Вы находитесь на странице: 1из 10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

LuaNova:RevistadeCulturaePoltica
PrintversionISSN01026445

ServicesonDemand
Article

LuaNovano.19SoPauloNov.1989

Articleinxmlformat
http://dx.doi.org/10.1590/S010264451989000400007

REFLEXESSOBREOMARXISMO
ARTIGOS

RazoepolticaentrevistadeClausOffe*

Articlereferences
Howtocitethisarticle
Automatictranslation
Sendthisarticlebyemail
Indicators

CitedbySciELO

Accessstatistics

ConcedidaaFranciscoColomGonzalez**
Socilogo,professordaUniversidadeBIELEFELD,RepblicaFederalAlem

Relatedlinks
Share

More

More

Aolongodeseutrabalho,Offe,comoseconcluinaseguinteentrevista,
manteveumprolongadodilogocomdiversosparadigmaspredominantes
Permalink
nasociologiacontempornea,integrandoosemalgunscasos,oqueno
permiteidentificlosimplesmente,comosefazamide,comoumltimo
herdeirodaEscoladeFrankfurt.Persistenele,contudo,aintenodeumasociologiacrticaquenoseconcebe
asimesmasegundoomodelopositivistanemseparadadapraxissocial.Nestesentido,caberiaveremsua
obramaisumexemplodomovimentorecuperadopelopensamentodeesquerdanaltimadcada.
ComasustentaodocapitalismoeosurgimentodapolticadeblocosnofinaldaSegundaGuerraMundial,o
marxismoentrounumprocessodeprogressivabuscaderefgionosmbitosestritamenteacadmicose
intelectuais.Oinciodestatendnciafoiobservvellogonofinaldosanos20comosurgimentodoInstitutfr
SozialforschungenFrancfort,chegandoestaacademicizaoatornarsepraticamenteabsolutaduranteo
perododaguerrafria.AsanliseseconmicasdocapitalismoeainvestigaopolticadoEstadoburgusforam
sendopaulatinamentesubstitudasporumdiscursofilosico,centradoemquestesestticaseepistemolgicas.
Estahipertrofiatericadomarxismobempoderiaserentendidacomoresultadodadesativaopolticados
movimentosoperriosedaresistnciaantifascistaqueocorreunasduasdcadasposterioresreconfigurao
polticaeeconmicaanvelmundial,frutodaguerra.Asrevoltasestudantisesociaisdofinaldosanos60,
assimcomoofinaldalongaprosperidadedopsguerranosanos70,pareceramnoentantoabrircaminhopara
onascimentodeumnovotipodepensamentocrtico.Ointeressepelosprocessosculturaisdocapitalismodeu
lugarauma"novapaixopeloconcreto",parafraseandoPerryAnderson.Nosseassistiuaorenascerdeuma
preocupaopelomovimentodaeconomiacapitalistaemseuconjunto,como,emigualmedida,comeousea
abordarumadasgrandeslacunasdomarxismoocidental:asestruturasespecficasdoEstadocapitalista
moderno.
AobradeClausOffedevesemdvidasituarsenombitodessanovaculturapolticadeesquerda,umacultura
que,contudo,seviuobrigadaaquestionaroqueHabermasqualificoude"ortodoxiatcita"domarxismo
ocidental.Ocapitalismotardio,comseusfenmenosdeexpansoeconcentrao,osurgimentodoEstado
intervencionista"benefactor"eaprogressivaburocratizaodetodososmbitosdeinteraosocial,oferecem
umaconstelaodeproblemasquejnopodemserresolvidoscomafrmulageraldosprocessosde
valorizaocapitalista.OffeelaborouarespeitoummodelodecompreensodoEstadotardocapitalistaque
renea"disparidade"dembitosvitaisaqueestetemdefazerfrente,emsuaatividadereguladora,semque
paraissoosparmetrosdareproduoeconmica,noisentacmsidecontradies,ofereamporsis
produtosexplicativossuficientes.SuavinculaocomateoriadesistemasemgeralecomaobradeLuhmann
cmparticularaesterespeitoevidentenamaisimportantedesuasprimeirasobras:Slrukturproblemedes
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

1/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

KapitalischenStaales,1972.Nestaeleadiantavaatesedaincapacidadedosubsistemapolticoparaassegurar
umequilbrioemsuasmltiplasfunessempremperigosuaprpriaexistnciaouadossubsistemas
econmicoelegitimatrioem
FALTAMPGINAS83E84
daesquerdanospasesdecapitalismoavanado.Emseusescritosmaisrecentespropeumamltiplafrentede
possvelaopolticadirigida,emprimeirolugar,preservaoereorientaodoEstadodebemestarcomo
umaconquistasocialhistoricamentevaliosa,emborainstvel,frenteaofatodequenoexistemalternativas.
Talreorientaodapolticadebemestarapontariaparaumaremodelaodasestruturasdeempregoeparaa
introduotentativaeparcial,apesardehojeaparentementeutpica,deumarelativaseparaoentreos
princpiosdetrabalhoesalriocomoformadelutacontraodesemprego.Essainiciativaeconmicapoderiaser
acompanhadadeumadefesadosdireitosdemocrticosdeparticipaoemesferasmaisamplasdavidasocial,
complementaresaoprincpioderepresentaoparlamentar,assimcomodabuscadapazinternacionaleda
preservaodoambienteecolgico.
Obviamente,semelhanteprojetocontmfortesdosesdeumvoluntarismopoltico,oquenotemporque
constituirnecessariamenteumacensuravisodadignificaodopossibilismoresolutoaquesenos
acostumouatualmentenoterrenopoltico.Persiste,noentanto,aperguntapelasforassociaismobilizveis
parafazerfrenteaosriscosqueacompanhamtantoodisciplinamentodociclodeacumulaodocapitalcomoa
radicalizaodaspretensesdemocrticas.Entreovelhomitodoproletariadoindustrialcomoagentepolticoda
mudanasocial,aqueaindaseaferraboapartedadebilitadaesquerdamarxista,eaapostanoprogresso
cientficoetecnolgicoaqueseconfiaramasnovaselitestecnocrticassocialdemocratas,asperspectivas
restantesparecemapontarnadireodosnovosmovimentossociaisedospartidossocialecolgicos.Contudo,
odilemanoseprestaaumafcilsoluonosentidoaristotlicodavirtudecomotermomdio.Oadeusao
proletariadoanunciadoporAndrGorzobrigaaoabandonodeboapartedosesquemastericosjcaducosque
constituramaculturapolticadeesquerdadurantedcadas,semqueumasbita"reconverso"ideolgicaao
ecologismo,aopacifismoougeneralidadedasproposiesdemocrticasradicaisporpartededitas
organizaestradicionaisresulteconvincente.Poroutrolado,oselitismostecnocrticosimbudosdeuma
retricadeprogressodificilmenteconseguemadesesmassivasalmdeumxitoimediatoconstatvelque,
provvelouno,bempoderiaserigualmenterealizadopelasforaspolticasdecarterneoliberal.
Finalmente,aafirmaodenovostpicospolticosabsolutamentenodissolveavignciadosproblemassobre
osquaissebaseavamosantigos,demaneiraqueosgruposportadoresdenovoscritriosderacionalidade
polticaquequeiramapresentarsecomoalternativacontinuaroaterqueoferecerumprojetosocialde
conjuntoalmdasreivindicaespontuaisquecaracterizamadenominadaesquerda"psindustrial".Em
qualquercaso,podesedizerqueasguasdavidasocialeeconmica,diferentementedasdopensamento
poltico,parecemtudomenosestancadas.
GonzalezBoapartedeseutrabalhonocampodasociologiapolticapodeserentendidacomoumaanlise
criticadasrelaesinstitucionaisdepodernossistemaspolticosdocapitalismotardio.Essecartercrticoest
expressoemsuarejeiodomodelodeanlisepluralista,tpicodasociologialiberal,quepressupeuma
difanacorrespondnciaentreosmecanismospolticosderepresentao,competioedeciso.Pelocontrrio,
vocressaltouasrestriesinstitucionaisqueparlamentosepartidospolticosexercemsobreaformao
democrticadavontade,assimcomoasrelaesexistentesentreosmecanismosreprodutoresdaeconomia
capitalistaeaspossibilidadesdetematizaodemotivospolticosnaesferapblica.Paraestetipodeanlise
vocrecorreu,nodecorrerdotempo,adistintastradiestericas(marxismo,teoriadesistemas,teoriada
decisoracional),inclusivesedefiniusemdificuldadescomometodologicamenteecltico.Existeemsuaobra,
apesardisso,algumtipodeperspectivametodolgicabsicaparaaanlisedasrelaespolticasdepodernas
sociedadestardocapitalistas?Refiromeconcretamenteaoesquematridimensionaldoconceitodepoder
elaboradoporStevenLukes,supondoquevocaceitesemelhantediviso.
OffeGostariadedizer,emprimeirolugar,queconsideroaobradeLukessobreopoder,assimcomoseus
outrosensaios,desumaimportnciaeestmulo.Novejonela,entretanto,umdesenvolvimento,sequer
esquemtico,deumateoriacientficosocial.Respondendoasuadifcilpergunta,devodizerhonestamenteque
noexistesemelhantefiguraargumentativabsicaqueestejasubjacentemetodologicamenteatodasasminhas
reflexes.Minhapretensonoelaborarumafilosofiadascinciassociaisouumateoriasociolgicadaao,
mastalvezpossuaumcartermaisnormativo.Estanorma,numcertosentido,umanormaderacionalidade.
Apartirdelasecolocaaseguintequesto:sobquecondiespodemserrecuperadasparaaconscincia,
comprovadaselevadasemcontaasconseqnciasfticasdasaesdossujeitos?,portanto,anormada
responsabilidadeque,naqualidadedeprincpionormativo,questionaempricaeteoricamenteaquelassituaes
emqueoperamos"cegamente",nasquaisditasaesprovocamefeitossecundrios,custossociaise
brutalidade,semquesechegueaquestionarasmesmas.
Aesterespeitoexistemnatradiomarxianadoisconceitosqueconsiderosumamenteimportantes.Umdeles
aidiadeumacontraposioentreapropriaoprivadaeproduosocial.Aprivacidadedaproduo,no
entanto,aparente.Narealidade,quandoentramosnasrelaesdemercado,quandoproduzimos,geramosuma
socialidadeinconsciente,irresponsveleincontrolveldenossavida.Estadesproporotalvezsejaemparte
inevitvel,inclusiveincua,masmuitasdascoisasquefazemos,sempodercontrollasvoluntriae
conscientemente,nosonemnecessriasnemincuas,masprejudiciais,exploradoras,destrutivase
perigosas.OoutroconceitorelevantedaobradeMarxafamosafrasedoDezoitoBrumrioafirmaqueos
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

