Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
- FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Brbara Rodriguez
Cinthya Meneghetti
21 de junho de 2013
Cristiana Poal
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Sumrio
1 Integral Indenida
1.1
Denies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2
1.3
Integral da Potncia de
1.4
Mtodo da Substituio
1.5
Regras de Integrao
1.6
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
1.5.1
Integral da Potncia
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
12
1.5.2
Integral de
1.5.3
Integral de
1.5.4
Integral de
f (u) = eu
1
f (u) =
u
f (u) = au
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
1.5.5
Integral de
f (u) = sen(u) .
1.5.6
Integral de
1.5.7
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
f (u) = cos(u)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
16
Integral de
f (u) = tg(u)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
1.5.8
Integral de
f (u) = cotg(u)
1.5.9
Integral de
f (u) = sec(u)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
1.5.10 Integral de
f (u) = cosec(u)
1.5.11 Integral de
1.5.12 Integral de
1.5.13 Integral de
f (u) = sec(u)tg(u)
1.5.14 Integral de
f (u) = cosec(u)cotg(u)
Lista de Exerccios
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
20
. . . . . . . . . . . . . . .
21
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
22
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
Captulo 1
Integral Indenida
No clculo diferencial aprende-se como calcular a derivada de uma funo
f (x),
dada por:
d
[f (x)] = f (x),
dx
ou usando a diferencial
Dada a diferencial
d (f (x)) = f (x)dx
f (x),
de uma funo
f (x),
o problema
mitiva da funo.
O processo utilizado para encontrar a funo
onde
f (x)
f (x)
chamado de
inte-
f (x)dx = f (x) + C ,
f (x)dx
igual a
C.
Deste modo, pode-se dizer, de maneira informal, que derivao e a integrao so operaes inversas uma da outra.
derivada
f (x)
C.
f (x),
f (x)
que
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.1.
DEFINIES
Exemplo
1.0.1.
Seja a funo
f (x) = x3
e a sua derivada
f (x) = 3x2 ,
ento
3x2 dx = x3 + C .
1.1
Denies
Denio 1.1.1.
f (x)
Uma funo
em um intervalo
Exemplo 1.1.1.
F (x)
F (x) =
A funo
x I,
x3
3
temos
F (x) = f (x).
primitiva da funo
f (x) = x2 .
Soluo:
x3
3x2
F (x) =
ento F (x) =
= x2 = f (x).
3
3
x3
2
Analogamente, se
f (x)dx = x dx = , ento
3
( 3)
d
d x
3x2
(F (x)) =
=
= x2 .
dx
dx 3
3
Note que se
Denio 1.1.2.
Se
F (x)
f (x),
f (x)
e chamada de
f (x),
ento
F (x) + C
f (x)dx = F (x) + C,
onde:
a varivel de integrao;
f (x)
a funo integrando;
F (x)
a funo primitiva;
o smbolo de integrao;
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.1.
DEFINIES
Exemplo 1.1.2.
Considere a funo
f (x) = 2x.
F (x) = 2x = f (x).
a) Se
F (x) = x2 ,
b) Se
F (x) = x2 + 1,
ento
F (x) = 2x = f (x).
c) Se
F (x) = x2 1,
ento
F (x) = 2x = f (x).
ento
A integral indenida de uma funo, quando existe, representa, geometricamente, uma famlia de curvas planas congruentes que, duas a duas, podem ser
superpostas atravs de translaes convenientes realizadas na direo do eixo
Exemplo 1.1.3.
a) Se
b) Se
c) Se
.
.
.
f (x) = cos(x).
d
[sen(x)] = cos(x), ento sen(x) uma funo primitiva de cos(x).
dx
d
[sen(x) + 3] = cos(x), ento sen(x) + 3 uma funo primitiva de cos(x).
dx
d
[sen(x) 8] = cos(x), ento sen(x) 8 uma funo primitiva de cos(x).
dx
Portanto, se
sendo
Seja
y .
d
[sen(x) + k] = cos(x),
dx
ento
sen(x) + k
uma primitiva de
cos(x),
uma constante.
cos(x)
sen(x) + k .
