Articulus8

Octavoquaeriturutrummensseipsamperessentiamcognoscat,autper
aliquamspeciem
Etvideturquodperaliquamspeciem.
[53946]Deveritate,q.10a.8arg.1Quia,utphilosophusdicitinIIIde
anima,intellectusnosternihilintelligitsinephantasmate.Sedipsius
essentiaeanimaenonpotestaccipialiquodphantasma.Ergooportetquod
peraliquamaliamspeciemaphantasmatibusabstractammensnostra
seipsamintelligat.
[53947]Deveritate,q.10a.8arg.2Praeterea,eaquaepersuiessentiam
videntur,certissimecognoscuntursineerrore.Seddementehumanamulti
erraverunt:cumquidamdicerenteamesseaeremquidamignem,etmulta
aliadeeaineptasentirent.Ergomensnonvidetseperessentiamsuam.
[53948]Deveritate,q.10a.8arg.3Seddicebat,quodmensperessentiam
suamvidetseesse;erraretamenpotestininquirendoquidsit.Sedcontra,
scirealiquidperessentiamsuam,estsciredeeoquidest,cumessentiarei
sitidemquodquidditaseius.Siigituranimavideretseipsamperessentiam
quilibetsineerroresciretdeanimasuaquidest;quodmanifestepatet
falsumesse.
[53949]Deveritate,q.10a.8arg.4Praeterea,animanostraestforma
coniunctamateriae.Sedomnishuiusmodiformacognosciturper
abstractionemspecieiamateria,etmaterialibusconditionibus.Ergoanima
cognosciturperaliquamspeciemabstractam.
[53950]Deveritate,q.10a.8arg.5Praeterea,intelligerenonestactus
animaetantum,sedactusconiuncti,utdiciturinIdeanima.Sedomnistalis
actusestcommunisanimaeetcorpori.Ergooportetquodinintelligendo
sempersitaliquidexpartecorporis.Sedhocnonesset,simensseipsamper
essentiamsuamvideret,sinealiquaspecieacorporeissensibusabstracta.
Ergo,mensnonvidetseipsamperessentiam.
[53951]Deveritate,q.10a.8arg.6Praeterea,philosophusdicitinIIIde
anima,quodintellectusintelligitsesicutetalia.Sedaliaintelligitnonper
essentiamsuam,sedperaliquasspecies.Ergonecseipsammensintelligit
persuamessentiam.

[53952]Deveritate,q.10a.8arg.7Praeterea,potentiaecognoscunturper
actus,etactusperobiecta.Sedessentiaanimaenonpotestcognoscinisi
potentiiseiuscognitis;cumvirtusreicognoscerefaciatremipsam.Ergo
oportetquodessentiamsuamperactussuosetperspeciesobiectorum
suorumcognoscat.
[53953]Deveritate,q.10a.8arg.8Praeterea,sicutsehabetsensusad
sensibile,itaintellectusadintelligibile.Sedintersensusetsensibile
requiriturquaedamdistantia,exquoprovenitquodoculusseipsumvidere
nonpossit.Ergoetinintellectualicognitionerequiriturquaedamdistantia,
utnunquamseperessentiamsuamintelligerepossit.
[53954]Deveritate,q.10a.8arg.9Praeterea,secundumphilosophuminI
Poster.,nonestcirculodemonstrare:quiasequereturquodaliquidper
seipsumnotumfieret;etsicsequereturquodaliquidessetpriusetnotius
seipso;quodestimpossibile.Sedsimensseipsamperessentiamsuam
videt,eritidemquodcognoscituretperquodcognoscitur.Ergosequitur
ideminconveniens,utaliquidsitpriusetnotiusseipso.
[53955]Deveritate,q.10a.8arg.10Praeterea,Dionysiusdicit,VIIcap.
dedivinisnominibus,quodanimacirculoquodamcognoscitexistentium
veritatem.Circularisautemmotusestabeodeminidem.Ergovideturquod
anima,aseipsaegrediensintelligendoperresexteriores,adsuiipsius
cognitionemredeat;etsicnonintelligetseperessentiamsuam.
[53956]Deveritate,q.10a.8arg.11Praeterea,manentecausa,maneteius
effectus.Siigiturmensseperessentiamsuamvideret,propterhocquod
essentiasuasibiestpraesens:cumsempereisitpraesens,semperipsam
videret.Ergo,cumimpossibilesitsimulpluraintelligere,nunquamaliud
intelligeret.
[53957]Deveritate,q.10a.8arg.12Praeterea,posteriorasuntmagis
compositaprioribus.Sedintelligereestposteriusquamesse.Ergoin
intelligentiaanimaeinveniturmaiorcompositioquamineiusesse.Sedin
animanonestidemquodestetquoest.Ergonecineaestidemquod
intelligituretquointelligitur;etsicmensnonsevidetpersuamessentiam.
[53958]Deveritate,q.10a.8arg.13Praeterea,nonpotestidemesse
formaetformatumrespectueiusdem.Sedintellectus,cumsitquaedam
potentiaanimae,estquasiquaedamformaessentiaeeius.Ergononpotest
essequodessentiaanimaesitformaintellectus;sedidquoaliquid

intelligiturestformaintellectus;ergomensnonvidetseipsamper
essentiamsuam.
[53959]Deveritate,q.10a.8arg.14Praeterea,animaestquaedam
substantiapersesubsistens.Formaeautemintelligibilesnonsuntperse
subsistentes;aliasscientiaquaeexhuiusmodiformisintelligibilibus
consistit,nonessetdegenereaccidentis.Ergoessentiaanimaenonpotest
esseutformaintelligibilis,quamensseipsamvideat.
[53960]Deveritate,q.10a.8arg.15Praeterea,cumactusetmotuspenes
terminosdistinguantur,intelligibiliaquaesuntuniusspeciei,eodemmodo
secundumspeciemintelliguntur.SedanimaPetriestuniusspecieicum
animaPauli.ErgoanimaPetrieodemmodointelligitseipsamsicutintelligit
animamPauli.SedanimamPaulinonintelligitpereiusessentiam,cumab
easitabsens.Ergonecseintelligitperessentiamsuam.
[53961]Deveritate,q.10a.8arg.16Praeterea,formaestsimplicioreo
quodperformaminformatur.Sedmensnonestsimpliciorseipsa.Ergonon
informaturseipsa;cumigiturinformetureoperquodcognoscit,non
cognoscetseipsamperseipsam.
[53962]Deveritate,q.10a.8s.c.1Sedcontra.EstquodAugustinusdicit,
IXdeTrinitate:mensseipsamperseipsamnovitquoniamestincorporea:
namsinonseipsamnovit,nonseipsamamat.
[53963]Deveritate,q.10a.8s.c.2Praeterea,IICor.,XII,2,superillud,
sciohominem,etc.,dicitGlossa:hacvisione,quaediciturintellectualis,ea
cernunturquaenonsuntcorporanecullasgeruntformassimiles
corporum;velutipsamens,etomnisanimaeaffectio.Sedutineadem
Glossadicitur:intellectualisvisioeasrescontinetquaenonhabent
imaginessuisimiles,quaenonsuntquodipsae.Ergomensnoncognoscit
seipsamperaliquidquodnonsitidemquodipsa.
[53964]Deveritate,q.10a.8s.c.3Praeterea,sicutdiciturinIIIdeanima,
inhisquaesuntseparataamateria,idemestquodintelligituretquo
intelligitur.Sedmensestresquaedamimmaterialis.Ergoperessentiam
suamintelligitur.
[53965]Deveritate,q.10a.8s.c.4Praeterea,omnequodestpraesens
intellectuiutintelligibile,abintellectuintelligitur.Sedipsaessentiaanimae
estpraesensintellectuipermodumintelligibilis;estenimeipraesensper