2/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

homensrealizamsuaprpriahistria,massemconscinciadisso.Aestimplcitooidealdeumcontrole
conscientedocartersocialdasrelaesvitais.No,pois,umateoriaelaborada,masestemotivonormativo
deumacrticadasociedadequemelevaacolocarasquestescomasquaismeocupo.
Relacionadocomestaquestopodemostrarsequeosistemadasrelaesdedominaopolticaseapresenta
sobapretensolegitimantedesuageneralidade,querdizer,sobapretensolegitimantedasnormas
universalistas,enquantoque,poroutrolado,demonstraseleesnointencionadasouilegitimveis,deefeitos
encobridoresoudiscriminatrios,deunilateralidadeseparticularismosnopercebidos.Tornaseinteressante
investigar,nosentidodacitadanormada"responsabilidade",emqueconsistemtaisunilateralidadeseemque
instituiesocorrem.Issooquepretendofazer,paraoqualtodasastradiestericas,comoateoriade
sistemas,omaterialismohistrico,ateoriadeorganizaoeateoriadadecisoracionalsobemvindasna
medidaemquepermitamidentificarestadistorocontidanasinstituieseprticaspolticasdetodotipo.
Nestecontexto,obviamente,ocorreumdilemaqueconsisteemqueasinstituiespossuemsempreadupla
naturezadepossibilitaraaocoletiva,porumlado,enquantoqueexcluemetornamimpossveisdeterminadas
formasdeao,poroutro.Oprincpiodasregrasdejogoouregrasconstitucionaissempretalquepossibilita
umadeterminadaaomedianteaqual,porsuavez,seexcluioutra.Aforadagravidadeofereceumaboa
analogia:semelanopoderamoscaminhar,masprecisamenteporqueexistenopodemosvoar.Semprese
pagaumpreopelasinstituies(comoalegalidade,porexemplo),masofatodequesepaguesemelhante
preonoemsiumargumentocontraasinstituies.Onicoargumentocontraelasconsistiriaemquese
podedemostrarquefavorecemdeformaunilateraleparticular,que,comodisseMarx,representemuma
generalidadeilusria,umageneralidadeinautntica.Issosignifica,positivamente,queacrticadasinstituies
noincideemsuaqualidadequasenaturalcomoinstituio,querdizer,emsuafunoexcludentedeaes,
masnocarterdiscriminatrioeinteressadodessaunilateralidade,ouseja,nofatodefavorecercomvantagens
determinadosatoresediscriminaroutros.Somentenessamedidaumateoriadasinstituiespodesercrtica.
GonzalezNestesentido,suaobradeveserentendidacomouma"criticadaideologia"?
OffeSim,umacrticadaideologia,dadoqueasinstituiesdoEstadomodernosomedidasporsua
pretensodeuniversalidadeumapretensopelaqualtambmelasprpriasseconsideramelegitimampor
exemplo,aregradamaioria.Asemostraquedeterminadasquestesdecisivassevemprejulgadasemfavor
dosdetentoresdeposiessociaisdepoderprecisamentenaquelasformasinstitucionaisemquesocolocadas
taisquestes.Oproblema,pois,arelaoentreasformasdedomniopolticoeasposiesdepoder,
posiesquenosebaseiamsomentenapropriedademastambmnopodermilitar,nadivisosexualdo
trabalhoetc.
Estessoexemplosdecomosepoderealizarumaanlisecrticoideolgicadasinstituies,ondeestano
constituitosumacrticadaideologia,masumademonstraodaparticularidadedasmesmas.Semelhante
demostraopressupe,noentanto,aantecipaodeformaseconmicas,culturaisepolticoinstitucionais
dotadasdeumaracionalidademaiselevada,eestaest,porsuavez,marcadacomafalibilidadede
semelhanteantecipao.
GonzalezNossaperguntaseguinterefereseaosurgimentodenovoscritriospolticosderacionalidadena
vidapblica.Emseuensaio"Socialpreconditionsofcorporatismandsomedilemmasofdemocracytheory"
(1984)vocmencionatrstradiesnoquedizrespeitoaopapeldasinstituiespolticaseconcepodo
poder:a)porumlado,astesesliberaispostulariamumafunorestritivaerepressivadessepoder,atribuindo
sinstituiespolticasumacertafuno"protetora"b)poroutrolado,osmodelossocialdemocratasveriamo
podercomoummeiocoletivamentegeradoparaaconsecuodeobjetivossociaisdapoderiadeduzirseuma
interpretao"instrumental"dasinstituiespolticasc)existiria,finalmente,umaperspectiva"autonomista",
quepoderiaserretroagidaatosprimeirosescritospolticosdeMarxeobradeRobertMichelseRosa
Luxemburgo.Apartirdestaperspectivasecolocariaemquestoaefetividadedosmecanismosinstitucionaisde
representaoparaadefesadedeterminadosinteressesemancipatrios.
PodesepercebernofenmenodosVerdesnaAlemanhaumacertarepercussodoterceirotipodeargumento,
aomenosnoquedizrespeitodefesadeumaprticaextrainstitucionalcombinadacomaatividade
parlamentar.Gostariadelhefazerduasperguntasnessecontexto.
CertamentenosepodedefinirosVerdescomoumpartidoconvencional,eentreseusobjetivosexistemalguns
quedificilmentesoconciliveiscomumsistemasocialbasicamentecapitalista.Vocdestacouemsuaobraos
limitesabsolutosquealgicadaeconomiacapitalistaprescrevemargemdeaopoltica.Comovaloriza
entoaascensoeasperspectivasdosVerdes?
Nonosencontramos,talvez,diantedeumadesintegraodomodeloburgusdeesferapblica?
OffePermitameprecisaratrpliceclassificaoquevocmencionounoincio.Pensoqueahistriadateoria
polticadesdeosculoXVIIpoderefletirsecorretamente,emboradeformamuitosimplificada,sedistinguimos
(eassimjofezT.H.Marshallnoinciodosanos50)trsfasessucessivasnaestruturaconstitucionaldos
pasesocidentais.NaprimeirafasesetratariadarelaodoEstadocomocidado,dopoderpolticocom
relaoaocitoyenindividual,quesecaracterizapelaameaadopoderdoEstadoabsolutistaaoindivduo,isto
,pelosperigosqueessepoderestatalrepresentaparaasuavidaesuapropriedade.Esseproblemanarelao
entreEstadoecidadofoisolucionado,namedidaemqueefetivamentesetenharesolvido,medianteo
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

