Articulus 10 - Utrum sacra Scriptura sub una littera
habeat plures sensus
Artigo 10 Se o texto das Escrituras encerra vrios
sentidos
Ad decimum sic proceditur. Videtur quod sacra Scriptura sub
una littera non habeat plures sensus, qui sunt historicus vel litteralis, allegoricus, tropologicus sive moralis, et anagogicus. 1. Multiplicitas enim sensuum in una Scriptura parit confusionem et deceptionem, et tollit arguendi firmitatem, unde ex multiplicibus propositionibus non procedit argumentatio, sed secundum hoc aliquae fallaciae assignantur. Sacra autem Scriptura debet esse efficax ad ostendendam veritatem absque omni fallacia. Ergo non debent in ea sub una littera plures sensus tradi. 2. Praeterea, Augustinus dicit in libro de utilitate credendi, quod Scriptura quae testamentum vetus vocatur, quadrifariam traditur, scilicet, secundum historiam, secundum aetiologiam, secundum analogiam, secundum allegoriam. Quae quidem quatuor a quatuor praedictis videntur esse aliena omnino. Non igitur conveniens videtur quod eadem littera sacrae Scripturae secundum quatuor sensus praedictos exponatur. 3. Praeterea, praeter praedictos sensus, invenitur sensus parabolicus, qui inter illos sensus quatuor non continetur. Sed contra est quod dicit Gregorius, XX Moralium, sacra Scriptura omnes scientias ipso locutionis suae more transcendit, quia uno eodemque sermone, dum narrat gestum, prodit mysterium.
QUANTO AO DCIMO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a
Escritura no contm num nico texto a possibilidade de vrios sentidos distintos, tais como: o histrico ou literal, o alegrico, o tropolgico ou moral e o anaggico. 1. Com efeito, uma multiplicidade de sentidos relativa a um nico texto gera confuso, facilita o erro e fragiliza a argumentao. Por isso, a argumentao no procede de mltiplas proposies; o que ocasionaria certos sofismas. Ora, a Escritura Sagrada deve estar apta a mostrar a verdade sem dar ensejo a sofismas. Logo, num nico texto da Sagrada Escritura no devem estar contidos vrios sentidos. 2. ALM DISSO, Agostinho nos diz: A parte da Escritura intitulada Antigo Testamento se apresenta sob quatro formas: histria, etiologa, analogia, alegoria. Ora, esta diviso parece totalmente estranha que foi assinalada acima. Logo, no conveniente que a Escritura Sagrada seja explicada de acordo com os quatros sentidos. 3. ADEMAIS, alm dos sentidos citados, existe o sentido parablico, que no est includo entre os quatro anteriores. EM SENTIDO CONTRRIO, Gregrio diz: A Escritura Sagrada, pela prpria maneira de se exprimir, ultrapassa todas as cincias; porque num nico e mesmo discurso, ao contar um fato, nos d um mistrio.
Respondeo dicendum quod auctor sacrae Scripturae est
Deus, in cuius potestate est ut non solum voces ad significandum accommodet (quod etiam homo facere potest), sed etiam res ipsas. Et ideo, cum in omnibus scientiis voces significent, hoc habet proprium ista scientia, quod ipsae res significatae per voces, etiam significant aliquid. Illa ergo prima significatio, qua voces significant res, pertinet ad primum sensum, qui est sensus historicus vel litteralis. Illa vero significatio qua res significatae per voces, iterum res alias significant, dicitur sensus spiritualis; qui super litteralem fundatur, et eum supponit.
Respondo. O autor da Escritura Sagrada Deus. Est em seu
poder, para significar algo, empregar no somente palavras, o que o homem pode tambm fazer, mas igualmente as prprias coisas. Assim, em todas as cincias as palavras so portadoras de significao, mas a Escritura Sagrada tem como prprio que as mesmas coisas significadas pelas palavras significam algo por sua vez. A primeira significao, segundo a qual as palavras designam certas coisas, corresponde ao primeiro sentido, que o sentido histrico ou literal. A significao pela qual as coisas significadas pelas palavras designam ainda outras coisas o chamado sentido espiritual, que est fundado no sentido literal e o pressupe.
Hic autem sensus spiritualis trifariam dividitur. Sicut enim
dicit apostolus, ad Hebr. VII, lex vetus figura est novae legis, et ipsa nova lex, ut dicit Dionysius in ecclesiastica hierarchia, est figura futurae gloriae, in nova etiam lege, ea quae in capite sunt gesta, sunt signa eorum quae nos agere debemus. Secundum ergo quod ea quae sunt veteris legis, significant ea quae sunt novae legis, est sensus allegoricus, secundum vero quod ea quae in Christo sunt facta, vel in his quae Christum significant, sunt signa eorum quae nos agere debemus, est sensus moralis, prout vero significant ea quae sunt in aeterna gloria, est sensus anagogicus.