Exemplo 1.1.4.
funo
f (x) = x2 ,
As funes
1
1
1 3 1 3
x , x + 2, x3 5, x3 + 2
3
3
3
3
so primitivas da
pois:
FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF -
FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF -
1.2.
a)
b)
c)
d)
d
dx
1 3
x
3
)
= x2 ;
)
1 3
x + 2 = x2 ;
3
(
)
d 1 3
x 5 = x2 ;
dx 3
(
)
d 1 3
x + 2 = x2 .
dx 3
d
dx
Observao 1.1.1.
f (x),
F (x) + C .
ento a primitiva est correta, mas se for diferente, ento existe algum
Exemplo 1.1.5.
Se
f (x) = y ,
ydx = yx + C
ento
x,
tem-se que
uma primitiva de
f (x) = y ,
constante.
f , g: I R
f (x)
igual ao
Kf (x)dx = K
f (x)dx.
ii) A integral da soma algbrica de funes igual a soma algbrica das integrais
indenidas de cada funo, ou seja:
[f (x) g(x)] dx =
f (x)dx
g(x)dx.
(
d
)
f (x)dx
= f (x)dx.
d
dx
Ateno!
)
f (x)dx
= f (x).
duas funes.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.3.
INTEGRAL DA POTNCIA DE
obtida do
xn dx =
xn+1
+ C, n = 1.
n+1
Observao 1.3.1.
f (x) = x0 ,
logo
Exemplo 1.3.1.
a)
Ia =
c)
Ib =
x0 dx =
ou ainda,
x0+1
+ C = x + C.
0+1
Calcule as integrais:
b)
)
xn+1
xn+11
+ C = (n + 1)
= xn .
n+1
n+1
Tem-se que
dx = x + C , pois neste caso f (x) = 1,
d
dx
xn :
)
1
6
+ + 3 dx.
x3 x x
)
(
3
x2 + 4 x
Ic =
dx.
x
Ic
utilizam-se a propriedade
ii)
e a manipulao
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.4.
MTODO DA SUBSTITUIO
Ic
3
4
x2
x
dx +
dx
=
x
x
x3
1
6
x 6 +1
x 4 +1
+
+C
1
+ 1 41 + 1
6
1
Ic
da potenciao)
x 4 dx
x dx +
1
ii)
x4
(Propriedades
1 dx
x2
1
2
1
12 )
(
3
=
x
dx + x( 4 2 ) dx
1
x2
dx +
(Propriedade
(Integral da Potncia de
x)
6x 6
4x 4
=
+
+ C.
7
3
Entretanto, no h
Isso ocorre
com a
num intervalo
g,
isto ,
uma funo
F g = F (g(x)),
esteja
F (g(x))
uma primitiva de
fazendo
u = g(x),
tem-se
f (g(x))g (x),
ento:
du = g (x)dx
f (g(x))g (x)dx =
f (u)du = F (u) + C.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.4.
MTODO DA SUBSTITUIO
de varivel. O ponto essencial a ser lembrado quando utiliza-se este mtodo que a
substituio
u = g(x)
implica que
du = g (x)dx.
un+1
n
+ C, n = 1, parece ser uma variao da
A frmula
u du =
n+1
integral da potncia de
entanto, quando
, se
u = g(x)
na qual a varivel
alguma funo de
ento
du = g (x)dx.
x,
ento
du
u.
No
[g(x)]n g (x)dx =
[g(x)]n+1
+ C, n = 1.
n+1
Deste modo, pode-se escrever a integral de uma funo potncia da seguinte forma:
un du =
un+1
+ C, n = 1.
n+1
1
I1 = (9x2 1) 3 xdx.
Exemplo 1.4.1.
Calcule a integral:
Exemplo 1.4.2.
Calcule as integrais:
a) Ia
d) Id
b) Ib
e) Ie
sec(3x)
1 + tg(3x)
dx
sen(3x) + 2
)2
h) Ih
c) Ic
f ) If
sen(2x)
dx
1 + sen2 (x)
sen2 (x) cos(x)dx
arcsen(x)
dx
1 x2
3x
dx
(a + bx2 )3
dx
cos(3x)
ln2 (x)
dx
x
(
g) Ig
3
2x + 1 dx
i) Ii
2 + ln(x)
dx
x
Soluo:
c)
Ic =
sen(2x)
dx.