3/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

princpiodeumcompromissojurdicodopoderestatal,comeandocomobabeascorpuseseguidopelas
garantiaspropriedadeeaotrficomercantilfundamentadossegundoateoriadocontratooudodireito
natural.Umasegundafasedessedesenvolvimento,quetemseupontodepartidanofinaldosculoXVIIIno
mbitodasrevoluesfrancesaeamericana,corresponderiaidiadequeoEstadonosomenteuma
ameaapotencialparaocidadoparticular,mastambmuminstrumentopotencialdetodososcidadosparaa
atuaodasociedadecivilsobresimesma,isto,uminstrumentodetransformao.Estaaconcepo
democrticadoEstado,quechegaacomprometerjuridicamenteopoderdesteconformeaidialiberaldo
Estadodedireito.Ainstrumentalizaodopoderestatalocorrenamaiorpartedospasesocidentaisemtorno
daPrimeiraGuerraMundialatravsdageneralizaododireitoaovotoedaparlamentarizaodogoverno.
DepoisdaSegundaGuerraMundialsedariaafasemaisrecentenodesenvolvimentodaestruturapolticadas
instituies,queconsistenaconsideraodoEstadojnosomentecomoameaapotencialouinstrumentode
atuao,mascomoumainstnciadequedependemocidadoeamplascategoriasdecidadosnoquediz
respeitoasuascondiesmateriais,fsicas,sociaiseculturaisdevida.OcidadosevfrenteaoEstadonuma
relaodecliente,denecessitado,comoalgumquedependedeleparaapreservaodesuaexistnciaede
umajustiasocialniveladora.EstaaidiadoEstadodebemestar.Estastrstradiesemconjuntoderam
lugaraomodelodemocrticoliberaldoEstadodebemestareintervencionista.
Tratasedetrsetapassuperpostasnaconstruodaestruturapolticadasinstituiesocidentais.Noentanto,
surgiuumasituaonofinaldoltimoperodo,cujaorigemprovavelmenteserdestacadapelosfuturos
historiadores,emmeadosdadcadade70,emquejnosemantminquestionadaalegitimidadeea
capacidadefuncionaldestatriplaarticulaodosistemadeorganizaopoltica.Essefenmenoconsisteemque
aliberdade,efetivamente,podesersolapadaedestruda,masemtodocasonopodeserpreservada
unicamenteatravsdasujeiojurdicadopoderestatal.Tratase,definitivamente,dequecomosinstrumentos
dademocraciaeletivarepresentativoparlamentaredademocraciacompetitivadepartidos,determinadas
questes,determinadostemasnososuscetveisdeconsideraonosprocessosdeformaodevontadese
decises.Tratase,almdisso,dequeoEstadodebemestarsemostracomoumafiguraqueintroduz
elementosdestruidoresdaliberdade,elementostutelares,autoritriosemanipulativosnarelaoentreEstado
ecidadosemque,porsuavez,possaconservarcomfirmezasuasfunesdeseguranasocialedeprestao
deservios.Frenteaestaconstataonegativaedecepcionantereagiramosmovimentossociaisdeprotestoe
osnovospartidos,comoporexemplo,osVerdes,compostosdeumespectromuitoheterogneodemotivos
polticos.Entreelesseencontrammotivoslibertrios,comunitrios,antiestatistas,crticosdocrescimento,
socialistasanticapitalistas,conservadorescomunaisetc.Nestesentido,pensoqueosurgimentodoPartido
Verdeumfenmenoqueindica,comoHarbermasodisse,oesgotamentodasenergiasutpicasdoEstado
socialdemocrticoliberal.Estesmovimentossociaisenovasforaspolticasressaltamosdeficitseprotestam
pelosvaziosquesegeraramnocursododesenvolvimentoacumulativodossistemaspolticosocidentais,
carnciasquehojesoparticularmenteagudas.
GonzalezNoentanto,estanovapolticafoiatagora,decertomodo,umapolticaderesistncia.Como
poderia,noobstante,combinarseumusoinstrumentaldopodercomumaprticaextrainstitucionalchegado
opontoemque,ditocomsuasprpriaspalavras,a'preservaodeexistnciasvaliosas"exigea"realizaode
melhorias"?Noseriaprecisopagarporessa"polticaderealizaes"umcertopreodeprofissionalizao
polticaecairdenovonoeternodilemadarepresentaopoltica,isto,nacontradioentreautenticidadee
efetividade?
OffeCreioqueodilemaestbemobservado.Aesquerdaflutuouathojeentreduassoluesaoproblema
quevocdestaca.Umadassoluesconsisteemcorrigiroucompensarascarnciascfalhasdapoltica
institucionalmedianteformasantiinstitucionaisdepraxispoltica.Oexemploclssicoparaissoaconstruo
queRosaLuxemburgopropsnodebatesobreagrevegeral:aopiniodequeaformapoltica,querdizer,
sindicatoepartido,devesercontroladaecompensadamedianteformasdeespontaneidadeedepolticano
institucional,isto,pelapolticadeprotestodosmovimentosdemassasederecusaespontnea
cooperao.Aconfianadosmovimentossociaisemsiprpriosderivatambmdestemodeloantitticode
pensamento.Mas,noentanto,surgeaquiumdeadlock,umbloqueiorecprocoentrepolticainstitucionaleno
institucional.
Aoutraforma,minoritria,derespostadaesquerdaaestedilemaconsisteemoporsfalsasinstituiesoutras
instituies"corretas",isto,procedimentoseorganizaespolticasdequesepossaesperarquenomostrem
aunilateralidadeeosdeficitsdasinstituiespolticasexistentes.Segundoestalinhadepensamentopoltico,a
tarefacrtica,eaomesmotempoconstrutiva,adesenvolver,deveriaconsistirnumareconfiguraoe
renovaodasinstituiesdemaneiraquenoexistanenhummotivoduradouroparaumapraxispolticaextra
institucional.
Umadascontraposiessed,portanto,entreinstituiesinjustasepolticanoinstitucionalaoutra,entre
instituiesjustaseinjustas.Ambasassadasnoforamsuficientementedistinguidasnahistriadapolticadas
esquerdas.Issotem,emboaparte,avercomarennciaporpartedaesquerdapretenso,ouaomenos
tarefa,dedesenvolverumateoriapolticaprpria.Omarxismo,emparticular(comoNorbertoBobbiodestacou
bastanteagudamente),marginalizouateoriapolticaemantevequeoproblemadasinstituiesseresolveria
depoisdarevoluo(postoquesetratatosomenteda"administraodascoisas"),enquantoqueantesda
revoluohaveriaqueabordarasinstituiescomumcinismoimperturbvel.
Creioqueestaumaposturaerrnea.Omarxismoatacouasinstituiespornolevlasasrioeporisso
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