suamveritatem.Veritasautemestratiointelligendisicutbonitasratio
diligendi;ergomensperessentiamsuamseintelligit.
[53966]Deveritate,q.10a.8s.c.5Praeterea,speciesperquamaliquid
intelligitur,estsimplicioreoquodpereamintelligitur.Sedanimanonhabet
aliquamspeciemsesimpliciorem,quaeabeaabstrahipossit.Ergoanima
nonintelligitseperaliquamspeciem,sedperessentiamsuam.
[53967]Deveritate,q.10a.8s.c.6Praeterea,omnisscientiaestper
assimilationemscientisadscitum.Sednihilaliudestanimaesimiliusquam
suaessentia.Ergopernihilaliudseintelligitquamperessentiamsuam.
[53968]Deveritate,q.10a.8s.c.7Praeterea,illudquodestcausa
cognoscibilitatisaliis,noncognosciturperaliquidaliudquamperseipsum.
Sedanimaestaliisrebusmaterialibuscausacognoscibilitatis:suntenim
intelligibiliainquantumnoseaintelligibiliafacimus,utCommentatordicit
inIIMetaph.Ergoanimaperseipsamsolumintelligitur.
[53969]Deveritate,q.10a.8s.c.8Praeterea,scientiadeanimaest
certissima,secundumphilosophuminIdeanima.Sedmagiscertumnon
cognosciturperminuscertum.Ergodeanimanonhabeturscientiaperaliud
aseipsa.
[53970]Deveritate,q.10a.8s.c.9Praeterea,omnisspeciesperquam
animanostraintelligit,estasensibilibusabstracta.Sednullumsensibileest
aquoanimapossitsuamquidditatemabstrahere.Ergoanimanoncognoscit
seipsamperaliquamsimilitudinem.
[53971]Deveritate,q.10a.8s.c.10Praeterea,sicutluxcorporalisfacit
omniaessevisibiliainactu,itaanimapersuamlucemfacitomnia
materialiaesseintelligibiliaactu,utpatetinIIIdeanima.Sedlux
corporalisperseipsamvidetur,nonperaliquamsimilitudinemsui.Ergoet
animapersuamessentiamintelligitur,nonperaliquamsimilitudinem.
[53972]Deveritate,q.10a.8s.c.11Praeterea,sicutphilosophusdicitin
IIIdeanima,intellectusagensnonaliquandoquidemintelligit,aliquando
autemnon,sedsemperintelligit.Sednonintelligitsempernisiseipsum:
nechocetiamposset,siperspeciemasensibusabstractamseintelligeret,
quiasicanteabstractionemnonseintelligeret.Ergomensnostraintelligit
sepersuamessentiam.

[53973]Deveritate,q.10a.8co.Responsio.Dicendum,quodcum
quaeriturutrumaliquidperessentiamsuamcognoscatur,quaestioista
dupliciterpotestintelligi.Unomodouthocquoddicitur,peressentiam,
referaturadipsamremcognitam,utilludintelligaturperessentiam
cognoscicuiusessentiacognoscitur;illudautemnon,cuiusessentianon
cognoscitur,sedaccidentiaquaedameius.Aliomodoutreferaturadidquo
aliquidcognoscitur;utsicintelligaturaliquidpersuamessentiamcognosci,
quiaipsaessentiaestquocognoscitur.Ethocmodoadpraesensquaeritur,
utrumanimapersuamessentiamintelligatse.Adcuiusquaestionis
evidentiamsciendumest,quoddeanimaduplexcognitiohaberipotestab
unoquoque,utAugustinusdicitinIXdeTrinit.Unaquidem,quacuiusque
animasetantumcognoscitquantumadidquodesteiproprium;aliaqua
cognoscituranimaquantumadidquodestomnibusanimabuscommune.
Illaigiturcognitioquaecommuniterdeomnianimahabetur,estqua
cognoscituranimaenatura;cognitioveroquamquishabetdeanima
quantumadidquodestsibiproprium,estcognitiodeanimasecundum
quodessehabetintaliindividuo.Undeperhanccognitionemcognoscitur
anestanima,sicutcumaliquispercipitsehabereanimam;peraliamvero
cognitionemsciturquidestanima,etquaesuntperseaccidentiaeius.
Quantumigituradprimamcognitionempertinet,distinguendumest,quia
cognoscerealiquidesthabituetactu.Quantumigituradactualem
cognitionem,quaaliquisseinactuconsideratanimamhabere,sicdico,
quodanimacognosciturperactussuos.Inhocenimaliquispercipitse
animamhabere,etvivere,etesse,quodpercipitsesentireetintelligere,et
aliahuiusmodivitaeoperaexercere;undedicitphilosophusinIX
Ethicorum:sentimusautemquoniamsentimus;etintelligimusquoniam
intelligimus;etquiahocsentimus,intelligimusquoniamsumus.Nullus
autempercipitseintelligerenisiexhocquodaliquidintelligit:quiaprius
estintelligerealiquidquamintelligereseintelligere;etideoanimapervenit
adactualiterpercipiendumseesse,perilludquodintelligit,velsentit.Sed
quantumadhabitualemcognitionem,sicdico,quodanimaperessentiam
suamsevidet,idestexhocipsoquodessentiasuaestsibipraesensest
potensexireinactumcognitionissuiipsius;sicutaliquisexhocquodhabet
habitumalicuiusscientiae,exipsapraesentiahabitus,estpotenspercipere
illaquaesubsuntillihabitui.Adhocautemquodpercipiatanimaseesse,et
quidinseipsaagaturattendat,nonrequirituraliquishabitus;sedadhoc
sufficitsolaessentiaanimae,quaementiestpraesens:exeaenimactus
progrediuntur,inquibusactualiteripsapercipitur.Sedsiloquamurde
cognitioneanimae,cummenshumanaspecialiautgeneralicognitione
definitur,siciterumdistinguendumvidetur.Adcognitionemenimduo
concurrereoportet:scilicetapprehensionem,etiudiciumdereapprehensa:

etideocognitio,quanaturaanimaecognoscitur,potestconsiderariet
quantumadapprehensionem,etquantumadiudicium.Siigitur
considereturquantumadapprehensionem,sicdico,quodnaturaanimaea
nobiscognosciturperspeciesquasasensibusabstrahimus.Animaenim
nostraingenereintellectualiumtenetultimumlocum,sicutmateriaprima
ingeneresensibilium,utpatetperCommentatoreminIIIdeanima.Sicut
enimmateriaprimaestinpotentiaadomnesformassensibiles,itaet
intellectuspossibilisnosteradomnesformasintelligibiles;undeinordine
intelligibiliumestsicutpotentiapura,utmateriainordinesensibilium.Et
ideo,sicutmaterianonestsensibilisnisiperformamsupervenientem,ita
intellectuspossibilisnonestintelligibilisnisiperspeciemsuperinductam.
Undemensnostranonpotestseintelligereitaquodseipsamimmediate
apprehendat;sedexhocquodapprehenditalia,devenitinsuam
cognitionem;sicutetnaturamateriaeprimaecognosciturexhocipsoquod
esttaliumformarumreceptiva.Quodpatetintuendomodumquophilosophi
naturamanimaeinvestigaverunt.Exhocenimquodanimahumana
universalesrerumnaturascognoscit,percipitquodspeciesquaintelligimus,
estimmaterialis;aliasessetindividuata,etsicnonduceretincognitionem
universalis.Exhocautemquodspeciesintelligibilisestimmaterialis,
perceperuntquodintellectusestresquaedamnondependensamateria;et
exhocadaliasproprietatescognoscendasintellectivaeanimae
processerunt.EthocestquodphilosophusdicitinIIIdeanima,quod
intellectusestintelligibilis,sicutaliaintelligibilia:quodexponens
Commentatordicitquodintellectusintelligitperintentionemineo,sicut
aliaintelligibilia:quaequidemintentionihilaliudestquamspecies
intelligibilis.Sedhaecintentioestinintellectuutintelligibilisactu;inaliis
autemrebusnon,sedutintelligibilisinpotentia.Siveroconsideretur
cognitioquamdenaturaanimaehabemusquantumadiudiciumquo
sententiamusitaesse,utdeductionepraedictaapprehenderamus;sicnotitia
animaehabeturinquantumintuemurinviolabilemveritatem,exqua
perfectequantumpossumusdefinimus,nonqualissituniuscuiusque
hominismens,sedqualisessesempiternisrationibusdebeat,utAugustinus
dicitLib.IXdeTrinitate:hancauteminviolabilemveritatem(intuemur)in
suisimilitudine,quaeestmentinostraeimpressainquantumaliqua
naturalitercognoscimusutpersenota,adquaeomniaaliaexaminamus,
secundumeadeomnibusiudicantes.Sicergopatetquodmensnostra
cognoscitseipsamquodammodoperessentiamsuam,utAugustinusdicit:
quodamveromodoperintentionem,siveperspeciem,utphilosophuset
Commentatordicunt;quodamverointuendoinviolabilemveritatem,ut
itemAugustinusdicit.Undeetsicadutrasquerationesrespondendumest.