1 + sen2 (x)
Aplicando o mtodo da substituio, resolve-se a integral
Ic
aplicando-se
u = 1 + sen2 (x).
Portanto,
presses na integral
Ic
u:
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.4.
MTODO DA SUBSTITUIO
In =
du
du =
u
u 2 du
1
u 2 +1
+C
12 + 1
1
(Integral da Potncia)
= 2u 2 + C
= 2 u + C.
Como se considerou inicialmente
varivel original
substituindo-se
Logo:
In
retorna-se para a
Ic .
e)
em
u = 1 + sen2 (x),
Ie =
1 + sen2 (x) + C.
Ic = 2
3x
dx, a = 0, b = 0.
(a + bx2 )3
Ie
com a
u = a + bx2 .
Consequentemente,
tais expresses na integral
In =
Ie
du = 2bxdx
substituindo-se
Substituem-se
em
u,
ou seja:
Potncia)
3
+ C.
4bu2
In
u = a + bx2 ,
If =
b = 0.
3
3 du
=
u3 du (Propriedade i)
3
u 2b
2b
( ) 3+1
3
u
=
+ C (Integral da
2b 3 + 1
( ) 2
3 u
+C
=
2b 2
Ie =
f)
onde
du
,
2b
original
xdx =
Ie ,
ou seja:
3
+ C.
4b(a + bx2 )2
If
dana de varivel:
u = sen(x).
10
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.4.
MTODO DA SUBSTITUIO
du = cos(x)dx.
Portanto,
substituindo-se
em
In
u = sen(x),
h)
Ih =
If =
(Regra da Potncia)
u3
+ C.
3
=
Como se considerou
ou seja:
u2+1
+C
2+1
u2 du =
In =
u,
If
If ,
x,
como segue:
sen3 (x)
+ C.
3
2 + ln(x)
dx.
x
Pelo mtodo da substituio, resolve-se a integral
Ih
com a seguinte
mudana de varivel:
u = 2 + ln(x).
Como consequncia,
uma nova integral na varivel
u,
In =
udu =
=
Como
se
em
In
du =
1
dx.
x
Substituindo-se na integral
Ih
tem-se
ou seja:
u1+1
+C
1+1
(Integral da Potncia)
u2
+ C.
2
Ih =
Ih .
Portanto,
(2 + ln(x))2
+ C.
2
u.
integral em que uma parte do integrando seja a derivada de uma outra parte, a
menos de um fator constante (fatores constantes podem ser ajustados, como pode
ser observado na soluo dos exemplos).
11
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
Exerccio 1.4.1.
a) Ia
Calcule as integrais:
1
x
x
dx
b) Ib
d) Id
x (x 1)dx
g) Ig
j) Ij
e) Ie
2 + 3x
dx
1 + 4x + 3x2
h) Ih
k) Ik
1
dx
(2x 3)2
1
3
x (1 4x ) dx
2
(5x + 2) dx
(
)
c) Ic =
x2 + x4 dx
2
3
2x
5
3
f ) If
)5
dx
i) Ii
dx
5 4x2
1
(1 + x) 4
dx
x
arcsen(x)
dx.
1 x2
Respostas
2 3
= x2 2 x + C
3
a) Ia
d) Id
g)
x5 x3
+C
5
3
Ig =
j) Ij
b) Ib
1 + 4x + 3x2 + C
1
(5x + 2)5 + C
25
(2x 3)1
+C
2
)
5 4
3 (
2 x3
h) Ih =
+C
20
e) Ie
)4
1 (
1 4x3 3 + C
16
k) Ik
1
(1 + x2 )3 + C
3
5 4x2
f ) If =
+C
4
c) Ic
i) Ii
)5
8(
1+ x 4 +C
5
arcsen2 (x)
+ C.
2
1.5.1
u = g(x).
Integral da Potncia
Considere a funo potncia
f (u) = un ,
a integral de
f (u)
uma outra
funo potncia obtida do integrando aumentando-se seu expoente de 1 e dividindose a expresso resultante pelo novo expoente
un du =
Ateno!
n + 1,
ou seja:
un+1
+ C, n = 1.
n+1
12
n = 1.
