnevoitdoncpasqu'ilaitjamaistncessaired'enfaireunartparticulier,&ilett
bisarredelesparerdelarcitation,quipeutseuleleguider&lerendreconvenablel'action.
J'avouequenoussommessouventsiprvenusenfaveurdenosusages,siasservisl'habitude,que
nousregardonscommedraisonnableslesmoeurs&lesusagesoppossauxntres.Maisnous
avonsunmoyend'viterl'erreurcetgard;c'estdedistinguerlesusagespurementarbitraires
d'avecceuxquisontfondssurlanature:orilestconstantquelareprsentationdramatiquedoit
entrel'image;ceseroitdoncunebisarreriedesparerdansl'imitation,cequiestessentiellement
unidansleschosesquinousserventdemodele.Sidansquelquecirconstancesingulierenous
sommesamussparunspectacleridicule,notreplaisirnatdelasurprise;lefroid&ledgot
nousramenentbienttauvrai,quenouscherchonsjusquedansnosplaisirs.Lepartagedel'action
n'etdonctqu'unspectaclepurile,dugenredenosmarionnettes.
Maiscetusageatilexist?Ceuxquisotiennentcetteopinion,sefondentsurunpassagede
TiteLivedontj'aidjcitlecommencementdansunmmoire,&dontjepromisalors
d'examinerlasuite.V.tomeXVII.desmm.del'acad.desB.L.
NousavonsfaitvoircommentlasuperstitiondonnanaissanceauthatredeRome,&quelsfurent
lesprogrsdesjeuxScniques.TiteLiveajotequeLiviusAndronicusosalepremiersubstituer
auxsatyresunefabledramatique(240ansavantJesusChrist,&124depuisl'arrivedesfarceurs
Etrusques),absaturisaususestprimusargumentofabulamserere:d'autresditionsportent
argumentafabularum,expressionsquineprsententpasunsensnet.Ciceronditplussimplement
&plusclairement,primusfabulamdocuit.

Lespiecesd'Andronicustoientdesimitationsdespiecesgreques(academ.quest.I.)nonverba,
sedvimgraecorumexpresseruntpotarum,ditCiceron.Cetorateurnefaisoitpasbeaucoupdecas
despiecesd'Andronicus,&ilprtendqu'ellesnemritoientpasqu'onlesrelt(inBrut.)Livianae
fabulaenonsatisdignoeutiterumlegantur.EtHorace,epist.1.l.II.Auguste,parledeceuxqui
lesestimoientplusqu'ellesnemritoient,pourquelquesmotsheureuxqu'onyrencontroit
quelquefois.Andronicusavoitfaitencoreunetraductiondel'Odysse,queCiceroncompareaux
statuesattribuesDdale,dontl'anciennetfaisoittoutlemrite.
Ilparotcependantqu'Andronicusavoiteuautrefoisbeaucoupderputation,puisqu'ilavoitt
chargdanssavieillesse(l'an207avantJ.C.)decomposerlesparoles&lamusiqued'unehymne
quevingtseptjeunesfilleschanterentdansuneprocessionsolennelleenl'honneurdeJunon.
Maisilestparticulierementclebreparunenouveautauthatre,dontilfutl'auteuroul'occasion.
TiteLiveditqu'Andronicusqui,suivantl'usagedecetemsl,jooitluimmedanssespieces,
s'tantenroforcederpeterunmorceauqu'onredemandoit,obtintlapermissiondefaire
chantercesparolesparunjeunecomdien,&qu'alorsilreprsentacequisechantaavecun
mouvementouungested'autantplusvif,qu'iln'toitplusoccupduchant:canticumegisse
aliquantomagisvigentimotu,quianihilvocisususimpediebat.
LepointdeladifficultestdanscequeTiteLiveajote:Del,ditil,vintlacotumede
chantersuivantlegestedescomdiens,&derserverleurvoixpourledialogue:indeadmanum
cantarihistrionibuscoeptum,diverbiaquetantmipsorumvocirelicta.
Commelemotcanticumsignifiequelquefoisunmonologue,descommentateursenontconclu
qu'il
4:687[Clickherefororiginalpageimage]
neseprenoitquedanscetteacception,&quedepuisAndronicuslarcitation&legestedes
monologuessepartageoienttojoursentredeuxacteurs.
MaislepassagedeTiteLivedontonveuts'appuyer,neprsentepasunsensbiendtermin.Je
vis,lorsquejelediscutaidansunedenosassembles,combienilreutd'interprtationsdiffrentes
delapartdeceuxquilesanciensauteurssontleplusfamiliers,&laplpartadopterentceluique
jevaisproposer.