[53974]Deveritate,q.10a.8ad1Adprimumigiturdicendum,quod
intellectusnosternihilactupotestintelligereantequamaphantasmatibus
abstrahat;necetiampotesthaberehabitualemnotitiamaliorumase,quae
scilicetinipsononsunt,anteabstractionempraedictam,eoquodspecies
aliorumintelligibiliumnonsunteiinnatae.Sedessentiasuasibiinnataest,
utnoneamnecessehabeataphantasmatibusacquirere;sicutnecmateriae
essentiaacquiriturabagentenaturali,sedsolumeiusforma,quaeita
comparaturadmateriamnaturalemsicutformaintelligibilisadmateriam
sensibilem,utCommentatordicitinIIIdeanima.Etideomensantequama
phantasmatibusabstrahat,suinotitiamhabitualemhabet,quapossit
percipereseesse.
[53975]Deveritate,q.10a.8ad2Adsecundumdicendum,quodnullus
unquamerravitinhocquodnonperciperetsevivere,quodpertinetad
cognitionemquaaliquissingularitercognoscitquidinanimasuaagatur;
secundumquamcognitionemdictumest,quodanimaperessentiamsuam
cognosciturinhabitu.Sederrorapudmultosacciditcircacognitionem
naturaeipsiusanimaeinspecie;etquantumadhoc,haecparsobiectionum
verumconcludit.
[53976]Deveritate,q.10a.8ad3Etperhocpatetresponsioadtertium.
[53977]Deveritate,q.10a.8ad4Adquartumdicendum,quodquamvis
animamateriaeconiungaturutformaeius,nontamenmateriaesubditurut
materialisreddatur;acperhocnonsitintelligibilisinactu,sedinpotentia
tantumperabstractionemamateria.
[53978]Deveritate,q.10a.8ad5Adquintumdicendum,quodobiectio
illaproceditdenotitiaactuali,secundumquamanimanonpercipitseesse
nisipercipiendoactumsuumetobiectum,utdictumest.
[53979]Deveritate,q.10a.8ad6Adsextumdicendum,quodillud
verbumphilosophiestintelligendum,secundumquodintellectusintelligit
desequidest,etnonsecundumquodhabitualiterhabetnotitiamdesean
sit.
[53980]Deveritate,q.10a.8ad7Etsimiliterdicendumadseptimum.
[53981]Deveritate,q.10a.8ad8Adoctavumdicendum,quodoperatio
sensitivaperficiturperactionemsensibilisinsensum,quaeestactio
situalis,etideorequiritdeterminatamdistantiam;sedoperatiointellectus
nondeterminaturadaliquemsitum;etideononestsimile.

[53982]Deveritate,q.10a.8ad9Adnonumdicendum,quoddupliciter
dicituraliquidaliocognosci.Unomodosicutexcuiuscognitione
deveniaturincognitionemipsius,etsicdicunturconclusionesprincipiis
cognosci;ethocmodononpotestaliquidcognosciseipso.Aliomodo
dicituraliquidaliocognoscisicutinquocognoscitur,etsicnonoportetut
idquocognoscitur,aliacognitionecognoscaturquamidquodeo
cognoscitur.Undesicnihilprohibetquodaliquidcognoscaturseipso,sicut
Deusseipsoseipsumcognoscit;etsicetiamanimaquodam(modo)seipsam
peressentiamsuamcognoscit.
[53983]Deveritate,q.10a.8ad10Addecimumdicendum,quodcirculus
quidamincognitioneanimaeattenditur,secundumquodratiocinando
inquiritexistentiumveritatem;undehocdicitDionysiusutostendatinquo
animaecognitiodeficiatacognitioneAngeli.Haecautemcirculatio
attenditurinhocquodratioexprincipiissecundumviaminveniendiin
conclusionespervenit,etconclusionesinventasinprincipiaresolvendo
examinatsecundumviamiudicandi.Etsecundumhocnonestad
propositum.
[53984]Deveritate,q.10a.8ad11Adundecimumdicendum,quodsicut
nonoportetutsemperintelligaturinactu,cuiusnotitiahabitualiterhabetur
peraliquasspeciesinintellectuexistentes;itaetiamnonoportetquod
semperintelligaturactualiteripsamens,cuiuscognitioinestnobis
habitualiter,exhocquodipsaeiusessentiaintellectuinostroestpraesens.
[53985]Deveritate,q.10a.8ad12Adduodecimumdicendum,quodquo
intelligituretquodintelligitur,nonhocmodosehabentadinvicemsicut
quoestetquodest.Esseenimestactusentis;sedintelligerenonestactus
eiusquodintelligitur,sedintelligentis;undequointelligiturcomparaturad
intelligentemsicutquoestadquodest.Etideo,sicutinanimaestaliudquo
estetquodest,itaaliudestquointelligit,idestpotentiaintellectiva,quae
estprincipiumactusintelligendi,asuaessentia.Nonautemexhocoportet
quodspeciesquaintelligitur,sitaliudabeoquodintelligitur.
[53986]Deveritate,q.10a.8ad13Addecimumtertiumdicendum,quod
intellectivapotentiaestformaipsiusanimaequantumadactumessendi,eo
quodhabetesseinanima,sicutproprietasinsubiecto;sedquantumad
actumintelligendinihilprohibetesseeconverso.
[53987]Deveritate,q.10a.8ad14Addecimumquartumdicendum,quod
notitiaquaanimaseipsamnovit,nonestingenereaccidentisquantumadid
quohabitualitercognoscitur,sedsolumquantumadactumcognitionisqui

