Giovanni Maciocia

Diagnoza z jzyka w medycynie chiskiej

Przekad z angielskiego Elbieta Nowik-Mroziewicz
Biblioteka Jagielloski)
1000331589
Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1999
Dane oryginau Giovanni Maciocia
Tongue Diagnosis in Chinese Medicine Wydanie poprawione
1987, 1995 by Giovanni Maciocia Published by Eastlnd Press, Incorporated
Konsultant medycyny chiskiej Krzysztof Romanowski
Wykorzystano projekt okadki wydania angielskiego (za zgod)
adki
dakto
Redaktor Kamilla Majchrzakowska
Redaktor techniczny Ewa Czubenko
Copyright for the Polish edition by
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 1999
ISBN 83-01-12953-0
Wydawnictwo Naukowe PWN
Wydanie pierwsze Arkuszy druk. 12,5 + 0,75 ark. wkadka
Skad i amanie: Fuli Scan Kielce
Druk ukoczono w pa dzierniku 1999 r.
Druk i oprawa: Opolskie Zakady Graficzne SA
B&l. Jagi-U. 1999 LO
Spis tre ci
Przedmowa do wydania polskiego .................................................
.....Xl
Od tumacza.......................................................................
....XIII
Przedmowa do wydania rozszerzonego..............................................
...XV
Przedmowa.......................................................................
....XVII
IWzikowania......................................................................
..XIX
Maria chiskiej diagnozy z wygldu jzyka..........................................1
res walczcych krlestw...........................................................1
Dynastia Han....................................................................
....2
Dynastie Sui i Tang.............................................................
.....2
Dynastie Song i Jin ............................................................
......3
Dynastia Yuan...................................................................
....4
Dynastie Ming i Qing............................................................
.....4
Republika Chiska.................................................................
..6
Chiska Republika Ludowa..........................................................
.6
2. Badanie jzyka - przegld.......................................................
.....10
Zachodnia anatomia jzyka ........................................................
.10
Diagnoza z jzyka - zalety i sabo ci.................................................
12
Badanie jzyka....................................................................
.13

Wpyw lekarstw na jzyk..........................................................14

Wska niki do diagnozy jzyka.......................................................1
4
ywo koloru lub duch jzyka ....................................................14
Kolor ciaa jzyka...............................................................15
Ksztat ciaa jzyka..............................................................15
Nalot na jzyczku................................................................1
5
Wilgotno jzyka................................................................16
Normalny jzyk....................................................................
.16
3. Znaki na jzyku - obraz Narzdw Wewntrznych....................................18
4. Osiem Zasad w diagnozie jzyka ...............................................
......22
Stan Zewntrzny...................................................................
.22
Wiatr i Zimno...................................................................
23
Wiatr i Gorco..................................................................23
Stan wewntrzny...................................................................
23
Stany piwewntrzne, plzewntrzne.................................................25
Zimno ..........................................................................
...25
Zimno Niedoborowe..............................................................2
5
Zimno Nadmiarowe..............................................................26
Gorco............................................................................
.26
Niedobr..........................................................................
.26
Niedobr Qi ....................................................................26
Niedobr Yang..................................................................28
Niedobr Krwi..................................................................29
Niedobr Yin....................................................................30
Nadmiar ........................................................................
...30
Stan Nadmiaru Zewntrznego .....................................................30
Stan Nadmiaru Wewntrznego.....................................................30
Podsumowanie....................................................................
..31
5. Duch jzyka i kolor ciaa jzyka...................................................
...33
Duch jzyka.......................................................................
.33
Kolor ciaa jzyka .................................................................
.34
Blady..........................................................................3
4
Czerwony......................................................................36
Ciemnoczerwony................................................................45
Purpurowy.....................................................................46
Sinawopurpurowy...............................................................48
Niebieski.......................................................................
49
Biae pcherzyki ................................................................50
Powierzchnia podjzykowa .........................................................
.50
Metoda badania.................................................................5
0

Znaczenie kliniczne.............................................................
.50
Podsumowanie....................................................................
..51
6. Ksztat ciaa jzyka..............................................................
....54
Cienki .........................................................................
....55
Obrzknity........................................................................5
5
Blady i mokry...................................................................
55
Normalny kolor .................................................................
56
wieo wygldajcy czerwony.....................................................56
Purpurowy.....................................................................56
Ciemny sinawopurpurowy.........................................................5
6
Cz ciowo obrzknity..............................................................56
Obrzknite brzegi...............................................................57
Obrzknite boki................................................................57
Obrzknity koniuszek...........................................................57
Obrzk pomidzy koniuszkiem a powierzchni rodkow...............................58
Obrzk wzdu szczeliny rodkowej.................................................58
Obrzk polowy jzyka............................................................58
Obrzk po jednej stronie, wysoko umiejscowiony....................................
..59
Jzyk obrzknity w poowie powierzchni............................................59
Jzyk motkowaty...............................................................60
Obrzknita przednia cz jzyka..................................................60
Sztywny.........................................................................
...60
Wiotki .........................................................................
....61
Dugi ............................................................................
..62
Krtki ...........................................................................
..62
Blady i krtki...................................................................6
3
- WCzerwony i krtki ...............................................................6
3
Gboko czerwony, suchy i krtki...................................................63
Obrzknity i krtki .............................................................63
Popkany .........................................................................
.63
Dugie poprzeczne szczeliny.......................................................
64
Krtkie poprzeczne szczeliny......................................................
64
Szczeliny jak kra lodowa"........................................................
64
Szczeliny nieregularne..........................................................
.64
Poprzeczne szczeliny na bokach..................................................
..65
Poduna szczelina w rodku......................................................65
Duga poduna szczelina w linii rodkowe] ..........................................66
Podune szczeliny za koniuszkiem.................................................66

Gboka rodkowa szczelina z innymi maymi pkniciami..............................67

Jzyk obwisy......................................................................6
7
Jzyk zbaczajcy...................................................................6
7
Jzyk zdrtwiay....................................................................68
Jzyk ruchomy ....................................................................
.68
Jzyk drcy.......................................................................68
Jzyk zrolowany...................................................................
.69
Jzyk z zaznaczonymi odciskami zbw..............................................69
Jzyk owrzodzony..................................................................
69
Jzyk pokryty ranami..............................................................
.69
Podsumowanie ...................................................................
..70
7. Nalot jzyka...................................................................
.......73
Fizjologia nalotu jzyka..........................................................
...73
Kliniczne znaczenie nalotu jzyka ...............................................
....74
Nalot jzyka w ostrych chorobach pochodzenia zewntrznego..........................7
4
Wiatr i Zimno ................................................................
..75
Wiatr i Gorco..................................................................75
Gorco ........................................................................ 76
Zimno.........................................................................76
Wilgo.........................................................................76
Nalot jzyka a Osiem Zasad .......................................................
..76
Stan Zewntrzny................................................................77
Stan Wewntrzny................................................................77
Niedobr.......................................................................77
Nadmiar.......................................................................77
Gorco ........................................................................ 78
Zimno.........................................................................78
Yang..........................................................................78
Yin ...........................................................................
78
Cechy nalotu na jzyku............................................................
..78
Nalot z korzeniem lub bez korzenia..............................................
...78
Obecno lub brak nalotu.........................................................79
Grubo nalotu .................................................................81
Rozmieszczenie nalotu...........................................................
83
Wilgotno nalotu ...............................................................84
Grzybiaste i tuste naloty........................................................
.85
Kolor nalotu na jzyku ...........................................................
...86
Nalot biay.....................................................................87
Nalot ty.....................................................................90
Nalot szary.....................................................................
92

Nalot czarny....................................................................
92
Wielobarwno nalotu............................................................93
94 Podsumowanie.................................................................
.....
8. Diagnoza z jzyka w klinice....................................................
......
Zagadnienia kliniczne w diagnozie jzyka ..........................................
."
Kolor ciaa jzyka zawsze pokazuje stan prawdziwy...................................
."
Jzyk niekoniecznie pokazuje cao stanu..........................................10^
Kiedy jzyk ma przewag nad ttnem i objawami.....................................1^~
Kiedy nie kierowa si jeykiem...................................................
Jzyk moe wykluczy powane problemy Narzdw wewntrznych.....................l(l
Integracja diagnozy z jzyka i z ttna..............................................
'
ie^yk a rokowanie...............................................................
...
Nasilenie czynnika patogennego...................................................
Purpurowy kolor...............................................................10
6
Niedobr Yin...................................................................10^
Operacje chirurgiczne...........................................................
^7
Zamania ko ci ................................................................*"'
Diagnoza z jzyka a terapia zioami.................................................
108
Wzmacnianie Qi ciata a eliminacja czynnikw patogennych...........................
.108
Rnicowanie Niedoborw odek/ ledziona Qi/Yin..................................109
Rnicowanie Gorca w warstwie Qi lub w warstwie Odywczej i Krwi oraz pomidzy Gorcem a Og
niem..............................................................^
Diagnoza z jzyka u dzieci........................................................
..nl
9. Historia przypadkw............................................................
.....114
ANEKS...........................................................................
.....147
I. Rnicowanie syndromw zgodnie z zasad Sze ciu Stadiw.........................148
Wstp.............................................................................
148
Wiksze yang .....................................................................
149
Atak wiatru ...................................................................1
50
Atak Zimna ...................................................................15
0
Jasno yang......................................................................15
1
Stadium kanaw Jasno yang...................................................151
Stadium Narzdw Jasno yang..................................................152
Mniejsze yang...................................................................
..152
Wiksze yin.......................................................................
153
Mniejsze yin....................................................................
...153
Stadium Zimna Mniejszego yin ..................................................
.153

Stadium Gorca Mniejszego yin...................................................15

4
Zamierajce yin ..................................................................
.154
II. Rnicowanie syndromw zgodnie z zasad Czterech Warstw.......................155
Wstp.............................................................................
155
Warstwa Ochronna ...............................................................
.156
Warswta Qi ....................................................................
...156
Gorco w klatce piersiowej i przeponie............................................
.157
Gorco w kanale odka......................................................_ 157
Sucho i Gorco w Jelitach......................................................157
Gorco i Wilgo odka i ledziony...............................................158
Gorco w kanale Pcherzyka ciowego ...........................................158
Warstwa Odywcza................................................................15
8
Warstwa Krwi....................................................................
.159
III. Rnicowanie syndromw zgodnie z Trzema Ogrzewaczami........................160
Wstp ...........................................................................
.160
Grny Ogrzewacz..................................................................1
61
Piuca........................................................................161
Osierdzie .....................................................................
161
rodkowy Ogrzewacz ..............................................................1
62
Dolny Ogrzewacz ................................................................
..162
Nerki.........................................................................16
2
Wtroba ......................................................................162
IV. Zarys oznak na jzyku w stanach Zimna lub Gorca pochodzenia zewntrzego......164
V. Jzyki oznaczajce stany niebezpieczne.........................................
...166
Sownik terminw chiskich........................................................168
Wybrana bibliografia............................................................
....170
Indeks .........................................................................
....172
Przedmowa do wydania polskiego
Drodzy Koleanki, Koledzy Lekarze
Diagnoza z jzyka w medycynie chiskiej jest pierwszym w Polsce podrcznikiem diagnost
yki tradycyjnej medycyny chiskiej. Dokadnie, podrcznikiem jednej z technik diagnost
ycznych, podstawowych dla owej medycyny. Do jej zalet naley szybko uzyskania wyniku
i tak wysoki stopie trafno ci, e w wypadku sprzeczno ci wyniku badania ttna i jzyka uzn
aje si wynik z jzyka za bardziej wiarygodny.
Tradycyjna medycyna chiska jest systemem medycznym o zachowanej cigo ci przekazu wied
zy od II wieku p.n.e. Z tego okresu pochodzi dzieo liczce dziewi tomw - NEIJING SU WE
N (Ksiga Wewntrzna Proste Pytania). Sformuowano w niej filozofi i etyk medycyny oraz
uznano wyszo profilaktyki nad leczeniem. Ksiga Wewntrzna opisuje anatomi, fizjologi, p
tologi, diagnostyk, strategie i taktyki leczenia oraz drogi podnoszenia stanu zdro
wia narodu. Ten ostatni fragment dziea odnosi si do zagadnie higieny osobistej i ps
ychicznej, sposobu odywiania, prawidowego rozkadu dnia oraz warunkw pracy. Dla Europ
ejczyka uderzajcy jest nowoczesny charakter tak staroytnego traktatu, ktry stanowi p
odsumowanie zaawansowanej wiedzy medycznej, liczcej zapewne stulecia ju w okresie

powstawania ksig. Przedstawienie zagadnie medycyny w tym dziele wydaje si na wskro n

owoczesne, a poziom profilaktyki jest tak wysoki, e wdroenie jej w dzisiejszych cz
asach przyniosoby wielkie korzy ci. Znajomo anatomii i fizjologii jest tu zdumiewajca
- opisano dokadnie ukad krenia krwi, na co medycyna zachodnia musiaa czeka a do odkryc
a go w 1862 roku przez Williama Ha-rveya.
Diagnoza medycyny chiskiej obejmuje szczegowy wywiad ustny, w tym relacje rodzinne
i spoeczne, badanie ttna, jzyka i tak zwan diagnoz wizualn, ktra jest rozwinita szcze
e na Wschodzie. Ocenia si te brzmienie gosu, sposb oddychania, zapach, sposb poruszan
ia si. Diagnozowanie z ttna i jzyka ma szczeglne znaczenie w tradycyjnej medycynie c
hiskiej. W Chinach uzyskanie specjalizacji w tych dziedzinach wymaga 5 lat stau po
dyplomowego dla diagnostyki ttna, a 3 lat dla diagnostyki jzyka.
rodki lecznicze to dieta (70% siy leczenia), korekta szkodliwych nawykw i stylu ycia
, zioolecznictwo, akupunktura, moxa, masa, chiropraktyka, Qigong (wiczenia integrujc
e specyficzn form ruchow, sposb oddychania i ukierunkowanie my li w celach leczniczych). Odpowiedzialno za utrzymanie stanu zdrowia ponosi pacjent. Chod
zi tu o przestrzeganie wa ciwego ywienia, trybu ycia i wczesne zgaszanie lekarzowi wsz
elkich niepokojcych objaww.
Jak wspomniano, system ten ma cigo przekazywania wiedzy. Jest on udoskonalany od okoo
2500 lat. Dzi tradycyjna medycyna chiska asymiluje wspczesne odkrycia biologii, uwz
gldnia skutki zmian rodowiska naturalnego oraz wszystkie osignicia medycyny zachodni
ej.
Medycyna chiska w swej dugiej historii zgromadzia ogromn wiedz o objawach i ich inter
pretacji. Zwraca uwag wnikliwo obserwacji zwizkw midzy skutkami biologicznymi a ich pr
zyczynami, jak: wpywy klimatyczne, tryb ycia, sposb ywienia, stany emocjonalne. Odch
ylenia od rwnowagi emocjonalnej uwaa si za przyczyn licznych zaburze somatycznych. Rwn
ie gboka jest wiedza o zwizkach czynno ciowych midzy narzdami. Chiczycy, na przykad, u
wali funkcj ledziony za nadrzdn w stosunku do trzustki, co byo stanowiskiem bulwersujc
ym dla lekarza z Zachodu, przynajmniej do czasu, gdy wspczesna enteroendokrynologi
a odkrya regulujcy wpyw aktywno ci \edziony na poziom glukozy w surowicy. Inny przykad
- wedug medycyny chiskiej krew nabywa swych penych wa ciwo ci dopiero po przepyniciu pr
serce. Ta koncepcja staa si moliwa do przyjcia przez medycyn Zachodu dopiero po odkr
yciu hormonalnych funkcji wsierdzia. Mamy wic patofizjologi, na ktr jest przygotowan
a odpowied w postaci procedur dietetycznych, zioolecznictwa rozwinitego do poziomu
wspczesnej farmakologii oraz akupunktury. Ten system, niestety, uywa specyficznej m
etaforyki, co dla czowieka kultury zachodniej moe by progiem trudnym do przekroczen
ia.
Diagnostyka jzyka" jest podrcznikiem dla lekarzy Profesor Giovanni Maciocia jest wy
kadowc i praktykujcym lekarzem tradycyjnej medycyny chiskiej, znanym na caym wiecie. J
ego podrczniki s oceniane wysoko, rwnie przez specjalistw chiskich. Zanim doszo do wyd
nia tej pozycji w Polsce, dugo rozwaano jej przydatno dla rodowiska lekarskiego; prze
wayy w kocu nastpujce wzgldy.
Po pierwsze, ksika ta jest potrzebna zarwno lekarzom ju studiujcym tradycyjn medycyn c
isk, jak te znacznie liczniejszej grupie akupunkturzystw polskich. Warto w tym miejs
cu przypomnie, e prawo do uprawiania akupunktury w Polsce maj tylko lekarze i to ty
lko ci, ktrzy zdobyli odpowiednie uprawnienia w Stoecznym Centrum Akupunktury. W s
zkoleniach prowadzonych przez ten znakomity o rodek wzio udzia ju okoo 1500 lekarzy. Po
drugie, moe by ona uyteczna dla kadego lekarza praktyka, niezalenie od specjalno ci, u
moliwiajc gbsze zrozumienie procesu choroby, postawienie szybkiej diagnozy, a w niek
trych sytuacjach rwnie rokowania. Po trzecie, kontakt z nowym zakresem poj medycznych
, nowym sposobem my lenia i interpretacji objaww, wydaje si inspirujcy dla kadego my lce
o czowieka. Jest te prawdopodobne, e dla lekarzy stanie si on wyzwaniem do poszerzen
ia wiedzy i powodem do szacunku dla tego nieznanego jeszcze naszej kulturze, int
eresujcego systemu wiedzy medycznej.
Naley oczekiwa, e zainteresowanie medycyn Wschodu w Polsce bdzie wzrasta, podobnie jak
to dzieje si dzi na Zachodzie. Wydaje si, e poszukiwanie alternatywnych sposobw ochr
ony zdrowia wynika z rozczarowania medycyn i jest charakterystyczne dla krajw, gdz
ie obok wysokiego poziomu ycia wystpiy zjawiska niekorzystne, jak dehumanizacja med
ycyny lub jej rozdrobnienie na specjalizacje, co znacznie utrudnia cao ciowe podej ci
e do czowieka oraz wysokie koszty leczenia i bezradno wobec chorb cywilizacyjnych.
Krzysztof Romanw ski

Od tumacza
Terminologia i zakres poj w medycynie chiskiej znacznie si rni od terminologii stosowa
nej w naukach Zachodu. Medycyna chiska opisuje gwnie dynamik procesw fizjologicznych
i patologicznych, ich wzajemnych oddziaywa i zwizkw. Dlatego terminy z zakresu medyc
yny chiskiej s pisane du liter (mimo, e autor w obecnym wydaniu ju tego nie stosowa),
y odrni je od poj medycyny zachodniej i sw uywanych w yciu codziennym. Na przykad,
dycynie chiskiej oznacza szczegln jako patologii, a nie luz w znaczeniu zachodnim, Ser
ce oznacza cao funkcji przypisywanej sercu, a nie serce w znaczeniu anatomicznym, p
odobnie ledziona oznacza cao funkcji przyswajania i rozprowadzania skadnikw odywczych
caym organizmie, nie za ledzion jako narzd anatomiczny. Sowa Zimno, Wiatr i Zimno, Wi
atr i Gorco oznaczaj czynniki patogenne wywoujce okre lone objawy chorobowe, a nie s to
same zjawiska pogodowe, jak wiatr, zimno i gorco.
Chciaabym tu gorco podzikowa Tomaszowi Skowroskiemu za pomoc w tumaczeniu niektrych ty
uw dzie chiskich i terminw medycznych z jzyka chiskiego oraz Krzysztofowi Romanowskiem
za wkad w tumaczenie poj medycyny chiskiej.
Elbieta Nowik-Mroziewicz
diuoz
Przedmowa do wydania rozszerzonego
Diagnoza z jzyka jest jedn z najcenniejszych metod diagnostycznych medycyny chiskie
j. Jej podstaw mona si nauczy stosunkowo atwo. Praktyka kliniczna stale j wzbogaca, p
odobnie zreszt jak wiele innych dziedzin medycyny chiskiej. Nawet jeeli lekarz prak
tykuje bardzo dugo, zawsze moe nauczy si czego nowego. I rzeczywi cie, kiedy wykadam di
gnoz z jeyka, zawsze ktry ze studentw opisuje jzyk, jakiego dotychczas nie widziaem.
Pikno diagnozy z jzyka ley w jej prostocie i atwo ci bezpo redniego diagnozowania. Przy
wystpieniu penych sprzeczno ci zoonych zaburze badanie jzyka od razu wyja ni, gdzie toc
si gwny proces patologiczny. W ostatnich latach stwierdziem rwnie, e badanie jzyka po
la na rnicowanie pierwotnych lub wtrnych powanych zaburze emocjonalnych. Uatwia to wyb
wa ciwej terapii zioowej.
Poprawione wydanie Diagnozy z jzyka w medycynie chiskiej" zawiera nastpujce nowe i ro
zszerzone tematy: zachodnia anatomia jzyka, diagnoza z jzyka u dzieci, diagnoza z
jzyka a terapia zioowa, kliniczne znaczenie diagnozy z jzyka w zaburzeniach zoonych,
wpyw przyjmowanych lekw na jzyk, nowe historie przypadkw z kolorowymi fotografiami jz
yka.
W wydaniu tym dodano nowy rozdzia o klinicznym znaczeniu diagnozy z jzyka. Zawiera
on szereg wskazwek: jak interpretowa wygld jzyka w zespoach zoonych, jak korzysta z
gnozy z jzyka w zaburzeniach emocjonalnych oraz jak czy diagnoz z jzyka z diagnoz z t
.
Niektrzy twierdz, e diagnoza z jzyka jest bardziej przydatna dla praktykw leczcych zio
mi, ni dla akupunkturzystw, ja jednak uwaam, e sytuacja lecznictwa na Zachodzie jest
inna ni praktyka stosowana w Chinach, gdzie specjalno ci akupunktury i medycyny zi
oowej s ostro rozdzielone. Spotkaem w Chinach niewielu lekarzy praktykujcych zarwno a
kupunktur, jak i medycyn zioow; przychodzi mi na my l tylko dwch. Jednake na Zachodzie
enimy rol alternatywnych" lekarzy opieki podstawowej, podobnie jak lekarze oglni. Pr
zychodzcy pacjent oczekuje nie tylko pracy na kanaach", typowej dla akupunktury, al
e chce rwnie wiedzie, dlaczego jest chory, jaki jest wpyw diety na jego stan, chce z
na diagnoz (w chiskiej terminologii) i rokowanie. Diagnostyka z jzyka zapewnia bezce
nne informacje we wszystkich tych dziedzinach praktyki klinicznej, niezalenie czy
stosujemy akupunktur, czy zioa. Jeszcze inn korzy ci diagnozy z jzyka jest moliwo sa
gnozy. Pacjent zaintrygowany diagnoz
z jzyka, po kilku wizytach zaczyna sam codziennie oglda jzyk. Czasami pacjent uprzed
nio leczony zgasza si do lekarza, poniewa zauway gruby nalot lub jak obrzk na jzyku.
czsta fascynacja diagnoz z jzyka prowadzi do wikszego udziau pacjenta we wczesnym wyk
rywaniu i leczeniu choroby.
Na koniec kilka sw na temat tumaczenia i pisania du liter chiskich terminw medycznych
ak jak w wydaniu pierwszym, zasad jest tumaczenie wszystkich terminw chiskich, oprcz
qi, yin i yang. W odrnieniu od wydania pierwszego wierz, e obecnie nie ma ju duej potr
zeby, aby pisa terminy chiskie du liter w celu zaznaczenia ich tradycyjnego chiskiego
znaczenia. Jedyny wyjtek to nazwy dwunastu narzdw w Tradycyjnej Medycynie Chiskiej,
ktre nadal mog by niewa ciwie rozumiane. Mam na my li np. to, e zaburzenie Serca w trady
yjnej medycynie nie musi oznacza choroby serca we wspczesnym rozumieniu biomedyczny

m. Napisanie du liter rozwiewa wszelkie wtpliwo ci, w jakim znaczeniu uyto sowa serce.
zytelnik bardziej zaznajomiony z terminami chiskimi znajdzie na kocu ksiki krtki sowni
k transkrypcji pinyin oraz chiskie znaki,
Przedmowa
Poczwszy od rozproszonych i nielicznych wzmianek dotyczcych jzyka w Ksidze wewntrznej
tego Cesarza do peniejszego wyodrbnienia diagnozy z jzyka w czasie dynastii Ming i Qi
ng, stal si ona nieodczn cz ci spisanej tradycji medycyny Chin. Wspcze nie, w Chisk
ce Ludowej wydano wiele wanych ksiek, w ktrych zawarto i usystematyzowano wiedz z wcz
e niejszych okresw.
Ksika ta jest pierwsz systematyczn prezentacj po angielsku chiskiej diagnozy z obserwa
cji jzyka. Ma ona wany udzia w przekazie wiedzy medycznej Wschodu na Zachd. Giovanni
Maciocia, jeden z najbardziej cenionych europejskich nauczycieli i praktykw medy
cyny chiskiej, przedstawi prac niezwykle warto ciow dla nas wszystkich, ktrzy nauczaj i
praktykuj tradycyjn medycyn Orientu na Zachodzie. Opierajc si na kilku najwaniejszych
tekstach chiskich, z niezwykym talentem przedstawi cakowicie now prac - jasny, precyzy
jny i dokadny opis podstawowych zasad chiskiego badania lekarskiego. Ksika ta zajmuj
e si gwnie teori, ale przedstawia rwnie do wiadczenia kliniczne wielu wybitnych mistrz
iovanniego. Ukazuje ona niezwyk wraliwo kliniczn Giovanniego Macioci i odzwierciedla j
ego prac kliniczn zarwno na Zachodzie, jak i w Chinach. Kolorowe ryciny i historie
przypadkw dopeniaj tekst. S wanym wprowadzeniem do praktyki klinicznej. Cenne s nie ty
lko ze wzgldu na sw precyzj, ale take dlatego, e przedstawiaj przypadki pacjentw najcz
j spotykane przez praktykw zachodnich.
Wielu badaczy zauwayo, e od zarania dziejw wiedza i umiejtno ci medyczne byy przekazywa
e midzy kulturami1. Proces ten moe zachodzi powoli, jak midzy Indiami a Chinami2, lu
b szybko, tak jak wprowadzenie medycyny zachodniej do najwikszych miast chiskich w
XIX wieku. W obu przypadkach pojawia si element chaosu i zamieszania, ktry moe spo
wodowa nieprzyjcie si nowych idei. Spotkao to akupunktur w Europie w XIX wieku3 i med
ycyn greck w Chinach w okresie dynastii Tang4. Przejrzysta prezentacja chiskiej dia
gnozy z jzyka w ksice Giovanniego Macioci niewtpliwie przyczyni si, by proces adaptow
ania chiskiej my li medycznej do potrzeb Zachodu sta si atwiejszy, uporzdkowany i bardz
iej przystpny.
Ted Kaptchuk Boston
PRZYPISY
1.
Paul U. Unschuld, Western Medicine and Traditional Healing Systems: Compet
ition, Cooperation or Inte-gration?" Ethics, Science and Medicine 3 nr 1 (Maj 19
76): 1-20.
2.
Paul U. Unschuld, The Chinese Reception of Indian Medicine in the First Mi
llennium A.D. JSulletin ofthe History of Medicine 53", nr 3 (Jesie 1979): 329-45.
3.
John S. Haller, Acupuncture in Nineteenth Century Western Medicine". New Y
ork State Journal of Medicine 73 (maj 1973): 1213-21.
4.
Edward H. Schafer, The Golden Peaches of Samarkand: A Study of Tang Exoti
cs. (Berkeley: University of California Press, 1963).
Podzikowania
Ksika ta nie powstaaby bez wsparcia wielu moich nauczycieli, kolegw i przyjaci.
Dr Su Xin-Ming ze Szkoy Tradycyjnej Medycyny Chiskiej w Nankinie, podczas moich dwc
h pobytw w Chinach, nauczy mnie sztuki chiskiej diagnozy. Jestem mu winien wdziczno za
nieskoczon cierpliwo i ojcowskie uczucie, z ktrym przekazywa mi sw wiedz i umiejtno
Dr. J.H.F. Shenowi zawdziczam bardzo wiele, szczeglnie w dziedzinie diagnozy z jzyk
a. Podczas jego seminariw w Londynie i prywatnych spotka w Bostonie wspaniaomy lnie n
auczy mnie fundamentw diagnozy z jzyka, jak rwnie kilku bardziej niekon-wencjonalnych
sposobw badania jzyka, ktre wypyway z jego bogatego do wiadczenia.
Dziki Tedowi Kaptchukowi po raz pierwszy zetknem si z medycyn chisk i z diagnoz z jz
Jego uwagi i wsparcie w czasie powstawania ksiki byy dla mnie zacht i rdem inspiracji
Dr Chen Jing-Hua, wicedyrektor Szpitala Przyja ni w Pekinie, nauczya mnie diagnozy
ze spodniej strony jzyka poprzez badanie y. Jestem jej bardzo wdziczny za podzieleni
e si ze mn tymi informacjami.
Michaelowi Mclntyre chciabym podzikowa za korekt i do wiadczone rady, a Hugh OConnor,
John O'Connor i Danowi Bensky z Eastland Press za umoliwienie wydania ksiki. Linda
Upton przygotowaa ilustracje, za co jestem jej wdziczny.
Chciabym take wyrazi uznanie dla pracy autorw wspczesnych tekstw chiskich zawartych w

bliografii, a szczeglnie tekstu Diagnoza z jzyka iv medycynie 'liiskiej, z ktrych cze

rpaem wiele inspiracji i wiedzy.
Nade wszystko pragn wyrazi gbok wdziczno mojej onie Christine za jej stae wsparcie
bez czego ksika ta nie powstaaby.
G. Maciocia
4

1
Historia chiskiej diagnozy z wygldu jzyka
Od zarania medycyna chiska zwracaa du uwag na wygld zewntrzny i sposb zachowania si
nta. Uwaano, e wygld zewntrzny odzwierciedla procesy wewntrzne. Z inskrypcji pisanych
na ko ciach wrebnych dowiadujemy si, e diagnoza z ogldania jzyka bya stosowana ju w
ch dynastii Shang (XVI w. p.n.e. - 1066 r. p.n.e.)1.
OKRES WALCZCYCH KRLESTW (403 r. p.n.e. - 221 r. p.n.e.)
Mimo chaosu politycznego okres Walczcych Krlestw by czasem wielkiego rozwoju ekonom
icznego i kulturowego. Rozwiny si wwczas wielkie szkoy chiskiej my li filozoficznej (ta
izm, konfucjanizm i naturalizm2). Gboki wpyw kadej z nich na polityk i spoeczestwo chi
ie trwa do dzi . W tym okresie powstay podstawowe teorie medycyny chiskiej, szczeglni
e koncepcja yin-yang i koncepcja Piciu Przemian. Ksiga wewntrzna tego Cesarza^, Ksiga
rudno ci^ i Ksiga Materia Mediea Boskiego Rolnika to najwaniejsze teksty medyczne te
go okresu.
Diagnoza z jzyka bya integraln cz ci praktyki medycznej. Oto kilka fragmentw z Ksigi w
rznej tego Cesarza po wiconych opisom specyficznego stanu jzyka i ich znaczeniu klinicz
nemu:
Je li jzyk jest obwisy, kapie z niego lina, a pacjent jest podirytowany, wybierz Mnie
jsze yin nogi (kana Nerki)5.
Kiedy ttno Serca jest twarde i dugie, to jzyk podwija si w gr i pacjent nie moe mwi
Qi Zamierajcego yin nogi (Wtroba) jest wyczerpane [...] usta staj si niebieskie, a jz
yk zwija si7.
Cytaty pokazuj, e diagnoza pierwotnie opieraa si na ksztacie jzyka oraz e wygld jzyk
no z diagnoz z ttna i z twarzy. W Ksidze wewntrznej tego Cesarza przedstawiono kilka i
nych ksztatw jzyka, jak: zrolowany, sztywny, zwidnity, krtki. Opisane typy jzykw s u
e rwnie dzi . Chocia rozwaania ogniskuj si gwnie na ksztatach jzyka, to istniej wz
lorze nalotu na jzyku:
1 Gdy Gorco zaatakowao Puca [...] cieniutkie woski staj, pacjent ma awersj do zimna, nal
t na jzyku jest ty, a ciao gorce8.
Gdy yang Qi jest obfite, a yin Qi niewystarczajce, to niedostatek yin Qi prowadzi
do wewntrznego Gorca, a obfite yang Qi prowadzi do zewntrznego Gorca [...] Jzyk bdzie
palcy, usta i zwidnite, a skra sucha jak suche miso"9.
*
Cytowane fragmenty pokazuj, e rozpoznawano zwizki midzy Gorcem a tym nalotem.
Inne wzmianki w Ksidze wewntrznej tego Cesarza wskazuj, e obserwacj jzyka stosowano
eny rokowania stanu pacjenta. Na przykad: Jeeli poraenie poowicze dotyczy lewej stron
y u mczyzn, a prawej u kobiet (i) je li pacjent moe mwi i porusza jzykiem, on lub ona w
zdrowieje w cigu miesica"10. Innymi sowy rokowanie jest dobre, je li jzyk moe si porusz
a ze, gdy jest sztywny.
Ksiga wewntrzna tego Cesarza zawiera pierwsze elementy diagnozy z jzyka -szczeglnie an
liz jego ksztatu - ale nie ma syntetycznego opisu ciaa jzyka, jego koloru i nalotu.
DYNASTIA HAN (206 r. p.n.e. - 220 r.)
W tym okresie dokonano syntezy wielu zrnicowanych trendw w chiskiej teorii medycznej
. Najwikszy wkad do diagnozy z jzyka mia Zhang Zhong-Jing, autor Rozwaa nad zaburzenia
mi wywoywanymi przez Zimno i Zasad Zotej Komnaty. Zhang powiza zmiany ciaa jzyka i kol
or nalotu z obrazem patologii:
ty nalot na jzyku i uczucie peno ci w jelitach wskazuje na Nadmiarowe Gorco. Je li pod
dki przeczyszczajce i oczy cimy z Gorca, ty nalot zniknie n. W zaburzeniach Jasno ci yan
(przyt. t. Yang Ming) z zaparciem, uczuciem peno ci brzucha i wymiotami, jzyk ma biay
nalot12. Gdy nie ma oznak Gorca [...] pacjent jest spokojny a jzyk ma liski nalot"
13.
Zhang analizowa zmiany nie tyJko w kolorze nalotu, ale rwnie w kolorze ciaa jzyka Na

przykad: Je li pacjent ma uczucie peno ci w klatce piersiowej, suche usta i sinawy kolo
r ciaa jzyka [...] wskazuje to Zastj Krwi"14. Zhang rwnie, jako pierwszy zaobserwowa z
wizki midzy grubo ci nalotu a sil czynnika patogennego, a takzizwi^-^ia ustego i-uv> >.ah:oS koiom nolotu tlel j^zykuL ze stanem Zimna lub Gorca.
Analiza nalotu na jzyku stanowi wedug Zhanga podstaw do rnicowania syndromw chorobowy
ch. Rozwaania nad zaburzeniami wywoanymi przez Zimno stay si bezsprzecznie podstaw rni
owania i leczenia chorb spowodowanych przez zewntrzne Zimno. Choroby te przewaay w c
zasach Zhanga, przeciwnie ni w p niejszych epo-kach, kiedy przewaay choroby z zewntrzne
go Gorca, jak ospa, Odra, ponica15.
DYNASTIE SUII TANG (581-907)
W czasie trwania dynastii Sui i Tang nastpi bezprecedensowy rozwj ekonomicznv i kul
turowy spoeczestwa chiskiego. W tym czasie wzrastaa w Chinach popularno buddyzmu Istot
ny rozwj odbywa si rwnie w dziedzinie medycyny. Zaoono pierw-SSw?
yCZn- Szk
Wspara Winiczne zastosowanie akupunktury
Najwaniejsze dokumenty dotyczce diagnozy z jzyka to Rozioaania nad pochodzeniem i ob
jawami chorb napisane przez Chao Yuan-Fanga, wydrukowane na poczt
-2\
I
ku sidmego stulecia, oraz Receptury Tysica Dukatw" Sun Si-Miao (581-682) wydrukowan
e w 652 r. W pracach tych doskonalono dalej obserwacje ksztatu jzyka, jego koloru
i nalotu w rnicowaniu syndromw chorb. Chao opisuje wygld jzyka w wielu fragmentach swo
jej ksiki. Oto kilka przykadw:
W Niedoborze yin Nerek usta s gorce, jzyk suchy, a pacjent odczuwa pragnieniels. U p
acjentw z chorobami z Gorca w Pucach [...] przednia cz jzyka bdzie ta, ciao gorc
nich, ktrych jzyk "wypali si" do koloru czarnego, umr19. Gdy nie ma nalotu na przedn
iej cz ci jzyka, nie naley uywa ostrych metod (leczenia)20.
Sun Si-Miao jest z ca pewno ci najsawniejszym lekarzem w okresie wczesnego Tang, a jeg
o ksika wywara ogromny wpyw na p niejsze pokolenia praktykw. W swoich pismach poczyni
wiele obserwacji jzyka:
Je li jzyk jest sztywny i pacjent nie jest w stanie mwi, choroba jest w Narzdach21. W k
racowym Niedoborze cigien [...] jzyk bdzie zrolowany22. W syndromach Nadmiaru w Sercu
jzyk bdzie popkany23.
Gdy Narzdy yin s Gorce, na jzyku bd owrzodzenia [...] je li Narzdy yang s Zimne, jzy
skurczony24.
Je li jzyk jest zrolowany i skurczony patogenne Gorco (pochodzenia zewntrznego) uszko
dzio ledzion25.
Kiedy odek jest zuyty [...] jzyk bdzie obrzknity26.
Gdy wystpuje biegunka, jak w dezynterii, a jzyk jest ty i spieczony, ale pacjent nie
odczuwa pragnienia, wskazuje to na Nadmiar w klatce piersiowej27.
U pacjentw odczuwajcych pragnienie, gardo bdzie palce" i da to w rezultacie suchy jzyk
28.
Obaj autorzy - Chao i Sun - zwrcili szczegln uwag na jzyk kobiet ciarnych. Obrazuje to
przykad z ksiki Chao, Kiedy pd jest niespokojny [...], a u matki obserwujemy czerwon t
arz i niebieski jzyk, dziecko umrze, a matka bdzie ya; kiedy twarz matki jest niebie
ska, jej jzyk czerwony i ona lini si, matka umrze, a dziecko bdzie yo"29.
DYNASTIE SONG I JIN (960-1234)
W czasach dynastii Song filozofia konfucjaska bya obecna w kadej dziedzinie ycia spoe
czestwa chiskiego. Wtedy to filozofowie neokonfucjascy my liciele eklektyczni, zinteg
rowali w jednolity system wiele teorii medycyny chiskiej. Filozofia ich zawieraa t
aoizm, buddyzm, naturalizm, legalizm i moizm. Eklektyzm ten rozszerzy si rwnie na me
dycyn. Wielu lekarzy zajmowao si diagnoz z jzyka. Staa si ona tematem studiw specjali
cznych. Kontynuowano zapisy obserwacji diagnostycznych:
Gdy wystpuje niepokj, uczucie ciskania w klatce piersiowej, suchy jzyk, pragnienie i
gbokie, lizgajce ttno, wskazuje to na syndrom Gorca30.
Sucho w ustach, suchy jzyk i wolne, gbokie ttno zarwno w przedniej, jak i tylnej pozyc
i, wskazuj na chorob Mniejszego yin (Nerki)"31.
Pod koniec dynastii Jin, Li Dong-Yuan napisa prac Rozwaania nad ledzion i odkiem91, w
ej rozwin teori, e ledziona i odek to najwaniejsze Narzdy ciaa i leczenie powinno
zawsze skierowane na te Narzdy. W odniesieniu do diagnozy z jzyka, szczeglnie uwyda

tni suchy jzyk i powiza go z rnymi czynnikami etiologicznymi. Zgodnie z nauk Li, suchy
jzyk z suchym gardem s spowodowane przez nieregularne posiki i przepracowanie; przyc
zyn suchego jzyka z blem w piersiach i okolicy podebrowej jest zastj Qi Wtroby z powod
u czynnikw emocjonalnych,
- 3 a suchy jzyk z gorzkim smakiem w ustach jest symptomatyczny dla Ognia Serca. To z
estawienie jest interesujcym przykadem metody diagnostycznej stosowanej w medycyni
e chiskiej, w ktrej jeden symptom (w tym przypadku suchy jzyk) jest rozwaany wsplnie
z innymi symptomami i oznakami, a jego rne znaczenie kliniczne wynika z rnych kombin
acji tych symptomw. Li Dong-Yuan powiza take suchy lub wilgotny jzyk ze stanem Nadmia
ru/Niedoboru lub stanem yang/yin (rozdz. 4).
DYNASTIA YUAN (1279-1368)
W czasach dynastii Yuan diagnoza z jzyka zaistniaa jako oddzielna specjalno studiw me
dycznych. Pojawio si wiele istotnych ksiek, ktre stay si podstaw przyszej literatury
en temat.
Na pocztku dynastii Yuan praktyk Ao, znany tylko z imienia, napisa ksik Zapis Zotego L
ustra 33. Jest to pierwsza ksika po wicona w cao ci diagnozie z wygldu jzyka. Koncentru
si przede wszystkim na zastosowaniu diagnozy z wygldu jzyka w zaburzeniach wywoanych
przez Zimno, wedug opisu Zhang Zhong-Jinga w Rozwaaniach nad zaburzeniami wywoanym
i przez Zimno. Zawiera 12 ilustracji. Ksika ta jednak nie rozesza si szeroko. W p niejs
zym okresie Yuan lekarz Du Qing-Bi przeczyta j i doceni jej warto . Doda 24 nowe ilustr
acje i poprawiona praca zostaa opublikowana w 1341 r. pod tytuem Doktora Ao zapis
Zotego Lustra w zaburzeniach wywoanych przez Zimno u. Omwiono blady, czerwony i nie
bieski kolor ciaa jzyka. Wczono zmiany na powierzchni jzyka, jak czerwone kolce, czer
wone gwiazdki", szczeliny i inne. Opisano biay, ty, szary i czarny nalot na jzyku. Roz
rniono nastpujce ksztaty jzyka: obrzmiay, wiotki, kolcowaty, zbaczajcy i inne. Do ka
lustracji dodano opis ttna i zespou chorobowego zwizanego z takim stanem jzyka. Kady
syndrom zanalizowano posugujc si terminami Niedobr/Nadmiar oraz wpywy Gorca i Zimna. U
wzgldniono przyczyny chorb, patologi i leczenie zioami. Dodatkowo, Du Qing-Bi omwi z k
linicznego punktu widzenia ciko choroby i rokowanie. Ksika ta jest wic kompletnym podr
nikiem klinicznym, w ktrym pooono nacisk na diagnoz z wygldu jzyka.
DYNASTIE MING I QING (1368-1911)
W czasie dynastii Ming wydano kilka ksiek o diagnozie z jzyka. Wszystkie opieray si n
a Doktora Ao zapisie Zotego Lustra iv zaburzeniach wy woany ch przez Zimno. Najwyb
itniejsza z nich to Podstawowe metody obserwacji jzyka w zaburzeniach wywoanych pr
zez Zimno Shen Dou-Yuana, w ktrej opisa 135 typw jzyka.
W okresie dynastii Ming, a zwaszcza Qing, czsto wystpoway epidemie chorb z wysypk, jak
ospa, ponica, ospa wietrzna, odr. W medycynie chiskiej uwaa si, e przyczyn takich cho
jest zewntrzne Gorco. Studia nad tymi chorobami doprowadziy do odej cia od tradycji
wywodzcej si z Rozwaa nad zaburzeniami wywoanymi przez Zimno z czasw dynastii Han. Pra
ca ta staa si ewangeli" w odniesieniu do rnicowania i leczenia chorb pochodzcych z ze
z, zarwno z Zimna, jak i z Gorca. Czsto stosowano wwczas maksym metoda nie powinna ods
tpowa od Roziua-a nad zaburzeniami wywoywanymi przez Zimno, a zalecenia powinny si kie
rowa (Zhang) Zhong-Jingiem."
cy in lv
riyJu
nor
pieach
urb
e
r.vai do
iGorara
I
Pierwsze odstpstwa od tego dogmatu nastpiy ju w okresie dynastii Song,
kiedy
I He Jian stwierdzi, e w pewnych chorobach pochodzcych z zewntrznego Gorca nie I naley

uywa zalece z Rozwaa nad zaburzeniami wywoanymi przez Zimno. Od-I stpstwo dr He stao
tak sawne, e powstao powiedzenie: w chorobach wywoanych I przez zewntrzne Zimno kieruj
si zaleceniami (Zhang) Zhong-Jinga, w chorobach z zewntrznego Gorca kieruj si zalec
eniami He Jiana"36. Niemniej, dopiero w dynastii Qing, z powodu wystpujcych w tych
czasach epidemii, rozwina si zrozumiaa i usystematyzowana teoria rnicowania, diagnozy
i leczenia chorb z zewntrznego Gorca. Bardzo szczegowo badano i analizowano czerwone
jzyki. Z historycznego punktu widzenia, rnicowanie rnych typw czerwonych jzykw byo
iem rnicowania chorb z zewntrznego Gorca, tak powszechnych w czasach dynastii Qing.
W okresie Qing napisano kilka wyczerpujcych prac o diagnozie z jzyka. We wczesnych
latach tej dynastii Zhang Dan-Xian napisa Lustro jzyka w zaburzeniach wywoa-nych p
rzez Zimno37. Ksika zawiera 120 ilustracji i oparta jest na Podstawowych metodach
z dynastii Ming. Pod koniec dynastii Qing, Fu Song-Yuan napisa ksik Zbir jzykw i nalot
8, w ktrej odstpi od tradycyjnej dyskusji o diagnozie z jzyka tylko w odniesieniu do
zaburze wywoanych przez Zimno. Wczy do tej pracy omwienie chorb wywoanych przez Gor
az rne inne zaburzenia. Fu odstpi take, w istotny sposb, od wcze niejszych tekstw, kt
zwyczaj klasyfikoway jzyki zgodnie z kolorem nalotu. Sklasyfikowa on jzyki zgodnie z
kolorem ciaa jzyka. Uwaa, e jest to czynnik bardziej znaczcy ni kolor nalotu. Pogld
przewaa do dzi . Fu w swojej ksice opisa osiem podstawowych kolorw ciaa jzyka: biay,
obialy, bladoczerwo-ny, prawdziwie czerwony, gboko czerwony, purpurowy, niebieski
i czarny.
W 1906 r. Liang Te-Yan napisa prac pt. Rnicowanie syndromw poprzez badanie jzyka39, w
ktrej opisa i zilustrowa 148 typw jzyka.
Sawny lekarz z okresu Ming, Zhang Jie-Bing, znany take jako Zhang Jing-Yue, napisa
Kompletny traktat (Zhanga) Jing-Yue i0. Jeden z jego rozdziaw, zatytuowany ..Rnicowan
ie z koloru jzyka", zajmuje si znaczeniem koloru jzyka w rnicowaniu syndromw chorobowy
ch. Chen Shi-Duo napisa Sekretne zapiski Kamiennej Komnaty41. Jeden z rozdziaw jest
zatytuowany Do wiadczenie ogldania jzyka w rnicowaniu chorb pochodzenia zewntrznego"
ozdziale tym Chen omawia, jak zmiany nalotu na jzyku odzwierciedlaj patologiczne z
miany w chorobach wywoanych przez zewntrzne Gorco. Stwierdzi, e zmiany nalotu na jzyku
zawsze bd odzwierciedla stan pacjenta, niezalenie czy stan jest lekki czy ciki, czy j
est to Niedobr czy Nadmiar, czy te Wilgo czy wyczerpanie pynw ciaa.
Ye Tian-Shi, sawny XVIII-wieczny lekarz, by najwikszym autorytetem w badaniach nad
chorobami z Gorca zewntrznego. W 1746 r. napisa Rozwaania nad chorobami gorczkowymi z
Gorca42. Ye zapocztkowa zasady rnicowania zgodnie z Czterema Warstwami choroby. Do d
zi stanowi one podstaw rnicowania i leczenia chorb gorczkowych z Gorca (Aneks, cz. II
Powizaf prawdziwy" lub faszywy" nalot (tzw nalot z korzeniem" lub bez) ze stanem Nied
oboru lub Nadmiaru. Zanalizowa take bardzo szczegowo zmiany nalotu na jzyku w choroba
ch gorczkowych z Gorca. Ye, ktry przywizywa ogromne znaczenie do diagnozy z jzyka, kom
entowa - kady przejaw kliniczny odzwierciedla si na jzyku43.
Wu Ju-Tong w 1798 r. napisa Systematyczne rnicowanie chorb gorczkowych44. Jest to opr
acowanie dziea Ye Tian-Shi oraz pocztek rnicowania chorb zgodnie z Trzema Ogrzewaczam
i, ktre uzupeniaj koncepcj Czterech Warstw dr Ye (Aneks, cz. III). Wu rozszerzy rwnie
astosowanie diagnozy z jzyka w chorobach gorczkowych z Gorca.
W p niejszym okresie Qing, dr Shi Shi-Nan w dziele rda medycyny4*1 zawar rozdzia Rni
syndromw wedug nalotu na jzyku w rnych chorobach". Shi opisa fizjologiczny proces for
mowania si nalotu na jzyku oraz patologiczne zmiany nalotu, wystpujce pod wpywem zewnt
rznych czynnikw patogennych.
REPUBLIKA CHISKA (1911-1949)
Za czasw Republiki tradycyjna medycyna chiska bya w duym stopniu zakazana przez nacj
onalistyczny rzd. Wspczesna biomedycyna zostaa uznana jako oficjalna medycyna Chin,
mimo e praktycznie nie istniaa na prowincji. Wyksztacone na Zachodzie klasy spoglday
z wyszo ci na medycyn tradycyjn. W konsekwencji, medycyna tradycyjna rozwina si w tym
esie w niewielkim stopniu.
CHISKA REPUBLIKA LUDOWA (1949)
Od powstania ChRL znacznie poprawia si opieka zdrowotna i zdrowie Chiczykw. Nastpi ren
esans tradycyjnej medycyny chiskiej. Jest nauczana rwnolegle z medycyn zachodni. W r
ezultacie, badania naukowe w medycynie chiskiej posuwaj si do przodu ogromnymi krok
ami. Istnieje wiele szk wyszych 5- lub 6-letnich tradycyjnej medycyny chiskiej oraz
wiele wielkich szpitali leczcych metodami tradycyjnymi. Prowadzono liczne badania
nad uyteczno ci akupunktury i medycyny zioowej. Od 1950 r. opublikowano wiele ksiek, z

awierajcych zarwno wspczesn, jak i tradycyjn lini medycyny chiskiej.

W ostatnich atach opublikowano wiele nowych ksiek na temat diagnozy z jzyka; najisto
tniejsza z nich to Diagnoza z jzyka w medycynie chiskiej. Praca ta jest systematyc
znym omwieniem wszystkich aspektw diagnozy z jzyka i uwzgldnia wszystkie poprzedzajce
prace klasykw. Inny istotny tekst, to Chiska diagnoza medyczna, zawierajca obszern
y rozdzia na temat diagnozy z jzyka. W szczeglno ci zawiera on omwienie znaczenia klin
icznego nalotu z korzeniem" lub bez korzenia" oraz 12 kolorowych fotografii.
Chiskie czasopisma medyczne regularnie publikuj artykuy o diagnozie z jzyka, czsto po
rwnuj zachodnie i chiskie techniki diagnostyczne. Na przykad w jednym >
z artykuw46 przedstawiono tez, e jedno zaburzenie zgodne z diagnoz wedug trdy,
^
cyjnej medycyny chiskiej moe pojawi si w wielu jednostkach choro
bowych zgodnych
I

z diagnoz medycyny zachodniej. W badaniach tych przedstawiono 1

08 przypadkw z si1
j
nawo-purpurowym jzykiem; w kadym przypadku wystpowa zastj Krwi w
Wtrobie,
p
I
niezalenie od diagnozy postawionej pacjentom przez wspczesn biom
edycyn. Inny
artyku47 omawia 39 przypadkw przewlekego zaka nego zapalenia wtroby, charakteryzujcych
si tym, tustym nalotem na jzyku, ktry odzwierciedla Gorc Wilgo w Wtrobie i Pcherz
kazuje to, e moe istnie zgodno pomidzy biomedycyn chisk i wspczesn.

W zwizku ze cis integracj tradycyjnej chiskiej i wspczesnej biomedycyny I w Chinach,

onano tam wiele bada, ktre pokazuj, jak wygld jzyka istotnie kor- f luje z rozmaitymi
syndromami chorb w rozumieniu biomedycznym. Tak wic, diagnoza z jzyka moe by rdem wsk
k zarwno w leczeniu za pomoc tradycyjnej medycyny chiskiej, jak i we wspczesnej biome
dycynie. Na przykad, artyku w Journal of Chinese Medicine48 przedstawia wyniki obs
erwacji 524 pacjentw z rozpoznaniem przewlekego wirusowego zapalenia wtroby typu B. Wyniki bada wygldu jzyka pokazuj, e w 32%
rzypadkw wystpowaa Gorca Wilgo, w 22% ze stagnacj Qi i gromadzeniem Wilgoci, w 22% z N
iedoborem Yin Wtroby, w 14% z zastojem Krwi, w 7% z Niedoborem Qi i gromadzeniem
Wilgoci, a w 3% z Niedoborem Yang ledziony i Nerek. W innym artykule49 przedstawi
ono zmiany ciaa jzyka u pacjentw z cukrzyc w powizaniu z lepko ci krwi: ciemnoczerwony
yk wskazuje na wzrost lepko ci krwi.
Badania w Chinach pokazuj te, e wygld jzyka moe by bardziej powizany z chorobami w ro
ieniu biomedycznym ni z chiskimi symptomami chorobowymi, tzn. bardziej z atroficzny
m zapaleniem odka" ni z blem w nadbrzuszu". Artyku w Journal of Chinese Medicinem) prz
dstawia, e w odniesieniu do oznak i objaww gas-trycznych, ty, gruby nalot moe wskazywa
zapalenie odka, cz ciowo zuszczony nalot - przewleke atroficzne zapalenia odka, brz
i mog oznacza atro-ficzne zapalenie odka, a zielony nalot z purpurowymi plamkami na c
iele jzyka moe wskazywa na raka odka. Diagnoza z jzyka jest oczywi cie nauczana we wsz
kich szkoach tradycyjnej medycyny chiskiej. Czsto uywa si pomocy wizualnych, jak slaj
dy lub modele z wosku wszystkich typw jzyka.
Trudno przewidzie, jak diagnoza z jzyka bdzie si rozwija we wspczesnych Chinach. Histo
ia tego kraju bya wiadkiem wielu zwrotw politycznych. Kady z nich mia swoje reperkusj
e w oficjalnym stosunku pastwa do medycyny tradycyjnej i rozwoju opieki zdrowotne
j. Na przykad, w czasie Rewolucji Kulturalnej (1966-1976) wikszo tradycyjnych teorii
medycznych uwaano za pozostao ci my lenia feudalnego" w najgorszym, a prymitywny, naiwn
y materializm" - w najlepszym wypadku. Od tego czasu sytuacja zmienia si dramatycz
nie i nadal zmienia si z roku na rok. Obecnie wznowiono poparcie dla studiw nad kl
asyk i tradycyjnymi teoriami medycznymi. Przykadem moe by ogromne zainteresowanie Qi
Gongiem starym taoistycznym systemem wicze oddechowych, stosowanym dla poprawy zd
rowia.
Potrzeba wyszkolenia ogromnej rzeszy lekarzy i pracownikw medycznych prowadzi czst
o do upraszczania tradycyjnej medycyny, czasami do pomijania bardziej subtelnych
aspektw teoretycznych. W diagnozie z jzyka oznacza to, e standardy diagnostyczne o
becnie ksztaconych lekarzy s tylko podstawowe, podczas gdy finezyjne aspekty diagn
ostyczne praktykuj gwnie starsi lekarze. Moim zdaniem instytucje nauczajce medycyn ch
isk winny zharmonizowa potrzeb symplifikacji i standaryzacji dla celw dydaktycznych z

potrzeb bada nad bardziej subtelnymi i tradycyjnymi aspektami w tej dziedzinie. J

e li osignie si tak rwnowag, diagnoza z jzyka bdzie rozwijana jako ywotny aspekt chi
raktyki i teorii medycznej.
PRZYPISY
Chen Ze-Lin, Overview of the History of Tongtie Diagnosis", Chinese Journal ofMed
ical History (Zhong hua yi shi za zhi) 12 (1982): 1-3.
Naturalizmem" nazywam filozofi Szkoy Yin-Yang, ktra rozkwitaa w okresie Walczcych Krle
tw. Gwnym przedstawicielem tej szkoy by Zou Yan (ok. 350 - 270 r. p.n.e.). Szkoa ta r
ozwina teorie yin-yang oraz teori Piciu Przemian, ktre stay si podstaw teoretyczn me
y chiskiej. Wspaniae omwienie teorii tej szkoy - patrz Joseph Needham Science and Cw
ilizatkm in China II (Cambridge: Cambridge University Press, 1956) str. 232-265.
Yellow Emperor's Inner Olassie (Huang di nei jing) jest najwcze niejszym tekstem w
medycynie chiskiej. Wiksza cz tekstu zostaa napisana w okresie Walczcych Krlestw. Je
tradycyjnie przypisywana mitycznemu temu Cesarzowi (ktry prawdopodobnie panowa okoo 27
00 r. p.n.e.), ale jest oczywiste, e zostaa napisana przez kilku rnych autorw nie wcz
e niej ni 300 lat p.n.e. i nastpnie bya wielokrotnie wydawana. Wydanie dostpne dzi napi
sa Wang Bing w 762 r. Ksiga ivcwntrzna tego Cesarza skada si z dwch cz ci: Proste Pytania (Su wen) i O Duchowa (Ling Shu). Kada z nic
zawiera 81 rozdziaw. Proste Pytania zajmuj si teori medycyny chiskiej - fizjologi, pa
ologi, przyczynami chorb, drogami kanaw i diagnoz. O Duchowa jest po wicona akupunktur
i stosowaniu moksy. Opisuje osiem typw igie, techniki nakuwania, funkcje punktw i le
czenie wielu chorb.
4.
Classic of Difficulties (Nan, jing) zostaa take napisana w okresie Walczcych
Krlestw lub w czasie dynastii Han. Poprzednio uwaano, e jest to praca sawnego lekarz
a Bian Que (VI w p.n.e.), ale obecnie wielu badaczy sdzi, e zostaa napisana w III w
. p.n.e. przez Qin Yue-Ren. Uywa on pseudonimu Bian Que, by powikszy wag swojej pracy
. To by czsty obyczaj w staroytnych Chinach. Aby uzyska wicej informacji - patrz Jose
ph Needham i Lu Gwei-Djen - Celestial Lancets (Cambridge: Cambridge University P
ress 1980) str. 79-88 i str. 114-115. Ksiga Trudno ci zawiera 81 rozdziaw, wyja nia pew
ne tematy, ktre w Ksidze Wewntrznej tego Cesarza byy potraktowane szkicowo. Jest ona u
aana za wany tekst z kilku przyczyn. Uzasadnia praktyk badania ttna na ttnicy promien
iowej, zajmuje si koncepcj Bramy ycia (przyt. tum. Ming Men), daje pocztek zasadzie uy
wania piciu prowadzcych lub transportujcych punktw (shu xue) na kadym kanale. Zapocztk
owuje take koncepcj punktw wzmacniajcych i uspokajajcych, zgodnie z Odywczym Cyklem Pi
iu Przemian.
5. Classic of the Spiritual Axis (Ling shu jing) (Beijing: People's Medical Pu
blishing House, 1963) rozdz. 21, str. 56.
6.
Yellow Emperor's Inner Classic: Simple Questions (Huang di nei jing su wen
) (Beijing: People's Medical Publishing House 1963) rozdz. 17, str. 98.
7. Classic ofthe Spiritual Axis, rozdz. 10, str. 30.
8.
Yellow Emperor's Inner Classic: Simple Questions, rozdz. 32, str. 186.
9. Classic ofthe Spiritual Axis, rozdz. 75, str. 134.
10.
Yellow Emperor's Inner Classic: Simple Questions rozdz. 48, str. 264.
11. He Ren, wyd. Essentials ofthe Golden Gabinet: A New Explanation (Jin gui y
ao lue xinjie) (Zhejiang Scientific Publishing House 1981) rozdz. 10, str. 65.
12.
Cold-induced Diseases Research and Teaching Group of the Nanjing College
of Traditional Chinese Medi-cine, wyd. Discussion of Cold-induced Disorders with
Eiplanations (Skang han lun yi shi) (Shanghai: Shanghai Scientific Publishing H
ouse 1980) str. 948.
13. Discussion of Cold-induced Disorders, str. 703.
14. Essentials ofthe Golden Gabinet, rozdz. 16, str. 138.
15. Istniej wiadectwa, e w okresie dynastii Han nie wystpoway w Chinach choroby cha
rakteryzujce si wysypk i gorczk. Pojawiy si p niej i osigny swj szczyt w okresie
. Zwizane to byo z wieloma czynnikami, jak np.: wzrost zagszczenia populacji i urba
nizacja (wany czynnik w rozszerzaniu si epidemii), rozwj handlu wewntrz Chin i z lud m
i spoza granic (kontakty z nowymi chorobami); przesunicie centrum chiskiej cywiliz
acji z nad basenu zimnej tej Rzeki na pnocy ku gorcej dolinie rzeki Yangzi na poudniu
zmiana klimatu) i inwazja Mongow w XIII w (rozprzestrzenianie zarazy). Czynniki te
doprowadziy do wzrostu chorb epidemicznych, wywoanych przez zewntrzne Gorco po okres
ie dynastii Han, szczeglnie w czasie p nego Ming i wczesnego Qing (Aneks, cz. II). O

gromne znaczenie wpywu epidemii na spoeczn i polityczn histori ludzko ci znajdziemy w k

sice W.H. McNeil -Plagues andPeoples (New York: Penguin Books 1976).
16.
Chao Yuan-Fang, Discussion ofthe Origins and Symptoms of Diseases (Zhu bi
ng yuan hou lun).
17.
Sun Si-Miao, Thousand Ducat Prescriptions (Qian jin yao fang).
18. Discussion ofthe Origins and Symptoms of Diseases, cz 41. Cytowane w Beijing
College of Traditional Chinese Medicine, Tongue Diagnosis in Chinese Medicine (Z
hong yi she zhen) (Beijing: People's Medical Publishing House, 1976), str. 3.
19. Discussion ofthe Origins and Symptoms of Diseases, cz 8. Cytowane w Tongue Di
agnosis in Chinese Medicine, str. 2.
20. Discussion ofthe Origins and Symptoms of Diseases, cz 7. Cytowane w Tongue Di
agnosis, str. 3.
21.
Thousand Ducat Prescriptions, cz 8. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
22.
Thousand Ducat Prescriptions, cz 11, rozdz. 4. Cytowane w Tongue Diagnosis,
str. 3.
23.
Thousand... cz 13, rod . 1. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
24.
Thmisand... cz 14, rozdz. 3. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
25.
Thousand... cz 15, rozdz. 1. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
26.
Thousand... cz 16, rozdz. 1. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3. 27
Thou
sand... cz 15. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
28.
Thousand... cz 26. Cytowane w Tongue Diagnosis, str. 3.
29. Discussion ofthe Origins and Symptoms of Diseases, cz 41. Cytowane w Tongue D
iagnosis... str. 3.
rr
i- : :v
*A
?4U. 41. 42. 43.
dujce si to byo rozszerza-tiorobami); ej dolinie zarazy), (iorco po Dmne zna-.-. McN
eil Podobny fragment z Tkousand... cz 2, rozdz. 6 take cytowany na str. 3 tego samego rda.
Guo Yong, Discussion of Cold-induced Disorders with Lost Passages (Shang han bu
wang lun) (data nieznana). Cytowane w Tongue Diagnosis... str. 4. Jak wyej str. 4
.
Li Dong-Yuan, Discussion ofthe Spleen and Somach (Pi wei lun) (1249). Ao, Record
ofthe GoldenMirror' (Jinjing lu) (ok.1280).
Du Qing-Bi, Ao's Record ofthe GoldenMirror of Cold-induced Disorders (Ao shi sha
ng hanjinjing lu) (1341).
Shen Dou-Yuan, Essential Methods of Obseryation of the Tongue in Cold-induced Di
sorders (Shang han guan xin fa) (data nieznana).
Nanjing College of Traditional Chinese Medicine, Study ofFebrile Diseases (Wen b
ing xue) (Shanghai: Shanghai Scientific Publishing House, 1978), str. 12.
Zhang Dan-Xian, Mirror of the Tongue in Cold-induced Disorders (Shang han she ji
an) (1668). Fu Song-Yuan(J4 Collection ofTongues and Coatings (She tai tong zhi)
(1874). Liang Te-Yan, Differentiation of Syndromes by Ezamination of the Tongue
(She jian bian zheng) (1906).
Zhang Jie-Bing, The Complete Treatises of [Zhang] Jing-Yue (Jing-yue guan shu) (
1634). Chen Shi-Duo, Secret Record of the Stone Room (She shi mi lu) (1687). Ye
Tian-Shi, Discussion ofWarm-febrile Diseases (Wen re lun) (1746).
Chen Zi-Lin, Overview of the History of Tongue Diagnosis". Chinese Journal ofMedi
cal History (Zhong hua yi shi za zhi) 12 (1982): 1-4.
Wu Ju^FongSystematic Differentiation of Febrile Diseases (Wen bing tiao bian) (1
798). Shi Shi-NanifedicaZ Sourses (Yi yuan) (1891).
Hu Qing-Fu i Chen Ze-Lin Analysis and Discussion of the Clinical Materials Relati
ng to 108 Cases of Bluish Purple Tongues". Journal of Traditional Chinese Medici
ne (Zong yi za zhi) 24, nr 6 (1983): 67. Wang Chen-Bai, Differentiation of Syndro
mes and Discussion of Treatment for Yellow, Greasy Tongue Coatings Accompanying
Chroni Hepatitis". Journal of Traditional Chinese Medicine (Zhong yi za zhi) 25,
nr 4 (1984): 26.

Chen Han-Cheng, Tongue Diagnosis and Identification Patterns in Chroni Hepatitis B

". Journal of Traditional Chinese Medicine (Zhong yi za zhi) 29, nr 4 (1988): 53
.
Zhao Rong-Lai i in., Computer Scanning and Classification of Tongue Body and Coat
ing". Journal of Traditional Chinese Medicine (Zhong yi za zhi) 30, nr 2 (1989):
47.
Dai Hao-Liang, A Comparative Study between the Tongue Appearance and Fibreoptic G
astroscopy". Journal of Traditional Chinese Medicine (Zhong yi za zhi) 25, nr 10
(1984): 74.
Badanie jzyka -przegld
ZACHODNIA ANATOMIA JZYKA1
Jzyk jest zbudowany z mi ni szkieletowych pokrytych bon luzow. Jzyk ma kilka mi ni, k
oczynaj si na ko ciach czaszki. Wynioso ci na powierzchni jzyka nazywane s brodawkami. P
woduj pofadowanie zewntrznej warstwy komrek jzyka (rys. 2-1). Wyrnia si pi typw br
i ciaste, nitkowate, grzybiaste, okolone oraz okalajce.
Koniuszek i powierzchnia grzbietowa jzyka s pokryte na og przez brodawki nitkowate p
rzemieszane z grzybiastymi. Z tyu, na korzeniu jzyka znajduj si wielkie brodawki oka
lajce, uoone w ksztacie litery V, ktre peni funkcj ochronn. Zapobiegaj przed pokni
ich trujcych substancji. Te wielkie brodawki, widoczne tylko wtedy, gdy pacjent w
ysunie jzyk do koca, s anatomiczn cech normalnego jzyka i nie naley ich bdnie interp
a jako czerwone plamki. Jak zobaczmy p niej, medycyna chiska zajmuje si gwnie dwoma typ
mi brodawek: nitkowatymi, ktre tworz nalot" i grzybiastymi, ktre ksztatuj dan powierzc
ni jzyka i w stanach patologicznych staj si czerwonymi punktami lub plamkami.
Pomidzy 16 a 96 rokiem ycia grubo warstwy komrek nabonka na powierzchni jzyka zmniejsz
si o 30%, chocia podstawna warstwa komrek nie zmienia si. Interesujca jest tu zbieno
niejszania si grubo ci nalotu wraz z wiekiem. Zwizane jest to ze znacznym wpywem Nied
oboru yin, rozpoznawanego w medycynie chiskiej, narastajcego wraz z wiekiem.
Analizujc rozwj jzyka we wczesnym stadium embrionalnym stwierdza si, e gowowa cz emb
zagina si, by osoni pierwotne przednie prajeito pomidzy jam owodniow a pierwotnym osi
rdziem (rys. 2-2). Jzyk rozwija si w polu wzrostu uchwy pomidzy pierwotn jam ustn a kl
tk piersiow. Rozwijajcy si jzyk oddziela pierwotny Otwr jamy ustnej od osierdzia i pie
rwotnego serca (rys. 2-3). Jest to bardzo interesujce, poniewa pokazuje zgodno powiza
nia jzyka z Sercem/Osierdziem w medycynie chiskiej. Jzyk podwaja sw dugo , szeroko i
czasie midzy urodzeniem a okresem dorastania. Wielko jzyka w normalnych warunkach j
est proporcjonalna do wielko ci gowy.
-10***"
......''"'Mllllllilillllllill,.'
cz gardowa jzyka
otwr lepy jzyka bruzda graniczna
nago nia
po rodkowy fad jzykowo-nagto niowy
uk podniebienno--gardtowy
migda podniebienny
uk podniebienno--jzykowy
brodawki nitkowate
brodawki li ciaste
brodawki okolone
brodawki grzybiaste
Rysunek 2-1
to ka
pierwotne przednie prajelito
pierwotne osierdzie
Rysunek 2-2
ludzki uk uchwowy tworzcy jzyk
prymitywne osierdzie
Rysunek 2-3
DIAGNOZA Z JZYKA - ZALETY I SABO CI
Diagnoza z jzyka ma szereg wa ciwo ci, ktre nadaj jej niezwykle istotne znaczenie w diag
nostyce chiskiej. Pod pewnymi wzgldami jest rzetelniejsza ni diagnoza z ttna. W tym
momencie warto przedstawi jej zalety i niedostatki.