Lecanticumd'Andronicustantcomposdechants&dedanses,onpourroitentendreparles
termescanticumegisse,&c.quecetauteurquid'abordchantoitsoncantique,ou,sil'onveut,sa
cantate,&quiexcutoitalternativementouenmmetemslesintermedesdedanses,ayantaltr
savoix,chargeaunautreacteurdelapartieduchant,pourdanseravecplusdelibert&deforce,
&quedelvintl'usagedepartagerentrediffrensacteurslapartieduchant&celledeladanse.
Cetteexplicationmeparotplusnaturellequelesystmedupartagedelarcitation&dugeste;
elleestmmeconfirmeparunpassagedeValereMaxime,qui,enparlantdel'avanture
d'Andronicus,dit,tacitusgesticulationemperegit;orgesticulatioestcommunmentprispourla
dansechezlesanciens.
Lucienditaussi(Dialoguesurladanse):Autrefoislemmeacteurchantoit&dansoit;mais
commeonobservaquelesmouvemensdeladansenuisoientlavoix&empchoientla
respiration,onjugeaplusconvenabledepartagerlechant&ladanse.
Silejeumuetd'Andronicustoitunesimplegesticulationplttqu'unedanse,onenpourroit
conclureencorequel'accidentquirestreignitAndronicusnefairequelesgestes,auroitdonn
l'idedel'artdespantomimes.Ilseroitplusnatureld'adoptercetteinterprtation,quedecroire
qu'onct,parunbisarreriefroide,conservuneirrgularitquelancessitseuleetpfaire
excuserdanscettecirconstance.
Sil'onrapportecommunmentl'artdespantomimesausiecled'Auguste,celadoits'entendredesa
perfection,&nonpasdesonorigine.
Eneffet,lesdansesdesancienstoientpresquetojoursdestableauxd'uneactionconnue,oudont
lesujettoitindiqupardesparolesexplicatives.Lesdansesdespeuplesdel'Orient,dcritesdans
PietrodellaValle&dansChardin,sontencoredanscegenre;aulieuquelesntresneconsistent
guerequ'montrerdelalgeret,ouprsenterdesattitudesagrables.
Cespantomimesavoientunaccompagnementdemusiqued'autantplusncessaire,qu'unspectacle
quinefrappequelesyeux,nesotiendroitpaslongtemsl'attention.L'habitudeonoussommes

d'entendreundialogue,lorsquenousvoyonsdeshommesagirdeconcert,faitqu'aulieudu
discoursquenotreoreilleattendmachinalement,ilfautdumoinsl'occuperpardessonsmusicaux
convenablesausujet.VoyezPantomime.
Sil'usagedontparleTiteLivedevoits'entendredupartagedelarcitation&dugeste,ilseroit
bientonnantqueCiceronniQuintilienn'eneussentpasparl:ilestprobablequ'Horaceenauroit
faitmention.
Donatditsimplementquelesmesuresdescantiques,ou,sil'onveut,desmonologues,ne
dpendoientpasdesacteurs,maisqu'ellestoientreglesparunhabilecompositeur:diverbia
histrionespronuntiabant;canticavertemperabanturmodis,nonpot,sedperitoartis
musicesfactis.Cepassageneprouveroitautrechose,sinonquelesmonologuestoientdes
morceauxdechant;maisiln'aaucunrapportaupartagedel'action.
Jenem'tendraipasdavantagesurcetarticle,&jepasseausecond,quidemanderabeaucoupplus
dediscussion.
Surladclamationnote.L'claircissementdecettequestiondpenddel'examendeplusieurs
points;&pourprocderavecplusdemthode&declart,ilestncessairededfinir&d'analyser
toutcequipeutyavoirrapport.
Ladclamationthatraletantuneimitationdeladclamationnaturelle,jecommencepardfinir
celleci.C'estuneaffectionoumodificationquelavoixreoit,lorsquenoussommesmsde
quelquepassion,&quiannoncecettemotionceuxquinouscoutent,delammemaniereque
ladispositiondestraitsdenotrevisagel'annonceceuxquinousregardent.
Cetteexpressiondenossentimensestdetoutesleslangues;&pourtcherd'enconnotrelanature,
ilfautpourainsidiredcomposerlavoixhumaine,&laconsidrersousdiversaspects.
1.Commeunsimpleson,telquelecridesenfans.
2.Commeunsonarticul,telqu'ilestdanslaparole.
3.Danslechant,quiajotelaparolelamodulation&lavaritdestons.
4.Dansladclamation,quiparotdpendred'unenouvellemodificationdansleson&dansla
substancemmedelavoix;modificationdiffrentedecelleduchant&decelledelaparole,
puisqu'ellepeuts'unirl'une&l'autre,ouentreretranche.
Lavoixconsidrecommeunsonsimple,estproduiteparl'airchassdespoumons,&quisortdu
larynxparlasentedelaglotte;&ilestencoreaugmentparlesvibrationsdesfibresquitapissent
l'intrieurdelabouche&lecanaldunez.