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
1.5.2
Integral de
f (u) = eu
f (u) = eu ,
derivada
e, f (u) = eu
f (u)
eu du = eu + C.
Exemplo 1.5.1.
a) Ia
Calcule as integrais:
c) Ic
b) Ib
e x
dx
x
d) Id
ex
x
dx
e 5
xex dx
2
=
=
earctg(x)
dx
1 + x2
Soluo:
b)
Ib =
xex dx.
2
Sabe-se que
eu du = eu + C .
Resolve-se a integral
Ib
utilizando-se o
u = x2 .
du = 2xdx
xdx =
du
.
2
Substituindo-se tais
du
1
u
eu du (Propriedade i)
In = e
=
2
2
expresses na integral
1
= eu + C.
2
Como
de
em
In
u = x2 ,
pela substituio
e obtm-se:
1
2
Ib = ex + C.
2
Exerccio 1.5.1.
Mostre que:
senh(x)dx = cosh(x) + C .
a)
b)
cosh(x)dx = senh(x) + C .
13
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
1.5.3
Integral de
1
u
f (u) =
f (u) =
Exemplo 1.5.2.
a) Ia
1
,
u
f (u) = ln(u),
1
du = ln |u| + C, u > 0.
u
1
dx
4x
b) Ib
e2x
dx
e2x 4
c) Ic
dx
cos2 (x)[3tg(x) + 1]
Soluo:
a)
1
dx.
4x
Ia =
Sabendo-se que
1
Ia =
4
Portanto,
1.5.4
Ia =
Integral de
1
du = ln |u| + C, u > 0,
u
1
dx.
x
f (u) = au ln(a),
f (u) = au
f (u) = au ,
au
+ C.
ln(a)
Calcule as integrais:
2 2x3
x2
au du =
a) Ia =
tem-se:
Exemplo 1.5.3.
1
ln |x| + C .
4
pela propriedade
dx
b) Ib
2x
6 ln(6)dx
c) Ic
(3x + 1)3(3x
2 +2x)
dx
Soluo:
a)
Ia =
x2 22x dx.
Sabendo-se que
au du =
u = 2x3
Ia ,
au
+ C,
ln(a)
e portanto tem-se
14
du = 6x2 dx.
Notas de aula de Clculo - FURG
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
In
na varivel
1
2
=
2u du (Propriedade i)
6
6
1 2u
+ C. (Integral Imediata
=
6 ln(2)
u:
u du
In =
Ia
1.5.4)
e obtm-se:
22x
Ia =
+ C.
6 ln(2)
Exerccio 1.5.2.
a) Ia
e) Ie
g) Ig
e (e + 1) dx
c) Ic
b) Ib
cos(2x)
dx
2sen(x) cos(x)
d) Id
e2x + a2x
)2
(3x + 1)
dx
1 6x 9x2
ax
dx, a > 0
x2
(
dx
(1 + x2 ) arctg(x)
f ) If
3x ex dx
dx, a > 0.
Respostas
(ex + 1)7
a) Ia =
+C
7
c) Ic
1
ln |sen(2x)| + C
2
2
e)
1.5.5
= ln |arctg(x)| + C
d) Id
1
= ln |1 6x 9x2 | + C
6
3x ex
f ) If =
+C
ln(3) + 1
ax
Ie =
+C
2 ln(a)
g) Ig
b) Ib
e4x
e2x a2x
a4x
+
+
+ C.
4
ln(a) + 1 4 ln(a)
Integral de
f (u) = sen(u)
Seja a funo
f (u) = sen(u),
f (u) = cos(u)
ento:
sen(u)du = cos(u) + C.
15
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
1.5.6
Integral de
f (u) = cos(u)
Sendo a funo
f (u) = cos(u),
ento:
f (u) = sen(u)
cos(u)du = sen(u) + C.
Exemplo 1.5.4.
a) Ia =
sen(2x + 1)dx
b) Ib
(
sen( x)
2x
2
3
x sen(2x ) +
c) Ic =
dx
1 + x2
x
(
e) Ie
cos( x1 )
x
1
1
+ + x+
x2
x x 2
sen(ln(x))
dx
x
d) Id
dx
f ) If
x cos( x2 + 1)
dx.
x2 + 1
Soluo:
a) Ia
sen(2x + 1)dx.