estaccidensquoddam;undeetiamAugustinusdicitquodnotitia
substantialiterinestmenti,inIXdeTrinitate,secundumquodmensnovitse
ipsam.
[53988]Deveritate,q.10a.8ad15Addecimumquintumdicendum,quod
illaobiectioproceditdenotitiaanimaeproutcognosciturquantumad
naturamspeciei,inquaomnesanimaecommunicant.
[53989]Deveritate,q.10a.8ad16Addecimumsextumdicendum,quod
cummensintelligitseipsam,ipsamensnonestformamentis,quianihilest
formasuiipsius;sedsehabetpermodumformae,inquantumadsesua
actioterminaturquaseipsamcognoscit.Undenonoportetquodsitseipsa
simplicior;nisifortesecundummodumintelligendi,inquantumidquod
intelligitur,accipiturutsimpliciusipsointellectuintelligente,sicut
accipiturutperfectioeius.
[53990]Deveritate,q.10a.8ads.c.1Adprimumautemincontrarium
dicendum,quodverbumAugustiniestintelligendumquodmensseipsam
perseipsamcognoscit,quodexipsamenteesteiundepossitinactum
prodire,quoseactualitercognoscatpercipiendoseesse;sicutetiamex
speciehabitualiterinmenteretentainestmentiutpossitactualiterremillam
considerare.Sedqualisestnaturaipsiusmentis,mensnonpotestpercipere
nisiexconsiderationeobiectisui,utdictumest.
[53991]Deveritate,q.10a.8ads.c.2Adsecundumdicendum,quod
verbumGlossaequoddicit,quodintellectualisvisioeasrescontinet,etc.,
magisestreferendumadobiectumcognitionisquamadidquointelligitur;
ethocpatetconsiderandoeaquaedealiisvisionibusdicuntur.Diciturenim
inGlossaeadem,quodpervisionemcorporalemvidenturcorpora,per
visionemverospiritualem(idestimaginariam)similitudinescorporum;
perintellectualemautemeaquaenequesuntcorporanequesimilitudines
corporum.Sienimhocreferreturadidquointelligitur,tuncquantumad
hocnullaessetdifferentiaintervisionemcorporalemetspiritualemsive
imaginariam,quiaetiamcorporalisvisiofitpersimilitudinemcorporis;non
enimlapisestinoculo,sedsimilitudolapidis.Sedinhocestdictarum
visionumdifferentia,quodvisiocorporalisterminaturadipsumcorpus,
imaginariaveroterminaturadimaginemcorporissicutadobiectum;etsic
etiam,cumdicitur,quodvisiointellectualiseasrescontinetquaenon
habentsuisimilitudines,quaenonsuntquodipsae,nonintelligiturquod
visiointellectualisnonfiatperaliquasspeciesquaenonsuntidemquodres
intellectae;sedquodvisiointellectualisnonterminaturadaliquamrei
similitudinem,sedadipsamessentiamrei.Sicutenimvisionecorporali

aliquisintueturipsumcorpus,nonitaquodinspiciataliquamcorporis
similitudinem,quamvisperaliquamsimilitudinemcorporisinspiciat:itain
visioneintellectualialiquisinspicitipsamessentiamreisinehocquod
inspiciataliquamsimilitudinemilliusrei,quamvisquandoqueperaliquam
similitudinemillamessentiaminspiciat;quodetiamexperimentopatet.
Cumenimintelligimusanimam,nonconfingimusnobisaliquodanimae
simulacrumquodintueamur,sicutinvisioneimaginariaaccidebat;sed
ipsamessentiamanimaeconsideramus.Nontamenexhocexcluditurquin
istavisiositperaliquamspeciem.
[53992]Deveritate,q.10a.8ads.c.3Adtertiumdicendum,quod
verbumphilosophiintelligendumestdeintellectuquiestomninoamateria
separatus,utCommentatoribidemexponit,sicutsuntintellectus
Angelorum;nonautemdeintellectuhumano:aliassequereturquodscientia
speculativaessetidemquodresscita;quodestimpossibile,ut
Commentatoretiamibidemdeducit.
[53993]Deveritate,q.10a.8ads.c.4Adquartumdicendum,quodanima
estsibiipsipraesensutintelligibilis,idestutintelligipossit;nonautemut
perseipsamintelligatur,sedexobiectosuo,utdictumest.
[53994]Deveritate,q.10a.8ads.c.5Adquintumdicendum,quodanima
noncognosciturperaliamspeciemabstractamase,sedperspeciemobiecti
sui,quaeetiamfitformaeiussecundumquodestintelligensactu;unde
rationonsequitur.
[53995]Deveritate,q.10a.8ads.c.6Adsextumdicendum,quod
quamvisanimanostrasitsibiipsisimillima,nontamenpotestesse
principiumcognoscendiseipsamutspeciesintelligibilis,sicutnecmateria
prima;eoquodhocmodosehabetintellectusnosterinordine
intelligibiliumsicutmateriaprimainordinesensibilium,utCommentator
dicitinIIIdeanima.
[53996]Deveritate,q.10a.8ads.c.7Adseptimumdicendum,quod
animaestcausacognoscibilitatisaliisnonsicutmediumcognoscendi,sed
inquantumperactumanimaeintelligibilesefficiunturresmateriales.
[53997]Deveritate,q.10a.8ads.c.8Adoctavumdicendumquod
secundumhocscientiadeanimaestcertissima,quodunusquisqueinseipso
experiturseanimamhabere,etactusanimaesibiinesse;sedcognoscere
quidsitanima,difficillimumest;undephilosophusibidemsubiungit,quod
omninodifficillimorumestacciperealiquamfidemdeipsa.

[53998]Deveritate,q.10a.8ads.c.9Adnonumdicendum,quodanima
noncognosciturperspeciemasensibilibusabstractam,quasiintelligatur
speciesillaesseanimaesimilitudo;sedquiaconsiderandonaturamspeciei,
quaeasensibilibusabstrahitur,inveniturnaturaanimaeinquahuiusmodi
speciesrecipitur,sicutexformacognosciturmateria.
[53999]Deveritate,q.10a.8ads.c.10Addecimumdicendum,quodlux
corporalisnonvideturperseipsam,nisiquatenusfitratiovisibilitatis
visibilium,etformaquaedamdansesseeisvisibileactu.Ipsaveroluxquae
estinsole,nonvideturanobisnisipereiussimilitudineminvisunostro
existentem.Sicutenimspecieslapidisnonestinoculo,sedsimilitudoeius,
itanonpotestessequodformalucisquaeestinsole,ipsaeademsitin
oculo.Etsimiliteretiamlumenintellectusagentisperseipsumanobis
intelligitur,inquantumestratiospecierumintelligibilium,facienseas
intelligibilesactu.
[54000]Deveritate,q.10a.8ads.c.11Adundecimumdicendum,quod
verbumilludphilosophipotestdupliciterexponi,secundumduasopiniones
deintellectuagente.Quidamenimposueruntintellectumagentemesse
substantiamseparatam,unamdealiisintelligentiis;etsecundumhoc
semperactuintelligit,sicutaliaeintelligentiae.Quidamveroponunt
intellectumagentemessepotentiamanimae;etsecundumhocdicitur,quod
intellectusagensnonquandoqueintelligitetquandoquenon,quiacausa
quandoqueintelligendietquandoquenon,nonestexparteeius,sedex
parteintellectuspossibilis.Inomnienimactuquohomointelligit,concurrit
operatiointellectusagentisetintellectuspossibilis.Intellectusautemagens
nonrecipitaliquidabextrinseco,sedsolumintellectuspossibilis.Unde
quantumadidquodrequirituradnostramconsiderationemexparte
intellectusagentis,nondeestquinsemperintelligamus;sedquantumadid
quodrequiriturexparteintellectuspossibilis,quinoncompleturnisiper
speciesintelligibilesasensibusabstractas.
Articulus9
Nonoquaeriturutrummensnostracognoscathabitusinanimaexistentes
peressentiamsuam,velperaliquamsimilitudinem
Etvideturquodperessentiamsuam.