Lavoixquineseroitqu'unsimplecri,reoitonsortantdelabouchedeuxespecesde
modificationsquilarendentarticule,&fontcequ'onnommelaparole.
Lesmodificationsdelapremiereespeceproduisentlesvoyelles,quidanslaprononciation
dpendentd'unedispositionfixe&permanentedelalangue,deslevres&desdents.Cesorganes
modifientparleurposition,l'airsonorequisortdelabouche;&sansdiminuersavtesse,changent
lanatureduson.Commecettesituationdesorganesdelabouche,propreformerlesvoyelles,est
permanente,lessonsvoyellessontsusceptiblesd'unedureplusoumoinslongue,&peuvent
recevoirtouslesdegrsd'levation&d'abaissementpossibles:ilssontmmelesseulsquiles
reoivent;&touteslesvarits,soitd'accensdanslaprononciationsimple,soitd'intonation
musicaledanslechant,nepeuventtomberquesurlesvoyelles.
Lesmodificationsdelasecondeespece,sontcellesquereoiventlesvoyellesparlemouvement
subit&instantandesorganesmobilesdelavoix,c'estdiredelalangueverslepalaisouvers
lesdents,&parceluideslevres.Cesmouvemensproduisentlesconsonnes,quinesontquede
simplesmodificationsdesvoyelles,&tojoursenlesprcedant.
C'estl'assemblagedesvoyelles&desconsonnesmlessuivantuncertainordre,quiconstituela
paroleoulavoixarticule.VoyezConsonne,&c.
Laparoleestsusceptibled'unenouvellemodificationquienfaitlavoixdechant.Cellecidpend
dequelquechosedediffrentduplusoudumoinsdevtesse,&duplusoudumoinsdeforcede
l'airquisortdelaglotte&passeparlabouche.Onnedoitpasnonplusconfondrelavoixdechant
avecleplusoulemoinsd'levationdestons,puisque
4:688[Clickherefororiginalpageimage]

cettevaritseremarquedanslesaccensdelaprononciationdudiscoursordinaire.Cesdiffrens
tonsouaccentsdpendentuniquementdel'ouvertureplusoumoinsgrandedelaglotte.
Enquoiconsistedoncladiffrencequisetrouveentrelaparolesimple&lavoixdechant?
LesanciensMusiciensonttabli,aprsAristoxene(Element.harmon.)1.quelavoixdechant
passed'undegrd'levationoud'abaissementunautredegr,c'estdired'untonl'autre,par
sault,sansparcourirl'intervallequilesspare;aulieuquecelledudiscourss'leve&s'abaissepar
unmouvementcontinu:2.quelavoixdechantsesotientsurlemmetonconsidrcommeun
pointindivisible,cequin'arrivepasdanslasimpleprononciation.
Cettemarcheparsaults&avecdesrepos,esteneffetcelledelavoixdechant.Maisn'yatil
riendeplusdanslechant?Ilyaeuunedeclamationtragiquequiadmettoitlepassageparsault
d'untonl'autre,&lerepossurunton.Onremarquelammechosedanscertainsorateurs.
Cependantcettedclamationestencorediffrentedelavoixdechant.
M.Dodartquijoignoitl'espritdediscussion&derecherche,laplusgrandeconnoissancedela
Physique,del'Anatomie,&dujeumchaniquedespartiesducorps,avoitparticulierementport
sonattentionsurlesorganesdelavoix.Ilobserve1.quetelhommedontlavoixdeparoleest
dplaisante,alechanttrsagrable,ouaucontraire:2.quesinousn'avonspasentenduchanter
quelqu'un,quelqueconnoissancequenousayonsdesavoixdeparole,nousnelereconnotrons
passavoixdechant.
M.Dodart,encontinuantsesrecherches,dcouvritquedanslavoixdechantilyadeplusque
danscelledelaparole,unmouvementdetoutlelarynx,c'estdiredecettepartiedelatrache
arterequiformecommeunnouveaucanalquiseterminelaglotte,quienenveloppe&quien
sotientlesmuscles.Ladiffrenceentrelesdeuxvoixvientdoncdecellequ'ilyaentrelelarynx
assis&enrepossursesattachesdanslaparole,&cemmelarynxsuspendusursesattaches,en
action&mparunbalancementdehautenbas&debasenhaut.Cebalancementpeutse
compareraumouvementdesoiseauxquiplanent,oudespoissonsquisesotiennentlamme
placecontrelefildel'eau.Quoiquelesailesdesuns&lesnageoiresdesautresparoissent
immobilesl'oeil,ellesfontdecontinuellesvibrations,maissicourtes&sipromptesqu'ellessont
imperceptibles.