Po pierwsze, kolor ciaa jzyka prawie zawsze odzwierciedla prawdziwy stan pacjenta,
szczeglnie przy rnicowaniu wedug kryteriw O miu Zasad. Zoone objawy i oznaki wystpuj
acjenta mog czsto by przeciwstawne. Na przykad: u pacjenta wystpuj objawy Wewntrznego
imna, takie jak: blade ciao jzyka, lu ne stolce, dreszcze, ale take szybkie ttno, ktre
jest oznak Gorca. W takiej sytuacji kolor ciaa jzyka jest rzetelniejszym wska nikiem o
ceny prawdziwego stanu pacjenta, poniewa zarwno kolor ciaa jzyka, jak i kolor nalotu
s stosunkowo nieczue na biec zmian i krtkoterminowe zdarzenia. Na przykad, tu przed
ultacj pacjent moe mie denerwujce przeycie, co najprawdopodobniej spowoduje, e ttno b
e szybsze i lekko napite, ale nie bdzie zmian ani w kolorze ciaa, ani nalotu jzyka (
oczywi cie, przewleke problemy emocjonalne zmieni wygld jzyka, szczeglnie jego kolor).
Podobnie po wykonaniu znacznego wysiku fizycznego pacjent bdzie mia szybkie ttno, al
e jzyk bdzie wzgldnie nie zmieniony.
- 12 Po drugie, wygld jzyka jest bardzo pomocny przy ocenie dynamiki poprawy lub pogars
zania si stanu pacjenta. Kolor ciaa jzyka jest bardziej przydatny w stanach przewle
kych, podczas gdy nalot jest generalnie bardziej uyteczny w stanach ostrych.
Po trzecie- topografia jzyka - panuje praktycznie oglna zgoda, e rne pola na jzyku odp
owiadaj rnym Narzdom.
Po czwarte, diagnoza z jzyka, w porwnaniu z innymi technikami, jest stosunkowo obi
ektywna. Mog by rnice w ocenie czy dane ttno jest napite", czy strunowa-le". lecz gdy
k jest ciemnoczerwony, to nie ma co do tego najmniejszych wtpliwo ci. Naley jednak p
amita, e niektre odcienie koloru ciaa jzyka mog by bardzo subtelne, np. ocena bladoni
eskiego koloru ciaa jzyka wymaga pewnego do wiadczenia.
W kocu diagnoza z jzyka, w porwnaniu z diagnoz z ttna, jest raczej atwa do nauczenia s
i. Znajomo tej techniki moe by doskonalona poprzez ogldanie jzyka w praktyce kliniczne
, jak i przez korzystanie z pomocy wizualnych, jak kasety wideo i fotografia.
Gwne ograniczenie diagnozy z jzyka, w porwnaniu z diagnoz z ttna, to jej relatywny bra
k precyzji. Do wiadczony praktyk medycyny chiskiej interpretujc ttno moe wydoby wiele s
zczegowych informacji o stanie pacjenta i czsto zidentyfikuje rdo problemu zdrowotnego
. Gruby lepki i ty nalot na jzyku z czerwonymi plamkami na korzeniu wskazuje na zatr
zymanie Gorca i Wilgoci w Dolnym Ogrzewaczu, ale tylko z nalotu nie wiemy, czy pr
oblem umiejscowiony jest w Pcherzu Moczowym, Jelitach, Nerkach, czy te w Macicy. O
cena ta moliwa jest dopiero, gdy we miemy pod uwag ttno oraz inne oznaki i symptomy.
Wicej szczegowych wyja nie o znaczeniu i stosowaniu diagnozy z jzyka w praktyce klinicz
nej znajdziemy w rozdziale 8, gdzie omwiono zastosowanie diagnozy z jzyka w sytuac
jach zoonych i przeciwstawnych.
lor lec e ze ie, Jo-uo,
BADANIE JZYKA
Badajc jzyk, by unikn faszywej lub znieksztaconej oceny, musimy pamita 11 kilku wany
ementach. Rzetelne badanie wymaga prawidowego o wietlenia. Naj-epsze moliwe wiato, to w
iato soneczne. Sztuczne wiato nigdy nie bdzie cakowicie odpowiednie. Z tego wzgldu, na
ey bada jzyk moliwie jak najbliej okna. Je li badanie musi si odby przy sztucznym o wi
iu, to preferowane jest wiato zwykej arwki, a nie wiato fluorescencyjne. wiato mocne
lepsze od sabego. Je li uywamy wiata fluorescencyjnego, to musi mie ono pene spektrum.
Idealna jest take wolframowa lampa halogenowa.
Naley poprosi pacjenta o wysunicie jzyka tak daleko, jak to jest moliwe, ale bez uywan
ia siy. Jest to wane, poniewa uycie zbytniej siy przy wysuwaniu jzyka zmieni ego kszta
i spowoduje zaczerwienienie si. Pacjent jest proszony o wysunicie jzyka tylko na k
rtki czas - okoo 15 do 20 sekund. Przeduone wysunicie jzyka powoduje tendencj do jego
aczerwienienia si, najszybciej na koniuszku. Jeeli konieczne jest dusze badanie, nal
ey poprosi pacjenta o schowanie jzyka, zamknicie ust, a nastpnie ponownie wysunicie. M
ona to powtarza kilkakrotnie bez obawy o zmian koloru jzyka.
Naley z wielk uwag ocenia kolor ciaa jzyka. Chocia zwykle jest to proste, jednak niekt
ch przypadkach subtelny odcie koloru moe sprawi trudno ci. Szczeglnie dotyczy to odcie
ni purpury, jak bladopurpurowy sinawopurpurowy i czerwonawopurpu-rowy. Jzyk niebi
eski najcz ciej nie bdzie mia wygldu jasnoniebieskiego (chocia, w niektrych przypadkach
bdzie), ale bdzie to raczej subtelny sinawy odcie.
- 13 s
Konsumpcja kolorowego poywienia i sodyczy moe zmieni kolor jzyka. Naley si upewni, e

ent nie spoy takich produktw tu przed badaniem. Ostre poywienie, jak pikle, pieprz tu
recki i curry mog powodowa zaczerwienienie jzyka w krtkim czasie po spoyciu. Palenie
papierosw moe zmieni nalot jzyka na ty.
Wpyw lekarstw na jzyk
Lekarstwa maj widoczny wpyw na wygld jzyka. Wane jest, by mie tego wiadomo , gdy poz
unikn bdnych wnioskw w twojej diagnozie.
Antybiotyki. Zmiany dotycz jzyka bardzo szybko. Oglnie powoduj zuszczanie si nalotu w
ty, tzn. mae pola pozbawione s nalotu. W sposb jasny odzwierciedla to fakt, e antybi
otyki maj tendencj do uszkadzania yin odka.
Nie wszystkie jednak antybiotyki wpywaj na jzyk w takim samym stopniu. Najwikszy wpyw
wywouj tetracykliny w mniejszym stopniu - chloramfenikol, gentamy-cyny i pokrewne
aminoglikozydy Zmiany pojawiaj si po 2-3 dniach przyjmowania lekw i utrzymuj si prze
z okoo dwa tygodnie po zaprzestaniu zaywania ich.
Kortykosteroidy. Doustne steroidy powoduj, e jzyk staje si czerwony i obrzknity po oko
dwch miesicach zaywania lekw. Wziewne steroidy wywouj ten sam efekt, lecz po znacznie
duszym czasie codziennego stosowania leku.
Leki rozszerzajce oskrzela. Leki pobudzajce receptory fi2 (salbutamol, terbuta-lin
a itd.), po duszym okresie staego stosowania, mog wywoa zaczerwienie si koniuszka jzy
Inne leki z tej grupy, takie jak teofilina, maj nawet silniejsz tendencj do wywoywa
nia tych zmian w krtszym czasie.
Leki moczopdne. Diuretyki drastycznie usuwaj pyny ciaa. Mog wic spowodowa Niedobr yin
ednak zdarza si to zazwyczaj dopiero po dugotrwaym stosowaniu
- przez lata. W efekcie, po duszym czasie jzyk staje si obnaony z nalotu, co odzwierc
iedla Niedobr yin.
rodki przeciwzapalne. Najbardziej wpywaj na jzyk dwa rodki przeciwzapalne
- fenylbutazon i oksyfenbutazon. Chocia s to rodki przeciwzapalne, paradoksalnie po
woduj pojawienie si czerwonych punktw na jzyku i zmniejszenie si grubo ci ciaa jzyka.
yniku przewlekego zaywania - przez lata - jzyk moe sta si obnaony. Inne rodki przeciw
alne, ktre wywouj podobny efekt, lecz w mniejszym stopniu, obejmuj szeroko stosowane
niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak: ibuprofen, na-proxen, ketoprofen,
fenoprofen, azapropazon i indometacyna.
Wikszo rodkw cytostatycznych, stosowanych w leczeniu nowotworw zo liwych, przyczynia s
formowania bardzo grubego, a nawet czarnego i suchego nalotu.
WSKA NIKI DO DIAGNOZY Z JZYKA
Aby systematycznie zbada jzyk, naley dokadnie wiedzie, czego szuka. Istnieje pi podst
wych wska nikw do obserwacji. Wymienione s one niej w kolejno ci badania. Kady z nich zo
stanie omwiony szerzej w rozdziaach 5-7.
ywo koloru lub duch jzyka
ywotny wygld wskazuje na zasadniczo dobre zdrowie. Jako ta jest czasem opisywana jak
o Duch" jzyka, aby zaznaczy ywy wygld, niezalenie od wspwystpu- U Im
|ta-koEO-liu
jcych jakichkolwiek oznak patologicznych. Je li jzyk ma ywy kolor, rokowanie jest dob
re, a je li ma kolor ciemny lub zwidnity wygld, rokowanie jest ze. Jzyk o ywym kolorze
est czasem opisywany jako jzyk ycia", a jzyk o ciemnym i zwidnitym wygldzie jako jzy
ci". Terminy ycie i mier w tym kontek cie nie s dosowne; oznaczaj one wzgldn ciko
zeglnie wana w analizie ywo ci koloru jest uwana ocena korzenia jzyka. Je li korze ma
wibrujcy kolor, rokowanie jest dobre niezalenie od choroby. Je li korze jest ciemny,
suchy i zwidnity - rokowanie jest ze.
Kolor ciaa jzyka
Kolor ciaa dotyczy koloru samego jzyka, pod jakimkolwiek nalotem. Je li nalot jest e
kstremalnie gruby i pokrywa ca powierzchni jzyka, aby oceni kolor ciaa, naley bada sp
i stron jzyka. Kolor ciaa jzyka odzwierciedla stan Narzdw yin, Krwi i Qi Odywczej. Je
to pojedyncza najwaniejsza cecha do obserwacji. Prawie zawsze wskazuje na prawdzi
wy stan organizmu. Nie zmienia si pod wpywem okresowych zmian stanu emocjonalnego
lub fizycznego, jak wiczenia fizyczne. Na przykad, je li kolor ciaa jzyka jest bardzo
ciemnoczerwony, to moemy by pewni, e jest to stan intensywnego Gorca, w jednym lub k
ilku Narzdach, bez wzgldu na towarzyszce inne symptomy i oznaki. Je li jzyk jest bardz

o blady lub prawie biay, bez wtpienia jest to stan powanego Niedoboru yang lub Krwi
. Bardzo czsto inne objawy i oznaki kliniczne s sprzeczne. W takich przypadkach ko
lor ciaa jzyka jest ostatecznym wska nikiem diagnostycznym. W rnicowaniu wedug O miu Zas
d odzwierciedla on wpywy Gorca i Zimna, Niedobory yin i yang, Qi lub Krwi oraz sta
gnacj.
Ksztat ciaa jzyka
Badanie ksztatu ciaa jzyka obejmuje: sam ksztat, cechy wystpujce na powierzchni jzyka,
konsystencj ciaa jzyka oraz wszelkie mimowolne ruchy jzyka. Badajc ksztat, obserwujemy
, czy jzyk jest cienki czy obrzknity, dugi czy krtki, czy okre lone cz ci jzyka s obr
adanie cech na powierzchni jzyka oznacza ogldanie zmian, takich jak szczeliny i ow
rzodzenia. Badanie konsystencji oznacza obserwowanie, czy ciao jzyka jest gitkie cz
y sztywne.
Badanie ruchu jzyka dotyczy ogldania jakiegokolwiek ruchu wysunitego jzyka. Mog to by
ruchy drenia, trzsienia, ruchy od jednej do drugiej strony, zawijanie si w jakimkol
wiek kierunku oraz zbaczanie. Klinicznie ksztat jzyka odzwierciedla stan Narzdw, Qi
i Krwi. Jest szczeglnie uyteczny przy rnicowaniu stanu Nadmiaru i Niedoboru.
t-je aNalot na jzyku
Nalot naley systematycznie oglda od koniuszka do korzenia okre lajc cztery cechy. Kolo
r nalotu odzwierciedla wpywy Gorca lub Zimna, bardziej ni jakikolwiek inny aspekt d
iagnozy z jzyka. Biay nalot odpowiada Zimnu, a ty Gorcu.
Grubo nalotu odzwierciedla nasilenie wystpujcego w organizmie czynnika pato-gennego;
im silniejszy ten czynnik, tym grubszy nalot. W rnicowaniu odzwierciedla to stan
Nadmiaru lub Niedoboru.
Rozmieszczenie nalotu odzwierciedla rozwj i lokalizacj czynnika patogennego w chor
obach pochodzenia zewntrznego. W chorobach pochodzenia wewntrznego odzwierciedla lokalizacj czynnika patogennego zgodnie z topografi jzyka przedstawion w
rozdziale 4. W rnicowaniu odzwierciedla Wewntrzn lub Zewntrzn lokalizacj choroby.
Nalot jzyka moe mie lub nie mie korzenia". Nalot z korzeniem (nazywany take prawdziwym
nalotem) jest mocno zwizany z powierzchni jzyka, ro nie tak, jak trawa z ziemi. Taki
nalot nie daje si zdrapa. Nalot bez korzenia wyglda jakby by pokropiony na powierzc
hni jzyka, zamiast z niego wyrasta. Mona go zdrapa. Ukorzenienie nalotu bezpo rednio o
dzwierciedla si Qi ciaa. Z punktu widzenia rnicowania jest to pewny wska nik Nadmiaru l
ub Niedoboru Qi.
Wilgotno jzyka
Badanie wilgotno ci jzyka wskazuje na stan pynw ciaa. Normalny jzyk jest tylko lekko wi
lgotny. Suchy jzyk wskazuje na niedobr pynw ciaa, podczas gdy mokry wskazuje na ich g
romadzenie. Wilgotno jzyka odzwierciedla wzgldny stan yin/yang i Gorco/Zimno.
NORMALNY JZYK
Normalny jzyk charakteryzuje si:
1. Duch. Normalny jzyk powinien mie ducha oraz wibrujcy, ywy kolor, szczeglnie na kor
zeniu.
2. Kolor ciaa. Kolor powinien by bladoczerwony, wieo wygldajcy" jak kawaek wieego m
edycynie chiskiej jzyk wyrasta z Serca, co oznacza, e odzwierciedla si na nim stan Q
i Serca i Krwi. Normalny, wiey, bladoczerwony kolor jzyka wskazuje, e jzyk otrzymuje
wa ciw ilo Krwi Serca. W rd Narzdw yang, odek ma najwikszy wpyw na jzyk. odek
produkcj normalnego nalotu na jzyku, a take przesya pyny do jzyka. Kolor jzyka bywa b
edszy, gdy pyny te nie docieraj do jzyka. Prawidowy bladoczerwony kolor jzyka wynika
z wa ciwej ilo ci Krwi Serca i pynw odka,
3. Ksztat ciaa. Normalny jzyk powinien by gitki (ani za wiotki, ani za sztywny). Nie
moe by popkany ani obrzknity lub cienki, wysunity nie trzsie si ani nie dry. Nie ma
dze.
4. Nalot. Prawidowy nalot jest cienki i biay. Nalot jzyka jest zwizany z Qi odka. o
rocesie przemian i trawienia poywienia wytwarza niewielk ilo nieczystych odpadkw lub m
n Wilgo". Docieraj one do jzyka i formuj nalot. Obecno cienkiego nalotu wskazuje na pr
widow funkcj trawienn. Prawidowy nalot jest nieco grubszy na korzeniu ni na pozostaej
owierzchni jzyka.
5. Wilgotno . Normalny jzyk powinien by lekko wilgotny, ani zbyt suchy, ani zbyt mok
ry. Zwizane jest to z prawidow funkcj odka, ktry jest rdem pynw ciaa. Kiedy o
idowo, powstaje wa ciwa ilo pynw, z ktrych cz dociera do jzyka.

PRZYPIS
1. Dodatkowe informacje na ten temat znajduj si w D.W Beaven and S.E. Brooks, A Co
lor Atlas oftke Tongue in Clinical Diagnosis (London: Wofe Medical Publications L
td., 1988). Rysunki 2-1, 2-2, 2-3 opieraj si na rycinach z tej ksiki. Zostay zaadapto
wane i uyte tu za zgod wydawcy i ilustratora.
- 16 WSKA NIKI DO DIAGNOZY Z JZYKA
ry
.1WSKA NIK
SPECYFICZNE CZYNNIKI
ZNACZENIE KLINICZNE
RNICOWANIE WEDUG O MIU ZAS
Duch jzyka
Dobre lub zte rokowanie
Ciato jzyka
Kolor Ksztatt Narzdy yin, Krew, Qi Odywcze Narzdy Yin, Krew, Qi
Zimno/Gorco yin/yang Niedobr/Nadmiar
Nalot na jzyku Korze Kolor Grubo Rozmieszczenie
Stan Zimna lub Gorca Sita
czynnika patogennego lub sabo Qi ciata Stan Zewntrzny: wnikanie czynnika patogenneg
o Stan Wewntrzny: lokalizacja czynnika patogennego Sita Qi ciata, szczeglnie Qi otdk
a i Nerek
Zimno/Gorco Niedobr/Nadmiar Stan Zewntrzny / / Stan Wewntrzny Niedobr
/Nadmiar
Wilgotno jzyka
Stan ptynw ciata
Zimno/Gorco yin/yang
Znaki na jzyku -obraz narzdw wewntrznych
Rne cz ci ciaa maj swoje odpowiedniki w innych cz ciach ciaa - jest to jedno z podstaw
zaoe medycyny chiskiej. W diagnozie z ttna na ttnicy promieniowej mona wyczu trzy po
my odpowiadajce stanowi energetycznemu grnej, rodkowej i dolnej cz ci ciaa. Uwaa si,
gnoza z twarzy odzwierciedla stan rnych Narzdw. Ta sama zasada obowizuje w diagnozie
z jzyka. Okre lone cz ci jzyka odzwierciedlaj stan zdrowia innych cz ci ciaa lub okre l
arzdw wewntrznych.
Ten system zwizkw mona oglnie wytumaczy przebiegiem kanaw (meridia-nw). Kana zaczyn
arzdzie wewntrznym i w swoim przebiegu osiga jzyk. Zdrowie danego Narzdu odzwierciedl
a si w specyficznym polu jzyka, przez ktre przebiega dany kana. Niektre kanay (jak np.
Puc, Jelita Cienkiego, Jelita Grubego i Pcherzyka ciowego) nie przebiegaj bezpo rednio
przez jzyk, niemniej jednak zwizane z nimi Narzdy maj swoje odzwierciedlenie na jzyku
. Kanay te s powizane z jzykiem po rednio poprzez zwizane ze sob kanay rka - noga (np
owiednio kana ledziony, Pcherza Moczowego, odka i Potrjnego Ogrzewacza). Wszystkie poz
stae kanay pyn bezpo rednio do jzyka.
Drogi kanaw s jednak jedynie cz ciowym wyja nieniem. W medycynie chiskiej jest wiele zja
isk, ktre mona opisa jako swoisty rezonans jednej cz ci ciaa z drug. Wracamy tu do idei
odpowiednio ci makrokosmosu i mikrokosmosu, ktra jest integraln cz ci teorii Piciu Przem
an. Tak jak ttno, rwnie twarz i jzyk, ucho, oko, druga ko rdrcza i stopa odzwiercied
odpowiadaj innym cz ciom ciaa w taki sposb, e nie moe to by wyja nione tylko przez sie
Pomidzy Narzdami i jzykiem istniej kompleksowe zwizki fizjologiczne. Wszystkie Narzdy
wewntrzne powizane s z jzykiem w inny sposb ni poprzez ich kanay. Fizjologicznie od
Narzdem najbliej powizanym z jzykiem: Nalot na jzyku jest produktem zachodzcego w o
ocesu odparowywania; pi Narzdw yin otrzymuje Qi z odka, dlatego z nalotu mona diagnoz
stan Zimna lub Gorca i Niedobr lub Nadmiar w Narzdach yin"1. Innymi sowy, nalot na jz
yku moe odzwierciedla stan wszystkich Narzdw w odniesieniu do Gorca lub Zimna oraz Na
dmiaru lub Niedoboru, poniewa nalot jest produktem odpadowym ( mtna Wilgo") aktywno ci
trawiennej odka, ktry z kolei jest rdem Qi i Krwi dla wszystkich Narzdw. Jest to jed
drg fizjologicznych powiza Narzdw z jzykiem.
Ksiga Wewntrzna opisuje inny zwizek jzyka z Narzdami: Nerki kontroluj wod, otrzymuj
echowuj Esencj piciu Narzdw yin oraz sze ciu Narzdw yang"2. Oznacza to, e Nerki maj
inne Narzdy wewntrzne, zaopatruj je w Esencj3. Poniewa Nerki s bezpo rednio powizane z
kiem (kana Nerek pynie do korzenia jzyka) i dostarczaj Esencj do wszystkich Narzdw, st
n zdrowia tych Narzdw moe si odzwierciedla na jzyku. Mona zatem powiedzie, e wszystk
rzdy s fizjologicznie zwizane (troch po rednio) z jzykiem poprzez korze Przeduro-dzenio
ej Qi (Nerki) oraz korze Nabytej Qi (odek)4. Jzyk odzwierciedla oglny stan zdrowia, po
dczas gdy specyficzne pola topograficzne jzyka odzwierciedlaj stan okre lonych Narzdw.
W diagnostyce istniej dwie gwne metody dostrzegania zwizkw midzy polami topograficznym
i jzyka a Narzdami.
Po pierwsze: jzyk, jak i ttno, moe by podzielony na trzy mniej wicej rwne cz ci. Przed
cz odpowiada Grnemu Ogrzewaczowi, rodkowa - rodkowemu i tylna cz Dolnemu Ogrzewaczo

ys. 3-1). Serce i Puca s umiejscowione w Grnym Ogrzewaczu, odek i ledziona w rodkowym
Pcherz, Nerki, Jelito Cienkie i Jelito Grube s w dolnym Ogrzewaczu. (Szersze omwie
nie rnicowania Trzech Ogrzewaczy - patrz Aneks, cz. III).
- Dolny Ogrzewacz
- rodkowy Ogrzewacz
' Grny Ogrzewacz
Rysunek 3-1
W medycynie chiskiej czsto zwizki funkcjonalne s waniejsze od strukturalnych. Przypis
anie Narzdw wewntrznych do trzech Ogrzewaczy odzwierciedla ich zwizki funkcjonalne z
poszczeglnymi Ogrzewaczami w wikszym stopniu, ni anatomiczne zwizki z dan parti ciaa.
Wyja nia to, dlaczego Wtroba jest czasem uwaana za cz Dolnego Ogrzewacza (wiele jej sta
nw patologicznych przejawia si w Dolnym Ogrzewaczu), a czasem za cz rodkowego Ogrzewac
za. Podobnie Pcherzyk ciowy zwykle nie jest umieszczany w rodkowym Ogrzewaczu, poniew
a Ogrzewacz ten jest uoglnieniem, ktre obejmuje funkcj trawienn odka i ledziony.
Istnieje wiele rnych systemw opisywania zwizkw midzy okre lonymi polami na jzyku a pos
eglnymi Narzdami. Wystarczy przedstawi dwa przykady (rys. 3-2 i 3-3).
Koniuszek jzyka odpowiada Sercu (HE), rodek - odkowi (ST) i ledzionie (SP), boki - Wtr
bie (LIV) i Pcherzykowi ciowemu (GB), a korze - Nerkom (KI)5.
Korze jzyka odpowiada Nerkom, Bramie ycia (ming meri), Jelitu Grubemu (LI), Jelitu
Cienkiemu (SI), Pcherzowi moczowemu (BL), rodek po lewej stronie odkowi,
I
Rysunek 3-2
rodek prawej strony ledzionie, pole pomidzy rodkiem a koniuszkiem jzyka odpowiada Puco
m (LU), koniuszek Sercu i Osierdziu (P), lewy bok Wtrobie, a prawy brzeg Pcherzyko
wi ciowemu6.
Drugi przykad jest prawdopodobnie najczstszym schematem topografii jzyka z wyjtkiem
dwch szczegw Odpowiednio odka z lew, a ledziony z praw stron rodka jzyka nie j
niona. Mwi si natomiast, e rodek jzyka odpowiada odkowi, a pole wok rodka ledzion
uwaa, e potwierdza si to w praktyce klinicznej. Dlatego w ksice tej opisane s nastpuj
pola: koniuszek jzyka odpowiadajcy Sercu, pole pomidzy koniuszkiem a rodkiem - Pucom,
rodek odkowi i ledzionie, korze -Nerkom, Jelitom, Pcherzowi, u kobiet Macicy, lewy br
eg
odpowiadajcy Wtrobie, a prawy brzeg - Pcherzykowi ciowemu (rys. 3-4).
Obserwacja brodawek na jzyku - to druga metoda badania zwizkw midzy topografi jzyka a
Narzdami. Jak stwierdzono, wedug wspczesnej biomedycyny, brodawki jzykowe s to mae wyn
oso ci bony luzowej jzyka, pokrywajce jego powierzchni grzbietow. Wyrnia si pi ty
i ciaste, nitkowate, grzybiaste, okolone i okalajce. Staroytni chiscy autorzy rozpozn
awali tylko 2 typy brodawek i, co charakterystyczne dla chiskiej medycyny, widzie
li zwizki midzy nimi a pewnymi wewntrznymi Narzdami. Ten sposb my lenia ilustruje nastp
jcy tekst z Prostych nauk diagnozy z form ciaa i koloru twarzy.
Drobne czerwone ziarenka na koniuszku jzyka oznaczaj, e Qi Serca chwyta pyncy w gr Pra
dziwy Ogie Bramy ycia8, je li na rodku jzyka znajduRysunek 3-3
j si biae, mikkie kolce, tak delikatne jak wosy, wskazuje to, e Qi Puc utrzymuje
Prawdziwy Ogie Bramy ycia, wwczas gdy on zstpuje9.
Z klasycznego, chiskiego punktu widzenia, kiedy fizjologiczny Ogie Bramy ycia
czy si z Sercem, to na koniuszku jzyka bd brodawki bladoczerwone, a kiedy czy
si z Pucami, w rodku jzyka bd mikkie, biae brodawki. Zdrowy, bladoczerwony koniuszek
a i mikkie, biae centrum wskazuje wic na zdrowie w Sercu, Pucach i Nerkach (poniewa B
rama ycia jest zwizana z yang Nerek).
\ Sl Kl
/ BL
U
/
Im 1 la 1
ST SP
X
LU ^
Rysunek 3-4
-20I
'111 roniidPRZYPISY
Zhou Xue-Hai, Simple Study ofDiagnosis from Body Forms and Facial Color (Xing se
wal zhen. jian Mo) (1894). Cytowane w Beijing College of Traditional Chinese Me

dicine, Tongue Diagnosis in Chinese Medicine {Zhong yi she zhen) (Beijing: Peopl
e's Medical Publishing House, 1976), str. 8. Yellow Emperor's Inner Clasic: Simp
le Questions (Huang di nei jing su wen) Beijing: People's Medical Publishing Hou
se, 1963) str. 6.
Esencja (jing) jest cz ciowo dziedziczona od rodzicw, determinuje nasz konstytucj i po
tencja! biologicznego rozwoju. Esencja przechowywana jest w Nerkach.
Przedurodzeniowa Qi, dosownie Przedniebiaska Qi" (xian tian zhi qi) oznacza podstaw
konstytucji istoty ludzkiej. Jest to inny termin dla Esencji otrzymywanej od rod
zicw i przechowywanej w Nerkach. Nazywana jest przedurodzeniowa, poniewa powstaje
przed urodzeniem. Qi Nabyta, dosownie Ponie-biaska Qi" (hou tian zhi qi) odnosi si d
o Qi i Krwi, ktra powstaje w wyniku aktywno ci odka i ledziony po urodzeniu. Poniewa Ne
ki przechowuj Esencj, a ledziona i odek produkuj Qi po urodzeniu, s nazywane odpowied
Korzeniem Qi Przedurodzeniowej i Korzeniem Qi Nabytej. Jian Bi-Hua, Mirror of M
edicine (Yi jing) (1641). Cytowane w Tongue diagnosis in Chinese Medicine, str.
8.
Lian Te-Yan, Differentiation of Syndromes by Examination of the Tongue (She jian
bian zheng) (1906). Cytowane w Tongue Diagnosis in Chinese Medicine, str. 8.
Guangdong College of Traditional Medicine, Chinese Medical Diagnosis (Zhong yi z
hen duan xue) (Shanghai: Shanghai Scientific Publishing House, wyd. 6, 1979), st
r. 14.
Koncepcja Bramy ycia (ming men) zajmuje chiskich lekarzy od wiekw. Gwne rda informacj
otyczce tej koncepcji to: Ksiga trudno ci, Receptury tysica dukatw i Skarb medycyny (Y
i gui) napisana w 1687 r. przez Zhao Xian-He. Wiele dyskutowano na temat, czy Br
ama ycia odpowiada prawej Nerce (jak w rozdziale 36 Ksigi Trudno ci), czy umieszczan
a jest midzy dwiema Nerkami (jak w rozdziale 66 Ksigi trudno ci i w Skarbie medycyny
). Zasadniczo Brama ycia odpowiada Ogniowi Nerek. Jest to Ogie fizjologiczny (dlat
ego nazywany jest Prawdziwym Ogniem Bramy ycia), ktrego funkcj jest ogrzanie Serca,
aby da schronienie Duchowi (tl. Shen), ogrzanie odka i ledziony, aby wesprze ich funk
cj trawienn, ogrzanie Pcherza i Dolnego Ogrzewacza, aby wesprze ich funkcj przetwarza
nia i wydalania pynw. Kiedy jest za mao Ognia Bramy ycia, cierpi Serce, a odek i ledz
a nie mog trawi poywienia, Pcherz i Dolny Ogrzewacz nie mog przetwarza pynw, Esencja
erkach staje si zimna, macica staje si saba i zimna, co powoduje bezpodno i przewleke
pawy. W pewnych wspczesnych tekstach uproszczono koncepcj Bramy ycia, traktujc j jako
dmienne wyraenie dla yang Nerek. Z rozumowania tego wynika, e poniewa yin Nerek jes
t materialnym substratem yang Nerek, to nie mog one by jednoznacznie rozrnione. Tak
wic, Brama ycia oznacza tu zewntrzny przejaw yang Nerek i jej efekt jest wyra nie wid
oczny w stanach patologicznych, takich jak zmniejszenie si fizjologicznego Ognia.
Simple Study ofDiagnosis from Body Forms and Facial Color. Cytowane w Tongue Dia
gnosis in Chinese Medicine, str. 7.
Kit
ie ta
Osiem Zasad w diagnozie z jzyka
Diagnoza syndromw chorobowych wedug O miu Zasad jest, by moe, jedn z podstawowych metod
w medycynie chiskiej. Suy analizowaniu patogenezy chorb i racjonalnej interpretacji
typw dysharmonii. Badanie jzyka jest bardzo wan cz ci tej metody. Jak zauwaono w rozd
le 3, kolor ciaa jzyka jest jednym z filarw diagnozy i jest szczeglnie wany przy rnico
aniu syndromw wedug O miu Zasad. Rwnie istotny jest nalot na jzyku, szczeglnie w rozr
u Stanu Zewntrznego od Wewntrznego oraz syndromw Gorca od syndromw Zimna.
Aby powiza diagnoz z jzyka z rnicowaniem syndromw wedug O miu Zasad, bdziemy koncent
a najcz ciej wystpujcych typach jzyka w kadej kategorii tego rnicowania, tzn. Stan Zew
ny/Stan Wewntrzny, Gorco/Zimno, Nadmiar/Niedobr, yin/yang. Podej cie to w pewnym sens
ie jest sprzeczne z duchem chiskiej diagnozy, ktra czy obserwacje wszystkich czterec
h metod diagnostycznych. Co wicej, tak jak musz by zintegrowane cztery metody diagn
ozy, tak wszystkie kategorie rnicowania, zgodnie z O mioma Zasadami, musz by postrzega
ne jako cao . Sprawia to, e uoglnienie jest trudne. Na przykad, jak bdzie1 wyglda jz
ndromie Zewntrznym zaley od tego, czy syndrom jest Nadmiarowy czy Niedoborowy, Zim
na czy Gorca. Jednak przedstawienie znakw na jzyku w kadej kategorii O miu Zasad pozwa
la zrozumie ich zasadnicze cechy. Naley przy tym pamita, e w praktyce klinicznej, obs
erwowane cechy bd bardziej zoone.
STAN ZEWNTRZNY

Stan Zewntrzny jest to wtargnicie zewntrznego czynnika patogennego (Zimno, Wilgo, Go

rco, Sucho lub Wiatr) do powierzchownych warstw ciaa (skra, mi nie, kanay i cigna).
tpi taka inwazja, mona powiedzie, e u pacjenta rozwijaj si objawy i oznaki Stanu Zewnt
znego. Oglnie mwic, w pocztkowym stadium ataku zewntrznego nie wystpi dostrzegalne zmi
ny na jzyku. Na przykad, mwi si, e w ataku zewntrznego Wiatru i Zimna nalot na jzyku b
ie cienki i biay. Cienki, biay Tialot tO nalot normalny, tak wic w wielu przypadkac
h agodnego ataku Wiatru i Zimna nalot na jzyku znaczco si nie zmieni.
t]0De-est
Czynnikom patogennym Gorca i Zimna prawie zawsze towarzyszy Wiatr; w zwizku z tym
w dalszej analizie bd one omawiane wsplnie. Wiatr jest najbardziej dynamicznym czyn
nikiem patogennym i wystpuje zwykle razem z innymi czynnikami. Mona powiedzie, e inn
e czynniki patogenne jad" na Wietrze, by przedosta si do wierzchnich warstw ciaa.
Wiatr i Zimno
W pocztkowym stadium ataku Wiatru i Zimna nalot na jzyku bdzie cienki, biay : Di-awd
opodobnie w cao ci lekko wilgotny. Nalot jest biay, poniewa jest Zimno, cienki, miewa
czynnik patogenny jest w stadium pocztkowym, a wic nie jest zbyt silny, na tej powi
erzchni lekko wilgotny, poniewa Zimno w zewntrznych warstwach ciaa za-okowaio prawi
dowy ruch pynw ciaa w skrze i mi niach, co doprowadzio do nie-ielkiego gromadzenia si
W stadiach pocztkowych, nalot powstajcy w wyni-i ataku Wiatru i Zimna czsto pojawia
si tylko w przedniej cz ci jzyka, pomidzy kouszkiem a rodkiem. Nalot ten mona zdrapa
iewa czynnik patogenny jest jesz-ze agodny), ale bdzie pojawia si tak dugo, jak dugo b
ie obecny czynnik patogenny. Jeeli cay nalot jest biay i suchy, i nie mona go zdrapa,
oznacza to, e zewntrzne Zimno penetruje gbiej i ma tendencj do przechodzenia w Ogie,
ktry moe wysusza jzyk. W tym przypadku nalot pokrywa cay jzyk. Je li w pocztkowym stad
ataku Wiatru i Zimna nalot jest cienki, biay, z suchymi kolcami, wskazuje to, e Z
imno wa nie zmienia si w Gorco i e pyny Puc s uszkodzone, co daje w rezultacie suche k
e. Cienki, biay i tusty nalot wskazuje na obecno zewntrznego Zimna i Wilgoci w pocztko
wym stadium penetracji. Tusty nalot jest oznak wystpowania Wilgoci.
ej, ni:no,
ie,
-tj
Ita-. e
ay :na
Wiatr i Gorco
W pocztkowym stadium inwazji przez Wiatr i Gorco nalot bdzie cienki, biay i suchy. J
est cienki, poniewa czynnik patogenny wa nie wnika do ciaa, biay, gdy jest to stadium p
ocztkowe i nie wytworzyo si jeszcze w ciele zbyt wiele Gorca, suchy, bo Wiatr i Gorco
wysuszaj pyny ciaa. Je li Gorco zacznie wnika, nalot bdzie cienki i ty. W powanych
ach ataku Wiatru i Gorca nalot moe by szary lub czarny i mie kolce wyrastajce z jego
powierzchni.
Czsto przy ataku Wiatru i Gorca zmiany nalotu dotycz tylko przedniej cz ci jzyka. Mog s
pojawi rwnie zmiany ciaa jzyka - zaczerwienienie przedniej cz ci i brzegw jzyka. Nie
oznak tych myli z Ogniem Serca lub Ogniem Wtroby. Niezalenie do wielu odmiennych ob
jaww i oznak klinicznych, atak Wiatru i Gorca zwykle przyczynia si do zaczerwienien
ia caej przedniej cz ci jzyka, podczas gdy w przypadku Ognia Serca czerwony jest tylk
o koniuszek.
U dzieci zewntrzna inwazja Wiatru i Gorca czsto objawia si jako czerwone punkty w pr
zedniej cz ci i/lub na bokach jzyka (fot. 41).
STAN WEWNTRZNY
Stan Wewntrzny charakteryzuje si obecno ci czynnika patogennego wewntrz ciaa. Moe to by
ewntrzna Wilgo, Wiatr, Ogie, Sucho oraz Zimno lub tylko nie--i iwnowaga wewntrzna yin
i yang. Moe, na przykad, wystpowa Ogie Wtroby, konkretny czynnik patogenny, lub jedyni
e nierwnowaga midzy yin Nerek a yang Wtroby.
Rysunek 4-1
Kluczowa cecha, charakterystyczna dla choroby Wewntrznej, to jej umiejscowienie w
Narzdzie, w przeciwiestwie do zewntrznych cz ci ciaa (skra, mi nie, cigna i kanay)
ie nie mona opisa oglnego wygldu jzyka w stanie Wewntrznym, ze wzgldu na zbyt du lic
wych sytuacji patologicznych.

Zmiany topograficzne na jzyku mog odzwierciedla ewolucj choroby z Zewntrz do Wewntrz l

ub odwrotnie (patrz rozdz. 3). Naley zawzi tu znaczenie sowa ewolucja". Topografia jzy
ka nie powinna by interpretowana sztywno, jako stay system zwizkwr pomidzy polem na jz
yku a cz ci ciaa. To samo pole na jzyku moe odzwierciedla stan rnych cz ci ciaa, w
ch warunkw. Podstaw jest czenie diagnozy jzykowej z innymi metodami diagnostycznymi.
Ponadto, odpowiednio pl jzyka do cz ci ciaa pokazuje czasem w przebiegu choroby tylko l
kalizacj zmian czynnika patogennego.
Majc to na wzgldzie, moemy powiedzie, i generaln zasad jest, e obrzea jzyka odpowia
rznym warstwom ciaa, a pola rodkowe - wewntrznym (rys. 4-1).
Ruch z zewntrz do wewntrz moe przejawia si na jzyku jako ruch od koniuszka do korzenia
. Koniuszek odpowiada zewntrznym, a korze wewntrznym cz ciom ciaa. Interpretacja ta jes
t zbiena z podziaem jzyka na trzy cz ci, od przedniej do tylnej, ktre odpowiadaj trzem
grzewaczom: Grnemu, rodkowemu i Dolnemu. Przednia cz jzyka oglnie odpowiada zewntrzny
arstwom ciaa, a tylna cz - wewntrznym (rys. 4-2). czc te interpretacje mona powiedzi
y Ogrzewacz jest bardziej zewntrzny" ni rodkowy i Dolny. Nie oznacza to, e wszystkie
choroby Grnego Ogrzewacza s pochodzenia zewntrznego. Znaczy to, e Puca umiejscowione
w Grnym Ogrzewaczu, kontrolujce skr i Qi Ochronn, odpowiadaj warstwom zewntrznym, ktr
odpowiada rwnie przednia cz jzyka.
Oglnie mona powiedzie, e w stanach Wewntrznych nalot na jzyku jest ty. Jest to tylko
o suszne. ty nalot wskazuje Gorco, a stan Wewntrzny moe rwnie dobrze charakteryzowa
nem,
a w takim przypadku nalot na jzyku bdzie biay. Stan Wewntrzny moe si rozwija ze stanu
ewntrznego lub niezalenie, zwykle wolno przez dugi okres. Mona wic powiedzie, e nalot
azwyczaj bdzie ty, poniewa czynnik patogenny ma tendencj do przemiany w Gorco, gdy zna
duje si dugi czas wewntrz ciaa.
Mona rwnie oglnie powiedzie, e gdy nalot z biaego przemieni si w ty, choroba wnikn
. W niektrych przypadkach, nalot na jzyku moe by cz ciowo biay, a cz ciowo ty. Je l
biay wok brzegw, ty w rodku powierzchni jzyka, to czynnik patogenny wnikn do wewn
rzemianie w Gorco. Wniosek ten wynika z tego, e cz ci zewntrzne jzyka odpowiadaj zewnt
ym warstwom ciaa, a rodek - wewntrznym. Podobnie, je li nalot jest ty na brzegach,
Rysunek 4-2
a biay w rodku, wskazuje to, e czynnik patogenny traci swoj si i stan si poprawia. W"
ocu, cakowity brak nalotu zawsze wskazuje na stan Wewntrzny, najcz ciej Niedobr yin o
Nerek.
leszom
STANY PWEWNTRZNE, POZEWNTRZNE
W stanach opisywanych w medycynie chiskiej jako pWewntrzne, piZewntrzne czynnik patoge
nny zlokalizowany jest na poziomie midzy zewntrznymi a wewntrznymi warstwami ciaa. C
horoby pWewntrzne i piZewntrzne, nazywane rwnie chorobami Mniejszego yang (t. Shao Ya
, cechuj si naprzemiennymi dreszczami i gorczk, gorzkim smakiem w ustach, blem w okol
icy podebrowej, draliwo ci, suchym gardem i nudno ciami. Nalot na jzyku w tych przypadka
h jest typowo biay, lekko liski i zlokalizowany tylko po prawej stronie (rys. 4-3a
). W chorobach tych istniej take inne typy i lokalizacje nalotu na jzyku: czerwone
ciao jzyka z biaym nalotem tylko na koniuszku, biay nalot na koniuszku, a czarny na
korzeniu oraz biay nalot na koniuszku, a szary na korzeniu (rys. 4-3b).
Rysunek 4-3a
Rysunek 4-3b
ZIMNO
Zimno przejawia si zarwno jako zmiana ciaa, jak i nalotu jzyka. Ciao jzyka bdzie blade
a nalot biay i w cao ci mokry. Rozrniamy Zimno Niedoborowe i Nadmiarowe.
r.o-porh,
Zimno Niedoborowe
Stan Zimna Niedoborowego powstaje z niedoboru yang Qi. W tej sytuacji, ciao jzyka
bdzie blade, a nalot cienki, biay i w cao ci mokry. Ciao jzyka jest blade, bo niedoboro
we yang Qi nie jest w stanie unie Qi i Krwi do jzyka. Nalot jest cienki, poniewa sta
n ten rozwija si z Niedoboru, a nie ma aktualnie w ciele czynnika patogenne-go, k
try ujawniby si na jzyku. Jest biay, poniewa jest to Zimno, i w cao ci wilgotny, gdy
borowe yang Qi nie jest w stanie prawidowo przetwarza i transportowa pynw w ciele, co

powoduje ich gromadzenie si na jzyku. W mniej czstych przypadkach powanego i dugo trwajcego niedoboru yang jzyk moe by suchy, nie za wilgotny. D
ieje si tak, poniewa yang Qi jest w takim Niedoborze, e w ogle nie transportuje pynw.
Zimno Nadmiarowe
Stan ten narasta z nadmiaru yin lub Zimna. Nadmiar moe by zewntrzny lub wewntrzny. F
orma zewntrzna to Wiatr i Zimno. Bya ona ju omawiana poprzednio. Wewntrzny Nadmiar Z
imna przejawia si na jzyku jako blade ciao i gruby, biay nalot, w cao ci wilgotny i naj
cz ciej liski. Ciao jzyka jest blade, poniewa Nadmiarowe | Zimno blokuje cyrkulacj yang
Qi, ktra nie jest w stanie unie Krwi do jzyka. Nalot jest gruby. Grubo nalotu jest jed
n z kluczowych cech rozrniajcych Zimno Nadmiarowe od Niedoborowego. Nalot jest take b
iay, w cao ci wilgotny lub liski. Kiedy Nadmiarowe Zimno blokuje cyrkulacj yang Qi, to
yang nie przetwarza i nie transportuje prawidowo pynw. Powoduje to ich gromadzenie
si na jzyku. W obu przypadkach, zarwno Nadmiarowego, jak i Niedoborowego Zimna, jzy
k moe take by niebieski. Zwykle zdarza si to w przewlekym zatrzymaniu Zimna. Rwnie pur
urowoniebieskie ciao jzyka moe wskazywa Zimno. Zdarza si to w przypadkach przewlekego
zatrzymania Zimna, kiedy cyrkulacja jest zablokowana i wystpuje zastj Krwi.
GORCO
W stanach Gorca ciao jzyka jest czerwone lub ciemnoczerwone. W stanach Nadmiarowego
Gorca nalot bdzie ty, podczas gdy w stanach Niedoborowego Gorca w ogle nie bdzie nal
. W obu przypadkach jzyk bdzie suchy. Oglnie mona powiedzie, e im ciemniejsze ciao jz
oraz im ciemniejszy ty nalot, tym wiksze jest Gorco.
Gorco, w zaleno ci od miejsca jego koncentracji w ciele, bdzie si przejawia w rny spos
a Gorco Serca wskazuje czerwony koniuszek jzyka z czerwonymi punktami. Gorco Wtroby
przejawia si czerwonymi bokami i obustronnym tym nalotem. Na Gorco odka wskazuje grub
nalot, czsto z czerwonymi punktami dookoa rodka jzyka. Gorco Plu czsto pojawia si jak
ienki, ty nalot w przedniej cz ci jzyka. We wszystkich tych przypadkach jzyk bdzie suc
Brzowy, szary i czarny nalot take moe wskazywa Gorco. Wystpuje on w stanach ciszych
e z tym nalotem. Suchy, brzowy albo czarny nalot czsto widzimy w przypadkach ekstrema
lnego Gorca w odku i Jelitach, z zatrzymaniem wysuszonego stolca.
NIEDOBR
Stan Niedoboru cechuje niedostatek energii ciaa. Kady z Niedoborw Qi, yang, Krwi i
yin charakteryzuj okre lone cechy na jzyku.
Niedobr Qi
W stanach Niedoboru Qi ciao jzyka moe by tylko lekko wiotkie, bez adnych innych oznak
. Je li Niedobr nie jest zbyt duy, ciao jzyka moe wyglda normalnie. Wygld jzyka w Ni
ch Qi bdzie rni si w zaleno ci od tego, ktry Narzd jest najbardziej dotknity.
- 26 " vNiedobr Qi puc. Puca kontroluj Qi i oddychanie. Jest to Narzd, ktry razem ze ledzion
t najcz ciej dotknity przez Niedobr Qi. Patologiczne oznaki to: krtki oddech, saby gos,
spontaniczne poty. Jeeli Niedobr Qi Puc nie jest zbyt duy, to moe si nie ujawni na jz
. W dugo trwajcym Niedoborze ciao jzyka moe by lekko obrzknite w przedniej cz ci pom
iuszkiem a rodkiem. Moe to by jedyny znak Niedoboru Qi Puc, poniewa ciao jzyka bdzie
kolor normalny lub lekkoblady i nie bdzie innych zmian. Czasem w polu Puc (pomidzy
koniuszkiem a rodkiem jzyka) wida cienki biay nalot, take lekko wilgotny. Wskazuje t
o na zatrzymanie Zimna w Pucach, ktre pozostao z nieprawidowo leczonego wcze niejszego
ataku Wiatru i Zimna.
Niedobr Qi ledziony. ledziona zarzdza fizjologicznymi przemianami oraz transportem py
nw i esencji z poywienia. Jest to Narzd, ktry atwo bywa dotknity przez Niedobr Qi. G
bjawy wskazujce na Niedobr Qi ledziony, to: ospao , brak apetytu, rozpieranie w brzuchu
. Na jzyku bd zaznaczone odciski zbw, bdzie on lekko obrzknity, najcz ciej blady, na
i nie ma objaww Zimna. Jeeli stan jest lekki, moe nie by adnych zmian na jzyku.
Niedobr Qi odka. odek przetwarza i oddziela poywienie od pynw. Maa ilo mtnej W
po tym procesie, pynie do jzyka i tworzy nalot. Cienki biay nalot jest prawidowy i w
skazuje, e odek funkcjonuje prawidowo. W Niedoborze Qi odka dochodzi do zaburzenia pr
su trawiennego i w rezultacie mtna Wilgo nie jest transportowana do jzyka. Na stan
ten wskazuje zarwno cieszy nalot w rodku jzyka, jak i nalot bez korzenia.
Niedobr Qi serca. Serce kontroluje Krew i naczynia Krwiono ne. Niedobr Qi Serca obja
wia si nieregularno ci krenia, co powoduje palpitacje i krtki oddech podczas wysiku fiz
cznego. Ciao jzyka bdzie blade (nawet jeeli nie ma objaww Zimna), poniewa Niedoborowe

Qi Serca nie jest w stanie unie Krwi do jzyka. W powaniejszych przypadkach Niedoboru
Qi Serca koniuszek jzyka bdzie lekko obrzknity, a ciao blade. Stan ten czsto spowodow
any jest przez traumatyczne przeycie, ktre rozproszyo Qi Serca.
Niedobr yang
W Niedoborze yang ciao jzyka bdzie blade, poniewa Niedoborowe yang Qi nie jest w sta
nie unie Krwi do jzyka. Bdzie on take w cao ci wilgotny, gdy Niedoborowe yang Qi nie m
ransformowa i transportowa pynw, co powoduje ich akumulacj na jzyku. Nalot bdzie cienk
, poniewa jest to stan Niedoboru i biay, bo powstao Zimno w wyniku niedostatku yang
Qi. Wygld jzyka rni si w zaleno ci od tego, ktry Narzd jest najbardziej dotknity.
Niedobr yang ledziony. W ledzionie atwo wystpuje Niedobr yang, czsto spowodowany nadmi
rnym spoywaniem zimnego, surowego poywienia. Objawy kliniczne s podobne do objaww Ni
edoboru Qi ledziony, opisanych wyej. Dodatkowo wystpuj dreszcze i bardzo lu ny stolec.
Jzyk bdzie zdecydowanie blady lub bardzo blady, moe by nieco obrzknity, poniewa Niedo
yang ledziony moe prowadzi do zatrzymywania Wilgoci. Jzyk bdzie take w cao ci mokry,
alot - biay. Je li wystpi Wilgo, jzyk bdzie raczej obrzknity; w innych przypadkach cec
ta nie wystpi.
- 27 Niedobr yang Nerek czsto towarzyszy Niedoborowi yang ledziony i zawsze wskazuje na
stan bardziej powany. Wystpuj tutaj kliniczne objawy Niedoboru yang ledziony, ale do
datkowo ble plecw, dreszcze, zawroty gowy, bardzo lu ne stolce we wczesnych godzinach
rannych i wielkie zmczenie. Jzyk bdzie bardzo blady, obrzknity i w cao ci mokry. Nalot
bdzie biay. Wygld jzyka w Niedoborze yang ledziony i yang Nerek jest zasadniczo taki
sam. Nie mona ich atwo rozrni, chocia czasami w Niedoborze yang Nerek jzyk bdzie bard
j mokry i bledszy ni w Niedoborze yang ledziony. Rnicowa naley na podstawie innych ozn
ak klinicznych.
Niedobr yang Serca. Objawy kliniczne w Niedoborze yang Serca s takie same, jak w N
iedoborze Qi Serca; dodatkowo wystpuj dreszcze, zimne donie i jasnobiaa cera twarzy.
Jzyk bdzie blady, jego koniuszek moe by bledszy, albo nieco bardziej wilgotny ni res
zta jzyka. W powanych i przewlekych przypadkach Niedoboru yang Serca wystpuje zastj K
rwi w klatce piersiowej, powodujc bl i sinic ust. W takiej sytuacji jzyk bdzie sinawo
-purpurowy (blady jzyk przemieni si w purpurowy). Na zastj Krwi w Sercu bd wskazywa pu
purowe kropki na bokach, pomidzy rodkiem a koniuszkiem jzyka (rys. 4-4).
Rysunek 4-4
Niedobr Krwi
W Niedoborze Krwi ciao jzyka bdzie blade i lekko suche. Krew i pyny maj to samo rdo.
tego Niedobr, ktry powoduje blado jzyka z powodu braku Krwi, jest take przyczyn wzgld
sucho ci, poniewa mniej pynw dociera do jzyka. I znowu wygld jzyka w stanach Niedoboru
Krwi bdzie si rni w zaleno ci od Narzdu najbardziej nim dotknitego. Najcz ciej wyst
my to Niedobr Krwi ledziony i Niedobr Krwi Wtroby.
Niedobr Krwi ledziony. ledziona jest rdem Krwi. Krew wytwarzana jest z esencji, ktr
ona ekstrahuje z poywienia. Niedobr transformacji poywienia przez ledzion czsto prowad
zi do uoglnionego Niedoboru Krwi. Jzyk bdzie wtedy blady i suchy. Je li Niedoborowi K
rwi ledziony towarzyszy Niedobr Krwi Serca, to koniuszek jzyka bdzie jeszcze bledszy
. Niedobr Krwi ledziony objawia si drtwieniem, zmczeniem, blado ci twarzy i zawrotami g
y. Je li towarzyszy mu Niedobr Krwi Serca, pojawi si bezsenno i palpitacje.
Niedobr Krwi Wtroby. Kady Niedobr Krwi moe dotyczy Wtroby, poniewa Wtroba przechowuj
w. Na Niedobr Krwi Wtroby wskazuj bledsze boki ni pozostaa cz jzyka jzyka. W powan
lekych przypadkach, szczeglnie gdy stan przechodzi w Niedobr yin, boki jzyka mog mie n
awet odcie pomaraczowy. Objawy kliniczne to: zawroty gowy, drtwienia, blada twarz, k
ruche paznokcie, a u kobiet skpe miesiczki.
-28I
ze
ng
ve
mn ng
KlOQi
nie kony
zy-

rwi
Itar\vi botka
-a-st
Ali
lajpny
st ia tdy |ko-m, \vi
I.ZO:an
Niedobr yn
Niedobr yin zakada zmniejszenie si Esencji yciowej - substancji odywczej cia-ta. Jest
to wic najpowaniejszy z Niedoborw. Powstaje zwykle po dugim okresie, w stanach chro
nicznych spowodowanych nieregularnym odywianiem si, przepracowaniem i lub nadmiern
aktywno ci seksualn. Stan ten moe si pojawi w ostrych przypadkach jako wynik wypalenia
pynw ciaa przez zewntrzne Gorco. Zdarza si to, na przykad, w przebiegu poliomyelitis,
iedy po wysokiej temperaturze nastpuje parali, zwizany ze zwidniciem mi ni i cigien,
wa Gorco wyczerpao pyny Yin.
W przewlekych przypadkach Niedobr yin dotyczy gwnie odka, Puc, Serca i Nerek. Poniewa
dobr prowadzi do wyczerpania pynw, ktre chodz ciao, Ogie moe dominowa i wyrwa si
li. Taki stan Niedoboru yin, w ktrym wystpuje Nadmiar Ognia, nazywany jest Ogniem
albo Gorcem z Niedoboru lub Pustym Ogniem" albo Pustym Gorcem". Prawie zawsze powodu
je to, e jzyk staje si czerwony lub ciemnoczerwony. Poniewa odek jest rdem pynw c
yin odka jest czsto pierwszym stadium uoglnionego Niedoboru yin. Jzyk bdzie zuszczo-n
tzn. nie bdzie w ogle mia nalotu, albo bdzie to nalot bez korzenia. Brak pynw yin, pow
stay w rezultacie Niedoboru yin, prowadzi do wysuszenia jzyka.
Niedobr yin odka jest czsto pierwszym stadium uoglnionego Niedoboru yin. Nie wystpuje
u Gorco z Niedoboru, a jzyk nie jest czerwony. Na jzyku moe by nalot bez korzenia, po
niewa przy Niedoborze yin odek nie produkuje nowego nalotu, a stary nalot traci korz
e. Po tym stadium wystpuje cakowity brak nalotu w rodkowej cz ci powierzchni jzyka. Ozn
ki kliniczne Niedoboru yin odka mog si rni, ale najcz ciej wystpuje: sucho w usta
bl w okolicy nadbrzusza, pragnienie z towarzyszc czsto niemono ci picia, albo pragnieni
picia ciepej wody lub picie maymi yczkami, utrata apetytu i suchy stolec.
Niedobr yin Nerek jest to czsto bardziej zaawansowane stadium Niedoboru yin odka w pr
zebiegu stanw przewlekych. W wyniku Niedoboru yin Nerek czsto rozwija si patologiczn
y Ogie, poniewa pyny yin nie kontroluj Ognia. Jest to Ogie, albo Gorco z Niedoboru, kt
y w powanym stanie jest take nazywany nieujarzmio-nym Ogniem". Gdy wystpuje Gorco z N
iedoboru yin, jzyk bdzie czerwony lub ciemnoczerwony, suchy i zuszczony (cakowicie b
ez nalotu). Na jzyku czsto pojawia si gboka szczelina w linii rodkowej, ktra siga do
o koniuszka. Im gbsza szczelina, tym powaniejszy i bardziej zaawansowany jest stan
Niedoboru yin Nerek. Inne objawy kliniczne mog by zmienne, ale zwykle wystpuje: szu
m w uszach, zawroty gowy (zawirowania), guchota, ble plecw, popoudniowe i wieczorne g
orczki, sucho w ustach w nocy, sucho krtani, zmazy nocne, poty nocne, bezsenno i zabur
enia pamici.
Niedobr yin Serca prawie zawsze rozwija si z Niedoboru yin Nerek. Jzyk bdzie czerwon
y, zuszczony i suchy. Dodatkowo, koniuszek jzyka bdzie czerwieszy i bardziej suchy n
i reszta jzyka, co wskazuje na powstanie Niedoborowego Ognia Serca z powodu Niedob
oru yin Serca. Objawy kliniczne bd podobne do objaww Niedoboru yin Nerek; dodatkowo
wystpuje bezsenno , niepokj psychiczny i palpitacje.
Niedobr yin Puc moe prowadzi lub by konsekwencj Niedoboru yin Nerek. Typowe objawy kli
niczne, to: pocenie si w okolicy mostka, doni i stp (nazywane gorco w piciu centrach"
lub gorco piciu serc"), popoudniowe i wieczorne gorczki, sucho
- 29 garda i saby kaszel z niewielk ilo ci plwociny, ktra moe by podbarwiona krwi. Jzyk b
rwony, zuszczony i suchy i moe mie jedn lub dwie szczeliny w polu Puc.
NADMIAR
W stanie Nadmiaru energie organizmu s jeszcze ywotne i reaguj na czynniki patc
genne niezalenie od tego, czy czynniki te s umiejscowione w zewntrznych, czy we-j
wntrznych warstwach ciaa. Objawy i oznaki stanu Nadmiaru cechuje wic walka mi-!
dzy energiami ciaia a energiami patogennymi. Objawy wystpuj nagle i oprcz \ravyct'

oznak bd si cechoway niepokojem i ostrymi zmianami temperatury.

Wyrnienie cech oglnych jzyka w stanach Nadmiaru jest trudne, poniewa zaley od tego, cz
y jest to stan Zimna czy Gorca, Zewntrzny czy Wewntrzny, yin czy yang. Niemniej, w
stanach Nadmiaru istnieje kilka charakterystycznych cech jzyka. Przede wszystkim,
kolor jzyka zazwyczaj nie jest blady. Blado oznacza Niedobr Krwi lub yang. Wyjtek st
anowi Zimno, ktre prowadzi take do bladego jzyka. Stan Nadmiaru moe wspistnie z jakim
edoborem. Moliwe jest wystpienie Niedoboru yang (na ktry wskazuje blady jzyk) z Nadm
iarem Wilgoci w ciele, czego efektem jest obrzknity i mokry jzyk.
Nalot pozwala na lepsz ocen, czy jest to stan Nadmiaru czy Niedoboru. Gruby nalot
zazwyczaj wskazuje na obecno czynnika patogennego, czyli na Nadmiar. Nalot cienki,
bez korzenia albo cakowity jego brak wskazuje na osabienie i wyczerpanie energii
ciaa, tzn. stan Niedoboru. Konsystencja jzyka jest rwnie przydatna w rozrnianiu Niedob
oru od Nadmiaru. Sztywne ciao wskazuje na Nadmiar, podczas gdy wiotki jzyk jest oz
nak Niedoboru. Jzyk obrzknity zwykle wskazuje na Nadmiar (zatrzymanie Wilgoci lub luz
u), podczas gdy cienkie ciao jzyka oznacza stan Niedoboru (Niedobr Krwi lub Yin).
Stan Nadmiaru Zewntrznego
Stany Nadmiaru Zewntrznego, takie jak atak zewntrznego Zimna lub Gorca, omwiono ju w
tym rozdziale.
;
f
Stan Nadmiaru Wewntrznego
Mwimy tu o stanach Wewntrznego Namiarowego Zimna, Wewntrznego Nadmiarowego Gorca ora
z o zastoju Krwi i o luzie.
Wewntrzne Nadmiarowe Zimno. Stan Wewntrznego Nadmiaru Zimna oznacza zatrzymanie Zi
mna w Narzdach. Przykadem jest obecno Wilgoci w ledzionie i zatrzymanie Zimna w Jelit
ach, Macicy lub klatce piersiowej. W takich stanach ciao jzyka jest blade z powodu
Zimna. Nalot jest biay, zwykle gruby. Ciao jzyka moe take by niebieskie lub sinawo-pu
rpurowe, co wskazuje na powane i przewleke zatrzymanie Zimna w ciele z wynikajcym z
tego zastojem.
Wewntrzne Nadmiarowe Gorco. Stany Wewntrznego Nadmiaru Gorca charakteryzuje obecno Ogn
ia w ciele: np. Ogie w Sercu, poncy Ogie Wtroby, Gorco w Pucach i Ogie odka. Ciao
e bdzie czerwone lub ciemnoczerwone,
-30-i'wi. oolu
ftltO| \vetzy
ng. pde
Ilub sru
|<na
|na-enniu :yk nie br
a nalot bdzie ty i zazwyczaj gruby. W Gorcu Nadmiarowym wystpuje nalot, podczas dy w G
rcu Niedoborowym nalot jest niewielki, albo go brak.
Zastj Krwi jest zawsze stanem Nadmiaru, nawet gdy jego przyczyn jest stan Niedobor
u, na przykad Qi lub Krwi. Objawy kliniczne rni si w zaleno ci od lokalizacji zaburze.
nie mona powiedzie, e Zastojowi Krwi towarzyszy przewleky, zlokalizowany bl o charakt
erze kujcym, widrujcym lub przeszywajcym. Jeeli wystpuje krwawienie, to jest uno nieob
ite, a krew jest ciemnopurpurowa. Kady
ucisk zwiksza bl. Jeyk iest rzetelnym wska nikiem 7.asvo]Ti "trwi, t>caz\e on -wtedy T
ioloru purpurowego z ciemnymi lub^Jfc
Rysunek 4-5
Lokalizacja purpurowych plamek na jzyku wskazuje fizyczne miejsce zastoju. Plamki
na bokach jzyka w polu midzy koniuszkiem a rodkiem (rys. 4-5) oznaczaj zastj Krwi w
klatce piersiowej z towarzyszcym blem podobnym do blu w chorobie wiecowej. Plamki wz
du caych bokw jzyka oznaczaj zastj Krwi w Wtrobie. Je li purpurowe plamki znajduj si
wej powierzchni jzyka, wskazuj na zastj Krwi w odku. Plamki na korzeniu s oznak zasto
Krwi w Jelitach lub Pcherzu. Zastj Krwi moe si take uwidoczni na podjzykowej powierzch
i jzyka jako obrzk i ciemny kolor dwch y, znajdujcych si po obu stronach wdzideka.
luz jest zawsze stanem Nadmiaru, chocia jego przyczyn jest zwykle stan Niedoboru. K

iedy yang ledziony, yang Nerek oraz w pewnych przypadkach Qi Puc s w Niedoborze, pyn
y nie mog by ani przetwarzane ani transportowane. Po duszym czasie mog si zag ci, sta
dziej yin i wytworzy luz. Kliniczne objawy luzu rni si zalenie od lokalizacji i natur
zu, czy jest bardziej substancjalny czy niesubstancjalny. Uoglniajc, gruby, liski i
tusty nalot na jzyku zawsze wskazuje na obecno luzu.
momacza I za-ika by
nie
ak-ico
PODSUMOWANIE
Uwana analiza koloru ciaa jzyka, jego ksztatu oraz koloru, grubo ci i rozmieszczenia n
alotu na jzyku pozwala na wycignicie wnioskw o charakterze syndromw chorobowych z pun
ktu widzenia rnicowania wedug O miu Zasad.
- W stanach Zewntrznych - patrz na nalot. Jego rozmieszczenie w przedniej cz ci i do
okoa rodka potwierdza stan Zewntrzny. Grubo daje wskazwki o nasileniu czynnika patogen
nego (im grubszy nalot, tym silniejszy czynnik patogenny).
- W stanach Wewntrznych - patrz na ciao jzyka. Jego kolor i ksztat wyra nie odzwiercie
dlaj kad dysharmoni wewntrzn.
- W stanach Zimna - patrz na kolor ciaa jzyka (blady) i nalotu (biay).
- W stanach Gorca - patrz na kolor ciaa jzyka (czerwony) i nalot (ty).
- W stanach Nadmiaru - patrz na ksztat ciaa jzyka (obrzknity, sztywny) i grubo nalotu
gruby).
- W stanach Niedoboru - patrz na kolor ciaa jzyka (blady w Niedoborach yang i Krwi
, czerwony w Niedoborach yin), ksztat ciaa jzyka (wiotki, cienki) i nalot (brak nal
otu lub nalot bez korzenia).
I
RNICOWANIE WEDUG O MIU ZASAD
STAN
SPECYFICZNY CZYNNIK
ZNAKI NA JZYKU
Zewntrzny
Wiatr i Zimno: nalot biaty i cienki Wiatr i Gorco: nalot
cienki i biaty w stadium pocztkowym, potem tty
Wewntrzny
Zmienny kolor i ksztatt ciata jzyka
W poowie stan Wewntrzny, W potowie stan Zewntrzny,
Biaty nalot tylko po jed
nej stronie, lub biaty z przodu, szary lub czarny z tytu
Zimno
Biaty nalot Niedobr: blade ciato
Gorco
Czerwone ciato, tty nalot Niedobr: brak nalotu
Niedobr
Qi Yang Krew Yin
Ptuca: Ciato lekko wiotkie, z przodu lekko obrzkn
ite ledziona: odciski zbw odek: brak nalotu w rodku Serce: blade ciato Biade ciato l
na: blade ciato, biaty nalot, wilgotny Nerki: blade i obrzknite ciato, biaty nalot
Serce: blade ciato, sinawopurpurowe w powanych przypadkach ledziona: blade ciato,
lekko suchy Serce: blade ciato, koniuszek bledszy Wtroba: blade ciato, bledsze b
rzegi otdek: brak nalotu w rodku, suchy, szerokie szczeliny w rodku Nerki: czerwone
ciato, suchy, brak nalotu, szczeliny Serce: czerwone ciato, czubek czerwieszy, br
ak nalotu w przedniej cz ci Ptuca: czerwone ciato, brak nalotu, szczeliny w przedni
ej cz ci
Nadmiar Stan Zewntrzny Stan Wewntrzny Gruby nalot Zimno: blade ciato, gruby lis
ki i biaty nalot Gorco: czerwone ciato, gruby i tty nalot Zastj krwi: purpurowe ciat
o luz: gruby, liski i ttusty nalot
Duch jzyka i kolor ciaa jzyka
W czasie badania jzyka musimy rozway pi kluczowych aspektw. S to: duch jzyka, kolor c
jzyka, ksztat ciaa jzyka (wczajc konsystencj i ruchomo ), nalot na jzyku i wilgotno
DUCH JZYKA
Mimo takiej nazwy, ten aspekt jzyka nie ma znaczenia metafizycznego. Duch", w tym
znaczeniu oznacza niezdefiniowany wygld, ktry jest zwizany ze zdrowiem i wi-talno ci.
Chiskie sowo shen, oznacza rwnie wygld" lub wyraz". Posiadanie lub nieposiadanie shen
otyczy rwnie innych elementw diagnozy, jak oczy, cera i ttno. Mwi si o jzyku, e ma du
, kiedy wyglda rozkwitajco, a nie ma ducha, gdy jest zwidnity. Rozkwitajcy, to znaczy
majcy witalno i blask. Nawet w chorobie, jzyk z takimi atrybutami wskazuje, e stan t
en bdzie atwy do leczenia (fot. 1 i 17). Jzyk bez ywotno ci i blasku (tzn. bez ducha)
wskazuje, e choroba bdzie trudna do leczenia (rys. 13, 23 i 27). Przewodnik rnicowan

ia z jzyka tak opisuje jako ducha:

Rozkwitajcy i wilgotny jzyk wskazuje na prawidow ilo pynw ciaa. Suchy i zwidnity j
je na wyczerpanie pynw ciaa. Rozkwitajcy nazywany jest, e posiada ducha" i ukazuje bla
sk, czysty kolor, wiey i jasnoczerwony kolor. Wszystkie te atrybuty wskazuj ycie, a
ich brak wskazuje mier. Peen blasku, wilgotny, o kolorze krwi jzyk wskazuje ycie; cie
mny, zwidnity jzyk, w ktrym nie widzimy koloru krwi, wskazuje mier1.
Mona wic rozrni jzyk ycia" od jzyka
mierci". Jzyk ycia przejawia si ywym, czer
zenia. Jzyk mierci przejawia si ciemnym kolorem korzenia i jest zwidnity. Korze jzyka
dzwierciedla zdrowie Nerek, ktre przechowuj Esencj. Zdrowa Esencja (objawia si ywym c
zerwonym kolorem korzenia) sprzyja zdrowemu yciu, podczas gdy niedostatek Esencji
(objawia si ciemnym kolorem i zwidnitym wygldem korzenia) prowadzi do choroby i mier
ci. Rozrnienie to nie powinno >y oczywi cie rozumiane dosownie (jzyk mierci nie oznacza
rzeczywistego zagroenia mierci w kadym przypadku), natomiast jest przydatne do rozrnia
nia cech stanw lejszych od ciszych.
Duch jzyka jest rwnie uytecznym narzdziem w rokowaniu. Jzyk majcy ducha wskazuje na do
re rokowanie nawet wtedy, gdy wystpuj istotne cechy patologiczne. FoI
tografia 28 - jzyk 93-letniej kobiety - jest przykadem tej zasady; chocia wystpuje b
ardzo gruby, suchy, czarny nalot (wskazujc Ogie w Jelitach), to ciao jzyka (bardziej
widoczne na bokach) nadal ma ducha.
KOLOR CIAA JZYKA
Kolor ciaa jzyka dotyczy koloru samego jzyka, a nie jego nalotu. Kolor ciaa jzyka jes
t to pojedynczy, najwaniejszy aspekt diagnozy z wygldu jzyka. Prawie zawsze odzwier
ciedla prawdziwy stan organizmu i nie zmienia si pod wpywem drugorzdnych i krtkotrway
ch czynnikw. Powtrzmy to, co powiedziano w rozdziale 2 - normalny kolor ciaa jzyka j
est blady i czerwony, normalny jzyk jest wilgotny. Jest czerwony, poniewa wystarcz
ajca ilo Krwi Serca dociera do jzyka, a yang Qi porusza si swobodnie, unoszc Krew do j
yka. Jest blady, poniewa do jzyka dociera wystarczajca ilo pynw z odka, rda pyn
z tradycyjnych tekstw medycznych napisano: Jzyk wyrasta z Serca, dlatego jego kolor
jest czerwony, jego ciao jest wilgotne, jego powierzchnia tak cienka jak wos bez
kolcw, jego nalot jest cienki i biay"2. Kolor ciaa jzyka odzwierciedla zdrowie Narzdw,
Krwi i Qi Odywczej - to jego znaczenie kliniczne. Z punktu widzenia rnicowania syn
dromw chorobowych odzwierciedla on wpywy Gorca i Zimna, yin i yang, i zastj Qi albo
Krwi.
Przedstawimy nastpujce kolory ciaa jzyka: blady czerwony, ciemnoczerwony, purpurowy
i niebieski. Czerwony okre la kolor czerwieszy ni normalny bladoczerwony.
Blady
Blade ciao jzyka obejmuje odcienie od lekko bledszego ni normalny do blisko biaego w
przypadkach ekstremalnych. Im bledsze jest ciao jzyka, tym powaniejszy jest stan.
Stopie blado ci jest przydatny przy ocenie rokowania. W praktyce klinicznej z blady
m jzykiem zwizane s dwie sytuacje: jest to Niedobr samej Krwi lub Niedobr yang Qi, ktr
y powoduje zmniejszenie ilo ci Krwi docierajcej do jzyka. Je li stan powsta w wyniku Ni
edoboru yang, wystpi take symptomy Zimna Wewntrznego. Je li wystpuje Niedobr Krwi, jzy
zie mia tendencj do sucho ci. W Niedoborze yang pojawia si tendencja,, by by w cao ci mo
ry.
U kobiet czstsz przyczyn bladego jzyka jest Niedobr Krwi, podczas gdy u mczyzn - Niedo
yang. U mczyzn blady jzyk bardzo rzadko jest spowodowany Niedoborem Krwi. U kobiet
blady jzyk w wyniku Niedoboru yang wystpuje do czsto, chocia rzadziej ni w wyniku Nie
oboru Krwi (fot. 9).
Inne przejawy kliniczne Niedoboru Krwi to: drtwienie, zawroty gowy, zaburzenia pam
ici, matowo blada twarz, bezsenno , skpe miesiczki u kobiet i szorstkie ttno. Inne prze
jawy kliniczne Niedoboru yang obejmuj: dreszcze, lu ny stolec, jasnobia twarz i gbokie,
mikkie ttno.
Blady mokry. Mokry" oznacza tu, e na powierzchni jzyka wyra nie widoczny jest pyn. W e
kstremalnych przypadkach jzyk moe by tak mokry, e kapie z niego lina. Blady, mokry jzy
k wskazuje na Niedobr yang ledziony, ktry powoduje ograniczenie przemian i transpor
tu pynw, co przyczynia si do ich gromadzenia na jzyku. Niedobr yang powoduje take spad
ek pchania" krwi do jzyka, tak e staje si on blady. Blady, mokry jzyk moe take wskazyw
na Niedobr yang Nerek. W tym przypadku, jzyk powinien by take obrzknity. Przewleky Nie
obr yang ledziony atwo doprowadza do Niedoboru yang Nerek, co oznacza pogorszenie s

tanu (fot. 9).