4/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

desconsiderouotrabalhotericoeprticodeintroduzirinovaesnelas.Hojesedomesmoproblemaentreos
Verdes.Umapartedelesopinaqueapolticainstitucionalperseumapolticaqueseinclinaparalimitaese
particularismosligadosaopoderdeummodosimilaracomoRobertMichelsassinalouoefeitodeuma"leide
bronzedaoligarquia".EstafraofundamentalistadosVerdesvumaeternacontradioentreformae
contedo,entreobjetivospolticoseinstituiespolticas,eporissocultivaumarelaocnicacomrelaoao
"monoplioestataldaviolncia".OutrafraodosVerdes,minoritria,mantmaopiniodequetemseque
reconheceressemonoplioestataldaviolnciaassimcomoajuridicidadedasaespolticas,suaestreiteza
institucional,mastambmquesedevemreorganizaressasinstituiesdemaneiraqueseneutralizenelasa
unilateralidade,aseletividadeeosefeitosinjustosdeencobrimentoeirresponsabilidade.OttoSchilly,por
exemplo,comorepresentantedos"polticosrealistas"entreosVerdes,outambmHelmutWiesenthal,aquiem
Bielefeld,estopretendendodefinireimpulsionarumaprticainstitucionalquefaavalerplenamenteo
contedouniversalistadasinstituies,semqueparaissoseneguemasregrasinstitucionais.Creioqueo
projetoatualdaesquerdadeveconsistirprecisamenteemdescobrir,empregareimpulsionarinstituiese
formasdeatuaopoltica,isto,regrasdejogoparaapraxispolticaquesatisfaamocritriodas
"instituiesjustas"oudaprticadouniversalismo.Nestesentidoeudiriaqueaprofissionalizaopoltica
que,noobstante,noacompanhaoisolamento,ofavorecimentodaseliteseadesativaodasmassas
necessria.Emboraaindacontinuesendoumgrandeenigmaaformaquedeveriamtersemelhantesinstituies
polticas,isto,semelhantesformas"inocentes"decompromissocoletivo.Considerointeressante,
tranqilizadorealentadorqueumgrandenmerodetericospolticos(tantonosEstadosUnidoscomona
Europa)retomeessafunopositivadateoriapolticaeaceiteodesafiodesuperaracontraposioentre
instituiesepolticanoinstitucionalparavoltarseparaacontraposioentreinstituiesboasems,quer
dizer,paradirigirseamelhorarasinstituiesemvezdeinfringilas.
GonzalezDetudoissodepreendesequenosencontramosnumacrisedelegitimaodomodelopolticodo
Estadodebemestar.Aissosereferenossaperguntaseguinte.EmsuaobraProblemasEstruturaisdoEstado
Capitalista,vocdefendiaavalidadedoparadigmadalegitimaoparaaanlisedossistemaspolticos.Apartir
dessaperspectiva,acoesodassociedadescapitalistasdependeriadeumpadrodeintegraosocialmediante
oqualsegerarialealdadedemassas.Essalealdadeoulegitimaoseriaumainstnciaautnomaemsi
mesma,nomanipulvel,queseveriatosomente"substancialmentealiviada"pelosrendimentose
compensaesdosistemaeconmico.Posteriormente,numaentrevistacomDavidHeldeJohnKeane,assim
comoemoutrosartigos,vocreconheceuterexperimentadoumamudanadeopiniosobreotema.Assim,
vocmantmatualmentequeosproblemasdelegitimaoapresentamumaformaprocessualdevidocrisedo
Estadodebemestar.Segundoestainterpretao,segerariamsituaesdeinsatisfaogeneralizadaporcausa
dasfalhasfuncionaisdaeconomia,demaneiraquesechegariaaumquestionamentodosfundamentos
normativosdosistemapoltico.
Se,comovocafirma,nosencontramjemsemelhantefasedacrisedelegitimao,oquesedeixariaverno
surgimentodenovoscritriosderacionalidadepoltica,acreditaqueseriapossvelumasadadestacrisea
custodasinstituiesdemocrticasdeixandointocadososfundamentosdosistemaeconmico?Emoutras
palavras,seriapossvelqueasconseqnciasdacriseafetassemmaisademocracialiberalqueocapitalismo?
OFFEMinharespostaltimapartedesuaperguntanegativa.Nospasesocidentais,queemalgumamedida
conheo,creioquenohquetemerumadestruioabertadosformasdemocrticasparlamentaresde
competiodepartidos,apesardosmltiplosprojetosneoconservadores,neohobbesianosedascorrentes
populistasdedireita.Noestouemcondiesdejulgaremquemedidarepresentaumperigogravesemelhante
temorparaumainvoluoautoritriaeantidemocrticanospasesquelevaramaefeitoumatransioparaa
democracianosltimosvinteanos.Demomentogostariadeconsideraremtodocasocomoinsuficiente,como
souotimista,opotencialcontrarevolucionrionospasesescandinavosecentroeuropeusparalevaracabo
umarupturaconstitucionalabertamentegolpista.Oproblemanoconsisteemqueasformasliberaise
democrticasdoEstadodebemestarpossamserviolentamentedestrudas,massimemqueaconfianana
capacidadeoperativaenajustiadestasformassofreudanospelaprticadesuautilizao.Ocorrena
RepblicaFederalAlem,ecreioquetambmemoutrospasesocidentais,oquecaberiadefinircomoum
anarquismopassivoquecertamentenoseencaminhaparaarevoluo,massimsesentedesvinculadode
qualquerfundamentonormativodasformaspolticasquetemos.Nestesentido,diriaqueacrisedademocracia
liberaldoEstadodebemestarnoconsisteemquetenhadiantedesiumforteoponentepolticoinstitucional
ouumaviolnciafticaquepossadestrula,massimemqueperdeusuacapacidadedeconvicoenopode
resolvercomseusprpriosmeiososproblemaspolticoseeconmicosanvelnacionaleinternacionalqueso
conhecidosdetodosns.Necessitoapenasmencionarosproblemasdeproteodomeioambienteede
preservaodosrecursosnaturaisouosproblemasdemanutenodapazedoconflitoNorteSulemescala
mundial.Tambmexistemproblemasdedesorganizaodomundodevidaedasadepsicossocial,que
constituemumbemestarsubjetivo.Todasestasquestesseapresentamcomoproblemasinsolveiscomos
meiosinstitucionaisatualmentedisponveisdoEstadodedireito,democraciaeEstadosocial.Pelocontrrio,tais
problemassofreqentementetratadosdeumaformacontraproducente,demaneiraquetambmaoEstadode
bemestarpodeseaplicarafrmuladequeempartegeraouagudiza,nosentidodeumdesentendimentopor
suaparteaquelesproblemasparacujasoluofoivistoemoutrotempocomoonicoinstrumentodotadode
perspectivas.Estadecepo,estedesencantoouperdadeenergiasutpicas,mostraoesgotamentoeo
definhamentodeinstituiesque,namedidaemquesoincapazesdemediraaoresponsveldamassade
cidadosfrenteasimesmas,reclamamcomplementoseinovaes.
GONZALESEstacrisedelegitimaoedegovernabilidadeindicaria,segundoisso,umacontradiosistmica.
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