Lebalancementdularynxproduitdanslavoixdechantuneespeced'ondulationquin'estpasdans
lasimpleparole.L'ondulationsotenue&moderedanslesbellesvoix,sefaittropsentirdansles
voixchevrotantesoufoibles.Cetteondulationnedoitpasseconfondreaveclescadences&les
roulemensquisefontpardeschangemenstrsprompts&trsdlicatsdel'ouverturedelaglotte,
&quisontcompossdel'intervalled'untonoud'undemiton.
Lavoix,soitduchant,soitdelaparole,vienttouteentieredelaglotte,pourleson&pourleton;
maisl'ondulationviententierementdubalancementdetoutlelarynx:ellenefaitpointpartiedela
voix,maiselleenaffectelatotalit.
Ilrsultedecequivientd'treexpos,quelavoixdechantconsistedanslamarcheparsaultd'un
tonunautre,danslesejoursurlestons,&dansCetteouvertureestovale;salongueurestdepuis
quatrejusqu'huitlignes;salargeurnevaguerequ'unelignedanslesvoixdebassetaille.Plus
elleestresserre,pluslessonsdeviennentaigus;&pluselleestouverte,pluslesonestgrave&se
porteplusloin.cetteondulationdularynxquiaffectelatotalitdelavoix&lasubstancemmedu
son.
Aprsavoirconsidrlavoixdanslesimplecri,danslaparole,&danslechant;ilreste
l'examinerparrapportladclamationnaturelle,quidoittrelemodeledeladclamation
artificielle,soitthatrale,soitoratoire.
Ladclamationest,commenousl'avonsdjdit,uneaffectionoumodificationquiarrivenotre
voixlorsquepassantd'untattranquilleuntatagit,notreameestmedequelquepassionou
dequelquesentimentvif.Ceschangemensdelavoixsontinvolontaires,c'estdirequ'ils
accompagnentncessairementlesmotionsnaturelles,&cellesquenousvenonsnousprocurer
parl'art,ennouspntrantd'unesituationparlaforcedel'imaginationseule.
Laquestionserduitdoncactuellementsavoir,1.siceschangemensdevoixexpressifsdes
passionsconsistentseulementdanslesdiffrensdegrsd'lvation&d'abbaissementdelavoix,&
sienpassantd'untonl'autre,ellemarcheparuneprogressionsuccessive&continue,comme

danslesaccensouintonationsprosodiquesdudiscoursordinaire;ousiellemarcheparsauts
commelechant.
2.S'ilseroitpossibled'exprimerpardessignesounotes,ceschangemensexpressifsdespassions.
L'opinioncommunedeceuxquiontparldeladclamation,supposequesesinflexionssontdu
genredesintonationsmusicales,danslesquelleslavoixprocededansdesintervallesharmoniques,
&qu'ilesttrspossibledelesexprimerparlesnotesordinairesdelamusique,dontilfaudroit
toutaupluschangerlavaleur,maisdontonconserveroitlaproportion&lerapport.
C'estlesentimentdel'abbduBos,quiatraitcettequestionavecplusd'tenduequedeprcision.
Ilsupposequeladclamationnaturelleadestonsfixes,&suitunemarchedtermine.Maissi
elleconsistoitdansdesintonationsmusicales&harmoniques,elleseroitfixe&dtermineparle
chantmmedurcitatif.Cependantl'expriencenousmontrequededeuxacteursquichantentces
mmesmorceauxaveclammejustesse,l'unnouslaissefroids&tranquilles,tandisquel'autre
avecunevoixmoinsbelle&moinssonorenousmeut&noustransporte:lesexemplesn'ensont
pasrares.Ilestencoreproposd'observerqueladclamationsemarieplusdifficilementavecla
voix&lechant,qu'aveccelledelaparole.
L'onendoitconclurequel'expressiondanslechant,estquelquechosedediffrentduchantmme
&desintonationsharmoniques;&quesansmanquercequiconstituelechant,l'acteurpeut
ajoterl'expressionouymanquer.
Ilnefautpasconcluredelquetoutesortedechantsoitgalementsusceptibledetoutesorte
d'expression.Lesacteursintelligensn'prouventquetropqu'ilyadeschantstrsbeauxeneux
mmes,qu'ilestpresqueimpossibledeployerunedclamationconvenableauxparoles.
Nouspouvonsencoreremarquerquedanslasimpledclamationtragiquedeuxacteursjouentle
mmemorceaud'unemanierediffrente,&nousaffectentgalement;lemmeacteurjouele
mmemorceaudiffremmentaveclemmesuccs,moinsquelecaracterepropredupersonnage
nesoitfixparl'histoireoudansl'expositiondelapiece.Silesinflexionsexpressivesdela
dclamationnesontpaslesmmesquelesintonationsharmoniquesduchant;siellesne
consistentnidansl'lvation,nidansl'abbaissementdelavoix,nidanssonrenflement&sa
diminution,nidanssalenteur&sarapidit,nonplusquedanslesrepos&danslessilences;
4:689[Clickherefororiginalpageimage]
enfinsiladclamationnersultepasdel'assemblagedetoutesceschoses,quoiquelaplpart
l'accompagnent,ilfautdoncquecetteexpressiondpendedequelqueautrechose,quiaffectantle
sonmmedelavoix,lametentatd'mouvoir&detransporternotreame.