Objawy kliniczne Niedoboru yang ledziony z mokrym, bladym jzykiem to: brak apetytu
, rozpieranie w brzuchu, zmczenie, jasnobia cera, lu ny stolec, zibnicie ko- 34 ipe-k"c-zyn, dreszcze i gbokie, mikkie ttno. Stan ten szczeglnie czsto wystpuje u modych lu
, a zwaszcza u kobiet. Czsto jest zwizany z nadmiernym spoyciem zimne-i!(). surowego
poywienia i pynw z lodem.
W jednym z typw bladego, mokrego jzyka wystpuje lepki nalot. Blade, bardzo obrzknite
ciao jzyka z lepkim nalotem na caym jzyku moe wskazywa na zablokowanie Ducha przez luz
co moe si objawia silnym lkiem lub zachowaniami hipoma-niakalnymi (fot. 45 i 46).
Blady, suchy jzyk zazwyczaj wskazuje na Niedobr Krwi. Krew i pyny s ze sob M-i le powiz
ne, tak e niedobr jednych czsto doprowadza do niedoboru drugich. . ew i pyny s cz ci y
ciaa. Kiedy Krew jest w Niedoborze, do jzyka dociera nie-. starczajca ilo Krwi lub pyn
. Staje si on blady i suchy.
Blady, suchy jzyk moe take wskazywa na zupenie inny syndrom. Pyny powstaj w odku w
przemian pokarmw i napojw przez yang Qi. Yang Qi rozprowadza take pyny w ciele. Jest
to gwnie funkcja Qi Puc, yang ledziony i yang Nerek. Je-sli Qi Puc i yang ledziony s
Niedoborze, w odku nie mog powstawa pyny, ledziona nie moe ich ani przetwarza, ani
portowa, a Qi Puc nie moe ich rozprasza. Pyny nie docieraj wwczas do jzyka i staje si
suchy. W tym przypadku, sucho jzyka nie jest spowodowana przez Niedobr Krwi, ale prz
ez Niedobr yang.
Tak wic, Niedobr yang Qi moe si przejawia jako mokry lub suchy jzyk. Mokry /.yk wystpu
e znacznie cz ciej. Naley tu wic uwzgldni inne oznaki kliniczne. V. pierwszym przypadku
jzyk jest mokry, poniewa zgromadzone pyny nie ulegaj prze-~ :anom i nie s transporto
wane przez yang ledziony. W drugim - jzyk jest suchy powa pyny w ogle nie powstaj w o
nie s rozpraszane przez Qi Puc i nie -:gj jzyka. Tylko na podstawie wystpowania blade
o, suchego jzyka nie mona ioskowa, czy stan jest spowodowany przez Niedobr Krwi czy
przez Niedobr Yang. . dobr Yang z suchym jzykiem jest stanem powaniejszym ni ten sam
syndrom z mo- ym jzykiem (patrz fot. 6).
Objawy Niedoboru Krwi, to: blady, suchy jzyk, blada cera, uczucie drtwienia, za--.
'. roty gowy, zaburzenia pamici, bezsenno , blade usta, skpe miesiczki u kobiet oraz -z
orstkie ttno. Stan ten bardzo czsto wystpuje u kobiet. W ciszych przypadkach mo-:.' to
prowadzi do bezpodno ci, poniewa dostateczna ilo Krwi jest podstaw zapodnienia i ci
objawy kliniczne Niedoboru yang zostay opisane wyej jako Niedobr mg ledziony z blady
m, mokrym jzykiem. W Niedoborze yang ledziony przyczyn su-ego jzyka moe by take Niedob
Qi Puc i moe wystpi wwczas krtki oddech az osabienie gosu. W powanych przypadkach mo
gromadzenia pynw brzuchu, a sucho ust i jzyka jest rezultatem gromadzenia pynw w Doln
m Ogrze-1 aczu i zmniejszania si ich w Grnym Ogrzewaczu.
Blady, jasny i byszczcy jzyk jest pozbawiony cakowicie nalotu, a jego po-ierzchnia w
yglda jak skra wieo oskubanego kurczaka (fot. 56). Wskazuje to na dugotrwae osabienie
i ledziony, jak rwnie na dugotrway Niedobr Krwi i Qi. Z Uiszczanie si nalotu zwykle z
czyna si od rodka jzyka (wynika to z Niedoboru o-;dka), a nastpnie rozszerza si na zew
ntrz, a zajmie ca powierzchni. Dugotrwa-.i osabienie odka i ledziony moe wywoa
i, poniewa ledziona jest rdem Krwi, a odek jest rdem Qi Nabytej3.
Postpujcy, powany Niedobr Qi odka i ledziony oraz Niedobr Krwi prowadzi do osabieni
nia jzyka, a nalot stopniowo zanika, podczas gdy nowy nie formuje si. W rezultacie
mamy jzyk blady (spowodowany Niedoborem Qi i Krwi), zuszczony byszczcy (w zwizku z p
rzewlekym osabieniem odka i ledziony). Naley tutaj
przypomnie, e zuszczony czerwony jzyk wskazuje na Niedobr yin ciaa. Inne objawy klinic
zne Niedoboru ledziony i odka obejmuj: ekstremalne zmczenie, utrat apetytu i bl w nad
uszu. W powanych przypadkach dojdzie do wychudzenia i osabienia koczyn. Przy dugotrw
aym osabieniu odka i ledziony mi nie pozbawione s odywienia; moe to prowadzi do ic
ekstremalnego osabienia. Ten rodzaj objaww znajdujemy w zaburzeniach neurologiczn
ych, jak stwardnienie rozsiane.
Czerwony
Kolor ciaa jzyka, opisywany jako czerwony, zawsze wskazuje na stan patologii. Jak
stwierdzono poprzednio, jest to kolor czerwieszy ni normalny kolor bladoczerwony z
drowego jzyka. W przeszo ci, badania nad czerwonymi jzykami rozwijay si wraz z rozwojem
rnicowania syndromw wedug Czterech Warstw: choroba w warstwie Ochronnej, Qi, Odywcze

j lub Krwi. Ten system rnicowania udoskonalono we wczesnej dynastii Qing (Aneks, c
z. II). Rnicowanie wedug Czterech Warstw stanowi podstaw analizy objaww klinicznych,
rokowania i leczenia chorb gorczkowych z Gorca. Kada z Czterech Warstw przedstawia rny
stopie gboko ci, na jak do ciaa wnikno Gorco. Poziom Ochronny jest najbardziej powie
wny, a poziom Krwi najgbszy i najpowaniejszy.
We wszystkich chorobach wywoanych przez zewntrzne Gorco kolor ciaa jzyka bdzie czerwon
y. Kolor ten zawsze wskazuje na Gorco zarwno z Niedoboru, jak i z Nadmiaru. Badani
e koloru ciaa jzyka dostarcza rzetelnego wska nika do oceny oznak klinicznych w rnicow
aniu zgodnie z Czterema Warstwami. Zmiany koloru, podobnie jak wygld plamek, s uyte
cznym kryterium do oceny rozwoju choroby i rokowania.
Rozmieszczenie czerwieni na powierzchni jzyka i jej zmiany dokadnie odzwierciedlaj
rozwj choroby. Na poziomie Ochronnym tylko koniuszek jzyka bdzie czerwony wskazujc, e
patogenne Gorco jest ulokowane w powierzchownych cz ciach ciaa. W stadium Qi cay jzyk
jest czerwony. W stadium Odywczym i Krwi kolor jzyka jest ciemnoczerwony z czerwon
ymi i lub purpurowymi plamkami. W przewlekych stanach Wewntrznych cakowicie czerwon
y jzyk zawsze wskazuje, e Gorco znajduje si w warstwie Odywczej i w warstwie Krwi. Go
rco to niekoniecznie musi pochodzi z ataku Gorca zewntrznego.
Objawy kliniczne, ktre towarzysz czerwonemu jzykowi, rni si w zaleno ci od konkretneg
nu i od miejsca lokalizacji Gorca. Oglne oznaki Gorca to: zaczerwienienie twarzy i
oczu, gorczka, pragnienie, suche usta, zaparcie, ciemny mocz i szybkie ttno. Poniej
opisano objawy kliniczne dla rnych rodzajw czerwonych jzykw, gdy czerwone s tylko okr
e lone pola jzyka.
Gorco zatrzymane wewntrz, na ktre wskazuje czerwony jzyk, moe by Nadmiarowe albo Niedo
borowe, zalenie czy jzyk ma nalot, czy te nie. Jest to pierwsza rzecz, na ktr musimy
pooy nacisk, gdy widzimy czerwony jzyk. Nalot z korzeniem (jakikolwiek jest jego kol
or) jest zwizany z Gorcem Nadmiarowym. Gdy nie ma nalotu (lub nalot jest bez korze
nia) wskazuje to na Gorco Niedoborowe. Niej omwiono znaczenie kliniczne czerwonego
jzyka z nalotem, chyba e zaznaczono inaczej.
Specyficzne kliniczne znaczenie czerwonego jzyka, poza tym e wskazuje Gorco, zaley o
d innych oznak i rozmieszczenia koloru na jego powierzchni. Powinno by interpreto
wane z uwzgldnieniem topografii jzyka: koniuszek odpowiada Sercu, boki Wtrobie i Pch
erzykowi ciowemu, rodek odkowi i ledzionie, pole midzy koniuszkiem a rodkiem odpowi
m, a korze Nerkom.
I
mja-rat 4a-: me zj
Jak
my
Uraz
rwie
snej
aw
SaBo
>zy
:vka
jak ny porrie->ny da.
;est
ach si
atazer-zyb-kw,
nia-ecz, faki-Jub rnie
o-m
Czerwony koniuszek wystpuje zazwyczaj w Ogniu Serca. Im jest on ciemniejszy tym s
tan powaniejszy. Jeeli cay jzyk jest czerwony lub ciemnoczerwony, a koniuszek jeszcz
e czerwieszy, oznacza to obecno Gorca w warstwie Qi lub w warstwie Krwi oraz Ogie Ser
ca. Stan ten zwykle towarzyszy przewlekym problemom emocjonalnym, jak depresja, s
tumiona zo , al. Emocje te, wystpujce przez dugi czas, powoduj stagnacj Qi; staje si
ita". ci nita Qi doprowadza do wzrostu Gorca, tak jak zwikszenie ci nienia gazu (podobne
o w naturze do Qi) prowadzi do wzrostu jego temperatury.

Gorco czsto tworzy si w klatce piersiowej, ktra jest siedliskiem Qi i gdzie mie ci si S
erce. Prowadzi to do Ognia Serca z objawami niepokoju psychicznego, draliwo ci, bez
senno ci, uczucie ciskania w klatce piersiowej, depresj oraz czerwonym jzykiem z czer
wieszym koniuszkiem (fot. 18 i 47).
W mniej powanych przypadkach, kolor ciaa jzyka bdzie normalny, a tylko koniuszek cze
rwony. Tu rwnie wystpuje Ogie Serca, ale w agodniejszej formie, spowodowany przez mni
ej intensywne problemy emocjonalne. W niektrych przypadkach kolor ciaa jzyka bdzie n
ormalny, a tylko koniuszek lekko czerwony. Czsto spowodowane jest to brakiem snu
i niekoniecznie wskazuje na Ogie Serca. Chiskie badania pokazuj, e istnieje istotna
korelacja pomidzy bezsenno ci a czerwonym koniuszkiem lub czerwonymi punktami na kon
iuszku4. W badaniach wykazano, e u 80,6% osb cierpicych na sen zaburzony przez sny
wystpuje czerwony koniuszek lub czerwone punkty na koniuszku i te same oznaki wys
tpuj u 78,7% osb z bezsenno ci. W przypadku wsp-w stepowania bezsenno ci i snu zaburzo
przez sny odsetek ten wzrasta do 85,2. Ciekawe, e badania wykazay, i liczba punktw n
a koniuszku mniejsza ni 10 nie ma znaczenia klinicznego.
Naley rozrni czerwony koniuszek spowodowany przez Ogie Serca od podobnego objawu, ktre
go przyczyn jest Gorco w Pucach. Jeeli sam czubek jest czerwony, a skazuje to na Ogi
e Serca, ale je li wiksze pole na koniuszku jest czerwone i pokryte cienkim, tym nalote
m, wskazuje to na Gorco w Pucach.
Czerwone boki. Boki jzyka czerwiesze ni jego czerwone ciao, mog by take lekko obrzkni
wskazuj yang Wtroby lub Ogie Wtroby. Stan ten, podobnie jak Ogie Serca, powstaje zwy
kle w wyniku dugo trwajcych problemw emocjonalnych, szczeglnie dugotrwaego przeywania
i i alu. Pacjent najprawdopodobniej bdzie draliwy, skonny do zo ci, bdzie mia ble i z
y gowy, gorzki smak w ustach, zaparcie, ttno strunowate oraz czerwony jzyk z czerwo
nymi bokami (fot. 2 i 7). Nie naley myli tego typu jzyka z innym, w ktrym boki s obrzk
nite na znacznej powierzchni, ale kolor ciaa jzyka jest zazwyczaj normalny (fot. 8)
. S to oznaki przewlekego Niedoboru Qi i yang ledziony. Jest to dobry przykad ukazujc
y, e to samo pole jzyka jest zwizane z dwoma rnymi Narzdami i stanami, ktre mona rozr
gldniajc rn kombinacj znakw na jzyku.
Czerwony rodek. Pole centralne jzyka odpowiada odkowi i ledzionie. Jeeli rodek jzyka
czerwony, a pozostaa cz jzyka ma normalny kolor, zwykle wskazuje to na Ogie w odku
20). U pacjenta stwierdzamy wwczas takie objawy, jak: :czucie pieczenia w nadbrz
uszu, pragnienie, zaparcie, suche usta, obrzk i bl dzise raz szybkie ttno.
Czerwonawopurpurowe centrum jzyka wskazuje na zastj Krwi w odku z obja-1 ami znaczneg
o kujcego blu w nadbrzuszu, wymiotami ciemn krwi, krwawieniami dzise oraz uwizionym"
(jest to gbokie i ukryte ttno, ale strunowate i du-_:ie, wyczuwalne na gbokim poziomi
e).
- 37Czerwony i zuszczony rodek wskazuje np. Niedobr yin odka prowadzcy do Gorca z nastpu
objawami: sucho w ustach, uczucie pieczenia warg, pragnienie z potrzeb picia ciepych
pynw albo picia maymi yczkami5, suchy stolec, suche gardo, bl w nadbrzuszu oraz szybk
ie, cienkie ttno (fot. 20). Stan Niedoboru yin odka jest czsto spotykany w praktyce k
linicznej. Powstaje w wyniku przewlekego przepracowania z nawykami do nieregularn
ego jedzenia, jak np. jedzenie p no w nocy, nieregularne posiki, jedzenie w po piechu
lub martwienie si podczas posiku. odek jest rdem pynw ciaa, a wic Niedobr yin o
tanu ich wyczerpania ze wzgldnymi objawami sucho ci. Niedobr yin odka czsto poprzedza N
edobr yin Nerek. W tym momencie czerwony i zuszczony staje si cay jzyk, a nie tylko ro
dek, jak w przypadku Niedoboru yin odka.
Czerwony korze. Nie zdarza si, by czerwony by wycznie korze, poniewa wskazuje on tylko
na Niedobr yin Nerek. Yin Nerek jest podstaw energii yin caego organizmu. Kiedy yin
Nerek jest w Niedoborze, w Niedoborze jest cao yin ciaa, a wic cay jzyk staje si cze
ny i zuszczony. Jednake zdarzaj si przypadki, kiedy tylko korze jest czerwony i zuszcz
ony (fot. 43). Je li cay jzyk jest czerwony, a korze czer-wieszy i zuszczony, wskazuje
to na Niedobr yin Nerek z przewag patologicznego Niedoborowego Ognia Nerek. Wystpuj
wwczas nastpujce objawy: zaczerwienienie policzkw (w okolicy jarzmowej), niepokj psyc
hiczny, poty nocne, gorczka popoudniowa, bezsenno , skpy ciemny mocz, suche gardo w noc
y, suchy stolec, nadmierne pragnienia seksualne, zmazy nocne oraz szybki, cienki
puls.
Czerwony i mokry. Czerwony jzyk wskazuje Gorco i zwykle bywa take suchy, poniewa Gorc
o wysusza pyny ciaa. Niemniej, nie tak rzadko, widujemy jzyk czerwony, a take wilgot

ny (fot. 2). Ten typ jzyka zwykle pojawia si, kiedy wystpuje zarwno Gorco na poziomie
Odywczym, jak i zatrzymanie Wilgoci. Sytuacja ta czsto wystpuje, kiedy wspistnieje W
znoszce si yang Wtroby lub Ogie Wtroby, ktry powoduje zaczerwienienie jzyka, wraz z Ni
doborem Qi ledziony, prowadzcym do tworzenia Wilgoci. Faktycznie, Niedobr Qi ledzion
y moe by czsto wywoany przez Wznoszce si yang albo Ogie Wtroby.
Czerwony, mokry jzyk moe take wskazywa na Niedobr yang Qi z faszywym yang unoszcym" s
grze. Jest to raczej rzadki stan ekstremalnego Niedoboru yang Qi. Energie yang i
yin oddzielaj si od siebie. Niewielkie yang, ktre pozostao w ciele, unosi si ku grze
i powoduje zaczerwienienie jzyka. W tym samym czasie, w wyniku Niedoboru yang Qi
wystpuje osabienie przemian i transportu pynw, co powoduje gromadzenie si ich na jzyku
i jzyk staje si mokry. Jest to stan Prawdziwego Zimna (przejawiajcy si jako mokry jz
yk) i stan Faszywego Gorca (odzwierciedlony przez czerwony jzyk). Jzyk bdzie take mikk
, saby i wiotki, co jest oznak Niedoboru (w tym przypadku Niedoboru yang).
Na koniec, je li czerwony jzyk jest tylko lekko wilgotny, to po prostu Gorco nie prz
ebywa w ciele wystarczajco dugo, aby wysuszy pyny. Jest to pomy lna wskazwka w przeciwi
estwie do sytuacji, w ktrej jzyk jest zarwno czerwony, jak i suchy. Objawy kliniczne
w przypadku czerwonego i mokrego jzyka bd zwykle takie, jak we Wznoszcym si yang Wtro
by i Niedoborze Qi ledziony z zatrzymaniem Wilgoci. Objawy obejmuj: ble i zawroty go
wy, tendencj do szybkiego wpadania w gniew, zaczerwienienie twarzy, rozpieranie w
brzuchu, ze trawienie, tendencj do pozostawania luzu w nosie, albo w klatce piersi
owej oraz lizgajce, strunowate ttno.
do ^F
Czerwony i suchy. Jzyk czerwony, suchy z nalotem wskazuje Nadmiaro
we Gorco
uenie I
wewntrznych warstwach ciaa. Je li taki sam jzyk nie ma nalotu, wskazu
je to na Niegarbr yin z wyczerpaniem pynw ciaa i Niedoborowym Gorcem. Sucho w obu ty
h
adka
\
mach ma rn przyczyn. W przypadku wewntrznego Nadmiarowego Gorca, suracoI
i jest rezultatem wypalania pynw ciaa przez Gorco. Jzyk ma ty n
Miar't. 18). W przypadku Niedoboru yin sucho jest spowodowana wyczer
paniem pynw
rila, ktre s cz ci yin ciaa. Jzyk jest bez nalotu. Ten ostatni typ jzy
zuje
lia ze
dugo trwajcy Niedobr yin Nerek; pyny ciaa zostay wyczerpane, ponie
wa zmnieji Nelo si ich wytwarzanie przez Nerki (fot. 26).
>:. jak ^_ Pozostae kliniczne objawy Nadmiarowego Wewntrznego Gorca rni si w zale-I a
od stanu i miejsca, w ktrym Gorco jest zlokalizowane. Oglne oznaki Nadmiaro-Wewntrzn
ego Gorca to: zaczerwienienie twarzy i oczu, zazwyczaj gorczka, za-f\va iicie, ciem
ny mocz, pragnienie i szybkie, pene ttno. Objawy kliniczne Niedoboru yin ,)r- I tai
y opisane uprzednio. ic
fc
!ko B Czerwony i byszczcy. Czerwony jzyk, ktry ma wygld jasny i byszczcy, jak lu-:er>. zawsze wskazuje na stan Niedoboru yin i brak pynw ciaa. Ten typ jzyka moe ie pojawi po obfitych potach w przebiegu ostrej choroby. Odzwierciedla pogorsz
enie
nilu zwizane z wyczerpaniem pynw yin. W przewlekych przypadkach moe si pora,
\i w p nych stadiach dugo trwajcej choroby, ktra osabia pyny odka i Nerek tiie
>t. 11). Je li, dodatkowo, czerwony i byszczcy jzyk ma suchy korze, wskazuje to n
a i'dobr yin Nerek. Je li tylko centrum jzyka jest suche, wskazuje to na Niedobr yin
ildka.
Ten typ jzyka moe take si pojawi w wyniku nadmiernego uywania osuszaj-ny; di zi ch
W medycynie zachodniej taki jzyk moe si pojawi w przebiegu te-;0- ^b raPu antybiot
ykami, ktre z punktu widzenia fizjologii chiskiej uszkadzaj pyny yin oladka i Jelit.
ta- B Objawy kliniczne w stanach przewlekych, w ktrych wystpuje ten typ jzyka, to ob
-:\\y Niedoboru odka i/lub Nerek. Objawy Niedoboru yin odka to: sucho si ^ ustach, p
enie, uczucie palenia ust z pragnieniem picia ciepych pynw albo picia maymi ykami, su
cho garda, utrata apetytu, zaparcia z suchym stolcem oraz szybkie, >ym H c'en^e ttno
. Niedobr yin odka czsto przenosi si do Jelita Grubego i w tych przy-ang H padkach poj
awia si zaparcie z maymi suchymi stolcami, ktre przesuwaj si z trudem. ele, H "^an te

n spotykamy czsto u ludzi starych lub u szczupych i wychudzonych pacjentw, liku H M

an ten widujemy dzi czsto w praktyce klinicznej; zwizany jest on ze zymi, nieregular
nymi nawykami w jedzeniu, nadmiernym spoywaniem ostrego poywienia, ktre -ze- H .-zk
adza yin odka oraz nadmiernym spoywaniem kwa nego poywienia, jak poma-:er- ^m racze, gr
jpfruty, ocet, jogurt i pikle. Je li jest to zarwno Niedobr yin Nerek, jak i Nie-vm
Bfl dobr yin odka, mog wystpi rwnie nastpujce objawy kliniczne: szum v, uszach, g
okolicy krzyowej, zawroty gowy, zaburzenia pamici, poty noc-l nie -H1. sucho w ustach
i krtani w nocy, pragnienie, gorco Piciu Serc (uczucie gorca na ka- mostku, wewntrzn
ych powierzchniach rki i podeszwach stp), zmazy nocne, zaparcie, Isu- I
-iemn
y mocz oraz powierzchowne, puste i szybkie ttno.
(kie, __
Czerwony i szkaratny. Czerwony jzyk z jasnym szkaratnym odcieniem, wpadaj-Inia H c
>m w rowy, jest zwykle take byszczcy. Je li jest byszczcy, to wskazuje na Niedo-1 do
br yin. Ten typ jzyka jest najcz ciej zwizany z Niedoborem yin Puc albo z Niedoborem yi
n Serca. W tych przypadkach moe by szkaratna tylko przednia cz jzyka (dla Plu) albo k
uszek (dla Serca) - fot. 26.
f
Ten typ jzyka widujemy cz ciej u ludzi starszych lub w rednim wieku. Niedobr yin Puc i
Niedobr yin Serca maj rne etiologie. Niedobr yin Puc jest prawie zawsze konsekwencj d
trwajcego Niedoboru Qi Puc. Niedobr yin Puc, cechujcy si sucho ci w Pucach, czsto p
w rezultacie przewlekego przepracowania, siedzcej pracy - jest to wysikowa pozycja
dla Puc, albo przebywania przez dugi czas w bardzo gorcym i suchym rodowisku (jak w
wielu wspczesnych biurach). Stan ten szczeglnie czsto wystpuje u osb, ktre ze wzgld
fesjonalnych musz duo mwi, np. nauczyciele.
Niedobr yin Serca jest spowodowany najcz ciej gbokimi problemami emocjonalnymi (jak st
ae martwienie si, lk, smutek, szczeglnie z powodu trudnych relacji z innymi), poczonym
i z przepracowaniem lub nadmiernym wysikiem fizycznym, co osabia yin Nerek. Niedobr
yin Nerek prowadzi do rozwoju Gorca z Niedoboru w Sercu. W terminologii Piciu Prz
emian jest to stan, o ktrym mwimy Woda nie kontroluje Ognia". W takich sytuacjach s
am koniuszek jzyka staje si szkaratnoczerwony.
Objawy Niedoboru yin Puc obejmuj: suchy kaszel lub kaszel z niewielk ilo ci luzu, w ktr
m mona znale lady krwi, sucho w ustach i gardle, poty nocne, gorco w Piciu Sercach"
nkie, szybkie ttno.
Objawy kliniczne Niedoboru yin Serca to: niepokj psychiczny, gorco w Piciu Sercach
(chiskie pojcie gorca w Piciu Sercach" oznacza uczucie gorca doni, stopy i w dole most
a - przyp. tum.), poty nocne, bezsenno , sucho garda, palpitacje, zaburzenia pamici i c
enkie, szybkie ttno.
Czerwone punkty lub plamki rozrniamy ze wzgldu na ich wielko . Punkty s mniejsze ni pla
ki, maj nieco odmienne znaczenie kliniczne, lecz zawsze oznaczaj patologiczny stan
brodawek jzyka. Wedug staroytnych koncepcji chiskich brodawki na jzyku formuj si w wy
iku ruchu z dou w gr Ognia Bramy ycia, ktry wznosi si do powierzchni jzyka i przyczyni
si do ich zaczerwienienia. Gdy jest to patologiczny Nadmiarowy Ogie (a nie fizjol
ogiczny Ogie Bramy ycia), podnosi si on do jzyka i powoduje, e brodawki wyrastaj powye
powierzchni jzyka i tworz to, co staroytni lekarze nazywali punktami (diari) albo
plamkami (ban). Punkty i plamki s zwykle czerwone, ale mog by take bladoczerwone, bi
ae, szkaratne lub nawet czarne. Zazwyczaj spotykamy je na czerwonych jzykach, lecz
mog te wystpowa na jzyku bladym lub purpurowym.
Znaczenie kliniczne punktw i plamek zaley od wielu czynnikw, jak np.: ich kolor, ko
lor ciaa jzyka, na ktrym si znajduj oraz ich rozmieszczenie. Uoglniajc, czerwone punkt
wskazuj na Gorco we Krwi, jeeli wyrosy powyej powierzchni jzyka i s spiczaste. Czerwo
e plamki wskazuj zarwno Gorco, jak i Zastj Krwi; im wiksze plamki, tym powaniejszy zas
tj. Naley wyrni kilka typw jzyka, co umoliwi dalsze wyja nienie znaczenia klinicznego
tw i plamek.
Czerwony jzyk z czerwonymi punktami zawsze wskazuje Gorco we Krwi. Rozmieszczenie
punktw pokazuje lokalizacj choroby.
Na koniuszku - czerwone punkty na koniuszku jzyka wskazuj Ogie Serca, zazwyczaj z p
owodu problemw emocjonalnych, jak np. gboki lk i dugotrway smutek (fot. 47). Pacjent z
tym typem jzyka zwykle cierpi na bezsenno , lk i ma ttno szybkie, pene oraz szerokie (
od tumacza: ttno szerokie niektrzy nazywaj wielkim). Oczywi cie, objawy kliniczne nie
musz zawsze by bardzo powane. S rne stopnie" ciko ci stanu pacjenta, ktre maj odzw

e w ilo ci i intensywno ci koloru punktw. Im gbszy kolor i im wiksza liczba punktw, tym
tan jest ciszy.
< oor sze
r SUKcej rdzo
PS'1. np.
<nal; insaIrcu.
j lu-frco
er-lopy
|. zas
zaj
iwki
i si
r-zny
ipolilezerzaj
lub
ilor, wo-ii s ksze
dsze
eszwyfot.
, ;jeBcie,
IstaIm
Na bokach - czerwone punkty na bokach jzyka wskazuj na obecno Ognia Wtroby lub wznoszc
ego si yang Wtroby. WT takim przypadku punkty s rozmieszczone w postaci cienkiej li
nii na brzegach jzyka lub tylko po jednej stronie. Je li znajduj si tylko po prawej s
tronie, oznaczaj Gorco w Pcherzyku ciowym; je li tylko po lewej stronie, to oznaczaj O
Wtroby (patrz fot. 4 i rys. 5-la).
Stan ten czsto jest powizany z problemami emocjonalnymi, takimi jak dugotrway gniew
lub al, ale take z nadmiernym spoywaniem ostrego, tustego lub smaonego poywienia oraz
alkoholu. Objawy kliniczne obejmuj ble gowy, zaczerwienienie twarzy i oczu, gorzki
smak w ustach, zawroty gowy, szum w uszach, ciemny mocz, zaparcie, draliwo z tendenc
j do nagych wybuchw gniewu i krzyku oraz strunowate, szybkie i pene ttno. Jeeli wystpu
e rwnie Gorco w Pcherzyku ciowym, to objawem bd ble w okolicy podebrowej, wzdychan
Na bokach, pole centralne - czerwone punkty na bokach, ale tylko kierujce si ku rod
kowemu polu jzyka, wskazuj Gorco w odku i/lub w ledzionie (rys. 5-lb). Naley wyra nie
czerwone punkty wystpujce w tym polu od punktw wystpujcych w Ogniu Wtroby (rys. 5-la i
5-lb).
Rysunek 5-1 a
Rysunek 5-1 b
Objawy kliniczne Gorca w odku obejmuj: pragnienie, uczucie gorca, nadmierny apetyt, kr
wawienie z dzise, bl w nadbrzuszu oraz strunowate ttno w prawej rodkowej pozycji. Obj
awy kliniczne Gorca w ledzionie obejmuj: pragnienie, bl w lewym podebrzu, suche stolc
e, suche wargi, uczucie gorca i czerwonawy kolor czoa.
Na korzeniu - czerwone punkty na korzeniu mog wystpowa z nalotem lub bez niego. ty nal
ot wskazuje na Gorco w Pcherzu albo w Jelicie Grubym. Jeeli nie ma nalotu, czerwone
punkty na korzeniu wskazuj na obecno nieujarzmionego Ognia" w Nerkach, ktry powstaje
z Niedoboru yin Nerek.
Czerwone punkty z nalotem na korzeniu wskazuj oglnie Gorco w Dolnym Ogrzewaczu. Aby
rozrni Gorco w Pcherzu od Gorca w Jelitach, naley uwzgldni objawy i ttno. Je li Go

Pcherzu, wystpuj objawy: uczucie pieczenia w czasie oddawania moczu, ciemny, mao ob
fity mocz oraz szybkie, strunowate ttno w proksymalnej lub dalszej pozycji na lew
ym nadgarstku. Stan ten czsto pojawia si u udzi z rozpoznaniem biomedycznym zapalen
ia pcherza moczowego lub cewki moczowej. Jeeli Gorco wystpuje w Jelitach, jzyk bdzie c
zerwony, nalot ty i czerwone punkty na korzeniu, jak wyej. Z tym stanem bd zwizane nas
ujce objawy: bl w dole brzucha, zaparcie, ktre moe wystpowa na zmian z biegunk, krew
tolcu, pieczenie odbytu, ciemny mocz oraz szybkie, pene i strunowate ttno w obu pr
oksymalnych pozycjach.
- 41 Diagnoza u kobiet jest trudniejsza, poniewa w Dolnym Ogrzewaczu umiejscowiona jes
t te Macica. Z punktu widzenia biomedycyny, Gorco w Dolnym Ogrzewaczu u kobiet moe
pokrywa si z zaburzeniami pcherza, jelit, macicy, jajowodw i jajnikw. Czerwony jzyk z
czerwonymi punktami na korzeniu jest rzeczywi cie czsto spotykany w zapaleniach jed
nego z narzdw miednicy.
Diagnoza z jzyka moe by uyteczna w rnicowaniu przypadkw prawdziwej infekcji od stanw
alenia nieinfekcyjnego. Czsto u pacjentki mog wystpowa objawy infekcji, ktre wspczesna
biomedycyna przypisuje patogennym organizmom i leczy antybiotykami, podczas gdy
w rzeczywisto ci stan ten jest spowodowany kombinacj Niedoboru i Zastoju Qi, powodu
jcego bl brzucha. W wikszo ci przypadkw prawdziwej infekcji jzyk bdzie czerwony, nalot
ruby, ty i najprawdopodobniej tusty, bd tak-1 e czerwone punkty na korzeniu jzyka. Je
nie ma infekcji, jzyk nie jest czerwony, nalot nie jest gruby (chocia moe by ty) i na
orzeniu jzyka nie wystpi czerwone punkty. Dodatkowo, zarwno ttno, jak i inne objawy bd
wskazywa na stan Niedo- j boru.
Jzyk czerwony z czerwonymi plamkami, ktre s wiksze ni punkty i mog by czerwone, ciemno
zerwone, purpurowe lub czarne. Plamki wskazuj Gorco z Zastojem Krwi. Ciemnoczerwon
e lub czarne plamki wskazuj na wikszy stopie Gorca ni plamki czerwone, podczas gdy pl
amki purpurowe wskazuj wikszy stopie Zastoju Krwi ni czerwone. Rozmieszczenie plamek
pozwala praktykowi na zlokalizowanie problemu, podobnie jak w przypadku czerwon
ych punktw.
Na koniuszku - czerwone plamki na koniuszku jzyka wskazuj na wystpowanie Gorca i zas
toju Krwi w Sercu. Zwizane jest to zwykle z dugo trwajcymi problemami emocjonalnymi
, jak lk i smutek. Objawy obejmuj: kujcy lub ostry bl w klatce piersiowej, purpurowe
usta, palpitacje, poty, zibnicie koczyn, szczeglnie rk, oraz wzowe ttno.
Na bokach - czerwone plamki na bokach jzyka wskazuj Gorco i zastj Krwi w Wtrobie. Wtro
ba przechowuje Krew i kiedy Qi Wtroby jest ci nite, moe to doprowadzi do stagnacji Qi W
roby. Po duszym czasie spowoduje to zastj Krwi Wtroby. Sytuacja ta zazwyczaj jest sp
owodowana przez dugo trwajce problemy emocjonalne, takie jak stumiony gniew i al.
Objawy kliniczne s nastpujce: bl w okolicy podebrowej albo w dole brzucha, stay i widr
jcy lub kujcy. Je li wystpuje jakie krwawienie (jak miesiczkowe, nieprawidowe krwawien
maciczne lub krwawienie z przewodu pokarmowego), krew bdzie purpurowa lub brzowa i
moe zawiera skrzepy. Zastj Krwi w Wtrobie czsto dotyczy ukadu pciowego u kobiet. Jest
przyczyn bolesnego miesiczkowania, z krwi miesiczkow ciemn, ze skrzepami i silnego blu
Cikie i dugo trwajce przypadki zastoju Krwi Wtroby u kobiet mog prowadzi do tworzenia
si mi niakw macicy, a nawet raka. We wszystkich przypadkach zastoju Krwi Wtroby ttno bd
ie strunowate lub uwizione.
Na korzeniu - czerwone plamki na korzeniu wskazuj zastj Krwi w Dolnym Ogrzewaczu,
tzn. w Pcherzu, Jelitach lub Macicy (fot. 12). Etiologia i objawy kliniczne s taki
e same, jak w przypadku czerwonych punktw na korzeniu. Jedyna rnica polega na tym, e
w przypadku wystpowania plamek bdzie zarwno zastj Krwi, jak i Gorco. Rwnie bl bdzie
ziej intensywny i trway, o charakterze przewlekym i widrujcym lub kujcym.
Jeeli problem dotyczy Pcherza, u pacjenta moe wystpowa intensywny bl podczas oddawania
moczu. Mocz moe zawiera krew, a ttno bdzie strunowate w proksyI
liona Dbiet mvo-lapaj inf an-I Xieriwej |takbon -dorzerdam-ni

I. potnie ami
>rsio(1:0 we
WIzi
.:icja
jak
. sta-i-oraizie yczy acz-stoju
: ra-iwirrze-ta-na
co.
Ipod-Bksymalnej pozycji na lewym nadgarstku. Je li zaburzone s Jelita, u pacjenta moe wystpi kuj
y bl w podbrzuszu, ciemna krew w stolcu i zaparcia z blem. Ttno bdzie stru-nowate w
pozycji proksymalnej na obu nadgarstkach. Jeeli zaburzona jest Macica, pacjentka
bdzie miaa bolesne miesiczki z silnym kujcym blem. Bl moe by wikszy przed miesiczk
niejszy w trakcie. Krew miesiczkowa bdzie ciemna, ze skrzepami, a pacjentka bdzie m
iaa strunowate ttno.
Czerwone punkty w chorobach pochodzenia zewntrznego maj szczeglne znaczenie w choro
bach wywoanych przez atak Wiatru i Gorca lub Wilgoci i Gorca. Rozmieszczenie, inten
sywno koloru i liczba punktw dokadnie odzwierciedlaj intensywno oraz lokalizacj zewn
go czynnika patogennego.
Jak ju poprzednio wyja niono, zewntrzna cz jzyka odpowiada zewntrznym I warstwom ciaa
. skrze, mi niom i kanaom. rodkowa cz powierzchni jzyka odpowiada wewntrznym warstwo
tzn. Narzdom. W planie pionowym przednia cz jzyka odpowiada grnej cz ci ciaa (Ogrzewa
y), rodkowa cz - rodkowej cz ci ciaa ( rodkowy Ogrzewacz) i korze - dolnej cz ci cia
zewacz). W odniesieniu do chorb pochodzenia zewntrznego, przednia cz jzyka, oprcz zwi
z Grnym Ogrzewaczem, odpowiada take zewntrznej warstwie ciaa. Na przykad, cienki, bi
ay i mokry nalot w przedniej cz ci jzyka moe wskazywa, e Wiatr i Zimno atakuj Grny Og
cz; ale moe take to, e zewntrzny czynnik pato-eenny jest umiejscowiony w zewntrznych
warstwach ciaa.
Czerwone punkty czsto pojawiaj si wtedy, gdy wystpio zewntrzne Gorco. Mo-e pojawia s
zerwonym, normalnym, a nawet bladym jzyku. Zaley to od stanu pacjenta sprzed ataku
przez czynnik zewntrzny. Jeeli u pacjenta wystpowa Niedobr Krwi lub yang przed ataki
em zewntrznego patogennego Gorca, to czerwone punkty pojawi si na bladym jzyku. Je li p
atogenne Gorco nie zostanie usunite, lecz pozostanie w ciele, jzyk bdzie mia tendencj
do zmiany koloru na czerwony.
Z przodu - czerwone punkty z przodu jzyka (na polu wikszym ni sam koniuszek) wskazu
j na atak zewntrznego patogennego Gorca, w pocztkowym stadium, kiedy zaatakowany jes
t tylko Grny Ogrzewacz i zewntrzne energetyczne warstwy ciaa (fot. 36). W" przypadk
u chorb z zewntrznego Wiatru i Gorca, odpowiada to warstwie Ochronnej w systemie rnic
owania wedug Czterech Warstw, a Stadium Grnego Ogrzewacza, gdy rnicujemy zgodnie z T
rzema Ogrzewaczami (Aneks, cz. II i III). Z punktu widzenia biomedycyny stan ten
czsto wystpuje w zapaleniach garda, infekcjach grnych drg oddechowych z gorczk i przy
grypie. Moemy uwaa, e wszystkie te stany s wywoane przez zewntrzny Wiatr i Gorco i pr
awiaj si czerwonymi punktami z przodu jzyka. Szczeglnie czsto widujemy to u dzieci, u
ktrych na jzyku atwo tworz si czerwone punkty.
Gdy koncentrujemy si na rokowaniu, to czerwone punkty z przodu jzyka wskazuj, e Gorco
jest jeszcze w zewntrznych cz ciach ciaa, jest wic atwe do usunicia. Czerwone punkty p
zybliajce si do rodka jzyka wskazuj, e zewntrzne Gorco wnikno do wewntrz ciaa. S
bardziej niebezpieczny i trudniejszy do usunicia.
Na bokach - czerwone punkty na bokach wskazuj take, e Gorco pochodzenia zewntrznego d
otkno tylko zewntrzne energetyczne warstwy ciaa (fot. 36). W przypadku ataku Wiatru
i Gorca punkty te odpowiadaj warstwie Ochronnej Czterech Warstw ciaa. Rni si to od cze
rwonych punktw z przodu jzyka tym, e ta ostatnia sytuacja wskazuje na lokalizacj Wia
tru i Gorca w Grnym Ogrzewaczu, i dotyczy zewntrznych energetycznych warstw ciaa kon
trolowanych przez Puca. Czerwone punkty na bokach
wskazuj na obecno Wiatru i Gorca w zewntrznych energetycznych warstwach ciaa, a niekon
iecznie w Grnym Ogrzewaczu. Jeeli czerwone punkty kieruj si do wewntrz i ku rodkowi jz

ka, oznacza to, e czynnik patogenny wnikn gbiej do rodka i sta si objawem Wewntrznym
Na lewo lub na prawo od centrum - czerwone punkty na lewym lub na prawym boku rod
kowej cz ci jzyka (fot. 10) wskazuj, e Wiatr i Gorco pochodzenia zewntrznego znajduj s
stadium po rednim, ktry nazywamy Pwewntrzny, Pzewntrz-ny". Okre la to lokalizacj cho
adium pomidzy stanem Zewntrznym a Wewntrznym. Stan ten nazywany jest te syndromem Mn
iejszego yang (t. Shao Yang), gdy rnicujemy syndromy wedug Sze ciu Stadiw (aneks, cz. I
). Syndrom Mniejszego yang jest typowy dla kanaw Potrjnego Ogrzewacza i Pcherzyka ciow
go, z towarzyszcymi objawami, jak: gorzki smak w ustach, suche gardo, zamazane wid
zenie, naprzemienne dreszcze i gorczka (kluczowy symptom), bl w okolicy podebrowej
oraz stru-nowate ttno. Na jzyku bd wystpowa czerwone punkty albo po prawej, albo po le
wej stronie (ale bardziej typowo po prawej) i pojawi si biay liski nalot tylko po p
rawej stronie. Ten typ objaww obserwujemy zwaszcza u dzieci, ktre czsto choruj na zap
alenie ucha lub garda. Syndrom ten moe take rozwin si z syndromu Wikszego yang (t. Ta
ang), a wic z ataku Wiatru i Zimna. Jest to do typowa sytuacja u dzieci, gdy z powan
ego przezibienia z gorczk i kaszlem (syndrom Wikszego yang), rozwija si p niej bl ucha
aprzemienne dreszcze i gorczka oraz wymioty (syndrom Mniejszego yang - t. Shao Yan
g). Czerwone punkty po obu lub po jednej stronie jzyka czsto widzimy w chorobach w
ieku dziecicego z wysypk, jak: ospa wietrzna i odr.
Bladoezerwone lub biae punkty - na jzyku mona znale bladoczerwone lub biae punkty. Bla
doczerwone punkty czsto widzimy dookoa rodkowej powierzchni jzyka. Zwykle znajdujemy
je na normalnym lub bladym jzyku i wskazuj one na obecno bardzo lekkiego Gorca w odk
ale z Niedoborem Qi odka i ledziony.
Biae wklse punkty nie wskazuj Gorca, ale Zimno. Moemy je take znale wok rodkowej
jzyka. Wskazuj one na wystpowanie Zimna w odku, (patrz fot. 14).
Czerwony z kolcami. Mwimy, e jzyk ma kolce", gdy brodawki s wiksze ni normalnie i wyro
jak rogi lub sztywne wosy szczotki. Najcz ciej znajdujemy je na czerwonym jzyku (fot
. 27). W Rozwaaniach nad chorobom i gorczkowymi z Gorca powiedziano: Bez wzgldu na ko
lor ciaa jzyka, kolce wskazuj Gorco w Grnym Ogrzewaczu"6. Mwi si, e niektre z brodaw
wstaj z Ognia Bramy ycia, ktry pynie z dou do gry, aby dotrze do Puc. Proces ten powo
e tworzenie si mikkich, biaych jak wos brodawek w centrum jzyka. Kolce, o ktrych tu mw
my, s to patologicznie zdege-nerowane normalne, mikkie, biae jak wosy brodawki. Kolc
e tworz si w wyniku aktywno ci patologicznego Gorca, zazwyczaj w Pucach, ktre kontroluj
tworzenie si normalnych brodawek. W praktyce klinicznej kolce mog take wskazywa Gorco
w rodkowym Ogrzewaczu, szczeglnie w odku.
Kolce wskazuj zatem na wystpowanie Gorca w warstwie Odywczej, zarwno w Grnym (Puca), j
k i w rodkowym Ogrzewaczu (odek). Lokalizacja i objawy kliniczne towarzyszce kolcom rn
si zalenie od lokalizacji choroby.
Gorco w Grnym Ogrzewaczu odpowiada Gorcu w Pucach. Kolce bd zlokalizowane bardziej w p
olu pomidzy koniuszkiem a rodkiem jzyka. Moemy je take znale wzdu rodka jzyka lub
poniewa pola te mog take odpowiada klatce piersiowej. Inne oznaki kliniczne to gorcz
ka, szybki oddech, kaszel z t plwocin, pragnienie, sucho garda oraz szybkie, pene t
my take znale kolce
- 44 \voklku.
norzeri:\viefc'\va:doijak
egeaksi
urco
D\vno kliilizoile
tda
.wo-

ilce
w przypadkach przewlekych, jak przewlekle zapalenie oskrzeli z kaszlem, z tym luzem,
pytkim oddechem oraz z szybkim, lizgajcym ttnem.
Gorco w rodkowym Ogrzewaczu odpowiada Gorcu w odku (fot. 27). Kolce znajduj si w cent
jzyka i najcz ciej wystpuje szeroka szczelina w rodku z tymi kolcami wewntrz niego.
nt miewa bl w nadbrzuszu, wymioty, odczuwa gd, ma obrzknite i krwawice dzisa, zaparci
pragnienie oraz szybkie, pene ttno. Z punktu widzenia biomedycyny, u pacjenta z ta
kimi objawami najprawdopodobniej wystpuje lub rozwija si wrzd odka.
Czerwony jzyk z purpurowymi plamkami w rodku wskazuje Gorco z zastojem Krwi w odku. St
an taki jest spowodowany przez ze nawyki dietetyczne, takie jak: jedzenie w po piec
hu, zdenerwowanie podczas jedzenia lub podjcie pracy bezpo rednio po zjedzeniu posik
u. Stanowi temu czsto towarzyszy wiele stresw i zmartwie. Objawy kliniczne to: bl i
rozpieranie w nadbrzuszu, bl o staym i widrujcym charakterze, wymioty ciemnobrzow krwi
zaostrzanie si blu pod wpywem ucisku, kwa ne odbijania, zaparcie oraz pene, napite ttn
.
Czerwony i ziuszczony jzyk nie ma w ogle nalotu. Wyglda jak skra wieo oskubanego kurcz
aka. Kiedy osabione jest Qi odka, nalot nie tworzy si i z czasem znika cakowicie (fot.
3, 13, 48, i 59). Zuszczony w cao ci jzyk wskazuje, e dugo trwajcy Niedobr dotyczy yi
erek, jak rwnie, e wystpuje Gorco z Niedoboru yin.
Zwizek midzy yin odka i yin Nerek jest jednym z istotniejszych. odek jest rdem wsz
nw ciaa, natomiast Nerki kontroluj przemiany tych pynw. Pyny yin odka i Nerek maj w
mo rdo, a przewleky Niedobr yin odka moe by przyczyn Niedoboru yin Nerek. Niedobr
mona traktowa jako p niejsze i cisze stadium Niedoboru yin odka. Stan ten jest rezult
zych nawykw dietetycznych (nieregularne jedzenie, jedzenie p no w nocy, nadmierne spoy
wanie kwa nych pokarmw), przepracowania oraz ycia penego stresu i lku. Niedobr yin o-la
ka objawia si brakiem nalotu, a Niedobr yin Nerek - czerwonym kolorem ciaa jzyka. In
ne objawy kliniczne zale od tego, ktry stan przewaa.
Ciemnoczerwony
Znaczenie kliniczne jzyka ciemnoczerwonego (nazywanego take gbokoczerwo-nym) jest ta
kie samo jak jzyka czerwonego. Ciemniejszy kolor wskazuje powaniejsze ; zaawansowa
ne stadium Gorca. Im czerwieszy odcie czerwieni, tym wicej jest Gorca. Tak wic to, co
zostao powiedziane na temat rnych typw jzyka czerwonego, udnosi si rwnie do jzykw c
erwonych.
Chiskie badania 300 przypadkw ciemnoczerwonego ciaa jzyka wykazuj wysok korelacj z cho
obami przewodu pokarmowego u ludzi powyej 40 roku ycia. Badania i-ksperymantalne s
twierdzaj take, e mikrocyrkulacja w ciemnoczerwonych jzykach jest lepsza ni w purpuro
wych, ale gorsza ni w czerwonych7. Koreluje to dokadnie z tradycyjn chisk ocen ciko c
nu, w ktrej ciemnoczerwone ciao jzyka plasuje si pomidzy czerwonym a czerwonawopurpur
owym.
Ciemnoczerwony jzyk z such powierzchni centraln i nalotem wskazuje Gorco z Nadmiaru n
a poziomie Odywczym lub Krwi. Stan ten jest specyficznie umiejscowiony w odku, wwczas
gdy wystpuje Ogie odka. Sucho jest rezultatem Ognia walajcego pyny ciaa. Stan ten
owodowany nadmiernym spoywaniem poywieia rozgrzewajcego i pikantnego albo tustego i smaonego. Moe by te rezultatem
admiernego spoywania alkoholu.
Ciemnoczerwony jzyk suchy w rodku i bez nalotu wskazuje na Gorco powstajc z Niedobor
u yin Nerek i odka. Sucho jest zwizana z wyczerpaniem pynw ciaa. |
Naley zauway, e dwie rne przyczyny w dwch rnych przypadkach daj w re zultacie sucho
est Gorco z Nadmiaru, sucho jest spowodowana wypalanie! pynw ciaa przez Gorco. Kiedy j
st Gorco z Niedoboru, sucho powstaje w wyni wyczerpania pynw yin z uoglnionego Niedobo
u yin odka i Nerek. Przyczyn cier, noczerwonego, suchego i zuszczonego jzyka jest praw
ie zawsze przepracowanie, tzn dugie godziny pracy bez odpowiedniego wypoczynku or
az nawyki nieregularnego je dzenia.
Objawy kliniczne przy wystpowaniu nalotu obejmuj bl w nadbrzuszu, krwawieni^ z dzise,
uczucie palenia w nadbrzuszu, niepokj, pragnienie, zaparcia oraz pene, sze rokie
i szybkie ttno. Objawy kliniczne stanu bez nalotu obejmuj pragnienie i sucho w usta
ch w nocy, ble okolicy krzyowej, szum w uszach, gorco w piciu sercach, nocnd poty, g
orczki popoudniowe, wypieki w okolicy jarzmowej, a ttno jest szybkie i cienki^ lub
powierzchowne i puste.
Purpurowy

Purpurowy jzyk zawsze wskazuje na zastj Krwi. Jzyk przeksztaca si w purpun wy dopiero
po duszym czasie, kiedy proces patologiczny trwa ju dugo. S dwa podsta wowe typy jzyk
a purpurowego: sinawopurpurowy i czerwonawopurpurowy. PierwszjJ powstaje z blade
go jzyka, drugi z czerwonego lub ciemnoczerwonego (rys. 5-2).
BLADY
ZIMNO BLOKUJE RUCH KRWI
SINAWOPURPUROWY
CZERWONY/CIEMNOCZERWONY
GORCO ZAGSZCZA KREW
CZERWONAWOPURPUROWY
Rysunek 5-2
Znaczenie kliniczne jzyka sinawopurpurowego i czerwonawopurpurowego jest ta-1 kie
samo, jak jzyka bladego i czerwonego, lecz dodatkowo wskazuje na zastj Krwi. I Pr
zyczyny zastoju Krwi s rne dla kadego z odcieni jzyka. W przypadku jzyka si-j nawopurp
urowego zastj jest zwizany z zablokowaniem przez wewntrzne Zimno.I W przypadku jzyka
czerwonawopurpurowego zastj jest zwizany z Gorcem we Krwi.] ktre powoduje krzepnicie
i stagnacj Krwi. W rd tych dwch podstawowych typw j-| zyka purpurowego naley wyrni
dmian.
Czerwonawopurpurowy jzyk jest zazwyczaj suchy. Wskazuje na ekstremalne Gorco] na p
oziomie Odywczym i Krwi z zastojem Krwi i zuyciem pynw ciaa (patrz fot. 2l.[
27, 48 i 59).
Je li cay jzyk jest purpurowy, w Narzdach jest ekstremalne Gorco8.
Je li jzyk jest purpurowy, suchy i popkany, wskazuje to na ekstremalne Gorco, ktre jes
t j
trudne do leczenia9.
Dugo trwajce zatrzymanie Gorca w ciele uszkadza Qi i pyny ciaa. W wyniku wyczerpania
pynw Krew traci zdolno ci odywiania i nawilania. Podobnie Qi nie moe
w^p
?o i czerwonawopurpurow^p dodatkowo wskazuje :
" >dcieni jzyka. W przyj iko
waniem przez wewntr^ stj jest zwizany z Go-" -^ id tych dwch podstaw
cny. Wskazuje na ekstre zuyciem pynw ciaa (
kstremalne Gorco8. uje to na ekstremalne Go
zkadza Qi i pyny ciaa. W a i nawilania. Podobnie
y
:n>\\v. Oglnie znaczenie kliniczne tego typu jzyka jest ta-awopurpurowego, z tym e
ciemniejszy kolor wskazuje na jem Krwi (fot. 13). Ten typ jzyka ma dwa warianty suchy
<rpurowyi SHcAjwskazuje na Gorco we Krwi i zastj Krwi. same. jak w przypadku jzyka
czerwonawopurpurowego i zosta-od lokalizacji Gorca i zastoju w Sercu lub w Wtrobie
.
urom i mokryjzyk wskazuje na Gorco na poziomie Odyw- p jzyka rni si od suchego gboko
ej znajduje aomie Odywczym jest to bardziej powierzchowny poziom pe-. Poniewa Krew
i pyny ciaa maj to samo pochodzenie, to bdzie miao tendencj do spalania pynw ciaa,
ultacie jzyka. Jeeli Gorco jest tylko w warstwie Odywczej, pyny ze naruszone i std mok
ry jzyk. Wystpi jednak zastj Krwi, nie moe porusza Krwi. Z wyjtkiem tej rnicy objadobne. Objawy te zostay opisane wyej dla jzypuro:< 'dsta-V;-\vszy
-t tai\rwL
,czyka siZimno.
i we Krwi.'
e Gorcol ,;z fot. 21,1
ktre jest
niku wy-1 nie moe i
podj swojej funkcji poruszania Krwi. W rezultacie powstaje zastj Krwi i purpurowy k
olor ciaa jzyka. Wyczerpanie pynw ciaa take osusza i czasami przyczynia si do pkania
a. Objawy kliniczne znacznie si rni w zaleno ci od dominujcej patologii. Oglne symptom
oznaki zastoju Krwi obejmuj: stay bl o charakterze kujcym lub widrujcym, krwawienie m

esiczne ciemnopurpurow krwi ze skrzepami, nasilanie si blu w nocy oraz ttno strunowate
, uwizione lub szorstkie. Dodatkowo przy tych objawach oglnych wystpuj rne oznaki Gorc
w zaleno ci od lokalizacji Gorca w ciele.
Czerwonawopurpurowy koniuszek jzyka wskazuje na zastj Krwi w Sercu z Gorcem. Jest to
stan powany, ktry zazwyczaj pojawia si po dugim czasie. Z punktu widzenia biomedycy
ny czsto towarzysz mu objawy choroby wiecowej i chorb naczy wiecowych. Podstawowe obja
wy kliniczne Gorca z zastojem Krwi w Sercu obejmuj: bl w klatce piersiowej o charak
terze ostrym lub kujcym, ktry moe promieniowa do plecw albo wzdu przy rodkowej powier
lewego ramienia do maego palca, ucisk w piersi, palpitacje, purpurowe usta, nage
czerwienienie si twarzy potrzeba otwierania okna, aby odetchn wieym powietrzem, oraz
wzowe i uwizione albo szorstkie ttno: moliwe jest szerokie ttno w lewej dystalnej pozy
cji. Na koniuszku jzyka bd take wystpowa czerwone lub purpurowe plamki wskazujce na za
tj Krwi w Sercu.
Czerwonawopurpurowe boki - czerwonawy kolor z purpurowymi lub czerwonymi plamkam
i na bokach jzyka wskazuje Gorco i zastj Krwi w Wtrobie. Zazwyczaj jest to konsekwen
cja dugo trwajcej stagnacji Qi Wtroby. Jest to raczej czsty stan patologiczny. Qi i
Krew Wtroby maj du skonno do stagnacji, szczeglnie u kobiet. Objawy kliniczne tego st
obejmuj: bl w okolicy podebrowej, ble gowy o charakterze kujcym w okolicy skroni i oc
u, zawroty gowy, szum w uszach, gorzki smak w ustach, ble w podbrzuszu o krccym lub w
idrujcym charakterze i staej lokalizacji. U kobiet wystpuj bolesne miesiczki, bl i nap
icie piersi przed miesiczk, napicie przedmie-siczkowe, miesiczki nieregularne z krwi c
emnopurpurow ze skrzepami oraz strunowate ttno. Najczstsz przyczyn tego stanu jest pr
zeywanie zo ci przez dugi okres, frustracja, tumienie uczu wraz z nadmiernym spoywaniem
pikantnych i/lub tustych pokarmw i/lub alkoholu.
Ciemny czerwonawopurpurowy. Oglnie znaczenie kliniczne tego typu jzyka jest takie
samo, jak jzyka czerwonawopurpurowego, z tym e ciemniejszy kolor wskazuje na ekstr
emalne Gorco z zastojem Krwi (fot. 13). Ten typ jzyka ma dwa warianty - suchy i mo
kry.
Jzyk ciemny czerwonawopurpurowy i suchy wskazuje na Gorco we Krwi i zastj Krwi. >zn
aki kliniczne s takie same, jak w przypadku jzyka czerwonawopurpurowego i zosta- op
isane wyej. Zale one od lokalizacji Gorca i zastoju w Sercu lub w Wtrobie.
Ciemny czerwonawopurpurowy i mokry ]zyk wskazuje na Gorco na poziomie Odywvm i zastj Krwi. Ten typ jzyka rni si od suchego gboko ci, na ktrej znajduje Gorco.
poziomie Odywczym jest to bardziej powierzchowny poziom pet racji ni Gorco we Krwi. Poniewa Krew i pyny ciaa maj to samo pochodzenie, to brco na
poziomie Krwi bdzie miao tendencj do spalania pynw ciaa, w rezultacie tego pojawi si s
cho jzyka. Jeeli Gorco jest tylko w warstwie Odywczej, pyny
da nie musz by jeszcze naruszone i std mokry jzyk. Wystpi jednak zastj Krwi, zniewa os
iona OJ Odywcza nie moe porusza Krwi. Z wyjtkiem tej rnicy obja-ry kliniczne w obu wyp
adkach bd podobne. Objawy te zostay opisane wyej dla jzyi czerwonawopurpurowego.
Czerwonawopurpurowy i rozdty (rozszerzony - przyp. tum.) jzyk (patrz fot. 211 wskaz
uje zwykle na Gorco i zastj Krwi, najcz ciej w Wtrobie i/lub w Sercu, spowodowany nadm
iernym spoywaniem alkoholu przez dugi czas. Jzyk jest zwykle czerwieszy na bokach i
na koniuszku oraz rozdty z powodu ekstremalnego Gorca j w Sercu. Poniewa jzyk wyrasta
" z Serca, ekstremalne Gorco w tym narzdzie mo-l e powodowa obrzk jzyka (taki jzyk mo
nie pojawi si z powodu cakowicie odmiennych przyczyn, patrz rozdzia 6). Objawy klinic
zne s takie same, jak po-J przednio opisano w przypadku Gorca w Wtrobie i Sercu z z
astojem Krwi. Bd takn e wystpowa objawy intensywnego Gorca (poniewa alkohol jest bardz
gorcy).! jak bardzo czerwona twarz (lub twarz czerwonawopurpurowa, wskazujca na z
astj I Krwi dodatkowo do Gorca), pragnienie, zaparcie, ciemny mocz oraz szybkie, s
zerokie ttno.
Sinawopurpurowy
Jzyk sinawopurpurowy (patrz fot. 14 i 22) powstaje z jzyka bladego w bardzo dugim c
zasie. Wskazuje na wewntrzne Zimno z zastojem Krwi. Wewntrzne Zimno jest si zaciskajc,
uniemoliwiajc swobodny przepyw Krwi. Jzyk sinawopurpurowy, tak jak blady, moe by spow
dowany nadmiernym spoyciem zimnego i surowego poywienia oraz przewlek ekspozycj na zi
mne i wilgotne rodowisko przy wystpujcym w tle Niedoborze yang. Objawy kliniczne to
warzyszce jzykowi sinawopurpurowemu s zwizane gwnie z dugo trwajcym Niedoborem yang,
ewntrznym Zimnem i zastojem Krwi. Objawy te obejmuj: dreszcze, zibnicie koczyn, sinaw

y odcie ust, bl brzucha, lu ny stolec, jasny obfity mocz, pocenie si, impotencj u mczyz
, bolesne miesiczki u kobiet oraz gbokie, uwizione, wolne albo szorstkie ttno. Inne o
bjawy kliniczne zale od miejsca lokalizacji Zimna.
Sinawopurpurowy koniuszek jzyka wskazuje Zimno i zastj Krwi w Sercu, zwizane z dugo
trwajcym Niedoborem yang Serca, Niedobr taki prowadzi do wewntrznego Zimna w klatce
piersiowej i w konsekwencji do zastoju Krwi, co wynika z osabienia poruszania Kr
wi przez yang Serca. Objawy kliniczne to: dreszcze, zimne donie, sinawopur-1 puro
wy odcie ust, kujcy bl w klatce piersiowej, promieniujcy do plecw albo wzdu przy rodk
powierzchni lewego ramienia do lewego maego palca, spontaniczne poty palpitacje o
raz wzowe, gbokie ttno.
Sinawopurpurowa powierzchnia rodkowa jzyka wskazuje na Zimno i zastj Krwi w ledzioni
e zwizane z osabieniem ruchu Krwi w wyniku przewlekego Niedoboru yang ledziony Oznak
i kliniczne obejmuj: dreszcze, sinawy odcie ust, zibnicie koczyn, bl brzucha, wodniste
stolce, utrat apetytu oraz wolne, gbokie ttno.
Sinawopurpurowe boki w polu rodkowym wskazuj na zastj Krwi w klatce piersiowej, ktry
moe dotyczy Serca i/lub Puc (rys. 5-3). Zazwyczaj pojawiaj si na tle Niedoboru yang
Serca. Objawy kliniczne obejmuj: sinic ust, kujcy bl w klatce piersiowej, depresj i lk
uczucie ciskania w klatce piersiowej, dreszcze oraz szorstkie ttno.
Rysunek 5-3
.21)
por-kle
raca
* niowipoaklerodluft sitak
r,\ietle
wi1'jem
Ucha,
Lvzki
zadane
ego
,po:>ur:: Ilu
:)oty,
Sinawopurpurowy korze wskazuje na Zimno i zastj Krwi w Dolnym Ogrzewaczu. Zwizany j
est z dugo trwajcym Niedoborem yang Nerek, ktry czsto jest ciszym stanem rozwijajcym s
z Niedoboru yang ledziony. Niedobr ten prowadzi do tworzenia -i wewntrznego Zimna, k
tre blokuje ruch Krwi i prowadzi do jej zastoju. Objawy kliniczne obejmuj: dreszcz
e, zibnicie koczyn, obrzki, impotencj, wodniste stolce, jasny i obfity mocz, ble brzuc
ha, albo ble plecw w okolicy ld wiowej oraz gbokie, uwizione, wolne ttno. Dodatkowe ob
y u kobiet obejmuj: bolesne miesiczki z silnym kujcym blem (zwizanym z Zimnem w Dolnym
Ogrzewaczu i zastojem Krwi), bezpodno i op niajce si miesiczki ze skrzepami we krwi m
iczkowej.
Sinawopurpurowy i bardzo wilgotny jzyk, w powanych przypadkach prawie kapicy, wskaz
uje na wewntrzne Zimno z Niedoboru Yang, prowadzce do zastoju Krwi. Specyficznie w
skazuje wewntrzne Zimno w Wtrobie i w Nerkach, ktre prowadzi do sztywno ci cigien i ko c
, kontrolowanych odpowiednio przez Wtrob i Nerki. Objawy kliniczne odzwierciedlaj p
atologi stanu wewntrznego Zimna w Wtrobie i Nerkach, dotyczc cigien, ko ci i oglnie u
uchowego. Oznaki obejmuj: dreszcze, purpurowe zabarwienie jzyka, bl i uczucie zimna
w koczynach, atrofi mi ni koczyn, trudno ci w poruszaniu si, a nawet niedowad oraz g

uwizione ttno. Stan ten w medycynie chiskiej odpowiada zaburzeniom o typie atrofii
(wei) i charakteryzuje si atro-fi mi ni i trudno ciami w poruszaniu si lub niedowadem.
Niebieski
Niebieski jzyk wskazuje na zakrzepie wewntrzne Zimno, wynikajce z ekstremal-Inego N
iedoboru yang z zastojem Krwi. Przyczyny takiego stanu s takie same, jak ' w przy
padku jzyka bladego: nadmierne spoywanie zimnego, surowego poywienia lub dugi czas e
kspozycji na zimno i wilgo przy wystpujcym w tle Niedoborze yang. Objawy kliniczne
obejmuj: dreszcze, zibnicie koczyn, wodniste stolce, jasny i obfity mocz, bl dolnej o
kolicy plecw. Dodatkowo u mczyzn wystpuje impotencja, a u kobiet bolesne i op nione mie
siczki ze skp, ze skrzepami, krwi miesiczkow.
Niebieski jzyk bez nalotu jest zawsze oznak zagroenia. Niebieski kolor ciaa wskazuje
zakrzepe Zimno wewntrz z zastojem Krwi, a brak nalotu wskazuje na cakowit zapa Qi i K
rwi. Jest to jeden z tych rzadkich przypadkw, w ktrych brak nalotu zwizany jest z e
kstremalnym Niedoborem yang, bardziej ni z Niedoborem yin. Objawy kliniczne bardz
o si rni i s trudne do uoglnienia. Czsto wystpujce oznaki i objawy obejmuj: dreszcz
zibnicie koczyn, oleiste poty, bl dolnej cz ci plecw, bl brzucha, wodniste stolce, jas
i obfity mocz, trudno ci w poruszaniu koczynami lub nawet niedowad, ekstremalne znuen
ie oraz gbokie, wolne, cienkie lub rozproszone tt-i no (t. ttno SAN - powierzchowne,
szerokie, ekstremelnie sabe - stan krytyczny). Inne ' oznaki u mczyzn obejmuj impote
ncj, a u kobiet - op niajce si, bolesne, skpe miesiczki ze skrzepami we krwi.
Niebieska powierzchnia centralna, liski i tusty. Niebieski kolor tylko na powierzc
hni centralnej jzyka wskazuje na obecno Zimna wewntrznego, specyficznie w odku i w le
onie. Jest to rezultat ekstremalnego Niedoboru yang odka i ledziony. Niedobr yang ledz
iony w tym przypadku przyczynia si do tworzenia Wilgoci i luzu gromadzcych si w klat
ce piersiowej. Objawy kliniczne obejmuj: uczucie ci nicia w piersiach, rozpieranie w
brzuchu, kaszel z obfit gst, bia plwocin, utrat apetytu, zmczenie, lu ne stolce, zibnicie koczyn, nudno ci i wymioty, uczucie ciko ci w caym ciele
gbokie, cienkie i wolne ttno.
Niebieski kolor jzyka u kobiet w ciy moe wskazywa na zagraajce poronienie. Opisa to w
mym stuleciu Chao Yuan-Fang w Rozwaaniach o pochodzeniu i objawach chorb10. Chao z
aobserwowa, e niebieski kolor jzyka i czerwona twarz u kobiety ciarnej wskazuj na zagr
aajc mier podu i przeycie matki, podczas gdy czerwony kolor jzyka i niebieska twarz w
zuje na mier matki i przeycie dziecka. Kiedy obserwujemy niebieski jzyk u kobiety ciar
nej naley jej poda leki zioowe lub zastosowa akupunktur, aby wzmocni i ogrza Qi i Krew
nawet jeeli nie wystpuj inne objawy.
Biae Pcherzyki
Mae, biae pcherzyki, zazwyczaj spotykane na przedniej i rodkowej powierzchr jzyka, ws
kazuj na wystpowanie Wilgoci. Wygldaj jak czerwone punkty i tak jak one wyrastaj z po
wierzchni jzyka, ale maj biay kolor (fot. 54).
POWIERZCHNIA PODJZYKOWA
Badanie powierzchni podjzykowej, a zwaszcza dwch y po obu stronach wdzi-1 deka, powinn
by cz ci rutyny diagnostycznej. Kliniczne znaczenie oznak na tej cz-| ci jzyka czsto
naa informacje uzyskane z badania powierzchni jzyka.
Metoda badania
Podobnie jak przy badaniu powierzchni jzyka, naley zadba, aby jzyk nie by unie-1 sion
y ze zbyt du si, gdy moe si to przyczyni do szybkiego poszerzenia obu y. Podniesien
, aby pokaza jego spodni stron, nie jest atwe i moe powodowa ' zmieszanie pacjenta. Na
jlepsz metod jest poproszenie pacjenta, aby podwin jzyk do gry i delikatnie trzyma! cz
ubek jzyka na podniebieniu. Czsto uyteczna jest demonstracja. W badaniu koncentruje
my si na dwch yach po obu stronach wdzideka. Naley zaobserwowa ich ksztat i kolor (f
0).
Znaczenie kliniczne
yy rozszerzone, ale nie ciemne, wskazuj na stagnacj Qi. Jeeli s ciemne, wskazuj na zas
Krwi i im ciemniejszy kolor, tym zastj powaniejszy. Chocia stan ten moe wystpowa w ka
ej cz ci ciaa, te dwie yy odzwierciedlaj najcz ciej zastj Krwi w Grnym Ogrzewaczu, tz
rcu lub Pucach. Jeeli tylko jedna ya jest poszerzona, oznacza to, e zastj Krwi wystpuj
zasadniczo po jednej stronie ciaa (patrz fot. 39).
Naley zaznaczy, e yy mog by ciemne, wskazujc zastj Krwi, nawet, gdy sam kolor ciaa
e jest ani ciemny, ani purpurowy. Jeeli yy podjzykowe s ciemne a pozostae ciao jzyka
jest ani ciemne, ani purpurowe oznacza to, e zastj Krwi trwa krtko, nie jest zbyt

powany i dotyczy gwnie Grnego Ogrzewacza. Badanie y podj^aburze Qi i Krwi, zanim zmiany wy-. y; rozszerzone .erwonawopurpuczenie, lu ne stolce, zibnicie koczyn, nudno ci i wymioty, uczucie ciko ci w caym ciele
gbokie, cienkie i wolne ttno.
Niebieski kolor jzyka u kobiet w ciy moe wskazywa na zagraajce poronienie. Opisa to w
mym stuleciu Chao Yuan-Fang w Rozwaaniach o pochodzeniu i objawach chorb10. Chao z
aobserwowa, e niebieski kolor jzyka i czerwona twarz u kobiety ciarnej wskazuj na zagr
aajc mier podu i przeycie matki, podczas gdy czerwony kolor jzyka i niebieska twarz w
zuje na mier matki i przeycie dziecka. Kiedy obserwujemy niebieski jzyk u kobiety ciar
nej naley jej poda leki zioowe lub zastosowa akupunktur, aby wzmocni i ogrza Qi i Krew
nawet jeeli nie wystpuj inne objawy.
Biae Pcherzyki
Mae, biae pcherzyki, zazwyczaj spotykane na przedniej i rodkowej powierzchni jzyka, w
skazuj na wystpowanie Wilgoci. Wygldaj jak czerwone punkty i tak jak one wyrastaj z p
owierzchni jzyka, ale maj biay kolor (fot. 54).
POWIERZCHNIA PODJZYKOWA
Badanie powierzchni podjzykowej, a zwaszcza dwch y po obu stronach wdzi-deka, powinno
y cz ci rutyny diagnostycznej. Kliniczne znaczenie oznak na tej cz ci jzyka czsto pomna
formacje uzyskane z badania powierzchni jzyka.
Metoda badania
Podobnie jak przy badaniu powierzchni jzyka, naley zadba, aby jzyk nie by uniesiony z
e zbyt du si, gdy moe si to przyczyni do szybkiego poszerzenia obu y. Podniesienie
by pokaza jego spodni stron, nie jest atwe i moe powodowa zmieszanie pacjenta. Najleps
z metod jest poproszenie pacjenta, aby podwin jzyk dci gry i delikatnie trzyma czubek
yka na podniebieniu. Czsto uyteczna jest demonstracja. W badaniu koncentrujemy si n
a dwch yach po obu stronach wdzideka. Naley zaobserwowa ich ksztat i kolor (fot. 40).
Znaczenie kliniczne
yy rozszerzone, ale nie ciemne, wskazuj na stagnacj Qi. Jeeli s ciemne, wskazuj na zas
Krwi i im ciemniejszy kolor, tym zastj powaniejszy. Chocia stan ten moe wystpowa w ka
ej cz ci ciaa, te dwie yy odzwierciedlaj najcz ciej zastj Krwi w Grnym Ogrzewaczu, tz
rcu lub Pucach. Jeeli tylko jedna ya jest poszerzona, oznacza to, e zastj Krwi wystpuj
zasadniczo po jednej stronie ciaa (patrz fot. 39).
Naley zaznaczy, e yy mog by ciemne, wskazujc zastj Krwi, nawet, gdy sam kolor ciaa
e jest ani ciemny, ani purpurowy. Jeeli yy podjzykowe s ciemne a pozostae ciao jzyka
jest ani ciemne, ani purpurowe oznacza to, e zastj Krwi trwa krtko, nie jest zbyt
powany i dotyczy gwnie Grnego Ogrzewacza. Badanie y podj-zykowych pozwala wic na wcze
rozpoznanie zaburze Qi i Krwi, zanim zmiany wystpi na samym ciele jzyka. Naley rwnie
wrci uwag na ksztat y; rozszerzone yy zazwyczaj wskazuj stan Nadmiaru, a cienkie - s
iedoboru. Czerwonawopurpu-50fvm H rowe i byszczce yy wskazuj Wilgo i Gorco na poziomie Odywczym. tawe yy ws
ujc do gry (fot. 55). Biae i liskie yy wskazuj na wystpowanie Zimna i Wilgoci, co cz
dujemy w zespoach Bolesnego Zablokowania.
PODSUMOWANIE
Podsumowujc naley stwierdzi, e kolor ciaa jzyka jest prawdopodobnie pojedynczym najwan
ejszym aspektem diagnozy z jzyka. Pozwala uzyska bezpo redni i jasny obraz stanu pat
ologicznego. W przypadku wystpowania jakichkolwiek wtpliwo ci diagnostycznych, zwizan
ych ze sprzecznymi obserwacjami, kolor ciaa jzyka prawie zawsze pokazuje prawdziwy
stan pacjenta.
- Jeeli ciao jest blade, wskazuje to Niedobr yang lub Krwi w zaleno ci czy jest take su
he, czy lekko mokre.
>- Jeeli ciao jest czerwone, wskazuje to na obecno Gorca. Bdzie to Gorco Nadmiarowe, g
y wystpuje nalot, lub Gorco z Niedoboru yin, jeeli nie ma nalotu. Czerwone punkty l
ub plamki wskazuj Gorco i zastj Krwi.
>- Jeeli ciao jest purpurowe, wskazuje to na zastj Krwi z wewntrznego Zimna, '< gdy
jest sinawopurpurowe lub z Gorca, gdy jest czerwonawopurpurowe.
> Jeeli ciao jest niebieskie, wskazuje to na zastj Krwi z wewntrznego Zimna.
ny wytrzone
arpu-

PRZYPISY
Cao Bing-Zhang, A guide to Tongue Differentiation (Bian she zhi nan) (1920). Prz
ypis dostarczony przez Su Xin-Minga.
Fu Song-Yuan,^4 Collection ofTongues and Coatings. Cytowane w Beijing College of
Traditional Chinese Medicine, Tongue Diagnosis in Chinese Medicine (Zhong yi sh
e zhenj (Beijing: People's Medical Publi-shingHouse, 1976), str. 17.
Termin Krew w medycynie chiskiej odnosi si nie tylko, jak sowo krew po angielsku, d
o pynu eiala, ale ma znacznie szersze znaczenie. W medycynie chiskiej Krew tworzy
si z esencji z poywienia, ktra jest wyekstrahowana przez ledzion. Proces powstawania
Krwi odbywa si dalej w klatce piersiowej w wyniku aktywno ci Puc i Serca. Funkcj Krwi
jest odywianie i nawilanie. Ruch Krwi zaley od popychajcego dziaania Qi, a Qi, z kol
ei, zaley od odywczego dziaania Krwi. Zwizek ten wyraony jest w powiedzeniu: Qi jest d
owdc Krwi, a Krew jest matk Qi". Jeeli przez pewien okres wystpuje stagnacja Qi, rezu
ltatem bdzie zastj Krwi. Dodatkowo Krew uczestniczy we wzajemnej wymianie i przemi
anie pynw w ciele. Krew i pyny tworz si z poywienia oraz picia i nale do yin. Poniewa
w i pyny wzajemnie wymieniaj si, jak rwnie maj to samo pochodzenie, skrwawianie i wypa
canie uwaane s za wzajemnie wykluczajce si metody lecznicze. W rozdziale 18. Osi Duc
howej powiedziano (aby uzyska) wicej krwawienia, nie wywouj potw, (aby uzyska) wicej p
cenia, nie skrwawiaj". Stan Niedoboru Krwi w chiskiej medycynie nie ma odpowiedni
ka we wspczesnej biomedycynie. Anemia bdzie w wikszo ci przypadkw opisywana jako Niedob
Krwi, ale moe by Niedobr Krwi bez anemii. Niedobr Krwi wystpuje czsto u kobiet i moe
y zwizany z niewystarczajcym spoywaniem wzmacniajcego Krew" poywienia, przepracowaniem
lub z dziedzicznym osabieniem. Niedobr Krwi, szczeglnie u kobiet, ma ogromne znacze
nie, gdy dotyczy tego, co wspczesna biomedycyna nazywa problemami hormonalnymi. Qi
Ying-Jie, Observation of the Tongue in Insommia". Journal of Traditional Chinese
Medicine (Zhong yi za zhi), 28, numer 3 (1987):68. Su Xin-Ming, rozmowa osobist
a.
6. Ye Tian-Shi, Discussion of Wam-febrile Disease. Cytowane w Tongue Diagnosis
in Chinese Medicine. \ str. 25.
7. Jia Yu-Hua, Clinical and Eiperimental Research into Dark Red Tongue". Journa
l of Traditional CM- ' nese Medicine (Zhong yi za zhi) 33, numer 5 (1992): 46.
8. Liang Te-Yan. Differentiation of Syndrom.es by Examination of the Tongue. C
ytowane w Tongue Diagnosis in Chinese Medicine str. 26.
9. A Colleetion of Tongues and Coatings. W Tongue Diagnosis in Chinese Medicin
e str. 26. 10. Patrz rozdzia 1, przypis 29.
i
I
KOLORY CIAA JZYKA
KOLOR CIAA
ZNACZENIE KLINICZNE
5 ady Niedobr Krwi (lekko suchy) Niedobr yang (mokry)
= ady, jasny i byszczcy
Niedobr Qi i Krwi, szczeglnie odka i ledziony
Czerwony
Gorco w warstwie Odywczej lub w warstwie Krwi (z nalotem) Niedobr y
in z Gorcem (bez nalotu)
.".zerwony i mokry
Gorco z zatrzymaniem Wilgoci
Czerwony i suchy
Gorco z Nadmiaru, wypalajce ptyny ciata (z nalotem) Gorco z
Niedoboru yin i wyczerpanie ptynw ciata (bez nalotu)
1 Czerwony i byszczcy Niedobr yin odka i/lub Nerek
Czerwony i szkaratny
Niedobr yin Ptuc lub Serca
I Czerwony z czerwonymi piamkami 1
iub punktami
Gorco z zastojem Krwi
1 Czerwony z kolcami Gorco w warstwie Odywczej lub w Grnym lub rodkowym Ogrzewacz
u
1 Czerwony z purpurow plamk 1
w rodku
Zastj Krwi i Gorco w otdku
[ Czerwony i ztuszczony
Gorco z Niedoboru yin odka i Nerek
1 Z emnoczerwony z suchym centrum
Poncy Ogie odka lub Niedobr yin odka z Gor
1 Czerwonawopurpurowy Gorco i zastj Krwi
1 Czerwonawopurpurowy i rozszerzony
Ekstremalne Gorco z Zastojem Krwi i zatru
cie alkoholowe uszkadzajce Serce
5 -awopurpurowy Zastj Krwi z powodu Wewntrznego Zimna
1 S"awopurpurowy i wilgotny
Zastj Krwi z powodu Wewntrznego Zimna usztywniajceg
o cigna i ko ci

