4#ív
.ï!#
Suriname wordt leeggeplunderd
Goudkoortsindeiungle
Duizenden vooral
Braziliaanse goudzoekers
beproeven hun geluk
rn het binneniand van
Suriname.Ze laten een
verwoest regenwoud en
met kwik vergiftigde
kreken en rivieren achter.
'Vis eten we aI lang niet
meer.'
TEKST EN BEETD MARIEKE KESSEL
]O DE GROENE AMSTERDAMMER
T#iÍ&'
'",
,a"ry{;,,F
DE GEUR VAN KEROSINE komt je tegemoet op
Zorg & Hoop. Elke dag vertrekken vanaf dit
vliegveld in Paramaribo afgeladen vliegtuigjes
naar Benzdorp. Aan boord bevinden zich tien-
tallen Braziliaanse goudzoekers die inkopen in
de stad hebben gedaan of er zijn uitgeziekt van
malaria. \4ak voor vertrek van een van de toe-
stellen arriveert nog een groepje flink bepakte
Braziliaanse prostituees. In het bos is weinig te
koop en ze zullen er zeker een paar maanden
blijven. Op hakken van minstens tien centime-
ter beginnen ze aan de reis naar het diepe oer-
woud van Suriname.
Benzdorp vormt het hart van de zop;enaamde
goudkust van Suriname. Na een half uur vlie-
gen is vanuit de lucht al goed te zien hoe grote
delen van het oerwoud aan de Marowijne- en
de Lawarivier bestaan uit lange stroken van
modderige poelen. Langs de kreken die vanaf
de rivierlandinwaarts gaan, graven de goudzoe-
kers diepe kuilen van vijftien bij vijftien meter
om daarin op zoek te gaan naar het kostbare
goedje. Want dat is in het nog amper ontwikkel-
de binnenland van Suriname volop te vinden. In
2O0B is volgens de officiële cijfers 25.OOO kilo
19.O6.09
goud gevonden, waarvan 16.000 kilo alkomstig
uit de kleinschalige, veelal illegale sector.
Op Antino, een kleine landingsbaan midden
in de jungle op enkele kilometers van Benzdorp,
zet het vliegtuigje de wielen aan de grond. Direct
na de landing komen een stuk of zes quads
- hier erv genoemd en het enige bruikbare ver-
voermiddel over de modderige en steile paden
naar de goudvelden - uit het bos aangescheurd.
Pooiers uit Benzdorp kornen hun dames opha-
len voor de bordelen in het stadje en winkeliers
kijken of hun in Paramaribo bestelde spullen bij
de wacht zitten. Een van die winkeliers is Rogi-
lio Amania, beter bekend als Gio. Met zijn gou-
den tand, gouden ringen en ketting met brede
schakels is het duidelijk dat hij hier al aardig
is ingeburgerd. Na ruim tien jaar op Benzdorp
spreekt hij vloeiend Portugees. Hij heeft een
Braziliaanse wouw en is sinds kort in het trotse
bezit van een graafmachine.
Een ploeg van zes gatimpeiros - Braziliaans
voor goudzoekers - die een paar maanden gele-
den door zijn wouw uit de buurt van Belem
zijn gehaald, graaft voor Gio een berg af waar
volgens hem goud te vinden is. Hij is een van
 w{ ?{
i ,'=t@,-.ie
[ "'."*'*
.flË

;@-i

ód nrt'
-l-
fif
rtï

de u'einige niet-Braziliaanse ploegleiders in dit
gebied. 'Werken met lokale arbeiders is geen
optie. Zij hebben laak alierlei verplichtingen
in de stad of bi.j famiiie. Dan ben je ze zo t\,vee
weken ku.ijt. r'ertelt hij. 'Brazilianen blijven
zeker een paar maanden tot een paarjaar in het
bos en u'erken keihrrrd. soms 24 uur per dag in
ploeger.r die trr.aalt uul achter elkaar doorgaan.'
Hebben zijn s'erkner.t.ters een werk- of verblijÍ's-
vergunnir.rg? 'Niet dat ik'n'eet. Ik maak sowieso
geen oÍficiële contracten met ze. Straks bevallen
ze niet en dan zit ik aar-r ze vast.'