Leslanguesnesontquedesinstitutionsarbitraires,quedevainssonspourceuxquinelesontpas
apprises.Iln'enestpasainsidesinflexionsexpressivesdespassions,nideschangemensdansla
dispositiondestraitsduvisage:cessignespeuventtreplusoumoinsforts,plusoumoins
marqus;maisilsformentunelangueuniversellepourtouteslesnations.L'intelligenceenestdans
lecoeur,dansl'organisationdetousleshommes.Lesmmessignesdusentiment,delapassion,
ontsouventdesnuancesdistinctivesquimarquentdesaffectionsdiffrentesouopposes.Onne
s'ymprendpoint,ondistingueleslarmesquelajoiefaitrpandre,decellesquisontarrachespar
ladouleur.
Sinousneconnoissonspasencorelanaturedecettemodificationexpressivedespassionsqui
constitueladclamation,sonexistencen'enestpasmoinsconstante.Peuttreendcouvrirat
onlemchanisme.
AvantM.Dodartonn'avoitjamaispensaumouvementdularynxdanslechant,cette
ondulationducorpsmmedelavoix.LadcouvertequeM.Ferreinafaitedepuisdesrubans
membraneuxdanslaproductionduson&destons,faitvoirqu'ilrestedeschosestrouversurles
sujetsquisemblentpuiss.Sanssortirdelaquestionprsente,yatilunfaitplussensible,&
dontleprincipesoitmoinsconnu,queladiffrencedelavoixd'unhomme&decelled'unautre;
diffrencesifrappante,qu'ilestaussifaciledelesdistinguerquelesphysionomies?
L'examendanslequeljesuisentrfaitassezvoirqueladclamationestunemodificationdela
voixdistinctedusonsimple,delaparole&duchant,&quecesdiffrentesmodificationsse
runissentsanss'altrer.Ilresteexaminers'ilseroitpossibled'exprimerpardessignesounotes
cesinflexionsexpressivesdespassions.

Quandonsupposeroitavecl'abbduBosquecesinflexionsconsistentdanslesdiffrensdegrs
d'lvation&d'abbaissementdelavoix,danssonrenflement&sadiminution,danssarapidit&
salenteur,enfindanslesreposplacsentrelesmembresdesphrases,onnepourroitpasencorese
servirdesnotesmusicales.
Lafacilitqu'onatrouvnoterlechant,vientdecequ'entretouteslesdivisionsdel'octaveon
s'estbornsixtonsfixes&dtermins,oudouzesemitons,quienparcourantplusieurs
octaves,serpetenttojoursdanslemmerapportmalgrleurscombinaisonsinfinies.[M.
Buretteamontrquelesanciensemployoientpourmarquerlestonsduchantjusqu'1620
caracteres,auxquelsGuid'Arezzoasubstituuntrspetitnombredenotesquiparleurseule
positionsuruneespeced'chelle,deviennentsusceptiblesd'uneinfinitdecombinaisons.Ilseroit
encoretrspossibledesubstituerlamthoded'aujourd'huiunemthodeplussimple,sile
prjugd'unancienusagepouvoitcderlaraison.Ceseroientdesmusiciensquiauroientleplus
depeinel'admettre,&peuttrelacomprendre.]Maisiln'yariendepareildanslavoixdu
discours,soittranquille,soitpassionn.Ellemarchecontinuellementdansdesintervalles
incommensurables,&presquetojourshorsdesmodesharmoniques:carjeneprtenspasqu'ilne
puissequelquefoissetrouverdansunedclamationchantante&vicieuse,&peuttremme
danslediscoursordinaire,quelquesinflexionsquiseroientdestonsharmoniques;maiscesontdes
inflexionsrares,quinerendroientpaslacontinuitdudiscourssusceptibled'trenot.
L'abbduBosditavoirconsultdesmusiciens,quil'ontassrquerienn'toitplusfacileque
d'exprimerlesinflexionsdeladclamationaveclesnotesactuellesdelamusique;qu'ilsuffiroitde
leurdonnerlamoitidelavaleurqu'ellesontdanslechant,&defairelammerductionl'gard
desmesures.Jecroisquel'abbduBos&cesmusiciensn'avoientpasuneidenette&prcisede
laquestion.1.Ilyaplusieurstonsquinepeuventtrecoupsendeuxpartiesgales.2.Ondoit
faireunegrandedistinctionentredeschangemensd'inflexionssensibles,&deschangemens
apprciables.Toutcequiestsensiblen'estpasapprciable,&iln'yaquelestonsfixes&
dterminsquipuissentavoirleurssignes:telssontlestonsharmoniques;telleestl'gardduson
simplel'articulationdelaparole.