1 *. eoieski
Powane Zimno Wewntrzne z zastojem Krwi
1 \ eoieski bez nalotu Powane Zimno Wewntrzne z zastojem i wyczerpaniem Krwi
N ebieska powierzchnia centralna
Niedobr yang ledziony z zatrzymaniem luzu w
klatce piersiowej
\ eoieski u kobiet w ciy
Stan zagraajcy poronieniem
= ;zszerzone yy podjzykowe Niedobr i stagnacja Cii, Zastj Krwi (je li yy s rwnie
Ksztat ciaa jzyka
Nastpn najwaniejsz cz ci diagnozy z jzyka, po badaniu koloru ciaa jzyka, jest badani
u ciaa jzyka. Przez ksztat rozumie si tu nie tylko fizyczne kontury jzyka, ale take je
go konsystencj, utkanie i ruchomo . Normalny jzyk nie jest ani zbyt cienki, ani zbyt
obrzknity. Jest mikki i gitki, ale nie jest wiotki. Jego forma zwa si w kierunku koniu
zka. Jego powierzchnia nie jest popkana. Normalny jzyk moe by atwo wysunity, nie dry i
nie trzsie si oraz nie jest mimowolnie ani sztywny, ani nieruchomy.
Z punktu widzenia O miu Zasad identyfikacji syndromw, ksztat jzyka odzwierciedla Nied
obr lub Nadmiar w ciele. Dodatkowo, odzwierciedla stan Narzdw, Qi, a szczeglnie Krwi
. Ksztat ciaa moe take sugerowa obecno pewnych czynnikw patogennych, jak Wilgo, luz
atr. Jednake znaczenie kliniczne wikszo ci ksztatw jzyka zaley jeszcze od koloru ciaa
a, ktry jest najwaniejszy i ma fundamentalne znaczenie w diagnozie z jzyka. Interpr
etacja znaczenia okre lonego ksztatu jzyka wymaga odniesienia do koloru jego ciaa. Na
przykad, cienkie ciao jzyka wskazuje na Niedobr Krwi, jeeli jzyk jest blady, lecz Nie
dobr yin, gdy jzyk jest czerwony.
Jeeli zawsze naley odnie si do koloru ciaa jzyka, to po co obserwowa ksztat jzyka?
wsze, umoliwia to zebranie wicej informacji ni tylko z samego koloru jzyka. Po drugi
e, poniewa zmiana ksztatu jzyka wskazuje na bardziej powany stan, ni w przypadku, gdy
ksztat jzyka nie uleg zmianie. Na przykad, czerwony i zuszczo-ny jzyk wskazuje na Nie
dobr yin, lecz jeeli jest take cienki, to oznacza ciszy stan | i gorsze rokowanie. Da
lej, kiedy kolor ciaa jzyka bdzie normalny, lecz jego ksztat wybitnie nienormalny, t
o wa nie ksztat ciaa jzyka staje si waniejszym wska nikiem prawidowej diagnozy (fot. 8
W rozdziale tym bdziemy omawia nastpujce ksztaty jzyka: cienki, obrzknity, cz ciowo
, sztywny, wiotki, dugi, krtki, popkany, obwisy, zbaczajcy, zdrtwiay, ruchomy, drcy,
owany, z zaznaczonymi odciskami zbw, owrzodzony oraz pokryty ranami.
i
1
CIENKI
Cienki jzyk oznacza, e jest on cieszy ni normalny i wyglda jak zmniejszony i patrz fo
t. 7 i 17). Konsystencja ciaa jzyka wynika z normalnej ilo ci pynw ciaa docierajcych do
jzyka. Pyny tworz ciao jzyka. Cienkie ciao jzyka zawsze sugeruje Niedobr yin lub Krwi
pynw. Czasami jzyk moe by tak cienki i tak, w momencie badania zmniejszony, e powstaj
gie bruzdy wzdu powierzchni jzyka. Znaczenie kliniczne cienkiego jzyka zaley od jego
koloru. Je li jzyk jest zarwno blady, jak i cienki wskazuje na Niedobr Krwi. Cienki i
czerwony jzyk wskazuje Niedobr yin. Oglne objawy kliniczne Niedoboru Krwi i Niedob
oru yin zostay opisane w rozdziale 5. Specyficzne objawy i oznaki bd zaleay od okre lon
ego stanu i dotknitych Narzdw.
untu-st ani
izw-mo-.vny,
:ier:-vw :o ci
i ma
i.nego
i!o j; jest
?ztat iloru <tan,
stan
-wy-dem
-ity,
:dr-iraz
OBRZKNITY
Obrzknity jzyk jest rozdty i wikszy ni normalny. W powanych przypadkach moe wypenia
a. Normalna grubo i ciao jzyka odzwierciedla prawidow Ilo Krwi i pynw. Jeeli jzyk
ity, oznacza to, e do jzyka dociera zbyt duo pynw z powodu dwch rnych przyczyn. W pi

ym przypadku, jest to Niedo-j br yang Qi, powodujcy zmniejszenie przetwarzania i t

ransportu pynw, ktre gromadz si w jzyku. W drugim przypadku, jest to Gorco w ciele, kt
pcha pyny w gr do jzyka. W pierwszym przypadku, jest to proces pasywny, powstajcy pr
zez stagnacj pynw, w drugim, jest to proces bardziej aktywny.
Jzyk obrzknity wystpuje znacznie cz ciej ni cienki. Dzieje si tak, poniewa Niedobr Q
ny jest syndromem niezwykle czstym; prawie zawsze prowadzi to do nagromadzenia si
w jakim stopniu Wilgoci lub luzu, ktre przyczyniaj si do obrzku jzyka. Nawet jeeli Ni
br Qi ledziony prowadzi do Niedoboru Krwi (poniewa ledziona i odek s rdem Krwi), t
stanie si cienki (jak naley oczekiwa w Niedoborze Krwi), gdy obecno Wilgoci lub luzu
owoduje obrzk jzyka (rys. 6-1).
NIEDOBR Ql LEDZIONY
WILGO/ LUZ
(OBRZKNITY JZYK)
-> NIEDOBR KRWI
Rysunek 6-1
Rozpoznano kliniczne znaczenie piciu nastpujcych typw obrzknitego jzyka: blady i mokry
kolor normalny, wieo wygldajcy czerwony, purpurowy i ciemnosina-wopurpurowy.
Blady i mokry
Blady kolor ciaa oraz mokry i obrzknity jzyk wskazuje na Niedobr yang (szczeglnie yang
ledziony i Nerek), prowadzcy do zatrzymywania Wilgoci (fot. 9). Jest to prawdopod
obnie najczstszy typ obrzknitego jzyka. Kiedy yang ledziony i/lub yang
Nerek s w Niedoborze, pyny nie mog by wa ciwie przeksztacone oraz transportowane i grom
dz si w ciele. Jest to przyczyna obrzku jzyka. Objawy kliniczne Nied<>-boru yang ledz
iony i Nerek zostay opisane uprzednio.
Szczeglnym (i gorszym) typem obrzknitego, bladego i mokrego jzyka, jest jzyk obrzknity
i blady, pokryty w cao ci lepkim nalotem. Wskazuje to na nagromadzenie sie Wilgoci
lub luzu. W niektrych przypadkach, jeeli jzyk jest bardzo obrzknity i nieco wiotki, mo
go nastpi zablokowanie Ducha przez luz (fot. 44 i 45).
Normalny kolor
Przy normalnym kolorze ciaa jzyka, obrzknity jzyk wskazuje na zatrzymanie Gorca i Wilg
oci w odku i w ledzionie. Jest to take zwizane z Niedoborem Qi ledziony, co powoduje o
raniczenie przemian i transportu pynw, ale w tym przypadku wystpuje take Gorco. Objaw
y kliniczne obejmuj: uczucie peno ci i rozpierania w brzuchu, utrat apetytu, uczucie
ciko ci, sucho w ustach, pragnienie z niechci do picia zbyt wiele, nudno ci i wymioty,
rzucha, lu ne i nadzwyczaj cuchnce stolce, uczucie pieczenia odbytu, skpy i ty mocz, go
rczk, ble gowy oraz szybkie, cienkie i lizgajce ttno oraz ty, liski nalot na jzyk
rzypadkach, nalot na jzyku jest ty z powodu Gorca i liski z powodu Wilgoci.
wieo wygldajcy czerwony
Je li ciao jzyka ma wieo wygldajcy czerwony kolor, to obrzknity jzyk oznacza Gorco
ercu. W tym przypadku, to Gorco odka jest przenoszone do Serca i powoduje obrzk jzyka
(uwaa si, e jzyk wyrasta z Serca). W cikich przypadkach dochodzi do utraty przytomno ci
spowodowanej atakiem Gorca na Osierdzie z Ogniem Serca wznoszcym si do gry i zamiewa
jcym wiadomo . Stan taki wystpuje w przypadkach ostrych chorb gorczkowych, jak np. zapa
enie opon mzgowych. W innych przypadkach, zwyczajnego Gorca odka i Serca, objawy klin
iczne obejmuj: pragnienie, ch picia zimnych pynw, wymioty, palpitacje, bezsenno , zacze
wienienie twarzy, suche gardo oraz szybkie, szerokie ttno.
Purpurowy
Jeeli ciao jzyka ma kolor purpurowy, to obrzknity jzyk oznacza alkoholizm z zatrzymani
em Gorca i Wilgoci. Nazywane to jest trucizn alkoholow w rodku" (fot. 27).
Ciemnosinawopurpurowy
Jeeli ciao jzyka ma kolor ciemnosinawopurpurowy, to obrzknity jzyk wskazuje I zatruc
ie, ktre powoduje zastj Krwi.
"
CZ CIOWO OBRZKNITY
Jest wiele typw jzyka cz ciowo obrzknitego. Jzyki takie spotyka si czsto w praktyce k
znej. Zrozumienie kadego typu bdzie ogromnie przydatne w diagnozie. Naley najpierw
odrni stan Nadmiaru od stanu Niedoboru. Chocia w obu stanach wystpuje obrzk, mechanizm
lecy u podstaw kadego z nich jest odrbny. W stanie
I
irto-ledo-

k
>si
Niedoboru obrzk spowodowany jest Niedoborem Qi, co z kolei przyczynia si do gromad
zenia pynw. W stanach Nadmiarowych, obrzk spowodowany jest Nadmiarem lub stagnacj Qi
, ktra gromadzi si w jzyku. Gwne kryterium, przy rnicowaniu obrzku nie- ^H z Niedobor
obrzkiem z Nadmiaru, jest kolor ciaa jzyka. Je li ciao jzyka ma blady kolor, to obrzk
ynika ze stanu Niedoboru, ale je li kolor ciaa jest czerwony lub purpurowy, to obrzk
pochodzi ze stanu Nadmiarowego. Istnieje kilka odmian cz ciowo obrzknitego jzyka.
Obrzknite brzegi
Jzyk obrzknity na brzegach, z wielkim i tustym obrzkiem bardziej skoncentrowanym w je
go -rodkowej cz ci, ma na og blady lub normalny ko-".'ir (fot. 8 i rys. 6-2). Obrzk ws
kazuje na Niedobr Qi .ab yang ledziony. Je li jest to Niedobr yang ledzio-:iy brzegi bd
take mokre. Taki typ jzyka czsto widzimy w praktyce klinicznej. Objawy kliniczne Ni
edoboru Qi ledziony zostay opisane wyej.
ame
Sieli, wy-:'zu-icia rucie zga-znazone
tcich
-iertaki
>zgocczne
zaiz za-127).
tizuje
Rysunek 6-2
Obrzknite boki
Jzyk z obrzknitymi bokami jest zwykle czerwony lub purpurowy. W tym typie obrzku obs
erwujemy i-ienki pasek wzdu caej dugo ci po obu stronach jzyka. Rni si od obrzknite
egach tym, e
ibrzk jest rozmieszczony bardziej rwnomiernie wzdu caej dugo ci ciaa jzyka i rozszerz
niej gboko ku powierzchni rodkowej jzyka (fot. 2, 7. 12, 23 i rys. 6-3). Ten typ obr
zku wskazuje wzno--zce si yang Wtroby lub Ogie Wtroby. W tych przypadkach ciao jzyka
e czysto czerwone,
finnoczerwone lub purpurowe (jeeli bdzie rwnie
_lstj Krwi). Inne oznaki kliniczne, to: zawroty i ble
:owy zamazane widzenie, draliwo , sucho i gorzki smak w ustach, zaparcie, ciemnoty moc
strunowate ttno.
Rysunek 6-3
Obrzknity koniuszek
Jeeli ciao jzyka ma normalny ksztat, a obrzknity jest sam koniuszek, wskazuje to na pr
oblem z Sercem. Dokadne znaczenie kliniczne zaley od innych cech jzyka, zsto szczegln
ie od koloru ciaa. Jeeli kolor ciaa jest czerwony lub ciemnoczerwony, to agno- .orzk
nity koniuszek wskazuje na poncy Ogie Serca. W takim przypadku koniuszek lach ^B jes
t zwykle take czerwieszy ni pozostaa cz jzyka. Jeeli normalny jest kolor cia-tanie
ta. obrzknity koniuszek oznacza Niedobr Qi Serca (patrz fot. 18 i 21).
- 57 Objawy kliniczne poncego Ognia Serca obejmuj: pragnienie, gorzki smak w ustach, bez
senno , draliwo , uczucie ciepa caego ciaa, zaczerwienienie twarzy, owrzodzenia jamy us
j lub warg oraz szerokie, szybkie ttno. Objawy kliniczne Niedoboru Qi Serca, to:
palpitacje, krtki oddech po wysiku fizycznym, blada cera oraz mikkie lub puste ttno.
Obrzk pomidzy koniuszkiem a powierzchni rodkow
Jzyk obrzknity w polu pomidzy koniuszkiem a powierzchni centraln (odpowiada Pucom) bd
mia normalne ciao a obrzk tylko w polu Puc, albo ciao jzyka bdzie obrzknite z wiks
zkiem w polu Puc (fot. 7 i 12). Taki ksztat ciaa obserwujemy prawie zawsze na jzyku o
kolorze bladym lub normalnym. Tego rodzaju obrzk wskazuje na Niedobr Qi Puc z zatr
zymaniem Wilgoci luzu w Pucach. Obserwujemy to czsto w przewlekych przypadkach Niedo
boru Qi Puc i ledziony, prowadzcego do powstawania i gromadzenia luzu w Pucach. Klini
czne oznaki obejmuj uczucie ciskania w klatce piersiowej (tzn. uczucie duszno ci lub

trudne do opisania przez pacjenta uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej). Moe

rwnie wystpi kaszel z bia obfit plwocin, saby apetyt, pytki oddech, nadmierna senno
te lub lekko lizgajce, albo cienkie i lizgajce.
Obrzk wzdiu szczeliny rodkowej
W centrum ciaa jzyka moe wystpowa szczelina biegnca do koniuszka: po obu stronach szcz
eliny moe pojawi si obrzk, (fot. 8 i rys. 6-4). Ten typ obrzku moe wystpi na jzyku o
rze czerwo-, nym lub normalnym. Na czerwonym jzyku wskazuje on obecno Ognia Serca.
Na normalnym jzyku wskazuje na Niedobr Qi Serca. W obu przypadkach pokazuje, e serc
e jest rozszerzone, zazwyczaj z powodu powanego przepracowania i staego przecienia.
Objawy kliniczne bd takie, jak w przypadku Ognia Serca lub Niedoboru Qi Serca. Dod
atkowo do opisanych objaww, pacjent bdzie mia wyra nie krtki oddech, uczucie ciskania w
klatce piersiowej oraz szerokie (wielkie - przyp. tum.) ttno Serca.
Rysunek 6-4
Obrzk potowy jzyka
Gdy obrzk obejmuje podunie poow jzyka, a szczelina rodkowa nie zmienia swojego rodkow
miejsca na jzyku (fot. 16 i rys. 6-5), oznacza to zwykle Niedobr Qi i Krwi w kanaa
ch po tej samej stronie ciaa co obrzk. Stan ten nie dotyczy Narzdw, lecz tylko kanaw i
mi ni. Osabienie kanaw tylko po jednej stronie ciaa zwizane jest z narastajcym ich ni
wieniem z powodu Niedoboru odka i ledziony. Moe
;ach
rozObjadatkos> kania
amenia r Qi dw, zane Moe
Rysunek 6-5
o by rwnie uszkodzenie kanaw po dugowaej chorobie z goaczk. W obu przypadkach jest to agodna fora syndromu atrofii, do"czca tylko kanaw. Pozostae
objawy
uliczne
tego
stanu
iejmuj: uczucie osaenia po jednej stronie
aia; moe to by nieielkie osabienie jednej
igi lub uchwytu jednej oni oraz uczucie mroenia i drtwienia po tej stronie ciaa. Po stronie obrzku trudno jest uzyska reakcj
zy nakuwaniu. Osabione kanay moemy leczy wzmacniajc kanay Jasno ci yang
:. Yang Ming) i ledzion, wzmacniajc w ten sposb Qi i Krew w kanaach.
Obrzk po jednej stronie, wysoko umiejscowiony
Jest to jzyk, ktrego cz jest obrzknita wr okre -aym polu po jednej stronie. Nie naley
go uprzednio opisanym typem jzyka - z obrzkiem jed-j poowy ciaa jzyka (fot. 6-6).
Wysoko umiejscowiony obrzk po jednej stronie jka wskazuje na Niedobr lub stagnacj Qi w tej cz ci
ta, ktra odpowiada obrzknitemu polu. Istotny jest
:..jlor ciaa jzyka. Je li jest on normalny, to obrzk odl zwierciedla Niedobr Qi, je li jest natomiast czerwony,
!<> odzwierciedla stagnacj Qi. Najcz ciej taki obrzk
"ojawia si w przedniej trzeciej cz ci jzyka, w polu
powiadajcemu klatce piersiowej. Czsto wystpuje
jzyku o bladym lub normalnym kolorze. Wskazuje
Niedobr Qi w klatce piersiowej z prawdopodobnym
trzymywaniem Wilgoci.
Je li jzyk jest czerwony, cz ciowy obrzk wskazuna stagnacj Qi i/lub Krwi w odpowiadajcej cz ci
tta czowieka. Obrzk umiejscowiony na jednej trzej przedniej cz ci po jednej strome jzyka wskazuje
stagnacj Qi w klatce piersiowej, najcz ciej z powoproblemw emocjonalnych, takich jak stumiony smutek lub depresja. Pytki oddech czuci

e ciskania w klatce piersiowej wystpuj zarwno w Niedoborze, jak i w stagna-Qi. Dodat

kowo w stagnacji Qi wystpuj palpitacje, depresja i strunowate ttno.
Jzyk obrzknity w poowie powierzchni
Jzyk taki obrzknity jest wzdu poowy jego grnej powierzchni w taki sposb, e jedna po
rzusza si do gry bardziej ni druga (fot. 32 i rys. 6-7). Wskazuje to na Niedobr Qi w
Pucach po odpowiadajcej stronie. Niedobr Qi Puc moe spowodowa ten typ
Rysunek 6-6
obrzku, poniewa Puca s Narzdem podwjnym i Niedobr po jednej stronie moe by wikszy n
giej. Objawy kliniczne Niedoboru Qi Puc opisano poprzednio.
Jzyk miotkowaty
Mocno zmieniony ksztat jzyka o prawidowej wielko ci korzenia, ale bardzo obrzknity w tr
zeciej przedniej cz ci jak motek, zawsze wskazuje, e stan jest ciki i czsto jest sygna
choroby psychicznej (rys. 6-8). Obrzk tego rodzaju powstaje dopiero po wielu lata
ch trwania zmian patologicznych. Odzwierciedla przewanie powany Niedobr Qi ledziony
i odka. Przyczyny takiego stanu, to: przepracowanie, nieregularne posiki i jedzenie
wkrtce po pracy oraz nadmierna aktywno seksualna przez wiele lat. Jzyk taki, w kadym
przypadku odzwierciedla znaczne uszkodzenie substancji odywczej i energii organiz
mu. Stan ten jest trudny do leczenia.
Obrzknita przednia cz jzyka
Obrzk tego typu zajmuje ca przedni cz jzyka, pokrywajc blisko jedn trzeci ciaa od
jzyka (fot. 50) i zawsze wskazuje na przewleke zatrzymanie luzu w Pucach. Jest czsto
spotykany w p nych przypadkach astmy. Podstawowe objawy kliniczne obejmuj: uczucie z
aciskania i ciko ci w klatce piersiowej; moe wystpowa sapanie, niewielka duszno , kasze
odkrztuszaniem oraz lizgajce ttno.
Rysunek 6-7
Rysunek 6-8
SZTYWNY
Jzyk sztywny straci swoj gitko i ruchomo . Wyglda twardo i nie moe si swobodnie por
typ jzyka mona zaobserwowa w rnych sytuacjach. W przebiegu ostrych chorb z oznakami i
ntensywnego Gorca, przejawiajcego si wysok gorczk i majaczeniem, sztywny jzyk oznacza
niknicie Gorca do Osierdzia. Moe pojawi si majaczenie i bekotliwa mowa albo afazja, po
niewa Serce jest siedliskiem Ducha" i kontroluje mi nie jzyka. W takim przypadku ciao j
yka jest czerwone lub ciemnoczerwone.
W przebiegu stanw chronicznych z suchym, czerwonym lub ciemnoczerwonym je-! zykie
m sztywno ciaa jzyka oznacza, e intensywne Gorco uszkodzio pyny ciaa i doprowadzio
oywienia cigien, mi ni i kanaw (fot. 27). W takiej sytuacj. mog rwnie wystpowa zab
hu i sztywno mi ni. Jeeli jzyk jest czerwony z czerwieszym koniuszkiem i suchy, sztywne
ciao jzyka wskazuje na poncy Ogie Serca, ktry przyczynia si do wysuszania pynw jzyk
11). Poradnik rnicowania z jzyka podaje: Je li jzyk jest czerwony i sztywny, w Narzdac
wystpuje ekstremalne Gorco z Nadmiaru"1.
Jeeli sztywny jzyk nie jest czerwony, lecz blady lub koloru normalnego, wskazuje M
na obecno wewntrznego Wiatru. Jzyk taki czsto obserwujemy u pacjentw, ktrzy przebyli
dar z Wiatru (diagnoza ta na og pokrywa si z rozpoznaniem incydentu naczyniowego mzg
u we wspczesnej biomedycynie) i, u ktrych wystpuje poraenie poowicze z asymetri twarzy
lub bez. Udar z Wiatru, wedug medycyny chiskiej, jest spowodowany przez wzbudzeni
e si Wiatru Wtroby w poczeniu z innymi czynnikami. Sztywny jzyk moe pojawi si rwnie
atakiem udaru z Wiatru. Jest wwczas, razem z drtwieniem pierwszych trzech palcw jed
nej rki, niezwykle uytecznym obja-j wem prodromalnym2. Ekstremalne wewntrzne Gorco m
oe pobudzi Wtrob i spowo-I dowa wewntrzny Wiatr.
Ju w Prostych Pytaniach znano znaczenie sztywnego jzyka: Kiedy Wiatr wchodzi ciao...
jzyk jest sztywny"3. Podobnie Ksiga rodkowego Skarbu podaje: Kiedy Ser-> i ledziona
s zaatakowane przez Wiatr, jzyk jest sztywny, a pacjent nie moe mwi" , Z cytatw tych w
ynika, e sztywny jzyk nigdy nie jest jedyn oznak problemw z ka-ilami, ale zawsze odzw
ierciedla dysharmoni Narzdw wewntrznych. Rozwija si al-Iko z Gorca (co pokazuje czerwo
ny lub ciemnoczerwony kolor jzyka), albo z we-Fimtrznego Wiatru (na co wskazuje bl
ady lub normalny kolor jzyka). Ju Sun Si-Miao *~ Recepturach Tysica Dukatw stwierdzi:
Jeeli jzyk jest sztywny i pacjent nie mo-\ie mwi, choroba jest w Narzdach"5.
Inne objawy kliniczne zale od specyficznych stanw patologicznych. Oznaki Gorca mikajc
ego do Osierdzia obejmuj: majaczenie, bekotliw mow, afazj, wysok gorcz-| ke. drgawki o
az szybkie, szerokie ttno. Jest to stan choroby ostrej. Objawy Gorca uszka-izajcego

pyny ciaa s inne w zaleno ci od Narzdu, w ktrym pierwotnie wystpia cho-- >ba. Bd j
tpoway objawy i oznaki niedoywienia cigien, mi ni i kana- >\\. jak: sztywno mi ni,
burzenia ruchu i trudno ci w chodzeniu.
Oznaki poncego Ognia Serca, to: bezsenno , pragnienie, gorzki smak w ustach, raliwo , p
itacje, owrzodzenia w ustach, zaczerwienienie twarzy oraz szybkie, falowe (ttno H
ong, przyp. tum.) ttno.
Objawy bdce nastpstwem udaru z Wiatru obejmuj poraenie poowicze, asymetri twarzy, bek
iw mow, sztywno mi ni i zbaczanie jzyka.
WIOTKI
Jzyk taki jest zwiotczay i nie moe atwo si porusza (fot. 7). W powanych przy-e si ^p
h jest on pomarszczony, z wieloma liniami na powierzchni. Naley odrni jzyk jach. ^Hir
iotki od normalnego, ktry take jest mikki, ale nie zwiotczay. Normalny jzyk jest
^rdziej gibki i ruchomy ni wiotki. dzia. ^H
Wszystkie typy jzyka wiotkiego
rozwijaj si w wyniku nieprawidowego odywia-.edlis- ^H|ja oraz niedoboru pynw ciaa. W
cowaniu syndromw poprzez badanie jzyka wone ^Marwierdzono: Kiedy mi nie s mikkie, jz
st wiotki"6.
Blady i wiotki jzyk wskazuje, e Qi Serca i ledziony, a take Krew jest w Niedobo- ^^^
Jeeli za mao pynw i Krwi dociera do jzyka staje si on wiotki. Stan ten spowo-ciaa ^
lowany jest pierwotnie przez Niedobr Qi ledziony, ktra produkuje za mao Krwi i nie-u
iacji ^Blostatecznie porusza pyny. Niedobr Krwi wpywa w rezultacie na Serce (Serce
zawsze ezer- ^Bfest osabione przez Niedobr Krwi) i dalej na jzyk. Niedobr Qi ledziony
i Serca oraz >ncy ^^Hnvi prowadzi do niedoywienia tkanki mi niowej i kanaw, co w rezul
tacie powoduje r- ^^Mslabienie koczyn, a w cikich przypadkach atrofi mi ni. Inne objaw
liniczne, to: -tpu- ^p^Pitacje, bezsenno , sabe koczyny, uczucie zmczenia, utrata apety
u, lu ne stolce, admierna senno i mikkie ttno.

Jzyk czerwony i wiotki oznacza, e Gorco uszkodzio pyny ciaa. Moe to dotyczy Gorca z
boru lub z Nadmiaru, w zaleno ci od tego, czy wystpuje nalot na jzyku czy te nie (fot.
7). Oba przypadki wiotkiego i czerwonego jzyka wskazuj, e Gorco je^ raczej intensyw
ne. Uszkodzenie pynw ciaa przez Gorco prowadzi do niedoywieni;, i cigien i kanaw, po
ajc je pynw yin i Krwi. Moe to take doprowadzi do osa- J bienia koczyn lub, w cikic
adkach, do atrofii mi ni i zaburze chodzenia.
Jzyk czerwony z nalotem wskazuje na obecno Gorca z Nadmiaru, ktre moe byc I w Pucach,
ercu, Wtrobie lub w odku. Objawy kliniczne Gorca w tych Narzdach zostay opisane poprze
nio. Najczstszy stan, w ktrym pojawia si jzyk wiotki, czerwony i z nalotem, to Gorco
wnikajce do Puc. Kiedy zewntrzne Gorco wnika do Puc i nie jest prawidowo leczone przes
uwa si do wewntrz. Wypala ono pyny ciaa i zaburza rozpraszajc pyny ciaa funkcj Puc.
m jest zmniejszenie si ilo ci pynw cia-| a. Objawy kliniczne tego stanu, to: suchy kas
zel, lub kaszel z niewielk ilo ci ropnej tej plwociny, krwawienia z nosa, bl garda, su
ustach, gorczka, niepokj, zaczerwienienie nozdrzy oraz szybkie, pene, szerokie ttno
.
Jzyk gbokoczerwony, wiotki i bardzo suchy wskazuje na ekstremalny Niedobr yinl Nerek
, prowadzcy do znacznego wyczerpania pynw ciaa przez Gorco. Gbokoczer-I wony kolor roz
ija si z Niedoborowego Ognia, a sucho i wiotko - z niedostatku py-l nw. Jest to stan b
rdzo ciki. Inne oznaki kliniczne Niedoboru yin Nerek zostay opisa-[ ne ju wcze niej. K
ady typ wiotkiego jzyka zwizany jest z niedoborem pynw i niedo-l ywieniem kanaw. Z pu
u widzenia rnicowania wedug O miu Zasad, wiotki jzyki zawsze oznacza stan Niedoboru, a
le moe take pojawi si w poczeniu ze stanem Nad-j miaru, takim jak Gorco.
DUGI
Dugi jzyk jest raczej wski przy normalnej szeroko ci. Wysunity, wystaje dalej I z ust
ni normalny, tak e wyra nie widoczny jest korze. Uoglniajc, dugi jzyk wska-1 uje Gor
e wic rwnie czerwony. Zazwyczaj kojarzony jest on z Ogniem w Ser-1 cu. Z punktu wid
zenia medycyny chiskiej (ale nie wspczesnej biomedycyny) wskazuje I na konstytucjon
aln tendencj do problemw z Sercem. Jeeli jzyk jest dugi i czerwol ny a koniuszek obrzk
ity i czerwieszy ni ciao jzyka, wskazuje to na wystpowank-1 luzu i Ognia w Sercu. Osob
w tym stanie bdzie miaa tendencj do czstego wysuwania i chowania koniuszka swojego
jzyka, jakby na sposb wa. Inne objawy kliniczne [ obejmuj: bezsenno , niepokj psychicz
niekoherentn mow, niekontrolowany miech, zaczerwienienie twarzy, sucho w ustach, pra
gnienie, owrzodzenia w jamie ust-| nej, ciemnoty mocz oraz szybkie, pene i szerokie
ttno.

KROTKI
Krtkiego jzyka nie mona w peni wysun z ust. Wyglda jak skurczony. Istniej i dwie pods
owe przyczyny takiego jzyka: jedna z Niedoboru, druga z Nadmiaru. Jzyk moe by krtki z
powodu wewntrznego Zimna, ktre usztywnio cigna i mi nie tak. e mi nie kontrolujce r
nie s w stanie go wysun, lub z powodu nadmiaru | Gorca, ktre wyczerpao pyny ciaa tak,
yk straci sw gitko i nie moe by wysunity z ust. Wystpuj cztery typy krtkiego jzyk
zerwony, gbokoczerworr suchy, obrzknity.
- 62 r.czyc rzyku, ro jest
osa> :e by
-rwo-.< i nie
surza cv ciaj, zar yin k>czer-ku plyipisat niedoi jzyk
i NadBlady i krtki
Blady i krtki jzyk wskazuje na Niedobr Qi i yang, co prowadzi do tworzenia si wewntrz
nego Zimna, ktre usztywnia i zaciska cigna i mi nie. Jzyk jest blady z powodu Niedoboru
yang, a krtki z powodu Zimna, ktre usztywnia mi nie. Stan ten jest zwykle zwizany z N
iedoborem yang ledziony i Nerek. Objawy i oznaki tego stanu zostay ju opisane.
Czerwony i krtki
Czerwony i krtki jzyk pojawia si w wyniku ekstremalnego wewntrznego Gorca, ktre porusz
a Wtrob i wywouje wewntrzny Wiatr. Wiatr zaciska i paraliuje, dlatego jzyk jest krtki
ci nity. Ten typ jzyka czsto wystpuje po ataku udaru z Wiatru, a take czsto pojawia s
zed jego atakiem, jest wic wanym znakiem prodromalnym. ~\-powe dla takiego krtkiego
jzyka jest zbaczanie w jedn stron, co jest kolejnym
^kazaniem na wewntrzny Wiatr. Wic
j informacji na temat udaru z Wiatru znajduje si w rozdziale omawiajcym jzyki zbacz
ajce.
Gibokoczerwony, suchy i krtki
Gbokoczerwony suchy i krtki jzyk wskazuje, e ekstremalne Gorco uszkodzio
pyny ciaa i nie mog one odywia jzyka, a wic nie mona go wysun. Zwizane jest
! In z Gorcem w Wtrobie. Objawy kliniczne opisano powyej. Je li jzyk nie ma nalotu
[i jest gibokoczerwony suchy i krtki wskazuje to, e ekstremalny Niedobr yin pynw
lie pozwala na jego wysunicie (fot. 3).
^ dalej
t -.vskav Serazuje
erwovanie
>uwa:iiczne
owany
te ust|I<tniej
Jzyk lie tak, dmiaru by wy-trwony
Obrzknity i krtki
Obrzknity i krtki jzyk wskazuje na zatrzymanie Wilgoci i luzu w cignach : mi niach, c
emoliwia wysunicie jzyka. Jest to zwykle zwizane z Niedoborem | yang ledziony i/lub Pu
c - transformacja pynw zostaje zaburzona, co powoduje gromadzenie i formowanie Wil
goci i luzu.
POPKANY
Jzyk popkany jest czsto spotykany w praktyce klinicznej. Pknicia (t. szczeliny) | na p
owierzchni jzyka s podobne do tych, ktre powstaj w glebie po dugim okresie su-zy Pknic
a mog bardzo rni si liczb i gboko ci. Mog to by tylko lekko wi-zialne linie lub ba
zczeliny. Czasami wiotki jzyk moe by tak mikki, e na pomarszczony wygld z liniami na p

owierzchni; naley uwaa, aby tego rodzaju li-[ lii nie pomyli z pkniciami.
Znaczenie kliniczne szczelin zaley od koloru ciaa jzyka, ich lokalizacji, ksztatu :
jiboko ci. Najczstsz przyczyn pkni jest sucho z powodu wyczerpania pynw da lub yin
opisano w Zbiorze jzykw i nalotw: Kiedy Serce jest pene... itnirco powoduje pknicia n
yku"7. Najczstszy typ popkanego jzyka ma gbok [szczelin w rodku, sigajc koniuszka,
iedlajc nadaktywno Ognia Serca. Wypisy z Poradnika rnicowania z jzyka opisuj wikszo
anego j-i rvka:
Rysunek 6-9
Popkany jzyk wskazuje wyczerpanie Krwi. Im mniejsza ilo i bardziej powierzchowne s sz
czeliny, tym agodniejsza choroba. Im wicej i im gbsze s szczeliny, tym powaniejsza cho
roba. Poprzeczne szczeliny wskazuj Niedobr yin; je li szczeliny s jak kwiaty lodu, to
wskazuj Niedobr yin zwizany ze starszym wiekiem. Jeeli jzyk jest blady i ma szczelin
y to wskazuje Niedobr ledziony z zatrzymywaniem Wilgoci... Jeeli cay jzyk jest gboko c
erwony bez nalotu i s na nim krtkie poprzeczne szczeliny, wskazuje to Niedobr yin z
uszkodzeniem pynw ciaa... Krtkie, nieregularne szczeliny wskazuj sucho odka z uszk
m pynw i Gorco z Nadmiaru w odku8.
Diuge poprzeczne szczeliny
Dugie poprzeczne szczeliny zasadniczo wskazuj Niedobr yin. Najcz ciej (ale nie wycznie)
obserwujemy je na czerwonych jzykach bez nalotu (rys. 6-9). Moemy je take zaobserwo
wa na jzykach o normalnym kolorze; w tym przypadku stan jest lejszy, ni gdyby jzyk by
l czerwony i bez nalotu. Jeeli jzyk jest czerwony Niedobr yin wychodzi z Nerek. Je li
jzyk ma kolor normalny, Niedobr wypywa z odka i/lub Puc.
Krtkie poprzeczne szczeliny
Znaczenie kliniczne krtkich szczelin jest podobne do znaczenia dugich (rys. 6-9).
Wskazuj take na Niedobr yin, ale najcz ciej s obserwowane na jzykach czerwonych bez nal
tu. Krtkie poprzeczne szczeliny wskazuj rwnie Gorco wynikajce z Niedoboru Yin.
Szczeliny jak kra lodowa"
Szczeliny wygldajce jak kwiaty lodu obserwujemy czsto u ludzi w starszym wieku (fot
. 13 i rys. 6-10). Oznaczaj stan Niedoboru yin zwizany z wiekiem. W starszym wieku
czsto rozwija si Niedobr yin, poniewa energia Nerek wyczerpuje si w cigu ycia. W taki
przypadku jzyk moe by czerwony lub nie. Je li jzyk ma kolor normalny szczeliny nie ma
j wikszego znaczenia klinicznego, jeeli jednak jzyk jest czerwony i bez nalotu, szcz
eliny wskazuj na zaawansowany stan Niedoboru yin z Gorca. U osb, u ktrych pojawi si ta
ki Niedobr, mog wystpi poty nocne i ble w stawach. Jest to efekt wyczerpania pynw yin,
ktre nie mog ju prawidowo odywi cigien i kanaw. Ten typ jzyka czsto wystpuje u k
emami zwizanymi z menopauz.
Szczeliny nieregularne
Krtkie, nieregularne szczeliny (fot. 25 i rys. 6-11) wskazuj na Niedobr yin odka. od
st rRysunek 6-10
Rysunek 6-11
Rysunek 6-12
: iem pynw ciaa i nieprawidowe funkcjonowanie czsto prowadzi do niedoboru pynw aaia, M
to by pierwsze stadium Niedoboru yin. W takim przypadku jzyk bdzie mia 3lor normaln
y.
Poprzeczne szczeliny na bokach
Poprzeczne pknicia (fot. 34, 57 i rys. 6-12) mog ijawi si na jzyku o normalnym kolorze
. Zawsze -kazuj na dugo trwajcy stan Niedoboru Qi lub yin ledziony. Szczeliny s na bo
kach i zazwyczaj tylko rodkowym polu jzyka. Je li boki s popkane, a tak-_ mokre i lek
pokryte pian, odzwierciedla to dugo - vajcy stan Niedoboru Qi ledziony. W tym przypadn
ie jest ona zdolna do przetwarzania i transportu iynw, co powoduje gromadzenie si py
nw w jzyku. Jeeli jzyk jest suchy lub tylko suche s boki, po-rzeczne pknicia wskazuj
Niedobr yin ledziony, zejawy tego Niedoboru, to: sucho w ustach niech !o picia, uczuci
e gorca na twarzy, suche wargi, suche ilce, brak apetytu, uczucie dyskomfortu w brz
uchu |i zmczenie. Kluczowym objawem tego syndromu s [zwaszcza suche usta.
Poduna szczelina w rodku
Szeroka, pytka szczelina w linii rodkowej, w rodkowym polu jzyka (fot. 25 i rys. -:
4) wskazuje na Niedobr Qi odka, je li znajduje si na jzyku o normalnym kolorze nalotem.
Na jzyku o normalnym kolorze bez nalotu wskazuje na Niedobr yin odki. W tym ostatnim
przypadku oznacza to, e Niedobr dotyczy tylko odka i nie osi-l jeszcze Nerek. Jeeli

wygldajcej szczelinie wystpuje lepki, ty, suchy i chropowaty nalot to wskazuje na wys
tpowanie Ognia i luzu w odku. U takiego pac-ita moe wystpi: nadmierny apetyt z uczuci
peno ci po jedzeniu, sucho
ustach, pragnienie z preferencj picia maymi ykami, krwawie
z dzise, wymioty, w cikich przypadkach wymioty z krwi. Czsto take oznacza moliwo c
sychicznej, takiej jak psychoza maniakalno-depresyjna.
V-~
- -i
u~
^J
Rysunek 6-13
Rysunek 6-14
Duga poduna szczelina w linii rodkowej
Duga, gboka, poduna szczelina w linii rodkowej jzyka, osigajca koniuszek lub tylko n
krtsza (fot. 7, 11, 17 i 26 i rys. 6-15) zawsze zwizana jest z Sercem. Jej znaczen
ie kliniczne zaley od koloru cia-1 a jzyka i jej gboko ci. Im gbsza jest szczelina, ty
owaniejszy stan. S trzy moliwo ci: kolor normalny, czerwony z czerwieszym koniuszkiem
i czerwony bez nalotu.
Kolor normalny. Duga szczelina w linii rodkowej na jzyku o normalnym kolorze wskazu
je na lekkie | konstytucjonalne osabienie Serca i nie musi by oznak choroby (patrz
fot. 17). Oczywi cie, wskazwki z jzyka powinny by powizane z innymi oznakami. Szczelin
a wskazuje na lekkie osabienie, jeeli ciao j-1 zyka ma normalny kolor, ttno Serca jes
t tylko lekko mikkie, a pozostae ttna s oglnie dobre i nie ma ob-1 jaww z Serca.
Kolor czerwony z czerwieszym koniuszkiem. Jeeli! kolor ciaa jzyka jest czerwony, a k
oniuszek jeszcze czerwieszy to szczelina w linii rodkowej wskazuje na obecno Ognia S
erca (fot. 7). W tym przypadku wsp-1 istnieje konstytucjonalne osabienie Serca i Og
ie Serca. Przyczyn Ognia Serca s zwykle gbokie problemy emocjonalne. Moe wystpi take
nity ko-1 niuszek z czerwonymi punktami.
Kolor czerwony bez nalotu. Jeeli kolor ciaa jzyka jest czerwony, a jzyk nie ma nalot
u, szczelina w linii rodkowej wskazuje na obecno Niedoborowego Gorca, ktre dotkno Serc
(fot. 11 i 26). Jest to oglny stan Niedoboru yin Nerek, prowadzcy do tworzenia si
Gorca z Niedoboru w Sercu (Woda nie kontroluje Ognia). Stan ten moe rozwin si z powod
u dugotrwaych problemw emocjonalnych i przeduonego okresu przepracowania.
Podune szczeliny za koniuszkiem
Jedna lub dwie podune szczeliny pod ktem czterdziestu piciu stopni do linii rodkowej,
pooone tu za koniuszkiem, w polu odpowiadajcemu Pucom Rysunek 6-16
(fot. 59 i rys. 6-16), wskazuj zazwyczaj na przebyte
w przeszo ci choroby Puc, jak np. przebyte w dziecistwie zapalenie puc, koklusz, lub g
ru lica puc. Wskazuj rwnie na aktualn tendencj do Niedoboru yin Puc.
Rysunek 6-15
- 66 krt-ira jest ni cia-*.:. tym
r.v bez
rcowej | lekkie I oznaGiboka rodkowa szczelina z innymi maymi pkniciami
Kiedy wystpuje ekstremalnie gboka szczelina z odchodzcymi od niej, jak gazie, maymi p
iami, albo z pkniciami rozrzuconymi po jzyku, a kolor ciaa jzyka, jest gbokoczerwony i
bez nalotu (fot. 24 i rys. 6-17), zawsze wskazuje to na Gorco z ekstremalnego Nie
doboru yin Nerek i wielk sucho ciaa. Czsto obserwujemy taki jzyk w przypadkach kamicy
nerkowej, chocia nie zawsze. Obraz ten moe odzwierciedla dugotrwae problemy emo-jejon
alne, jak rwnie przepracowanie i/lub ze nawyki ywieniowe.
Rysunek 6-17
Kami.
fcdoj-ekko a obeeli -zcze iena ^p-Ser-oble-v kozyka linii ror-_lny :onia oluje ugo-:iego
utem i on ucom ebyte Beci-ndenJZYK OBWISY
Taki jzyk, gdy jest wysunity, wisi na zewntrz ust i trudno go cofn. Moe kapa z niego
a. Znaczenie kliniczne takiego typu jzyka zaley od jego innych cech oraz konsysten
cji i koloru ciaa. Jzyk obwisy, sztywny i suchy wskazuje na zatrzymanie Wewntrznego
Gorca z Nadmiaru, najcz ciej w Wtrobie i Sercu. Taki jzyk moemy zaserwowa w przypadkach
udaru z Wiatru spowodowanego przez Wiatr Wtroby oraz '" przypadkach Ognia, wpywajcego

na Serce i narastajcego do Ognia Serca. Jzyk taki jest sztywny z powodu Wiatru i
suchy z powodu Gorca. Jeeli jzyk jest obwisy, gl-'okoczerwony i dugi, a pacjent nieprz
ytomny, majaczy lub mieje si w sposb niekon-:: i iowany wskazuje to na zatrzymanie O
gnia i luzu w Sercu. Jest to przypadek Ognia i luzu, ktry zamiewa Serce. Stan ten na
zywamy rwnie zamgleniem wiadomo ci". Jzyk obwisy i zdrtwiay wskazuje na Niedobr Qi,
aj w Sercu. Jeeli jzyk I dziecka jest cakowicie obwisy, tak e nie moe by w ogle cofni
wskazuje to na powan zapa Qi Serca.
JZYK ZBACZAJCY
Jzyk, ktry po wysuniciu zazwyczaj zbacza w jedn stron, zwykle (ale nie za- vsze) wystp
z asymetri twarzy (fot. 51). Zbaczajcy jzyk oglnie wskazuje Wiatr, zewntrzny lub wew
ntrzny. Zewntrzny wiatr moe wnika do kanaw twarzy i powodowa jej parali ze zbaczaniem
t, niemono ci uniesienia powiek i czasami ze zbaczaniem jzyka po wysuniciu.
Wewntrzny Wiatr ma cakowicie odmienne rdo i natur. Zazwyczaj rozwija si z Niedoboru yi
Nerek i nadaktywno ci yang Wtroby, ale moe by take efektem Niedoboru Krwi Wtroby. Klin
iczne oznaki wewntrznego Wiatru, to: drenie, tiki i skurcze, zawroty gowy, drtwienie
i zbaczanie jzyka. Udarowi z Wiatru zawsze towarzyszy Wiatr \\ ewntrzny, chocia wy
stpuj tu rwnie inne czynniki patologiczne. Wewntrzny Wiatr moe dotyczy tylko kanaw;
ystpuje wwczas utrata przytomno ci, a jedynie czsto przemijajce pogorszenie ruchu koczy
n i drtwienie. Kiedy wewntrzny Wiatr osi-ea Narzdy, wystpi naga utrata wiadomo ci oraz
ne zaburzenia, po ktrych wystpuje poraenie poowicze i asymetria twarzy. W kadym przyp
adku moe wystpi zbaczanie jzyka. Poradnik rnicowania z jzyka tak charakteryzuje objawy, ktrym towarzyszy
zbaczajcy jzyk:
Jzyk purpurawoczerwony i zbaczajcy oznacza Wiatr Wtroby. Blady i zbaczajcy oznacza u
dar z Wiatru. Je li jzyk zbacza i wystpuje parali twarzy to oznacza, e (zewntrzny) Wiat
r wnika do kanaw9.
Zbaczanie jzyka moe by te spowodowane stanem Niedoboru, w przeciwiestwie do opisanych
stanw Nadmiaru (lub Niedoboru powikanego Nadmiarem). Na przykad, gdy wystpuje powany
Niedobr Qi lub Krwi Serca, do jzyka dociera niewystarczajca ilo Qi i Krwi. Mi nie jzy
staj si leniwe i wysunity jzyk moe zbacza.
Rong Chun-Nian (1800-1881) opisa jzyk jako cigno mzgu" i powiza pewne patologiczne ko
y jzyka ze stanami mzgu, takimi jak gorco mzgu"10. Opis jzyka Ronga jako
cigna mzgu
erdza zachodnia anatomia - nerw ruchowy jzyka to 12. nerw czaszkowy. Uszkodzenie
drogi jego przebiegu, pomidzy kor ruchow a pniem mzgu, moe prowadzi do zbaczania jzyka
JZYK ZDRTWIAY
Zdrtwienie jzyka jest ci le zwizane ze zmniejszeniem si Krwi i Qi Odywczej docierajcyc
odywiajcych jzyk. Jeeli jzyk jest okresowo obwisy i zdrtwiay, to wskazuje na Niedob
i Serca. W takim przypadku Krew Serca nie dociera do jzyka i nie odywia go. Zdrtwiay
jzyk i zawroty gowy oraz zamazane widzenie wskazuj na wewntrzny ruch Wiatru Wtroby.
Szczeglny przypadek przedstawia jzyk ze liskim nalotem, zdrtwiaymi kcikami ust i obfit
produkcj plwociny. Wskazuje to na obecno Wiatru i luzu.
JZYK RUCHOMY
Ruchomy jzyk, je li jest wysunity, to porusza si wolno od jednej do drugiej strony, l
ub porusza si bez przerwy i przy wysuwaniu mona zaobserwowa tylko ma cz jego ciaa. T
yk wskazuje na obecno wewntrznego Wiatru powstajcego w Wtrobie. Wiatr moe mie rn et
Czsto obserwujemy go u pacjentw po epizodach na-czyniowo-mzgowych. Gdy Wiatrowi Wtro
by towarzyszy Ogie Serca, wwczas ruchomy jzyk bdzie take gbokoczerwony i suchy. Na dod
tkowo wystpujce Gorco w ledzionie wskazuje jzyk ruchomy, czerwony, obrzknity i suchy n
bokach. Niezbyt czsto Ogie Serca i Gorco w ledzionie mog wystpowa razem.
JZYK DRCY
Naley odrni jzyk ruchomy od drcego. Ruchy jzyka ruchomego s wolne, lecz o duej ampl
, natomiast dla wysunitego, drcego jzyka charakterystyczny jest ruch szybki o maej am
plitudzie. Znaczenie kliniczne drcego jzyka zaley od koloru ciaa jzyka. Drcy jzyk je
jcz ciej blady lub bladoczerwony. Wskazuje to na Niedobr Qi i Krwi, zazwyczaj wspistni
eje rwnie Niedobr yang ledziony. Je li drcy jzyk jest czerwony i suchy, wskazuje to na
stremalne Gorco wewntrzne, ktre wywouje wewntrzny Wiatr. Drcy, gbokoczerwony i trzep
yk oznacza ToksyczI
i :owac:iacza * Wiatr

^twie r kad, :ajca

pa>.zyka
; ka to
Ipniem
~vczej
i ty, to
i-zyka
E.j na
askim
*-cno
-trony,
- jego
robi.
li nauchoiorco
iezbyt
ne Gorco Wtroby, powodujce wewntrzny Wiatr. Drcy jzyk, ktremu towarzyszy afa-zja i dy
zja wskazuje na zapa Qi Serca i ledziony. Drcy, blady i wiotki jzyk wskazuje na zapa
g z powodu obfitego i przeduonego pocenia si. W tej ostatniej sytuacji, cigna i kanay
nie s odywiane przez yang Qi, ani nawilane przez pyny ciaa.
JZYK ZROLOWANY
Koniuszek zrolowanego jzyka zawija si do gry, albo do dou (rys. 6--18). Zawsze wskaz
uje to na Gorco w Sercu. Kiedy jzyk jest zrolowany do dou, jest to Gorco z Niedoboru
. Kiedy koniuszek zawija si do gry, jest to i iorco z Nadmiaru.
zrolowany do dou
zrolowany do gry
Rysunek 6-18
JZYK Z ZAZNACZONYMI ODCISKAMI ZBW
Jzyk z zaznaczonymi odciskami zbw (nazywany take jzykiem karbowanym") ma wyra ne wgbi
r<i bokach (patrz rys. 6-19). Przyczyn takiego jzyka -t zwykle Niedobr Qi ledziony.
Kolor ciaa jzyka -t najcz ciej blady lub normalny. Badania 425 pa- ntw w Chinach wykaza
, e u 345 wystpowa Nie-I dobr Qi lub yang11.
JZYK OWRZODZONY
Rysunek 6-19
Obrzknite, bolesne owrzodzenia z czerwonymi :zegami, pojawiajce si na powierzchni jzy
ka, zwyx> oznaczaj poncy Ogie Serca. Owrzodzenia z biaymi brzegami mog wskazywa na i raco Ser
a z Niedoboru yin Nerek. Owrzodzenia na spodniej powierzchni jzyka spowo-owane s p
rzez ekstremalne Gorco w ledzionie i Nerkach, wyczerpujce pyny ciaa.
ne, lecz
rzny jest
koloru
I na Niei drcy
are wyksyczJZYK POKRYTY RANAMI
Jzyk taki ma rany jak ziarnka ryu, rozrzucone w czterech ktach grnej i dolnej mwierz
chni. Rany mog by niebolesne lub bolesne. Zazwyczaj wskazuj Gorco w Gr* nym Ogrzewaczu, a najcz ciej przypisywane s Gorcej Toksyczno ci w kanale Serca. V. \
puke i bolesne rany spowodowane s przez wznoszc si do gry Gorc Toksycz-- '-i w Sercu
i niebolesne rany zwizane s z Niedoborem yin w Dolnym Ogrzekwaczu z Gorcem z Niedoboru, unoszcym si do gry.
PODSUMOWANIE
Ksztat ciaa jzyka okre lamy po wykonaniu badania koloru ciaa jzyka. Kliniczne znaczenie
ksztatu jzyka najbardziej dotyczy dwch zagadnie:
oceny ciko ci stanu pacjenta, np. blady jzyk moe wskazywa Niedobr Krwi. ale jeeli je
ady i cienki oznacza, e jest to powany stan Niedoboru Krwi,

oceny czasu trwania choroby np. czerwony jzyk bez nalotu wskazuje Niedobr yin, ale
je li jest take cienki oznacza, e Niedobr yin trwa ju dugo.
Obie cechy s wane przy ocenie rokowania i dugo ci leczenia.
Z wyjtkiem rzadkich przypadkw, znaczenie kliniczne ksztatu jzyka zaley od koloru ciaa
jzyka. Na przykad, nie mona mwi o znaczeniu cienkiego jzyka w oderwaniu od jego koloru
. Biorc pod uwag rnicowanie zgodnie z O mioma Zasadami, ksztat jzyka dostarcza wyra nej
formacji o stanie Nadmiaru lub Niedoboru. Jzyk cienki, wiotki, popkany, z zaznaczo
nymi odciskami zbw wskazuje na stan Niedoboru. Jzyk obrzknity, sztywny, dugi i ruchomy
wskazuje na stan Nadmiaru. Inne ksztaty jzykw, jak krtki, obwisy, zbaczajcy, zdrtwia
drcy, owrzodzony i z ranami, mog wskazywa Nadmiar lub Niedobr w zaleno ci od koloru cia
PRZYPISY
1. Cao Bing-Zhang, A Guide to Tmigue Differentiation. Cytowane w Beijing Colle
ge of Traditional Chinest Medicine, Tongue Diagnosis in Chinese Medicine (Zhong
yi slte zhen) (Beijing: People's Medical Publi-shingHouse, 1976) str. 32.
2. Su Xin-Ming, rozmowa osobista.
3. Yellow Emperor's Inner Classic: Simple Questions (Huang di net jing stt wen
) (Beijing: People's Medical Publishing House, 1963) rozdz. 74, str. 512.
4. Przypisywane Hua Tuo, Classic of the Central Treasure (Zhong cang jing) (Dy
nastia Han). Cytowane w Tongue Diagnosis in Chinese Medicine, str. 33.
5. Sun Si-Miao, Thousand Ducat Prescriptions, rozdz. 22. Cytowane w Tongue Dia
gnosis in Chinese Medicine, str. 33.
6. Liang Te-Yan, Differentiation of Syndromes by Exam ination of t/te Tongue.
Cytowane w Tongue Diagnosis in Chinese Medicine, str. 26.
7. Fu Song-Yuan,^4 Collection ofTongues and Coatings. Cytowane w Tongue diagno
sis in Chinese Medicine, str. 26.
8. Cao Bing-Zhang, A Guide to Tongue Differentiation. Cytowane w Tongue Diagno
sis in Chinese Medicine str. 33-34.
9. A Guide to Tongue Differentiation. Cytowane w Tongue Diagnosis in Chinese M
edicine str. 34-35.
10. Hu Ming-Can, Rong Chun-Nian's Tongue Diagnosis". Journal of Traditional Chi
nese Medicim (Zhong yi za zhi) 30, numer 12 (1989): 13.
11. Qian Xin-Ru, ,Analysis of Clinical Observation of Patients wit/t Tooth-mar
ked Tongue". Journal o" Traditional Chinese Medicine 32, numer 1(1991): 33.
I
i. Chinese cal Publi4-35. Medicine
unial of
KSZTATY JZYKA
KSZTAT CIAA ZNACZENIE KLINICZNE
Cienki Niedobr Krwi (blady) Niedobr yin (czerwony)
Obrzknity
Niedobr yang ledziony i/lub Nerek z Wilgoci Wilgo i Gorco w otdku i l
rco Serca i otdka (czerwone ciato jzyka) Zatrucie alkoholowe (czerwone ciato jzyka) T
oksyczno
Obrzknite brzegi
Niedobr Qi ledziony
Obrzknite boki
Wznoszce si yang Wtroby lub Ogie Wtroby
Obrzknity koniuszek Ptoncy Ogie Serca (ciato czerwone) Niedobr Qi Serca (normal
ny kolor)
Oorzk pomidzy koniuszkiem a rodkiem Niedobr Qi Plu z zatrzymaniem luzu
Tcrzk wzdtu szczeliny rodkowej
Ptoncy Ogie Serca (czerwone ciato) Niedobr Qi Serc
(normalny kolor)
.'. ootowie obrzknity Osabienie kanatw
Cz ciowo obrzknity na bokach Niedobr lub stagnacja Qi w klatce piersiowej
Icrzk potowy powierzchni
Niedobr Qi Ptuc
'.''otkowaty
Niedobr otdka, ledziony i Nerek
Sztywny Zewntrzne Gorco wnikajce do Osierdzia (ciato czerwone lub ciemnoczerwone) G
orco uszkadzajce ptyny ciata (ciato czerwone) Ptoncy Ogie Serca Wiatr Wewntrzny (kolo
r normalny)
.'. otki
Wyczerpane Qi i Krew (blade ciato) Ekstremalne Gorco wyczerpujce p
tyny (ciato czerwone) Niedobr yin Nerek z Gorcem (ciato gtboko czerwone)
"-gi Ptoncy Ogie Serca luz i Ogie w Sercu

<-tki Niedobr yang ledziony, Wewntrzne Zimno (ciato blade) Gorco wzbudzajce Wiatr Wt
roby (ciato czerwone) Niedostatek ptynw ciata zwizany z Nadmiarowym Gorcem (ciao cze
rwone z nalotem) Gorco z Niedoboru (ciato czerwone bez nalotu) Niedobr yang ledzion
y z Wilgoci i luzem (ciato blade ze liskim nalotem)
cd. tabeli z s. 71
KSZTAT CIAA ZNACZENIE KLINICZNE
Popkany
Poprzeczne pknicia: Niedobr yin Pknicia jak kra lodowa": Niedobr yin z
iekiem Pknicia nieregularne: Niedobr yin odka Poprzeczne pknicia na bokach: Niedobr
ziony Poduna szczelina w rodku: Niedobr yin Serca lub poncy Og;-Serca Poprzeczne szcze
liny za koniuszkiem: Niedobr yin Puc Bardzo gboka szczelina centralna z innymi maymi
pkniciami Niedobr yin Nerek z Gorcem
Obwisy Wewntrzne Nadmiarowe Gorco (ciato czerwone) luz i Ogie zamiewajce Serce (ciato
czerwone ze liskim nalote' Niedobr Qi Serca (ciao blade)
.
Zbaczajcy
Zewntrzny Wiatr wnikajcy do kanatw (normalny kolor) Wewntrzny Wiatr
Wtroby (kolor ciata normalny lub czerwony) Niedobr Qi Serca (ciato blade)
Zdrtwiay
Niedobr Krwi Serca (ciato blade)
' Wiatr Wtroby (kolor ciata normalny lub czerwony) Wiatr i luz ( liski na
lot)
Ruchomy Ogie Serca i Wewntrzny Wiatr (ciato czerwone) Gorco w ledzionie z wyczerpani
em ptynw ciata (ciao czerwone i suche)
Drcy Niedobr Qi ledziony (ciato blade) Ekstremalne Gorco wywoujce wewntrzny Wiatr (
czerwone ciato Zapa Qi Serca i ledziony (ciato blade) Zapa yang (ciato blade i cienki
e)
Zrolowany
Gorco z Nadmiaru (koniuszek zrolowany w gr) Gorco z Niedoboru (koniu
szek zrolowany w d)
Serca (ciato czerwone)
yin Nerek (ciato czerwone i zluszczone)
cd. tabeli z s. 71
KSZTAT CIAA ZNACZENIE KLINICZNE
Popkany
Poprzeczne pknicia: Niedobr yin
1 Pknicia jak kra lodowa": Niedobr yin zwizany z wiekiem Pknicia nieregularne: Ni
dobr yin odka Poprzeczne pknicia na bokach: Niedobr Qi ledziony Poduna szczelina w
iedobr yin Serca lub ptoncy Ogie^ Serca Poprzeczne szczeliny za koniuszkiem: Niedo
br yin Ptuc Bardzo gboka szczelina centralna z innymi maymi pkniciami: Niedobr yin Ner
k z Gorcem
Obwisty Wewntrzne Nadmiarowe Gorco (ciato czerwone) luz i Ogie zamiewajce Serce (ciato
czerwone ze liskim nalotem* Niedobr Qi Serca (ciao blade)
Zbaczajcy
Zewntrzny Wiatr wnikajcy do kanaw (normalny kolor) Wewntrzny Wiatr Wtr
oby (kolor ciaa normalny lub czerwony) Niedobr Qi Serca (ciato blade)
Zdrtwiay
Niedobr Krwi Serca (ciato blade) Wiatr Wtroby (kolor ciata normalny lub cz
erwony) Wiatr i luz ( liski nalot)
Ruchomy Ogie Serca i Wewntrzny Wiatr (ciao czerwone) Gorco w ledzionie z wyczerpaniem
ptynw ciata (ciato czerwone i suche)
Drcy Niedobr Qi ledziony (ciato blade) Ekstremalne Gorco wywoujce wewntrzny Wiatr (
czerwone ciao Zapa Qi Serca i ledziony (ciato blade) Zapa yang (ciato blade i cienkie)
Zrolowany
Gorco z Nadmiaru (koniuszek zrolowany w gr) Gorco z Niedoboru (koniu
szek zrolowany w dt)
Z zaznaczonymi odciskami zbw Niedobr Qi ledziony
Owrzodzony
Ptoncy Ogie Serca (ciato czerwone) Gorco Serca z Niedoboru yin Nere
k (ciato czerwone i ztuszczone) Gorco ledziony i Nerek (ciao czerwone)
Pokryty ranami Gorca Toksyczno w kanale Serca (ciato czerwone) Gorco z Niedoboru (c
iao czerwone i ztuszczone)
jgien
Nalot jzyka
t :tem)
Nalot jzyka (inaczej nazywany kouchem" albo oboonym jzykiem") skada si Fczubkw brod
kowych. Jest to nabonek sterczcy na grzbiecie jzyka. Istnieje pi typw brodawek, ale na
lot tworz gwnie brodawki nitkowate. Z punktu widzenia Kedycyny chiskiej nalot to fiz
jologiczny produkt uboczny trawienia poywienia i pynw przez odek. Badanie nalotu jzyka

to bardzo istotna cz diagnozy z jzyka w medy-L cynie chiskiej. Jest to tak wany elemen
t badania lekarskiego w Chinach, e praktyk, iedy prosi pacjenta o pokazanie jzyka,
czsto mwi Pozwl obejrze twj nalot na j-liyku" (Kan-kan she tai).
FIZJOLOGIA NALOTU JZYKA
Funkcja trawienna zaley od przemian i transportu poywienia przez ledzion oraz i: afo
)
^T
! fermentacji i dojrzewania w odku. W medycynie chiskiej proces trawien
ia to bul-_ 'tanie, fermentowanie ( gnicie i dojrzewanie") i gotowanie jak w kociok
u. Procesowi temu varzyszy Wilgo i to, co medycyna chiska nazywa mtnym pynem". W proc
esie tra-enia niewielka jego ilo wstpuje do jzyka i tworzy nalot.
Nalot jest wic rezultatem procesu fizjologicznego i jego obecno na jzyku wskazu-na p
rawidowe funkcjonowanie ledziony, a przede wszystkim odka. Normalny j-2yk musi mie nal
t. Teksty chiskie mwi, e nalot jest przejawem Qi odka i e zdrowa osoba powinna mie n
cienki jak trawa rosnca z gleby.
Normalny nalot jzyka jest cienki, biay i lekko wilgotny. Jest cienki, poniewa tylk
o ".lowielka ilo mtnej cieczy pynie z odka do gry jako produkt uboczny trawienia. el
ot jest nadmiernie gruby, to wskazuje, e w odku jest zbyt duo mtnej cie-y lub proces t
rawienia jest nieprawidowy. Jeeli nalot jest zbyt cienki lub nie ma go ale, to tra
wienna funkcja odka jest powanie zaburzona.
Nalot jest zbyt gruby, gdy pokrywa ca powierzchni jzyka, tak e nie wida spod niego cia
jzyka. W Komentarzach do rozwaa nad chorobami wywoanymi przez Zimno1 opisano, e norm
alna grubo nalotu jest tak maa, i wida ciao jzyka tak jak mona zobaczy ziemi midzy
owan traw. Wykorzystujc dalej t analogi mona powiedzie, e nalot jest zbyt cienki, gdy
zypomina nagie aty na trawniku.
odek jest rdem pynw. Lekko wilgotny nalot wskazuje na podstawowy normi ny stan pynw
boi si" sucho ci i gdy staje si suchy ma to wplyi na ilo pynw w caym ciele. Druga sk
ystpuje wtedy, gdy odek nie trai prawidowo poywienia; poywienie i pyny zalegaj, nalo
jzyku staje si zbyt wj gotny a nawet liski.
Klinicysta powinien zaobserwowa rozmieszczenie nalotu. Normalnie istniej wielkie rni
ce w jego grubo ci na rnych polach powierzchni jzyka. Powinien by i cieszy na koniuszku
i brzegach jzyka, nieco grubszy w rodku, a jeszcze grubszy na I reniu. Poniewa nalo
t odzwierciedla stan odka, naturalne jest, e nieco grubszy i lot bdzie znajdowa si w
ku jzyka, w polu odpowiadajcym odkowi. Korze j| zyka odpowiada Jelitom, ktre uczestnic
w procesie trawienia przez odek. Por wa Jelita oczyszczaj substancj, ta naturalna mtna
ciecz odzwierciedli si jako grul szy nalot na korzeniu.
KLINICZNE ZNACZENIE NALOTU JZYKA
Chiska literatura medyczna, od najwcze niejszych czasw, a szczeglnie od cza-ukazania
si Rozwaa nad chorobami wywoanymi przez Zimno w okresie dynastii H;; opisuje zwizki p
omidzy zmianami nalotu na jzyku a patologicznymi zmianami w oym nizmie czowieka. W
jednym z tekstw medycznych stwierdzono Nalot na jzyku pochoc z parowania Qi odka. Poni
ewa Pi Narzdw yin otrzymuje Qi z odka, mona z lotu pozna stan Nadmiaru lub Niedobor
a lub Zimna (wszystkich Narzdw)"2., niewa nalot jzyka formuje si jako produkt uboczny
w procesie trawienia, to jego gri b , konsystencja i kolor bezpo rednio i dokadnie wyr
aaj stan funkcjonalny odk i ledziony. Nalot odzwierciedla rwnie stan innych Narzdw,
jak Nerki, Jelita, Wtroba, Pcherzyk ciowy, Pcherz i Puca. W rozdziale tym omwimy szc
e zwizki pomidzy okre lonym nalotem a patologicznymi stanami tych Narzdw.
Nerki rwnie odgrywaj istotn rol w tworzeniu si nalotu. Jedn z funkcji Nert jest odp
wanie" pynw ciaa i przesyanie ich do gry. Cz produktu z tego procesu pynie do gry a. Bierze tu udzia, wsplnie z produktami odka i ledziony, w formowaniu si nalotu. Zate
, cakowity brak nalotu wiadczy nie tylko o Nie-1 doborze odka, ale rwnie i Nerek.
Nalot jzyka, poza odzwierciedleniem stanu Narzdw, jest niezwykle wany, poniewa pokazu
je nasilenie i gboko rnych czynnikw patogennych (Wiatru i Zimna. Wiatru i Gorca, Wilg
itd.). Jest to najprawdopodobniej podstawowe znaczenie kliniczne nalotu. Jego o
bserwacja ma yciowe znaczenie w ostrych chorobach pochodzenia ze-, wntrznego. Nalo
t jzyka moe dostarczy take informacji o rnych stanach wewntrz-1 nych organizmu, jak za
rzymywanie poywienia, Wilgoci, luzu, Gorca i Zimna. W kocu, nalot jzyka moe da bezpo r
i informacj o stanie pynw ciaa. Biorc pod uwag rnicowanie wedug O miu Zasad, badani
pozwala klinicy cie rozrni pomidzy stanem Niedoboru i Nadmiaru, Gorcem i Zimnem, stanem
Wewntrznym i Zewntrznym oraz stanem yin i yang.
NALOT JZYKA W OSTRYCH CHOROBACH POCHODZENIA ZEWNTRZNEGO
Badanie nalotu jzyka jest szczeglnie wane w ostrych chorobach pochodzenia zewntrzneg

o. Grubo i rozmieszczenie nalotu moe dostarczy szybkiej i dokadnej

- 74fccze j-fe Poniepk.' i grub\erek
. ) proi le0 Niewskazwki o nasileniu i gboko ci czynnika patogennego. Obserwacja nalotu jest tez bard
zo przydatna w rokowaniu. Im jest on grubszy, tym wiksza intensywno czynnika patoge
nnego Zasada ta ma zastosowanie tylko w odniesieniu do chorb pochodzenia zewntrzne
go - nie kady gruby nalot oznacza wystpowanie zewntrznego czynnika pato-trennego. Z
asada ta oznacza, e w obecno ci tego czynnika, grubo nalotu jest proporcjonalna do je
go intensywno ci.
Zasad t ilustruje nastpujcy przykad kliniczny. W zewntrznym ataku Wiatru do zesratTmy
hwstw cuda, mt na jzyta! bdzie cienki, biahy. kiedy czynnik patogenny (Zimno i Wiatr) dopiero wnikn do ciaa. Nalot bdzie bia-.
. bo przyczyn jest, Wiatr i Zimno (w odrnieniu od Wiatru i Gorca) oraz lekko wilgotponiewa uszkodzona jest zdolno Puc do rozpraszania pynw, co powoduje gromadnie si pyn
jzyku. Jeeli stan ten nie bdzie leczony prawidowo, a Wiatr i Zimnie zostan usunite, t
o mog wnikn gbiej i sta si silniejsze. Odzwierciedli si to ; jzyku jako grubszy nalo
li Wiatr i Zimno zmieni si w Gorco (czste zjawi--m>), nalot zmieni si z biaego w ty.
W chorobach pochodzenia zewntrznego, rozmieszczenie nalotu, podobnie jak jego
_~ubo , jest ci le zwizana ze zmianami stanu patologicznego i z gboko cipenetra' przez czynnik patogenny. Aby to zilustrowa, moemy rozszerzy poprzednio opisan
- uacj kliniczn. W przypadku ataku Wiatru i Zimna do zewntrznych warstw ciaa,
nalot moe by bardziej skoncentrowany w trzeciej przedniej cz ci jzyka, albo na jego
brzegach. Oba pola odpowiadaj zewntrznym warstwom ciaa. Jeeli czynnik patogenwnika gbiej, nalot moe przesun si z przodu i z brzegw ku rodkowej powierzni jzyka. Stanie si te grubszy. Przesuwanie si i pogrubianie nalotu wskazuje, e
:ynnik patogenny wnika do wewntrz i staje si silniejszy. Nalot moe take si zmieni
z biaego w ty, co wskazuje, e stan Zewntrzny, albo Wiatr i Zimno, przemieni si
w Gorco w wewntrznych warstwach ciaa.
W tej cz ci omwimy szczegowo zwizki pomidzy nalotem jzyka a zewntrznymi czynnikami pa
nymi. Zaczniemy od krtkiego opisu, jakiego nalotu na jzyku naley oczekiwa w przypadk
u ataku najcz ciej wystpujcych, zewntrznych czynnikw patogennych.
Wiatr i Zimno
W pocztkowym stadium nalot na jzyku bdzie cienki i biay, odzwierciedlajc obec-Zimna.
Moe by take lekko wilgotny lub lekko liski, co wiadczy o zaburzeniu spraszajcej pyny f
nkcji Puc w wyniku zablokowania Wiatru i Zimna w zewntrzach warstwach ciaa (skra i m
i nie). Nalot moe by umiejscowiony w trzeciej przed-i j cz ci jzyka lub na brzegach, pon
ewa Wiatr i Zimno zlokalizowane s w zewntrznych warstwach ciaa. Inne objawy kliniczn
e obejmuj: bl gowy, sztywno szyi, ble ciaa, wystpowanie lub brak potw i brak pragnie
wyra ne dreszcze i lekk gorczk, awersj do zimna oraz napite, powierzchowne ttno.
enia ze-BKtadnej
Wiatr i Gorco
W pocztkowych stadiach nalot bdzie cienki i ty, odzwierciedlajc obecno Gorca. Moe b
kko suchy, poniewa Gorco wysusza pyny ciaa. Podobnie jak w przypadku Wiatru i Zimna,
nalot bdzie skoncentrowany w jednej trzeciej przedniej f ez ci jzyka lub na brzegach
. W niektrych przypadkach, szczeglnie u dzieci, mog
I
T
w tych samych polach wystpowa czerwone punkty. Odzwierciedlaj one szczegln wirulencj c
zynnika patogennego (czerwone punkty w chorobach pochodzenia zewntrznego byiy opi
sane w rozdziale 5). Inne objawy kliniczne obejmuj: bl gowy, garda, obrzknite migdaki,
ble ciaa, pragnienie, lekkie poty, lekkie dreszcze i wyra nie zaznaczona gorczk oraz p
owierzchowne, szybkie ttno.
Gorco
W medycynie chiskiej nazywa si je take Letnie Gorco", ktre w przeciwiestwie do innych
zynnikw patogennych, wystpujcych o kaej porze roku, pojawia si tylko latem. W pocztkow

ych stadiach nalot jzyka bdzie cienki i ty, odzwierciedlajc obecno Gorca. Bdzie tak
bo Gorco uszkadza pyny ciaa. Inne objawy obejmuj: awersj do gorca, obfite poty, bl g
, suche wargi, pragnienie oraz szerokie, szybkie ttno.
Zimno
Zewntrzne Zimno moe bezpo rednio, bez uprzednich zmian w zewntrznych warstwach ciaa, z
aatakowa odek, Macic i Jelita. Nalot w tych przypadkach bdzie gruby, odzwierciedlajc i
tensywno czynnika patogennego, ktry jest ju wewntrz. Nalot bdzie take biay z powodu Z
a i moe by wilgotny, co wskazuje na zablokowanie przez Zimno normalnego ruchu pynw.
Naley podkre li, e chocia Zimno jest pochodzenia zewntrznego, to wnika bezpo rednio do w
rza ciaa i dlatego przejawia si jako Zimno wewntrzne. Naley odrni zaburzenia tego typu
od ataku Wiatru i Zimna, ktre wnikaj do wewntrz poprzez zewntrzne warstwy ciaa.
Objawy kliniczne rni si w zaleno ci od umiejscowienia Zimna. Pierwszym z nich bdzie bl
nadbrzuszu (z mdo ciami i wymiotami) lub bl brzucha (z biegunk), zalenie do umiejscowi
enia Zimna w odku lub w Jelitach, czy te w Macicy. We wszystkich trzech przypadkach
ttno bdzie wolne i napite. U kobiet silny bl brzucha z biegunk moe pojawia si w czasi
iesiczki; wystpuj wwczas skrzepy w krwi miesiczkowej.
Wilgo
Zewntrzna Wilgo moe zaatakowa odek, Jelita albo mi nie i kanay. Nalot jzyka bdzie
odu Wilgoci, jak rwnie tusty i liski, poniewa Wilgo uniemoliwia przetwarzanie i trans
t pynw. Objawy kliniczne rni si w zaleno ci od umiejscowienia Wilgoci, ale zazwyczaj w
uje uczucie ciko ci, rozpieranie w brzuchu, uczucie braku powietrza, lu ny stolec oraz
lizgajce, pene ttno.
NALOT JZYKA A OSIEM ZASAD
Z punktu widzenia rnicowania zgodnie z O mioma Zasadami, nalot na jzyku moe dostarczy d
okadnych informacji o naturze choroby. Jest to szczeglnie istotne w przypadkach os
trych chorb pochodzenia zewntrznego.
ftrzne3rzkaczon
^twie tylko obec--jmuStan Zewntrzny
Zewntrzne warstwy ciaa odzwierciedlaj si na trzeciej przedniej cz ci jzyka lub I aa brz
gach. Nalot w stanach Zewntrznych moe by bardziej skoncentrowany na tych Idolach.
f^v
Stan Wewntrzny
Wewntrzny stan ciaa odzwierciedla si na rodkowej powierzchni jzyka. W po-akowych stad
iach inwazji przez zewntrzny czynnik patogenny, nalot moe by uloko-uiiy na brzegach
jzyka (rys. 7-1). Jeeli czynnik patogenny nie zosta usunity, moe likn gbiej do Narz
zas nalot na powierzchni rodkowej stanie si grub(moe take, chocia niekoniecznie, sta si ty). To przesunicie wystpi tylko przypadku
a czynnika patogennego do wewntrz. Nalot na jzyku odzwiercietake przewleke stany wewntrzne. W takich przypadkach, gruby nalot w rodku :>e wskazyw
a na zatrzymanie poywienia lub Wilgoci w odku.
i warne gru-Nalot rwanie i pocho-i si ja-Jimna,
*"szym link), te\: We zucha ikrwi
dot j-unie-ei od brzuyku mo-istotne
Rysunek 7-1
Niedobr
Stany Niedoboru odzwierciedlaj si na jzyku jako cakowity brak lub niedostatek otu. N
alot niedostateczny lub nalot bez korzenia wskazuje na Niedobr Qi odka. kowity brak
nalotu, gdy kolor ciaa jzyka jest czerwony wskazuje zarwno na Nie->r yin odka, jak i N
rek. Jeeli nie ma nalotu, a ciao jzyka jest blade, wskazuje :ia Niedobr Krwi. Jeeli n
ie ma nalotu, a ciao jzyka ma normalny kolor, rozpoznajmy wwczas Niedobr yin odka.
Nadmiar
Gruby nalot na jzyku zawsze wiadczy o stanach Nadmiaru (stan Nadmiaru moe i oczywi ci
e wspistnie z jakim stanem Niedoboru). Gruby nalot wskazuje na obecno I rz>"nnika pato
gennego, walczcego z energiami ciaa. S one jeszcze wystarczajco sil-ae. by odeprze at
ak. Wystpowanie lub brak nalotu jest istotnym elementem rnicowa-aui midzy stanem Nad
miaru i Niedoboru. Na przykad, je li kolor ciaa jzyka jest czerwony lub gbokoczerwony,
obecno nalotu (zarwno grubego, jak i cienkiego) wykazuje Nadmiarowe Gorco, podczas g

dy brak nalotu wskazuje na Gorco Niedoborowe.