5/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

EmsuaanlisedoEstadodebemestarvocdestacouquesuacontradioprimriaconsisteemqueos
mecanismodosubsistemaeconmicodevemenfrentardoisprocessoslogicamenteopostos:porumlado,um
processodereproduoadministrativadaformamercadoria,guiadopelolgicadovalordetrocaporoutro,
umprocessodedesmercantilizaogeradopeloprprioEstadodebemestareregidopelalgicadovalorde
uso.
Estacontradiopoderiaserredefinidacomoumconflitoentredoistiposdeinteresses:porumlado,aqueles
interessesquepassamporgeneralizadosdemaneiradiretanomarcodosistemaeconmico(preos,salrios,
plenoempregoetc.)e,poroutro,interessesqueemprincpionoseriamgeneralizveisporqueseachariam
situadosalmdalgicadevalorizaodocapital?
OFFENovejoporqueestesltimosinteressesqueseachamforadoscontextosfuncionaisdaeconomiano
deveriamsergeneralizveis.Asedoprincpiosdeautonomia,autodeterminao,responsabilidade,felicidade
ebemestarquepodemmuitobemsergeneralizveis,nosentidodequetodososindivduosparticipemdeles,
emboranosejampromovidosporumdesenvolvimentocentradosobreoeixodocrescimentoeconmico.Creio
queadistoroouaunilateralidade,enestesentidoageneralidadeilusriaouilegitimidadedasinstituies,
resideprecisamenteemqueprivilegiamdeumamaneiradesproporcionada,unilateralesolapadoradacrena
emsualegitimidadeaquelescritriosdeprogressoededesenvolvimentoLigadoscomoavanodasforas
produtivas,comocrescimentoeconmico,aforamilitar,oprogressocientficoetc.Tratasedepadresde
progressodeumatalsignificaodominanteeprivilegiadospelasinstituiesdetalmaneiraqueoutros
critriosdetipomoralouesttico,osreferidosaomundodavidaemgeral,sevemdiscriminadose
eclipsados.Istooquequerodizercomaantteseentremercantilizaoedesmercantilizao.Osentidodas
regulaesdoEstadodebemestar,osentidodesuaorganizao,consisteemfazervalerumprincpiode
dignidadehumanaedeautonomiadentrodoslimitesdoeconomicamenterealizvel,eondeesteprincpiono
configuresimplesmentecomoderivadodedesenvolvimentoseconmicos.Querdizer,consisteemgarantiros
direitoshumanosfrentespretensesdosprocessosdevalorizaodocapital.Proteotrabalhista,
reconhecimentodosdireitosderepresentaosindical,seguridadesocialetc.soexemplosdisso.Tratase
sempredaanttesedodireitodoshomensfrenteaodireitodascoisas.Aoqueassistimosofatodequeas
formasderegulaoestataldeambasasesferasjurdicaspassaramadependerdeprocessoseconmicos,
militares,burocrticosetcnicosincapazes,porsuanatureza,deincorporaraquelesinteressesdomundode
vidaquepodemmuitobemserdesignadoscomavelhaexpressode"dignidadehumana"oude
"responsabilidade".Taisprocessossoesquivosenegativosfrenteasemelhantesreivindicaes,ecreioque
essejustamenteopontodevistamantidoecontestado,nospelapolticaecologistaepacifista,mas
tambmpelasnovasiniciativassociopolticasrepresentadas,entreoutros,pelosverdesepelospartidossocial
libertriossimilares.
GONZALESDevesesuporentoquevocrechaatodotipodefuncionalismonesseprocessode
privilegiamento?
OFFEAexpresso"lgicadeprivilegiamenlo",dequalquerpontodevista,central.Comelaseofereceuma
caracterizaocerteiraparaaanlisecrticadasinstituiespolticas.Aperguntaquemacabaprivilegiado.A
respostaaestaquestojnopodeserdadasomentecomoprincpiodavalorizaodocapital.Resultam
privilegiadosinteresseseestruturassociaisdepoderligadas,porumlado,aocapital,mastambmaquelas
ligadasaumadeterminadaracionalidadedopensamentotcnicoobjetivante,assimcomoaoprivilegiamentode
princpiosmasculinos,entendidosemseumaisamplosentido,deconfiguraodavida.Provavelmentecarece
dequalquerperspectivaquerersubsumirestesdistintosprincpios,osusurioseosbeneficiriosdo
funcionamentodasinstituiesdominantessobumnicoconceito.muitodifcilencontrarumacaracterizao
unitriadenossasociedadenosentidoemqueMarxfaloudasociedadeburguesaoucapitalista.Nofcil
envolvercomumconceitooquedominanteemformasderacionalidadeedelgicaouemsituaode
dominao.Habermasfaladaaoregidaemediatizadapelossubsistemasequerdizercomissoadministrao
emercado.Talvezesteseja,todavia,umconceitoexcessivamenteestreito,porqueexcluiasdimenses
especificamentemilitaresedimensespolticasvinculadascomopertencimentoaumdosdoissexos.
Definitivamente,nodisponhodenenhumconceitocomoqualpossaconceberoqueMarxexpressouatravsda
frmulageraldo"capital"mascreioqueficaclaraaanttesedequedeterminadosmbitosfuncionaisda
sociedadesevemfavorecidoseobtmumvolumedepoderdevetofrentesinstituiespolticasacustode
outrosmbitosdeficitrios.Creio,finalmente,queomodeloqueumavezdesigneicomotermode
"disparidades"reditaeabarquebemessefenmeno.
GONZALEZRefiramonosnovamenteaoproblemadoconflitodeinteresses.Asestratgiasneocorporalivistas
teriamnessecontextodeumalgicadoprivilegiamentooobjetivoderedefinirafrentedeconflitoentreambos
ostiposdeinteressescitados,afimdepossibilitarumposteriordesenvolvimentodalgicadavalorizao.A
capacidadedenegociaodessesatorescoletivosresideemsuaposiocentralnoprocessoprodutivo.Isso
significa,emsuaopinio,quenassociedadestardocapitalistasunicamentesocapazesdeconflitoedexito,
nomarcodavidapolticapblica,aquelesinteressesorganizadosqueafeiamasquestesdaproduo?Devese
suporqueasreivindicaessituadasalmdosparmetrosdosistemaeconmicotenhamsempredesever
obrigadasarecorreraformasnoconvencionaisdeprotesto?
OFFEMinharespostaemambososcasosnegativa.Comojdisseanteriormente,oconceitodeproduoe
Tourainesustentouargumentossimilaressupeumacaracterizaoexcessivamenteestreitaparadefiniras
estruturasprivilegiadasdoracionalismoocidental,quedefatolevaaumadistoronouniversalistadapraxis
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