Sabendo-se que pelas integrais imediatas a
sen(u)du = cos(u) + C ,
u = 2x + 1,
du = 2dx.
logo,
In =
Aplicando a propriedade
1.5.5:
1
In =
2
sen(u)
i,
sen(u)du =
cos(u)
+ C.
2
e) Ie
u = 2x + 1,
retorna-se a varivel
Ia :
Ia =
(
tem-se:
du
.
2
cos( x1 )
x
1
1
+ + x+
x2
x x 2
cos(2x + 1)
+ C.
2
dx.
Ie =
1
2
x dx +
1
dx +
x
16
1
dx +
2x
ii:
cos( x1 )
dx.
x2
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
u=
1
x
du =
In =
1
dx,
x2
logo:
cos(u)du = sen(u) + C.
Retornando varivel
x:
( )
1
In = sen
+ C.
x
Para os demais termos da soma tem-se uma soma de integrais imediatas:
2 x3
2x
Im =
+ ln |x|
+ C.
3
ln(2)
Im + In obtm-se o resultado nal de Ie :
( )
2 x3
2x
1
+ ln |x|
sen
+ C.
Ie =
3
ln(2)
x
Somando
1.5.7
Integral de
f (u) = tg(u)
Seja a funo
Observao 1.5.1.
tg(u)du = ln | sec(u)| + C.
A integral da funo
como:
f (u) = tg(u)
tg(u)du = ln | cos(u)| + C.
Demonstrao:
Sabe-se que a funo tangente denida por
tg(u)du =
tg(u) =
sen(u)
,
cos(u)
portanto
sen(u)
du.
cos(u)
v = cos(u)
dv = sen(u)du.
In =
dv
= ln |v| + C.
v
Retornando-se varivel
e:
u:
In = ln | cos(u)| + C.
17
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
Exemplo 1.5.5.
Calcule as integrais:
a) Ia
1.5.8
tg(3x)dx
Integral de
b) Ib
tg(ln(x))
dx
x
f (u) = cotg(u)
f (u) = cotg(u),
sua integral :
cotg(u)du = ln |cosec(u)| + C.
Observao 1.5.2.
como:
A integral da funo
f (u) = cotg(u)
cotg(u)du = ln |sen(u)| + C.
Demonstrao:
A funo cotangente denida como
cotg(u)du =
cotg(u) =
cos(u)
du.
sen(u)
In =
dv
= ln |sen(v)| + C.
v
cos(u)
, portanto pode-se
sen(u)
v = sen(u) e dv = cos(u)du:
In = ln |sen(u)| = ln |cosec(u)| + C.
Exemplo 1.5.6.
Calcule as integrais:
a) Ia
cotg(5x)dx
b) Ib
18
cotg(ex )
dx
ex
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
1.5.9
Integral de
Seja a funo
f (u) = sec(u)
f (u) = sec(u),
sua integral :
[sec(u) + tg(u)],
substituio), isto :
In =
]
]
[ 2
sec(u) + tg(u)
sec (u) + sec(u)tg(u)
sec(u)
du =
du.
sec(u) + tg(u)
sec(u) + tg(u)
v = sec(u) + tg(u)
dv
In =
= ln |v| + C.
v
Retornando-se varivel
u,
Integral de
f (u) = cosec(u)
Considere a funo
f (u) = cosec(u)
Observao 1.5.3.
Demonstrao:
Para resolver a integral de
o integrando pelo termo
f (u) = cosec(u)
[cosec(u) cotg(u)],
da substituio), isto :
In =
]
]
[
cosec(u) cotg(u)
cosec2 (u) cosec(u)cotg(u)
cosec(u)
du =
du.
cosec(u) cotg(u)
cosec(u) cotg(u)
Atravs do mtodo da substituio, fazendo
v = cosec(u) cotg(u)
dv
In =
= ln |v| + C.
v
19
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
Retornando-se variavel
u,
Exemplo 1.5.7.