Gorco
W syndromach Gorca nalot jzyka bdzie ty.
Zimno
W syndromach Zimna nalot jzyka bdzie biay.
Yang
Nalot jzyka nie ma wikszego znaczenia diagnostycznego w Niedoborach yang. Niedobr y
ang wskazuje blady kolor ciaa jzyka. Jeeli Niedobr yang doprowadzi da nagromadzenia
Wilgoci, nalot bdzie gruby, biay i liski.
Yin
Przy Niedoborze yin na jzyku brak nalotu. Normalny kolor ciaa jzyka w tym przyJ pad
ku oznacza Niedobr yin odka, podczas gdy czerwone lub gbokoczerwone jzyka wiadczy o N
oborze yin Nerek.
CECHY NALOTU NA JZYKU
Pamitajc o oglnych zasadach, moemy zastanowi si nad rozmaitymi typami na-j lotu jzyka.
Przede wszystkim naley rozrni wasno ci nalotu jzyka i jego koo: Przez wa ciwo ci nalo
ozumiemy jego struktur, rozmieszczenie, grubo , wilgotno i lepko . Bdziemy omawia nast
spekty nalotu jzyka: nalot z korz> niem lub bez korzenia, obecno lub brak nalotu, g
rubo , rozmieszczenie, wilgot.no> nalot grzybiasty lub tuste naloty.
Nalot z korzeniem lub bez korzenia
Normalny nalot jzyka ma korze, tzn. jest ci le poczony z powierzchni jzyka Ro nie jak
z ziemi. Twardo i mocno przylega do ciaa jzyka. Jest take cienk: rwnomiernie rozmie
szczony, nie daje si zeskroba ani usun. Pytanie, czy nalot m,. korze, czy nie, jest w
praktyce klinicznej niezwykle istotne. Drugim wanym pytanien jest to, czy nalot
jest cienki, czy gruby. Nalot z korzeniem moe by zarwno gruby, jak i cienki, tak sa
mo jak nalot bez korzenia.
Nalot bez korzenia wyglda jak laty lece na powierzchni, a nie z niej wyrastajce atwo
mona go zetrze lub zdrapa (fot. 5, 13, 20, 31, 57, i 59). W powanych przypadkach nal
ot bez korzenia wyglda jak proszek, nieg lub sl (fot. 19 i 23).
Nalot traci korze, kiedy zaburzone s funkcje odka, ledziony i Nerek, tzn. gdy odek n
zetwarza i nie fermentuje" poywienia, ledziona nie rozdziela esencji z poywienia, a
Nerki nie odparowuj" pynw do gry. Kiedy wszystkie te funkcje s zaburzone, do jzyka nie
dociera odpowiednia ilo mtnego pynu i nalot si nie tworzy, jednak poprzednio wytworzo
ny nalot pozostaje na jzyku. Stary nalot traci korze i pywa" na jzyku. Moe rwnie zej
cie i powierzchnia jzyka bdzie zuszczona.
ang. X vadzi di i
ym przy-l me ciaol
ypami na-1 ego kolor. I Ibo , wil-j z korze-1 -:o'otno .|
ia jzyka. ie cienki.
nalot ma | | pytaniem
ruby, jak
^tajce. l::-zypad:zn. gdy
esencji
s za.worzy.
fi i pyczona.
Zawsze istnieje moliwo , e nalot bez korzenia zejdzie cakowicie, co oznacza pogorszeni
e stanu.
Znaczenie kliniczne nalotu z korzeniem zaley od jego grubo ci. Cienki nalot z korze
niem wskazuje na prawidowy stan odka i ledziony, jest wic normalny. Gruby nalot z korz
eniem wskazuje na obecno czynnika patogennego. Im nalot grubszy, tym silniejszy cz
ynnik patogenny. Gruby nalot z korzeniem oznacza take, e energie ciaa s nietknite i w
alcz z czynnikiem patogennym. Jest to syndrom Nadmiaru.
Znacznie kliniczne nalotu bez korzenia jest niezalene od jego grubo ci. Zarwno [cenk
i, jak i gruby nalot zawsze wskazuje na osabienie odka, ledziony i Nerek, f wic osab
ie energii ciaa. Jest to syndrom Niedoboru.
Istnieje szczeglny rodzaj nalotu bez korzenia, ktry jest na jzyku pacjenta po obu-i z
eniu, a znika po niadaniu. Wskazuje to na lekkie osabienie Qi odka. Nalot bez ko-[ize

nia moe te by spowodowany przedawkowaniem lekw zioowych, uywanych w ce-i wzmocnienia y

ang i yin Nerek (rwnie w przypadku nadmiaru zi ozibiajcych, kt-uszkadzaj yang Nerek,
i zi ogrzewajcych, ktre uszkadzaj yin Nerek). Rw-lie antybiotyki mog powodowa utrat
nia nalotu.
Porwnywanie relatywnych zmian nalotu z korzeniem lub bez pomaga oceni rozwj loroby.
W pocztkowych i rodkowych stadiach choroby gruby nalot z korzeniem ma riksz wag ni na
lot bez korzenia. Stadia te cechuje obecno czynnika patogennego, alczcego z energia
mi ciaa. Gruby nalot oznacza tu, e czynnik patogenny jest silny. Na-y zaznaczy, e ana
liza ta dotyczy tylko pocztkowych i rodkowych stadiw choroby chodzenia zewntrznego, k
iedy celem leczenia jest usunicie czynnika patogennego.
W p nych stadiach choroby gruby nalot bez korzenia ma wiksz wag ni nalot korzeniem. Sta
dia te cechuje osabienie energii ciaa. Leczenie nastawione jest wtedy irdziej na w
zmocnienie tej energii ni na usuwanie czynnika patogennego. Nalot bez ko-zenia ws
kazuje na due osabienie energii ciaa, jest wic waniejszym znakiem ni na-ot z korzeniem
.
Podsumowujc, nalot bez korzenia zawsze wskazuje na stan Niedoboru i osabienie nerg
ii ciaa, a zwaszcza stan Niedoboru Qi i yin odka lub moliwo Niedoboru yin ?rek. Z dru
j strony, gruby nalot z korzeniem zawsze wskazuje na stan Nadmiaru, ktrym oddziauj
e jaki czynnik patogenny, a energie ciaa s stosunkowo nietknite. Szczeglny typ nalotu
bez korzenia obserwujemy na jzyku geograficznym" (fot. 44, i 59). Z punktu widzen
ia anatomii przyjtej na zachodzie, jzyk geograficzny cechuje lik brodawek nitkowat
ych i przekrwienie. Z punktu widzenia medycyny chiskiej, ta- jzyki s zuszczone w aty o
zupenie dobrze zarysowanych konturach. Nalot na po-ch niezuszczonych nie ma korze
nia. Chocia taki jzyk moe mie podoe konstytu-analne i niektrzy uwaaj, e nie ma znac
linicznego, zdaniem autora zawsze skazuje na Niedobr yin odka, niezalenie czy jest on
konstytucjonalny, czy te nie. ? wspczesnej biomedycynie ten typ jzyka czsto towarzys
zy chorobom autoimmuno-jicznym, takim jak reumatoidalne zapalenie staww i ukadowy
tocze rumieniowaty. Czsto take towarzyszy chorobom wystpujcym w przeszo ci lub w rodzin
e, takim jak stma, egzema atopowa, alergiczne zapalenie zatok z podwyszonym pozio
mem IgE3.
Obecno lub brak nalotu
Zmiany nalotu w przebiegu choroby s wanym skadnikiem prawidowej diagnozy 'kowania. S
zczeglnie wane jest rozpoznanie tych przypadkw, w ktrych nalot znika '< kowicie i ty
ch, w ktrych pojawia si raczej nagle i odbudowuje. Jeeli w przebiegu cho-v nalot na
gle znika (nawet tylko cz ciowo), wskazuje to, e yin odka zostao wyczerpane, a stan nagle pogarsza si. Jest to prawda niezalenie od tego, czy nalot z
nika na-1 gle, czy wolno, ale zawsze bardziej powany jest stan, w ktrym nalot znik
a nagle. W te ostatniej sytuacji naley szybko podj leczenie i wzmacnia silnie yin odka
i Nerek. N;-. I przykad nage, cz ciowe zniknicie nalotu u pacjenta z nowotworem moe wsk
azywa ru-. przerzut do innego narzdu. Moe to by skorelowane z polem jzyka, w ktrym nal
ot znik-1 n, np. jeeli nalot znikn na jednym boku - moe to by wtroba. Z drugiej stron
jeeli w przebiegu choroby nie byo nalotu i pojawia si on nagle, oznacza to, e wzrast
a mtna I Wilgo w odku lub patogenne (wewntrzne) Gorco. Fotografie 52 i 53 wykonane w o
-J stpie trzydniowym wyra nie pokazuj nage pojawienie si grubego, tego nalotu w polu P
a jzyku uprzednio zuszczonym. Naley podkre li, e zasada ta dotyczy tylko sytuacji, w kt
ych nalot pojawia si nagle, tzn. w cigu kilku dni. Jeeli jzyk pocztkowol straci nalot,
ale pojawia si on wolno na nowo, wskazuje to odbudow i polepszenie stanuj Qi odka. J
est to bardzo dobry znak prognostyczny (fot. 57 i 58).
W stanach przewlekych z tendencj do Niedoboru yin nalot znika stopniowo; brak nalo
tu zawsze jest pewnym wska nikiem Niedoboru yin. Poniewa nalot odzwierciedla i stan
odka, to postpujcy Niedobr yin zawsze zaczyna si od Niedoboru yin od-j ka. Mona w
ie, e Niedobr yin zawsze dotyczy odka. Rysunki 7-2 pokazuj moliwe stadia od jzyka z
lnym ukorzenionym nalotem do cakowicie zusz-1 czonego i czerwonego. Oczywi cie przed
stawiona ewolucja opisuje tylko stadia spotykane w praktyce najcz ciej. Wystpuje wie
le odchyle od takiej sekwencji. Na rysunkach j przedstawiono kolejne stadia niedo
boru yin:
1. Normalny jzyk ma cienK biay nalot z korzeniem.
2. Nalot zaczyna traci korze-w rodku, wskazujc Niedobc Qi otdka.
Rysunek 7-2a
Rysunek 7-2b

V
1 J\
V
3. Nalot zaczyna wszdzie tre-ci korze, wskazujc cisz. Niedobr Qi otdka.
4. rodek stracit nalot w cato c (tzn. stat si ztuszczony), poc-czas gdy reszta jzyka
ma nalot bez korzenia, wskazujc na Niedobr yin otdka.
Rysunek 7-2c
Rysunek 7-2d
I
tkana-- W tej r-k. Na a na m. znik-; jeeli i mtna w od-wpo-kosy-kowo > stanu
brak liedla i odki poka- ztusz-ityka-.:ikach
cienki,
<orze edobr
- :zie tra-4L :iszy
5. Moliwy wariant jzyka, gdy rodek staje si czerwony i wskazuje na Niedobr yin o-tdka
Niedoborowym Gorcem (fot, 12 i 20).
Rysunek 7-2e
Jzyk stat si ztuszczony
oato ci, tracc caty nalot
^ub bez szczeliny otd wskazuje na ciszy Nie:or yin otdka (fot. 25).
Rysunek 7-2f
Rysunek 7-2g
Jzyk jest w cato ci ztusz:zony i czerwony (z lub bez
zczeliny otdka), wskazu; zarwno na Niedobr yin
:'dka, jak i Nerek, ktry
: prowadzi! do Gorca (fot.
3, 24 i 59).
Rysunek 7-2h
Grubo nalotu
Rysunek 7-2i
Gruby nalot oznacza zawsze, e obecny jest czynnik patogenny, a zatem istnieje sta
n Nadmiaru. Wzgldna grubo nalotu daje bezpo redni i dokadn wskazwk o nasileniu oddzia
czynnika patogennego. Im grubszy nalot, tym czynnik patogenny silniejszy. Czynniki, ktre mog przejawia si grubym nalotem, to: zatrzymanie poywi nia, Wi
lgo, luz, Wiatr i Zimno albo Wiatr i Gorco, Zimno lub Wilgo i Zimno oraz Lt nie Gorco
.
Grubo nalotu odzwierciedla tylko si czynnika patogennego, niezalenie czy jes on zewntr
zny, czy wewntrzny. Zasada ta dotyczy tylko grubego nalotu z korzeniem. Je li nalo
t nie ma korzenia jego znaczenie kliniczne jest odmienne (patrz omwienie nalo-| tw
z lub bez korzenia powyej).
Cienki nalot wskazuje, e czynnik patogenny jest saby, a choroba w stadium poczi-l k
owym, jednak cienki, biay nalot jest normalny, czsto wic nie mona oceni, czy jest tol
nalot patologiczny. Praktyk w takich przypadkach musi rozway inne elementy, jak r
oz-l mieszczenie nalotu albo ttno. Dzieje si tak, na przykad, we wczesnych stadiach
inwa-l zji Wiatru i Zimna, gdy nalot jest cienki i odzwierciedla sabo czynnika pat
ogennego.l W tej sytuacji analiza tylko jego grubo ci i koloru jest nieprzydatna.
Naley zaobserwo-l wa rozmieszczenie nalotu, ktre w pocztkowych stadiach zewntrznego a
taku moel przewaa na trzeciej przedniej cz ci jzyka lub dookoa centrum jzyka (rozmiesz
- nie nalotu i jego znaczenie kliniczne bdzie omwione w wikszym zakresie dalej). Jeel
i nalot odzwierciedla nasilenie czynnika chorobotwrczego, to zmiana nasilenia teg
o czynnika przejawi si w zmianie grubo ci nalotu. Fakt ten jest nadzwyczaj istotny
w praktyce klinicznej. Pozwala oceni rozwj choroby i ustali dokadne rokowanie.
Znaczenie kliniczne grubo ci nalotu na jzyku opisuje nastpujcy fragment z Poradnika rni
cowania z jzyka.
Jeeli nalot jzyka jest brudny i cienki, oznacza to, e Qi ciaa jest sabe; jeeli jest br
dny i gruby, to znaczy, e czynnik patogenny jest silny. Jeeli nalot jest cienki, c

zynnik patogenny dopiero zaczyna si przejawia; jeeli nalot jest gruby, czynnik pato
genny jest gboko wewntrz"4.
Tak wic, je li nalot staje si cieszy - Qi ciaa zdrowieje albo czynnik patogenny jest u
suwany. Jeeli nalot staje si grubszy, jest to znak, e czynnik patogenny staje si sil
niejszy. Gdy wystpuje gruby nalot, leczenie powinno by skierowane na usunicie czynn
ika patogennego, gdziekolwiek on jest. Jeeli uywamy zi, naley wybra tak receptur, kt
unie dany czynnik chorobotwrczy. Jeeli stosujemy akupunktur, naley uy metod drenujcych
(znanych take pod nazw rozpraszajce lub redukcyjne). Nalot jzyka zmieniajcy si z cienk
iego na gruby wskazuje, e czynnik chorobotwrczy staje si silniejszy i moe wnika do we
wntrz. W ostrych chorobach pochodzenia zewntrznego czsto obserwujemy raczej szybk zm
ian nalotu z cienkiego na gruby - w cigu jednego dnia lub nawet godzin. W chorobac
h przewlekych, zmiana cienkiego nalotu na gruby trwa wolniej -w cigu tygodni, lecz
je li w przebiegu tej choroby nalot nagle zmieni si z cienkiego na gruby, oznacza
to powane osabienie energii ciaa i wniknicie czynnika chorobotwrczego gbiej do wewntr
W takim przypadku leczenie powinno by skierowane na usunicie czynnika patogennego
i jednoczesne wsparcie Qi ciaa, w przeciwiestwie do wikszo ci przypadkw grubego nalotu
, wymagajcych usunicia czynnika patogennego.
Oglnie mwic, zmiana nalotu z grubego na cienki wskazuje na pozytywny przebieg choro
by, na zmniejszanie si intensywno ci czynnika patogennego. Jeeli jednak nalot nagle
zmieni si z grubego na cienki, odzwierciedla to nag zapa Qi odka zarwno w przebiegu
ostrych, jak i przewlekych. Jest to zawsze zy znak i oznaka zego rokowania. Leczeni
e powinno mie na celu szybkie i silne odbudowanie i odratowanie" Qi odka.
Bardzo wane jest rozrnienie przypadkw, w ktrych nalot staje si cieszy, co moe by zwi
popraw stanu zdrowia i zmniejszaniem si czynnika patogennego ( prawdziwie cieszy") o
d tych, w ktrych wystpowanie cieszego nalotu oznacza ponz Letrzy jest tra. Je-naloHjczt-;;est to ak rozinwa-"inego. serwomoe szcze-. Jee-ia tego >totny
zPo' rudny ..o-enny j i wewny jest
Mlniej- nnika e. kt-1 metod : zmie-liejszy obser-ib na-.niej --agru- zego aicie iszo ci
rebieg nalot rwno i zego lanie"
. co moennego
acza po[garszanie si stanu ( faszywie cieszy"). Prawdziwie cieszy nalot na jzyku zmienia I si
grubego na cienki, ze sztywnego na mikki, z gstego na rzadki. Staje si cieszy od I
koniuszka do korzenia i nowy, cienki, biay nalot pojawia si pod spodem. Wszystkie
te |oznaki wiadcz o usuniciu czynnika patogennego z ciaa i o odbudowaniu Qi odka. Istn
ej rne warianty pojawiania si faszywie cieszego nalotu, oprcz nagej zmiany nalotu gru
o na cienki. Wszystkie oznaczaj pogorszenie stanu. Kiedy nalot lika, a nowy si nie
tworzy, natomiast jzyk jest zuszczony i przypomina lustro, wska-uje to na zapa Qi odk
. Kiedy nalot zuszcza si, ale pozostaj aty, wygldajce ak tofu lub twaroek rozrzucony n
jzyku, oznacza to zapa Qi odka i wyczerpanie pynw. Kiedy znika cay gruby nalot z j
jzyk pozostaje tusty lub ma czerwone plamki, jest to jeszcze jeden typ faszywego,
cieszego nalotu. W cigu jednego lub [<hvch dni utworzy si nowy gruby nalot. Na konie
c, kiedy znika gruby nalot, a powierzch-|nia jzyka jest l nica i sucha, oznacza to w
yczerpanie Qi odka.
Rozmieszczenie nalotu
Rozmieszczenie nalotu na powierzchni jzyka ma inne znaczenie kliniczne w choro-Ib
ach pochodzenia zewntrznego ni w chorobach spowodowanych przez czynniki we-[wntrzne
. W chorobach pochodzenia zewntrznego rozmieszczenie nalotu wskazuje [miejscowieni
e i gboko czynnika patogennego. W pocztkowych stadiach choroby I Kalot bdzie bardziej
skupiony na zewntrz (dookoa powierzchni centralnej) albo przedniej cz ci jzyka. Dalej,
zmiana rozmieszczenia nalotu jest wanym znakiem do I oceny nasilania si lub ustpowa
nia czynnika patogennego. Na przykad, je li nalot po-Irztkowo pojawi si na przedniej
cz ci lub na zewntrznej powierzchni jzyka (wskazu-I )ac inwazj czynnika patogennego do

zewntrznych warstw ciaa), a nastpnie przesunie I si do rodka, i moe take zmieni kolo
biaego na ty, znaczy to, e czynnik pato-l^nny wnikn do wewntrz. W takim przypadku po
owy nalot na przedniej lub na liewntrznej powierzchni jzyka nie bdzie znika. On pozo
stanie, ale nalot na centralnej [powierzchni jzyka stanie si grubszy (rys. 7-3 a i
b). W przypadkach chorb pochodzezewntrznego, zmiany w rozmieszczeniu nalotu nastpuj w cigu jednego dnia lub awet god
zin. Wycignicie prawidowego wniosku ze zmian w rozmieszczeniu nalotu dzie wic trudne,
je li pacjent nie bdzie badany kadego dnia (a nawet dwa razy f dziennie) od pocztku c
horoby do koca.
i
Rysunek 7-3a
m
Rysunek 7-3b
W chorobach wywoanych przez czynniki wewntrzne, rozmieszczenie nalotu nie wy-1 kaz
uje rozwoju czynnika patogennego, ale odzwierciedla jego umiejscowienie zgodnit
z zasadami odpowiednio ci w topografii jzyka (rozdz. 3). W przypadkach chorb pocho d
zenia wewntrznego naley zwrci uwag na nalot cakowity (pokrywajcy ca po-1 wierzchnie
i nalot cz ciowy (pokrywajcy tylko cz jzyka). Nalot cz ciowy! moe wystpowa tylko p
ronie powierzchni jzyka. Je li wystpuje tylko po le-* wej stronie, choroba jest w Na
rzdach, szczeglnie w Wtrobie. Zazwyczaj nalot lewo stronny bdzie take raczej liski. Na
lot tylko po prawej stronie wskazuje, e choroba jes: pZewntrzna i pWewntrzna, tzn. jes
to oznaka syndromu Mniejszego yang (t. Shai Yang). Zazwyczaj nalot ten bdzie biay
i liski. Jeeli jednak nalot tylko po prawej stronie jzyka bdzie take gruby, ty i lis
o moe oznacza raczej nagromadzenie Wilgoci i Gorca w Pcherzyku ciowym, ni syndrom Mni
zego yang. Rnicujcy jest kolor nalotu. Cienki i lekko wodnisty nalot tu za koniuszki
em jzyka, w polu odpowiada-1 jcemu Pucom, wskazuje na zatrzymanie Zimna w Pucach, co
jest konsekwencj | uprzedniego nieprawidowo leczonego ataku Wiatru i Zimna.
Oprcz opisanej sytuacji, znaczenie kliniczne nalotu cz ciowego naley ocenia kierujc si
olami topograficznymi jzyka, ktre odpowiadaj Narzdom. Na przykad, gruby nalot na powi
erzchni rodkowej jzyka wskazuje na zatrzymanie poywienia w odku. Jeeli jest take lis
skazuje na zatrzymanie Wilgoci w odku. Gruby nalot na j korzeniu wskazuje na zatrzy
manie poywienia w Jelitach. Jeeli jest take liski i ty wskazuje na zatrzymanie Gorca
ilgoci w Pcherzu i/lub w Jelitach. U kobiet pole to odpowiada Macicy. Gruby, ty i lis
ki nalot na korzeniu moe wic oznacza infekcj | jednego z narzdw miednicy.
Wilgotno nalotu
Normalny nalot jzyka bdzie lekko wilgotny, co wskazuje na wa ciw ilo i ruch pynw cia
otno nalotu pozwala oceni stan tych pynw. Suchy wskazuje, e niewystarczajca jest ilo
lbo z powodu Nadmiarowego Gorca, albo Niedoboru yin. Nalot zbyt wilgotny wskazuje
na nadmiern ilo lub stagnacj pynw z powodu Zimna zewntrznego lub Zimna wewntrznego z
edoboru yang.
Suchy nalot moe si pojawi z rnych przyczyn. Jeeli spowodowany jest Nadmiarowym Gorcem
odku, Pucach lub w Wtrobie, bdzie ty. Jeeli przyczyn jest zewntrzny Wiatr i Gor
e ty i cienki, jeeli za przyczyn jest Niedobr
nie wygodnie poeho-it po-vciowy
lewo-'bajest :i. Shao 'ej stronie Wil-lacy jest > ^\iada-wencj
lia kie- j
ad, gruod| nalot na
i ty
pole to
I infekcj
i ruch uje, e Kiedobo-I powodu
<admia-feyn jest Niedobr
yin Nerek, jzyk bdzie zuszczony, bez nalotu. Jeeli jest spowodowany Niedoborem yin odk
, jzyk bdzie mia nalot bez korzenia.
Specyficzny typ suchego nalotu moe rozwin si z Niedoboru yang z zatrzymywaniem Wilgo
ci. W takim przypadku jzyk zwykle jest nadmiernie wilgotny, poniewa yang Qi nie po
rusza prawidowo pynw, co powoduje ich gromadzenie, ale w powanych przypadkach Niedob
oru yang z nagromadzeniem Wilgoci, Wilgo blokuje Qi. Jest ono wtedy niezdolne do

poruszania i przeksztacania pynw, a Niedoborowe yang Qi jest take niezdolne do porus

zania pynw w gr. W rezultacie jzyk staje si suchy. W takim przypadku wystpuje sucho
ie ustnej, ale nie ma pragnienia, lub je li wystpuje pragnienie, pacjent woli popij
a ciep wod maymi ykami. Brak pragnienia jest objawem odrniajcym ten przypadek od sta
miarowego lub Niedoborowego Gorca, w ktrych rwnie wystpuje sucho w jamie ustnej.
Mokry nalot moe rwnie rozwija si z rnych przyczyn. Jeeli jest to Niedobr yang z zatr
iem Wilgoci, to nalot bdzie biay, jeeli za przyczyn jest zewntrzny Wiatr i Zimno, nalo
t bdzie biay i cienki. Istnieje niezwyky typ mokrego nalotu, ktrego przyczyn jest Nie
dobr yin, stan w ktrym powinni my oczekiwa suchego nalotu i poniewa pyny nale do yin).
tym przypadku Gorco pochodzenia zewntrznego szybko wnika do wewntrz do poziomu Krwi
i powoduje parowanie pynw yin oraz pynicie ich w gr do jzyka, co powoduje mokry nalot
Sytuacja ta wystpuje jednak raczej rzadko.
Specyficzny typ mokrego nalotu to nalot liski. Jest on nadmiernie mokry i ma olei
sty wygld. Jest raczej lepki i pprze roczysty. liski nalot oznacza, e Niedobr yang jest
ciszy, ni gdy naot jest mniej mokry, jak rwnie, e Niedobr yang doprowadzi do nagroma
a si pynw do poziomu Wilgoci lub luzu. Poradnik rnicowania z jzyka opisuje ten typ nal
tu nastpujco:
liski nalot wskazuje Zimno i luz, pochodzenia zewntrznego, jak i wewntrznego. Jeeli c
zynnik patogenny dopiero zaczyna wnika do rodka, jzyk bdzie mia biay, liski nalot [...
Jeeli nalot jest liski i tusty, wskazuje to na zatrzymanie Wilgoci i luzu. Jeeli jes
t liski, tusty i gruby, wskazuje to na zatrzymanie Wilgoci, luzu i Zimna6.
Grzybiaste i tuste naloty
Naley odrni nalot grzybiasty od tustego. Grzybiasty nalot (nazywany take _zgniym") jes
raczej gruby i w aty, rozpadajcy si jak kawaki twarogu; moe by zdrapany z jzyka, co w
kazuje, e nie ma korzenia. Klinicznie nalot taki odzwierciedla obecno Gorca w odku, kt
przetwarza brudne pyny (mtne) odka i powoduje wznoszenie si ich do jzyka. Stan ten zw
kle wspistnieje z Niedoborem yin odka, co powoduje wzrost Gorca i dalsze tworzenie si
alotu bez korzenia. Nalot jest rwnie ty z powodu Gorca. W praktyce klinicznej nalot gr
zybiasty czsto obserwujemy w przypadkach wystpowania owrzodze i ropni w ciele.
Cytat ze rde medycyny odzwierciedla istot znaczenia nalotu grzybiastego: Kiedy yin od
i Nerek s w Niedoborze, gromadzi si Wilgo i Gorco, zgnia Wilgo ulatnia si do gry i na
jzyka staje si grzybiasty. Jest to stan zawsze trudny do leczenia"6.
Grzybiasty nalot czsto wystpuje w chorobach diagnozowanych przez wspczesn biomedycyn j
ako cikie. Biay i grzybiasty nalot czsto wystpuje w ropniu puc. Przy wrzodzie odka c
idzimy ty i grzybiasty nalot. W zapaleniu wtroby nalot jest czsto szary i grzybiasty,
a ciao jzyka purpurowe. Czasami grzybiasty nalot jzyka ma
i
take biae plamki wielko ci ziarnka ryu. Wskazuje to na przetwarzanie pynw odka w zgni
cz.
Tusty nalot jest grubszy na powierzchni rodkowej jzyka ni na brzegach. Jest liski, al
e wyglda bardziej szorstko ni liski. Nie mona go zdrapa ani usun. Caa powierzchnia j
pokryta jest warstw lepkiego pynu, ktry ma korze i mocno przywiera. Wyglda to, jakby
byo bardzo wiele brodawek, a powierzchnia jzyka wydaje si szorstka. Tusty nalot wska
zuje, e Qi nie moe przetwarza pynw, co powoduje ich gromadzenie i tworzenie si Wilgoci
lub luzu. Jest zatem czsto spotykany w przypadkach Wilgoci lub luzu w ich rozmaity
ch przejawach, jak: luz i Gorco, Wilgo i luz, Gorco i Wilgo, Zimno i Wilgo itd. W kad
z tych przypadkw nalot jzyka bdzie biay lub ty, w zaleno ci od obecno ci Gorca lub Z
W praktyce klinicznej nie ma duej rnicy midzy nalotem liskim i tustym. Podstawowa rni
polega na tym, e liski nalot jest naprawd oleisty i bardziej byszczcy, a brodawek nie
moemy zobaczy, natomiast tusty nalot jest bardziej szorstki, bardziej lepki ni olei
sty, nie byszczy i wydaje si, e wzrosa liczba brodawek. Klinicznie liski nalot wskazu
je bardziej na nagromadzenie Wilgoci, podczas gdy tusty wskazuje bardziej na nagr
omadzenie luzu. Rozrnienie to nie jest bezwzgldne; zarwno liski, jak i tusty nalot mog
skazywa na luz i Wilgo. Gwna rnica w znaczeniu klinicznym nalotu grzybiastego i tuste
jest nastpujca: pierwszy wskazuje na Nadmiarowe Gorco, podczas gdy drugi spowodowan
y jest zazwyczaj Niedoborem yang. Grzybiasty nalot jest take bez korzenia wykazujc
Niedobr yin odka, a tusty nalot ma korze.
KOLOR NALOTU NA JZYKU
Prawidowo przeprowadzona analiza nalotu na jzyku zajmuje si najpierw ocen gboko ci i um
ejscowienia czynnika patogennego oraz si i integralno ci energii ciaa. Zgodnie z O mioma

Zasadami, prawidowa analiza nalotu jzyka jest szczeglnie przydatna w rozrnianiu stanw
Wewntrznych od Zewntrznych i Niedoborowych od Nadmiarowych. Z drugiej strony, ana
liza koloru nalotu w bardzo bezpo redni i prosty sposb jest bardziej przydatna w rnic
owaniu stanw Gorca i Zimna. Jest to podstawowe znaczenie koloru nalotu w praktyce
klinicznej. Dodatkowo, w przebiegu ostrych chorb kolor nalotu odzwierciedla take p
rzemian choroby Zewntrznej w Wewntrzn.
Nalot jest bardziej odzwierciedleniem stanu Narzdw yangj Narzdw yin, a jego kolor doka
nie odzwierciedla Gorc lub Zimn natur choroby. Analiza koloru nalotu ma drugorzdne zn
aczenie w diagnozowaniu chorb Narzdw yin. Dla tych chorb waniejsza jest analiza kolor
u ciaa jzyka.
W stanach ostrych analiza nalotu i jego koloru ma znaczenie podstawowe. W stanac
h przewlekych waniejsza jest obserwacja koloru ciaa jzyka. Nalot jzyka atwo zmienia si
pod wpywem krtko dziaajcych czynnikw, ktre nie oddziauj tak szybko na kolor ciaa jz
przykad, pacjent moe mie przez lata blady jzyk z powodu Niedoboru yang. U takiego p
acjenta moe rozwin si gruby, ty nalot w wyniku spoycia zepsutego poywienia, z objawa
orobowymi, jak: lu ne, cuchnce stolce, bl brzucha i lekka gorczka. W takim przypadku
stan ostry, spowodowany przej ciowym zatruciem zepsutym poywieniem, pojawi si jako g
ruby, ty nalot na jzyku, ktry teoretycznie nie powinien wystpowa razem z bladym kolore
ciaa jzyka. Jest to jednak sprzeczno pozorna. Blady kolor ciaa jzyka odzwierciedla st
an przewleky, podczas gdy nalot - wspistniejcy stan ostry.
Analiza koloru nalotu jzyka moe da informacje dotyczce rozwoju choroby pod warunkiem
, e nalot bdzie regularnie obserwowany. Zmiana koloru nalotu z biaego na
r odt li-lata poije si
llgTOHdkach
;orco .lylub
idstazcy srdziej
liski irdziej
: i tu- narorco, [ot jest
icen :iergii
tglnie ych od |i prosty Ipodsta-<trych
trzn.
.a jego nalotu horb
f-'.ariach mienia bko na
f powodu
> w\Tiiku
stolce, fiowym ry teo> jednak
idczas
:iy pod i'ego na
T"tty odzwierciedla oglnie przemian stanu Zimna w stan Gorca. Mona take zaway rozwj c
oby z Zewntrz do Wewntrz. Dalsze zmiany w kierunku od i-jitego przez szary do czar
nego s wskazwk, e czynnik patogenny nadal oddziauje ^. gbszych warstwach ciaa. Zmiany
lotu w kierunku przeciwnym od czarnego przez -ary, ty do biaego wskazuj na popraw stan
i ustpowanie czynnika patogennego. Hozwj ten opisany jest w Poradniku rnicowania z
jzyka:
Kiedy czynnik patogenny atakuje ciao, Narzdy trac wewntrzn harmoni, co odzwierciedla n
alot jzyka. Jeeli nalot jzyka jest biay - choroba jest Zewntrzna; jeeli nalot jzyka je
t ty choroba jest Wewntrz. Jeeli jest szaro-czarny, choroba jest w Nerkach. Je li nalot
zmienia si z biaego przez ty, szary do czarnego choroba postpuje. Jeeli nalot zmienia
si w odwrotnym kierunku, wraca zdrowie7.
Kolor nalotu jzyka nie tylko dokadnie odzwierciedla Gorc lub Zimn natur I choroby, ale
take jej Wewntrzny lub Zewntrzny charakter oraz stopie penetracji I choroby. Sam ko
lor nalotu nigdy nie moe by traktowany jako rozstrzygajcy. Jzyk moe nie mie tego lub
oczarnego nalotu w gbokiej chorobie Wewntrznej. Cz :ych stanw powoduje tworzenie si g
ego, biaego nalotu, co oznacza, e choroba jest Wewntrz, ale ma natur Zimna. Jeeli w gb

kiej chorobie Wewntrznej nalot jest ty aib szaroczarny, wskazuje to na jedn z chorb z
Gorca. Chocia nalot zawsze odzwierciedla Zimn lub Gorc natur stanu, jest przydatny do
oceny stopnia wtargnicia czynnika patogennego tylko wwczas, gdy zmiany w przebiegu
choroby s obserwowane regularnie. Omwimy cztery kolory nalotu jzyka: biay, ty, szary
czarny. Ich znaczenie est w Chinach oglnie znane. Nalot brzowy, czsto spotykamy w
praktyce klinicznej, nie edzie jednak omawiany oddzielnie, poniewa ma takie samo z
naczenie kliniczne, jak nalot ty.
Nalot biay
Lekko wilgotny, cienki i biay nalot jzyka jest normalny. Kiedy analizujemy biay
;ilot, musimy najpierw zaobserwowa jego grubo i wilgotno . Wskazuje on na stan
aoogiczny gdy jest zbyt gruby, zbyt cienki, zbyt mokry lub zbyt suchy. W niektrych
-aiiach nalot jest cienki, biay i tylko troch zbyt mokry. Nie mona go w tych przypa
drli odrni od normalnego. Na przykad, we wczesnych stadiach Wiatru i Zimna
r ichodzenia zewntrznego nalot jest cienki, poniewa czynnik patogenny jest w warst
I wach zewntrznych i wa nie zacz dziaa; biay, poniewa jest to Zimno i lekko wilgotponiewa Zimno blokuje ruch pynw. Oglnie mwic, biay nalot ma trzy podsta- Mwe znaczenia kliniczne.
Zimno. Przede wszystkich biay nalot wskazuje (z rzadkimi wyjtkami) syndrom ' Zimna
. Niezalenie od stanu, jeeli nalot jest biay, to oglnie przyczyn jest Zimno. Moe
tn by Zimno Niedoborowe lub Nadmiarowe, moe by Wewntrzne lub Zewntrzne, w :leno ci od i
nych oznak. W rzadkich przypadkach biay nalot zwizany jest z Gor-t ivm. W medycynie
chiskiej nic nie jest absolutne.
Stan Zewntrzny. W chorobach pochodzenia zewntrznego biay nalot wskazuje laa wystpowa
nie stanu zewntrznego. Kiedy choroba jest ostra, wskazuje on, e czyn-' 5ik patogen
ny jest jeszcze w warstwach zewntrznych i nie wnikn do wewntrz. Gdy
.niknie, pojawi si ty nalot. Biay nalot moe pojawi si w niektrych, nie i spowodowa
rznie, stanach Wewntrznych. Interpretacja jest wwczas odmienna.
Choroby Plu /Jelita Grubego. Biay nalot odzwierciedla take choroby Puc . i Jelita G
rubego. Biay nalot na sztywnym ciele jzyka oznacza stan Nadmiaru w Pucach
i Jelicie Grubym. Na mikkim, wiotkim jzyku wskazuje on stan Niedoboru w tych Narzda
ch. Jeeli nalot jest biay i suchy, moe to wskazywa na sucho w Jelicie Grubym z nadakty
wno ci Ognia lub Niedobr yin Puc z Gorcem. Samo badanie biaego nalotu nie wystarcza, ab
y postawi diagnoz. Naley rwnie wzi pod uwag inne oznaki kliniczne.
Nalot biay i cienki. Jednolicie cienki, biay i lekko wilgotny nalot jest normalny.
W zewntrznym ataku Wiatru i Zimna, Wiatru i Wilgoci oraz Zimna i Wilgoci nalot t
ake moe by cienki, biay i lekko wilgotny. Ten typ nalotu nie ma zatem szczeglnego zna
czenia klinicznego, poza wskazywaniem na obecno syndromu Zimna, jeeli w ogle istniej
e jakie zaburzenie. Pogld ten zosta przedstawiony w Zestawieniu pogldw na zaburz/ -ni
a wywoane przez Zimno: W zewntrznym ataku Zimna nalot nie pokazuje zmian, jeeli pato
genne Gorco wniknie do wntrza, nalot zmieni si w ty"8. Jeeli bierzemy pod uwag tylko
roby pochodzenia zewntrznego, cienki, biay nalot wskazuje, e czynnik patogenny nie
wnikn jeszcze gboko.
Nalot biay, cienki i liski czasami opisuje si, e wyglda jak zupa ryowa Spowodowany jes
t przez atak Zimna i Wilgoci. liski i oleisty nalot zdecydowani* wskazuje na prze
wag Wilgoci w warstwie Ochronnej (rnicowanie wedug Czterecl Warstw). Jest ona zwizana
z odkiem i Pucami. Poniewa Narzdy te nie mog;; rozprasza pynw, tworzy si liski na
n z chiskich tekstw medycznych wyja nia: Gdy zewntrzny czynnik patogenny atakuje warst
w Ochronn, Qi Ochronni idzie do odka i Puc; jeeli nalot jzyka jest biay pyny odk
a przemianom i patogenne Zimno zmienia si w Wilgo"9.
Nalot biay, gruby, liski zazwyczaj wskazuje na stan wewntrznej Wilgoci lub Zimna z
zatrzymaniem poywienia w odku. Biay kolor sugeruje nie tylko Zimno, ale take, i stan t
n nie trwa zbyt dugo (gdyby trwa dugo, nalot byby ty lub brudno szary). Moe te by r
em ataku zewntrznego Zimna, ktre ulego przemianie w wewn-1 trzn Wilgo.
Nalot biay, cienki i suchy moe powsta jako rezultat kilku rnych stanw Wewntrznych lub
ewntrznych. W stanach Wewntrznych cienki, biay i suchy nalot moe by spowodowany przez
Niedobr Krwi i w takim przypadku ciao jzyka bdzie blade. Moe take powsta w wyniku Nie
oboru yang, kiedy yang Qi jest w takim Niedoborze, e nie moe porusza pynw i wtedy nal
ot staje si suchy. Normalnie w Niedoborach Yang nalot bdzie mokry.

W stanach Zewntrznych biay, cienki i suchy nalot wskazuje, e pyny Puc zostay uszkodzon
e przez Wiatr i Zimno lub Wiatr i Gorco oraz e czynnik patogenny jest jeszcze w wa
rstwach zewntrznych. W tym przypadku wystpi gorczka i awersja do zimna. Jeeli jest g
orczka, a nie ma awersji do zimna, to zewntrzny czynnik patogenny zosta usunity, ale
pyny Puc s nadal uszkodzone. Ocena, czy suchy nalot jest spowodowany przez atak ze
wntrznego czynnika patogennego, czy przez wewntrzne Gorco, jest prosta - w tym osta
tnim przypadku wystpi pragnienie. Gdy zadziaa) zewntrzny czynnik patogenny i wystpi s
uchy nalot, nie naley prowokowa potw (jest to normalne postpowanie w zewntrznych atak
ach), poniewa pyny Puc s ju zaburzone. Cienki, biay i suchy nalot wskazuje take na zew
rzny atak Sucho ci. Jak mona oczekiwa, stan ten pojawia si przede wszystkim w gorcym i
suchym klimacie.
w tych 1 w Jelicie te biaego ag inne
-:iy. W ze-ike mo::iaczenia
.-:niejejazaburze> zmian, jei bierzemy uje, e
t ryowa, (j-iowanie | zterech mog i*- cznych chronne ulega
> Zimna
j take,
szary).
wewnstanw iiy nalot bdzie | w takim
w Nie zostay fnny jest ?rsja do lik pato-lalot jest mtrzne ddzialai potw s ju ^cho ci. kli
Nalot biay, gruby i mokry spotykamy w atakach zewntrznego Wiatru i Zimna, kiedy
\ nnik patogenny jest silny, co odzwierciedla si grubo ci nalotu. Wystpuje to w syn: omach Wikszego yang (t. Tai Yang) lub Mniejszego yang (t. Shao Yang). W stanach
. wntrznych biay gruby i mokry nalot wskazuje na zatrzymanie Zimna i Wilgoci we:itrz, zwyke w rodkowym Ogrzewaczu.
Nalot biay, gruby i suchy zwykle spotykamy w stanach Wewntrznych i jest on zwi-;iiy
z zatrzymaniem mtnych pynw i z Gorcem. Jest to jeden z nielicznych przypad- '\v, kie
dy biay nalot oznacza Gorco.
Nalot biay, gruby i tusty (taki tusty nalot nazywany czsto lepkim, autor jednak ..;:
uva lepki nalot w innym znaczeniu - przyp. tum.) spotykamy w chorobach Wewn-znych
i wskazuje on na Niedobr yang odka i ledziony, ktry prowadzi do zatrzy-\wania poywieni
i Wilgoci. Nalot jest zwykle grubszy w rodku i ma korze.
Nalot biay, gruby i tusto- liski, bardzo podobny do poprzedniego, lecz jest bardziej
:ski, wyglda na bardziej gadki i oleisty Moe wystpowa te w chorobach ewntrznych i wsk
zuje na Niedobr yang ledziony z zatrzymaniem Zimna, Wilgoci --luzu. Czasem opisuje
si go, e wyglda jak tofu albo, uywajc zachodniej analogii, \ jak owTsianka lub twarg.
Nalot biay, gruby i tusto-suchy. Chocia wydaje si to sprzeczne, e nalot jest - rwno tu
ty, jak i suchy, to jednak taki typ nalotu czsto wystpuje w praktyce kli-znej. Ter
min tusty oznacza tu, e nalot ma szorstki, lepki wygld. Taki nalot moe by ikry i liski
(opisuje si go wwczas jako tusto- liski) lub suchy (opisuje si go jako >to-suchy). Tus
to-suchy nalot oznacza jeden z dwch moliwych stanw. Po pierwsze, e to by Niedobr rodko
ego Qi i pynw odka. Niedobr ten prowadzi do jr.vorzenia si Wilgoci. W tym samym czasie
pyny odka s wyczerpane, co daje suchy I Balot. Druga moliwo , to wewntrzne Gorco ze
orco powoduje sucho I Balotu, a luz powoduje, e jest on tusty.
Nalot biay, szorstki i popkany wystpuje tylko w chorobach pochodzenia I zewntrznego.
Czsto spotykamy go w ataku Letniego Gorca, ktre uszkadza Qi i daje wzrost Gorca w w
arstwie Qi (rnicowanie wedug Czterech Warstw). Nalot jest ' popkany z powodu Gorca, a
le nie jest suchy, poniewa Gorco jest jeszcze w stadium I (ji. tzn. jest jeszcze r
aczej powierzchowne. Stan taki obserwujemy gwnie w klimacie [giircym.
Nalot biay, lepki i tusty, z przylegajcym miejscami lepkim pynem zwizany jest ^ Wilgo
ci lub luzem z powodu Niedoboru Qi lub yang ledziony. Wystpuje take, gdy j zewntrzna W
ilgo zablokowaa warstw Qi w przebiegu chorb pochodzenia j zewntrznego.
Nalot biay i jak puder wyglda jakby na powierzchni jzyka by posypany pudrem it. 23).
Wystpuje w cikich stanach, jak sezonowe epidemie Zewntrznego Gorca, iksyczno Wewntrz

lbo Gorco pochodzenia zewntrznego w Potrjnym uTzewaczu.

Nalot biay i jak nieg ma biae patki, podobne do patkw niegu, rozsypane na >\\ierzcmi
a. Oznacza wyczerpanie yang ledziony (stan powaniejszy ni
Niedobr yang ledziony) ze stagnacj Wilgoci i Zimna w rodkowym Ogrzewaczu Starsze chis
kie teksty medyczne nazywaj taki stan zatkana ledziona", aby podkre li cakowite wyczerp
anie yang ledziony i jej niezdolno do przetwarzania Wilgoci.
Nalot biay i grzybiasty ma szarobiay kolor i przywiera do niego lepki pyn. Rozrzuco
m kawaki nalotu wygldaj zgnio; podobne s nieco do zsiadego mleka (fot. 5). Nalot ter.
oznacza Niedobr yin odka i Nerek, ktry prowadzi do Gorca z Wilgotna Toksyczno ci ukryt
dku. Ten typ nalotu spotykamy tylko w dugo trwajcych stanach przewlekych.
Nalot ten powstaje wtedy, gdy Niedoborowe yin Nerek i odka s niezdolne d-przetwarzan
ia pynw, co prowadzi do tworzenia si Wilgoci. Niedobr yin odka powoduje powstanie nalo
u bez korzenia, std nalot wyglda jak rozrzucony. Niedoh yin prowadzi do Gorca z Nie
doboru. Dugo trwajce zatrzymanie Wilgoci ze wsplil niejcym parowaniem" z Niedoboroweg
o Gorca przyczynia si do tworzenia szc* glnie szkodliwego rodzaju Wilgoci, nazywanej
Wilgotn Toksyczno ci. Wyraenie oznacza, e zgromadzona od duszego czasu Wilgo sferment
i staa si zgni'i przy wspwystpowaniu Niedoborowego Gorca. Teksty medyczne okre laj cz
taki jzyk jzykiem mierci", by pokaza istot jego znaczenia. Chocia taki jzyk zawsze je
przejawem powanego stanu, to niekoniecznie oznacza, e mier jest ni | uchronna. Wykazuj
e raczej, e pyny ciaa stay si sple niae" i e rokowanie jt ze.
Nalot w poowie biay i liski jest przewanie biay i cienki po jednej stronie, a biaj] i
liski po drugiej. Dwie niepodobne poowy nalotu s rozmieszczone podunie wzdlu linii ro
dkowej jzyka. Jeeli biay, liski nalot jest tylko po prawej stronie, wskazuje na synd
rom Mniejszego yang (t. Shao Yang) - stan pZewntrzny, pWewntrzny. Jee biay, liski n
st tylko po lewej strome, wskazuje to na problemy w Narzdach szczeglnie w Wtrobie.
Opiera si to na pogldzie, e prawa strona odzwierciedla sta Pcherzyka ciowego (syndrom
niejszego yang zwizany jest z patologi Pcherzyka ciowego), podczas gdy lewa strona odz
wierciedla stan Wtroby. Z innego punktu widzenia stwierdza si, e prawa strona odpow
iada Qi, a lewa - Krwi. Z pogldu tego i moe wynika, e w syndromie Mniejszego yang cz
ynnik patogenny dotyczy Qi, a kiedy choroba jest w Narzdach, dotyczy on Krwi.
Nalot ty
ty nalot ma nastpujce znaczenie w praktyce klinicznej:
Gorco. ty nalot daje bezpo redni i wyra n wskazwk, e choroba ma natur Gorca, ni
t ono Wewntrzne, czy Zewntrzne, Niedoborowe, czy Nadmiarowe.
Stan Wewntrzny. Przy rnicowaniu stanw Wewntrznych i Zewntrznych obecno tego nal
og interpretowana, e choroba jest wewntrz. Kiedy czynnik patogenny na pocztku wnika
do ciaa, nalot bdzie biay; je li przechodzi on do wewntrz, nalot zmieni si z biaego na
Jednake istniej przypadki zewntrznego ataku Wiatru i Gorca, Letniego Gorca lub sucho ci
, kiedy czynnik patogenny jest jeszcze w zewntrznych warstwach, ale nalot jest ty. D
zieje si tak, poniewa sam
waczu.
>y podarzania
zucone :lot ten lgotn jcych
lne do ildka dobr -pist-szcze-nie to
fe zgnia.
* czsto yk za->t nie'; ie jest
a biay
.vzdii
szuje to
y. Jeeli
jadach.
!a stan
trerzyka
i 'junktu
u tego
i kiedy
na, ma we, czy
etrznych i. Kiedy i\ on do trznego my jest a sam

czynnik patogenny ma Gorc natur. Poza takimi przypadkami, jeeli w przebiegu choroby
przewlekej pacjent jest regularnie obserwowany i nie ma objaww Zewntrznych, to mona
bezpiecznie stwierdzi, e ty nalot wskazuje na chorob Wewntrz.
Choroby odka/ ledziony. Nalot ty wskazuje na chorob odka i ledziony, je li jest
uje na stan Nadmiaru odka i ledziony.
Bladoty nalot jzyka jest biay i cienki na powierzchni rodkowej i bladoty na zewntrz
ach jzyka. Oznacza to, e choroba jest w trakcie przemiany z Zimnej w Gorc i z Zewntrz
nej w Wewntrzn. Je li nalot jzyka jest cienki, jasny : ty wskazuje na Gorco w Pucach
eszcze nie dotaro do odka"10. Jasnoi-iv nalot czsto spotykamy w ataku Wiatru i Gorca
Wiatru i Zimna zmieniajcego si do Gorca. Jeeli nalot jest jasnoty ale gruby, wskazuje
to na zatrzymanie Wilgoci : Gorca w rodkowym Ogrzewaczu i stagnacj Qi. Jest to czsto
spotykana choroba Wewntrzna.
ty i liski nalot widzimy czsto w praktyce klinicznej. Wskazuje na obecno Gorca i Wilg
. Moe wystpowa w przypadkach taczki.
Brudnoty nalot te jest spowodowany przez Gorco i Wilgo zwykle w odku i Jelitach. Bru
ygld wskazuje na dugotrwae zatrzymanie Gorca i Wilgoci.
ty, lepki i tusty nalot odzwierciedla obecno Gorco i luzu. Jeeli ty kolor
jest bardzo ciemny, a nalot bardzo gruby, oznacza to wielkie Gorco, a z nim Wilgo
raz to, e Gorco jest pierwotne, a Wilgo wtrna. Jeeli ty kolor jest jasny, a nalot
v ienki, wskazuje to na wielk Wilgo, a z ni Gorco, przy czym Wilgo jest pierwotna,
. Gorco wtrne.
Suchy i ty nalot odzwierciedla obecno Gorca, ktre uszkodzio pyny ciaa. Moe pojawi
Gorca zewntrznego lub wewntrznego. W obu przypadkach, obecno samego nalotu wskazuje,
e jest to Nadmiarowe Gorco.
ty korze z biaym koniuszkiem. Nalot ten pojawia si jako biay i zaczyna si zmienia w
czynnik patogenny wniknie gbiej, zmieniajc si w Gorco.
te obustronne pasma na biaym nalocie pojawiaj si na obu bokach jzyka, podczas gdy pozo
tay nalot jest biay. W przebiegu ostrych chorb wskazuje to, e czynnik patogenny wnik
a do wewntrz. W przebiegu przewlekych chorb wewntrznych wskazuje na Gorco w odku i Je
ach.
Grube, obustronne, te pasma i ty nalot. Dwa grube, te pasma nalotu wystpuj po obu
ka (fot. 4). Wskazuj na Gorco w Wtrobie i Pcherzyku ciowym.
irubsze, te pasma nalotu po bokach s take czsto lisko-tuste, co oznacza, e iprcz
uje Wilgo.
Nalot pty, pbiay. Jzyk podunie podzielony na nalot ty i biay wskazuje na Gorc
zyku ciowym. Bardziej ty nalot po prawej stronie
>dpowiada wikszemu Gorcu w Pcherzyku ciowym, natomiast taki nalot po lewej -tronie od
owiada wikszemu Gorcu w Wtrobie.
Nalot szary
Szary nalot zawsze okre la stan Wewntrzny. Spotykamy go zarwno w stanach Gorca, jak i
Zimna. Oznacza on, e choroba trwa dugo, niezalenie od jego innych znacze. Innymi sow
y, szary nalot rozwija si po duszym czasie z tego lub z biaego nalotu. S tylko dwa po
awowe typy szarego nalotu - szary i suchy zwizany z Gorcem oraz szary i mokry spow
odowany przez Zimno.
Szary, mokry i liski nalot wskazuje Zimno i Wilgo w ledzionie. Zazwyczaj roz si z na
lotu biaego.
Szary i suchy nalot wskazuje na dugotrwa obecno Gorca, ktre uszkodzi] pyny ciaa i og
znacza, e jest to Gorco z Nadmiaru.
Nalot czarny
Ocena kliniczna czarnego nalotu jest podobna do szarego. Moe reprezentowa syiL1 dr
om zarwno Gorca, jak i Zimna, ale zawsze oznacza, e choroba trwa dugo. Czarny] nalot
rozwija si z tego lub szarego. Czarny i suchy oznacza Gorco, a czarny i mo - Zimno.
Czarny, liski i tusty nalot pokrywa cay jzyk i jest raczej gruby. Oznacza zatrzy- j
manie Zimna oraz Wilgoci w odku oraz Jelitach.
Obustronne czarne pasma na biaym jzyku. W tym przypadku nalot generalnie je-biay po
za cienkimi, czarnymi pasmami na bokach jzyka. Moe to oznacza, e zewntrzne Zimno wnik
no do odka, ktry jest w Niedoborze. Nalot bdzie take mokry. W pracy pt. Lustro jzyka
burzeniach wywoanych przez Zimno znajdujem tak interpretacj: Taki jzyk pokazuje, e czy
nnik patogenny stadium Wikszego yany i Mniejszego yang dotar do odka. Zatem, Qi Ziemi
jest kracowo sabe i prowadzi do lodowato zimnych koczyn i zaciskajcego blu w klatce

piersiowej"11. Taki typ nalotu moe take odzwierciedla obecno Gorca, a nie Zimna - wwcz
s nalot bdzie suchy.
Biay nalot, ezarne punkty. Kiedy czarne punkty s porozrzucane na powierzchni biaego
nalotu, ktry pokrywa cay jzyk, oznacza to zatrzymanie Gorca wewntrz po ataku zewntrzn
ego czynnika patogennego. Biay nalot odzwierciedla obecno czynnika patogennego, pod
czas gdy czarne punkty oznaczaj, e zmieni si on w Gorco i niedawno wnikn do wewntrz.
zasem cay nalot bdzie czarny.
Biay nalot, czarne kolce. Kolce s jak futro sterczce z nalotu. Jeeli jzyk nie jest su
chy, a kolce mona zdrapa, pacjent ma pragnienie, ale nie moe pi i odczuwa gorco ciaa t
o taki jzyk wskazuje na stan prawdziwego Zimna i faszywego Gorca. Z drugiej strony,
je li nalot jzyka jest suchy, kolce s szorstkie i mona poczu ich kucie rk. a pacjent
zuwa gorco - wskazuje to, e stan patogennego Zimna przemieni si w Gorco.
Czarny w centrum, biay i liski na bokach i koniuszku wskazuje na Niedoborowe Zimno
z Wilgoci spowodowane przez Niedobr yang ledziony.
- 92 I
di Go1 znao na'rcem
odzio
u1 syn-zarny nokry
atrzy;e jest e ze-^ mo-1 ujemy
vadzi -p nabdzie
f.ni bia-po ata-:ynnika "iedaw;est su-jorco Jrugiej -' rk, -. w GoDorowe
Plbiay i liski, pity i czarny. W takim przypadku jzyk jest podzielony podunie fi ma
ski nalot po jednej stronie oraz ty i czarny po drugiej. Jeeli ty i czar-' jest po lew
j stronie, to oznacza Gorco w Wtrobie, jeeli po prawej stronie jest -ly i czarny, ozna
cza to Gorco w Pcherzyku ciowym.
te boki, czarny i tusty rodek. Taki nalot wskazuje na zatrzymanie Gorca i Wilgoci wewn
rz. Jest czsto spotykany u alkoholikw. Oznacza, e Gorco pozostaje w Zo-ldku. Gorco o
dparowuje pyny, ktre kondensuj si i wytwarzaj Wilgo w ledzionie.
Nalot czarny, suchy i popkany odzwierciedla powane i niebezpieczne zwidnicie oraz wy
czerpanie yin Nerek; pyny ciaa zostay wypalone przez Gorco. W rzadkich i ekstremalny
ch przypadkach taki nalot moe powsta w wyniku prawdziwego Zimna z Niedoborem yang,
mimo e jzyk jest suchy. Zdarza si tak, gdy yang Qi nie moe poruszy i odparowa pynw,
powoduje suchy nalot. Nie naley tego stanu pomyli z syndromem Gorca - jest on w rze
czywisto ci spowodowany przez Zimno. Praktyk powinien zauway inne oznaki, takie jak:
brak pragnienia i skpy oraz jasny mocz.
Wielobarwno nalotu
W praktyce klinicznej czsto wystpuj jednocze nie dwa lub wicej kolorw nalotu. Patologic
zna ewolucja nalotu w przebiegu choroby moe tylko cz ciowo zmieni kolor. Rne cz ci jzy
g by pokryte starszym i bardziej aktualnym nalotem. Ma to czsto spore znaczenie w o
cenie rozwoju choroby. Analiza kolorw nalotu na rnych cz ciach jzyka pozwala czasem pra
ktykowi oceni przeszo i dalszy rozwj choroby. Poniej przedstawimy przykady kombinacji
ch kolorw, ktre mog wystpowa na I tym samym nalocie jzyka.
Biay 1 ty. Gdy analizujemy zaburzenia pochodzenia zewntrznego stwierdzamy, e biay kolo
odpowiada stanom Zewntrznym, a ty - Wewntrznym. Biay take wskazuje Zimno, a ty - G
li wic nalot jest cz ciowo biay, a cz ciowo ty, to w skazuje, e stan wa nie si zmie
ego na Wewntrzny lub vice versa. Jeeli nalot jest gwnie biay ze ladami tego, oznacza
choroba jest Zewntrzna, ale niedugo zmieni si na Wewntrzn. Je li nalot jest gwnie
mi biaego, tu choroba wa nie zmienia si ze stanu Zewntrznego w Wewntrzny albo wa nie z
a si ze stanu Wewntrznego, a Wewntrzne Gorco zanika.
Nie mona oceni, w ktrym kierunku rozwija si choroba bez codziennego badania jzyka. Da
lsze wnioski wycigamy na podstawie umiejscowienia nalotu o rnym kolorze. Je li nalot
jest biay w rodku, a ty dookoa, to czynnik patogenny wa nie wnika do wewntrz i ulega
ianie w Gorco. Wska nik ten powinien by poparty innymi oznakami. Jeeli pacjent nadal

ma awersj do zimna, to czynnik patogenny pozostaje I w warstwie zewntrznej. Jeeli n

alot jest ty w rodku, a biay dookoa, to wskazuje, e [Wewntrzne Gorco zaczyna si ocz
W przewlekych chorobach wewntrznych wielobarwny nalot pojawia si czsto i mo-1 by inte
rpretowany zgodnie z rozmieszczeniem rnych kolorw. Na przykad, biay alot w przedniej
cz ci, a ty nalot na korzeniu znaczy, e moe wspistnie atak ze-fwntrznego Wiatru i Z
tanem Gorca w Dolnym Ogrzewaczu. Jakakolwiek inna kombinacja biaego z tym nalotem na
rnych cz ciach jzyka moe by analizowana w podobny sposb. Naley uwzgldni topografi jzyka i pamita, e biay znaczy | Zimno,
zy Gorco.
Biaiy i szary. Jeeli taki nalot jest wilgotny, to wskazuje zatrzymanie Zimna i Wi
lgo ci wewntrz. Je li jest brudny, to wskazuje na dugotrwae zatrzymanie Wilgoci, Zimn
a \ luzu ze stagnacj wywodzc si z yang Qi i do tego ze stagnacj yin Qi. Nalot pbiai)
ary podzielony poziomo albo pionowo, oznacza zatrzymanie patogennego Zimna| w st
anie pZewntrznym i pWewntrznym. Jest to stadium Mniejszego yang w rnicowaniu wedug S
Stadiw.
Biay i czarny. Biay nalot z czarnymi punktami albo biay, tusty nalot z pasmair.. cze
rni wskazuje na Wilgo w ledzionie na poziomie Qi.
ty i czarny. Nalot jzyka ty w rodku a liski, tusty i czarny dookoa oznacza, e w
tpuje Gorco i Wilgo. Jest to syndrom Wewntrzny. Jeeli nalot je>' ty na bokach jzyka
rnymi kolcami na powierzchni rodkowej, wskazuje to na G< - J raco w stadium Jasno c
i yang (t. Yang Ming) z wysuszonym stolcem w jelitach. Jest u stadium Narzdw Jasno ci
yang wedug rnicowania Sze ciu Stadiw.
Biaiy, szary i czarny. Biay nalot na powierzchni rodkowej jzyka z szaroczarnym.1 tus
tym i liskim nalotem dookoa oznacza zatrzymanie Wilgoci w ledzionie.
ity i szary. Suchy i ty nalot w rodku, a szary dookoa u pacjenta z zaparcie! wskazuje,
wewntrzna Wilgo przemienia si w Gorco, ktre uszkodzio pyny ciaa
PODSUMOWANIE
Nalot powstaje w wyniku fizjologicznej aktywno ci trawiennej odka. Cienki i bia: nalo
t jest normalny. Gwne zasady, o ktrych naley pamita, oceniajc znaczenie k niczne nalot
na jzyku, moemy podsumowa nastpujco:
Klinicznie, nalot jzyka odzwierciedla zdrowie Narzdw yang, szczeglnie] odka.
Nalot jzyka, w przeciwiestwie do koloru ciaa i ksztatu, moe ulega szybkiir J zmianom
kolorze, grubo ci, i rozmieszczeniu w wyniku leczenia lub rozwoju proces patologi
cznego.
Nalot jzyka moe dawa bezpo rednie i jasne wskazwki, okre lajce] Nadmiarowy lub N
oborowy charakter stanu; brak nalotu zawsze wskazuje Niedobr [ a gruby nalot zaws
ze - Nadmiar.
W chorobach pochodzenia zewntrznego, a zwaszcza w ich pocztkowych stadiach, nalot
ma podstawowe znaczenie, natomiast w przewlekych chorobac wewntrznych nalo
t ma znaczenie drugorzdne, zalene od koloru ciaa jzyka i je;. ksztatu.
Wilgotno i konsystencja nalotu s wanym elementem diagnozy wystpowania. luzu lub Wilgo
i liski lub lepki nalot zawsze wskazuje na obecno luzu lub Wilgoci
Ocena nalotu umoliwia okre lenie Zimnej lub Gorcej natury stanu: biah oznacza Zimno
, a ty - Gorco (w nielicznych przypadkach wskazwki te mog byi przeciwstawne do wskazwe
pyncych z koloru ciaa jzyka, np. ty nalot na bladym jzyku).
f
I
:naczv
Wilgoci mna i 1 biay 'imna rnismami
:iacza. ot jest
na Go-Jest to |
PRZYPISY
Zhang Xu-Gu, Interpretation of the Discussion of Cold-induced Disorders (Shang h
an lun ben zhi)
(1835). Cytowane w Beijing College of Traditional Chinese Medicine, Tongue Diagn
osis in Chinese
Medicine (Beijing: People's Medical Publishing House, 1976) str. 39.
Zhou Xue-Hai, Siniple Study of Diagnosis from Body Forms and Facial Color. Cytow
ane w Tongue

Diagnosis in Chinese Medicine str. 39.