[54003]Deveritate,q.10a.9arg.1QuiaIICor.,XII,2,superillud,scio
hominem,etc.,dicitGlossa:dilectiononalitervideturpraesensinspecie
perquamest,etaliterabsensinaliquaimaginesuisimili;sedquantum
mentecernipotest,abaliominus,abaliomagisipsacernitur.Ergo
dilectio,peressentiamsuam,nonperaliquamsuisimilitudinem,amente
cernitur;eteademrationequilibetaliushabitus.
[54004]Deveritate,q.10a.9arg.2Praeterea,Augustinusdicit,inXde
Trinitate:quidenimtamcognitioniadestquamidquodmentiadest?Sed
habitusanimaepersuiessentiammentiadsunt.Ergopersuamessentiam
cognoscunturamente.
[54005]Deveritate,q.10a.9arg.3Praeterea,propterquod
unumquodque,illudmagis.Sedhabitusmentissuntcausaquarealia
cognoscanturquaehabitibussubsunt.Ergoipsihabitusperessentiamsuam
maximecognoscunturamente.
[54006]Deveritate,q.10a.9arg.4Praeterea,omnequodcognoscitura
mentepersuisimilitudinem,priusfuitinsensuquamfiatinmente.Sed
habitusmentisnunquamfitinsensu.Ergoamentenoncognoscunturper
aliquamsimilitudinem.
[54007]Deveritate,q.10a.9arg.5Praeterea,quantoaliquidest
propinquiusmenti,tantoamentemagiscognoscitur.Sedhabitusest
propinquiorpotentiaeintellectivaementisquamactus,etactusquam
obiectum.Ergomensmagiscognoscithabitumquamactumvelobiectum;
etitahabitumcognoscitperessentiamsuam,etnonperactusvelobiecta.
[54008]Deveritate,q.10a.9arg.6Praeterea,Augustinusdicit,XIIsuper
Genesimadlitteram,quodeodemgenerevisioniscognosciturmensetars.
Sedmenscognosciturperessentiamsuamamente.Ergoetarsper
essentiamsuamcognoscitur,etsimiliteraliihabitusmentis.
[54009]Deveritate,q.10a.9arg.7Praeterea,sicutsehabetbonumad
affectum,sicverumhabetseadintellectum.Sedbonumnonestinaffectu
peraliquamsuisimilitudinem.Ergonecverumcognosciturabintellectu
peraliquamsuisimilitudinem;ergoquidquidintellectuscognoscit,
cognoscitperessentiam,etnonpersimilitudinem.
[54010]Deveritate,q.10a.9arg.8Praeterea,AugustinusdicitXIIIde
Trinitate:nonsicvideturfidesincordeinquoestabeocuiusest,sicut
scilicetanimaalteriushominisexmotibuscorporisvidetur;sedeamtenet

certissimascientia,clamatqueconscientia.Ergosecundumhocscientia
mentistenetfidem,secundumquodconscientiaclamat.Sedconscientia
clamatfidemsecundumquodpraesentialiterinestei.Ergoetsecundumhoc
sciturfidesamente,quodperessentiamsuampraesentialitermentiinest.
[54011]Deveritate,q.10a.9arg.9Praeterea,formaestmaxime
proportionaliseicuiusestforma.Sedhabitusinmenteexistentessunt
quaedamformaementis.Ergosuntmentimaximeproportionales;ergo
mensnostraeosimmediatecognoscitperessentiam.
[54012]Deveritate,q.10a.9arg.10Praeterea,intellectuscognoscit
speciemintelligibilemquaeinipsoest;nonautemcognosciteamperaliam
speciem,sedperessentiamsuam,quiasicessetabireininfinitum.Hoc
autemnonestnisiquiaspeciesipsaeintellectuminformant.Cumigitur
similiterintellectusperhabitusinformetur,videturquodeosperessentiam
menscognoscat.
[54013]Deveritate,q.10a.9arg.11Praeterea,habitusamentenon
cognoscunturnisivisioneintellectuali.Sedvisiointellectualisesteorum
quaepersuamessentiamvidentur.Igiturhabitusvidenturamentepersuam
essentiam.
[54014]Deveritate,q.10a.9s.c.1Sedcontra.EstquodAugustinusdicit
Xconfessionum:ecceinmemoriaemeaecampisetantrisetcavernis
innumerabilibusatqueinnumerabiliterplenis,innumerabiliumgeneribus
rerum,siveperimagines,sicutomniumcorporum,siveperpraesentiam,
sicutartium,sivepernescioquasnotiones,sicutaffectionumanimi,quas
etcumanimusnonpatitur,memoriatenet.Exquovideturquodaffectiones
animicognoscanturnonpersuiessentiamsedperaliquassuinotiones;et
eademrationehabitusvirtutum,quicircahuiusmodiaffectionesconsistunt.
[54015]Deveritate,q.10a.9s.c.2Praeterea,AugustinusdicitXIde
civitateDei:habemusaliumsensuminteriorishominis,sensuisto,scilicet
corporali,praestantiorem,quoiustaetiniustasentimus;iustaper
intelligibilemspeciem,iniustapereiusprivationem.Iustaautemetiniusta
appellathabitusvirtutumetvitiorum.Ergohabitusanimaeperspeciem,et
nonpersuamessentiam,cognoscuntur.
[54016]Deveritate,q.10a.9s.c.3Praeterea,nihilcognosciturab
intellectuperessentiamnisiquodpraesentialiterestinintellectu.Habitus
autemvirtutumnonsuntpraesentialiterinintellectu,sedinaffectu.Ergo
noncognoscunturpersuiessentiamabintellectu.

[54017]Deveritate,q.10a.9s.c.4Praeterea,visiointellectualisest
praestantiorquamcorporalis.Ergoestcummaioridiscretione.Sedin
visionecorporalispeciesquaaliquidvidetur,semperestaliudarequaeper
ipsamvidetur.Ergoethabitusquiperintellectualemvisionemvidentur,
nonvidenturamenteperessentiam,sedperaliquasspeciesalias.
[54018]Deveritate,q.10a.9s.c.5Praeterea,nihilappetiturnisiquod
cognoscitur,utAugustinusprobatinLib.deTrinit.Sedhabitusanimae
appetunturabaliquibusquiipsosnonhabent.Ergohabitusilli
cognoscunturabeis.Nonautempersuiessentiamcumeosnonhabeant.
Ergopersuispeciem.
[54019]Deveritate,q.10a.9s.c.6Praeterea,HugodesanctoVictore,
distinguitinhominetriplicemoculum,scilicetoculumrationis,oculum
intelligentiaeetoculumcarnis.OculusintelligentiaeestquoDeus
inspicitur;ethuncdiciterutumpostpeccatum.Oculuscarnisestquoista
corporaliavidentur;ethicpostpeccatumintegermansit.Oculusrationisest
quointelligibiliacreatacognoscuntur;ethicpostpeccatumfactusest
lippus,quiainparte,nontotaliter,intelligibiliacognoscimus.Sedomne
quodvideturtantuminparte,noncognosciturperessentiam.Ergocum
habitusmentissintintelligibiles,videturquodmensnonvideateosper
essentiam.
[54020]Deveritate,q.10a.9s.c.7Praeterea,multopraesentiorestDeus
peressentiamsuammentiquamhabitus,cumipsesitcuilibetreiintimus.
SedpraesentiaDeiinmentenonfacitquodmensnostraDeumper
essentiamvideat.Ergonechabitusperessentiamvidenturamente,
quamvissintineapraesentes.
[54021]Deveritate,q.10a.9s.c.8Praeterea,intellectusquiestpotentia
intelligens,adhocquodactuintelligat,requiriturquodperaliquid
reducaturinactum:etidestquointellectusintelligitactu.Sedhabitus
essentia,inquantumpraesensmentiest,nonreducitintellectumdepotentia
inactum,quiasicoporteretquodquamdiuhabitussuntpraesentesinanima
actuintelligerentur.Ergohabituumessentianonestidquohabitus
intelliguntur.
[54022]Deveritate,q.10a.9co.Responsio.Dicendum,quodsicut
animae,itaethabitusestduplexcognitio:unaquaquiscognoscitanhabitus
sibiinsit;aliaquacognosciturquidsithabitus.Haetamenduaecognitiones
circahabitusaliterordinanturquamcircaanimam.Cognitioenimquaquis
novitsehaberealiquemhabitum,praesupponitnotitiamquacognoscatquid