RUIM 75 PROCENT van de goudzoekers bestaat
uit Brazilianen, zo vertelt Marjo de Theije,
antropologe aan de Vrije Universiteit in Amster-
dam. Zlj deed onderzoek naar deze groep in
Suriname. 'De rest bestaat uit nzarrons. nako-
melingen van gevluchte plantagesiaven die hier
aan de rivieroever wonen. Zij lverken vaak niet
op de goudvelden maar voeren olie en benzine
aan over de rivier.' Een zware tocht van bijna
twee weken waarbij de smalle boten door wilde
stroomversnellingen moeten rvorden gestuurd.
Op en rond de goudvelden is de Braziliaanse
cultuur dan ook de overheersende. TWintigjaar
geleden kwamen de eerste Brazilianen hun
geluk beproeven in het Surinaamse oerwoud.
'In de jaren negentig werd de wetgeving in Bra-
zilië een stuk strenger', zegt De Theije. 'Er is
toen een nieuwe grondwet aangenomen waar-
door het leefgebied van de inheemsen beter
Links: het binnenlond von Surinome in de buurt
von Benzdorp. Boven: Benzdorp's ovonds.
Onder: mengsel von goud en kwik
veie go LLClzcr e i\c i s z-Li.L i
1-i.v1Oed.r:l jk. r': ' ',^'Ioid Êïi p I
d.e ri'rncl gehC r.-rle n'
werd beschermd, in tegenstelling tot de situatic
in Suriname.' In diezelfde periode krabbelde
Surinar.ne op van de Binnenlandse Oorlog. Onl
inkomsten te genereren voor de arme republiek
gaf de overheid vele concessies uit, overigens
t zondel dat lokale beu'oners hier-voor toestem-
ming hoefden te geven. ln Suriname voorziet de
grondrvet namelijk slechts in gebruiksrechten
voor lokale bewoners, die moeten wijken voor
nationaal belang. De concessiehouders zochten
arbeiders om het goud voor hen te lvinnen, eu
hoewel het volgens de Mijnbouwwet verboder.t
is om een concessie onder te verhuren, gebettrde
dit op grote schaal aan de erwaren Brazilianen.
En zo gaat het nog steeds. De vergunning-
houder zit in de stad en vangt per ploeg goudzoe-
kers per maand tien procent'r'an de opbrengst.
Niet alleen het onderverhuren is illegaal; in
de meeste gevallen is er slechts een exploratie-
vergunning aÍgegeven om de hoeveelheid goud
in de grond in kaart te brengen, terwijl dit in
de praktijk meteen uit de grond wordt gehaald.
Ook wordt in gebieden waar helemaal geen ver-
gunningen zijn verleend naar goud gezocht.
Want in Suriname kan alles nog, zo verlelt
Antonio. Hij staat aan de rand van de kuil die
hij en zijn team hebben gernaakt en die ze nu
aan het'afspuiten'zijn. Met een keiharde rvater-
straal - gepompt uit de kreek - wordt het mate-
riaal naar de slush óor gespoten. Hierin u'ordt
de modderstroom gefilterd, de harde delen blij-
ven achter in het gaas van de box. Antonio en

19.06.09 DEGROENEAMSTERDAMIV]ER 31

zijn mannen zijn al bijna tien uur aan het werk
en de zon brandt, maar het is het waard. Met
het geld dat Antonio hier verdient kan hij straks
terug naar de staat Para in Brazilië om het huis
voor zijn wouw en kinderen af te bouwen.
HOEVEET BRAZIIIAANSE goudzoekers zich pre-
cies in het oerwoud bevinden, is een la"vestie
van schatten. Volgens de volkstelling van 2Oo4
waren het er toen zoh twintigduizend, maar
in de media en in de stad wordt vaak het dub-
bele aantal genoemd. De grenzen van zuidelijk
Suriname worden amper gecontroleerd en via
de rivier of het vliegtuig komen de Brazilia-
nen gemakkelijk het land binnen. Duidelijk is
wel dat het er alleen maar meer worden. Zeker
sinds in buurland Frans Guyana de regelgeving
is aangescherpt - het gebruik van hwik is er ver-
boden en alsje wordt gepakt als illegale goud-
zoeker gaan al je spullen eraan - is Suriname
een toevluchtsoord. Ook de kredietcrisis zorgt
voor meer waag naar het waardevaste goud
en de stijgende prijs lokt meer en meer jonge
Brazilianen die op Surinaamse grond hun geluk
beproeven.