D.W Beaven and S.E. Brooks, A Colour Atlas of the Tongue in Clinical Diagnosis (
London: Wolfe
Medical Publications, 1988), str. 117.
Cao Bing-Zhang, A Guide to Tongue Differentiation. Cytowane w Tongue Diagnosis..
. str. 40.
A Guide to Tongue Differentiation. Cyt. Tongue Diagnosis... str. 43.
Shi Shi-Nan, Medical Sources. Cyt. Tongue Diagnosis... str. 44
A Gnid to Tongue Differentiation. Cyt. Tongue Diagnosis... str. 46.
Zhang Lu, A Compilation Regarding the Discussion of Cold-induced Disorders (Shan
g han jie lu).
Cyt. Tongue Diagnosis... str. 48.
Interpretation of the Discussion of Cold-induced Disorders. Cyt. Tongue Diagnosi
s str. 49.
Jak wyej str. 57.
Zhang Dan-Xian, Mirror of the Tongue in Cold-induced Disorders. Cyt. Tongue Diag
nosis... str. 63.
arnym,l
Lirciem . ciaa.
i i bia; nie kli-1
t^egnie
-zybkim \ procesu
e lajce fiedobr.
powania^ } Wilgoci. lu: bis nog by na blar
NALOTY NA JZYKU
KOLOR NALOTU
ZNACZENIE KLINICZNE
Biaty lub biay i cienki
Wiatr, Zimno lub Wilgo z zewntrz (lub normalny)
Biaty, cienki i liski Zewntrzny atak Zimna i Wilgoci
Biaty gruby i liski
Wilgo w rodkowym Ogrzewaczu Zimno z zatrzymaniem pokarmw w odk
u
Biaty, cienki i suchy Niedobr Krwi (blade ciato) Niedobr Yang (blade ciato) Zewnt
rzny atak Wiatru i Zimna lub Wiatru i Gorca, uszkodzenie pynw Puc (kolor ciaa normaln
y) Zewntrzny atak Sucho ci (kolor ciaa normalny)
Biaty, gruby i mokry
Zewntrzny atak Wiatru i Zimna (kolor ciaa normalny) Wewntrz
ne Zimno i Wilgo w rodkowym Ogrzewaczu (kolor ciaa blady lub normalny)
Biaty, gruby i suchy
Brudne pyny wewntrz z Gorcem
Biay, gruby i tusty Niedobr yang z zatrzymaniem pokarmw lub Wilgoci
Biay, gruby, tusty i liski Niedobr yang ledziony z Zimn Wilgoci lub luzem
Biaty, gruby, tusty i suchy
Wilgo z wyczerpaniem pynw ciaa lub z Gorcem
Biaty, szorstki i popkany
Atak Letniego Gorca uszkadzajcego Qi (warstwa Qi)
Biaty, lepki i tusty Wilgo lub luz w rodkowym Ogrzewaczu Zewntrzny atak Wilgoci d
o warstwy Qi
Biaty jak puder Zewntrzne Gorco (ciao lekko czerwone na koniuszku lub bokach Wewntrz
na Toksyczno (ciato czerwone lub ciemno czerwone) Gorco w Potrjnym Ogrzewaczu (ciao c
zerwone)
Biay jak nieg Wyczerpanie yang ledziony z Zimnem i Wilgoci w rodkowym Ogrzewaczu
Biay i grzybiasty
Niedobr yin Nerek i odka, Wilgotna Toksyczno wewntrz
W poowie biaty i liski
Prawa strona: czynnik patogenny ptZewntrzny, pWewntrzny
strona: Gorco w Wtrobie
ty lub bladotty
Zewntrzny atak Wiatru i Gorca Wiatr i Zimno zmieniajce si w Gorc
o i Wilgo w klatce piersiowej i rodkowym Ogrzewaczu
Ztty i liski Gorco i Wilgo
Brudnoty
Gorco i Wilgo w odku i Jelitach
ty, lepki i ttusty Gorco i luz
Suchy tty
Gorco uszkodzio pyny
ty korze, biay koniuszek Zewntrzny czynnik patogenny wa nie zmienia si w Gorco i w
do wewntrz
Obustronne te pasma (reszta jzyka biaa)
Zewntrzny czynnik patogenny wnika do wewnt
rz Gorco w odku i Jelitach

Obustronne te pasma (reszta jzyka tta)

Gorco w Wtrobie i Pcherzyku ciowym
Pttty, ptbiaty (podunie) Gorco w Wtrobie i Pcherzyku ciowym
- 96 bokach ".vone)
strz
' rirzny
=:zu
Szary lub szary, mokry i liski Zimno i Wilgo w ledzionie
Szary i suchy Gorco z Nadmiaru
[Czarny lub czarny, liski i ttusty
Zimno i Wilgo w Zotdku i Jelitach
|Ccustronnie czarny na biatym Niedoborowe Zimno w rodkowym Ogrzewaczu (mokry) N
admiar Gorca w otdku i ledzionie (suchy)
_ i'y nalot, czarne punkty
Zewntrzny czynnik patogenny wnikajcy do wewntrz i p
rzemieniajcy si w Gorco
L a:y nalot, czarne kolce
Prawdziwe Zimno, faszywe Gorco Zimno zmienione w G
orco
[Czarny w centrum, biaty i liski 1 oo bokach Niedobr yang ledziony z Zimnem i W
ilgoci wewntrz
[Prbiaty i liski, pt tty i czarny
Gorco Wtroby lub Pcherzyka ciowego
b:'te boki, czarny i ttusty w rodku
Gorco i Wilgo w ledzionie i odku
iCzarny, suchy i popkany
Wyczerpanie Nerek Niedobr Yang z Wewntrznym Zimnem
featy i tty Biaty w rodku, tty dookota: czynnik patogenny wta nie wnika do wewntrz
i zmienia si w Gorco tty w rodku, biaty dookota: Wewntrzne Gorco wta nie zaczto si
za
lE a'y i szary Biaty, szary i wilgotny: Zimno i Wilgo wewntrz Biaty, szary i brud
ny: dtugo trwajce Zimno i Wilgo lub luz Ptbiaty, ptszary: Zimno ptWewntrzne, ptZewnt
/ i czarny
Wilgo w ledzionie
IZ: :y i czarny 1
*
tty w rodku
, czarny liski i ttusty dookota: Gorco i Wilgo w ledzionie tty na bokach, czarne kolce
w rodku: Gorco w stadium Jasno ci yang tty, suchy i czarny w rodku do koniuszka: Gorco
w otdku i Jelitach
[5 a'y. szary i czarny (biay w rodku, szary i czarny dookoa) Wilgo w ledzionie
\Z-".,' i szary (tty w rodku, I
=zary dookota)
Gorco i Wilgo z Gorcem uszkadzajc
ptyny
aco
Na zakoczenie omawiania koloru, ksztatu, nalotu i wilgotno ci jzyka naleaob* wyja ni ki
rodzajw najcz ciej wystpujcych zaburze harmonii, ktre mos pojawi si na rnych cz c
dstawowy brak harmonii wystpuje midzy] koniuszkiem a korzeniem i midzy praw a lew str
on, jzyka. Ilustruje to przedstt wion niej zestawienie.
BRAK HARMONII MIDZY KONIUSZKIEM A KORZENIEM I MIDZY LEW A PRAW STRON
KONIUSZEK - KORZE
LEWA - PRAWA
KOLOR CIAA
Koniuszek i korze rnego koloru stagnacja Qi lub krwi Rny kolor
lewej i prawej strony: stagnacja Qi
KSZTAT CIAA a) Caty jzyk obrzknity, koniuszek bardziej; problem dtugotrwaty, br
ak rwnowagi midzy Sercem a Nerkami b) Obrzknity tylko koniuszek: przepracowanie
Obrzknita tylko jedna strona, z czerwonymi punktami; niedoywienie kanatw po tej same
j stronie
NALOT
Ztty nalot tylko z jednej strony a) gorco Pcerzyka ciowego dotyka o
uz w klatce piersiowej po tej samej stronie
WILGOTNO
Koniuszek czerwony i suchy, korze brudny i obrzknity: uszkodzona przemiana
ptynw ciata
Bardziej morka jedna strona; ruch ptynw w klatce piersiowej; prob
lem Qi Plu
eaoby v mog midzy rzedstaDiagnoza z jzyka w klinice
ZAGADNIENIA KLINICZNE W DIAGNOZIE Z JZYKA
Jednym z najbardziej uytecznych aspektw diagnozy z jzyka jest kolor ciaa jzyka, ktry p
rawie zawsze pokazuje prawdziwy charakter dysharmonii. Pomaga to >zczeglnie w diag
nozowaniu stanw zoonych i przeciwstawnych. Poniej opiszemy kilka przykadw takich stanw
kolor ciaa jzyka zawsze pokazuje stan prawdziwy,
jzyk niekoniecznie pokazuje cao stanu,

kiedy jzyk ma przewag nad ttnem i objawami,

kiedy nie kierowa si jzykiem,
jzyk moe wykluczy powane problemy Narzdw wewntrznych,
integracja diagnozy z jzyka i z ttna,
jzyk w rokowaniu.
Kolor ciaa jzyka zawsze pokazuje stan prawdziwy
Kolor ciaa jzyka jest najwaniejszym i najrzetelniejszym elementem diagnozy z j-:vka,
poniewa zawsze pokazuje stan prawdziwy. Jest to szczeglnie pomocne w sytu-jjach,
w ktrych wystpuj powikane przejawy Gorca i Zimna oraz Niedoboru i Nadmiaru. Kilka prz
ykadw wyja ni znaczenie tego aspektu diagnozy z jzyka.
Niedobr yin i yang Nerek. Gdy wystpuje zarwno Niedobr yin, jak i yang Nerek st to do c
zste, szczeglnie u kobiet), przejawy kliniczne mog by przeciwstawne. wt przykad, kobi
eta moe mie: ble plecw, czsto oddawa mocz, blady mocz, zimne <topy, lekki obrzk kostek
(wszystkie oznaki i objawy Niedoboru yang Nerek), ale take poty nocne (objaw kluc
zowy Niedoboru yin Nerek). Inna kobieta moe mie zarwno po-ly nocne, uderzenia gorca,
suche gardo i oczy (objawy Niedoboru yin Nerek), jak i zimne stopy oraz blady mo
cz (objawy Niedoboru yang Nerek). Oba te stany czsto pojawiaj si u kobiet po czterd
ziestce. Jeeli nie bdzie ttna wyra nie powierzchownego i pustego, oznaczajcego Niedobr
yin Nerek, albo bardzo gbokiego i wolnego, oznaczajcego Niedobr yang Nerek, moemy nie
mie zbyt wielu danych, aby zrnicowa te dwa <tany. W rzeczywisto ci w obu Niedoborach
ttno moe by zwyczajnie mikkie w lewej
r
i prawej pozycji proksymalnej. Tak wic, w takich przeciwstawnych stanach, kolor c
ii jzyka ma ogromne znaczenie w diagnozie prawdziwego charakteru zaburze. Jeeli kt<
lor ciaa jzyka jest blady, dominuje Niedobr yang Nerek, a jeeli jest czerwony, domi
n, je Niedobr yin Nerek. W pierwszym przypadku naley wzmacnia i ogrzewa yang Mirek,
w drugim - odywia yin Nerek. Znaczenie i waga koloru ciaa jzyka pozwalaj r. podstawie
koloru jzyka bezpiecznie wybra strategi leczenia.
Zasad t rozja ni nastpujcy opis przypadku. Kobieta w wieku 45 lat miaa por. nocne i ci
uderzenia gorca przez kilka tygodni. Chocia oba te objawy nale di Niedoboru yin, od
czuwaa rwnie zimno, miaa zimne stopy, czsto oddawaa mocz i by: on blady, a co najwanie
sze, ciao jzyka byo blade. Wskazuje to, e miaa zarwno Niedobr yang, jak i yin Nerek, z
przewag Niedoboru yang. Z tego powodu zastosowaem zasad leczenia wzmacniajc i ogrzew
ajc yang Nerek, uywajc bezpo redni< > moks, siedem stokw na punkt CV-4 (guan yuan). Cho
ia technika ta wydaje sit sprzeczna z uderzeniami gorca pacjentki, rezultat by dosk
onay - uderzenia gorca ktre pacjentka miaa przez sze tygodni, skoczyy si ju po jedn
eniu.
Problemy emocjonalne. W zaburzeniach emocjonalnych jzyk jest bardzo rzetelnyr wsk
a nikiem prawdziwego rda problemu. Oglnie mwic, dugotrwae zaburzeni;, emocjonalne pow
lbo zaczerwienienie caego jzyka, lub tylko koniuszka. Kade napicie emocjonalne (niez
alenie od rodzaju emocji) zakca prawidowy ruch wznoszenia si i ruch zstpujcy Qi. Po pe
nym czasie Qi ulegnie stagnacji. Z drugie strony, dugotrwaa stagnacja Qi prowadzi
do wytwarzania Gorca lub Ognia. Poniewa Serce jest siedliskiem Ducha, ktry dotknity
jest przez kady rodzaj emocji, rozwinie sk Gorco lub ogie Serca, a poniewa jzyk wyras
ta z Serca, a jego koniuszek specyficznie odpowiada Sercu, to albo cay jzyk, albo
tylko jego koniuszek stanie si czerwony Dlatego wa nie tak czsto znajdujemy czerwony
koniuszek jzyka w dugotrwaych zaburzeniach emocjonalnych (fot. 8, 18 i 47).
Problemy emocjonalne s najczstsz przyczyn czerwonego koniuszka jzyka, ak-nie jedyn. W
nielicznych przypadkach koniuszek jzyka staje si czerwony z powodu przepracowania.
Czerwony koniuszek jzyka jest wic bardzo rzetelnym wska nikiem, e u podstaw dysharmo
nii le problemy emocjonalne. Dlatego, gdy badamy pacjenta, naley zaobserwowa, czy jzy
k (lub jego koniuszek) jest czerwony i jak rozprzestrzenia si czerwie na jzyku.
Uwane badanie jzyka wraz z diagnoz z ttna pozwala uzyska rzetelne informacje o rdach
harmonii. Na przykad, osoba moe by bardzo depresyjna, poruszai si bardzo powoli i mwi
zdecydowanie niskim gosem; wszystkie te objawy bd sugerowa stan Niedoboru i wystpowan
ie takich emocji, jak smutek i al. Lecz jeeli jzyk jest ciemnoczerwony z czerwieszym
i bokami i koniuszkiem, to raczej zo , a nie smutek jest przyczyn depresji. Z drugiej
strony, gdy osoba z niepokojem i lkiem nie ma czerwonego jzyka lub ma tylko lekko
czerwony koniuszek, to realn przyczyn dysharmoni:
moe by sitlulIo lut al.

Przedstawmy odmienn sytuacj. Osoba moe czu niepokj i znaczny lk, ale jeeli jzyk jest
dy to wskazuje, e Duch jest niespokojny z powodu uoglnionego Niedoboru Qi i Krwi.
Niedobr oddziauje na Ducha i przyczynia si do zaburze emocjonalnych a nie na odwrt.
Szczelina Serca, opisana w rozdziale 6, jest innym rzetelnym wska nikiem problemw e
mocjonalnych. Jeeli osoba jest pod wpywem znacznego emocjonalnego stresu z silnym
lkiem i niepokojem psychicznym oraz ma czerwony jzyk, to wystpowanie tej szczeliny
wskazuje, e pacjent ma konstytucjonaln tendencj do zaburze Serca i choronr ciaa -eliko-, :ominuiuag Ne-ilaj na
lia poty ? do Z i byt
arwno zasto- rednio daje si I gorca.
rtelnym
ki renia
Kade
"" ruch
.lrugiej
niewa
:nie si
licznie
iwony.
i~vaych
:a, ale jowodu
'.jenta. :'zenia
lorma"iisza
sugesmu-czer-k-.rmonii
jeeli u doboru lnych,
m probstresu z
lanie tej
i i choroba w zwizku z tym bdzie trudniejsza do leczenia. Jeeli jednak pojawiaj si takie -ame
objawy, ale bez szczeliny Serca, to stan ten nie ma tak gbokich korzeni i powinien
by atwiejszy do leczenia.
Niedobr yin ledziony i odka. Czasami jzyk moe pokazywa bardzo wyra nie okre lony stan
gdy nie wystpuj inne oznaki ani objawy. W takich przypadkach znaki na jzyku s tak o
czywiste, e mona na nich polega i pacjent moe rozpocz leczenie profilaktyczne. Dwa tak
ie przypadki to Niedobr yin ledziony lub Niedobr yin odka.
W Niedoborze yin ledziony na jzyku wystpuj bardzo wyra ne mae poprzeczne pknicia na bo
h (rys. 6-13 i fot. 29 i 34), jzyk jest oglnie suchy. Wskazuje to na dugotrway Niedo
br yin ledziony. Przejawy oglnie obejmuj objawy Niedoboru Qi ledziony plus sucho w ust
ch, suche wargi i suche stolce. Jeeli Niedobr yin ledziony jest powany, to mog si take
pojawi objawy Gorca z Niedoboru, jak uczucie gorca na twarzy.
W Niedoborze yin odka na jzyku rwnie wystpuj bardzo wyra ne i znaczne znaki albo szer
zczelina w linii rodkowej w rodku jzyka (rys. 6-14 i fot. 25), albo mae porozrzucane
pknicia (rys. 6-12 i fot. 25 i 29). Czasami na jzyku mog si pojawi takie pknicia, ch
a nie ma objaww z odka. Moje do wiadczenie wykazuje, e takie szczeliny s zawsze charak
ystyczne dla syndromu odka i mog by le-_czone profilaktycznie, przed ujawnieniem si ob
jaww.
Jzyk niekoniecznie pokazuje cao stanu
Chocia kolor ciaa jzyka pokazuje prawdziwy stan pacjenta, naley pamita, e niekonieczni
pokazuje cay stan. Informacje z jzyka naley zintegrowa z innymi
znakami dysharmonii, gwnie z ttnem, cer i objawami. Dysharmonia u pacjenta jest zoona
rnych syndromw, kady z nich przejawia si w szczeglnym obszarze oznak klinicznych. Dia
gnoz z jzyka naley wic stosowa dynamicznie, w poczeniu z innymi przejawami, a nie tylk
dla potwierdzenia penej diagnozy. Wyja nijmy t koncepcj na kilku przykadach.
Kobieta moe mie Niedobr Krwi Wtroby, ktry prowadzi do wznoszenia si yang Wtroby, co po
oduje ble gowy. Jzyk moe by blady, odzwierciedlajc Niedobr Krwi, a ttno strunowate, c
dzwierciedla wznoszce si yang Wtroby. Jeeli u pacjentki wystpuj inne objawy wznoszcego

si yang Wtroby, jak lekko czerwona cera oraz suche gardo i poczymy te objawy ze strun
owatym ttnem, moemy by zaskoczeni bladym kolorem jzyka. Rzeczywi cie, wikszo ksiek m
wznoszcym si yang Wtroby jzyk (lub jego boki) bdzie czerwony. Jednake, jeeli zrozumiem
zasad, e jzyk pokazuje tylko cz konfiguracji syndromu, zobaczymy, e jzyk odzwiercied
Niedobr Krwi Wtroby, a ttno i objawy odzwierciedlaj wznoszce si yang Wtroby
schemat 8-1)
NIEDOBR KRWI WTROBY
(BLADY JZYK)
. WZNOSZCE SI YANG WTROBY
(STRUNOWATE TTNO, CZERWONA TWARZ itd.)
Schemat 8-1
Przykad jzyka, gdy wystpuje zarwno Niedobr yin, jak i yang Nerek zosta ju omwiony wcz
j. W tym przypadku jzyk odzwierciedla tylko cz konfiguracji syndromw, tzn. Niedobr dom
inujcy (schemat 8-2).
- 101 NIEDOBR YANG NEREK_______i _
(BLADY JZYK, UCZUCIE ZIMNA)
Schemat 8-2
NIEDOBR YIN NEREK
(POTY NOCNE itd.)
Inny ciekawy przykad, jak jzyk moe odzwierciedla tylko cz stanu, pojawia sit w choroba
h skry. W wielu przypadkach chronicznych chorb skry wystpuje Wiatr i Gorco, Gorco i Wi
lgo lub Gorco we Krwi (albo ich kombinacje), ktre wywouj na uszkodzonej skrze zaczerwi
enienie, swdzenie i uczucie gorca przy dotyku. Z takimi uderzajcymi objawami Gorca n
a skrze naleaoby oczekiwa, e jzyk bdzie czerwony. Niemniej, poniewa czsto podoem p
chorb skry jest Niedobr Krwi jzyk moe by blady. Jeeli nie uwzgldniliby my zasady, e
kazuje tylko cz konfiguracji syndromw, to byliby my znw zaskoczeni (schemat 8-3).
NIEDOBR KRWI I SUCHO
(BLADY JZYK)
------>
GORCO WE KRWI
(CZERWONE,GORCE.SWDZCE USZKODZENIA SKRY)
Schemat 8-3
Inny bardzo czsty przypadek, w ktrym jzyk odzwierciedla tylko jeden aspeki zaburze,
to Niedobr Qi ledziony, prowadzcy do Wilgoci lub luzu. U kobiet Niedobr Qi ledziony pr
owadzi take czsto do Niedoboru Krwi i sucho ci. Naleaoby oczekiwa e jzyk bdzie cienki
chy, a w rzeczywisto ci prawie zawsze widujemy jzyk blady obrzknity z lepkim nalotem.
Jzyk odzwierciedla Niedobr Qi ledziony i Wilgo/ luz ale nie odzwierciedla Niedoboru K
rwi (schemat 6-1).
Jeszcze inny przypadek, kiedy jzyk nie pokazuje caego stanu, wystpuje, gdy okre lony
syndrom jest wcielony" w inny. Na przykad, Niedobr Krwi Wtroby ewoluuje w cigu lat w
Niedobr yin Wtroby i/lub w Niedobr yin Nerek. Jzyk pocztkowo byi blady a staje si czer
wony i zuszczony w przypadku Niedoboru yin Wtroby. Niedobr yin Wtroby cechuj oczywi cie
charakterystyczne znaki i objawy, ale cz objaww, ktre towarzysz Niedoborowi Krwi Wtro
y moe pozosta. W tym przypadku jzyk nie moe pokaza obu stanw, poniewa nie moe by jed
ie blady (Niedobr Krwi Wtroby) i czerwony (Niedobr yin Wtroby). Moemy wic powiedzie,
iedobr Krwi zosta wcielony w Niedobr yin i zwracajc uwag na objawy, w leczeniu naley o
dywia zarwno yin, jak i Krew Wtroby.
Kiedy jzyk ma przewag nad ttnem i objawami
W wielu sytuacjach strategia leczenia powinna uwzgldnia raczej wygld jzyka ni objawy.
Kilka przykadw wyja ni t koncepcj. U wielu pacjentw wystpuj zlokalizowane objawy Gor
awet jeeli podoem stanu jest Niedobr yang lub Zimno. I chocia jest to imperatyw, e nal
ey leczy oznaki Gorca, trzeba przede wszystkim koncentrowa si na, lecym u podstaw, sta
ie tak oczywistym z wygldu jzyka.
Rozwamy nastpujc histori przypadku: 35-letnia kobieta miaa zapalenie i obrzk lewego ok
. Twardwka bya czerwona, oko stale podranione. Wszystkie objawy wyra nie wskazyway na
Gorco, ktre dotkno oko. Lecz jzyk tej pacjentki by bardzo blady i miaa rwnie inne oz
i objawy Niedoboru yang ledziony. We wspczesnych Chinach istnieje tendencja, aby ig
norowa jzyk i zajmowa si objawami. I w tym przypadku pacjentka (praktyk akupunktury)
bya leczona chiskimi zioami w czasie studiw w Chinach. Zioa te nie tylko nic nie pom
ogy na oko, ale pogorszyy jej

- 102 3EK
\ia si
Wiatr
tuj na
takimi
""i" Krwi. v-:o cz
#- aspekt 'iedobr -:ekiwa. r-k blady.
je, gdy ewolutKDwobyl Medobr 'bjaww.
\ jeyk nie >r Krwi sr Krwi
odywia
ezyka ni zlokali-do. I cho-: koncen:apalenie :kie obja-ti by bar-*'e wspl- bjawami. zioami
>um w inny sposb, wywoujc biegunk i ble brzucha. Zbadaem jedno opakowanie ::ol. ktre
jentka przywioza, i stwierdziem, e zawieraj same zimno-gorzkie zioa .-uwajce Ogie z oc
u. Leczyem t pacjentk zgodnie z zasad dajc przewag wywiadowi jzyka. Przepisaem jej z
macniajce Qi ledziony z dodatkiem niewielkiej -i' i ci zi delikatnie oczyszczajcych Gor
o z oczu. Receptura ta nie tylko poprawia jej ;?lny stan, ale take pomoga na oczy.
Przykad sprzeczno ci pomidzy jzykiem a objawami, w ktrym objawy pokazuj ti irco we Krwi
a jzyk pokazuje Niedobr Krwi i sucho , by ju opisany. Chocia w ta- .ich przypadkach wa
est zajcie si stanem Gorca we Krwi, to nie naley pomin dywiania i nawilania Krwi. U
ntw z rakiem Puc moe wystpi gorczka z obawami sucho ci, jak suche gardo. Bardzo czsto
ak jzyk jest blady, z zaznaczonymi odciskami zbw i lepkim nalotem, co wskazuje na N
iedobr Qi ledziony i Wilgo. ''' takim przypadku nie naley odywia yin (zgodnie z objaw
), lecz wzmacnia Qi -ledziony i rozpuszcza Wilgo (zgodnie z wygldem jzyka).
Kiedy nie kierowa si jzykiem
S przypadki, w ktrych strategi leczenia naley opiera bardziej na innych obja ach ni na wygldzie jzyka, zwaszcza na pocztku. Gorco i Zimno mog wspistnie. S pr
y objawy wskazuj na Gorco, ale jzyk pokazuje Zimno. Wwikio ci przypadkw lepiej zaj si na pocztku Gorcem, a potem Zimnem. Szczeglnie st to po
dy Gorco i Zimno wspistniej w tym samym ukadzie, np. Pcherz Nerki (patrz niej).
Bardzo czstym przykadem bdzie pacjent z problemami ukadu moczowego z Golcem i Wilgoc
i w Pcherzu, ale z lecym u podoa problemw Niedoborem yang Ne-: k. Pierwszy syndrom b
przyczyn oznak i objaww Gorca, jak uczucie palenia ; :zy oddawaniu moczu i ciemny m
ocz, podczas gdy drugi syndrom przejawi si jako b plecw i uczucie zimna. Jest to sytuacja czsta u kobiet z objawami chorb ukadu molow
ego i u mczyzn z problemami dotyczcymi gruczou krokowego. W takich sytuujach konieczne jest pocztkowo zignorowanie jzyka i oczyszczenie Dolnego Ogrzewa-z
a z Gorca i Wilgoci.
Inny przykad obejmuje przypadki, kiedy wszystkie oznaki i objawy, oprcz jzyka, > ik
azuj okre lony stan. Moe to by pacjent, ktry osign taki okres w yciu, zwykle
koo 45 lat, w ktrym jzyk zmienia kolor. Na przykad, kobieta majca 44 lata moe cz-<n
awa blady mocz, mog wystpowa obrzki kostek, uczucie zimna, biegunka, b-.- plecw, zawro
y gowy i zmczenie; ttno moe by bardzo mikkie w obu proksymal-::ych pozycjach. S to ozn
ki i objawy wskazujce na Niedobr yang nerek, Jzyk powinien by odpowiednio bardzo bla
dy, a je li nie jest, prawdopodobnie widzimy pacjentk
v takim momencie, w ktrym stan si wa nie zmienia z Niedoboru yang na Niedobr yin. : rz
ykad ten ilustruje zasad diagnozy patrze nie tylko na horyzont, ale rwnie za horyzont"
, tzn. nie spostrzega przejaww klinicznych jako statycznych w danym momencie, ale
by wiadomym, jak stan zmienia si w czasie.
Jzyk moe wykluczy powane problemy Narzdw wewntrznych
Bardzo wane jest sprawdzenie wygldu jzyka, aby wykluczy moliwo powanych zaburze Narz
rznych, a zwaszcza wtedy, gdy wystpuj problemy emocjonalne. Na przykad, u osoby bard
zo napitej, z lkiem, z zaburzeniami uwagi, ze strunowatym, szybkim ttnem naley natyc
hmiast sprawdzi przejawy na jzyku.
Jeeli jzyk nie jest czerwony, ciao jzyka nie jest zmienione i nalot nie jest bardzo
gruby stres emocjonalny nie wpyn jeszcze powanie na Narzdy wewntrzne. Problem jest wic
jeszcze na poziomie Qi, a nie na poziomie Odywczym lub Krwi. Je li jzyk jest ciemnoc
zerwony, zuszczony i popkany, oznacza to zdecydowanie, e Narzdy wewntr zostay powanie

otknite przez stres dziaajcy przez dugi czas.

Inny przykad zwizany jest z astm. Wygld jzyka jest jedynym przejawem, k pozwala rozrni
stm alergiczn od niealergicznej. We wczesnym przypadkach a-alergicznej ciao jzyka za
zwyczaj nie jest obrzknite, podczas gdy w astmie nie; gicznej, odpowiadajcej zaburz
eniom z duszno ci (chuan), zwykle jest obrzknii Pierwszy przypadek zazwyczaj nie jes
t zwizany ze luzem, a drugi jest z nim zwiza; Chocia w obu typach astmy s dotknite Nar
zdy wewntrzne, to w p nym typie astmy niealergicznej Puca i ledzona s znacznie bardziej
wyczerpane przez obecno luzu.
Integracja diagnozy z jzyka i z ttna
W procesie diagnostycznym bardzo wana jest integracja diagnozy z jzyka i z tr Przej
awy na jzyku i w ttnie s zazwyczaj komplementarne i ich poczenie pozwala bardziej rze
teln diagnoz. Poniej przedstawiono przykady stawiania penej diagnoqr| wykorzystujcej i
nformacje z jzyka i z ttna. Uwzgldniono:
Qi i Krew,
Czynnik czasu,
Kiedy ttno jest szybkie a jzyk nie jest czerwony,
Stopie szczegowo ci zmian,
Problemy emocjonalne.
Qi i Krew. Ttno i jzyk s komplementarne, poniewa ttno odzwierciedla Qi, a jz - Krew (j
yk wyrasta z Serca, ktre rzdzi Krwi). Jest to uyteczne uoglnienie, civ ci czasami ttn
oe odzwierciedla stan Krwi (np. ttno szorstkie), a jzyk odzwie ciedla stan Qi. Obserw
acja jzyka dodaje wiele istotnych informacji do diagnozy z ttn pokazuje, jak powana
, gboka lub dugotrwaa jest choroba i czy dotyczy lub nie - Knv Na przykad, w niektrych
przypadkach ttno moe by strunowate i szybkie z powd problemw emocjonalnych. Badanie
jzyka pozwala rozrni gbokie, dugotrwak-problemy emocjonalne, ktre wpyny na Krew (g
st gbokoczerwony z ciemnotym nalotem) i mniej powane przypadki, ktre dotycz tylko Qi
k nie jest czerwony albo ma tylko czerwony koniuszek).
Czynnik czasu. Porwnanie jzyka z ttnem jest przydatne rwnie dlatego, e krtkotrwae czy
ki bardziej oddziauj na ttno ni na jzyk. Jzyk w tym przypadku wyklucza okre lone stany,
na ktre moe wskazywa ttno. Na przykad, ttno moe sta sie szybkie po wysiku fizycznym
od wpywem krtkotrwaych stanw emocjonalnych, lecz jzyk nie ulegnie zmianie. Inny przyka
d - ttno moe sta si wyra nie mikkie z powodu przepracowania ju po kilku tygodniach, ale
jzyk nie zmieni si w tym czasie. Jzyk jest take uytecznym wska nikiem czasu trwania pro
blemw. Na przykad, musi min duo czasu, aby jzyk sta si purpurowy i jeeli jest on pur
y, moemy przypuszcza, e problem zacz si rozwija co najmniej kilka lat temu. Na koniec,
jzyk pomaga oceni, jakie stadium osign problem, tzn. pozwala spojrze poza horyzont" i
obaczy zarwno rdo problemu w przeszo ci, jak i moliwy rozwj w przyszo ci. Dobrym teg
m jest, jak rozwj Niedoboru Yin odzwierciedla si na jzyku (rys. 7-2).
to gruby Aiem jest -t ciem- ntrzne
*".. ktry rr. astmy 1 niealer-(eknity. rizany. astmy luzu.
<z ttna, wala na liagnozy
,:.ajzyk enie, cho-odzwler-> z ttna; -Krwi. . nowodu >trwae z ciem-est czere krtadku wysta si ilnych, .ikkie zasie. . musi -y przy--.-zyk po-nt" i zo-. Do-jzyku
Kiedy ttno jest szybkie, a jzyk nie jest czerwony. Poza krtkotrwaymi stanami emocjon
alnymi, ttno moe sta si szybkie z powodu szoku, ktry wydarzy si przed wielu laty. Wygl
jzyka, ktry nie jest czerwony, pozwala potwierdzi, e ttno jest szybkie nie z powodu G
orca, ale z powodu przebytego szoku. Dodatkowo, ttno w lewej dystalnej pozycji moe
by nieco szerokie.
Inny przypadek szybkiego ttna, niezwizanego z Gorcem, moe pojawi si u osoby z osabion
Serca, ktra nadmiernie przepracowuje si przez dugi czas. Przyczynia si to do Niedob
oru Qi Serca, ale poniewa osoba ta stae si przecia, Qi prbuje to kompensowa i odpowied
io ttno staje si szybkie. Poniewa nie jest to spowodowane przez Gorco, jzyk nie bdzie
czerwony, ale moe mie szczelin Serca otoczon przez nieco obrzknite boki (fot. 8). Ttno
moe by nieco szerokie w lewej dystalnej pozycji.
Stopie szczegowo ci zmian. Ttno bardziej ni jzyk, moe by dokadnym instrumentem w poz
rda problemu. Na przykad, jeeli korze jzyka ma lepki, ty nalot z czerwonymi plamka
skazuje na zatrzymanie Wilgoci i Gorca w Dolnym Ogrzewaczu, ale na podstawie same
go jzyka nie mona rozrni, czy jest to Pcherz, Jelita czy Macica. Integrujc obserwacje
jzyka i ttna moemy odpowiedzie na to pytanie. Faktycznie, gdy ttno jest strunowate w

lewej proksymalnej pozycji, problem dotyczy zazwyczaj Pcherza; gdy jest strunowa
te w obu pozycjach - dotyczy zazwyczaj Jelit; jeeli jest strunowate na ttnie odczu
wanym przy koysaniu palca w kierunku okcia w lewej proksymalnej pozycji - problem
dotyczy Macicy.
Inny przykad szczegowej informacji z ttna dotyczy syndromw zwizanych z Sercem. Jak wid
zieli my, szczelina Serca (w linii rodkowej sigajca do koniuszka) wskazuje na konstyt
ucjonaln tendencj do syndromw Serca. Zasadnicz spraw jest ustalenie z ttna, czy tenden
cja ta przejawia si tylko jako syndrom Serca, czy te jest to problem serca w znacz
eniu biomedycznym. Jeeli wystpuje szczelina Serca z czerwonym koniuszkiem jzyka, a
ttno Serca jest albo mikkie, albo nieco szerokie, jest to jeden z syndromw Serca zw
izanych z problemami emocjonalnymi. Jednak gdy ttno Serca jest wyra nie lizgajce po br
zegach (odczuwane przez koysanie palca na boki w pozycji Serca), podczas gdy pozo
stae ttna nie s lizgajce, sugeruje to moliwo aktualnego problemu serca w znaczeniu bi
dycznym.
Jeszcze inny przykad, gdy jzyk jest oglnie purpurowy, wskazujc na zastj Krwi, na pods
tawie samego wygldu jzyka nie wiemy, ktrego Narzdu to dotyczy. Jednak ttno w pozycji
odpowiadajcej temu Narzdowi bdzie strunowate albo bardziej strunowate ni pozostae ttna
, jeeli jest ono oglnie strunowate. Pozwala to zidentyfikowa Narzd, w ktrym wystpuje z
astj.
S jednak przypadki, w ktrych jzyk moe lepiej ni ttno wskaza rdo problemu. Na przyk
o czsto ttno jest mikkie i gbokie w obu proksymalnych pozycjach. Jest to czsty przypad
ek u osb po ukoczeniu 40 lat z Niedoborem w Nerkach. Jednak, poniewa zarwno w prawej,
jak i w lewej dalszej pozycji ttno jest mikkie i gbokie, nie wiadomo, czy jest to N
iedobr yang czy yin Nerek. Jzyk wyja ni to z atwo ci: je li bdzie blady - jest to Niedob
ng, je li bdzie czerwony - jest to Niedobr yin Nerek.
Problemy emocjonalne. Gdy wystpuj problemy emocjonalne, ktre oddziauj na Serce i powo
duj, e ttno w lewej dystalnej pozycji jest szerokie, a czsto ttna normalna, to naley
awdzi te informacje na jzyku. Jeeli tylko koniuszek jzyka jest czerwony - jest to ak
tualny niezbyt gboki problem emocjonalny. Jeeli cay jzyk jest czerwony, a koniuszek c
zerwieszy - s to starsze i gbsze problemy emocjonalne. Je- 105 eli cay jzyk jest czerwony z czerwieszym koniuszkiem i wystpuje szczelina typowa ! dl
a Serca (w linii rodkowej sigajca prawie do koniuszka), oznacza to, e problemy emocj
onalne s starsze i gbsze, ale take osoba ta ma konstytucjonaln tendencj do I stresu em
ocjonalnego z powodu osabienia Serca (ostatni przypadek bdzie najtrudniejszy do le
czenia). Tak wic, kolor jzyka moe dostarczy uytecznych wskazwek o ciko ci i gboko c
mocjonalnych. Z drugiej strony, gdy jzyk ma rodkw;-, szczelin Serca, naley t obserwacj
sprawdzi z ttnem. Jeeli jzyk nie jest czerwom a ttno jest mikkie w pozycji zarwno Serc
, jak i Nerek (lewa dystalna i proksymalna > wskazuje to na konstytucjonalne osab
ienie Serca, a nie problemy emocjonalne.
Zintegrowanie badania ttna z obserwacj oczu i jzyka pozwala oceni czas trwa-1 nia pr
oblemw emocjonalnych. Oczy atwo odzwierciedlaj problemy emocjonalne. Staj si matowe i
trac swj blask. Gdy wystpuj problemy emocjonalne najpierw zmienia si ttno, potem oczy
, a na kocu jzyk. Poczenie tych trzech aspektw diagnozy pozwoli. I by moe, odpowiedzie
a pytanie, jak dugo trwaj i jak gbokie s problemy emocjo-1 nalne.
Jzyk a rokowanie
Jzyk jest wspaniaym narzdziem rokowania wykorzystywanym w medycyn* chiskiej. Rokowan
ie czsto dotyczy ilo ciowego wymiaru stanu. Chocia medycyi chiska kadzie nacisk bardzi
ej na jako ciowy aspekt, to nie ignoruje stanu ilo cioweg W procesie tym jzyk moe odgr
ywa wan rol.
Rokowania opieraj si na badaniu nastpujcych aspektw:
nasilenie czynnika patogennego,
purpurowy kolor,
niedobr yin,
operacje chirurgiczne,
zamania ko ci.
Nasilenie czynnika patogennego. Rozwj choroby moemy przewidywa, poniewa grubo nalotu n
a jzyku ma bezpo redni zwizek z intensywno ci czynnika patogennego, a wic je li np. dwie
soby zapi ostr infekcj drg oddechowych, rokowanie je-lepsze dla tej osoby, ktra ma cie
zy nalot. Nalot, ktry nagle pojawia si lub znika, m.. take wielkie znaczenie dla ro

kowania. Jeeli na jzyku bez nalotu nagle rozwinie si gruby nalot lub taki nalot nag
le znika, s to zle dla rokowania oznaki. Zagadnienie to zostao omwione szerzej w ro
zdziale 7.
Purpurowy kolor. Kolor ciaa jzyka odgrywa rwnie bardzo wan rol w rokowaniu, zwaszcza
urpurowy. Oglnie mwic, aby jzyk sta si purpurowy, musi upyn duo czasu. Dlatego te
zazwyczaj wskazuje, e stan trwa ju dugo oraz | e rokowanie jest mniej obiecujce ni pr
zy innym kolorze ciaa jzyka. Purpurowy kolor bokw jzyka w polu pomidzy koniuszkiem a r
odkiem wskazuje oglnie zastj Krwi w klatce piersiowej lub w piersiach u kobiet (ry
s. 5-4). Szczeglnie u kobiet z rakiem piersi purpurowy kolor w tym polu (odzwierc
iedla schorzenie piersi po tej samej stronie) jest zym znakiem prognostycznym. Im
kolor jest bardziej purpurowy, tym gorsze rokowanie.
Purpurowy kolor wskazuje take na ze rokowanie u pacjentw z gastrycznymi objawami z odk
a. Artyku z Journal of Traditional Chinese Medicine omawia znaki na jzyku, ktre wsk
azuj na ze rokowanie u pacjentw z objawami gastrycznymi
- 106 , typowa
roblemy
encj d<
rudniej; o cisdkow
erwony.
mina).
as trwa-ne. Staj ^niasi lozwoli. '.'mocjoclycynie
dycyna
i owego.
..Diiiewa patogen- anie jest :nika, ma winie si inienie to
" rokowa-lusi upy-iugo oraz |
: rowy kod zastj
)iet z ra-1 i ej samej
tym gor^cznymi iria znaki rycznymi.
W rd nich jest przede wszystkim purpurowy kolor ciaa jzyka, purpurowe plamki lub purp
urowy kolor y podjzykowych1.
Niedobr yin. Wystpowanie lub brak nalotu w przypadkach Niedoboru yin to take pomocn
y wska nik rokowania. Jzyk w Niedoborze yin zwykle opisuje si jako czerwony i cakowic
ie bez nalotu (zuszczony), ale taki jzyk przedstawia stan zaawansowanego Niedoboru
yin. Na jzyku przejawiaj si do przewidywalne stadia zanim dojdzie do czerwonego i cak
owicie zuszczonego. Analizujc nalot (lub jego brak) moemy zidentyfikowa stadium rozw
oju i w zwizku z tym rokowanie. Badajc jzyk w Niedoborze yin naley zwrci szczegln uwa
:
Nalot: brak lub nalot bez korzenia wskazuje na Niedobr yin,
Kolor ciaa: jeeli nalot znika, a ciao jzyka jest czerwone, to znaczy, e Niedobr yin r
zwin si do Niedoborowego Gorca.
Naley zaznaczy, e oba te aspekty s cakowicie niezalene, tzn. Niedobr yin nie musi auto
atycznie prowadzi do Niedoborowego Gorca. Cakowicie moliwe jest wystpowanie Niedoboru
yin bez Niedoborowego Gorca. Stan ten bdzie przejawia si na | jzyku jako brak nalotu
lub nalot bez korzenia, a ciao jzyka nie bdzie czerwone (fot. 25). Poniewa nalot fo
rmuje si dziki trawiennej aktywno ci odka, Niedobr yin zawsze rozpoczyna si od Niedobo
Qi odka.
Jak stwierdzono w rozdziale 7, moemy zrobi map rozwoju Niedoboru yin poprzez nastpujc
e po sobie stadia (rys. 7-2):
1) normalny kolor ciaa jzyka i cienki, biay nalot z korzeniem - stan normalny,
2) normalny kolor ciaa jzyka i nalot bez korzenia w rodku - pocztek Niedoboru I Qi od
a,
3) normalny kolor ciaa jzyka i nalot w cao ci bez korzenia - dalszy rozwj Niedoboru Q
i odka.
4) normalny kolor ciaa jzyka, nalot w cao ci bez korzenia i zuszczony w rodku -Niedobr
in odka; jeeli rodek jest take czerwony, oznacza to, e Niedobr yin

[ rozwin si w Niedoborowy Ogie tylko w odku (fot. 12 i 20).

5) normalny kolor ciaa jzyka brak nalotu w ogle (cakowicie zuszczony) - dalsze stadiu
m Niedoboru yin odka - w takich przypadkach typowe bdzie wystpowanie szczeliny odka (
. 25).
6) czerwony kolor ciaa i cakowicie zuszczony nalot - Niedobr yin odka i Nerek z rozwin
ym Niedoborowym Gorcem - w takich przypadkach moe wystpowa szczelina centralna i inn
e porozrzucane pknicia, znak bardziej powanego Niedoboru yin i w konsekwencji sucho c
i (fot. 13 i 24).
Oczywi cie, jest to tylko teoretyczna progresja rozwoju Niedoboru yin. W praktyce
I wystpuj pewne rnice w tych stadiach.
Operacje chirurgiczne. Po operacjach chirurgicznych, zwaszcza ukadu pokar-' moweg
o, jzyk zazwyczaj staje si blady lub je li by ju blady - bledszy. Jeeli po operacji jzy
staje si czerwony (lub czerwieszy), wskazuje to ze rokowanie i pojawienie -i kompli
kacji.
Zamania ko ci. Badania 122 pacjentw ze zamaniami ko ci pokazuj, e w cigu tygodnia od z
a jzyk oglnie staje si purpurowy lub rozwijaj si purpurowe plamki-. Czas, w ktrym po z
ro niciu ko ci znika purpurowy kolor, rni si w zaleno ci od wieku pacjenta; szybciej nas
e to u udzi modych. U pacjentw poniej 20 lat purpu-owy jzyk nie wystpuje w ogle. Jeel
o zamaniu ko ci jzyk staje si czerwony
- 107 i zuszczony wskazuje to na ze rokowanie. Pacjent moe odczuwa bl w dotknitej k< czynie
i ko nie moe dobrze si zrosn. W takich przypadkach jzyk staje si puriw rowy i zuszcz
powodu zastoju Krwi, ktry przemienia si w Gorco i uszkadza yi
DIAGNOZA Z JZYKA A TERAPIA ZIOAMI
Wygld jzyka jest nie tylko rozstrzygajcym przewodnikiem w diagnozie, ale zasad nicz
ym wska nikiem dla terapii zioowej. Omwimy tu trzy nastpujce problemy:
wzmacnianie Qi ciaa a eliminacja czynnika patogennego,
rnicowanie Niedoborw odek/ ledziona, Qi/yin,
rnicowanie Gorca w warstwie Qi, lub w warstwie Odywczej i Krwi on-. pomidzy Gorcem a
Ogniem.
Wzmacnianie Qi ciaa a eliminowanie czynnikw patogennych
W strategiach leczenia najbardziej fundamentalny jest wybr pomidzy wzmacnianiem en
ergi ciaa a eliminacj czynnikw patogennych. Wybr ten jest bardziej rozstrzygajcy w zi
oolecznictwie ni w akupunkturze, poniewa w medycynie zioowej istniei znaczne rnice mid
y lekami, ktre gwnie wzmacniaj Qi, np. Odwar Czteree Dentelmenw (si jun zi tang) wzmac
niajcy Qi, a lekami, ktre przede wszystkir eliminuj czynniki patogenne, np. odwar A
gastache, Magnolia, Pinellia i Porta (huo ].> xia ling tang) rozpuszczajcy Wilgo.
Jzyk odgrywa bardzo wan rol w wyborze midzy wzmacnianiem Qi ciaa a elini nacj czynnik
atogennych. Jeeli jzyk wyra nie pokazuje, e czynniki patogenne k. silne i dominujce, w
tedy naleaoby skupi uwag na ich eliminacji. Oznaki na jzyku ktre pokazuj przewag czyn
patogennych s nastpujce:
bardzo gruby nalot, ktry wskazuje na przewag Wilgoci, luzu, zatrzyma: poywienia lub
inne zewntrzne czynniki patogenne,
bardzo obrzknite ciao jzyka oznaczajce Wilgo lub luz,
bardzo ciemnoczerwony kolor ciaa jzyka wskazujcy na ekstremalne Gorco lu Ogie, gdy je
st nalot lub Niedoborowe Gorco, gdy nalotu nie ma,
bardzo sztywny jzyk wskazujcy na wystpowanie wewntrznego Wiatru.
Oto przykady dwch jzykw: jeden z nich jest blady, z zaznaczonymi odciskami zbw i z cie
nkim, biaym nalotem, drugi jest take blady, ale bardzo obrzknity i ma lepki nalot. P
ierwszy wskazuje gwnie na Niedobr Qi ledziony i wymaga wzmacniania za pomoc receptury
, takiej jak Odwar Czterech Dentelmenw (si jun zi tang). Drugi take oznacza Niedobr
Qi ledziony ale obrzk ciaa jzyka i lepki nalot oznacza, t-dominuje Wilgo i luz; byoby
lepiej rozpocz leczenie od receptury, ktra rozpuszcza Wilgo, tak jak Odwar Agastache
, Magnolia, Pinellia i Poria (huo po xia ling tang) w przypadku Zimna i Wilgoci
lub Odwar Coptis i Magnolia (lian po yin) w przypadku Gorca i Wilgoci.
W innym przykadzie, zwizanym z kolorem jzyka, porwnujemy dwa jzyki, z ktrych jeden jes
t lekko czerwony i zuszczony, a drugi bardzo ciemnoczerwony z czerwie-szym koniusz
kiem i zuszczony. W pierwszym przypadku, jzyk oznacza Gorco z Niedoboru yin, lecz p
oniewa jzyk jest tylko lekko czerwony, Niedobr yin dominuje. W leczeniu naley zwraca
uwag na odywianie yin, bez konieczno ci oczyszczania z Gorca W drugim przypadku przec

iwnie - jzyk wskazuje na dominacj silnego Niedoborowego Gorca poncego w gr (poniewa k

uszek jest jeszcze czerwieszy). Strategia lecztej ko- purpu-Iza yin.
zasad::ia powinna ogniskowa si gwnie na oczyszczeniu z Niedoborowego Gorca (chocia iczywi ci
naley rwnie odywia yin).
Rnicowanie Niedoborw oidek/ ledziona, Qi/Yin
Jzyk moe bardzo pomaga w odrnianiu stanw Niedoboru Qi ledziony od Niedoboru Qi odka
boru yin ledziony i Niedoboru yin odka oraz moe decydowa o trafno ci terapii zioowej.
owanie tych stanw tylko na podstawie "bjaww i badania ttna moe by trudne. Diagnoza st
aje si wyra niejsza, jeeli we miemy pod uwag wygld jzyka.
L-\vi oraz
NIEDOBR QI/YIN I RECEPTURY ZIOOWE
lacnia-Irozstrzy-istniej | Czterech szystkim (huo po
i a elimienne s i jzyku.
omanie
co lub
ciskami frty i ma
cniania ). Drugi
cza, e 6ra roz-ria ling fwprzy1 z kt-erwie-! Niedo-" lecze-iorca. rowego i leczSYNDROM JZYK PREPARATY ZIOOWE
-lobr Qi ledziony
Lekko obrzknity lub obrzknite boki, zaznaczone odciski zbw, lep
t
Odwar Sze ciu Dentelmenw (liu jun zi tang)
1. edobr Qi odka
Nalot bez korzenia
Ginseng, Poria i Atractylodes Makrocepha
la puder (shen ling bai zhu san)
. edobr yin otdka
Brak nalotu w rodku, suchy, moliwo szczeliny otdka
Odwar
Ophipogonis [sha shen mai men dong tang)
'. edobr yin ledziony nalot bez korzenia, suchy, poprzeczne pknicie na bokach
puder Ginseng, Poria i Atractylodes Makrocephala (shen ling bai zhu san)
Rnicowanie Gorca w warstwie Qi lub w warstwie Odywczej i Krwi oraz pomidzy Gorcem a Og
niem
Inne wane zastosowanie diagnozy z jzyka w terapii zioami dotyczy zaburze z Gorca. Zas
adnicz spraw jest tu okre lenie rnic zarwno midzy Gorcem z Nadmiaru a Gorcem z Niedob
a w ramach Gorca z Nadmiaru, midzy Ogniem a Gorcem. Zwizki midzy czerwonymi jzykami a
zaburzeniami z Gorca s historycznie ciele zwizane ze szko zaburze z Gorca, dlatego po
zne bdzie omwienie tego zagadnienia z punktu widzenia identyfikacji syndromw wedug C
zterech Warstw: Qi ()chronnej, Qi, Qi Odywczej i Krwi (Aneks cz. II).
Pierwszej warstwie przypisane s przejawy kliniczne spowodowane przez zewntrzny Wia
tr i Gorco, a pozostae trzy koncentruj si na oznakach i objawach Gorca. Istotne rnice
ystpuj pomidzy Gorcem na poziomie Qi a Gorcem na poziomie Qi Odywczej i Krwi. Ponadto,
na poziomie samego Qi wystpuj zdecydowane rnice w rd rnych syndromw, niektre z nich
omami Gorca, a niektre syndromami Ognia.
Na poziomie Qi moemy zrnicowa syndromy Gorca i syndromy Ognia. Je li Gorco jest bezpost
ciowe i zmierza w kierunku powierzchni, to gwnymi przejawami bd: uczucie gorca, ciao j
est w dotyku gorce, pragnienie, poty oraz szerokie ttno. Je li Gorco jest w Narzdach,
ale jeszcze nie na gbokim poziomie i ma tendencje do rozi
przestrzeniania si na zewntrz, to wyrazem tego zjawiska jest szerokie ttno. Przy! d
arni takiego Gorca s syndromy Gorca Puc i Gorca odka na poziomie Qi w nicowaniu syndr
wedug Czterech Warstw i syndrom kanau Jasno ci yang (t. Ya Ming) w rnicowaniu wedug Sze
u Stadiw.
Ogie na poziomie Qi jest bardziej substancjalny ni Gorco. Jest on silniejszy Gorco i
gboko zaw lony w rodku, gdzie wysusza i wpywa na Ducha bardziej Gorco. Moe take spow
krwawienia. Ogie gromadzi si zwaszcza w Jelitad gdzie wysusza stolec, wywouje zaparc
ie i suche stolce. Ponca Toksyczno to take: -: Ognia. Przykady Ognia w rnicowaniu wed
zterech Warstw to syndrom Sucho- i Gorca w Jelitach oraz syndrom Narzdw Jasno ci yang
w rnicowaniu zgodr. z Sze cioma Stadiami.
Na poziomie Qi Odywczej i Krwi Gorco uszkadza yin wysuszajc pyny ciaa. War mie na uwad

ze rne typy Gorca w ich zwizkach z warstw Qi, warstw Odywc. i warstw Krwi (schemat
GORCO
Ql
I
ODYWCZA Ql
r
GORCO
OGIE PONCA TOKSYCZNO
KREW
I
I GORCO KRWI
NIEDOBOROWE GORCO
NIEDOBOROWE GORCO
Schemat 8-4
Na podstawie wygldu jzyka mona wyra nie rozrni rne typy Gorca. Gorc na poziomie Qi
si czerwonym ciaem i do cienkim, tym nalotem; moe byc nawet normalne ciao jzyka i
olor nalotu (fot. 1, 33 i 36). Ogie na poziomiej Qi ma zdecydowanie wikszy wpyw na
nalot, powoduje, e nalot jest bardzo gruby, ciem-j noty lub brzowy (nawet czarny) i b
ardzo suchy. Ciao jzyka bdzie czerwone lub| ciemnoczerwone (fot. 28 i 47). W warstw
ie Odywczej i warstwie Krwi yin jest uszkodzone i jzyk bdzie zdecydowanie czerwony
lub ciemnoczerwony, bez nalotu, tzn. bdzi zuszczony (fot. 11, 13, 24, 26 i 48). Na
ley zaznaczy, e opis ten dotyczy nie tylkoj ostrych chorb gorczkowych, ale take kadego
przewlekego zaburzenia wewntrzne-" go. Wygld jzyka daje czyteln i bezpo redni wskazwk
i jest typ Gorca lub Ognia. Rozrnienie to jest tym waniejsze, e zupenie odmienne s met
dy leczenia, Je li Gorco jest w warstwie Qi, naley zastosowa metod oczyszczania z Gorca
za p<-moc ostrych i zimnych zi - zimnych, by ozibi Gorco, a ostrych, by wypchn Gon c
a zewntrz w kierunku powierzchni ciaa. Przykady takich zi to: Herba Lophath ri gracil
is (dan zhu ye), Gypsum (shi gao), Rhizoma Phragmitis communis (la gen). > men S
ojae praeparatum (dan dou chi), Radix Bupleuri (chai hu), Flos Lonicerae Jujr -n
icae (jin yin hua) i Rhizoma Anamarrhenae asphodeloidis (zhi mu). Przykady prepar
atw, ktre oczyszczaj z Gorca, to Odwar Biaego Tygrysa (bai hu tang), Odwar Lo-phateru
s i Gypsum {zhu ye shi gao tang) oraz Usuwajcy Ogie Biay Puder (xie ba^ sa).
- 110 1
>. PrzykaQi w risr (t. Yani:
liejszy ni ardziej ni * Jelitach.
to take typ Sucho ci
iu zgodnie
a. Wartu | Odywcz
CHARAKTERYSTYKA JZYKA NA POZIOMIE Ql, ODYWCZYM I KRWI
GORCO
i. Gorco
nioe by
i poziomie
by, ciem-*"one lub -zkodzo-a. bdzie ae tylko ltrzne-rca lub enia. Jea po- Gor-hathe-n)
Se-Japo-prepa-!. ar Lo-rie ba i
TYP GORCA
JZYK ZASADY LECZENIA
.ARSTWAOI
GORCO Kolor czerwony lub normalny ty nalot Oczy ci Gorco stosujc
ostre zimne ziota
OGIE Czerwony, gruby, suchy, ciemnoty, brzowy lub czarny nalot Usun Ogie
ub sprowadzi go w dt
'. ARSTWA ODYWCZA 1 KRWI
Ciemnoczerwony, bez nalotu, suchy
Oczy ci Nie
doborowe Gorco i w drugiej kolejno ci odywia yin
Przy Ogniu w warstwie Qi naley zastosowa metod usuwania (drenowania) Ognia
i pomoc gorzkich i zimnych zi. Czsto s one czone z zioami, ktre usuwaj Ogie
iprzez ruch w d, tzn. usuwaj Ogie przez przeczyszczenie. Przykady zi usuwajych Ogie, toRadix Gentianae longdancao (long dan cao),Radix Scutellariae baicalen
'< {huang gin), Rhizoma Coptidis (huang lian), Cortex Phellodendri {huang bai),
uetus Gardeniae jasminoidis {zhi zi) i Radix Sophorae flavescentis (ku sheri).

Tzykadem leku, ktry usuwa Ogie Wtroby, moe by Odwar Gentiana longdancao
mg dan xie gon tang). Zioa, ktre usuwaj Ogie poprzez ruch w d, obejmujRadix
Rhizoma Rhei {da huang), Mirabilitum (mang xiao) i Herba, Aloes {lu hui). Przykad
y
ceptur usuwajcych Ogie przez ruch w d to trzy preparaty z grupy Odwarw porzd ijcych Qi {cheng qi tang) i Odwar usuwajcy Ogie Serca {xie xin tang).
Gdy Gorco wystpuje w warstwie Odywczej naley stosowa przede wszystkim
-ictod oczyszczania Gorca, a odywianie yin - w drugiej kolejno ci. Przykady zi,
ktre oczyszczaj Niedoborowe Gorco na poziomie Odywczym to, Rhizoma
nemarrhenae asphodeloidis {zhi mu), Herba Artemisiae annuae (ging hao), Herba
-'llptaeprostratae {han lian cao),RhizomaAlismatis orientalis {zexie) i CortexLy
cii
idicis {di gu pi). Przykady receptur, ktre oczyszczaj Niedoborowe Gorco na
uziomie Odywczym, to: Odwar Artemisia annua z uskami skorupy wia {qing hao
'"' jia tang), Puder Artemisia annua ze zuskan skorup wia {qing hao biejia san),
uder ozibiajcy ko ci {qing gu san) i Odwar oczyszczajcy Warstw Odywcz {ging
.'mg tang).
Gdy Gorco wystpuje na poziomie Krwi naley w pierwszym rzdzie oczy ci Niedoborowe Gorco
ozibi Krew, a w drugiej kolejno ci odywia yin. Jeeli wystpuje krwawienie, naley je za
yma przez ozibianie Krwi. Przykady zi, ktre oczyszczaj Niedoborowe Gorco i ozibiaj
o: Cortex Moutan radicis (mu danpi), Radix Rehmanniae glutinosae (sheng di huang
) i Radix Scrophulariae ningpoensis (xuan sheri). Przykady receptur oczyszczajcych
Gorco i ozibiajcych Krew obejmuj: Wyprowadzajcy Czerwony Puder {dao chi san), Odwar
z rogu nosorosa i Rehmannia uijiao di huang tang) oraz Puder oczyszczajcy odek (ging
wei san).
DIAGNOZA Z JZYKA U DZIECI
W diagnozie z jzyka u dzieci wystpuj pewne rnice, w porwnaniu z dorosymi. Im modsze d
cko, tym wicej bdzie rnic. W wieku siedmiu lub o miu lat jzyk dziecka niewiele ju rni
jzyka czowieka dorosego. Naley pokre li, e jzyk dziecka jest naturalnie bledszy i bar
ej wilgotny od jzyka czowieka dorosego. Im modsze

dziecko, tym bledszy i bardziej mokry jest jzyk. Badanie cech jzyka u 2721 chiskich
dzieci pomidzy 5 a 12 rokiem ycia wykazao, e u 166 wystpowa mokry lub lepki nalot5.
Na jzyku dziecka nie przejawia si wiele zmian ksztatu ciaa jzyka, poza obrzknitym lub
ienkim. Na przykad, pknicia z Niedoboru yin s u dzieci do rzadkie. Jzyki dzieci, w prz
ciwiestwie do dorosych, nie s obcione przez nagromadzenie si w cigu lat rnych patolo
ych stanw i zazwyczaj pokazuj bardzo jasny i bezpo redni obraz aktualnej patologii.
Poniewa inwazja zewntrznego Wiatru to przewaajca cz patologii u dzieci, interesujce b
przedstawienie kilku obserwacji dotyczcych wygldu jzyka w przebiegu chorb pochodzen
ia zewntrznego. Przede wszystkim naley zauway, e zmiany koloru ciaa jzyka w wyniku ata
u zewntrznego Wiatru pojawiaj si cz ciej ni u dorosych. Dzieci atwiej ulegaj inwazji
u i Gorca, ni Wiatru i Zimna, a kolor ciaa jzyka bardzo szybko si zmienia i staje si l
ekko czerwony na bokach oraz w przedniej cz ci. Oznacza to inwazj Wiatru i Gorca do z
ewntrznych warstw ciaa (rys. 4-1 i 4-2). Rwnie w takich inwazjach u dzieci rozwijaj s
i atwiej czerwone punkty ni u dorosych. Obecno czerwonych punktw na bokach i/lub przed
iej cz ci wskazuje na wiksz intensywno czynnika patogennego. Tak wic, jeeli u dziecka
le pojawi si zaczerwienienie bokw i/lub przedniej cz ci jzyka, jak rwnie czerwone punkt
, jest to bardzo rzetelny wska nik zewntrznej inwazji Wiatru i Gorca. Jeeli nie ma ty
ch oznak, to by moe dziecko po prostu nie chce i do szkoy!
Warto podkre li, e zaczerwienienie i/lub czerwone punkty na bokach i/lub na przednie
j cz ci jzyka faktycznie pojawiaj si przed wystpieniem objaww i s oznak absolutnie rz
A wic, je li odkryjemy takie oznaki na jzyku dziecko moe by leczone natychmiast przez
usunicie Wiatru i uwolnienie warstwy zewntrznej.
Podobnie, je li jzyk nadal ma zmiany patologiczne, mimo widocznej poprawy stanu dzi
ecka, to oznaki te s znowu absolutnie rzetelne. W takich przypadkach wane jest dal
sze kontynuowanie leczenia na podstawie oznak na jzyku, poniewa u dzieci wystpuje d
ua skonno do rozwoju rezydualnych (resztkowych) czynnikw patogennych, ktre pozostay po
inwazji zewntrznej. W istocie, wystpowanie rezydualnych czynnikw patogennych, zazwy
czaj w formie Wewntrznego Gorca, luzu i Gorca, Wilgoci lub Gorca i Wilgoci, to przewaa
jcy rodzaj patologii u dzieci. Mona tu poda du liczb stanw, takich jak powtarzajce si

ekcje drg oddechowych, sapanie, bezsenno , nawracajce infekcje uszu, problemy trawien
ne, nawracajce zapalenia migdakw. obrzki wzw chonnych itd. Jest zatem bardzo wane, a
ufa jzykowi i kontynuowa leczenie po inwazji zewntrznej uwzgldniajc te oznaki na jzyku
W mojej praktyce, kiedykolwiek lecz dziecko z ostr infekcj drg oddechowych z powodu
inwazK Wiatru i Gorca, prawie zawsze stosuj leczenie po ustpieniu objaww, uywajc rece
ptury oczyszczajcej rezydualne Gorco, Wilgo lub luz.
Znaki pokazujce obecno rezydualnych czynnikw patogennych zale od ich n dzaju. W przypa
dku Gorca w Pucach, jzyk bdzie czerwony z czerwonymi punktam w przedniej cz ci, ale roz
przestrzeniajcymi si ku rodkowi. W przypadku luzu i Gi -raca w Pucach cay jzyk bdzie
rwony z lepkim tym nalotem w przedniej cz ! rozcigajcym si ku centrum. Jeeli Wilgo
dualnym czynnikiem patogennyn jzyk bdzie mia lepki, mokry nalot i ewentualnie biae pc
herzyki.
Dzieci s take skonne do ukrytego, latentnego Gorca, ktre wyra nie odzwierciedla si na j
ku. Pojawia si ono wwczas, gdy Wiatr wniknie do ciaa bez wywoania bezpo rednich objaww
i do wewntrz inkubujc si przez kilka tygodni lub miesicy. Po pewnym czasie ukryte Go
rco dy w kierunku powierzchni, zazwyczaj w poczeniu z now inwazj Wiatru. Podstawowa r
z normaln inwazj Wiatru i Gorca polega na wystpieniu u dziecka od pocztku objaww Wewn
rznego Gorca, tzn. draliwo ci,
- 112 l^nis ^pi nalot3.
te obrzk-ti'1kie. J-Lcenie si r i bezpo-yewaa-ji doty-".\'szyst-ii'o Wia-!it-u i Gor-i lekko { n.a do ze-'izwijaj t bokach r-ego. Tak z ci j-ej inwa--t- chce i
i. lub na w i sa ko moe rrnej.
y stanu jest dal-rystpuje
i, ktre ynnikw , ilgoci lub liczb senno , ^datkw. Kontynu- j ej prak-f>j inwazji
1 recepich ro-,anktami azu i Gocz ci. ifennym.
* .woania -*icy. Po 'aczeniu
ta polega liwo ci.
bezsenno ci, uczucia gorca, pragnienia, zmczenia itd. Przede wszystkim jzyk bdzie I po
kazywa oznaki Wewntrznego, a nie Zewntrznego Gorca. Bdzie cay czerwony, a nawet ciemno
czerwony i moe take by cz ciowo zniszczony tzn. pokazuje oznaki . Wewntrznego Gorca w w
rstwie Odywczej. W takich przypadkach uwaga powinna by skierowana raczej na oczysz
czanie od pocztku Wewntrznego Gorca ni na usuwanie Wiatru i uwalnianie warstwy zewntr
znej.
Inn cech charakterystyczn dla jzykw dziecicych w przebiegu ostrych inwazji zewntrznego
Wiatru jest ich wygld, ktry moe zmienia si bardzo szybko, czasami nawet w cigu paru go
dzin. Tak wic, dziecko moe przej z poziomu Qi jednego dnia, a do poziomu Odywczego nastpnego. W takich przypadkach jzyk zmieni si z lekko-i-zerwonego z grubym, tym nalot
em (poziom Qi) do czerwonego lub ciemnoczerwonego bez nalotu (poziom Odywczy). Te
n pierwszy przypadek pokazuje fot. 41 i drugi - 42.
Dzieci w przebiegu ostrych chorb gorczkowych otrzymuj antybiotyki, a objawy uboczne
wyra nie ukazuj si na jzyku. Antybiotyki zazwyczaj powoduj zej cie nalotu lub staje si
n cieszy i w aty, tak e jzyk moe by cz ciowo zuszczony. Wskazuje tu na uszkodzenie yi
Jeeli na jzyku pokazuj si takie oznaki po, lub w trakcie zaywania antybiotykw, naley k
stosowan receptur zioow zmodyfikowa i doda zi, ktre odywiaj yin odka, jakRadixP
heterophyllae (tai ' z> shen), Radix Dioscoreae oppositae (shan yao) lub Rhizor
na Polygonati odorati (yu zim).
Oprcz zmian na jzyku, ktre przynosi inwazja zewntrznego Wiatru, na niektrych zykach u
dzieci pokazuj si lady dziedziczne. Do czsto wystpuje tak zwany jzyk geograficzny. Je
to jzyk zuszczony w aty, majcy dobrze odgraniczone brzegi (fot. 10 : 44). Wskazuje t
o na konstytucjonalny Niedobr yin odka; taki jzyk obserwujemy zsto u dzieci z chorobam
i alergicznymi, jak astma alergiczna i egzema atopiczna. Badania 17 dzieci ze zn
iszczonymi jzykami pokazuj, e 10 miao jzyk geograficzny, a picioro z nich alergiczn ko
stytucj i cierpiao na astm alergiczn oraz egzem ato-pow4.
Dziecice jzyki maj take oznaki Gorca z czerwonymi punktami cz ciej ni doro li (fot. 41
erwone punkty odzwierciedlaj wzbudzenie patologicznego Niedoborowego Ognia, ktry u
dzieci jest naturalnie bardzo silny. Kliniczne znaczenie czerwonych punktw zaley
od ich rozmieszczenia i jest takie samo jak u dorosych, tzn. Ogie Wtroby - je li s na

bokach, Ogie odka - je li s na brzegach w cz ci rodkowej, )gie Serca - je li s na

orco i Wilgo w Pcherzu lub Jelitach - je li s na korzeniu. Wiele dzieci ma czsto czerwo
ne punkty na caym jzyku. W ostrych przypadkach jest to zazwyczaj zwizane z Gorcem w
Pucach, natomiast w przewlekych -wnie z Gorcem w odku i Jelitach.
PRZYPISY
Fan De-Rong, Analysis of Tongue Picture and Pathology of Patients with Stomach Ca
roinoma". Journal
of Traditional Chinese Medieine (Zhong yi za zhi) 32, nr. 10 (1991): 34.
Qian Zong-Que, Tonge Examination in 122 Cases of Bon Fraotures". Journal of Tradit
ional Chinese
Medieine (Zhong yi za zhi) 27, nr. 11 (1986): 41.
Sun Yuan Quin, Observation of Tongue Appearance in 2721 Healthy Children". Journa
l of Traditional
Chinese Medieine (Zhong yi za zhi) 27, nr. 3 (1896): 57.
Gansu College of Traditional Chinese Medieine, Paterns and Treatment of Geographi
c Tongue in
Children". Journal of Traditional Chinese Medieine (Zhong yi za zhi) 33, nr 4 (1
992): 40.
Historia przypadkw
FOT. 1. Kobieta, lat 34
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: normalny, poza niewielkim obrzkiem na bokach
Nalot: gruby, ciemnoty
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka bya wzgldnie zdrowa. Gwne dolegliwo ci to: ble gowy w okolicy czoowej, sztyw
yi i ze trawienie. Ttno byo mikkie, szczeglnie w prawej, rodkowej pozycji.
DIAGNOZA
Ciemnoty, gruby nalot wskazuje na zatrzymanie poywienia w odku, cc spowodowao niewiel
Gorco. Problem dotyczy tylko odka, poniewa pozostaa cz jzyka jest normalna, poza n
im obrzkiem bokw, co oznacza niewielk: Niedobr Qi ledziony.
Jzyk ten zosta przedstawiony w celu zilustrowania nalotu z korzeniem, w przeciwiest
wie do fot. 20, ktra pokazuje nalot bez korzenia. Gdy ciao jzyka jest prawie normal
ne i nalot jest z korzeniem, to niezalenie jak ciemny lub gruby jest nalot - stan
nit jest ciki, rokowanie dobre i leczenie bdzie atwe (sprawdzio si to w tym przypadku
i
FOT. 2. Mczyzna, lat 65
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, czerwieszy na bokach
Ksztat ciaa: dugi, lekko obrzknity, bardziej po stronie prawej
Nalot: cienki, ty i mokry w polu Puc (za koniuszkiem)
t
HISTORIA PRZYPADKU
Od dwch lat pacjent cierpia z powodu zapalenia obu staww biodrowych i knadci nienia.
Ttno byo pene, strunowate, szybkie i gbokie.
DIAGNOZA
Czerwone ciao jzyka z czerwieszymi bokami oznacza obecno Gorca w Wtrobie, tzn. Ogie W
y. Dugie ciao take oznacza Gorco, a lekko obrzknity prawy bok rwnie oznacza Ogie Wt
ozpoznanie potwierdza szybkie i *trunowate ttno, ktre sugeruje Wewntrzne Gorco, zwiza
ne z Wtrob. Nadci nienie, w tym przypadku, spowodowane jest przez wznoszcy si Ogie Wtro
y. Lekki obrzk caego jzyka spowodowany jest przez zatrzymanie Wilgoci z powodu Nied
oboru Qi ledziony. Cienki, ty nalot w polu Puc odzwierciedla zatrzymanie od duszego cz
su Wilgoci i luzu w Pucach. Zazwyczaj jest to zwizane z przebyciem w przeszo ci przezib
ienia lub grypy, ktra nie zostaa prawidowo wyleczona (albo bya leczona antybiotykami
), co doprowadzio do zatrzymania Wilgoci i luzu w Pucach. Pacjenci tacy mog nie u wiad
amia sobie, e istnieje problem w klatce piersiowej, ale p niej maj skonno do atwego u
ia atakom zewntrznych czynnikw patogennych.
FOT. 3. Kobieta, lat 76
f* okolicy *ej, rodadku, co | pozostaa l niewielki

I w przecia\vie norstan nie

ypadku).
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: gboko czerwony, liczne wznoszce si czerwone plamki
Ksztat ciaa: krtki (skurczony)
Salot: cakowicie zuszczony (brak nalotu), suchy
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka od przeszo dziesiciu lat chorowaa na chorob Parkinsona. Bya bardzo -zczupa.
Miaa such skr. Ttno kracowo cienkie, powierzchowne i puste.
DIAGNOZA
Jest to ekstremalny przypadek Niedoboru yin Nerek. Gboko czerwone ciao jzyka, cakowit
y brak nalotu, wzniesione ponad powierzchni jzyka czerwone plamki oraz -ucho - wszys
tko to razem odzwierciedla powane wyczerpanie yin Nerek z poncym Gorcem z Niedoboru.
Niedobr yin potwierdza take szczupo pacjentki i sucho jej skry. Gdy wystpuje taki j
okowanie jest ze, a stan naley uwaa za nieuleczalny.
FOT. 4. Mczyzna, lat 25
ZNAKI NA JZYKU
Ciao jzyka: czerwone, z czerwonymi punktami po lewej stronie Ksztat ciaa: normalny N
alot: gruby, ty, tusty i lepki
- 115 I
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent cierpia z powodu blu podebrowego, zaparcia, zawrotw gowy, pragnienii gorzkieg
o smaku w ustach i draliwo ci. Ttno byo pene i strunowate.
DIAGNOZA
Wszystkie objawy wskazuj na Ogie Wtroby. Potwierdza to jzyk, gdy ciao jzyka jest czerw
ne, wystpuj czerwone punkty po lewej stronie, odpowiadajcej Wtrobie Poniewa wystpuje n
alot, jest to Gorco Nadmiarowe. Dalej, poniewa nalot jest gruby tusty i lepki wystpu
je take Wilgo lub luz w Pcherzyku ciowym. Moemy wyde-dukowa, e choroba dotyczy rwn
a ciowego, poniewa jest gruby nalot, ktry oznacza problem w Narzdzie yang. Jest to nal
ot z korzeniem.
FOT. 5. Kobieta, lat 80
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony
Ksztat ciaa: obrzknity
Naot: bez korzenia, grzybiasty, cz ciowo zuszczony
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa reumatyzm nadgarstkw i kolan. Poza tym bya wa ciwie zdrowa.
DIAGNOZA
Jzyk ten wyra nie pokazuje Gorco i Niedobr yin odka. Obrzk ciaa jest w tym przypadku
y z Gorcem. Cz ciowo zuszczony nalot wskazuje na Niedobr yin odka. Grzybiasty" nalot
j pacjentki tylko lekko grzybiasty) sugeruje, e w odku jest Gorco (w tym przypadku z
Niedoboru yin odka), ktre powoduje odparowanie pynw odka i przyczynia si do ich prz
a si do jzyka. Grzybiasty nalot wyglda jak pokruszone tofu lub twarg. Chocia jzyk poka
zujt-zaawansowan patologi odka, pacjentka jest wzgldnie zdrowa. Sprzeczno t wyja nia
acjentki. W zaawansowanym wieku yin zwykle staje si Niedoborowe (w tym przypadku
najbardziej yin odka) i jzyk bdzie pokazywa pewne zmiany, lecz pacjent nie bdzie mia
aww chorobowych.
FOT. 6. Kobieta, lat 65
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady
Ksztat ciaa: obrzknity, z nielicznymi pkniciami
Nalot: cienki, biay i suchy
HISTORIA PRZYPADKU
Od przeszo trzydziestu lat, pacjentka cierpiaa z powodu przewlekej astmy ze szczegln
ymi trudno ciami przy wdechu. Miaa znaczn ilo wydzieliny w pucach,
- 116 ru mnenia.

: ) jzyka wtrobie, st gruby. cv wyde-)v nalot.

ktr od czasu do czasu wykasywaa. Wydzielina bya biaa i wodnista. Ttno byo mikkie, sz
ie w pozycji proksymalnej.
DIAGNOZA
Blady i obrzknity jzyk oznacza Niedobr yang ledziony z zatrzymywaniem Wilgoci. Yang N
erek rwnie jest w Niedoborze, co pokazuje osabienie ttna w pozycji proksymalnej. O N
iedoborze yang Nerek mona take wnioskowa na podstawie przewleko ci stanu i natury prob
lemu. Kady dugo trwajcy Niedobr ledziony moe, z czasem, prowadzi do Niedoboru Nerek. W
przypadku bardzo przewlekej astmy, u soby w starszym wieku, prawie na pewno bd dotkn
ite Nerki. Potwierdza to take ;akt, e wdech jest trudniejszy ni wydech, co zostao spo
wodowane zaburzeniem funkcji utrzymywania Qi przez Nerki.
Nalot jzyka u pacjentki jest suchy i ma nieliczne pknicia, odzwierciedla to dugotrway
Niedobr yang. Kiedy yang przez duszy czas jest w duym Niedoborze, nie moe porusza pyn
i pyny nie docieraj do jzyka, std suche i lekko popkane ciao jeyka. Blady i suchy jzy
oe take wskazywa na Niedobr Krwi. Skd moemy wiedzie, e w tym przypadku jest to Niedob
ng? Poniewa ciao jzyka jest obrzknite, co oznacza zatrzymanie pynw z powodu Niedoboru
ang ledziony. W przypadku Niedoboru Krwi ciao jzyka bdzie raczej cienkie lub miao nor
malny ksztat.
| zdrowa,
st w tym 3br yin e w owoduje jzyka, ikazuje no t i)we (w lecz
FOT. 7. Mczyzna, lat 67
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: ciemnoczerwony, czerwieszy na bokach
Ksztat ciaa: cienki, boki lekko obrzknite, szczelina w rodku sigajca do koniuszka,
lekko obrzknite pole Puc (pomidzy koniuszkiem a rodkiem w poprzek jzyka),
lekko wiotki. Xnlot: cienki, biay
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent mia przewleke ble w okolicy krzyowej plecw i szum w uszach. Ttno byo 1 pene,
bkie i strunowate.
I astmy ze iucach,
DIAGNOZA
Ciemnoczerwone ciao jzyka wskazuje na Gorco. Czerwiesze i lekko obrzknite boki pokazuj
e Gorco jest w Wtrobie. Potwierdza to szybkie i strunowate ttno. Szczelina w rodku s
igajca do koniuszka wskazuje, e Ogie Wtroby przeszed do Serca i rozwin si w Ogie Se
ao jest cienkie, poniewa Gorco zaczo uszkadza i osusza pyny ciaa, ale nie doszo jes
Niedoboru yin. Lekki obrzk jomidzy koniuszkiem a rodkiem oznacza stagnacj Qi w klat
ce piersiowej (przypuszczalnie z powodu problemw emocjonalnych, bo wystpuje rwnie Og
ie Serca). Obrzk w tym polu powoduje zbaczanie szczeliny rodkowej; pokazuje to, e st
agnacja Qi v klatce piersiowej zaciska Serce.
- 117 FOT. 8. Mczyzna, lat 62
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: obrzknity na bokach, szczelina w rodku sigajca do koniuszka z
obrzkiem po obu stronach Nalot: lepki i brudny z kolcami wewntrz szczeliny rodkowej
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent cierpia z powodu blu w nadbrzuszu, niestrawno ci i blw reumatycznych nadgarstkw
i kolan. Ttno byo gbokie i mikkie oprcz ttna Serca, ktre byo szerokie, ale puste.
DIAGNOZA
W tym przypadku podstawowe znaczenie ma ksztat ciaa i nalot. Kolor ciaa nie pokazuj
e zmian patologicznych. Obrzk bokw wskazuje na dugo trwajcy Niedobr Q: ledziony, ktra
est niezdolna do przetwarzania i transportowania pynw. Centrali);, szczelina sigajca
do koniuszka pokazuje konstytucjonaln sabo Serca, a obrzk dookoa niej sugeruje, e Qi
erca zostao w przeszo ci zniszczona przez traumatycznt przeycia. Obrzk po obu stronach
szczeliny centralnej odzwierciedla powikszenia serca. To samo mona wnosi z analizy
wielkiego i szerokiego oraz pustego ttna Serca, ktre wskazuje, e Qi Serca jest sabe
(poniewa ttno jest puste) i e pacjent eksploatuje si nadmiernie oraz ma problemy em
ocjonalne (poniewa ttno jest szerokie). Brudm nalot i kolce w rodku szczeliny centr
alnej pokazuj, e wskutek dugotrwaego zatrzymywania poywienia w odku doszo obecnie do
miany w luz i Ogiei. odka. luz odzwierciedla si jako lepko nalotu.