esthabitusille:nonenimpossumsciremehaberecastitatem,nisisciam
quidestcastitas.Sedexparteanimaenonestsic.Multienimsciuntse
animamhaberequinesciuntquidestanima.Cuiusdiversitatishaecest
ratio,quiatamhabitusquamanimamnonpercipimusinnobisesse,nisi
percipiendoactusquorumanimaethabitussuntprincipia.Habitusautem
peressentiamsuamestprincipiumtalisactus,undesicognosciturhabitus
proutestprincipiumtalisactus,cognosciturdeeoquidest;utsisciamquod
castitasestperquamquissecohibetabillicitisdelectationibusinvenereis
existentibus,sciodecastitatequidest.Sedanimanonestprincipium
actuumperessentiamsuam,sedpersuasvires;undeperceptisactibus
animae,percipiturinesseprincipiumtaliumactuum,utpotemotuset
sensus;nontamenexhocnaturaanimaescitur.Loquendoigiturde
habitibusproutdeeisscimusquidsunt,duoineorumcognitioneoportet
attendere;scilicetapprehensionemetiudicium.Secundumapprehensionem
quidemeorumnotitiaoportetquodobiectisetactibuscapiatur;necipsi
possuntperessentiamsuamapprehendi.Cuiusratioest,quiacuiuslibet
potentiaeanimaevirtusestdeterminataadobiectumsuum;undeeteius
actioprimoetprincipaliterinobiectumtendit.Ineaveroquibusin
obiectumdirigitur,nonpotestnisiperquamdamreditionem,sicutvidemus,
quodvisusprimodirigiturincolorem;sedinactumvisionissuaenon
dirigiturnisiperquamdamreditionem,dumvidendocoloremvidetse
videre.Sedistareditioincompletequidemestinsensu,completeautemin
intellectu,quireditionecompletareditadsciendumessentiamsuam.
Intellectusautemnosterinstatuviaehocmodocomparaturadphantasmata
sicutvisusadcolores,utdiciturinIIIdeanima:nonquidemutcognoscat
ipsaphantasmatautvisuscognoscitcolores,sedutcognoscateaquorum
suntphantasmata.Undeactiointellectusnostriprimotenditineaquaeper
phantasmataapprehenduntur,etdeindereditadactumsuum
cognoscendum;etulteriusinspeciesethabitusetpotentiasetessentiam
ipsiusmentis.Nonenimcomparanturadintellectumutobiectaprima,sed
uteaquibusinobiectumferatur.Iudiciumautemdeunoquoquehabetur
secundumidquodestmensuraillius.Cuiuslibetautemhabitusmensura
quaedamestidadquodhabitusordinatur:quodquidemadnostram
cognitionemsehabettripliciter.Quandoqueenimestasensuacceptum,vel
visuvelauditu;sicutcumvidemusutilitatemgrammaticaevelmedicinae,
auteamabaliisaudimus,etexhacutilitatescimusquidestgrammaticavel
medicina.Quandoqueveroestnaturalicognitioniinditum;quodmaxime
patetinhabitibusvirtutum,quarumfinesnaturalisratiodictat.Quandoque
veroestdivinitusinfusum,sicutpatetinfideetspe,etaliishuiusmodi
habitibusinfusis.Etquiaetiamnaturaliscognitioinnobisexillustratione
divinaoritur,inutroqueveritasincreataconsulitur.Undeiudiciuminquo

completurcognitiodenaturahabitus,velestsecundumidquodsensu
accipimus,velsecundumquodincreatamconsulimusveritatem.In
cognitioneveroquacognoscimusanhabitusnobisinsint,duosunt
consideranda;scilicethabitualiscognitio,etactualis.Actualiterquidem
percipimushabitusnoshabere,exactibushabituumquosinnobissentimus;
undeetiamphilosophusdicitinIIEthicorum,quodsignumoportetaccipere
habituumfienteminoperedelectationem.Sedquantumadhabitualem
cognitionem,habitusmentisperseipsoscognoscidicuntur.Illudenimfacit
habitualitercognoscialiquid,exquoaliquisefficiturpotensprogrediin
actumcognitioniseiusreiquaehabitualitercognoscidicitur.Exhocautem
ipsoquodhabitusperessentiamsuamsuntinmente,menspotestprogredi
adactualiterpercipiendumhabitusinseesse,inquantumperhabitusquos
habet,potestprodireinactus,inquibushabitusactualiterpercipiuntur.Sed
quantumadhocdifferentiaestinterhabituscognitivaepartisetaffectivae.
Habitusenimcognitivaepartisestprincipiumetipsiusactusquopercipitur
habitus,etetiamcognitionisquapercipitur,quiaipsaactualiscognitioex
habitucognitivoprocedit:sedhabitusaffectivaepartisestquidem
principiumilliusactusexquopotesthabituspercipi,nontamencognitionis
quapercipitur.Etsicpatetquodhabituscognitivae,exhocquodper
essentiamsuaminmenteexistit,estproximumprincipiumsuae
cognitionis;habitusautemaffectivaepartisestprincipiumquasiremotum,
inquantumnonestcausacognitionis,sedeiusundecognitioaccipitur;et
ideoAugustinusdixitinXconfessionum,quodartescognoscunturpersui
praesentiam,sedaffectionesanimaeperquasdamnotiones.
[54023]Deveritate,q.10a.9ad1Adprimumigiturdicendum,quod
verbumilludGlossaeestreferendumadobiectumcognitionis,etnonad
mediumcognoscendi;quia,scilicet,cumdilectionemcognoscimus,ipsam
dilectionisessentiamconsideramus,nonaliquameiussimilitudinem,utin
imaginariavisioneaccidit.
[54024]Deveritate,q.10a.9ad2Adsecundumdicendum,quodprotanto
diciturquodmensnihilmeliusnoviteoquodinipsaest,quiaeorumquae
suntextraipsamnonestnecessequodinsehabeataliquidundeineorum
notitiamdevenirepossit.Sedineorumquaeinipsasuntactualem
cognitionemdevenirepotestexhisquaepenessehabet,quamvisetiamper
aliquaaliacognoscantur.
[54025]Deveritate,q.10a.9ad3Adtertiumdicendum,quodhabitusnon
estcausacognoscendialiasicutquocognitoaliacognoscantur,prout
principiasuntcausacognoscendiconclusiones;sedquiaexhabituperficitur

animaadaliquidcognoscendum.Etsicnonestcausacognitorumquasi
univoca,proutunumcognitumestcausacognitionisalteriuscogniti;sed
quasicausaaequivoca,quaeeamdemnominationemnonrecipit;sicut
albedofacitalbum,quamvisipsanonsitalba,sedestquoaliquidest
album.Similiteretiamhabitus,inquantumhuiusmodi,nonestcausa
cognitionisutquodestcognitum,sedutquoaliquidestcognitum;etideo
nonoportetquodsitmagiscognitumquameaquaeperhabitum
cognoscuntur.
[54026]Deveritate,q.10a.9ad4Adquartumdicendum,quodhabitus
noncognosciturabanimaperaliquameiusspeciemasensuabstractam,sed
perspecieseorumquaeperhabitumcognoscuntur;inhocipsoquodalia
cognoscuntur,ethabituscognosciturutprincipiumcognitioniseorum.
[54027]Deveritate,q.10a.9ad5Adquintumdicendum,quodquamvis
habitussitpropinquiorpotentiaequamactus,tamenactusestpropinquior
obiecto,quodhabetrationemcogniti;potentiaverohabetrationemprincipii
cognoscendi:etideoactusperpriuscognosciturquamhabitus;sedhabitus
estmagiscognitionisprincipium.
[54028]Deveritate,q.10a.9ad6Adsextumdicendum,quodarsest
habitusintellectivaepartis,etquantumadhabitualemnotitiampercipitur
eodemmodoabhabentesicutetmens,scilicetpersuipraesentiam.
[54029]Deveritate,q.10a.9ad7Adseptimumdicendum,quodmotus
veloperatiocognitivaepartis,perficiturinipsamente:etideooportetad
hocquodaliquidcognoscatur,essealiquamsimilitudinemeiusinmente;
maximesiperessentiamsuamnonconiungaturmentiutcognitionis
obiectum.Sedmotusveloperatioaffectivaepartisincipitabanima,et
terminaturadres;etideononrequiriturinaffectualiquasimilitudoreiqua
informetur,sicutinintellectu.
[54030]Deveritate,q.10a.9ad8Adoctavumdicendum,quodfidesest
habitusintellectivaepartis,undeexhocipsoquodmentiinest,inclinat
mentemadactumintellectus,inquoipsafidesvidetur;secusautemestde
aliishabitibusquisuntinparteaffectiva.
[54031]Deveritate,q.10a.9ad9Adnonumdicendum,quodhabitus
mentissunteimaximeproportionales,sicutformaproportionaturad
subiectum,etperfectioadperfectibile;nonautemsicutobiectumad
potentiam.