'Het is heel zwaar werk, maar ik heb weinig
keus', zegt Antonio. 'In Brazilië vind ik geen
goed betaald werk en hier krijg ik voor één
gram goud zeventig sxo (twintig euro - mk).
In Suriname worden de goudzoekers met rust
gelaten. Er is geen politie en je kan met kwik
werken. Dat gaat snel en is goedkoop.'
32 DE GROENE AMSTERDAMMER T9.06.09
ljg
Ílu eÀfi ífru$Í
Wie klaar is om terug te gaan naar Brazilië en
van het goud geld wil maken, kan dit doen bij
een van de zeven officiële aankooppunten in
Paramaribo. Hier wordt over de waarde van
het gevonden goud belasting afgedragen aan
de staat. Maar er zijn vele andere onofficiële
inkooppunten. Zelfs hier, in het oerwoud, is
een Chinese opkoper; een uitkomst voor goud-
zoekers die zich de reis naar de stad willen
besparen. Maar zolang je op Benzdorp blijft,
heb je eigenlijk geen geld nodig. Hoewel bij
wet verboden, is goud hier namelijk het enige
bruikbare betaalmiddel: van eten en drinken
tot een ritje met een ATv of een nacht met een
prostituee - alles gaat in goud dat in elke winkel
ofbar secuur wordt gewogen.
NA DECENNIA van gedoogbeleid doet de Suri-
naamse regering onder de noemer Operatie
Clean Sweep nu een pogrng de controle terug
te krijgen. Met deze aanpak, waarbij het minis-
terie van Natuurlijke Hulpbronnen de krach-
ten bundelt met Justitie en Financiën, moet
de ongecontroleerde sector in banen worden
geleid. Inmiddels zijn vier invallen uitgevoerd,
waarvan eind vorig jaar een in Benzdorp. 'We
voeren een afschrikbeleid', aldus Gregory Rus-
land, minister van Natuurlijke Hulpbronnen.
'Tijdens zo'n inval nemen we spullen in beslag
en dwingen we mensen belasting te betalen.'
Maar waarom komt de overheid nu pas in actie,
na twintig jaar van gedogen? 'De problematiek
,ffiï
wordt steeds ernstiger en zichtbaarder. Lange
tijd hadden we geen idee hoe groot de industrie
was. Maar je ziet hoe groot het is als je over het
regenr.r,oud vliegt. Nee, de kleinmijnbouw is al
lang niet klein meer; goudzoekers komen nu
met graafmachines waardoor het proces veel
sneller gaat en de negatieve neveneffecten, zoals
milieuven-uiling, dus ook.'
Maar volgens Nathalie Emanuels van het
wwF Suriname is Clean Sweep slechts gericht
op economische aspecten in plaats van op het
milieu. 'Het heffen van belasting gaat voor
milieuaspecten. Nadat ze betaald hebben kun-
nen de goudzoekers op een veiling hun in beslag
genomen materiaal terugkopen', zeg! ze.'Clean
Sweep biedt geen structurele oplossing. Het
probleem verplaatst zich alleen maar of komt
binnen enkeie weken weer terug. Het milieu
wint hier niks mee.' Sowieso lijkt het afschrik-
beleid, aan de drukke vluchtschema's te zien,
nogal mee te vallen. De Theije beaamt dit: 'De
goudwereld heeft haar eigen regels die in de
loop derjaren zijn ontstaan. De centrale over-
heid heeÍt daar geen enkel gezag.'