6/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

dasinstituiespolticas.Tampoucocreioquetodasasformasexcludasoudiscriminadasdeinteresses,
necessidades,lgicasedesideratosdevamserforosamenterelegadosaformasnoconvencionaisdeprotesto.
Nohporqueseresteocasose,comodisse,possvelrenovarouinovarasinstituiespolticasdemaneira
quetambmhajanosistemadesuasregrasdejogolugarparaessesinteressesoprimidosoumarginalizadosa
quenenhumaassociaopolticapoderenunciar.
GONZALEZEstaquestonoslevaaoproblemadasclassessociais.Vocafirmourepetidamentequeos
conflitospolticosnassociedadesdecapitalismotardiodevemserentendidoscomoconflitosdeclasses.Apesar
disso,voctambmdestacouqueacategoriado"trabalho"jnopodesermantidacomosociologicamente
chave.Asregrasdejogopolticoconstitucionais,questeslingsticas,religiosaseticasseriamtambm
elementoscatalizadoresdarelaoentreposionaestruturasocialeaosocial.Semelhanteselementos
leriaminclusivemaisimportnciaqueocritriodapropriedadeparaadefiniodoconceitode"classe",O
problemafundamentaldesteconceitopareceentoserumproblemade"traduo"entreosdoisnveiscitados.
Arespeitovocvalorizouareformulaodoconceitodeclasseemlermosdeestratgiadaaolevadaacabo
porfonElster(BemerkungenzurspieltheoretischenNeufassungdesKlassenbegriffsbeiWrightundElster,
1985).Assim,asclassessociaisseriamestratgiasdeotimizaoestruturalmenteinduzidasaseusportadores.
Apesardisso,estadefinioseriainsuficienteparapoderexplicaragneseeodesenvolvimentodaidentidade
coletivadosportadoresdesemelhantesestratgias.Vocpoderianosesclarecersuaopinioatualcomrelao
aestaquesto?Comodefiniriaasclassessociais,sequesedeveconservarabsolutamentesemelhante
conceito?
OFFECreioquesomentepossvelconservaresteconceitocomgrandesmodificaesegostariademereferir
comissoadoisproblemasqueeumesmonopossoresolvercompletamente.Naminhaopinio,osdois
problemasdeumateoriamarxistaconvencionaldeclassesparecemconsistir,primeiro,naconstataodeuma
fragmentaodentrodasprpriasclasses.Acondiode"assalariado"nolevaaformashomogneasdeao
coletiva,maspodemosverumanovaeimportanteaparionospasescapitalistasavanados:aschamadas
interclassesounovasclassesmdias,asquais,emvirtudedesuaposioeconmica,soassalariadasmas,
apesardisso,nososubsumveissoboconceitodeproletariadonoquedizrespeitosuafunopoltica.Pelo
contrrio,mostramumtipomuitodistintodeambiespolticomorais,deformasdevidaedeassociao.No
temnenhumsentidoconsideraristocomoumretrocessooucomoumestancamento,masestouconvencidoque
asnovasclassesmdiasconstituemumfatorsociopolticoautnomo.Istoserefletetambmnosnovos
movimentossociais,queestofundamentalmenteimpulsionadosporessasnovasclassesmdias.
Ooutroproblemadateoriadeclassesconvencionaleuvejoemqueumnmerocrescentedepessoasede
funesnopodeemabsolutosercodificadocabalmentesobcategoriasdeclasse.Refiromequelesque
permanecemdeformatemporalouduradouramenteforadomercadodetrabalhoe,porisso,foratambmdas
economiasfamiliaresunidasataismercadosdetrabalho.Tratase,portanto,depessoasqueseconduzem
"perifericamente"comrelaoaosistemadetrabalhosocialedafamliapatriarcal.Marxdavaporsupostoque
asfamlias,comopequenoscoletivos,compartilhamodestinodosmembrosdasmesmasqueparticipamno
mercadodetrabalho.Essa,hojeemdia,umasuposioinadequada.Nomarxismoaparece,justamenteno
DezoitoBrumrio,acategoriaglobaldesubproletariadooulumpenproletariado.Aeledeveriaacrescentarse
hojeemdiaacategoriadelumpemburguesia,querdizer,umgrupodepessoasquepermanecemforado
mercadodetrabalhoourelativamentemarginaisaomesmo,semmostrarem,noentanto,oscaracteresde
absolutoempobrecimento,abandonoemisriaqueMarxreservouparaolumpemproletariado.
Existeumsegundoblocodeproblemasqueresultadocarterabsolutamentequestionveldoquetantoem
Lukcs,comosvezesnasnovasteoriasdeescolharacionaldePrzeworski,ElstereWrigth,sedporsuposto.
EmLukcs,aseparaoentreaposioscioeconmica,porumlado,otemapolticoassociativoe
estratgico,poroutro,estdeterminadapeloconceitode"reaoracional"frentesituao.Lukcsparteda
existnciadeumaoporacionalclaramentediscernvelparatodososparticipantescomqueosatores
reacionamfrenteaseusrecursos.Existiriaumaformaracionalnoempregodosrecursosdisponveisnuma
situaoscioeconmicadada,emtornodaqualgravitariamaaocoletivaeasfrentesdeconflito.Isso
totalmentequestionvel:talvezexistamvriasracionalidades.Paradarumexemplo:podesedizerqueseuma
pessoaescrava,entoexistem,supostamentealgumasnecessidadeshumanassupostasnormais,quatro
reaes"racionais"frenteaestasituaodeescravido.Emprimeirolugar,areaodeiniciarumalutade
classescontraoescravista.Emsegundolugar,areaodelevaracaboumamelhoriadascondiesde
nutrioedetrabalhodoescravomedianteumpolticareformista.Terceiro,areaodedesertar
individualmente,isto,defugirdasituaodeescravido.Porltimo,possvelareaodeesforarsepor
ascendersocialmenteaumasituaodeescravosuperioroudecapatazdeescravos.Consideradas
sistematicamente,podemseregistrarestasquatropossibilidadesnumesquemacujoseixossedefinempelas
dimenses"sada"frentea"voz"oureao"individual"frenteareao"coletiva".A"desero"coletivaseriaa
revoluo,alutacoletivapelamelhoria(voz)seriaareforma,adeseroindividualseriaafuga,enquantoque
aquartapossibilidadeconsistiriaem"reformar"individualmente,isto,adaptaoeascensosocial.Nose
d,portanto,umareaoracionalunvocaou,aomenosunicamenteseseconhecemdeformaadicionalas
normasculturais,identidadescoletivas,experinciaseexpectativasdosatores.Algunsfogem,outroslutam,
algunsagemcoletivamente,outrosofazemdeformaindividual,eateoriamarxistanotemnaprticanenhum
modorealmenteconvincentededeterminarqualaracionalidade"superior"nocontextodestasidiasrivaisde
racionalidade.Talteoriapodedesativarcomooportunistaaaoindividualfrentecoletivaouaoreformista
frenterevolucionria,oquenosignifica,noentanto,queessedescrditotenhacomoresultadouma
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