Por sua vez, o sentido espiritual se divide em trs sentidos
diferentes. Com efeito, diz o Apstolo, na Carta aos Hebreus, que a lei antiga uma figura da lei nova; e a prpria lei nova, acrescenta Dionsio, uma figura da glria futura; alm do mais, na lei nova o que se cumpriu na cabea figura do que devemos fazer. Por conseguinte, quando as realidades da lei antiga significam as da lei nova, temos o sentido alegrico; quando as coisas realizadas no Cristo, ou naquilo que Cristo representa, so o sinal do que devemos fazer, temos o sentido moral; enfim, quando estas mesmas coisas significam o que existe na glria eterna, temos o sentido anaggico.
Quia vero sensus litteralis est, quem auctor intendit,
auctor autem sacrae Scripturae Deus est, qui omnia simul suo intellectu comprehendit, non est inconveniens, ut dicit Augustinus XII confessionum, si etiam secundum litteralem sensum in una littera Scripturae plures sint sensus. Ad primum ergo dicendum quod multiplicitas horum sensuum non facit aequivocationem, aut aliam speciem multiplicitatis, quia, sicut iam dictum est, sensus isti non multiplicantur propter hoc quod una vox multa significet; sed quia ipsae res significatae per voces, aliarum rerum possunt esse signa. Et ita etiam nulla confusio sequitur in sacra Scriptura, cum omnes sensus fundentur super unum, scilicet litteralem; ex quo solo potest trahi argumentum, non autem ex his quae secundum allegoriam dicuntur, ut dicit Augustinus in epistola contra Vincentium Donatistam. Non tamen ex hoc aliquid deperit sacrae Scripturae, quia nihil sub spirituali sensu continetur fidei necessarium, quod Scriptura per litteralem sensum alicubi manifeste non tradat. Ad secundum dicendum quod illa tria, historia, aetiologia, analogia, ad unum litteralem sensum pertinent. Nam historia est, ut ipse Augustinus exponit, cum simpliciter aliquid proponitur, aetiologia vero, cum causa dicti assignatur, sicut cum dominus assignavit causam quare Moyses permisit licentiam repudiandi uxores, scilicet propter duritiam cordis ipsorum, Matt. XIX, analogia vero est, cum veritas unius Scripturae ostenditur veritati alterius non repugnare. Sola autem allegoria, inter illa quatuor, pro tribus spiritualibus sensibus ponitur. Sicut et Hugo de sancto Victore sub sensu allegorico etiam anagogicum comprehendit, ponens in tertio suarum sententiarum solum tres sensus, scilicet historicum, allegoricum et tropologicum. Ad tertium dicendum quod sensus parabolicus sub litterali continetur, nam per voces significatur aliquid proprie, et aliquid figurative; nec est litteralis sensus ipsa figura, sed id quod est figuratum. Non enim cum Scriptura nominat Dei brachium, est litteralis sensus quod in Deo sit membrum huiusmodi corporale, sed id quod per hoc membrum significatur, scilicet virtus operativa. In quo patet quod sensui litterali sacrae Scripturae nunquam potest subesse falsum.
Como, por outro lado, o sentido literal aquele que o
autor quer significar, e o autor da Escritura Sagrada Deus, que compreende simultaneamente todas as coisas em seu intelecto, no h inconveniente em dizer, segundo Agostinho, que, de acordo com o sentido literal, mesmo num nico texto da Escritura encontramse vrios sentidos. Quanto ao 1, portanto, deve-se dizer que a multiplicidade dos sentidos em questo no cria nenhum equvoco, ou qualquer outra espcie de multiplicidade. Como foi dito, esses sentidos no se multiplicam em razo de que uma s palavra significaria vrias realidades, mas porque as prprias realidades, significadas pelas palavras, podem ser sinais de outras realidades. Tambm no existe confuso na Escritura, porque todos os sentidos esto fundados no sentido literal, e s a partir dele se pode argumentar, e nunca dos sentidos alegricos, como observa Agostinho contra o donatista Vicente. Nada, no entanto, se perder da Escritura Sagrada, porque nada do que necessrio f est contido no sentido espiritual que a Sagrada Escritura no o refira explicitamente em alguma parte, em sentido literal. Quanto ao 2, deve-se afirmar que a histria, a etiologia e a analogia se referem a um nico sentido literal. Existe histria, explica Agostinho, quando algo exposto por si mesmo. Etiologia, quando se indica a causa do que se est tratando: por exemplo, quando o Senhor explica, no Evangelho de Mateus, por que Moiss autorizou o repdio das esposas, isto , em razo da dureza de seus coraes. Enfim, existe analogia, quando se mostra que a verdade de uma passagem da Escritura no se ope verdade de outra passagem. Quanto alegoria, apenas ela, entre as quatro, vale pelos trs sentidos espirituais. Hugo de So Vtor coloca tambm o sentido anaggico sob o sentido alegrico; em seu Terceiro Livro das Sentenas, destaca somente trs sentidos: o histrico, o alegrico e o tropolgico. Quanto ao 3, deve-se dizer que o sentido parablico est includo no sentido literal; porque pelas palavras podemos significar algo no sentido prprio e algo em sentido figurado; e, nesse caso, o sentido literal no designa a prpria imagem, mas o que ela representa. Quando a Escritura fala do brao de Deus, o sentido literal no indica a existncia de um membro corporal em Deus, mas o que significado por esse membro, isto , o poder de operar. Isto deixa bem claro que, no sentido literal da Escritura, nunca pode haver falsidade.