1. Głównym celem zajęć było zapoznanie się ze zjawiskiem flatteru.

2. Co to jest flatter?
Zjawisko fletteru jest powszechnym problemem dotyczącym smukłych konstrukcji (np.
skrzydło, most). Jest to zjawisko drgań konstrukcji w specyficznych warunkach.
Wiadomo, że istnieje prędkość krytyczna flatteru (po przekroczeniu której powstają drgania) i
że jest to zjawisko złożone, związane z aerodynamiką, sztywnością skrzydła (zazwyczaj na
zginanie i skręcanie) oraz rozkładem mas.

Zjawisko to jest badane już od czasów co najmniej II wojny światowej. Wnikliwie badał je
prof. W. Fiszdona, który podczas wojny zajmował się w Anglii flatterem.
Flatter jest bardzo niebezpieczny i bywa przyczyną katastrof lotniczych. Szukając materiałów
na temat flatteru znalazłem opis jednego z wypadków:
Wyholowano więc Kobuza na około 3000 m i Sławek miał się rozpędzić do prędkości około
250 km/h. W pewnym momencie (nie wiem, przy jakiej prędkości) szybowiec wpadł w
drgania, które tak szybko narosły, że szybowiec w ciągu kilku sekund rozleciał się. Ja kiedyś
przeżyłem flatter na szybowcu- muszę przyznać, że to oszałamiające przeżycie. Skrzydła
momentalnie rozpadły się na kawałki – z ziemi to wyglądało jak pęk ulotek rozsypanych po
niebie – a Sławek z kadłubem, z narastającą prędkością poleciał do ziemi. Próbował jeszcze
się uratować: zrzucił osłonę kabiny, wyskoczył z kadłuba, ale nie mógł się od niego
oddzielić.
Powyższy opis dotyczy tragicznej śmierci pilota Instytutu Lotnictwa Sławomira Makaruka
w czasie testów szybowca Kobuz.

Podobna katastrofa, dotycząca samolotu pasażerskiego została przedstawiona nam na

zajęciach. Bardzo interesujący jest zapis sygnału akustycznego generowanego przez silnik.
Na wykresie tym widać niezakłóconą pracę silnik i nagle pojawiające się z olbrzymia
amplitudą i częstotliwością drgania. Jest t zapis badanego przez nas zjawiska – można
stwierdzić „wstrętnego” flatteru.
3. Analiza problemu.
Problemem, jakim zajęliśmy się na zajęciach było zbadanie zachowania się skrzydła samolotu
pod wpływem działającej na niego poziomej siły wiatru. Przeanalizujmy ten układ:

Jak wiadomo samolot aby mógł latać musi zostać wygenerowana przez jego profil
odpowiednio duża siła nośna, która zniweluje siłę ciężkości. Siła nośna powstaje zgodnie z
zasadą zachowania energii. W pobliżu profilu zmienia się prędkość wiatru – powyżej profilu
porusza się ona z większą prędkością. Oznacza to więc, że ciśnienie pod skrzydłem jest
większe niż powyżej profilu. W ten sposób tworzy się siła nazywana siłą nośną. Siła nośna
zależy od kąta natarcia (kąt między wektorem prędkości płynu a osią symetrii skrzydła).
Przybliżony wykres wygląda następująco:

Jak widać istnieje pewien graniczny kąt dla którego siła nośna gwałtownie maleje. Zobaczmy,
co się stanie odnosząc ten wykres do naszego profilu:

Schemat przedstawia obrazowe zilustrowanie zachowań skrzydła. Działająca siła wiatru

spowoduje delikatne odchylenie sprężyny, a więc stopniowo będzie się zwiększać kąt
natarcia(2,3). W ten sposób będzie powstawać siła nośna która przy pewnym kącie
natychmiastowo zmaleje (4). Sprężyna ściągnie nasz płat do kąta, gdy siła zaczyna być
regenerowana. Siła nośna nie osiągnie 0, ale proces ten będzie się cyklicznie powtarzał. Takie
warunki powodują niebezpieczeństwo wystąpienia flatteru.. Z wykresu wynika również
bardzo ważny wniosek - ale zminimalizować możliwość wystąpienia flatteru należy wydłużyć
zakres kąta, dla którego mamy generowaną silę nośna.
4. Analiza parametrów
Mając do dyspozycji oprogramowanie do badania naszego modelu możemy określić wpływ
poszczególnych parametrów na profil, a także odkryć te najbardziej niepożądane.