Dat kan Laurence Sandoli, werkzaam als
in de
geoloog voor een grote concessiehouder
buurt van Benzdorp, beamen: 'Gelukkig stelt
dat hele Clean Sweep-gebeuren niet zo veel
voor, anders zouden wij geen arbeiders meer
hebben.' Behendig stuurt Sandoli zijn arv via
geïmproviseerde paden door de jungle. In het
bos is het donker en vochtig, op de goudvelden
is het heet en hebben de arbeiders geen beschut-
ting voor de zon. 'Op ongeveer vijfduizend hec-
tare van onze concessie wordt nu gerverkt', ver-
telt Sandoli. 'Dus we hebben het dan over een
paar duizend Brazilianen, het is een schatting,
we kunnen niet alles overzien. Ook buiten onze
concessie zijn kampen en goudvelden, maar
daar komen wij niet. Dat is ook gevaarlijk, want
iedereen beschermt zijn eigen werkveld.'
De garimpeiros zijn veelal bezig met het leeg-
werken van een kuil door het zand na elk stuk
graven met water weg te spuiten. op te zuigen
en te filteren. Het laatste deel van het proces is
het spannendst; het schudden van de matten en
het'wassen'van de vondst. Op een van de vel-
den staan de mannen tot hun knieën in een grij-
zige massa, een mengsel van water, zand, goud
en kwik. Het goud hecht zich aan het hvik en
zinktzo als zrvaar n.rateriaal naar de bodem. Dit
mengsel zal straks gebrand worden, waarbij de
giítige kwikdampen rechtstreeks de atmosfeer
in gaan, zodat het goud overblijft.
VOLGENS EMANUETS staat Suriname na jaren
van ongecontroleerde goudzoekerij inmiddels
aan de rand van een ecologische ramp. 'Op jaar-
basis gaat er in Suriname zeker dertigduizend
liter kwik doorheen. Zolang dat niet wordt ver-
boden, gaat het helemaal mis met het oerwoud.
We hebben geen idee hoe groot het aangetaste
gebied precies is. \Iaar als je er overheen vliegt,
weetje genoeg. Het is de grote vraag in hoeverre
de uitgemijnde gaten zich ooit zullen herstel-
Ien.' Milieuaspecten spelen volgens haar amper
een rol in de huidige }lijnbouwwet, die dateert
uit 1986. Al vanaf 2002 u'ordt gewerkt aan een
nieuwe wet, rvaarin r-neer aandacht moet zijn
voor milieu. 'Die u'et is er nog steeds niet door-
heen omdat er een gebrek aan politieke wil is.
Vele concessiehouders zijn invloedrijke figuren.
Zij worder.r uit de sind geirouden.'
Niet alleen het land rondom de kreken
wordt s1'sten-ratisch afgegraven, ook op het
water wordt hard gezocht. Regelmatig komen
goudpontons voorbij op de Lawa- en de Maro-
wijnerivier. Deze enorme apparaten zuigen het
zand van de boden.r en filteren het voordat het
een kwikbehandeling krijgt. Het restrvater komt
terecht in de rir.ier die dient als levensader voor
de dorpen in dit gebied. Voor de inheemse en
marronbewoners is de Marowijnerivier keuken,
drinkwatervoorziening en badkamer tegelijk
en de vis is een belangrijke voedingsbron. Leon
Wijngaarde, voorzitter van de Organisatie van
Inheemsen, strijdt al jarenlang tegen de ver-
giftiging van de bewoners van het binnenland.
'Mensen worden langzaamaan vergiftigd, maar
niemand wil het zien. Ook ik heb te maken rnet
flinke tegenwerking. Dit probleem moet bekend
worden', vertelt hij.
Op zijn laptop laat hij de resultaten zien van
een onderzoek dat hij vorig jaar met hulp van
Washington University deed naar de gezond-
heid van de indianen in het inheemse dorp
Apetina. Ze namen haarmonsters van 161 bewo-
Maarvolgens het rninisterie van Volksgezondheid
is dit onderzoek niet goed uitgevoerd en aan de
resultaten zijn dan ook geen maatregelen ver-
bonden. Momenteel voert Wijngaarde met hulp
van dezelfde wetenschappers van Washington
University een verwolgonderzoek uit in het dorp
Anapaike aan de Lawarivier. 'De overheid uil
blijven doen ofhet probleem niet bestaat. Ze zijn
bang voor economische onrust, omdat de indu-
strie ook de lokale bewoners werkgelegenheid
oplevert. Ook is de kleinschalige goudindustde
met een aandeel van zo'n achttien procent \-an
het ssp inmiddels erg belangrijk voor de Suri-
naamse economie. Maar de grootste reden is dat
veel mensen op hoge posten concessies hebben
en dus stinkend rijk worden van deze industrie.'