Podsumowujc naley stwierdzi, e zarwno odek, jak i ledziona przez dug", czas byy w
e. Doprowadzio to do zgromadzenia Wilgoci oraz wytworzenia luzu i Ognia w odku. Ostat
ecznie, luz i Ogie mog wyprodukowa" objawy psy chiczne, zamglenie" Ducha. Wskazuje na
to wystpowanie kolcw w rodku szczeliny j centralnej, co zwizane jest z Sercem.
FOT. 9. Kobieta, lat 51
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady Ksztat ciaa: obrzknity Nalot: mokry
i
HISTORIA PRZYPADKU
Od dwch lat u pacjentki wystpowao stae trzsienie si gowy. Miaa take lekkie palpitacj
zsenno , czsto oddawaa mocz, rwnie w nocy. Ttno byo mikkie : gbokie. Diagnoza biome
j stanu, to choroba Parkinsona.
:szka z
atycznych bvo szeciaa nie
iobr Qi
Centralna
obrzk aatyczne kszenie fta Serca, ksploatu-.Brudny trwaego
i Ogie
ez dugi
morzenia
awy psyi szczeliny
DIAGNOZA
Blade ciao jzyka wskazuje na Niedobr yang potwierdzony przez obrzk ciaa i mokry nalot
. W tym przypadku Niedobr yang Qi doprowadzi do zgromadzenia Wilgoci, co pokazuje
obrzknite i mokre ciao jzyka. Sdzc z ttna i czstego oddawania moczu, Niedobr yang do
ledziony i Nerek. Niedobr yang ledziony spowodowa, e ledziona bya niezdolna do produk
ji wystarczajcej ilo ci Krwi. Jest wic Niedobr Krwi, ktry przejawia si jako palpitacje
i bezsenno . Niedobr Krwi, prowadzi z kolei do powstawania Wiatru Wtroby, ktry powoduj
e trzsienie gowy. Naley tu zauway, e jest t<> Wiatr Niedoborowy, poniewa powstaje z Ni
doboru Krwi. W tym przypadku, sdzc z ttna i jzyka, pierwszoplanowy jest stan Niedobo
ru i dlatego wymaga wzmocnienia ledziony i Nerek.
FOT. 10. Dziewczynka, lat 10
ZNAKI NA JZYKU
:'j)lor ciaa: normalny, z czerwonymi punktami po prawej stronie
y.sztalt ciaa: normalny
\alot: cienki biay nalot po prawej stronie
HISTORIA PRZYPADKU
Dziecko miao ostr infekcj grnych drg oddechowych z zapaleniem garda i blem lego ucha.
DIAGNOZA
Jzyk dziecka jest klarownym przykadem ataku zewntrznego Wiatru i Gorca v stadium Mnie
jszego yang. Dla syndromu Mniejszego yang (Shao Yang - przyp. tum.) ypowy jest cie
nki, biay nalot tylko po prawej stronie, jak w naszym przypadku. Dodatkowo wystpuj
czerwone punkty po prawej stronie, co wskazuje, e Gorco zaczyna \Tiika do wewntrz.
FOT. 11. Mczyzna, lat 64
ke lekkie mikkie i
I
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, w przedniej cz ci byszczcy
Isztat ciaa: lekko sztywny i zbaczajcy, gboka szczelina w rodku, sigajca do
koniuszka, prawa strona lekko obrzknita \nlot: cienki, lekko suchy i brudny, brak
nalotu w rodku
i ISTORIA PRZYPADKU
Pacjent cierpia z powodu przewlekego reumatoidalnego zapalenia staww, tjbardziej st
aww ramiennych, okciowych i nadgarstkowych. Cztery lata wcze niej zeby perforacj wrzod
u odka. Ttno byo gwnie strunowate i szybkie, mniej szyb-t> na prawej rce. Na prawej r
yo nieco mikkie i powierzchowne w rodkowej >zycji.
DIAGNOZA
Czerwone ciao jzyka wskazuje na Gorco, w tym przypadku na poziomie Krw: poniewa jzyk

jest take lekko suchy. Lekka sztywno i zbaczanie jzyka oznacza obecno (lub pocztek) Wi
tru Wtroby, wywoanego najprawdopodobniej przez Gorco w Krwi. Brak nalotu w rodku wsk
azuje na Niedobr yin odka, a gboka centralna szczelina sigajca koniuszka, oznacza kon
tucjonaln sabo Serca, pogbion v. cigu ycia przez wystpowanie Gorca w ciele. Lekki
rawej stronie wskazuje, e wicej Gorca jest po tej stronie. Jest to przykad obrzku typ
u nadmiarowego poniewa ciao jzyka jest czerwone. W medycynie chiskiej bl ramion, okci
nadgarstkw naley uwaa za Bolesne Zablokowanie (bi), zwizane z wnikniciem cl> kanaw ze
znego Zimna i Wilgoci. W tym przypadku wystpuje jednak take wpyv stanu wewntrznego.
Gorco we Krwi i lekki Wiatr Wtroby sugeruj, e Krew w nacz> -niach krwiono nych jest por
uszona". Predysponuje to naczynia i kanay do atak*. zewntrznych czynnikw patogennyc
h. Poniewa Gorco wystpuje we Krwi, zewntrzu czynnik patogenny atwo ulega przemianie w
Gorco. To wa nie zdarzyo si u tego pacjenta. Problemy z odkiem (owrzodzenie) wyra nie
ierciedlaj si na jzyki. i w ttnie, jako Niedobr yin odka.
FOT. 12. Mczyzna, lat 66
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, z czerwonymi plamkami na korzeniu
Ksztat ciaa: obrzknity, szczeglnie tu za koniuszkiem i na bokach, lekkie pknicia
na bokach, wgbienie w polu Puc Nalot: brak w rodku, lekko mokry na bokach, ty nalot na
korzeniu, bardzo mokryj
wewntrz wgbienia w polu Puc
HISTORIA PRZYPADKU
Od dziesiciu lat pacjent cierpia z powodu rozedmy i astmy, mia pytki oddech i bk w kl
atce piersiowej. Wiele lat wcze niej przeby zapalenie opucnej i owrzodzenie dwunastn
icy. Ttno byo szybkie i lizgajce, ale raczej mikkie po prawej stronie.
DIAGNOZA
Jzyk jest odzwierciedleniem skomplikowanej patologii. Wyra nie pokazuje kombinacj st
anu Nadmiaru i Niedoboru. Czerwone ciao wskazuje na Gorco, co potwierdza szybkie tt
no. Obrzk, szczeglnie w polu Puc, oznacza zatrzymanie Wilgoci i luzu w Pucach. Potwie
rdza to lizgajce ttno, a take - wielkie wgbienie w polu Puc z nagr< >-madzeniem pynw
ku. Obrzk i lekkie pknicia na bokach oznaczaj sta; dugotrwaego Niedoboru Qi ledziony.
dziona bya niezdolna do przetwarzania pynw i zgromadziy si one w formie Wilgoci i luzu
w Pucach. W medycynie chiskie mwi si, e ledziona produkuje luz, a Puca go przechowu
zczony nalot w rodku a do korzenia wyra nie wskazuje Niedobr yin odka, dotyczcy rwnie
Potwierdzaj to czerwone plamki na korzeniu. Znaki te odzwierciedlaj take obecno Gorca
i stagnacj w Jelitach, co byo przyczyn owrzodzenia dwunastnicy w przeszo ci. Gorco w D
olnym Ogrzewaczu (Jelita) potwierdzone jest rwnie przez ty nalot i czerwone plamki na
korzeniu. Podsumowujc, jzyk ten pokazuje kombinacje
k' Krwi. za obec-frrco we Centralna I nion w
trowego.
okci i
i-iem do
' wpyw
naczyataku
ntrzny j
ego pacjzyku
jknicia mokn
etanw Nadmiaru i Niedoboru. Stany Niedoboru dotycz Qi ledziony i yin odka. Stany Nadmi
aru obejmuj zatrzymanie Wilgoci i luzu w Pucach oraz Gorco i stagnacj w Jelitach.
FOT. 13. Kobieta, lat 41
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: ciemnoczerwony, czerwone plamki midzy koniuszkiem a rodkiem, boki
koloru lekko pomaraczowego, szczeglnie po prawej stronie . Ksztat ciaa: liczne pknicia
typu kra lodowa" I Salot: brak
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka cierpiaa z powodu migrenowych blw gowy w okolicy skroniowej, kracowego zmcze
nia, lku i niestrawno ci. Od dwch lat wypaday jej wosy i miaa zaparcia. Ttno cienkie, n
eco szybkie.
DIAGNOZA

Ciemnoczerwone ciao jzyka, bez nalotu, z licznymi pkniciami wyra nie oznacza Niedobr yi
n, w tym przypadku zarwno odka, jak i Nerek. Lekko pomaraczowy kolor na bokach sugeru
je dugotrway, powany stan Niedoboru Krwi, ktry sta si Niedoborem yin. Czerwone plamki
midzy koniuszkiem a rodkiem wskazuj na zastj Krwi w klatce piersiowej. Niedobr yin Ne
rek spowodowa wznoszenie si yang Wtroby, przejawiajce si jako migrenowe ble gowy w oko
icy skroniowej. Ekstremalne zmczenie, lk i wypadanie wosw odzwierciedlaj Niedobr yin N
erek. Stan jest raczej ciki czerwone ciao, bez nalotu, z pkniciami), szczeglnie e pacj
ntka jest moda.
uh i ble icie dwiiFOT. 14. Kobieta, lat 52
kombi-:wierdza
luzu ^ r 7. nagro-aj stan rarzania chiskiej
nalot w lie Jelit.
ipcno c > :nicy w rze ty mbinacjcZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: sinawopurpurowy z bladymi i wklsymi czerwonymi plamkami Ksztat ciaa: zazn
aczone odciski zbw Salot: suchy, brudny
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa przewleke ble gowy w okolicy czoowej, napicia i sztywno ci misni szyi i
dci nienie. Ttno byo cienkie, wolne i mikkie.
DIAGNOZA
Sinawopurpurowy kolor ciaa jzyka wskazuje na stagnacj Zimna wewntrz z powodu powanego
i dugotrwaego Niedoboru yang. Taki jzyk musi by blady na pocztku i w miar jak stan Ni
edoboru yang pogarsza si, pojawia si zastj i sinawopurpurowy kolor jzyka. Sucho , w tym
przypadku, pochodzi z Niedoboru yang Qi, ktry nie moe porusza pynw. Wklse, bladoczerwone plamki wskazuj na Zimno Wewntrzm Zaznaczone odci
zbw oznaczaj Niedobr Qi ledziony, a brudny nalot odzwiercit dla zatrzymanie poywienia
z powodu Niedoboru Qi ledziony. Podsumowujc, u pacjen: ki wystpuje powany i dugotrway
Niedobr odka i ledziony, prowadzcy do zast< -ju Krwi i Wewntrznego Zimna. Ble gowy
licy czoowej spowodowane s prze Niedobr odka. Interesujce w tym przypadku jest to, e
ci nienie spowodowan-jest przez zastj Krwi z Wewntrznego Zimna, a nie przez wznoszce
si yang Wtrb; jak w wikszo ci przypadkw.
FOT. 15. Kobieta, lat 28
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady, poza czerwonym koniuszkiem, bladoczerwone wklse plamki dooko
a centrum, wypuke czerwone punkty w przedniej cz ci jzyka Ksztat ciaa: obrzknity Nalo
lot w rodku, biay na pozostaej powierzchni jzyka
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka cierpiaa z powodu zmczenia, lu nych stolcw, depresji i uczucia ciko ci w gowi
W przeszo ci przebya w Indiach poraenie soneczne z wysok gorczki, i majaczeniem. Ttno
mikkie.
DIAGNOZA
Blade i obrzknite ciao jzyka jest objawem Niedoboru yang ledziony z zatrzymaniem Wilg
oci. Bladoczerwone plamki wok rodka oznaczaj obecno Zimna w oc-ku. Jest to przeciwst
do cienkiego, tego nalotu, ktry oznacza Gorco. Moe t< by zwizane z przej ciowym stane
kiego Gorca, ktre mogo by spowodowani czynnikami dietetycznymi lub paleniem. Wypuke c
zerwone punkty na przedniej cz ci jzyka odpowiadaj polu Grnego Ogrzewacza i s zwizane z
przebytym wcze niej poraeniem sonecznym. Gorco wnikno do Grnego Ogrzewacza, a szczegln
do Osierdzia, powodujc majaczenie. Nadal odzwierciedla si to na koniuszku jzyka.
FOT. 16. Kobieta, lat 52
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady, z bladoczerwonymi punktami po lewej stronie Ksztat ciaa: lekko o
brzknity po lewej stronie Nalot: cienki, ty i brudny, mokry na bokach
HISTORIA PRZYPADKU
Od przeszo pitnastu lat pacjentka cierpiaa z powodu przewlekych blw szyi i krgosupa w
olicy ld wiowej. Badania biomedyczne ujawniy znacznego stopnia zapalenie staww odcink
a szyjnego krgosupa. Miaa take due zawroty gowy i uczucie
Wewntrzne odzwiercie-u pacjent- j iy do zasto-s przez odowane Wtroby.
lxi dookot eiko -.'orczk

urzymaotdMoe to
iowane
ej cz ci
-niej po:o Osier: mczenia. W przeszo ci wielokrotnie upada i miaa wypadki. Pitna cie lat temu mia--.1 us
nit macic (z powodu krwotocznych miesiczek). Dziesi lat temu przebya ostry atak bardzo
wysokiej gorczki i silnego blu gowy, ktry nie zosta zdiagnozowa-ny, ale wyglda na zapa
enie opon mzgowych. Po tym nastpio uczucie osabienia i poraenie lewostronne lekkiego
stopnia. Objawy cofny si samoistnie po kilku tygodniach. Ttno byo mikkie, szczeglnie w
pozycji proksymalnej po obu stronach.
DIAGNOZA
Blady jzyk z mokrymi bokami wskazuje na Niedobr yang ledziony, ktra jest niezdolna d
o transportu i przetwarzania pynw. Wystpuje rwnie Niedobr yang Nerek, co objawia si zn
cznymi zawrotami gowy i sabym ttnem w pozycji Nerek po obu stronach. Nerki kontrolu
j ko ci, a wic w tym przypadku Niedobr Nerek ma istotne znaczenie w rozwoju zapalenia
staww krgosupa szyjnego. Bl szyi jest form syndromu Bo-esnego Zablokowania (bi) z Wi
lgoci i Zimna. Wypadki i upadki przyczyniy si take do >iagnacji Qi w mi niach, co zwiks
zyo dolegliwo ci blowe. Z mojego do wiadczenia wynika, e usunicie macicy czsto przyczyni
si do wystpienia silnych dolegliwo ci blowych i sztywno ci okolicy krgosupa szyjnego.
Jzyk przedstawia sprzeczne cechy, poniewa ciao jest blade (co oznacza Zimno), podcz
as gdy nalot jest ty (co oznacza Gorco). Takie przeciwstawne znaki mona wyja ni w rny
, ale w tym przypadku oznacza, e chocia stan oglny to Zimno i Niedobr yang, wystpuje
take niewielkie Gorco w odku, na co wskazuje ty nalot. Taki stan moe si pojawi, je
u przewlekego Niedoboru Qi lub yang ledziony dojdzie do dugotrwaego zatrzymania poywi
enia, co nastpnie moe wytworzy lekkie Gorco w odku. Najwyra niej taki stan wystpi u
ki.
Obrzk i bladoczerwone punkty po lewej stronie oznaczaj osabienie i niedoywienie kanaw
po tej stronie. Jest to efekt wysokiej temperatury, ktra wypalia pyny cia-li po lew
ej stronie i doprowadzia do przej ciowego paraliu. Chocia pacjentka wyzdro- iaa, pozost
ao lekkie osabienie lewej rki i nogi. Na jzyku uwidoczniao si to w pos-.aci obrzku i b
adoczerwonych punktw po lewej stronie. Podczas nakuwania nadchodzce Qi" jest rwnie wol
niejsze po lewej stronie. Niedobr ledziony (kontroluje miknie) mg mie zatem wpyw na st
n osabienia mi ni po lewej stronie.
FOT. 17. Kobieta, lat 38
Sw szyi
topnia zai uczucie
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: normalny, poza bardzo lekko obrzknitymi bokami i szczelin w d centrum \al
t: cienki i ty, bez korzenia, zuszczony w aty
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa ble podebrowe, rozpieranie w brzuchu, niewielkie ble w nadbrzuszu, le
kkie pragnienie i suche stolce. Ttno cienkie oraz lekko mikie i powierzchowne I w
prawej rodkowej pozycji.
- 123 DIAGNOZA
Jzyk wskazuje wyra nie na Niedobr yin odka, poniewa nalot jest bez korzeni;-, i miejsca
i zuszczony. Wikszo objaww odzwierciedla Niedobr yin odka (pragnienie, suche stolce,
nadbrzuszu, lekko sabe i powierzchowne ttno odka).
FOT. 18. Mczyzna, lat 23
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, czerwieszy koniuszek
Ksztat ciaa: koniuszek zrolowany do gry i obrzknity
Naot: lepki, ty i suchy
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent cierpia na nawracajce czyraki w okolicy okcia, bardzo gorce, czerwoni i bole

sne. Nie byo innych dolegliwo ci, a ttno byo szybkie i pene.
DIAGNOZA
Jest to dobry przykad, jak wiele informacji o stanie i przyczynach choroby mo-ujaw
ni jzyk nawet wwczas, gdy u pacjenta wystpuje bardzo mao objaww. W tyr przypadku wszys
tkie znaki na jzyku pokazuj Gorco - czerwone ciao i suchy, ty nalot. Czerwieszy koniu
k, obrzknity i zrolowany do gry pokazuje Ogie Serca. Je>' on prawdopodobnie spowodow
any przez problemy emocjonalne, co jest czstym przypac-kiem. ty, lepki i suchy nalot
oznacza luz i Ogie w odku i Jelitach. Jest to oczywista przyczyna nawracajcych bolesn
ych czyrakw, ktre pojawiaj si u tego pacjent:: wzdu kanau Jelita Grubego.
FOT. 19. Kobieta, lat 61
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: gbokoczerwony z tendencj do czerwonawopurpurowego, czerwieszy ko
niuszek, z czerwonymi punktami na bokach Ksztat ciaa: obrzknita cz przednia (wczajc
zek) Naot: zuszczony, oprcz cienkiego biaego nalotu na bokach
HISTORIA PRZYPADKU
Od trzydziestu lat pacjentka chorowaa na cik astm oskrzelow. Miaa kaszt z gst, t
wdechu miaa wiksze trudno ci ni przy wydechu, w pozycji lecej oddychanie byo trudniejs
e. Nie sypiaa dobrze, nie miaa apetytu. Cierpiaa rwnie z powodu blw w okolicy ld wiow
czsto wieczorem miaa uczucie gorca, j W czasie gdy wykonywano t fotografi, bya w trakc
ie leczenia ostrego zapalenia o4'veli. Ttno byo lizgajce i szybkie.
DIAGNOZA
: korzenia ^H Pacjentka bya leczona przez dugi czas. W trakcie leczenia byway okres
y, kiedy bia- (prag- ^H fy cienki nalot na bokach nie wystpowa. Nalot ten odzwierc
iedla ostry atak Wiatru ^H i Zimna lub Wiatru i Gorca. Gboko czerwony kolor ciaa jzy
ka i brak nalotu (w pozostaych okresach) wskazuje na powany Niedobr yin Nerek z Gorc
em z Niedoboru. Obrzk przedniej cz ci jzyka i jasnoczerwony kolor koniuszka wskazuje
na zatrzymanie luzu w Pucach i rwnie obecno Gorca z Niedoboru w Sercu. Na obecno lu
zuje take lizgajce ttno. luz tworzy si w wyniku zaburzenia funkcji przetwarzania pynw
zez ledzion, std brak apetytu (z Niedoboru Qi ledziony). Wszystkie pozostae objawy ma
j swoj przyczyn w Niedoborze yin Nerek (ble okolicy ld wiowej, trudno ci z wdechem, uczu
ie gorca wieczorami) i w obecno ci Gorca z Niedoboru w Sercu (bezsenno ). Czerwone punk
ty na bokach i lekko czerwonopurpurowy kolor ciaa jzyka wskazuj take na zastj Krwi w
Wtrobie.
zerwone
FOT. 20. Kobieta, lat 37
oby moe W tym t ty na-rrca. Jest przypadki to oczy--'<i pacjenta
koi.a kaszel
-. wpozy.ierpiaa
1 gorca
ipalenia
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny, lekko czerwony w centrum Ksztat ciaa: obrzknity
Salot: bez korzenia i zuszczony w rodku; cienki, ty nalot midzy koniuszkiem a rodkiem
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka cierpiaa z powodu cikich migrenowych blw gowy w okolicy skroniowej od czasu
urodzenia pierwszego dziecka. Podczas atakw migreny czsto wymiotowaa. Miewaa take oka
zjonalnie cikie ble brzucha, po ktrych wystpowaa biegunka. Ttno byo mikkie i powierz
e, a w proksymalnej pozycji po obu stronach - gbokie i mikkie, natomiast w lewej rod
kowej pozycji - strunowate.
DIAGNOZA
Jzyk pokazuje przede wszystkim powany Niedobr yin odka, poniewa nalot jest w aty i wy
jakby by raczej porozrzucany po powierzchni jzyka, ni z niego wyrasta. Nie ma rwnie n
alotu w rodku. Znaki te wyra nie wskazuj na Niedobr yin odka. Stan ten dotyczy rwnie
, poniewa zuszczenie nalotu rozszerza si w kierunku korzenia. Moemy rwnie wydedukowa,
wystpuje Niedobr yin Nerek, cz ciowo dlatego, e wiemy, i Niedobr yin odka doprowadza
doboru yin Nerek (jzyk ten odzwierciedla zaawansowany stan Niedoboru yin odka), a cz ci
owo dlatego, e ttno w obu pozycjach Nerek jest gbokie i sabe. Historia choroby rwnie p
zwala wydedukowa wystpowanie Niedoboru w Nerkach; migreny rozpoczy si po urodzeniu pi

erwszego dziecka, co czsto si zdarza, gdy Qi Nerek jest sabe, a cia i pord dalej je os
bia.
Niedobr yin Nerek najwyra niej powoduje wznoszenie si yang Wtroby. Pokazuj t o migreno
we ble gowy w okolicy skroniowej. Stagnacj a Qi Wtroby wpywa na odek - wiadcz o tym
oty i na ledzion - wiadcz o tym ble brzucha i biegunka. Dalej, wystpuje rwnie niewiel
Wilgo (spowodowana przez Niedobr Qi ledziony), na co wskazuje obrzknite ciao jzyka. Ci
nki, ty nalot midzy koniuszkiem a rodkiem
jzyka oznacza zatrzymanie luzu w Pucach. luz w Pucach powsta w wyniku przeby. tego prz
ezibienia lub grypy, ktra albo nie bya prawidowo leczona, lub bya leczona an-j tybiot
ykami.
FOT. 21. Mczyzna, lat 67
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwonawopurpurowy
Ksztat ciaa: obrzknity koniuszek, ruchomy, lekko obrzknite boki i przednia cz
jzyka Nalot: cienki, biay
HISTORIA PRZYPADKU
Jest to dobry przykad warto ci diagnozy z jzyka w rokowaniu. U pacjenta wystp<>-way ty
lko przej ciowe ble w klatce piersiowej i bardzo niewiele innych objaww. Pacjeni my la
o leczeniu akupunktur raz lub dwa razy do roku, tylko wtedy, gdy by przezibi -ny, mia
gryp lub zapalenie garda. Jednake jego jzyk i ttno wyra nie wskazyway, -stan jest nieb
ieczny. Ttno byo pene, strunowate, szybkie i pdzce (przerywane w nieregularnych odstpa
ch czasu). Pacjent po pewnym czasie zmar na zawa serca.
DIAGNOZA
Czerwonawopurpurowy kolor z pewno ci wskazuje na zastj Krwi z Gorcen Obrzknite boki i k
oniuszek, razem z czerwieszym kolorem koniuszka pokazuj, i>. wystpuje Gorco i stagna
cja w Wtrobie i w Sercu. Wskazuje na to rwnie szybkit strunowate i pdzce ttno. Porusza
jce si ciao jzyka (fotografia jest nieco niewyrai na) oznacza, e Ogie Wtroby wzrs do
ru Wtroby. Obrzk przedniej cz ci jz> ka sugeruje, e wystpuje powany zastj Krwi w kl
ersiowej. Wszystkie te czynn. ki (Gorco, Zastj Krwi i Wiatr Wewntrzny) przyczyniy si
do wystpienia zawal, serca.
FOT. 22. Kobieta, lat 56
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: sinawopurpurowy Ksztat ciaa: niewyrniajcy si Naot: gruby, ty
HISTORIA PRZYPADKU
Od dwudziestu piciu lat pacjentka choruje na stwardnienie rozsiane. Pacjentka jes
zcze chodzia bardzo wolno, pocigajc jedn nog. Jedna stopa opadaa, obie byy obrzknite
i poruszaa z trudem, nie moga wykonywa precyzyjnych ruchw, jak nawlekanie igy. Miaa sk
urcze i ble ng. Nogi byy purpurowe i bardzo zimne. Cierpiaa na drtwienie koczyn, zawro
ty gowy, uczucie zamulenia" w gowie i zamazane widzenie. Ttno byo wolne i szorstkie.
- 126 f .,;uprzeby- A DIAGNOZA
- ezona an- ^| Sinawopurpurowy kolor spowodowany zosta przez stagnacj Zimna wewntrz
. U tej pacjentki od dugiego czasu wystpowa niewtpliwie Niedobr yang i w rezultacie W
ewntrzne Zimno doprowadzio do stagnacji Krwi. Dugotrway Niedobr yang wpyn na Nerki i
b, osabi wic ko ci i cigna, co jest przyczyn stwardnienia rozsianego. Dodatkowym czynn
em by luz, ktry odzwierciedla si jako gruby nalot. luz w stwardnieniu rozsianym jest
czynnikiem patogennym czsto odpowiedzialnym za takie objawy, jak drtwienia, zawrot
y gowy i zamazane widzenie. ty nalot wydaje si sprzeczny z innymi oznakami, poniewa ws
kazuje na Gorco, podczas gdy wszystkie po-^^ zostae oznaki wskazuj na Zimno - sin
awopurpurowy jzyk, wolne ttno i uczucie zim-dnia cz ^B na- Niedobr Qi ledziony (ktry jest przyczyn luzu) prowadzi do nieprawid
rawienia i zatrzymywania poywienia. Poniewa stan taki trwa ju dugo, to zatrzymywanie
poywienia w odku przemienio si w Gorco.
nystpo-Pacjent
zezibio-szyway, e
zerywane ii serca.
lorcem.
izuj, e szybkie. niewyra ci jzy-te czynni-zawau
mtkajesz-

>bie byy
ruchw.
:ne. CierI zamazane
FOT. 23. Mczyzna, lat 59
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: gboko czerwony, czerwiesze boki Ksztat ciaa: obrzknita cz przednia i b
: biay jak puder, suchy i bez korzenia
HISTORIA PRZYPADKU
Od trzeciego roku ycia pacjent cierpia z powodu przewlekej astmy. Spycenie oddechu b
yo gorsze przy wydechu. Mia rwnie ble w okolicy podebrowej i sen zaburzony wieloma sna
mi. Dwa lata wcze niej mia pyn w brzuchu. W czasie wywiadu ujawni, e miewa ble gowy w o
olicy skroni i czasami widzi byski przed oczami". Twarz mia bardzo czerwon. Ttno szyb
kie, strunowate i lizgajce.
DIAGNOZA
Gboko czerwony kolor pokazuje, e wystpuje znaczne Gorco. Czerwiesze i lekko obrzknite
ki wskazuj na Gorco w Wtrobie (Ogie Wtroby). Potwierdza to ttno (strunowate i szybkie)
i kilka innych objaww (skroniowe ble gowy, bl w okolicy podebrowej, zaczerwieniona t
warz, byski przed oczami, i zaburzony snami sen). Obrzk przedniej cz ci jzyka wskazuje
na zatrzymanie luzu w Pucach. Przyczyn wystpowania luzu jest Niedobr Qi ledziony. By
o take przyczyn zatrzymania pynu w brzuchu dwa lata wcze niej. Potwierdza to lizgajce t
no.
Szczeglnie interesujcy jest nalot; jest to jeden z tych rzadkich przypadkw, kiedy b
iay nalot oznacza Gorco. Faktycznie, biay jak puder nalot oznacza Gorco w Potrjnym Og
rzewaczu. Dalej, nalot jest bez korzenia, tzn. jest jak puder posypany na wierzc
hu jzyka, a nie wyrasta z niego. Wskazuje to na Niedobr yin odka, ktry trwa ju od du
czasu. Sucho nalotu jest spowodowana przez Gorco wysuszajce pyny ciaa. Konkludujc, as
ma u tego pacjenta spowodowana jest przez zatrzymanie luzu w Pucach, a take przez O
gie Wtroby, ktry wtargn do Puc i spowodowa stagnacj w klatce piersiowej (w odniesieni
o Piciu Przemian Drewno atakuje Metal"). Jest to stosunkowo rzadki przypadek astmy
zwizany z kanaem Wtroby.
1
- 127 FOT. 24. Mczyzna, lat 36
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: gboko czerwony
Ksztat ciaa: gboka rodkowTa szczelina, sigajca do koniuszka oraz wiele innych
pkni, odchodzcych od niej, obrzk wok szczeliny rodkowej Nalot: zuszczony
HISTORIA PRZYPADKU
Gwn dolegliwo ci pacjenta w czasie badania by kamie nerkowy umiejscowiony w lewym moczo
odzie. Mia kujce, napadowe ble lewego jdra. Mocz by skpy i bardzo ciemny. Mia take s
ustach i pocenie w nocy. W przeszo ci sporadycznie -w wieku od 14 do 34 lat - miewa
napady astmy. Ttno byo strunowate, gwnie po lewe; stronie, a w obu proksymalnych poz
ycjach - mikkie.
DIAGNOZA
Jzyk wyra nie pokazuje powany Niedobr yin Nerek, poniewa kolor jest gboko czerwony, nie
ma nalotu i jest bardzo gboka szczelina rodkowa z odchodzcymi od nie, licznymi pknicia
mi. Z jzyka tego naley diagnozowa raczej Niedobr yin Nerek, a nie tylko Niedobr yin o
, poniewa jzyk ma gboko czerwony kolor i wystpuje bardzo gboka szczelina rodkowa rozs
zajca si na ca dugo jzyka. Dodatkowo. Niedobr yin Nerek wpyn na Serce; yin Serca
wiane przez yin Nerek, ci spowodowao Niedoborowe Gorco w Sercu. Odzwierciedla si to
jako obrzk wok: szczeliny rodkowej.
FOT. 25. Mczyzna, lat 61
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat dala: szeroka szczelina w rodku, ktra nie siga koniuszka, lekkie pknicia na
bokach Nalot: brak
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent cierpia z powodu przewlekych blw gowy w okolicy czoowej, mia trudno ci trawien
i hemoroidy. Ttno byo mikkie.

DIAGNOZA
Jzyk ten jest typowym przykadem Niedoboru yin odka. Pokazuje to wyra nie szeroka szczel
ina centralna, ktra nie osiga koniuszka oraz brak nalotu. Jest to bardzo dobry prz
ykad szczeliny rodkowej zwizanej z Niedoborem yin odka, poniewa jest szeroka, pytka i
e dochodzi do koniuszka; gdyby bya gboka, wska i osigajca koniuszek, wskazywaaby na ko
stytucjonaln sabo Serca. Lekkie pknicia na bokach jzyka oznaczaj przewleky Niedobr
ony. Tak wic, cay ukad trawienny, zarwno odek, jak i ledziona, s od duszego czasu
rze. Ble gowy w okolicy czoa zwizane s z Niedoborem odka. Hemoroidy zwizane s z Niedoborem Qi ledziony.
*iele innych
cowiony ,py i bar-lycznie -po lewej
-: gboko - ni od niej ek, a nie i)uje bar-datkowo. ^erek, co
J!T 'jk WOkl
micia na
FOT. 26. Kobieta, lat 78
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, koniuszek czerwieszy
Ksztat ciaa: szczelina w rodku osigajca koniuszek, rne mae pknicia
Nalot: zuszczony suchy koniuszek, mokry korze
HISTORIA PRZYPADKU
Od wielu lat pacjentka cierpiaa z powodu guchoty i zapar. W przeszo ci przebya gru lic
i mastektomi z powodu raka piersi. Skarya si take na sucho oczu. Ttno byo powierzcho
puste i nieco szybkie.
DIAGNOZA
Czerwony kolor i brak nalotu pokazuj Niedobr yin Nerek, co odzwierciedlaj rwnie szcze
liny. Objawy zarwno w przeszo ci, jak i obecne wskazuj na Niedobr yin Nerek (guchota, g
ru lica puc, zaparcia). Powierzchowne, puste i szybkie ttno jest take charakterystycz
ne dla Niedoboru yin Nerek. Szczelina centralna osigajca koniuszek wyra nie wskazuje
na osabienie Serca. Poniewa koniuszek jest czerwieszy ni ciao jzyka i suchy, wskazuje
to take na Niedobr yin Serca. Jzyk ten pokazuje zaznaczon patologi Nerek i Serca, ktr
potwierdza zaburzona rwnowaga pynw pomidzy korzeniem a koniuszkiem. Korze jest mokry
a koniuszek suchy, co pokazuje nierwnowag w ruchu pynw pomidzy Nerkami a Sercem. Nerk
i i Serce nie komunikuj si, poniewa yin Nerek jest w Niedoborze prowadzc do Niedobor
u yin Serca, co w rezultacie daje Gorco Niedoborowe w Sercu. Tradycyjna nazwa dla
tego, stanu to dysharmonia pomidzy Nerkami a Sercem. Suche oczy s take objawem Nie
doboru yin Nerek.
FOT. 27. Kobieta, lat 63
lia trud'yra nie > bardzo
wa jest
- jca kobokach
nny, zav w okoZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwonawopurpurowy
Ksztat ciaa: lekko obrzknity, szczelina w rodku osigajca koniuszek, lekko
sztywny Nalot: ty na korzeniu, cienki i bez korzenia na pozostaej powierzchni, te kolc
w rodku, szczeliny, oglnie suchy
HISTORIA PRZYPADKU
Przez ostatnie osiemna cie lat pacjentka cierpiaa z powodu przewlekego reumatoidalne
go zapalenia staww i uszczycy. Miaa take owrzodzenie dwunastnicy, zdiagnozo-wane rok
wcze niej. Ttno byo szybkie, pene, lizgajce.
DIAGNOZA
Czerwonawopurpurowy kolor i obrzk wskazuje Gorco z zastojem Krwi. Jest t< przyczyn
a uszczycy. Czerwonawopurpurowy kolor i obrzk jzyka czsto wskazuje n alkoholizm (to
w tym przypadku nie wystpowao, chocia pacjentka codziennie pia whisky i wino, co byo
dla niej szkodliwe). Gboka szczelina w rodku, sigajca do koniuszka, wskazuje nie tylk
o na konstytucjonaln sabo Serca, ale take na obecno Ogni: Serca, poniewa ciao jzyka
zerwone. te kolce w rodku szczeliny odzwierciedlaj obecno luzu i Ognia w odku, a p

jduj si w szczelinie centralnej, mog take wskazywa na skonno do chorb psychicznych (

gie ze luzem powoduje zamglenie Ducha").
FOT. 28. Kobieta, lat 93
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony Ksztat ciaa: normalny
Nalot: gruby, ty, czarny i suchy, z porozrzucanym biaym, grzybiastym nalotem po lewe
j stronie
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa ble plecw w okolicy ld wiowej, niewielk niestrawno z kwa nym odbijaniem
parcia.
DIAGNOZA
Czerwony kolor jzyka oraz gruby, ty, czarny i suchy nalot zdecydowanie wskazuj na Gorc
o w odku i Jelitach z wysuszonym kaem w Jelitach. Porozrzucany, biay grzybiasty nalot
po lewej stronie take odzwierciedla Gorco w odku, ktre odparowuje pyny. Poniewa grzy
sty nalot jest po lewej stronie, moe to sugerowa take Gorco w Wtrobie. Objawy niestra
wno ci i zaparcia s zwizane z Gorcem w odku i Jelitach. Chocia jzyk moe mie brzydki
biorc pod uwag wiek pacjentki jest to zupenie dobry jzyk. Nie jest zbyt czerwony, m
a ducha, a problem dotyczy gwnie odka i Jelit. Pani ta jest faktycznie pen modo ci i
no ci 93-latk.
FOT. 29. Mczyzna, lat 46
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: szczelina rodkowa, szczeliny na bokach oraz inne porozrzucane
pknicia Nalot: brak
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent mia migrenowe ble gowy w okolicy skroniowej i nad brwiami. Atakom towarzysz
yo zamazane widzenie, nudno ci i zawroty gowy. Skary si take na bezsen____no . Ttno byo jak skra bbna, tzn. naprone i napite na poziomie powierzchownym
rvi. Jest to ^B i puste na poziomie gbokim. Takie ttno wskazuje na Niedobr yin lub E
sencji Nerek, okazuje na ^^ li^piiawhi- ^B DIAGNOZA
koniusz- ^H
Brak nalotu i pknicia wyra nie wskazuj na Niedobr yin odka. Pknic
nia ^H bokach oznaczaj przewleky Niedobr Qi ledziony. W tym przypadku jest niewielki
Nie-Jzwiercie- ^H dobr yin Nerek, ktry nie da jeszcze oznak na jzyku. Niedobr yin N
erek wywouje ^centralnej. ^H wznoszenie si yang Wtroby, co przejawia si blami gowy.
Niedobr yin Nerek nie jest f luzem po- ^B Jeszcze na tyle powany, aby spowodowa cze
rwony jzyk. Ble gowy faktycznie trwaj dopiero od osiemnastu miesicy.
FOT. 30. Kobieta, lat 53
em po lez kwa7 skazu-.y, biay, odparo-;ke Go-''.odku tcjentki y gwZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: sinawopurpurowy
Ksztat ciaa: lekko obrzknity, szczelina w rodku
\alot: cienki, biay
HISTORIA. PRZYPADKU
Pacjentka miaa chroniczne ble gowy z tpym blem okolicy czoowej i szczytu gowy. Miaa t
lu ne stolce i ble brzucha. Ttno byo gbokie, lekko lizgajce i mikkie, szczeglnie w o
cjach proksymalnych.
DIAGNOZA
Sinawopurpurowe ciao jzyka zdecydowanie wskazuje na zastj Krwi, zwizany z wewntrznym
Zimnem. Szczelina centralna odpowiada odkowi, odzwierciedla wic Niedobr Qi odka. Obrz
ka zwizany jest z zatrzymaniem Zimna i Wilgoci z powodu przewlekego Niedoboru yang
ledziony i Nerek. Potwierdza to gbokie, mikkie ttno w obu proksymalnych pozycjach. P
odsumowujc, ble gowy mona przypisa Niedoborowi Qi odka, a lu ne stolce i ble brzucha
owane s przez zatrzymanie Zimna i Wilgoci wewntrz.
FOT. 31. Mczyzna, lat 65
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwonawopurpurowy czerwony koniuszek zucane
W
Ksztat ciaa: o
brzknity (szczeglnie koniuszek) i sztywny
Kalot: cienki, biay, bez korzenia, mae zuszczone aty na korzeniu

HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent przeby niewielki udar, przej ciowy atak niedokrwienia, ktry nie pozostawi kom
to- ^H niedowadu. Z punktu widzenia medycyny chiskiej, wskazywaoby to na atak wewnt
rz-bezsen^| nego Wiatru, wnikajcego tylko do kanaw (nie do Narzdw).
DIAGNOZA
Czerwonawopurpurowe ciaio jzyka wskazuje na Gorco z zastojem Krwi. Czenu ny konius
zek wskazuje na Ogie Serca. Obrzknite ciao jest w tym przypadku zwiza-] ne z Gorcem. S
ztywne ciaio oznacza obecno wewntrznego Wiatru w tym przypadku j wzbudzonego przez
Wewntrzne Gorco. Mona wic przypuszcza, e Gorco jest w Wtrobie i powoduje Wiatr oraz
tpuje stagnacja Krwi Wtroby. Ogie Serca zosta rwnie prawdopodobnie wzbudzony przez Wi
atr Wtroby. Nalot bez korzenia i zuszez' ne aty na korzeniu jzyka odzwierciedlaj Nied
obr yin odka przechodzcego na J> lita. Podsumowujc, jzyk ten odzwierciedla stan chroni
zny i obecno trzech spo roc czterech stanw predysponujcych do wystpienia udaru z Wiatru
: Wiatr wewntrzny i Ogie, stagnacja i luz.
FOT. 32. Kobieta, lat 29
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: normalny, oprcz powierzchownego obrzku prawej poowy
Nalot: normalny
HISTORIA PRZYPADKU
Dwa lata wcze niej pacjentka przebya zapa puc.
DIAGNOZA
Jzyk ten zosta przedstawiony przede wszystkim po to, aby zilustrowa obrzk p< -owy jeg
o powierzchni po prawej stronie. Obrzk ma natur Niedoborow i zwizany je-z zapa ci prawe
go puca.
FOT. 33. Mczyzna, lat 30
ZNAKI NA JZYKU
Koor ciaa: normalny, z wyjtkiem lekko czerwonej lewej strony i koniuszka Ksztat ciaa:
normalny, z wyjtkiem bardzo lekkiego obrzku po lewej stronie Naot: ty i liski po lewe
stronie
HISTORIA PRZYPADKU
Dwa miesice wcze niej pacjent mia wirusowe zapalenie wtroby. Skary si take na napicie
owe i sen zaburzony snami. Ttno byo pene, szybkie i lizgajce.
DIAGNOZA
Wszystkie znaki na jzyku pojawiy si po lewej stronie (czerwone ciao, lekki obrzk i ty
ski nalot). Wyra nie wskazuje to na problem Wtroby. W tym przypadku, wykazuje zatrz
ymanie Gorca i Wilgoci w Wtrobie i Pcherzyku ciowym.
" i. Czerwo-<u zwiza-arzypadki; jestwW-rca zosta!
: zuszczo-ego na Je .i spo rd i wntrzny.
"zk po-:any jest
FOT. 34. Kobieta, lat 54
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: bardzo obrzknity, szczeglnie na bokach, liczne gbokie pknicia na
bokach Salot: suchy, jak puder, bez korzenia
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka skarya si na bolesno w wielu rnych stawach i mi niach (palce, biodra, kolan
na cz plecw). Ble te s form syndromu Bolesnego Zablokowania (bi) z Zimna i Wilgoci i d
si rwnie, w cigu lat, liczne upadki pacjentki z konia. Upadki te spowodoway stagnacj
Qi w stawach i mi niach oraz spowolniy cyrkulacj Krwi. To wywouje bl. S to problemy kan
i w tym przypadku nie odzwierciedliy si na jzyku. Jednak pacjentka skarya si rwnie na
trawienie, brak apetytu, lu ne stolce i tpe ble gowy. Ttno byo wolne i lizgajce.
DIAGNOZA
W tym przypadku ksztat ciaa ma najwiksze znaczenie. Ogromny obrzk ciaa jzyka i bokw or
z bardzo gbokie pknicia na bokach wiadcz o powanym i przewlekym Niedoborze Qi ledzio
tra nie jest w stanie porusza pynw (co pokazuje sucho nalotu). Wilgo odzwierciedla si
ko obrzk ciaa jzyka oraz wolne, lizgajce ttno. Nalot jak puder jest ekstremaln form n
tu bez korzenia i oznacza Niedobr yin odka. Warto zauway, e pknicia mog znikn. Mo

y na nastpnej fotografii. Jest to jzyk tej samej pacjentki dwa lata p niej.
FOT. 35. Ta sama pacjentka dwa lata p niej
FOT. 36,37 i 38. Dziewczynka, lat 10
Fotografie pokazuj rozwj choroby i wycofywanie si czynnika patogennego w przypadku
ospy wietrznej u dziesicioletniego dziecka.
1 take
FOT. 36
_
ZNAKI NA JZYKU
[obrzk

Koor ciaa: normalny, z czerwonymi punktami wok koniuszka i bokw I. wyk

^^ Ksztat ciaa: normalny Nalot: ty, lepki
- 133 DIAGNOZA
Jest to pierwsze stadium ataku Wiatru i Wilgoci oraz Gorca. Czynnik patogenny jes
: w warstwie Zewntrznej, poniewa czerwone punkty s dookoa brzegw i koniuszka: wystpuje
Wilgo, poniewa nalot jest liski; wystpuje Gorco, poniewa nalot jest ty i s czerwon
y. Rwnie ropa, ktr zawieraj krosty, oznacza Wilgo, a Gorco pokazuj wypuke, bolesne k
z czerwonymi brzegami.
FOT. 37
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: taki sam, nadal czerwone punkty
Ksztat ciaa: normalny
Nalot: jeszcze ty, bardziej liski
DIAGNOZA
liski nalot oznacza wiksz Wilgo. Krosty zawieraj rwnie wicej ropy i s bliskie pkni
take odzwierciedla Wilgo. Uchwycenie rnicy midzy tym stanen. (gdy krosty pkaj) a poprz
dnim (gdy krosty dopiero si pojawiy i s twarde) jest w me dycynie chiskiej bardzo wan
e, poniewa inaczej leczy si kady z tych stanw W pierwszym stadium zasad terapeutyczn j
est usuwanie Ognistej Toksyczno ci; w stadium p niejszym (kiedy krosty s mikkie i pkaj)
asad terapeutyczn jest rozpuszczanie luzu. Gdy zapisujemy chiskie zioa, naley uy inny
zi w kadym stadium
FOT. 38
ZNAKI NA JZYKU
Koor ciaa: normalny, czerwone punkty s teraz blade i nie tak wystajce (por. fot. 37
ponad powierzchni Ksztat ciaa: normalny Naot: cienki i biay, nie jest lepki ani liski
DIAGNOZA
Jzyk pokazuje zdecydowan popraw stanu i cofnicie si czynnika patogennego. Czerwone pu
nkty s teraz bladoczerwone, co wskazuje, e Gorco zostao usunite. Nalot jest biay zamia
st tego i nie jest lepki, co take pokazuje, e Gorco zostao usunite, a luz zosta roz
ny.
FOT. 39. Kobieta, lat 41
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, boki lekko purpurowe
aennyjest
i toniuszka:
ot jest \ a Gori s blis:: stanem
>t wmestanw.
d: w staI rozpusz-tadium.
Ksztat dala: normalny
<podnia powierzchnia jzyka: ya po prawej stronie purpurowa i rozszerzona
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka skarya si na napicie przedmiesiczkowe, stany rozdranienia, depresji, napicie
w piersiach w okresie przed miesiczk. Miaa ona take trwajce od kilku at ble gowy w oko
icy prawej skroni, zawroty gowy i szum w uszach. Przej ciowo miewaa kujce ble w klatce
piersiowej. Cierpiaa na zaparcia i okresowo miewaa zapalenie pcherza z pieczeniem i

czstym oddawaniem moczu. Bya take przewlekle zmczona. Ttno byo gbokie, lekko strunow
po lewej stronie i lekko szorstkie po prawej.
DIAGNOZA
Czerwone ciao jzyka i lekko purpurowe boki wskazuj na zastj krwi i Gorco. Zastj Krwi p
otwierdza purpurowa i rozszerzona prawa ya podjzykowa. Fakt, e tylko prawa ya jest roz
szerzona (lewa zaczyna pokazywa rozszerzenie u podstawy), wskazuje na to, i zastj K
rwi dotyczy gwnie kanaw po prawej stronie ciaa. Jest to prawdopodobna przyczyna prawo
stronnych blw gowy. Wikszo objaww i znakw u pacjentki mona przypisa zastojowi Krwi
napicie przedmiesiczkowe, ble go-\y, kujcy bl w klatce piersiowej). Zawroty gowy i s
uszach zwizany jest ze wznoszeniem si yang Wtroby, a zaparcia i tendencja do zapal
enia pcherza spowodowane s Ogniem Wtroby przemieszczajcym si w d. Strunowata jako t
lewej fonie wskazuje na zastj Kr\yi Wtroby, podczas gdy szorstka jako ttna po prawej tronie wykazuje Niedobr w odku i ledzionie oraz stan zapowiadajcy Niedobr Krwi. Tumac
to nadmierne, przewleke zmczenie.
fot. 37)
-nnego.
-.-te. Na-usuniFOT. 41. Chopiec, lat 7
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, szczeglnie w przedniej cz ci, czerwone punkty dookoa rodka Ksztat
ciaa: obrzknity w przedniej cz ci \alot: gruby, ty, z korzeniem
HISTORIA PRZYPADKU
Na cztery dni przed badaniem u chopca wystpia infekcja grnych drg oddechowych. W poczt
kowym stadium obejmowaa ona bl garda, obrzk wzw chonnych, dreszcze, gorczk i ble c
encie wykonywania zdjcia objawy zmieniy si i obejmoway kaszel z wykrztuszaniem tej plw
ciny, gorczk, uczucie gorca, pragnienie i niepokj.
DIAGNOZA
Objawy pocztkowe s typowe dla inwazji zewntrznego Wiatru i Gorca do warstwy Ochronne
j Puc. Kiedy wykonywano zdjcie, czynnik patogenny wnikn do wewntrz i dotkn Puc. Z pun
widzenia rnicowania wedug Czterech Warstw, syndrom ten odpowiada Gorcu w Pucach na p
oziomie Qi. Czerwone ciao jzyka wskazuje na Wewntrzne Gorco, a jego przewaga w przed
niej cz ci wskazuje na lokalizacj Gorca w Pucach. Czerwone punkty dookoa centrum pozost
ay po stadium Zewntrznym, kiedy byy rozmieszczone na bokach. Obrzk przedniej cz ci ozna
cza, e wystpuje nie tylV
ko Gorco Puc, ale take Gorcy luz w Pucach. Gruby, ty nalot z korzeniem potwierdza wy
nie Wewntrznego Gorca z Nadmiaru.
FOT. 42. Chopiec, lat 9
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, czerwieszy w cz ci przedniej, czerwone punkty w rodku Ksztat ciaa
obrzknity w przedniej cz ci
Nalot: brak w przedniej cz ci w kierunku rodka, cienki, ty i prawie bez korzeni;.-, w p
ozostaych cz ciach
HISTORIA PRZYPADKU
U pacjenta (ta sama osoba, co na fot. 41) wystpia ostra infekcja grnych drg oddechow
ych osiem dni przed badaniem. Objawy pocztkowe obejmoway zapalenie garda, j ble ciaa
i gorczk. Nastpnie rozwina si infekcja w klatce piersiowej z gorczka kaszlem z t p
palenie migdakw i uczucie gorca. W tym stadium paejer. otrzyma antybiotyki, i chocia
pomogy na infekcj w klatce piersiowej i kaszel, jego sta: nie poprawi si. Nadal mia g
orczk (szczeglnie wieczorami), uczucie gorca, odczu wa pragnienie i niepokj, nie spa d
brze, a migday byy nadal obrzknite.
DIAGNOZA
Pocztkowe objawy odpowiadaj inwazji Wiatru i Gorca, a stadium drugie (z infekcj w kl
atce piersiowej) jest typowe dla luzu i Gorca w Pucach na poziomie Qi. W czasie bad
ania i wykonania fotografii, stan wa nie zacz przechodzi do poziomu Odywczego. Czerwony
kolor ciaa, razem z brakiem nalotu w przedniej cz ci i w rodku wyra nie wskazuj na Gorc
Niedoborowe. Jest to znak, e stan jest na poziomie Odywczym. Jzyk jest najbardziej
rzetelnym wska nikiem, ukazujcym rozwj z warstwy Q; do warstwy Odywczej. Na poziomie
Qi wystpuje gruby, ty nalot na czerwonym jzyku (wskazuje Gorco Nadmiarowe), a na pozi
omie Odywczym jzyk ma odcie ciemno-1 czerwony, bez nalotu (wskazuje na Gorco Niedobo

rowe). W tym przypadku chopiec wa nie przeszed do poziomu Odywczego; przej cie od jedneg
o stadium do nastpnego u dzieci odbywa si bardzo szybko. Naley stwierdzi, e chocia ozn
aki i objawy, przy-1 pisywane stadium Odywczemu, s bardzo powane, u dzieci mog przyj
mowa form agodniejsz, tak jak w tym przypadku. U dzieci jzyk wygldajcy jak na fotograf
i mo-zmieni si do prawie normalnego w cigu jednego dnia, tak jak to byo w przypadku t
ego chopca.
FOT. 43. Kobieta, lat 32
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: w cao ci blady, ale czerwony na korzeniu
Ksztat ciaa: obrzknity, z odciskami zbw
Nalot: cienki, lepki, biay wszdzie poza korzeniem, gdzie jest zuszczony
potwier- Iku korzeni;-.
drg od-e gardia.
sraczk, i pacjent ego stan
a, odczuHISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka chorowaa na chorob Addisona. Podstawowe oznaki i objawy, to ekstremalne
zmczenie, zaparcia, zmniejszony apetyt, pigmentacja skry, sucho skry, sucho w ustach,
oty nocne i uczucie gorca na twarzy pogarszajce si wieczorem. Ttno byo mikkie w obu pr
oksymalnych pozycjach.
DIAGNOZA
Czerwony kolor i zuszczenie nalotu na korzeniu wyra nie pokazuje Niedobr yin Nerek z
Niedoborowym Gorcem. Ten typ jzyka jest raczej wyjtkiem od normalnego rozwoju Nied
oboru yin, w ktrym, w czasie gdy yin Nerek staje si niedoborowe, cay jzyk jest zazwy
czaj czerwony i ziuszczony (patrz rozdz. 5). W tym przypadku tylko korze jest cze
rwony i zuszczony. Moliwym wyja nieniem z punktu widzenia medycyny chiskiej jest nie
tylko Niedobr Nerek, ale take z punktu widzenia biomedycyny wystpujca patologia nere
k (pamitajc, e kora nadnerczy tworzy cz Nerek). Niedobr Nerek potwierdza mikkie ttno
u proksymalnych pozycjach i takie objawy, jak poty nocne, sucho skry i ekstremalne
zmczenie.
FOT. 44. Kobieta, lat 30
(z infek-Ji. W czai Odyw-odku wy Odyw-rstwy Qi
n\Tn jzyi ciemno-chopiec
stpnego lwy, przy-fformaifii moe tadku teZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny, czerwone punkty w przedniej cz ci Ksztat ciaa: lekko cienki, zaz
naczone odciski zbw Kalot: zuszczony w aty (jzyk geograficzny")
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka cierpiaa z powodu sarkoidozy puc. Gwne przejawy kliniczne to: suchy kaszel
, duszno , sapanie, suche gardo i poty nocne. Ttno byo powierzchownie puste.
DIAGNOZA
Wszystkie objawy i oznaki wystpujce u pacjentki s typowe dla Niedoboru yin Puc: such
y kaszel, suche gardo, duszno i poty nocne. Powierzchownie pusta jako ttna take wskazu
e na Niedobr yin. Jzyk z zaznaczonymi odciskami zbw wskazuje na Niedobr Qi ledziony, a
nalot zuszczony w aty - Niedobr yin odka. Tak wic, jzyk wyra nie odzwierciedla dwa s
my (Niedobr Qi ledziony i Niedobr yin odka), ktre nie day objaww, ale s niewtpliwi
ne z patologi tego przypadku. Faktycznie, z punktu widzenia Piciu Przemian ledziona
i odek s matk" dla Puc i ich Niedobr czsto jest podstaw niedoborowego zaburzenia w
Szczeglnie Niedobr yin odka jest czsto podstaw Niedoboru yin Puc.
FOT. 45. Mczyzna, lat 45
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady
- 137I
Ksztat ciaa: obrzknity, z zaznaczonymi odciskami zbw, szczelina odkowo-Ser-

cowa Nalot: cay nalot lepko-bialy, poza lekko tym w rodku w kierunku korzenia,
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent od wielu lat mia ekstremalne lki. Przez ostatnie 15 lat zaywa rodki upi -kaja
jce i uzaleni si od nich. Objawy pogarszay si, a wic zaywa coraz wikszi dawki lekw
jcych. W kocu odstawi leki i zaama si nerwowo. Po tym, zacz przyjmowa ponownie leki
ajajce, aczkolwiek w mniejszych dawkach, i zg(>-si si na konsultacj. Pacjent ten cier
pia z powodu bardzo powanych lkw, przejawiajcych si palpitacjami, poceniem i dreniem.
ie spa dobrze, stolce byy zawsze rozlu nione, kilkakrotne w godzinach rannych. Szcze
gln cech jego lku byo pogarszanie si stanu (czu si w kawakach"), gdy siostra mieszka
tym samym mie cie wyje d ; a na wakacje.
DIAGNOZA
Bardzo obrzknite ciao jzyka i lepki nalot s wyra n oznak luzu. Blado ci; a i zazna
ki zbw wskazuj na Niedobr Qi ledziony, co oczywi cie jest poc staw do wytworzenia luzu
rzyczyn powanych lkw jest luz blokujcy i wywoujcy niepokj Ducha.
FOT. 46. Kobieta, lat 53
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady
Ksztat ciaa: obrzknity, bardziej w cz ci przedniej, zaznaczone odciski zbw
Nalot: w cao ci lepki, biay
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa zdiagnozowan psychoz maniakalno-depresyjn. W przebiegu faz-depresyjne
j czua si bardzo smutna i zmczona, podczas gdy w czasie fazy maniakalni przejawiaa n
admiern i haotyczn aktywno , bez koczenia czegokolwiek. Oglnie odczuwaa zimno i zmczen
stolce byy lu ne.
DIAGNOZA
W tym przypadku Duch zosta zablokowany przez luz. Obrzknity jzyk i lepki nalot wyra nie
oznaczaj luz. Blady kolor jzyka i zaznaczone odciski zbw wskazuj na Niedobr Qi ledzi
, co jest podstaw dla tworzenia si luzu. Zmczenie, lu ne stolce i uczucie zimna wskazu
j take na Niedobr Qi ledziony.
FOT. 47. Mczyzna, lat 28
ZNAKI NA JZYKU
Koor ciaa: czerwony, koniuszek czerwieszy z czerwonymi punktami
kowo-Serrodki upo-raz wiksze i Po tym, akach, i zgo-przejawia--ze rozlu nianie sie vyjeda!o cia-estpod-w-ywouKsztat ciaa: lekko sztywny \~alot: gruby, ty, suchy Wilgotno : bardzo suchy
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent skary si na bezsenno , lk i uczucie gorca. Pytany ujawni, e take ma zaparcia
ienie i palpitacje. Ttno byo pene i lekko szerokie w lewej pozycji dystalnej.
DIAGNOZA
Jzyk ten jest klasycznym przykadem Nadmiarowego Gorca; czerwony, ma ty nalot z korzeni
em i jest bardzo suchy. Czerwieszy koniuszek z czerwonymi punktami wyra nie umiejsc
awiaj Nadmiarowe Gorco w Sercu. Gruby ty i suchy nalot (razem z objawami zaparcia) oz
naczaj wystpowanie Gorca w odku i Jelitach, poniewa nalot bardziej odzwierciedla stan
arzdw yang ni Narzdw yin. Lekka sztywno ciaa jzyka wykazuje, e Gorco zaczyna uszka
aa, co potwierdza sucho jzyka. Takie objawy, jak palpitacje, bezsenno i uczucie gorca
yra nie potwierdzaj wystpowanie Ognia Serca. Jzyk z jasnoczerwonym koniuszkiem i z cz
erwonymi punktami wskazuje niezbicie, e rdem stanu jest stres emocjonalny, tak byo fa
ktycznie w tym przypadku.

iegu fazy .liakalnej odt i lepki na-*kazuj na e stolce

FOT. 48. Kobieta, lat 72
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony
Ksztat ciaa: lekko cienki, chocia brzegi s nieco obrzknite, porozrzucane pknicia
Nalot: zuszczony, oprcz bardzo maego pola w kierunku korzenia
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka skarya si na objawy zespou Meniera, trwajce od dziesiciu lat; miaa silne zaw

oty gowy, nudno ci i szum w uszach. Skarya si take na lu ne stolce z blami brzucha i ro
eraniem w brzuchu, ble okolicy krzyowej krgosupa oraz poty nocne. Ttno byo oglnie cien
ie, bardziej mikkie po prawej stronie i lekko strunowate po lewej.
DIAGNOZA
Czerwony kolor ciaa jzyka wraz z brakiem nalotu wyra nie wskazuj na Niedobr yin z Nied
oborowym Gorcem. Ble krgosupa, szum w uszach i poty nocne oznaczaj Niedobr yin Nerek.
Silne zawroty gowy i nudno ci spowodowane s przez wznoszce si yang Wtroby, a to wynika
z Niedoboru yin Nerek. Jedyn pozytywn cech tego jzyka jest to, e nie jest on suchy; j
est to podany znak, poniewa pokazuje, e Niedobr yin nie wpyn jeszcze na pyny ciaa.
ciao jzyka potwierdza Niedobr yin. Lekki obrzk bokw oznacza Niedobr ledziony; jest to
jedyna tego oznaka na jzyku. Lu ne stolce potwierdzaj Niedobr Qi ledziony. Ble i rozpie
rania brzucha zwizane s ze stagnacj Qi Wtroby, co oddziauje na ledzion. Ten ostatni sy
drom moemy wywnioskowa tylko na podstawie objaww i ttna, a nie z jzyka.
- 139 FOT. 49. Kobieta, lat 54
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwonawopurpurowy czerwone punkty w przedniej cz ci
Ksztat ciaa: obrzknity, szczelina Serca, zaznaczone odciski zbw
Nalot: prawie biay, lepki, ty wewntrz szczeliny w kierunku korzenia (te kolct
zuszczony w aty, szczeglnie na bokach w kierunku przedniej cz ci (pole klait
piersiowej)
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka cierpiaa od kilku lat z powodu choroby wiecowej. Gwne oznaki i ob\ wy obej
moway: uczucie ciskania oraz kujcy bl w klatce piersiowej, kaszel z !' plwocin, bezse
poty nocne, uczucie gorca wieczorem, zmczenie, rozpierar. i uczucie peno ci w nadbrzu
szu. Ttno byo w cao ci lizgajce, ale take puste na gt-bokim poziomie, szczeglnie po le
stronie.
DIAGNOZA
Jest to bardzo skomplikowany przypadek z bardzo zawi patologi. Jzyk pokazu wszystkie
aspekty tego stanu. Po pierwsze, czerwonawopurpurowe ciao wskazuje i Gorco z zast
ojem Krwi. Zaczerwienienie i zuszczenie w przedniej cz ci jzyka (po klatki piersiowej
) wykazuje, e Gorco i zastj Krwi s gwnie w klatce piersiowi a wic wystpuje rwnie Ni
we Gorco w Pucach i zastj Krwi w klatce piersi wej. Czerwone punkty w tym polu wska
zuj, e jest to powane Niedoborowe Gor< Puc. Zuszczone aty wskazuj na Niedobr yin o
as gdy lepko nalo: i obrzk ciaa jzyka oznaczaj obecno luzu. te kolce wewntrz szc
kazuj, e Gorco i luz dotkny Serca. Odciski zbw wskazuj na Niedobr Qi U dziony, kt
staw formowania si luzu. Jzyk ten pokazuje wic skomplikowii-n kombinacj Niedoboru i Na
miaru; wystpuje Niedobr Qi ledziony, Niedobr yin odka i Puc, a Nadmiar Gorca ze luz
doborowego Gorca i zastj Krwi. Na luz wskazuje uczucie ciskania w klatce piersiowej,
kaszel z t plwocin, rozpierani-i peno w nadbrzuszu. Bl w klatce piersiowej oznacza
Krwi. Bezsenno , pot nocne i uczucie gorca wieczorem wskazuj na Niedoborowe Gorco, a u
czucie zmcz nia zwizane jest z Niedoborem Qi ledziony.
FOT. 50. Kobieta, lat 53
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: lekko blady, szczeglnie na bokach
Ksztat ciaa: w cao ci lekko obrzknity, znacznie bardziej w cz ci przedniej; lekko zazna
ne odciski zbw Nalot: normalny, lekko lepki
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa p n posta astmy. Jest to choroba rozpoczynajca si w rednin wieku i nie
arzyszy jej egzema w przeciwiestwie do wczesnych postaci astmy, ktn zazwyczaj rozp
oczynaj si we wczesnym dziecistwie i zwykle towarzyszy im egzem;; atopiczna. Pacjen
tka ta czsto miaa wiszczcy oddech i stosowaa mniej wicej trzy rattite kolce), ole klatki
i objael z t
ozpieranie
ste na g; pokazuje skazuje na zyka (pole ersiowej. i piersio-re Gorco nalotu f Serca : Qi
le-oplikowa-r yin o-ri. Na luz zpieranie lo , poty
zmczezy dziennie niesteroidowy inhalator (Yentolin). Miaa take uczucie ciskania w klatce

piersiowej i w nadbrzuszu. Czua si bardzo zmczona. Miaa uczucie ciko ci ciaa, a klatk
iersiowa bya zablokowana przez luz. Cae ttno byo lizgajce, lecz mikkie po prawej stro
.
DIAGNOZA
Jzyk bardzo wyra nie pokazuje wystpowanie luzu (obrzknity z lekko lepkim nalotem). Obrz
przedniej cz ci pokazuje, e luz blokuje Puca. Zaznaczone odciski zbw wskazuj na Niedo
i ledziony, co jest podstawy formowania si luzu. Pozostae objawy rwnie wyra nie wskazuj
a wystpowanie luzu, uczucie ciskania i ciko ci, luz w klatce piersiowej oraz wiszczcy
ch. Zmczenie zwizane jest zarwno ze luzem, jak i z Niedoborem Qi ledziony.
FOT. 51. Mczyzna, lat 45
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: zbaczajcy, obrzknity, gboka szczelina Serca
\alot: lepki biay, poza szczelin, gdzie jest ty
HISTORIA PRZYPADKU
Sze miesicy temu pacjent przeby udar (zakrzep mzgu). Pozostao poraenie poowicze i dr
ie koczyn po dotknitej stronie. Mowa bya lekko zamazana. Czu si bardzo zmczony. Pozost
ae objawy obejmoway: zamazane widzenie, skurcze w nogach w nocy. Ttno na gbokim pozio
mie byo puste.
DIAGNOZA
Jzyk pokazuje dwa elementy patogenne, ktre prowadz do udaru z Wiatru. Wyra ne zbaczan
ie wskazuje na Wiatr Wtroby, podczas gdy obrzk ciaa jzyka i lepki nalot oznaczaj luz.
Wiatr i luz s gwnymi czynnikami patogennymi, ktre prowadz do udaru. Musi by oczywi cie
ke troch Niedoboru Qi ledziony, ktry doprowadza do tworzenia si luzu i Niedobr Krwi lu
yin Wtroby, prowadzcy do Wiatru Wtroby. Te dwa Niedobory nie ujawniaj si jednak na jz
yku. Zamazane widzenie, skurcze ng i ttno (puste na gbokim poziomie) wskazuj na Niedo
br yin Wtroby, podczas gdy zmczenie wskazuje na Niedobr Qi ledziony.
: *>'. lekko zaFOT. 52. Mczyzna, lat 37
>rednin
:ny. ktrt
. egzeniii
ej trzy raZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny
Ksztat ciaa: gbokie, rozrzucone szczeliny, obrzknity, kilka poprzecznych pkni na
brzegach ledziony \alot: brak
- 141 HISTORIA PRZYPADKU
Pacjent chorowa na AIDS. Nie mia objaww przez trzy lata od czasu diagnozy jako HIVpozytywny, jednake w ostatnich miesicach cierpia z powodu nawracajcych stanw podgorczk
owych i infekcji. Odczuwa gorco, poci si w nocy, mia suchy kaszei i suche gardo. Stoce
byy lu ne, nie mia apetytu i czu si bardzo zmczony. Ttno oglnie byo powierzchowne i p
DIAGNOZA
Jzyk bardzo wyra nie pokazuje Niedobr yin odka, poniewa jest cakowicie zuszczony. G
rozrzucane szczeliny potwierdzaj ciko Niedoboru yin odka. Nieliczne poprzeczne szczel
na brzegach wskazuj take na Niedobr yin ledziony. Obrzk ciaa jzyka wskazuje na Wilgo
b luz, ktre pochodz z Niedoboru Qi ledziony. Objawy pokazuj take Niedobr yin Puc (suc
gardo i kaszel). Pozostae oglne objawy Niedoboru yin obejmuj: uczucie gorca, poty noc
ne oraz powierzchown-i puste ttno. Lu ne stolce, brak apetytu i zmczenie wskazuj na N
iedobr Qi ledzion}
FOT. 53. Ten sam pacjent co na rycinie 52
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, szczeglnie w cz ci przedniej
Ksztat ciaa: obrzknity, gbokie szczeliny
Nalot: gruby, lepki ty, bez korzenia w przedniej cz ci
HISTORIA PRZYPADKU
Zdjcie zrobiono po trzech dniach od wykonania fot. 52, podczas ostrego epizodu pa
lenia puc.
DIAGNOZA