Lorsquejecommuniquaimonidel'acadmie,M.Freretl'appuyad'unfaitquimrited'tre
remarqu.ArcadioHoangh,chinoisdenaissance&trsinstruitdesalangue,tantParis,un
habilemusicienquisentitquecettelangueestchantante,parcequ'elleestrempliede
monosyllabesdontlesaccenssonttrsmarquspourenvarier&dterminerlasignification,
examinacesintonationsenlescomparantausonfixed'uninstrument.Cependantilneputjamais
venirboutdedterminerledegrd'lvationoud'abbaissementdesinflexionschinoises.Les
pluspetitesdivisionsduton,tellesquel'eptamridedeM.Sauveur,ouladiffrencedelaquinte
justelaquintetemprepourl'accordduclavecin,toientencoretropgrandes,quoiquecette
eptamridesoitla49epartieduton,&la7educomma:deplus,laquantitdesintonations
chinoisesvarioitpresquechaquefoisqueHoanghlesrptoit;cequiprouvequ'ilpeutyavoir
encoreunelatitudesensibleentredesinflexionstrsdlicates,&quicependantsontassez
distinctespourexprimerdesidesdiffrentes.
S'iln'estpaspossibledetrouverdanslaproportionharmoniquedessubdivisionscapables
d'exprimerlesintonationsd'unelangue,tellequelachinoisequinousparottrschantante,o
trouveroitondessubdivisionspourunelanguepresquemonotonecommelantre?
Lacomparaisonqu'onfaitdesprtenduesnotesdeladclamationaveccellesdelachorgraphie
d'aujourd'hui,n'aaucuneexactitude,&appuiemmemonsentiment.Toutesnosdansessont
composesd'unnombredepasassezborns,quiontchacunleurnom,&dontlanatureest
dtermine.Lesnoteschorgraphiquesmontrentaudanseurquelspasildoitfaire,&quelleligne
ildoitdcriresurleterrein;maisc'estlamoindrepartiedudanseur:cesnotesneluiapprendront
jamaisfairelespasavecgrace,reglerlesmouvemensducorps,desbras,delatte,enunmot
touteslesattitudesconvenablessataille,safigure,&aucaracteredesadanse.
Lesnotesdclamatoiresn'auroientpasmmel'utilitmdiocrequ'ontlesnoteschorgraphiques.
Quandonaccorderoitquelestonsdeladclamationseroientdtermins,&qu'ilspourroienttre
exprimspardessignes;cessignesformeroientundictionnairesitendu,qu'ilexigeroitunetude
deplusieursannes.Ladclamationdeviendroitunartencoreplusdifficilequelamusiquedes

anciens,quiavoit1620notes.AussiPlatonveutilquelesjeunesgens,quinedoiventpasfaire
leurprofessiondelamusique,n'ysacrifientquetroisans.
Enfincetart,s'iltoitpossible,neserviroitqu'formerdesacteursfroids,quiparl'affectation&
uneattentionserviledfigureroientl'expressionquele
4:690[Clickherefororiginalpageimage]
sentimentseulpeutinspirer;cesnotesnedonneroientnilafinesse,niladlicatesse,nilagrace,ni
lachaleur,quifontlemritedesacteurs&leplaisirdesspectateurs.
Decequejeviensd'exposer,ilrsultedeuxchoses.L'uneestl'impossibilitdenoterlestons
dclamatoires,commeceuxduchantmusical,soitparcequ'ilsnesontpasfixes&dtermins,soit
parcequ'ilsnesuiventpaslesproportionsharmoniques,soitenfinparcequelenombreenseroit
infini.Lasecondeestl'inutilitdontseroientcesnotes,quiserviroienttoutauplusconduiredes
acteursmdiocres,enlesrendantplusfroidsqu'ilsneleseroientensuivantlanature.
Ilresteunequestiondefaitexaminer:savoirsilesanciensonteudesnotespourleur
dclamation.Aristoxeneditqu'ilyaunchantdudiscoursquinatdeladiffrencedesaccens;&
Denisd'HalicarnassenousapprendquechezlesGrecsl'lvationdelavoixdansl'accentaigu,&
sonabbaissementdanslegrave,toientd'unequinteentiere;&quedansl'accentcirconflexe,
composdesdeuxautres,lavoixparcouroitdeuxfoislammequinteenmontant&endescendant
surlammesyllabe.
Commeiln'yavoitdanslalanguegrequeaucunmotquin'etsonaccent,ceslvations&
abbaissemenscontinuelsd'unequintedevoientrendrelaprononciationgrequeassezchantante.