7/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

superioridadeda"racionalidaderevolucionria"dalutadeclasses.Creioquesedevedespedirsedessanoo
simplistasobreasuperioridadeevidentedeumaracionalidadesobreasdemaise,comisso,deumdos
supostosfundamentaisdomarxismoclssicoedesuasestratgiaseexpectativaspolticas.
Aesserespeito,memuitomaisesclarecedoraapropostadePrzeworski,quepostulaumarelaocircular
entreclasseseao.Essarelaocircularconsistiria,porumlado,emqueasclassesmostramumaao
tpica,enquantoque,poroutro,propagaoeaprticaexemplardedeterminadasformasdeaopodemcriar
agregadosecoalizesdeclasse.Masnodeclassesemseusentidoeconmico,masentendidascomo
associaesativasemobilizveis,comumafortedeterminaocultural,deatorespolticoscoletivosquese
orientampordeterminadosmodelosdeprogressopolticoesocial.Seissocerto,muitodifcilcodificartais
alianasformadaspelosportadoresdeexignciaseprojetospolticosemcategoriadeclassesscio
econmicas.Osrevolucionriosnodevemnecessariamentesertrabalhadores,nemostrabalhadoresserem
porforarevolucionrios,massimoqueseentendeporrevoluoconsisteemalianasoumovimentos
interclassistas,nosquaistambmintervmcategoriasdetiporegional,tnico,lingistico,confessional,sexual,
deidadeetc.
GONZALEZPodese,ento,falar,noquedizrespeitoaoproblemadaaocoletiva,deumaruptura
epistemolgicaemsuaobra,ousedeixaexplicardeumaformalgicaeunvocasuaevoluodesdeateoria
desistemasatateoriadaescolharacional?
OFFEProvavelmentenosouapessoaadequadapararesponderaestapergunta.Novejonenhumaruptura
vejomais,emcomparaocomoutrosintelectuaisquetrabalharamnessecampo,aomenosaquinaRepblica
FederalAlem,umacertacontinuidadequederivadadacolocaodescritanocomeodestaentrevista.
Obviamente,nomevejoinduzidopormeusinteressescomoporminhasobrigaesprofissionaisaassumir
desenvolvimentosqueocorremanvelinternacionalnascinciassociais,aincorporar 4ofertasexplicativase,
especialmente,aapresentarcontraargumentos.Creioqueparaqualquercientistasocialqueseinteressepor
estasquestes...ograndexitodateoriadesistemasrepresentaumaprovocaoquesetemqueenfrentar.O
mesmocabedizerdasteoriasinstitucionais,dasnormativaseinclusivedasdeescolharacional.Asociologiae
ateoriasociolgicaencontramsehojeemdiasobumagrandepresso:existeumarivalidadeemtornodos
camposobjetivosedosrendimentosexplicativosporpartedehistria,dafilosofia,daeconomia,dabiologiae
inclusivedaliteratura.Estesataquescontraaautonomiaealegitimidadedopensamentocientficosocial
somentepodemserrechaadosnamedidaemquedefatopossamslomedianteumconfrontocomos
teoremascentraisecomasidiasparadigmaticamentedominantesdetaisdisciplinas.Justaeprecisamente
porquenopretendoconstruirumateoriacientficosocialparadigmaticamentepuradevoassumireseguiras
discussesatuais,noparaestarnamodaememanteroportunisticamentenela,masparaaproveitaros
conhecimentosquepodemserencontradosemautoresinteressadosefascinadosporproblemastotalmente
distintosaosmeusdevidoasuasparticularesorientaessociais,polticasemorais.Porissopensoquenose
deveriafalar,nomeucaso,deumaruptura,masdeumenriquecimentoedeumaprovacontinuadade
determinadasidiasrelevantesnocursodesseconfronto.
GONZALEZQuaisseriam,ento,osrendimentosempricosounormativosdoparadigmadateoriadaescolha
racionalparaumasociologiacrticacomodefesafrenteaestesdesafiosteoriasociolgicamencionadospor
voc?
OFPECreioquecomoparadigmadateoriadaescolharacionalestosendodesenvolvidosmuitossem
sentidose,emparticular,odeacreditarpoderpassarsimplesmentedeummodelohistricosociolgicode
pressuposiessobreaaohumanaparaumaantropologiautilitaristacomoaqueestsubjacenteeconomia
polticaclssicadesdeSmithateBenlham.Tudoisso,comsegurana,falso.Creioqueasignificaodateoria
dadecisoracionalsetornamaisbviaseseconectamseusxitosmaisapreciveiscomumasociologiado
conhecimentodamesma.Consideradadesemelhanteperspectivasociolgicocognoscitiva,acolocaoda
teoriadaescolharacionalmostraatualidadeecapacidadeexplicativaparaumasociedadeemqueastradies,
instituies,normassociaiseidentidadescoletivasperderamvnculoscomotranscursodoprocessode
modernizao.Emvezdeconfianaeestabilidade,isto,deumaautocodificaosubentendidadeatorescm
gruposeculturas,apareceuum"jogo"nosentidododilemadoprisioneiro,caracterizadodetalformaquecada
sujeitopercebeocontrriocomoumrival,isto,comoumatordequesepodeesperartudo(oumelhor,
nada).Umaestruturadeinseguranauniversaldeexpectativastantofrenteaosdemaiscomofrenteaofuturo
explicaaapariodeorientaesestratgicasquepodemsemodelarmuitobemsobateoriadaescolha
racional.Aresidemseusrendimentostericos.Estesso,portanto,distintosdosqueditateoriapretende
trazer.Freqentementeelapretendepoderexplicara"natureza"econmicadefenmenossociaisno
econmicos,aspirandocomissoapoderdiscutirsociologiaseumbitodecompetncia.Noentanto,oque
mostracomoumasociedadecaracterizadaporprocessosdemodernizaoedeindividualizaooshomens
sotransformadosnocitadotipodeatores.precisamenteemsuaorientaocontraasociologiaquetalteoria
adquireumvalorsintomtico.Paramim,omelhorexemplodissoconstituiofatodequenumacidadecomo
ChicagotenhasurgidoaEscoladeChicago,comoquenomerefirosomenteaautorescomoMiltonFriedman
ouGaryBeckeresuaaplicaoclaramentereacionriaeimperialistadateoriaeconmicaneoclssicada
ao,masaespritosaltamenteprodutivoseimaginativosquedoaulasemChigaco(emboranovivaml),
taiscomoJonElstereAdamPrzworski.Estesltimosconseguiramumxitonotvelnademonstraodequeo
marxismoclssicotrazconsigoumasriedesuposiesscioontolgicasquehojeemdiajnosoatuais.
Desenvolveramestetrabalhoatravsdesagazaplicaoedoafastamentodeobjetivosdeumateoriadaao
quecertaapenasemumasociedadeamplamentemodernizada(isto,numasociedadenoslimitesda
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