[54032]Deveritate,q.10a.9ad10Addecimumdicendum,quod
intellectuscognoscitspeciemintelligibilemnonperessentiamsuam,neque
peraliquamspeciemspeciei,sedcognoscendoobiectumcuiusestspecies,
perquamdamreflexionem,utdictumest.
[54033]Deveritate,q.10a.9ad11Adundecimumpatetresponsioexhis
quaeinpraecedentiquaestionesuntdicta.
[54034]Deveritate,q.10a.9ads.c.1Adprimumveroincontrarium
dicendum,quodinauctoritateillaAugustinusdistinguittriplicemmodum
cognoscendi.Quorumunusesteorumquaesuntextraanimam,dequibus
cognitionemhaberenonpossumusexhisquaeinnobissunt;sedoportet,ad
eacognoscenda,uteorumimaginesvelsimilitudinesinnobisfiant.Alius
esteorumquaesuntinparteintellectiva;quaequidempersuipraesentiam
dicitcognosci,quiaexeisestutinactumintelligendiexeamus,inquoactu
eaquaesuntintelligendiprincipia,cognoscuntur:etideodicit,quodartes
persuipraesentiamcognoscuntur.Tertiusmodusesteorumquaepertinent
adpartemaffectivam,quorumratiocognoscendinonestinintellectu,sed
inaffectu:etideononpersuipraesentiam,quaeinaffectu,sedpereius
notitiamvelrationem,quaeestinintellectucognoscuntur,sicutper
immediatumprincipium;quamvisetiamhabitusaffectivaepartispersui
praesentiamsintquoddamremotumprincipiumcognitionisinquantum
eliciuntactusinquibuseosintellectuscognoscit;utsicetiampossitdici
quodquodammodo,persuipraesentiamcognoscuntur.
[54035]Deveritate,q.10a.9ads.c.2Adsecundumdicendum,quod
speciesillaperquamiustitiacognoscitur,nihilestaliudquamratioipsa
iustitiae,percuiusprivationeminiustitiacognoscitur.Haecautemspecies
velrationonestaliquidaiustitiaabstractum,sedidquodest
complementumesseipsiusutspecificadifferentia.
[54036]Deveritate,q.10a.9ads.c.3Adtertiumdicendum,quod
intelligere,proprieloquendo,nonestintellectus,sedanimaeper
intellectum;sicutneccalefacereestcaloris,sedignispercalorem.Necistae
duaepartes,scilicetintellectusetaffectus,suntcogitandaeinanimaut
situaliterdistinctae,sicutvisusetauditus,quisuntactusorganorum;etideo
illudquodestinaffectu,estetiampraesensanimaeintelligenti.Undeanima
perintellectumnonsolumreditadcognoscendumactumintellectus,sed
etiamactumaffectus;sicutetiamperaffectumreditadappetendumet
diligendumnonsolumactumaffectus,sedetiamactumintellectus.

[54037]Deveritate,q.10a.9ads.c.4Adquartumdicendum,quod
discretioquaepertinetadperfectionemcognitionis,nonestdiscretioqua
distinguunturquodintelligituretquointelligitur,quiasicdivinacognitio
quasecognoscit,essetimperfectissima;sedestdiscretioquaidquod
cognoscitur,distinguiturabomnibusaliis.
[54038]Deveritate,q.10a.9ads.c.5Adquintumdicendum,quodanon
habentibushabitusmentiscognoscuntur,nonquidemillacognitionequa
percipiuntursibiinesse,sedquacognoscunturquidsunt,velqua
percipiunturaliisinesse;quodnonestperpraesentiam,sedaliomodo,ut
dictumest.
[54039]Deveritate,q.10a.9ads.c.6Adsextumdicendum,quodoculus
rationisprotantodiciturlippusesserespectuintelligibiliumcreatorum,
quianihilintelligitactunisiaccipiendoasensibilibus,quibusintelligibilia
suntexcellentiora;etideodeficiensinvenituradintelligibiliacognoscenda.
Tameneaquaesuntinratione,nihilprohibetquinimmediateinclinentper
essentiamsuamadactusinquibusintelliguntur,utdictumest.
[54040]Deveritate,q.10a.9ads.c.7Adseptimumdicendum,quod
quamvisDeussitmagispraesensnostraementiquamhabitus,tamenex
obiectisquaenaturalitercognoscimusnonitaperfecteessentiamdivinam
viderepossumussicutessentiamhabituum;quiahabitussuntproportionati
ipsisobiectisetactibus,etsuntproximaeorumprincipia;quoddeDeodici
nonpotest.
[54041]Deveritate,q.10a.9ads.c.8Adoctavumdicendum,quod
quamvispraesentiahabitusinmentenonfaciateamactualiter
cognoscentemipsumhabitum,facittameneamactuperfectamperhabitum
quoactuseliciatur,undehabituscognoscatur.
Articulus10
Decimoquaeriturutrumaliquispossitsciresehaberecaritatem
Etvideturquodsic.
[54044]Deveritate,q.10a.10arg.1Quodenimperessentiamvidetur,
certissimepercipitur.Sedcaritasperessentiamvideturabhabenteeam,ut
Augustinusdicit.Ergocaritaspercipituracaritatemhabente.

[54045]Deveritate,q.10a.10arg.2Praeterea,caritasinactibussuis
praecipuedelectationemcausat.Sedhabitusvirtutummoralium
percipiunturperdelectationesquasinactibusvirtutumcausant,utpatetper
philosophuminIIEthic.Ergoetcaritaspercipiturabhabenteipsam.
[54046]Deveritate,q.10a.10arg.3Praeterea,Augustinusdicit,VIIIde
Trinitate:magisquisnovitdilectionemquadiligitquamfratremquem
diligit.Sedfratremquemquisdiligit,certissimenovitesse.Ergoet
dilectionemquadiligitcertissimenovitquissibiinesse.
[54047]Deveritate,q.10a.10arg.4Praeterea,vehementiorestinclinatio
caritatisquamcuiuslibetalteriusvirtutis.Sedaliasvirtutesaliquisscitsibi
inessecertitudinaliterexhocquodinclinaturinactusipsarum:habentienim
habitumiustitiaedifficileestagereiniusta,facereveroiustafacile,ut
diciturinVEthic.,ethancfacilitatemquilibetinseipsoperciperepotest.
Ergoetcaritatemsehaberequilibetperciperepotest.
[54048]Deveritate,q.10a.10arg.5Praeterea,philosophusdicitinII
Poster.,quodimpossibileestnoshaberenobilissimoshabitus,etnos
lateant.Sedcaritasestnobilissimushabitus.Ergoinconveniensestdicere,
quodhabenscaritatemnesciatsehabereeam.
[54049]Deveritate,q.10a.10arg.6Praeterea,gratiaestluxspiritualis.
Sedabhisquiluceperfunduntur,certissimehocipsumpercipitur.Ergoab
habentibusgratiamcertissimesciturquodgratiamhabent;etsimiliterestde
caritatesinequagratianonhabetur.
[54050]Deveritate,q.10a.10arg.7Praeterea,unctiodocetdeomnibus
necessariisadsalutem.Sedhaberecaritatemestnecessariumadsalutem.
Ergohabenscaritatemscitsehabere.
[54051]Deveritate,q.10a.10arg.8Praeterea,secundumAugustinumin
librodeTrinitate,nulluspotestignotumdiligere.Sedaliquisdiligitinse
caritatem.Ergoaliquiscognoscitcaritatemesseinse.
[54052]Deveritate,q.10a.10arg.9Praeterea,philosophusdicitinII
Ethic.,quodvirtusestcertioromniarte.Sedaliquishabensartem,scitse
habereeam.Ergoetquandohabetvirtutem;etsicquandohabetcaritatem,
quaeestmaximavirtutum.
[54053]Deveritate,q.10a.10s.c.1Sedcontra.EstquoddiciturEccles.
IX,1:nemoscitutrumdignusodiovelamoresit.Sedillequihabet