LesLatins(Cic.orat.57.Quint.l.IX.)avoient,ainsiquelesGrecs,lesaccensaigu,grave,&
circonflexe;&ilsyjoignoientencored'autressignes,propresmarquerleslongues,lesbreves,
lesrepos,lessuspensions,l'acclration,&c.Cesontcesnotesdelaprononciationdontparlentles
grammairiensdessieclespostrieurs,qu'onaprisespourcellesdeladclamation.
Cicronenparlantdesaccensemployeletermegnraldesonus,qu'ilprendencoredansd'autres
acceptions.
OnignorequelletoitlavaleurdesaccenschezlesLatins:maisonsaitqu'ilstoient,commeles
grecs,fortsensiblesl'harmoniedudiscours;ilsavoientdeslongues&desbreves,lespremieres
engnraldoublesdessecondesdansleurdure,&ilsenavoientaussid'indtermines,
irrationales.Maisnousignoronslavaleurdecesdures,&nousnesavonspasdavantagesidans
lesaccensonpartoitd'untonfixe&dtermin.
Commel'imaginationnepeutjamaissuppleraudfautdesimpressionsreesparlessens,on
n'estpasplusentatdesereprsenterdessonsquin'ontpasfrappl'oreille,quedescouleurs
qu'onn'apasves,oudesodeurs&dessaveursqu'onn'apasprouves.Ainsijedoutefortque
lescritiquesquisesontleplusenflammssurlemritedel'harmoniedeslanguesgreque&latine,
ayentjamaiseuneidebienressemblantedeschosesdontilsparloientavectantdechaleur.
Noussavonsqu'ellesavoientuneharmonie;maisnousdevonsavouerqu'ellesn'ontplusriende
semblable,puisquenouslespronononsaveclesintonations&lesinflexionsdenotrelangue
naturellequisonttrsdiffrentes.
Jesuispersuadquenousserionsfortchoqusdelavritableprosodiedesanciens;maiscomme
enfaitdesensationsl'agrment&ledesagrmentdpendentdel'habitudedesorganes,lesGrecs
&lesRomainspouvoienttrouverdegrandesbeautsdanscequinousdplairoitbeaucoup.
Cicronditqueladclamationmetencoreunenouvellemodificationdanslavoix,dontles
inflexionssuivoientlesmouvemensdel'ame(Orator.n.16.)Vocismutationestotidemsuntquot
animorumquimaximvocemoventur;&ilajotequ'ilyauneespecedechantdanslarcitation
animedusimplediscours:Estetiamindicendocantusobscurior.
Maiscetteprosodiequiavoitquelquescaracteresduchant,n'entoitpasunvritable,quoiqu'ily
etdesaccompagnemensdefltes;sansquoiilfaudroitdirequeCausGracchusharanguoiten
chantant,puisqu'ilavoitderriereluiunesclavequiregloitsestonsavecuneflte.Ilestvraiquela
dclamationduthatre,modulatioscenica,avoitpntrdanslatribune,&c'toitunviceque
Cicron&Quintilienaprsluirecommandoientd'viter.Cependantonnedoitpass'imaginerque
Gracchusetdanssesharanguesunaccompagnementsuivi.Laflteouletonoriondel'esclavene
servoitqu'ramenerl'orateuruntonmodr,lorsquesavoixmontoittrophaut,oudescendoit

tropbas.CeflteurquitoitcachderriereGracchus,quistaretoccultpostipsum,n'toit
vraissemblablemententenduquedelui,lorsqu'ilfalloitdonnerourtablirleton.Cicron,
Quintilien,&Plutarque,nenousdonnentpasuneautreidedel'usagedutonorion.Quoillumaut
remissumexcitaret,autcontentionerevocaret.Cic.l.III.deorat.Cuiconcionanticonsistens
posteummusicesfistul,quamtonorionvocant,modosquibusdeberetintendiministrabat.
Quintil.lib.I.c.x.Ilparotquec'estlediapasond'aujourd'hui.
CaiusGracchusl'orateur,quitoitdenaturehommepre,vhment&violentensafaonde
dire,avoitunepetitefltebienaccommodeaveclaquellelesmusiciensontaccotumde
conduiretoutdoucementlavoixduhautenbas&dubasenhautpartouteslesnotespour
enseignerentonner;&ainsicommeilharanguoit,ilyavoitl'undesesserviteursquitantdebout
derrierelui,commeilsortoitunpetitdetonenparlant,luientonnoituntonplusdoux&plus
gracieuxenleretirantdesonexclamation,&luitantl'pret&l'accentcolriquedesavoix.
Plutarque,danssontraitcommentilfautretenirlacolere,traductiond'Amyot.
Lesfltesduthatrepouvoientfaireunesorted'accompagnementsuivi,sansquelarcitationft
unvritablechant;ilsuffisoitqu'elleenetquelquescaracteres.Jecroisqu'onpourroitprendreun
partimoyenentreceuxquiregardentladclamationdesancienscommeunchantsemblablenos
opra,&ceuxquicroyentqu'elletoitdummegenrequecelledenotrethatre.