8/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

anomia):ateoriaeconmicadaaodoutilitarismo.
GONZALEZNestecontextoestamosparticularmenteinteressadosnavinculaodesuaobracomade
Habermas.Vocdestacouqueasinterpretaes"economicistas"daaocoletiva,isto,suaconcepocomo
estratgiasdeotimizao,mostramumaespecialdificuldadeemdarcontadoproblemadaidentidadeeda
coletividadedaao.Comovocjulgaosrendimentosepistemolgicosenormativosdateoriahabermasianada
aocomunicativa?Estanopoderiaservircomoelotericoparaexplicaroproblemade"traduo"entreos
doisnveisjanteriormentecitados,isto,entreosinteressesvinculadoscomaposionaestruturasocialea
identidadecoletivaencarnadanaaosocial?
OFFEEssaumaboadescriodoproblemacentraldateoriadeHabermasedevodizerquesigocomgrande
interesseefascinaoodesenvolvimentoeasdiscussesemtornodamesma,particularmentesuasrecentes
aplicaesnocampodasociologiadodireito.Paramim,atesecentraldeHabermasconsisteemqueacoeso
dasociedademodernasemantmemvirtudedaaomediatizadaeregidapelossubsistemas,querdizer,
atravsdocrescimentoeconmico,dasredistribuiessociopolticas,dadefesamilitaredodomnio
burocrtico.Atesecentral:noexisteproduoadministrativadesentido.Acoesosemantm(namedida
emqueofaa)atravsdavalidadedenormaseprincpiosmodernosespecficosquerepercutemnaao
(embora"contrafaticamente")ecujavalidadedevesedarporsupostaemtodaaoracionalestratgica.Creio
queestaidiadeumasntesecomunicativaenotecnocrticadavidasocial,isto,deumaunidadedavida
socialautoorganizadamedianteacertezadeprincpiosnoimpostospelalgicadaeconomia,domilitar,da
cinciaojdaadministrao,constituiumpensamentofascinanteeliberadornosescritosdeHabermas.No
entanto,estaidiaapresentanumerosasobjeesquepodemsersubmetidassobaseguintefrmula:emque
consisteavalidadedealgoreconhecvelpelaanliselgicolingsticacomonecessariamentepressupostae
que,noentanto,noestpresentecomotalnemsuscetveldeaflorarconscincianosatosdefalaenas
aesdosindivduos?Possivelmentealegitimidadedamodernidadesejaalgopresentenassociedades
modernastosomentedesdeaperspectivadepssarodaobservaosociolgica,masnoemsuasrealizaes
vitais.DaeuextrairiaaconseqnciaecreioqueemcoincidnciacomHabermasdequeasregras
institucionaisdejogodenossavidapoltica,econmica,culturalefamiliardevemsereconfigurarese
completardemaneiraquetaisprincpiossemostremetenhamrealidadetambmnapraxiscotidianaeno
gozemdamesmaunicamentecomosinaisdeteoriasmacrossociolgicasconstrudashistricofilosoficamente.
Vejonissoaexigncia,emplenacoincidnciacomaobradeHabermas,Struklurwandelderffentlichkeit,e
comtodaasuaatividadepolticopublicistadereclamaretornarvlidosessesprincpiosnapraxissocialem
vezdeevocarmeramentesuafaticidadecontraftica.Ah,desdelogo,umagrandequantidadedetrabalho
institucional,polticoconstitucionalejurdicoporfazer.
GONZALEZEmsuasanlisesdosnovosmovimentosociais,vocinsistiuparticularmentenabasesocialde
seusmilitantes.Taismovimentosseriammenossuscetweisdeintegraoporpartedo'sistemapolticoqueas
iniciativascidadsdosanos70devidosuacomposiosocial,maisqueamotivosespecficos.Osnovos
movimentossociaisconstituemumexemplodeatorescoletivoscujaaonosebaseianumadisposio
homogneaemtornodosmeiosdeproduo.Suabasesocialcorresponde,noentanto,aummodelode
sociedadeemqueaprogramticadoEstadodobemestarsedesenvolveunumaltograu.
Istosignifica,emsuaopinio,queocaldodeculturanecessrioparaosurgimentoeparaaconsolidaodeste
tipodemovimentosconstituiumasociedadedesenvolvidasegundoomodelodoEstadodebemestar?Como
vocjulgaasperspectivasdeumaevoluopolticasimilaralemcomoreaofrenteaumacertadecepo
comaesquerdatradicionalemsociedadesquepertencemaomodeloocidentalmasque,comonoSulda
Europa,nogozaramdessedesenvolvimentonumgrautoelevado?
OFFEAquestoclaraeimportante.Pensoqueseriaadotarummodeloprimitivoacreditarquecadapasou
cadasistemapolticodevepercorrerumaseqnciadefasesequeossistemaspolticosmenosdesenvolvidos
devemaguardarodesenvolvimentoobservadonossistemasmaisdesenvolvidoscomoseuprpriofuturo.Ns,
alemes,aprendemosnoperododopsguerraqueolharparaaAmricasignificavaolharparanossoprprio
futurocomumatrasodevinteanos.Veranossoprpriofuturonosumaidiaestremecedora,mas
tambmfalsa,postoqueocorremmltiplosfenmenosdeassincronicidadeoudeaceleraoesaltodefasese
demotivospolticos.Assim,porexemplo,conhecidoqueasndromedospartidosesquerdistas,libertrios,
verdesouecologistasalgoqueseexpandiudeumaformarelativamenteindependentedonvelde
desenvolvimentoeconmicoepolticodosdistintospaseseuropeus.Essefenmenoocorreusimplesmentepor
conjunturaspolticasemparteautnomasfrentesestruturaslocaisouaosnveisdedesenvolvimento.
Consideroquequestesinternacionaistaiscomoasecolgicas,aspacifistaseadoTerceiroMundo
compartilhamumacargadeevidnciatalquenosepodevincularaexpansodestesmotivosaseucontexto
genticonospasesmaisavanados.Avalidadedesemelhantesmotivosnoestrelacionadacomsuagnese
emdeterminadasestruturas,masquesedifundempelosdiferentessistemasesuasparticularidades.Aqui
devesedizerque,noquedizrespeitoamotivoscomoautonomia,aliberaoantiestataleareivindicao
libertriadadignidadehumana,existemnosdistintospaseseuropeusrazesmuitodiversasqueacabam
convergindoemnovasconcepesdeemancipao,dignidadehumana,igualdadededireitoseautonomia.
Existemmotivosdecarterconfessional,regional,feminista,socialistadeesquerdaepacifistaque,apesarda
disparidadedesuaorigem,convergememdeterminadostiposdeexignciasedereclamaesinstitucionais
quepodemmoverparareivindicaesdetipopoltico.Creioqueummodelodecompreensodoestilobase
superestruturanoquedizrespeitorelaodesenvolvimentoeconmico/instituiespolticas/movimentos
polticosfalso.Temosmaisquevlascomoprocessosinternacionaisdedifusoque,naturalmente,sevem
http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

9/10

26/12/2015

Razoepoltica:entrevistadeClausOffe

promovidoseaceleradospelascondiesdecomunicaodequedispomosnaEuropa,assimcomopelofatoda
integraosupranacionaldetipomilitareeconmico.OproblemadaOTANoudapolticaagrriaesuas
respectivasconseqnciasregionaissoalgoqueafetaaEuropaenonaesisoladas.OEstadoNaono
umaselfcontainedpoliticalunit,isto,umaunidadepolticafechadaemsimesmaerelativamenteautrquica.
Tosomenteesperoquesemelhantessimilaridadesnaslinhasdeconflitosedestaquemcommaisrelevnciado
queseobservanaatualidade.

*TraduodeSuelyBastos.
**EntrevistapublicadanaRevistaLeviatn,Madrid,outono/inverno1987,29/30.[Links]

Todoocontedodesteperidico,excetoondeestidentificado,estlicenciadosobumaLicena
CreativeCommons
R.AirosaGalvo,64guaBranca
05002070SoPauloSPBrasil
Tel.:+551138712966
Fax:+551138712123
luanova@cedec.org.br

http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S010264451989000400007

10/10

Вам также может понравиться