W pierwszym kroku postanowiliśmy zbadać wpływ prędkości. Wyniki zaskoczyły nas, gdyż
nawet dla dużych wartości (300) zaobserwowaliśmy, iż to, co pojawia się na wykresach
trudno nazwać flatterem. Skrzydło poruszało się co prawda w dużych amplitudach, ale trudno
doszukać się w nim nagłych drgań powodujących momentalny wzrost amplitudy.

Kolejnym badaniom poddaliśmy parametry amplitudy fluktuacji a i b. Zmieniliśmy parametry

na1 oraz dodatkowo zwiększyliśmy prędkość średnią na 250. Zobaczmy wynik:

Jak widać płat „podąża” za wiatrem. Nasza drgania ponownie nie przypominają flatteru.
Charakteryzuje je jedynie duża częstotliwość.

Zobaczmy więc, co się będzie działo gdy zmienimy wartość częstości fluktuacji. W tym celu
dla parametrów domyślnych zmienimy interesującą nas wartość z 1 na 0,2.

Na wykresach wyraźnie tym razem obserwujemy nagłe zakłócenie toru lotu, o dużej
amplitudzie, ale także dużej częstotliwości. Można wywnioskować, iż w pewnym momencie
niespodziewana siła wiatru zakłóciła tor naszego płata wprowadzając go w e drgania własne o
dużej częstotliwości.
Nie wszystkie parametry wpływają w sposób znaczący na występowanie flatteru.
Okazuje się, że największy i najistotniejszy wpływ na pojawianie się flatteru ma częstość
fluktuacji. Z tego wynika więc, iż flatter jest zjawiskiem nieprzewidywalnym i może wystąpić
bez oscylacji wymuszenia.

Spróbowaliśmy więc pobawić się w zmianę wszystkich parametrów. Bardzo ciekawy wynik
otrzymaliśmy w zestawie:

5.Wnioski.

Jak już wiemy z analizy flatteru – zjawisko to jest bardzo niebezpieczne. Nagły spadek
wartości siły nośnej powoduje nieoczekiwane destabilizacje i turbulencje doprowadzając w
konsekwencji do katastrof.

Zjawisko jest tym bardziej niebezpieczne, gdyż nie można go przewidzieć ze stu procentową
pewnością. Można jedynie szacować i tak modelować maszyny i ich elementy aby
zminimalizować ryzyko. Samo wymuszenie drgań nie musi pokrywać się z rezonansem, czyli
wymuszeniem drgań własnych. Nie wiadomo też w jakich warunkach częstotliwość
wymuszenia jest taka a nie inna. Co charakteryzuje jeszcze zjawisko flatteru to, że występuje
on nawet przy stałej oscylacji drgań. Element taki nagle bez większej przyczyny wpada w
drgania i może zostać zniszczony. Te argumenty świadczą o tym jak niebezpieczny i
nieprzewidywalny jest flatter. Dlatego tak ważne jest odpowiednie skonstruowanie,
modelowanie nawet niepozornych elementów.

Aby przeciwdziałać flatterowi można zastosować szereg zmian i usprawnień:

- zastosować zmianę sztywności układu. Element elastyczny rzadziej ulega flatterowi,

- zmodyfikować geometrię układu,
- jak najlepiej dostosować masę,
- próbując oddziaływać na prędkość czynnika opływającego układ (wiatr),
- eksperymentować z innym przemieszczeniem i wygięciem elementu.

Flatter mimo, że kojarz się z czym nagłym i nieoczekiwanym ma też swój plus. Można
wykorzystać go m.in. do produkcji prądu elektrycznego. Dzieje się to za pomocą rozciągniętej
wstążki wprowadzonej w drgania.