caritatem,estdignusamoredivino;Prov.,VIII,17:egodiligentesme
diligo.Ergo,etcetera.
[54054]Deveritate,q.10a.10s.c.2Praeterea,nullusscirepotest
certitudinaliterquandoDeusveniatadhabitandumineo;Iob,IX,11:si
veneritadme,nonvideboeum.SedpercaritatemDeusinhabitathominem:
IIoan.,c.IV,16:quimanetincaritate,inDeomanet,etDeusineo.Ergo,
nulluspotestcertitudinalitersciresecaritatemhabere.
[54055]Deveritate,q.10a.10co.Responsio.Dicendum,quodaliquis
habenscaritatempotestexaliquibusprobabilibussignisconiicerese
caritatemhabere;utpotecumseadspiritualiaoperaparatumvidet,etmala
efficaciterdetestari,etperaliahuiusmodiquaecaritasinhominefacit.Sed
certitudinaliternulluspotestsciresecaritatemhaberenisieidivinitus
reveletur.Cuiusratioest,quia,sicutexpraedictaquaestioneapparet,
cognitioquaquiscognoscitsealiquemhabitumhabere,praesupponit
cognitionemquacognoscitdehabituilloquidest.Quidestautemaliquis
habitus,scirinonpotestnisideeosumaturiudiciumperidadquodhabitus
illeordinatur,quodesthabitusilliusmensura.Hocautemadquodcaritas
ordinatur,estincomprehensibile,quiaeiusimmediatumobiectumetfinis
estDeus,summabonitas,cuicaritasnosconiungit;undenonpotestaliquis
scire,exactudilectionisqueminseipsopercipit,anadhocpertingatutDeo
hocmodouniatsicutadcaritatisrationemrequiritur.
[54056]Deveritate,q.10a.10ad1Adprimumigiturdicendum,quod
caritasperessentiamvidetur,inquantumipsaperessentiamsuamest
principiumactusdilectionis,inquoutrumquecognoscitur;etsicestetiam
peressentiamsuametsuaecognitionisprincipium,licetremotum.Non
tamenoportetquodcertitudinaliterpercipiatur,quiaactusilledilectionis
queminnobispercipimussecundumidquoddeeoestperceptibile,nonest
sufficienssignumcaritatis,proptersimilitudinemdilectionisnaturalisad
gratuitam.
[54057]Deveritate,q.10a.10ad2Adsecundumdicendum,quod
delectatioillaquaeinacturelinquiturexcaritate,potestetiamexaliquo
habituacquisitocausari;etideononestsufficienssignumadcaritatem
demonstrandam,quiaexcommunibussignisnonpercipituraliquidper
certitudinem.
[54058]Deveritate,q.10a.10ad3Adtertiumdicendum,quodquamvis
menscertissimecognoscatdilectionemquadiligitfratrem,inquantumest
dilectio,tamennoncertissimenoviteamessecaritatem.

[54059]Deveritate,q.10a.10ad4Adquartumdicendum,quodquamvis
inclinatioquacaritasinclinatadagendum,sitquoddamprincipium
apprehendendicaritatem,nontamensufficitadperfectamperceptionem
caritatis.Nullusenimpotestperciperesealiquemhabitumhabere,nisisciat
perfecteilludadquodhabitusordinatur,perquoddehabituiudicatur;et
hocincaritatescirinonpotest.
[54060]Deveritate,q.10a.10ad5Adquintumdicendum,quod
philosophusloquiturdehabitibusintellectivaepartis,qui,sisintperfecti,
nonpossuntlaterehabentes,eoquoddeperfectioneeorumestcertitudo;
undequilibetsciensscitsescire,cumsciresitcausamreicognoscere,et
quoniamilliusestcausa,etquoniamimpossibileestalitersehabere;et
similiteraliquishabenshabitumintellectusprincipiorum,scitsehabitum
illumhabere.Sedcaritatisperfectiononconsistitincertitudinecognitionis,
sedinvehementiaaffectionis;etideononestsimile.
[54061]Deveritate,q.10a.10ad6Adsextumdicendum,quodinhisquae
metaphoricedicuntur,nonoportetacciperesimilitudinemquantumad
omnia.Undenecgratialucicomparaturquantumadhocquoditase
spiritualivisuiingeratmanifestesicutluxcorporeavisuicorporali;sed
quantumadhocquodgratiaestprincipiumspiritualisvitae,sicutlux
caelestiumcorporumestquodammodoinitiumcorporalisvitaeinhis
inferioribus,utdicitDionysius;etetiamquantumadaliquasalias
similitudines.
[54062]Deveritate,q.10a.10ad7Adoctavumdicendum,quodquamvis
haberecaritatemsitnecessariumadsalutem,nontamensciresehabere
caritatem;immomagisexpeditnescirecommuniter,quiaperhocmagis
sollicitudoethumilitasconservatur.Quodautemdiciturunctiodocetde
omnibusnecessariisadsalutem,intelligiturdeomnibusquorumcognitio
necessariaestadsalutem.
[54063]Deveritate,q.10a.10ad8Adseptimumdicendumquodse
haberecaritatempotestaccipidupliciter:unomodoinviorationis;alio
modoinvinominis.Inviquidemorationis,sicutcumdicitur:verumesse
aliquemcaritatemhabere.Inviautemnominis,cumdehocdicto:caritatem
habere;velquodperhocdictumsignificatur,aliquiddicimus.Cumautem
adaffectumnonpertineatcomponereetdividere,sedsolummodoinipsas
resferri,cuiusconditionessuntbonumetmalum;cumdicitur:egodiligo:
vel:volomehaberecaritatem;hocquoddico:mehaberecaritatem;sumitur
invicuiusdamnominis,acsidiceretur:volohocquodestmehabere
caritatem.Ethocnihilprohibetessemihicognitum.Scioenimquidestme

haberecaritatem,etiamsieamnonhabeo;undeetnonhabenscaritatem,
appetitsecaritatemhabere.Nontamensequiturquodaliquissciatse
caritatemhabere,secundumquodhocinviorationissumitur,idest,quod
habeatcaritatem.
[54064]Deveritate,q.10a.10ad9Adnonumdicendum,quodvirtus
dicituressecertioromniarte,certitudineinclinationisadunum,nonautem
certitudinecognitionis.Virtusenim,utdicitTullius,inclinatadunumper
modumcuiusdamnaturae;naturaautemcertiusetdirectiuspertingitad
unumfinemquamars;etperhuncetiammodumdiciturquodvirtusest
certiorarte,nonquodcertiusaliquispercipiatsehaberevirtutem,quam
artem.