Aprstoutcequeviensd'exposer,jeneseroispasloigndepenserquelesRomainsavoientun
artdenoterlaprononciationplusexactementquenousnelamarquonsaujourd'hui.Peuttre
mmeyavoitildesnotespourindiquerauxacteurscommenanslestonsqu'ilsdevoient
employerdanscertainesimpressions,parcequeleurdclamationtoitaccompagned'unebasse
defltes,&qu'elletoitd'ungenreabsolumentdiffrentdelantre.L'acteurpouvoitnemettre
guereplusdesapartdanslarcitation,quenosacteursn'enmettentdanslercitatifdenosopra.
Cequimedonnecetteide,carcen'estpasunfaitprouv,c'estl'tatmmedesacteursRome;
ilsn'toientpas,commechezlesGrecs,deshommeslibresquisedestinoientuneprofession,qui
chezeuxn'avoitriendebasdansl'opinionpublique,&quin'empchoitpasceluiquil'exeroitde
remplirdesemploishonorables.ARomecesacteurstoientordinairementdesesclavestrangers
ounsdansl'esclavage:cenefutquel'tatvildelapersonnequiavilitcetteprofession.Lelatin
n'toitpasleurlanguematernelle,&ceuxmmesquitoientnsRomenedevoientparlerqu'un
latinaltrparlalanguedeleursperes&deleurscamarades.Ilfalloitdoncquelesmatresquiles
dressoientpourlethatrecommenassentparleurdonnerlavraie
4:691[Clickherefororiginalpageimage]
prononciation,soitparrapportladuredesmesures,soitparrapportl'intonnationdesaccens;
&ilestprobablequedanslesleonsqu'ilsleurdonnoienttudier,ilsseservoientdesnotesdont
lesGrammairienspostrieursontparl.Nousserionsobligsd'userdesmmesmoyens,sinous
avionsformerpournotrethatreunacteurnormandouprovenal,quelqu'intelligencequ'ilet
d'ailleurs.Sidepareilssoinsseroientncessairespouruneprosodieaussisimplequelantre,
combienendevoitonprendreavecdestrangerspouruneprosodiequiavoitquelquesunsdes
caracteresduchant?Ilestassezvraissemblablequ'outrelesmarquesdelaprononciationrguliere,
ondevoitemployerpourunedclamationthatralequiavoitbesoind'unaccompagnementdes
notespourleslevations&lesabaissemensdevoixd'unequantitdtermine,pourlavaleur
prcisedesmesures,pourpresserourallentirlaprononciation,l'interrompre,l'entrecouper,
augmenteroudiminuerlaforcedelavoix,&c.
VoilquelledevoittrelafonctiondeceuxqueQuintiliennommeartificespronuntiandi.Mais
touscessecoursn'ontencoreriendecommunavecladclamationconsidrecommetant
l'expressiondessentimens&del'agitationdel'ame.Cetteexpressionestsipeuduressortdela
note,quedansplusieursmorceauxdemusiquelescompositeurssontobligsd'crireenmarge
dansquelcaracterecesmorceauxdoiventtreexcuts.Laparoles'crit,lechantsenote;maisla
dclamationexpressivedel'ameneseprescritpoint;nousn'ysommesconduitsqueparl'motion
qu'excitentennouslespassionsquinousagitent.Lesacteursnemettentdevritdansleurjeu,
qu'autantqu'ilsexcitentennousunepartiedecesmotions.Sivismeflere,dolendumest,&c.
Al'garddelasimplercitation,celledesRomainstantsidiffrentedelantre,cequipouvoit
tred'usagealorsnepourroits'employeraujourd'hui.Cen'estpasquenousn'ayonsuneprosodie

laquellenousnepourrionsmanquersanschoquersensiblementl'oreille:unauteurouunorateur
quiemploiroitunfermbrefaulieud'unouvertlong,rvolteroitunauditoire,&paroitroit
trangerauplusignorantdesauditeursinstruitparlesimpleusage;carl'usageestlegrandmatre
delaprononciation,sansquoilesreglessurchargeroientinutilementlammoire.
Jecroisavoirmontrquoipouvoientserduirelesprtenduesnotesdclamatoiresdesanciens,
&lavanitdusystmeproposnotregard.Enreconnoissantlesancienspournosmatres&
nosmodeles,neleurdonnonspasunesuprioritimaginaire:leplusgrandobstaclepourlesgaler
estdelesregardercommeinimitables.Tchonsdenousprservergalementdel'ingratitude&de
lasuperstitionlittraire.
Nosquisequimurprobabilia,necultraidquodverisimileoccurritprogredipossumus,&refellere
sinepertinaci,&refellisineiracundi,paratisumus.Cicr.Tuscul.2.

Вам также может понравиться