'De overheid heeft dat onderzoek uit Ape-
tina bewust gebagatelliseerd om geen paniek
te veroorzaken', zegï. Emanuels. Maar inmid-
dels hebben ook onderzoeken van de Anton de
Benzdorp. De winkelier Rogilio Amonio. Kom Universiteit aangetoond dat zich in som-
beter bekend ols Gio. Onder: goudzoeker. mige vissoorten veel te hoge concentraties kuik
Lrnkerpogino: Poromoribo bevinden. Het ministerie van Volksgezondheid
heeft binnenlandbewoners daarom aangeraden
:i. .;ltri tS:.'.. .- ..i-'riai.rt] ll, om geen rooÍVissen meer te eten. Maatregelen
\,.r()a_tI ti,J!; L; i: .,iell om het lavikgebruik in te dammen zijn niet
genomen. Het kvikprobleem is voor de stads-
f . rt-t C1e: ail l
bewoners - het merendeel van de Surinamers
- nog vooral een ver-van-hun-bed-shorv. 'Onte-
recht', stelt Emanuels. 'Ook in Paramaribo zijn
ners. Een groot deel van hun dieet bestaat uit volgens een onderzoek van de Amerikaanse
roofuissen en juist daarin hoopt het krvik zich toxicoloog Daniel Peplow verhoogde l<uik-
op. De uitslag van het onderzoek was schrik- waarden in de lucht aangetroffen. Rondon.r de
barend. Veerlig indianen liepen een verhoogd vele goudwinkels en opkoopcentra in het cen-
risico op kwikwergiftigrng en 119 van hen liepen trum wordt namelijk het laatste beetje kwik varl
een ronduit hoog risico. Iedereen zat boven het het goud gebrand.'
aantal gram dat volgens de World Health Orga-
nization ma.ximaal in het lichaam mag zitten. GIO IAAI de zorgvoor zijn winkel - waar garin.r-
Leon Wijngaarde:'De gevolgen van lavikvergif- peiros af en aan lopen voor een blikje biea siga-
tiging worden pas iater duidelijk. Het is vooral retten ofom een potje te poolen - even over aan
gevaarlijk voor nog ongeboren kinderen. De zijn Braziliaanse werkneemsters om een kijkje te
kans dat zij een ontrvikkelingsachterstand zul- nemen bij zijn goudmijn. Na een ha.lf uurtje rnet
len oplopen is groot.' de anv staan we op de halfafgegraven berg ri'aar
Gio een flinke goudader vermoedt. 'Ik heb een
grote investering gedaan met de aankoop van die
graafmachine. Natuurlijk zoeken we met kuik,
Het is de snelste en goedkoopste manier. Het
gaat hier om maar één ding en dat is goudi Bii
de garimpeiros op het goudveld staat het meng-
sel van krvik en goud inmiddels op het r.uur. \bi
verwachting staan de mannen eromheen.
Ach, het oerwoud is groot, het valt misschien
wel mee met de schadel zegt Gio terwijl hij onl
zich heen kijkt naar het bos dat hoog opri.jst
langs de modderpoelen. Eet hij zelf dan nog
wel vis uit de rivier? Hij reageert verrast: 'Nee.
natuurlijk niet! AIs zelfs in de buurt van Para-
maribo vissen met te veel lnvik zijn gevonden.
hoe moet het hier dan zijn? Nee, vis eten rae ai
lang niet meer.'
Dit artikel is tot stand gekomen met hulp t-un
het Vergeten oerhalen-reisfonds aan de Dícl;
Schetpenzeel Stichting, dat uerd gefinanciercl
J :\ door Free Voice, zie www.hetvergetenverhaal.nl
19.06.09 DEGROENEAMSTERDAMMER 33