(
a) Ia
1.5.11
sec
Calcule as integrais:
)
6
x dx
5
Integral de
b) Ib
x3
dx
cos(x4 )
c) Ic
cosec
(x)
3
dx.
da forma:
1.5.12
Integral de
d[tg(u)]
du
= sec2 (u) .
dx
dx
Considere a funo
Exemplo 1.5.8.
a) Ia
1.5.13
du
d[cotg(u)]
= cosec2 (u) .
dx
dx
2x
e sec
Integral de
2x
dx
[1 cosec(x)]2 dx
f (u) = sec(u)tg(u)
b) Ib
f (u) = sec(u)tg(u).
A integral de
f (u) dada
sec(u)tg(u)du = sec(u) + C.
vao
20
FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF -
FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF -
1.5.
REGRAS DE INTEGRAO
1.5.14
Integral de
f (u) = cosec(u)cotg(u)
Considere a funo
f (u) = cosec(u)cotg(u),
cosec(u)cotg(u)du = cosec(u) + C.
Obtm-se a integral acima integrando-se ambos os membros da equao
d[cosec(u)]
du
= cosec(u)cotg(u) .
dx
dx
Exemplo 1.5.9.
a) Ia
Exerccio 1.5.3.
a) Ia
sen(2x)
dx
cos2 (2x)
b)Ib
sen(x) cos(x)dx
b) Ib
e) Ie
g) Ig
cosec(2x)cotg(2x)dx
(
tg
h) Ih
)
( )
1
1
2
x sec
x dx
3
3
x cos(x2 )dx
f ) If
sec2 (x)
dx
1 + tg(x)
i) Ii
k) Ik
cos(2x)
a) ()Ia =
+C
4
sen(x2 )
+C
2
[
]
1 sen(2x)
b) Ib =
+x +C
2
2
1
ln |sen(3x 1)| + C
3
1
= ln | cos(x)| + C
f ) If
= ln | sec(x)| + C
1
= cosec(2x) + C
2
h) Ih
=2
e) Ie
g) Ig
dx
cos(2x)
d) Id
c) Ic
sen(x)
dx
cos(x)
Respostas
1 + tg(x) + C
(
1
i) Ii =
ln | sec(2x) + tg(2x)| + C
2
k) Ik
c) Ic
tg(x)dx
j) Ij
cos (x)dx
cotg(3x 1)dx
d) Id
j) Ij
= tg
)
1
x +C
3
= etg(x) + C.
Ia =
cos2 (x)
sen2 (x)
+ C , Ia =
+ C.
2
2
21
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.6.
LISTA DE EXERCCIOS
Calcule as integrais:
(
a)
Ia =
3
ecotg ( x)
+
dx
xsen2 ( x) x 2 ln(x2 )
2e x
b) Ib =
(
) dx
3
3
x2 e x + 5
)
( 2 x3
2 + sen(3x)
xe
dx
c) Ic =
+
cos2 (3x)
3 + 2ex3
(
d)
Id =
Ie =
e)
If =
f)
xsen(3x2 + 2)
x2 arctg(x3 )
+
1 + cos(3x2 + 2)
1 + x6
)
dx
ln(x)
dx
x[3 + 2 ln2 (x)]
2 + cotg[ln(x)]
dx
xsen2 [ln(x)]
2 + tg x1
( ) dx.
h) Ih =
x2 cos x1
2.
ii,
temos que
(x + 1)dx =
du = dx,
x2
+ x + C.
2
u = x+1
obtm-se
(x + 1)dx =
u2
(x + 1)2
udu =
+C =
+ C.
2
2
a)
Ia = 2ecotg(
x)
3 2 ln(x2 ) + C
22
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
- IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - IMEF - FURG - I
1.6.
b)
LISTA DE EXERCCIOS
(
)6
3
Ib = ln e x + 5 + C
2
1
1
x3
c) Ic =
ln 3 + 2e + tg(3x) + sec(3x) + C
6
3
3
1[
]2
1
ln 1 + cos(3x2 + 2) + arctg(x3 ) + C
d) Id =
6
6
1
ln |3 + 2 ln2 (x)| + C
4
e)
Ie =
f)
{2 + cotg[ln(x)]}2
If =
+C
2
Ig = sen{ln[sec(x)]} + ln |cotg(x)| + C
[ ( )
( )]
( )
1
1
1
h) Ih = 2 ln sec
+ tg
sec
+ C.
x
x
x
g)
23