Ksztat ciaa jest taki sam; jzyk jest jeszcze obrzknity i ma oczywi cie te same | szczel
iny. Kolor ciaa sta si czerwony wskazujc na wystpowanie Wewntrznego Go rca. Nage poja
nie si grubego tego nalotu wyra nie wskazuje na pogorszenie si stanu i zwizane jest z r
zwojem intensywnego, wewntrznego Gorca ze luzem w Pucach. Koncentracja nalotu w prze
dniej cz ci jest wyra nie zwizana z Pucami, jednake nalot jest bez korzenia, poniewa pop
zednio by zuszczony. Fakt, e nalot pojawi si nagle i jest gruby, ty oraz bez korzenia
efinitywnie wskazuje na pogorszenie si sta nu. Interpretacja pojawienia si tego na
lotu na poprzednio zniszczonym jzyku, jako dc*-bry znak, byaby wielkim bdem (patrz r
ozdz. 7).
FOT. 54. Ten sam pacjent co na fot. 52 i 53
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: od normalnego do czerwonego, biae pcherzyki w przedniej cz ci
Ksztat ciaa: obrzknity, gbokie szczeliny
Nalot: bez nalotu, poza rozrzuconymi atami nalotu bez korzenia
- 142
loy jako
:ych staiy kaszel
ao oglJkowicie yin o- yin le-> iboru Qi s izostae -zchowne Wiedziony.
HISTORIA PRZYPADKU
Zdjcie to zrobiono cztery dni po wykonaniu fot. 53. W tym czasie pacjent odzyskiw
a zdrowie po zapaleniu puc, a gorczka spada.
DIAGNOZA
Jzyk powrci do swego wcze niejszego stanu i nie jest dalej czerwony. Przybyo jednak ki
lka nowych znakw. Biae pcherzyki w przedniej cz ci wskazuj na zatrzymanie Wilgoci w Puc
ch, co oczywi cie pozostao po Gorcu ze luzem. Rozrzucony w aty nalot bez korzenia take
pozosta po poprzednim grubym, tym nalocie, ktry wystpowa w ostrym stadium. Wskazuje to
na zatrzymanie rezydualnego czynnika patogennego.
Fot. 55. Mczyzna, lat 75
1
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwony, tawe yy podjzykowe z purpurowymi ykami Ksztat ciaa: cienki N
zodu zate same "rrnego Godzenie si -ni w Pu. jednakjawi si - si stajako doHISTORIA PRZYPADKU
Mczyzna cierpia na przewlek chorob wiecow. Oznaki i objawy obejmoway uczucie ciskan
w klatce piersiowej, duszno po wysiku, uczucie gorca, pragnienie i strunowate ttno.
DIAGNOZA
Powierzchnia podjzykowa pokazuje, e ciao jest czerwone. Same yy wskazuj na Wilgo paruj
gr w Grnym Ogrzewaczu, a purpurowe yki wskazuj na zastj Krwi. Stan tego mczyzny w m
nie chiskiej nazywany jest Bolesne Zblokowanie klatki piersiowej i jest wyra nie zw
izany z zablokowaniem Qi klatki piersiowej przez luz i zastj Krwi.
FOT. 56. Kobieta, lat 28
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: blady, mokry Ksztat ciaa: lekko obrzknity Nalot: brak
HISTORIA PRZYPADKU
Gwn dolegliwo ci, na ktr skarya si pacjentka, byo wyczerpanie. Pytana ujawnia, e
miesiczki, trwajce tylko jeden dzie. Czsto miaa zawroty gowy i czasem - zamazane widz
enie. Nie miaa apetytu, stolce zazwyczaj byy lu ne i stale odczuwaa zimno. Ttno byo mik
ie po prawej stronie, a cienkie po lewej.
DIAGNOZA
Blady, zuszczony jzyk (jak oskubany kurczak") jest wyra nym znakiem powai go Niedoboru
Krwi, co potwierdzaj skpe miesiczki, wyczerpanie, zawroty gowy, ; mazane widzenie i
cienkie ttno. Mokry jzyk jest w sprzeczno ci z t diagnoz, pon wa powinien by suchy, gd
wystpuje Niedobr Krwi. Jednake jzyk jest mokry, gd u pacjentki wystpuje take Niedobr
ang ledziony, co potwierdza uczucie zimna, li. ne stolce, brak apetytu i mikkie ttn

o.
FOT. 57. Kobieta, lat 38
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny, czerwony na korzeniu, lekko suchy
Ksztat ciaa: lekko obrzknity, szczeglnie w cz ci przedniej, poprzeczne pkni:
ledziony na brzegach Nalot: zuszczony w aty ( geograficzny"), brak na korzeniu
HISTORIA PRZYPADKU
Pacjentka miaa migreny i zaburzenia ukadu pokarmowego. Migreny cechoway sit, ttnicym
blem w skroniach i towarzyszyy im zawroty gowy oraz nudno ci. Miaa nie^--trawno . Cierpi
na zaparcia (normalna wielko stolcw), ble i rozpieranie w brzuchu.
DIAGNOZA
Jest to skomplikowany stan, w ktrym oznaki na jzyku i przejawy kliniczne pokazuj rne
aspekty zaburzenia. Jzyk pokazuje Niedobr yin odka i Nerek; ziuszczony w aty jzyk wska
uje na Niedobr yin odka, a zuszczony korze oznacza Niedobr yin Nerek. Poprzeczne pkni
na brzegach wskazuj, e wystpuje take Niedobr yin ledziony, a obrzk jzyka oznacza Nied
Qi ledziony. Objawy wskazuj na wznoszce si yang Wtroby (bl migrenowy o typie ttnicym
kroniach z zawrotami $ow i nudno ciami) oraz niewielk stagnacj Qi Wtroby (bl i rozpier
anie brzucha). Zapar cia zwizane s z Niedoborem yin; mog te by zwizane ze stagnacj Qi
roby, ak w tym przypadku to nie wystpio, poniewa stolce nie byy mae.
FOT. 58. Ta sama pacjentka co na rycinie 57
A
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: normalny, lekko czerwony na korzeniu
Ksztat ciaa: lekko obrzknity, poprzeczne szczeliny ledziony na brzegach
Nalot: zuszczony w aty
HISTORIA PRZYPADKU
Patrz fot. 57.
- 144 I
powane-glowy, za-z, ponie-tokry, gdy zimna, lu DIAGNOZA
Fotografi wykonano trzy miesice p niej. Pokazuje popraw stanu pacjentki. Kolor korzeni
a jest mniej czerwony, jzyk mniej suchy, szczeliny ledziony mniej gbokie, a co najwan
iejsze, powrci nalot na korzeniu. Wszystko to wskazuje, e Niedobr yin jest lejszy.
FOT. 59. Mczyzna, lat 72
pknicia
oway si I Viaa nies-lio w brzu'pokazu-luszczony Niedobr iobr yin i wznosz-mi gowy Zapar-oby, ale
ZNAKI NA JZYKU
Kolor ciaa: czerwonawopurpurowy suchy
Ksztat ciaa: obrzknity, dugi, gbokie rozrzucone szczeliny
Nalot: brak, poza kilkoma atami grubego, tego nalotu bez korzenia
HISTORIA PRZYPADKU
Od kilku lat pacjent cierpia na p ny typ astmy i zapalenie oskrzeli. Czsto mia wiszczcy
oddech oraz duszno ci, przewleky kaszel z produkcj skpej, spoistej, tej plwociny. Mia
ble w okolicy krzyowej krgosupa, zawroty gowy, szum w uszach, poty nocne i suche gar
do w nocy. Ttno byo szybkie, powierzchowne i puste.
DIAGNOZA
Jzyk pokazuje bardzo powany Niedobr yin odka, Nerek i Puc. Niedobr yin odka i Nere
doczny jako czerwone i zuszczone ciao jzyka, a wielkie, gbokie szczeliny, znajdujce si
w przedniej cz ci (w polu Puc), oznaczaj Niedobr yin Puc. Obserwacje te potwierdza such
e gardo w nocy i przewleky kaszel. Ostatni objaw wskazuje zarwno na Niedobr yin, jak
i luz; skpa, spoista plwocina oznacza suchy luz. Jest to stary, przewleky luz, ktry s
ta si suchy i spotykamy go tylko u ludzi starych z Niedoborem yin i luzem. Objawy,
jak ble plecw, zawroty gowy, szum w uszach, poty nocne i powierzchowne, puste ttno w
yra nie wskazuj na Niedobr yin Nerek.
Purpurowy kolor jzyka wskazuje na zastj Krwi. Jest on prawdopodobnie zlokalizowany
w Pucach, z powodu przewlekego zatrzymania luzu, blokujcego cyrkulacj Qi oraz Krwi w
tym regionie. Gruby, ty nalot wskazuje na luz i Gorco, a brak ukorzenienia nalotu oz
nacza, e u podstaw ley Niedobr yin. Gruby nalot bez korzenia przedstawia najgorsze z

dwch wiatw", poniewa brak korzenia wskazuje na Niedobr yin, a grubo nalotu oznacza wy
tpowanie silnego czynnika patogennego - jest to wic jednocze nie Nadmiar i Niedobr.
\^
I
Rnicowanie syndromw zgodnie z zasad Sze ciu Stadiw
WSTP
Rnicowanie syndromw zgodnie z zasad Sze ciu Stadiw jest jednym z najwa:| niej szych zao
linicznej chiskiej diagnozy i leczenia. Podstawy tej teorii sformu! -wa synny lekar
z Zhang Zhong-Jing w ksice pt. Rozwaania nad zaburzeniami w woanymi przez Zimno (ok.
220). Chocia mona powiedzie, e praca dotyczy gowi symptomatologii i leczenia chorb, k
trych przyczyn jest jedynie zewntrzne Zimno faktycznie stanowi kamie wgielny chiskiej
my li medycznej w klinicznej symptoma logii i leczeniu chorb, zarwno Zewntrznych, jak
i Wewntrznych, z Zimna, jak i z ( raca.
Zhang Zhong-Jing urodzi si w okresie dynastii Han midzy 158 a 166 r. n.e. Je_ orygi
nalna praca na temat chorb powstajcych z Zimna zostaa opublikowana w szt -nastu tom
ach, a nastpnie podzielona na dwie cz ci: Rozwaania nad zaburzenia u wywoanymi przez Z
imno i Zasady Zotej komnaty. Cz oryginalnej pracy, wyda
przez Wang Shu-He z dynastii
Jin, synnego specjalist badania ttna, zagina. Obecr uywane wydanie pochodzi z okresu d
ynastii Song (960-1279).
Rozwaania nad zaburzeniami wywoanymi przez Zimno zawieraj zaoenia teoretyczne diagnoz
y i leczenia chorb spowodowanych przez zewntrzne Zimno, oglni przejawiajcych si gorczk
We wstpie do pracy Zhang powiada, e prawie 200 mieszkacw z jego wioski, a wicej ni dw
ie trzecie, zmaro w cigu ostatnich 10 lat. Siedemdziesit procent z nich zmaro z powo
du gorczek jelitowych. Wielka praca Zhanga pochodzi z czasw, gdy najczstszymi zabur
zeniami byy epidemie rnych typw gorczek jelitowych, jednak symptomatologia z Rozwaa na
zaburzeniami wywoanymi przez Zimno jest cigle aktualna w dzisiejszych czasach i w
arunkach. Praca opisuje podstawowe cechy i syndromy rnych typw gorczek oraz chorb poc
hodzenia zewntrznego.
Kliniczne przejawy chorb spowodowanych przez Zimno zostay uporzdkowane przez Zhanga
zgodnie z Sze cioma Stadiami, ktre odpowiadaj sze ciu kanaom: Wiksze yang (Jelito Cienk
ie i Pcherz - t. Tai Yang), Jasno yang (Jelito Grube i odek - t.Yang Ming), Mniejsze
g (Potrjny Ogrzewacz i Pcherzyk ciowy - t. Shao Yang), Wiksze yin (Puca i ledziona i Yin), Mniejsze yin (Serce i Nerki -t. Shao Yin) i Zamierajce yin (Osierdzie i Wtr
oba - t. Jue Yin). Tylko stadium Wiek: najwa-Isformuo-inmi wy-glwnie > Zimno, to iptomato-Ipik i z Gon.e. Jego . w szes-neniam i wydanej Obecnie
onia teo-oglnie i miesz-Siedem-Itanga po-irorczek >) i przez dstawo-znego. 1 kowan
e anatom: ube i o-;nwy - t. Nerki --.urn Wikszego yang odzwierciedla Stan Zewntrzny (Zimno). Wszystkie pozostae stadia to stan
y Wewntrzne.
Podstaw do zrozumienia rozwoju choroby poprzez te stadia jest koncepcja walki pom
idzy zewntrznym czynnikiem patogennym a Qi ciaa. Wikszo objaww klinicznych jest wyraze
tej walki oraz stale zmieniajcego si nasilenia tych dwch si wzgldem siebie. Tak wic,
wzgldna sia lub sabo czynnika patogennego i Qi ciaa decyduje o tym, czy syndrom bdzie
admiarowy, czy Niedoborowy.
Syndrom Nadmiarowy cechuje silny czynnik patogenny, ale rwnie wzgldnie mocna Qi ciaa
. Walka pomidzy tymi dwiema siami przyczynia si do wystpienia do gwatownych objaww, t
wych dla syndromu Nadmiarowego. Syndrom Niedoboru charakteryzuje natomiast staa o
becno czynnika patogennego i osabienie Qi ciaa, ktra nie reaguje na czynnik patogenny
. Objawy syndromu Niedoborowego maj natur agodniejsz ni objawy syndromu Nadmiaru.
Innym wanym pojciem w tym systemie diagnostycznym jest gboko choroby. Jednym z podstaw
owych celw tego systemu rnicowania jest pomoc w zrozumieniu, co moe determinowa gboko
roby. W pierwszych trzech stadiach yang choroba jest bardziej powierzchowna i do
tyczy kanaw yang lub Narzdw yang. W trzech stadiach yin choroba jest gbiej i dotyczy N
arzdw yin.
Tak jak objawy kliniczne rni si w zaleno ci od wzgldnej siy lub sabo ci czynnika pato
i Qi ciaa, podobnie rni si w zaleno ci od gboko ci choroby. W trzech stadiach yang d
czynnik patogenny; Qi ciaa jest jeszcze wzgldnie silna; wystpuj Nadmiarowe oznaki G
orca; leczenie skierowane jest na wyeliminowanie czynnika patogennego. W trzech s
tadiach yin czynnik patogenny jest nadal obecny, ale zmniejsza si; Qi ciaa jest osa

biona; wystpuj Niedoborowe oznaki Zimna; leczenie musi si koncentrowa na wzmacnianiu

Qi ciaa.
Ta zawia i szczegowa ocena zespow oznak klinicznych jest jedn z najwikszych zalet medy
yny chiskiej. Pozwala na wyodrbnienie dominujcego zespou i zastosowanie wa ciwego lecze
nia w poszczeglnych stanach i etapach ewolucji choroby.
W dalszej dyskusji, wszdzie tam, gdzie bdzie to moliwe, uwzgldnimy stany patologiczn
e wedug rozpozna biomedycznych. Naley pamita, e nie istnieje bezpo rednie przeniesienie
diagnozy biomedycznej na syndromy chiskie. Na przykad, przypadek przezibienia moe od
powiada stanowi Wikszego yang wedug rnicowania Sze ciu Stadiw, lub warstwie Ochronnej Q
zgodnie z rnicowaniem wedug Czterech Warstw, lub stadium Grnego Ogrzewacza, gdy rnicu
jemy zgodnie z Trzema Ogrzewaczami. Podobnie, stadium Wikszego yang moe odpowiada l
icznym, rnym chorobom definiowanym biomedycznie. Odniesienia te zostay omwione tylko
wwczas, gdy s przydatne w praktyce klinicznej.
WIKSZE YANG
(TAI YANG-przyp. tum.)
Stadium Wikszego yang odpowiada przypadkom chorb z ataku zewntrznego Zimna. Z punkt
u widzenia O miu Zasad jest to stadium Zewntrznego Nadmiarowego Zimna. Kluczowe prz
ejawy kliniczne to: awersja do zimna, dreszcze, gorczka, sztywno szyi, bl gowy i powi
erzchowne ttno. Kanay Wikszego yang (odpowiadajce Jelitu Cienkiemu i Pcherzowi) zarzdz
aj warstwami zewntrznymi ciaa. S to najbardziej powierzchowne kanay, bogate w Qi Ochr
onn, ktrej funkcj jest ochrona przed inwazj patogennych czynnikw zewntrznych. Kiedy Wi
atr i Zimno wnika do ciaa, dotknite s
najpierw kanay Wikszego yang. Inwazja zewntrznego Wiatru i Zimna przeszkar. j w kreni
u Qi Ochronnej. W rezultacie wystpuj ble oraz sztywno gowy i s. j (w okolicy potylicy)
, tam gdzie przebiegaj kanay Wikszego yang.
J
Walka pomidzy Zewntrznym Wiatrem i Zimnem a Qi Ochronn powoduje gorcJ k. Obecno Wiatru
i Zimna w mi niach powoduje awersj do zimna. Kiedy ZewntiM ny Wiatr i Zimno wniknie d
o warstwy Qi Ochronnej to zarwno Qi Ochronna, jak i Qi QB ywcza przesuwaj si na zewnt
rz, aby przeciwstawi si zewntrznemu czynnikom patogennemu. Wszystkie energie ciaa po
ruszaj si ku powierzchni, std powierzcho ne ttno. Kolor ciaa jzyka nie zmienia si, po
wa choroba dotyczy tylko warstwy nM wntrznej. Moe wystpi cienki, biay nalot bardziej z
przodu lub po bokach jzyka: od| zwierciedla on zewntrzne umiejscowienie choroby.
Biay kolor nalotu oznacza Zin natur czynnika patogennego.
,
Jest to bardzo oglny opis przejaww klinicznych zewntrznego ataku Wiatru i Zi:: I na
. W praktyce, istotne jest rozrnienie ataku Zimna od ataku Wiatru, poniewa lec; I ni
e w kadym z tych przypadkw rni si, mimo e w obu przypadkach wystpuje 2*J rczka i bl
ztywno gowy i szyi.
I
Atak Wiatru
i
Kiedy Wiatr dominuje nad Zimnem, objawami klinicznymi bd: gorczka, poty, lt kie dre
szcze, awersja do Wiatru, bl i sztywno gowy i szyi oraz powierzchowne, w ne ttno. Cha
rakterystyczne dla tego syndromu jest wzgldne osabienie Qi Odywcz w porwnaniu z Qi O
chronn. Przyczyn potw jest osabienie Qi Odywczej, co powoc: je, e pory staj si wiotki
Jednake s to tylko lekkie, a nie obfite poty. Jeeli uletr osabieniu zdolno do ogrzewan
ia skry i mi ni przez Qi Ochronn, wystpuje awer> do Wiatru. Zarwno awersja do Wiatru, j
ak i awersja do Zimna maj zasadniczo t sar natur - rni si tylko intensywno ci. Awersj
Wiatru jest mniej intensywna r awersja do Zimna i dotyczy tylko sytuacji, gdy os
oba wychodzi na powietrze. Awersja c Zimna jest silniejsza i moe pojawi si nawet wt
edy, gdy osoba przebywa w pomieszcz-niu. Ttno jest powierzchowne, poniewa Qi ciaa d na
zewntrz, aby spotka pai -genny Wiatr. Ttno jest rwnie wolne, poniewa Qi ciaa jest wzg
nie sabsza. Z pun-tu widzenia biomedycyny, syndrom ten moe wystpowa w zwykym przezibie
i w innych infekcjach grnych drg oddechowych.
Atak Zimna
Jeeli Zimno dominuje nad Wiatrem, objawami klinicznymi bd: gorczka, brak p< -tw, awer
sja do Zimna, wyra nie zaznaczone dreszcze, bl i sztywno gowy i sz> uoglnione ble ciaa
e w okolicy ld wiowej, krtki oddech oraz powierzchowne, m pit ttno. Uoglnione ble cia
okolicy ld wiowej spowodowane s zablokowaniem przez zewntrzne Zimno cyrkulacji Qi Oc
hronnej w skrze i mi niach. Szczeglnie ble okolicy ld wiowej spowodowane s przez stagna
kanale Wikszego yariL' w dolnej cz ci plecw. Zimno zaciska, a wic pory s zaci nite i n

ma potw. Zaci nL cie przez Zimno uszkadza rozpraszajc i zstpujc funkcj Puc oraz prowa
i skrcenia oddechu. Ttno jest powierzchowne, poniewa Qi ciaa dy na zewntrz, ab spotka
togenne Zimno; jest napite z powodu zaciskajcej natury Zimna.
Zimno w warstwach zewntrznych, zamknite pory i uszkodzon rozpraszajc i zstpujc funkcj
mona leczy poprzez uwolnienie warstw zewntrznych i otwarcie porw, aby spowodowa poty
i wspomc Puca w ich rozpraszajcej i zstpujcej funkcji. Leg ncfy ngzora nnrapMBz i onjd niuajBdBz 'aidAoS av. . azoui uq\ uiojpuAs AuAoApara
oiq ^mazpiM nppmd z 'ou|5; (ap[O.iazs) apfjaiM i Ajod
'aiuaiujfejd (auzBMod) apflaiM 'B5[zote,io$ (b5[osaa\) B5[piAv ijAzo ' ap A\ra:jzo
" tes auimAzBu ojsazo uinip^is oSaj p[i3iizo "oofejog te.fezsBjdzoj od zBA\aiuod
'au feiuui c>Aq feSora "eofejog p[euzo 'ais pod apijqo luajbBd Ap az 'oAzbauibz
Az osouoaqo zaiiLwoj aji3 'o auuaSo^d b^iuiCzo i T3ji3io if) 5{is -po oup; 9p[OJ9z
g yCpoM fauuiiz pso{i ijo^znp apid afruajaad aiuBMop^oapz luafo^d v.
aMBfo jsaf aiuaiuS^jd n^p^d^zjd niyC^ j\v oofejof) AvouA{d aiuazsnsAw fefe^papj
apwzpo n^zaf bu jo^u iftpns i
bu T3\mo Aud aotefezs^jdzoj oofejo{) auzj|5uMa/W zazjd fes auBAvopoAvods oj "Bofej
o{) tui fes fo5[odaiu i JLzjkm aiuaiuai^uazo^z "B^p Jui^iSjaua b ULftiiraSo:p3d r
aap[TUUi?zo
. fauuiiz
ajijo
ijo^uibs aiu
psousBf
psous^f Avopfezj^N ranip^^s nj) inapa^dez z oote,io{) uinip-Bis qn|) oofejOQ au
z 'auozoa{ oiupaiAvodpo i
-poSz auBMopjdjaiui Oy?q feSoui auzoraip^ jCM^fo !aiu za| Xzo 'ouraiz auzj^umaz z
azad Au -BAvopoAvods no jsaf^zo 'eiuazo^uz "era oijsj i{uzj^auAva/w raojpu^s XfAwz
o^ ^saf zoa^ 'Moi -B^g npsazg SnjpaM buuitz n5[BB z qojoqo niuBAVooiuzoj Xzjd j{
ui3A\Xsido sm[Ko>V jsaf ua| u^;g 'ooteao{) ay aiumuiazjd BSain ^uuaSo^d itrau^zo S
treA" psous^f ranip^^s a\ 'o -oj nj-Biuip^j^ raojpu^s o; ;saf ap^^nzaj ^V "bjbp a
igjaua zajxiA\oj 5[b[ '^uuago|
Cnd^isA^ xnA\ uimpB|s t\\ '(StreA* osous^f) oSaqtu{) zj^N t avojbub5[ op aiu^o
Sazozs 'zj;feuAvaAv op oSauuaSo^d oazsfara]Al qn^ SweK oSazs5[&TAV uinip^^s az 5
is
z oAu^zteiAYz 'oSauza;5uAvaz Biuazpoood qoBiu9zjnqBz
(nm\} -d&jd
3S0NSVf
onjd nniajBdBz qn{
'niuaiq5izazjd uiKmz ay 3idfejsA*Av azoui ua| uiojpuAs feuzoApautoiq tezouS^ip z
av bui ara qoA^ AvoAVBfqo i^j^p aioq auoiujoSon i mpappo aiuao
^B^B a\. ouraiz iu[B^ av aiiAvoqozjaiAvod i
av aiiAvoi[OzjaxAvod i au{OA\ jsaf oup^ buuiiz rofejB av tefndajsAM ara 13 'ru^
i^ njfB^B a\ az 'oAzbaviibz Az9{bu 'buuiiz 5fB^ I tu^i^w ^b^b AraafniLwojod Apa
r>j
Braazoaj Auijoj azsfaiupoSBj OBjaiqAM Azay^u nj^i^ nyuye Azjj (5anj Auiafnsois A
pS 'aafefnjfnpaj r^iuoai 'du) Biuazaaj ogau[]s ara^AYOsos^z zazjd Ai -od cmAYopoAY
ods Burajz rm^ys av Aq 'jsaf auio^si fauzoiuipt aoA^^ad AV 'fazoAvAzpo ]Q Joqop
-ai^[ AupajSzM afnd5jsAAv zBAvaraod 'njoqopai|\j raauiojpuAs
f
-paf 0^ 'tumrap^N iniBraojpuAs fes buuijz 5[Bf 'iu^bi^ ^bib oumojbz z^poip 'Aayo
js i
gaupajSzAY 1 Avoiod Biu'6Avod5isAAV npoA\od z azsfaiupoSBj oAq ou av aiuazoaq
'mysij^ xv^e av ziu azsfaraooui jsaf buuiiz ti5[B|i3 av aiuazo
Stadium Narzdw Jasno ci yang
Stadium Narzdw Jasno ci yang dotyczy odka i Jelita Grubego. Oznaki klin* ~ ne, to: gorc
ka narastajca po poudniu, zaparcie, uczucie peno ci i blu brzucha. I ry nasila si przy
ucisku, niepokj i rozdranienie, czerwone ciao jzyka, ty, i suchy nalot na jzyku albo
wy lub czarny nalot z kolcami oraz gbokie, pene t* no. W powanych przypadkach moe wys
tpi majaczenie. Przyczyn gorczki, wystp jcej w tym stadium, jest znw walka pomidzy cz
ikiem patogennym a Qi ciaa, rczka jest wiksza po poudniu, ale wystpuje w cigu caego dn
a, przeciwnie ni r rczka w Niedoborze yin, gdzie ma ona tendencj do wystpowania tylk

o po poiu>. i wieczorem. Zaparcie oraz uczucie peno ci i bl brzucha spowodowane s prz

ez p genne Gorco, ktre unosi i osusza pyny ciaa. Wysuszony stolec w Jelitach blokuje
?. bodny przepyw Qi, co nasila bl. Przyczyn rozdranienia, niepokoju i majaczenia s ?
.. burzenia Ducha, ktre wywoane s przez Wewntrzne Gorco. Suchy nalot jzyka zwierciedla
zuycie pynw ciaa przez Gorco, a gbokie ttno wskazuje na zabloku nie Wntrza przez wy
ny stolec. W tym stadium nalot na jzyku jest grubszy r.:: w stadium kanaw Jasno ci ya
ng.
Porwnujc stadia kanaw i Narzdw Jasno ci yang widzimy, e dla obu charaku rystyczny jest
dmiar Wewntrznego Gorca z gorczk, pragnieniem i tym, suehyi nalotem na jzyku. Rnicu
tadia widzimy, e w stadium kanaw wystpuj c* fite poty i wielkie ttno. W stadium Narzd
ystpuje zaparcie, uczucie peno ci i 1> lu brzucha oraz gbokie ttno. Stadium kanaw lecz
jest przez oczyszczanie z tr raca, a stadium Narzdw zarwno przez oczyszczanie z Go
rca, jak i usuwanie zapa-cia. Z punktu widzenia biomedycyny taki syndrom moe wystpi
w grypie, zapale puc i zapaleniu jelit.
MNIEJSZE YANG
(SHAO YANG - przyp. tum.)
Stadium Mniejszego yang zazwyczaj rozwija si ze stadium Wikszego yang. Zwizane jest
z wnikniciem czynnika patogennego (zwykle Gorca, ktre powstao z Zimn: do kanau Pcherz
yka ciowego. Wiksze yang odpowiada stanowi Zewntrznemu, J sno yang - Wewntrznemu, a M
jsze yang jest to stan pZewntrzny pWewnti: ny. Stadium Mniejszego yang reprezentuje po
ednie umiejscowienie czynnika patoge: nego. Objawy kliniczne, to: naprzemienne d
reszcze i gorczka, uczucie peno ci w okoi cy eber i okolicy podebrowej, matowy wygld tw
arzy, utrata apetytu, draliwo , suci.-gardo, nudno ci, gorzki smak w ustach, zamazane w
idzenie, biay, liski nalot jzyka ty ko po prawej stronie oraz strunowate ttno.
Naprzemienne dreszcze i gorczka odzwierciedlaj walk pomidzy czynnikiem patogennym a
Qi ciaa. Wane jest, aby odrni to od gorczki z awersj do Zimna, ktra wystpuje w stadi
szego yang. W stadium tym gorczka i awersja do Zimna wystpuj jednocze nie, podczas gd
y w stadium Mniejszego yang gorczka i dreszcze wystpuj po sobie. Uczucie peno ci w oko
licy eber i podebrowej wynika ze stagnacji Q~. w kanale Pcherzyka ciowego, ktra spowod
wana jest zablokowaniem przez czynnik patogenny. Matowy wygld twarzy odzwierciedl
a zmniejszon zdolno kanaw Mniejszego yang do wspierania cyrkulacji Qi. Utrata apetytu
zwizana jest z nagromadzeniem si Wewntrznego Gorca w Mniejszym yang, co przyczynia
si do zaburze Qi odka,
:i klinicz-icha, kt- graby *. pene tt-. wystpu-iaa. Go-ie ni go-poudniu i przez pato-:
kuje swo- s za-! jeyka od-liablokowa-pubszy ni
l charakte-i. suchym tpuj ob-ao ci i b-anie z Gonie zapar-L zapaleniu
Gorzki smak, suche gardo, zamazane widzenie s spowodowane przez ponce Gorco Pcherzyka
wego. Biay, liski nalot jzyka po prawej stronie odzwierciedla lokalizacj czynnika pa
togennego pomidzy warstw zewntrzn a wewntrzn. Strunowate ttno wskazuje na obecno czy
patogennego w kanale Pcherzyka ciowego. Objawy kluczowe tego syndromu to: naprzemie
nne dreszcze i gorczka, uczucie peno ci w okolicy podebrowej, utrata apetytu i gorzki
smak w ustach. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe pojawi si w nastpujcych
chorobach: grypa, mononukleoza (gorczka wzowa) i malaria. Wystpuje czsto w grypopodo
bnych infekcjach wirusowych, jak agodne zapalenie mzgu i rdzenia z mialgi (zesp przew
lekego zmczenia), ktre cign si tygodniami z dreszczami i gorczk.
WIKSZE YIN
(TAI YIN - przyp. tum.)
W stadium Wikszego yin czynnik patogenny wnika do gbszych warstw energetycznych ciaa
i oddziauje na Narzdy. Trzy stadia yang dotycz tylko kanaw i Narzdw yang. Trzy stadia
yin mona oglnie, ale nie wycznie, scharakteryzowa jako Niedobr i Zimno. W stadium Wiks
ego yin dochodzi do wniknicia Zimna do rodkowego Ogrzewacza ( ledziony), jak rwnie do
Niedoboru yin w ledzionie. Objawy kliniczne to: uczucie peno ci brzucha, wymioty, ut
rata apetytu, biegunka, brak pragnienia, blade ciao jzyka i biay nalot oraz gbokie, w
olne ttno. Stan ten spowodowany jest bezpo rednim atakiem Zimna wnikajcego do ledzion
y, wwczas gdy wystpuje Niedobr yang ledziony. Niedobr ten zaburza funkcj przetwarzania
i transportu ledziony i prowadzi do uczucia peno ci w brzuchu, wymiotw, biegunki ora
z utraty apetytu. Dyskomfort w brzuchu zmniejsza si pod wpywem ucisku. Brak pragni
enia odzwierciedla syndrom Zimna, na ktry rwnie wskazuje blady jzyk i wolne ttno. Z p
unktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe pojawi si w takich chorobach, jak infekc
je wirusowe dotyczce przewodu pokarmowego.

:ig. Zwi-z Zimna i nernu, Ja"ewntrzpatogenw okoli>, sucht

-;zyka tylnikiem panna, ktra v.imna wy-pvszcze wy-gnacji Qi vz czynnik -Iow Mniej-nadzeniem
,1 odka.
MNIEJSZE YIN
(SHAO YIN -przyp. tum.)
Stadium Mniejszego yin to rwnie syndrom Wewntrzny dotyczcy Narzdw yin, a szczeglnie Ne
ek i Serca. Wystpuj dwa typy stadium Mniejszego yin: przemiana w Zimno (albo stadi
um Zimna Mniejszego yin) i przemiana w Gorco (stadium Gorca Mniejszego yin).
Stadium Zimna Mniejszego Yin
Objawy kliniczne Zimna Mniejszego yin to: dreszcze, awersja do zimna, apatia i s
enno , zimne koczyny, biegunka cechujca si obecno ci niestrawionych resztek pokarmowych,
brak pragnienia lub ch picia ciepych pynw, obfity, jasny mocz, blade ciao jzyka oraz g
ie, cienkie ttno. W stadium tym pacjent ma tendencj do leenia w skulonej pozycji. A
wersja do Zimna, zzibnicie koczyn, apatia i skulona pozycja ciaa w czasie leenia s spo
wodowane przez Niedobr yang. Cay syndrom jest gwnie zwizany z Niedoborem yang Nerek,
ktry oddziauje przykadowo na yang ledziony
- 153 i powoduje biegunk. Obfity, jasny mocz odzwierciedla wewntrzne Zimno, a gbofc cienki
e ttno oznacza stan Wewntrznego Niedoboru.
Stadium Gorca Mniejszego Yin
Objawy kliniczne Gorca Mniejszego yin to: gorczka, draliwo , bezsenno , cho w ustach i
le, skpy, ty mocz, czerwony jzyk bez nalotu i cienkie, szyb ttno. Jest to stadium Nied
oboru yin Nerek. Gorczka, sucho w ustach i gardle, jak i nie draliwo i bezsenno s s
ane przez Niedobr yin Nerek. Draliwo i bezsenno pojawiaj si w wyniku Niedoboru yin Ner
ek, ktry przyczynia si do wstania Niedoborowego Gorca w Sercu, co z kolei jest przy
czyn zaburze Ducha. Ni doborowe Gorco wypala pyny ciaa i powoduje skpy, ty mocz, cze
jz i szybkie ttno.
ZAMIERAJCE YIN
(JUE YIN - przyp. tum.)
Chocia stadium Zamierajcego yin moe odpowiada problemom Osierdzia i Watr -by, moe rwni
e obejmowa inne stany patologiczne. Jest to syndrom mieszany - Gor.. ca i Zimna, ktr
y obejmuje take syndromy wywoane przez robaczyce. Objawy klinie: -ne to: stae pragn
ienie, uczucie energii pyncej z dou do klatki piersiowej, bl i doznania gorca w klatc
e piersiowej, uczucie godu z niechci do jedzenia, zimne koczyi" biegunka i wymioty (
rwnie wymioty zawierajce oblece).
Stale pragnienie zwizane jest z Gorcem Wtroby, zuywajcym pyny ciaa. Ucz cie energii ws
ujcej od dou do klatki piersiowej i doznania blu i gorca w klatce pit siowej spowodo
wane s przez wznoszce si Gorco Wtroby. Gd z niechci do jedz nia, wymioty oraz biegun
woane s przez Gorco Wtroby i zatrzymanie Zimna w Jelitach i odku. Gorco Wtroby wywo
le Zimno w Jelitach i odku powstrzymuje pacjenta przed jedzeniem. Wymioty oblecami z
wizane s z Zimnem w Jelitach, do ktrego robaki nie mog si zaadaptowa. Wystpuje tu rozd
ielenie energii yin od yang z yang wnoszcym si ku szczytowi ciaa i uciekajcym z koczy
n, std ich ozibienie. Podsumowujc naley stwierdzi, e syndrom ten cechuje rwnoczesne wy
tpowanie oznak Niedoborowego Zimna i Nadmiarowego Gorca. Oznaki Niedoborowego Zimn
a to: brak chci do jedzenia, wymioty, biegunka, ozibienie koczyn. Oznaki Nadmiarowe
go Gorca to: stae pragnienie, bl w klatce piersiowej, uczucie energii wstpujcej od dou
do klatki piersiowej i gd.
gbokie.
no , su--. szybkie jak rw-^aliwo mc do po--cha. Niemny jzyk
II
Rnicowanie syndromw zgodnie z zasad czterech warstw

WSTP
i i Watro- ^M
By - Gr- ^M
Rnicowanie syndromw wedug Czterech Warstw koncentruje si gwnie
ho-

y klinicz- ^M robach gorczkowych wywoanych przez zewntrzne Gorco. Rozwinli je Wu

You-Ke,
i dozna- ^m Ye Tian-Shi i Wu Ju-Tong we wczesnej dynastii Qing, chocia elemen
ty takiego my lenia
> koczyny. ^| o procesie chorobowym pojawiy si ju w Ksidze Wewntrznej i w Rozwaani
ch nad
^^
zaburzeniami wywoanymi przez Zimno. ia. Uczu- ^H
Ye Tian-Shi, gwny p
rzedstawiciel Szkoy Chorb z Gorca (wen bing), urodzi si Jatce pier- ^1 w 1667 r.
w mie cie Suzhou. Zmar w 1746 r. W tym czasie w Chinach szerzyy si choro-I do jdze^H
by infekcyjne, ktre z punktu widzenia medycyny chiskiej pochodziy z zewntrzneg
o lie Zimna ^m
Gorca. Ye Tian-Shi by najsawniejszym lekarzem w okresie wczesne
j dynastii Qing. Jest rtdku po- ^m
autorem licznych ksiek. Najwaniejsze z nich,
to: Rozwaania nad chorobami gorcz-nem w Je- ^B
kowymi z Gorca1 i Poradnik kli
niczny przypadkw chorb2. Ye Tian-Shi by autoryte-nergii yin ^m
tem w chorobach
z zewntrznego Gorca, rozwija rnicowanie syndromw wedug : ich ozi- ^H
Czterech W
tw, a take by specjalist w leczeniu odry i innych chorb dziecicych.
> wystpo- ^fl
Jedna z jego ksiek to Podstawy pediatrii3.
3rowego ^M
Rnicowanie syndromw wedug Czterech Warstw dotyczy wycznie chorb
ouaki Nad- H
rczkowych z Gorca, tzn. tych, ktrych przyczyn jest zewntrzne Gorco. T
en typ cho-wstpu^|
rb mona opisa nastpujco:
zawsze spowodowane s przez zewntrzne Gorco lub Wiatr i Gorco,
gorczka zawsze jest objawem gwnym,
gorco jest intensywne i ma siln tendencj do wypalania pynw ciaa oraz uszkadzania yin,
s to choroby zaka ne,
czynnik patogenny wnika przez nos i usta.
Wystpuj rwnie choroby gorczkowe spowodowane przez Zimno. Analiza tych chorb opiera si
a rnicowaniu wedug Sze ciu Stadiw opisanych w Aneksie, cz. I.
Podstaw rnicowania wedug tej zasady jest koncepcja czterech warstw energetycznych w
ciele. Kada z tych warstw lub stadiw ma szczeglny rodzaj energii i nazywana jest: w
arstwa Ochronna (wei), Qi (qi), Odywcza (ying) i Krwi (xue). Ze wzgldu na gboko warstw
a Ochronna jest najbardziej powierzchowna, a warstwa Krwi
- 155 stanowi poziom najgbszy. W tym systemie rnicowania, kady poziom energetyczny cechuje
szczeglny zesp objaww. Gdy lekarz zidentyfikuje poziom energetyczny, na ktrym umiejsc
owiona jest choroba, moe zastosowa wa ciwe leczenie. Chocia ten system rnicowania zosta
pisany dla chorb pochodzenia zewntrznego, moe by take stosowany w przypadkach chorb we
wntrznych z Gorca, poniewa Gorco staje si wewntrzne, gdy przekroczy poziom Ochronny i
poziom Qi.
WARSTWA OCHRONNA
Warstwa Qi Ochronnej obejmuje cztery moliwe syndromy: Wiatr i Gorco, Gorco Letnie,
Gorco i Wilgo oraz Sucho i Gorco. Maj one rne objawy kliniczne, ale w pocztkowym sta
we wszystkich wystpuj oznaki i objawy inwazji z zewntrz Wiatru i Gorca. Dalszy opis
przejaww klinicznych bdzie si wic opiera gwnie na oznakach i objawach inwazji przez Wi
tr i Gorco.
Warstwa Qi Ochronnej jest to najbardziej powierzchowna warstwa atakowana przez z
ewntrzne Gorco. Jest to stadium, w ktrym objawy i oznaki dotycz poziomu energii Qi O
chronnej. Odpowiada to stadium Wikszego yang w rnicowaniu zgodnie z Sze cioma Stadiam
i; jedyn rnic jest czynnik patogenny o naturze Gorca a nie Zimna. Poziom Ochronny cha
rakteryzuje uszkodzenie energii Qi Ochronnej. Qi Ochronna ma cztery zasadnicze f
unkcje: ochrona przed zewntrznymi czynnikami patogennymi, ogrzewanie oraz odywiani
e skry i mi ni; kontrola skry, wosw, otwieranie i zamykanie porw; powizanie z Qi Puc.
oziomie Ochronnym wszystkie te funkcje s zaburzone co prowadzi do wystpienia specy
ficznych przejaww klinicznych.
Oznaki i objawy na poziomie Ochronnym, to: gorczka, lekkie dreszcze, awersja do z
imna lub wiatru, brak lub tylko lekkie poty, bl gowy, kaszel, bolesno garda, pragnien
ie, lekko czerwone na koniuszku ciao jzyka iMub na brzegach, cienki, biay nalot na
jzyku oraz powierzchowne, szybkie ttno. Gorczka wystpujca w tym stadium zwizana jest z
walk patogennego zewntrznego Gorca z Qi Ochronn. Awersja do zimna lub wiatru spowod
owana jest uszkodzeniem funkcji ogrzewania oraz odywiania skry i mi ni przez Qi Ochro

nn. Brak potw lub tylko lekkie poty zwizane s z osabieniem funkcji Qi Ochronnej, ktra
reguluje zamykanie i otwieranie porw. Bl gowy (gwnie okolicy potylicznej) zwizany jest
z zablokowaniem cyrkulacji Qi Ochronnej. Kaszel zwizany jest z zablokowaniem Qi
Ochronnej, co zaburza zstpujc funkcj Puc. Gorco w kanale Puc powoduje bl garda. Prag
e spowodowane jest przez Gorco wysuszajce pyny ciaa. Lekko czerwony koniuszek i brze
gi jzyka odzwierciedlaj wniknicie Gorca do zewntrznych warstw energetycznych. Powierz
chowne ttno odzwierciedla walk Qi Ochronnej z zewntrznym czynnikiem patogennym, a s
zybkie ttno odzwierciedla obecno Gorca. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe
wystpowa w chorobach infekcyjnych grnych drg oddechowych, w zapaleniu migdakw, w pocz
kowych stadiach ryczki, ospy wietrznej i odry.
WARSTWA QI
Warstwa Qi stanowi drugi poziom inwazji zewntrznego Gorca. Objawy kliniczne na poz
iomie Ochronnym odzwierciedlaj uszkodzenie Qi Ochronnej. Sowo Qi nie odnosi si do j
akiego szczeglnego rodzaju Qi, wskazuje raczej na dalsze wniknicie Gorca do warstwy,
ktra nie jest jeszcze zbyt gboka. Poziom Qi wskazuje po pierwsze, e odpor- 156 ergetyczny
jr.yczny, na
rhocia ten
moe by
co staje
o. Gorco ?. alewpo--i:rz Wiatru na oznaina przez iu energii (z Sze cio-Jimna. Po-ma czte-, ogrzewalnie po-surzone.
wersja do . pragnie-ilot naj-zwiza-> zimna lub ry i mi -aem funk- okoli-I zwizany
w ka
na-jszajce :e Gor-.a walk rciedla w cho- ztkoliczne na Inosi si ca do odporno ciaa jest jeszcze dobra, po drugie, e czynnik patogenny uszkodzi, chocia niezbyt g
o, normalne funkcje Narzdw. W stadium Qi wystpuje pi stanw: Gorco w klatce piersiowej
przeponie, Gorco w kanale odka, Sucho i Gorco w Jelitach, Gorco i Wilgo w odku i
raz Gorco w kanale Pcherzyka ciowego.
Gorco w klatce piersiowej i przeponie
Objawy kliniczne Gorca w klatce piersiowej i przeponie obejmuj: gorczk, brak awersji
do zimna, uczucie gorca, duszno , kaszel z t lub rdzawego koloru i ropn plwocin, wyc
nie, uczucie palenia w nadbrzuszu, pragnienie, lizgajce, szybkie ttno i czerwony jzy
k z tym, grubym nalotem (fot. 41).
Wikszo przejaww klinicznych odzwierciedla nagromadzenie si zewntrznego Gorca w klatce
iersiowej i w przeponie, co powoduje zablokowanie Qi w tym rejonie. Gorczka nie j
est wysoka. ty nalot odzwierciedla, e choroba wnikna gbiej ni na poziom Ochronny. Na
est jednak tylko lekko ty i moe by cz ciowo biay. Pragnienie spowodowane jest przez Go
wysuszajce pyny ciaa. Kaszel z plwocin wynika z zaburzenia zstpujcej funkcji Plu przez
Gorco. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe wystpi w ostrym zapaleniu oskrz
eli, zapaleniu puc i w ropniu puc.
Gorco w kanale odka
Objawy kliniczne Gorca w kanale odka obejmuj: wysok gorczk, obfite poty, awersj do g
brak awersji do zimna, pragnienie, czerwony jzyk z suchym, tym nalotem oraz szybkie,
szerokie ttno. W syndromie tym Gorco jest powane, ale Qi ciaa jest take silna. Wysok
a gorczka odzwierciedla walk pomidzy zewntrznym Gorcem a Qi ciaa. Poty s obfite i zwi
e z Gorcem parujcym Wewntrz. Pragnienie i ty, suchy nalot spowodowane s przez Gorco z
jce pyny ciaa. Pragnienie jest due i pacjent ma ogromn ch do picia zimnej wody. Szerok
e, szybkie ttno odzwierciedla wystpowanie Gorca Wewntrz. Jest to syndrom identyczny
jak stadium kanaw Jasno ci yang przy rnicowaniu wedug Sze ciu Stadiw, ktre zostao opi
Aneksie cz. I. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe wystpi w zapaleniu puc,
grypie i zapaleniu mzgu.
Sucho i Gorco w Jelitach
Kliniczne objawy Sucho ci i Gorca w Jelitach obejmuj: wysok gorczk po poudniu, zaparcia
uczucie pieczenie odbytu, rozpieranie brzucha, uczucie peno ci i bl brzucha nasilajc
y si przy ucisku, draliwo , uczucie omdlewania, czerwony jzyk z grubym, bardzo suchym,
tym, brzowym lub czarnym nalotem oraz gbokie, pene, szybkie ttno. Syndrom ten jest p
tycznie taki sam, jak stadium Narzdw Jasno ci yang w rnicowaniu wedug Sze ciu Stadiw. C
akteryzuje si ekstremalnym Gorcem w Jelitach, wysuszajcym stolec i powodujcym zaparc

ia oraz bl brzucha. Odpowiada to Ogniowi - w przeciwiestwie do Gorca - i jest opisa

ne w rozdziale8. Ogie wysusza pyny bardziej ni Gorco, dlatego wystpuje zaparcie i bar
dzo suchy nalot na jzyku. Ogie take bardziej zaburza Ducha, dlatego wystpuje draliwo l
b nawet majaczenie. Gbokie, pene ttno odzwierciedla gbsze zlokalizowanie Ognia, w porw
aniu z Gorcem. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moemy spotka w gorczkowych
infekcjach jelitowych.
Gorco i Wilgo odka i ledziony
Przejawy kliniczne tego syndromu obejmuj: sta gorczk, ktra nie spada przy p ceniu si,
czucie ciko ci ciaia i gowy, uczucie ciskania w klatce piersiowej i brzuch mdo ci, lu ne
olce, lepki i ty nalot na jzyku oraz lizgajce, szybkie ttno. Wszy*' kie te objawy odzw
erciedlaj zablowanie rodkowego i Dolnego Ogrzewacza przez W go i Gorco. Szczeglnie lis
ki, tusty lub lepki nalot jest typowy dla Wilgoci. Z punk:, widzenia biomedycyny
syndrom ten moemy spotka w gorczkowych infekcjach jelitc wych, zatruciu pokarmowym
lub zapaleniach odka i jelit.
Gorco w kanale Pcherzyka ciowego
Objawy kliniczne Gorca w kanale Pcherzyka ciowego obejmuj: naprzemienr uczucie gorca i
zimna (z dominujcym uczuciem gorca), gorzki smak w ustach, pra_ nienie, sucho garda,
bl w okolicy podebrowej, uczucie peno ci w nadbrzuszu, nu<. no ci, ty, lepki nalot na j
po prawej stronie oraz strunowate, szybkie ttno. Sy: drom ten jest podobny do st
adium Mniejszego yang przy rnicowaniu zgodnie z Sze cii -ma Stadiami, z wyjtkiem wystpu
jcej tu Wilgoci i raczej Gorca ni Zimna. Podobnie analiza przejaww klinicznych jest
taka sama, jak w stadium Mniejszego yang, z wyjtkiem uczucia peno ci w nadbrzuszu i
lepkiego, tego nalotu - objaww odzwierciedlajcych Wilgo w rodkowym Ogrzewaczu. Z punkt
widzenia biomedycyny syndrom ten moe wystpi w grypie, mononukleozie zaka nej (gorczka
wzowa), agodnym zapaleniu mzgu i rdzenia z mialgi (zesp przewlekego zmczenia), ostr
paleniu pcherzyka ciowego i w malarii.
WARSTWA ODYWCZA
Odywcza Qi pynie przez kanay oraz naczynia Krwiono ne i odywia ciao. Na p< >-ziomie Ody
czym czynnik patogenny wnikn gbiej do warstwy Qi Odywczej, oddziauje wic na Narzdy. P
ewa Qi Odywcza jest ci le zwizana z Krwi i pynie wzdu, naczy krwiono nych, oddziauj
i Osierdzie. Niektre objawy i oznaki z tgi poziomu odzwierciedlaj uszkodzenie funkc
ji Serca i Osierdzia. Objawy kliniczne obejmuj: sta gorczk nasilajc si w nocy, sucho
ach, brak pragnienia, blade wykwity na skrze (plamki), rozdranienie, bezsenno , gbokocz
erwone ciao jzyka z niewielk ilo ci lub bez nalotu (fot. 42) oraz cienkie, szybkie ttno
. W powanych przypadkach moe wystpi majaczenie.
Wikszo objaww pojawia si z powodu wypalania si yin. Gorczka w nocy zwizana jest z Nie
orem yin Qi. Sucho w ustach powizana jest ze zmniejszeniem si ilo ci pynw ciaa z powod
orca, ale nie ma pragnienia, poniewa zmniejszenie si pynw ciaa nie jest zbyt powane. W
kwity skrne s spowodowane przez Gorco w naczyniach Krwiono nych. Rozdranienie, bezsenn
o i moliwo majaczenia rozwijaj si z Gorca oddziaujcego na Serce, a wic na Ducha. C
yk bez nalotu i cienkie, szybkie ttno wynikaj z niedostatku yin. Z punktu widzenia
biomedycyny syndrom ten moe wystpi w zapaleniu mzgu, zapaleniu opon mzgowych i w pato
wym zapaleniu puc.
i przy po-| i brzuchu. *>. Wszyst-i przez WilZ punktu jach jelitozemienne ach, prag-uszu, nud'tno. Syn-fczSze cioPodobnie e. z wyjt-aierciedla-ndrom ten nym zapa-aleniu pWARSTWA KRWI
Warstwa Krwi jest ostatni i najgbsz warstw, do ktrej moe wnikn Gorco. Na tym poziom
uj bardzo powane objawy. Sowo Krew" w tym kontek cie oznacza jedynie gbsz warstw ener
zn, mimo e Qi Odywcza i Krew s ze sob ci le powizane i oczywi cie nierozdzielne. Objaw
niczne obejmuj: wysok gorczk, skr gorc w dotyku, wykwity skrne (plamki) koloru purpu
o lub czarnego, krwawienia z nosa, krwioplucie, krwiste stolce, pobudzenie w zac
howaniu, gboko czerwone ciao jzyka bez nalotu oraz cienkie, szybkie ttno. W powanych p
rzypadkach moe wystpi majaczenie. Wikszo objaww i oznak, takich jak wykwity skrne i r
dzaje krwawie, zwizana jest z Gorcem we Krwi. Pobudzenie w zachowaniu i majaczenie
s spowodowane przez Gorco poruszajce Krew, oddziaujce na Serce (Serce zarzdza Krwi) i
a Ducha. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten moe wystpi w zapaleniu mzgu, zapa
leniu opon mzgowych i w ostrej leukemii.

PRZYPISY
Ye Tian-Shi, Discussion of Warm-Febrile Diseases (Wen re lun) (poowa XVIII w.). Y
e Tian-Shi, Clinical Guide ofCase Histories (Ling zheng zhi nan yin an) (1766).
Ye Tian-Shi, Essentials of Pediatrics (You ke yao lue) (poowa XVIII w.).
ilo. Na po>;. oddziae wzdu
iki z tego
zne obej. blade wyo jzyka
ch przy>cy zwii si ilo si pyco w narozwijaj
h>tu i cien<yndrom
zapaleRnicowanie syndromw zgodnie z Trzema Ogrzewaczami
WSTP
Ten system rnicowania, podobnie jak system Czterech Warstw, koncentruje si na choro
bach gorczkowych wywoanych przez zewntrzne Gorco. Zosta rozwinity przez Wu Ju-Tonga (1
758-1836), pochodzcego z prowincji Jiangsu. W czasach dr. Wu przewaay gorczkowe chor
oby infekcyjne, takie jak odr, ponica i ospa. Byo przet< naturalne, e uwaga specjali
stw skoncentrowaa si przede wszystkim na tych chorobach.
Rnicowanie chorb zgodnie z Trzema Ogrzewaczami zostao zawarte w zbiom czterech ksiek W
u pod tytuem Systematyczne rnicowanie chorb gorczkowych W pracy tej nie przedstawi on
nowych syndromw, ale wyja ni i rozwin wcze niej sformuowane teorie chorb gorczkowych,
rzez Ye Tian-Shi (Aneks, cz. II). Praca dr. Wu systematyzuje wcze niejsze teorie n
a temat chorb gorczkowych z Gorca.
Koncepcja Trzech Ogrzewaczy opiera si na podziale ciaa na trzy jamy: Grni* rodkowy i
Dolny Ogrzewacz. Grny Ogrzewacz to cz ciaa od szczytu gowy do przepony. rodkowy - obe
muje rejon od przepony do ppka. Dolny Ogrzewacz siga od ppka do stp. Jednake, podzia n
a trzy jamy jest stosowany gwnie w odniesieniu do tuowia. W tym kontek cie Grny Ogrzew
acz obejmuje pole od garda do przepony, co odpowiada Pucom i Sercu/Osierdziu. rodko
wy Ogrzewacz obejmuje pole od przepony do ppka, co odpowiada odkowi i ledzionie. Doln
y Ogrzewacz siga od ppka do (wczajc) zewntrznych narzdw pciowych, co odpowiada Wtro
rkom, Pcherzowi. Jelitom i u kobiet Macicy.
Rnicowanie syndromw wedug Trzech Ogrzewaczy klasyfikuje przejawy kliniczne, opierajc
si na ich lokalizacji: w Grnym, rodkowym, czy te Dolnym Ogrzewaczu. Schemat ten stos
owany jest w przypadkach ataku zewntrznego Gorca i uywany razem z systemem rnicowania
wedug Czterech Warstw (Aneks, cz. II). Rnicowanie wedug Czterech Warstw rozrnia gbok
ktr wnikno patogenne Gorco uwzgldniajc ciko stanu, a rnicowanie zgodnie z Trzem
i identyfikuje miejsce (podzia wertykalny ciaa), do ktrego wnikno Gorco.
- 160 GRNY OGRZEWACZ
Narzdy Grnego Ogrzewacza to Puca i Serce. Objawy kliniczne choroby w danym stadium
odpowiadaj tym, ktre wystpuj przy inwazji Gorca do Puc i Serca. W medycynie chiskiej u
aa si jednak, e Serce nie moe by zaatakowane przez zewntrzne czynniki patogenne, a wic
objawy kliniczne odzwierciedlaj wniknicie Gorca do Osierdzia.
ije si na minity dr. Wu przeto -. chorozbiorze
rzkowych.
rozwin
Tian-Shi
i gorczGrny, t do prze-i od pp-liu do tu-ny. co od-epony do i do (w-cherzowi,
klinicz-

zewaczu.
rany raucowanie
Gorco ; identyfiPuca
Wniknicie zewntrznego Wiatru i Gorca do Puc moe przejawia si w najbardziej powierzchow
ej warstwie (Qi Ochronna) lub w gbszej - w samych Pucach. Rozrnienie opiera si na anal
izie objaww zgodnie z rnicowaniem wedug Czterech Warstw. W syndromach Grnego Ogrzewac
za wystpuje inwazja Wiatru i Gorca do Warstwy Qi Ochronnej Puc oraz Gorco w Pucach (n
a poziomie Qi). Przejawy kliniczne zaatakowania Puc na poziomie warstwy Qi s takie
same, jak objawy stadium Warstwy Ochronnej przy rnicowaniu Czterech Warstw. Objaw
y i oznaki inwazji samych Puc to: staa gorczka, poty, kaszel, sapanie, pragnienie z
chci picia, uczucie ciskania i blu w klatce piersiowej, czerwone ciao jzyka z tym n
m oraz szybkie ttno. Przejawy te s takie same, jak w Gorcu w klatce piersiowej i prz
eponie" na poziomie Qi w rnicowaniu wedug Czterech Warstw.
Gorczka i poty zwizane s z Gorcem parujcym w Pucach. Uczucie ciskania i bl w klatce p
siowej oraz sapanie s spowodowane przez patogenne Gorco, ktre zaburzyo zstpujc funkcj
. Pragnienie z chci picia zwizane jest ze zuyciem pynw ciaa przez Gorco. Podobnie, cz
one ciao jzyka, ty nalot i szybkie ttno odzwierciedlaj obecno Gorca. Z punktu widze
medycyny syndrom taki moe wystpi: w ostrym zapaleniu oskrzeli, zapaleniu puc i zapal
eniu mzgu.
Osierdzie
Wniknicie patogennego Gorca do Osierdzia moe rozwin si z ataku Gorca do Plu, albo z s
romu Warstwy Qi Ochronnej, zgodnie z rnicowaniem Czterech Warstw. Je li rozwija si z
jednego z tych syndromw oznacza pogorszenie stanu i zwykle pojawia si jako naga zmi
ana stanu. Objawy kliniczne obejmuj: sta gorczk, uczucie palenia w nadbrzuszu, ozibien
ie koczyn, majaczenie, afazj, trudno ci w poruszaniu jzykiem i gboko czerwone ciao jzy
z czerwonymi punktami na koniuszku bez nalotu.
Gorczka i zimne koczyny spowodowane s przez Gorco uwizione Wewntrz, niezdolne do dotar
cia do koczyn. Im gbsze uwizienie Gorca, tym zimniej sze koczyny. Majaczenie i afazja
zwizane s z Gorcem, ktre zuywa pyny ciaa i przemienia je w luz, co powoduje zamglenie
rca i Ducha i uniemoliwia Sercu poruszanie jzykiem. Gboko czerwone ciao jzyka zwizane
est z Gorcem na poziomie Qi Odywczej. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom taki m
oe wystpi w udarze cieplnym, zapaleniu opon mzgowych i w zapaleniu mzgu.
RODKOWY OGRZEWACZ
W wyniku wniknicia patogennego Gorca do rodkowego Ogrzewacza mog wystpi dwa syndromy:
Gorco w Jasno ci Yang oraz Gorco i Wilgo w ledzionie. Gorcu w Jasno ci Yang jest identyc
ne z syndromem Narzdw Jasno ci Yang w rnicowaniu Sze ciu Stadiw. Wniknicie Wilgoci i Go
do ledziony spotykane jest we wczesnych stadiach chorb pochodzcych z zewntrznego Gorc
a i jest to ten sam syndrom co Gorca Wilgo w odku i ledzionie" na poziomie Qi przy r
aniu wedug Czterec:. Warstw.
Objawy kliniczne obejmuj: awersj do zimna, lekk gorczk nasilajc si po poudniu, uczuc
u w gowie, jakby bya w torbie, uczucie ciaru caego ciaa i koczyn, uczucie peno ci w k
piersiowej i w nadbrzuszu, nudno ci i wymioty, biay, lepki nalot jzyka oraz mikkie,
powierzchowne i szybkie ttno.
Awersj do zimna powoduje zablokowanie yang Qi przez Gorc Wilgo. Lekka gorczka zwizana
jest z Gorcem i Wilgoci, z Wilgoci przewaajc nad Gorcem. Uczucie ciko ci gowy zwiz
Wilgoci, ktra blokuje przepyw yang Qi do gowy. Uczucie ciaru ciaa i koczyn spowodowan
est przez Wilgo. Wilgo blokuje i zaburza przetwarzajc i transportujc funkcj ledziony
aki sposb, e przepyw Qi w mi niach jest utrudniony ( ledziona kontroluje mi nie). Uczuci
eno ci w klatce piersiowej i nadbrzuszu spowodowane jest zablokowaniem rodkowego Ogr
zewacza przez Wilgo i Gorco, ktre przeciwstawiaj si zstpujcej i wstpujcej Qi w rodk
rzewaczu. Lepki nalot na jzyku i mikkie, powierzchowne ttno odzwierciedlaj obecno Wilg
oci. Z punktu widzenia biomedycyny taki syndrom moe wystpi w mono-nukleozie zaka nej,
grypie i zapaleniu jelit.
DOLNY OGRZEWACZ
Gorco w Dolnym Ogrzewaczu atakuje Nerki albo Wtrob
Nerki
Kiedy Gorco wnikno do Nerek, wysusza yin Nerek i prowadzi do Gorca z Niedoboru. Obja
wy kliniczne obejmuj: lekk, wahajc si gorczk, uczucie gorcych doni i stp, sucho w

iao , guchot, czerwony, zuszczony jzyk oraz cienkie, szybkie lub powierzchowne, puste
Uczucie gorca w doniach i stopach, stany podgorczkowe i sucho w ustach spowodowane s
przez Gorco z Niedoboru yin wysuszajcego pyny ciaa. Guchota zwizana jest z osabieniem
in Nerek, ktre nie jest zdolne dotrze do uszu. Czerwony, zuszczony jzyk i cienkie, s
zybkie ttno odzwierciedlaj Gorco z Niedoboru.
Wtroba
Chocia Wtroba anatomicznie umiejscowiona jest w rodkowym Ogrzewaczu, to ze wzgldu na
cise zwizki funkcjonalne z Nerkami umieszczona jest w Dolnym Ogrzewaczu. Syndrom Wt
roby charakteryzuje Gorco, ktre wzbudza Wiatr Wtroby. Moe ono powsta z syndromu Nerek
, gdy Gorco wyczerpao yin.
i>' wyst. Gorco
icowaniu
czesnych
:n co Go. Czterech
po poud. koczyn.
lepki naLekka go.-m. Uczudo gowy.
qe i zabueplyw Qi
w klatce
zewacza
v rodkoerciedlaj
w monoObjawy kliniczne obejmuj: stany podgorczkowe, ozibienie koczyn, suche, czarne zby, wy
sychajce i popkane usta, drgawki i drenia, suche, czerwonawopurpurowe ciao jzyka oraz
gbokie, cienkie i szybkie ttno. Stany podgorczkowe spowodowane s przez Gorco uszkadza
jce yin. Zimne koczyny zwizane s ze zuyciem przez Gorco yin Nerek i oddzielenie yin od
yang, tak e yin i yang nie mog si komunikowa. Yin jest zuyte a yang nie kry. Czarne,
uche zby, suche usta oraz cienkie, szybkie ttno spowodowane s przez Niedobr yin z Ni
edoborowym Gorcem. Drgawki i drenia zwizane s z Wiatrem Wtroby, ktry powstaje z powodu
zuycia przez Gorco yin Nerek i Wtroby. Z punktu widzenia biomedycyny syndrom ten m
oe wystpi w zapaleniu mzgu i zapaleniu opon mzgowych.
z NiedoL-ych doni
--.z cienkie.
?tany podi wysuszaest zdolne
ilaj GoI
czu, to ze
i igrzewal Moe ono
IV
Zarys oznak na jzyku
w stanach Zimna lub Gorca
pochodzenia zewntrznego
Naley przede wszystkim pamita, e w trzech stanach yang kolor ciaa jzyka jes: zasadnicz
o niezmieniony, a podstawowe znaczenie maj zmiany nalotu; w trzech stanach yin po
dstawowe znaczenie maj zmiany ciaa jzyka.
RNICOWANIE ZGODNIE Z SZE CIOMA STADIAMI
SYNDROM CIAO JZYKA
NALOT JZYKA
Wiksze yang
Nie zmieniony Cienki i biaty, moe wystpi bardziej dookoa rodka lub
w przedniej trzeciej cz ci

Jasno yang
Czerwony
tty, gruby i suchy
Mniejsze yang Nie zmieniony Biaty i liski tylko po jednej stronie lub biaty i
szary albo biaty i czarny
Wiksze yin
Blady Biaty
Mniejsze yin Zimno Gorco
Blady Czerwony Biaty Bez nalotu
Zamierajce yin Blady Biaty i tty (poniewa wystpuj oznaki zarwno Zimna, jak i Gorca)
szary
RNICOWANIE ZGODNIE Z CZTEREMA WARSTWAMI
POZIOM CIAO JZYKA
NALOT JZYKA
Qi Obronnej
Lekko czerwony z przodu i/lub na brzegach
Cienki, biay
Qi
Czerwony lub normalny tty
Qi Odywczej
Glbokoczerwony Bez nalotu
Krwi
Glbokoczerwony lub czerwonawopurpurowy Bez nalotu
RNICOWANIE ZGODNIE Z TRZEMA OGRZEWACZAMI
yka jest t stanach
SYNDROM CIAO JZYKA
NALOT JZYKA
Grny Ogrzewacz: Wiatr i Gorco w Ptucach Gorco w Ptucach Gorco w Osierdziu Lekko cz
erwony z przodu i/lub na bokach Czerwony Gtbokoczerwony, czerwone punkty
ty ty B
tu
rodkowy Ogrzewacz: Gorco w Jasno ci Yang Gorca Wilgo w ledzionie Czerwony Czerwon
y
tty, suchy Lepki, tty
Dolny Ogrzewacz: Nerki Wtroba Gtbokoczerwony Gtbokoczerwony Bez nalotu Bez n
alotu
ls':wno
V
Jzyki oznaczajce stany niebezpieczne
Niektre jzyki oznaczaj szczeglnie cikie stany. Uwaa si, e jeeli pojawi si nagle w
ostrych chorb, oznaczaj stan zagroenia ycia. W innych okoliczno ciach mog wystpowa wie
lat przed mierci. Niebezpieczne jzyki" zazwyczaj oznaczaj zapa yang lub yin. Zapa po
a sob stan ekstremalnego i cikiego Niedoboru, a nawet cakowite rozdzielenie" yin od y
ang. Generalnie, kady jzyk bez duszy [ moe by przejawem powanego problemu. Szczeglnie
ze rokowanie jest wtedy, kiedy j korze ma ciemny, suchy i zwidnity wygld.
S rozmaite stany towarzyszce zapa ci yin. Jeeli nie ma nalotu na jzyku, a jzyk I wyglda
jak wiska nerka lub jak lustro, wiadczy to o Gorcu, ktre uszkodzio yin lub o zapa ci Qi
a. Jzyk, ktry wyglda jak uoona rybia uska, ma kolce na powierzchni i jest suchy ze zwi
nitymi szczelinami, oznacza wyczerpanie pynw ciaa. I Biay i grzybiasty nalot wskazuje
na Niedobr yin Nerek i odka prowadzcy do Gr-1 ca, z Wilgotn Toksyczno ci czyhajc
typ nalotu spotykamy tylko w du- j gotrwaych stanach przewlekych. Na koniec, kiedy
ciao jzyka jest czerwone w rodko | wej cz ci, a czarne na bokach, wskazuje na zapa yin
Nerek.
Zapa yang mona take rozpozna badajc jzyk. Blade ciao jzyka z nalotem jaki patki ni
uje na zapa yang ledziony. Niebezpieczn oznak jest zawsze nie-i bieski jzyk bez nalotu
. Niebieski kolor ciaa jzyka wskazuje na zakrzepnite Zimno we-J wntrz z zastojem Krw
i, a brak nalotu oznacza cakowit zapa Qi i Krwi. Jest to jeden 1 z tych rzadkich prz
ypadkw, kiedy brak nalotu spowodowany jest ekstremalnym Niedo-] borem yang a nie
yin.
Czasami jzyk moe oznacza ekstremalne problemy tak z yin, jak i z yang w zale-! no ci o
d pozostaych objaww. Czarny, suchy, popkany jzyk zazwyczaj wskazuje na cikie i niebezp
ieczne zwidnicie i wyczerpanie yin Nerek, jakkolwiek w rzadkich i wyjtkowych przypa
dkach nalot taki moe powsta w wyniku Prawdziwego Zimna Wewntrz z Niedoboru yang, na
wet jeeli jzyk jest suchy. Wystpuje to wtedy, kiedy yang Qi nie moe porusza i odparow
ywa pynw, co przyczynia si do powstania suchego nalotu. Aby nie pomyli tego stanu z s
yndromem Gorca, niezwykle istotne jest zwrcenie uwagi na inne oznaki, jak brak pra
gnienia i skpy, jasny mocz.
Jest jeszcze kilka innych stanw jzyka, ktre take oznaczaj gro n zapa funkcji yciowyc
koniuszek jzyka jest ci nity, a sam jzyk cakowicie suchy i wyglda jak suszone miso, oznacza to wyczerpanie Qi i Krwi. Przyczynia si ono rwnie do p
ojawienia si suchego i czerwonego jak persimon lub pomidor jzyka. Krtkie jak nerka
ciao jzyka wskazuje na zapa Qi Wtroby. Gdy nalot nagle zmienia si z grubego na cienki,
oznacza to nagl zapa Qi odka.

Silny zastj, to bardzo gro ny stan, ktry zazwyczaj moemy zaobserwowa na jzyku. Czerwona
wopurpurowy kolor z czerwieszym koniuszkiem i obrzkiem przedniej cz ci jzyka pokazuje
zastj Krwi z Gorcem i gro ny zastj Krwi w klatce piersiowej. Niebieski jzyk u kobiety
ciarnej moe wskazywa na powane niebezpieczestwo poronienia.
r
ojawi si iokoliczno -j ozna-tcgo Niedo-i bez duszy edy, kiedy
6<vj. a jzyk fctrio yin lub *. xe na po-** -.w ciaa, do Gor-iko w du- v rodko.lotemjak wsze nie-jmno we-st to jeden lym Niedol w zale-skazuje na Jkich i wy-) Zimna We-(kiedy yang aohego na-l zwrcenie
i funk-jchy i wySownik terminw chiskich
Js ban
plamki (na jzyku)
%- ben
korze
$ bi bolesne zablokowanie
j^iiE bidn zheng
zesp objaww
fc biao
przejawy (objawy chorobowe)
K. chi
proksymalna pozycja ttna
fr] ci
rogi albo kolce (na jzyku)
"J" cun
dystalna pozycja ttna
,*,. dian
punkty na jzyku
ma. f*
* flTJ
TU
narzdy yang
'&-\ guql
Qi z poywienia
^ guan
rodkowa pozycja ttna
$L . \ hu tian zhi qi Qi nabyta lub Qi pourodzeniw
j-f hud
liski
% ftn cigna
i faftnyZ
pyny ciaa
5$" ftng
esencja
fy~ |"] ming men
brama ycia
% nng
jzyk poruszajcy si
?5 gidng
jzyk sztywny
^-'M. sanjiao trzy ogrzewacze (podzia anai
ogrzewacz (narzd yang)

-5" e she tai nalot jzyka

~&M sh zhi
ciao jzyka
$
shen
duch
%
shi
nadmiar lub peno
J ^j wei qi
Qi obronna lub ochronna
&$. wei ruan
jzyk wiotki
s^i wei zh ng atrofia mi ni
i-ff* wuxing
pi przemian
$L$L-\ xian lian zhi qi
qi urodzeniowa lub przedniebiaska
A
niedobr lub pustka
% \i ying qi
Qi odywcza
Jf- \ yuan qi Qi rdowa
JJ
zang
narzdy yin
Effi- zang fu narzdy lub narzdy wewntrzne
jL
zheng
zesp objaww lub zaburzenia
^ J3t[^ zhng feng
udar z wiatru lub atak wiatru
'f* ^, zhng qi Qi rodkowego ogrzewacza
Jfrl^. 2ftw.L/ ^tra^ jzyk obrzknity
Wybrana bibliografia
TEKSTY KLASYCZNE
1. Classic ofthe Spiritual Axis (Ling Shu Jing) &fL& . Beijing: People's Medica P
u-blishing House,1963.
2. Classic of Difficulties with Explanations (Nan Jing Yi Shi) *t*LiLfr. Edited
by the Classic Research and Teaching Group of the Nanjing College of Traditional
Chinese Medicine. Shanghai: Shanghai Scientific Publishing House, 6th edition,
1980.

3. Classic of Difficulties with Annotations (Nan Jing Jiao Shi) *feLM&#. Edite
d by Nanjing College of Traditional Chinese Medicine. Beijing: People's Medical
Publishing House, 1979.
4. Discussion of Cold-induced Disorders with Explanations (Shang Han Lun Yi Shi)
$^%1##. Edited by the Cold-induced Diseases Research and Teaching Group of tln
Nanjing College of Traditional Chinese Medicine. Shanghai: Shanghai Scientific P
ublishing House, 1980.
5. Essentials of the Golden Gabinet: A New Explanation (Jin Gui Yao Lue Xin Jiej
4rS$M?rW. Edited by He Ren. Zhejiang: Zhejiang Scientific Publishing House, 1981
.
6. Yellow Emperor's Inner Classic: Simple Questions (Huang Di Nei Jing Su Wen/
it^Sk-kH . Beijing: People's Medical Publishing House, 1963.
TEKSTY WSPCZESNE
1. Academy of Traditional Chinese Medicine. A Concise Dictionary of Chinese Medi
cine (Jian Ming Zhong Yi Ci Dian) $\$f&$M- . Beijing: People's Medical Publishi
ng House, 2nd edition, 1980.
2. Beijing College of Traditional Chinese Medicine. Practical Chinese Medicine
(Shi Yong Zhong YiXue) %$tf d.^ . Beijing: Beijing Publishing House, 4th edition
, 1980.
3. Beijing College of Traditional Chinese Medicine. Tongue Diagnosis in Chinese
Medicine (Zhong Yi She Zhen) ^fil- i#- . Beijing: Peoples Medical Publishing House
, 1976.
I
by the Chinese
Hted by
lishing
YIShi)
j) of the
.lic PubliXin Jie) e. 1981.
)>>i Wen)
4. Guangdong College of Traditional Chinese Medicine. Chinese Medical Diagnosis
(Zhong Yi Zhen Duan Xue) tL##r4r. Shanghai Scientific Publishing House, 6th edition, 1979.
5. Jia De-Dao. A Brief History Medicine in China (Zhong G-uo Yi Xue Shi Lue) tSf
i1^*."* . Shanxi: Shanxi People's Publishing House, 1979.
6. Nanjing College of Traditional Chinese Medicine. Study of Febrile Diseases (W
en Bing Xue) 8USl#. Shanghai Scientific Publishing House, 1978.
7. Shandong College of Traditional Chinese Medicine. Fundamentals of Chinese Med
icine (Zhong Yi Ji Chu Xue)f %.&*&'$ Shandong: Shandong Scientific Publishing Ho
use, 1978.
CZASOPISMA
1. Academy of Traditional Chinese Medicine. Journal of Traditional Chinese Medic
ine (Zhong Yi Za Zhi) tL*&.
2. Chinese Medical Association. Chinese Journal of Medical History (Zhong Hua Yi
Shi Za
tfit**
RDA W JZYKU ANGIELSKIM
1. Lu Gwei-Djen and Needham Joseph. Celestial Lancets. Cambridge: Cambridge Univ
er-sity Press, 1980.
2. McNeilW.H. Plagues and Peoples. New York: Penguin Boks, 1976.
3. Shanghai College of Traditional Medicine. Acupuncture, A Comprehensive Text.
Translated by O'Connor and Bensky. Chicago: Eastland Press, 1981.
t Medici-Slishing
i
tiue (Shi 1980.
Medif. 1976.
Indeks
Opracowaa Elbieta Nowik-Mroziewicz
Alkoholizm, znaki na jzyku 56, 93, (fot. 27) Nadmierne spoywanie alkoholu 45 Antyb

iotyki, wpyw na jzyk 14, 39, 79, 113 Astma 60, 79, 104, 116, 140
a kana Wtroby 127
diagnoza z jzyka 104 Atrofia mi ni 36, 49, 59, 61, 62
B
Badanie jzyka, techniki 13 Biomedycyna
anatomia jzyka 10-11
rozwj embrionalny jzyka 10-11
w ChRL 6 Bezpodno
a niedobr Krwi 35
a zimno w Dolnym Ogrzewaczu 49 Bezsenno
a czerwony koniuszek jzyka 37, 40 Bolesne Zablokowanie (bi) 51, 120 Bl brzucha 41
w podbrzuszu 42, 43 Ble gowy 101 (fot. 1, 13, 14, 20, 25, 29, 39), 114, 121,
128, 130, 135
Ble okolicy krzyowej (fot. 7), 117 Brodawki jzyka 10-11
czerwone punkty lub plamki 40
fizjologiczne zwizki z Narzdami 20
rodzaje 20
zanik brodawek nitkowatych 79
Chao Yuan-Fang 3 Chen Shi-Duo 5
Choroba Addisona (fot. 43), 137
Choroba wiecowa 47
Choroby autoimmunologiczne 79
Choroby Mniejszego yang 25, 44
Choroby pochodzenia zewntrznego 5, 74, 83, 155 u dzieci 112, (fot. 10, 36-38), 11
9, 133 rnicowanie 74, 83, 84, 89, 155, 156
Choroby psychiczne 60, 130
Choroby skry 102
Choroby wewntrzne 84
Choroby z wysypk 4
Cztery Warstwy patrz rnicowanie syndromw wedug Czterech Warstw
D
Diagnoza z jzyka w medycynie chiskiej 6
Diagnoza z ttna i twarzy 1
Diagnoza z twarzy 1, 18
Dzieci, diagnoza z jzyka 111
Doktora Ao zapis zotego lustra w zaburzeniach
wywoanych przez Zimno 4 Dolny Ogrzewacz
gorco w 42, 162-163
niedobr Yin w 69
topografia jzyka 19, 20
zaburzenia u kobiet 42
zastj Krwi 42
zimno w 49
zimno i zastj Krwi 48, 49 Duch (shen)
zablokowanie przez luz 35, 56, (fot. 45, 46), 138 Duch jzyka 14-15, 33 Du Qing-Bi
4
E
Egzema atopowa 79
- 172 Esencja, znaki na jzyku 33
F
Fu Song-Yuan 5
G
Gorco 3, 36; patrz take specyficzne Narzdy
a leczenie zioami 110, 111
a ty nalot 90
faszywe 38, 92
nadmiarowe 2,26,46, 77, 78,85, (fot. 47), 139,152,154
na poziomie odywczym i krwi
nadmiarowe wewntrzne 26, 30, 39,152

niedoborowe 39, 46, 67, 77, 85

objawy 36
rnicowanie z Ogniem 109, 110
rnicowanie wedug Czterech Warstw 109, 110
w Piciu Sercach 39, 40
wewntrzne 36, 67, 109
zasady rnicowania t. 32
zewntrzne 76, 78, 89
z zastojem krwi (fot. 21, 27, 31, 39) Grny Ogrzewacz
gorco w 44, 69, 162
topografia jzyka 19
Jelita
gorco w 34, 41, (fot. 28), 130 topografia na jzyku 20 sucho i gorco 110, 157 luz i Ogi
e (fot. 18), 124 wilgo i gorco 113 wilgo i zimno 92
,
zastj Krwi 43
Jelito cienkie, topografia 19, 20 Jelito grube nalot na jzyku 87, 88 w Dolnym Ogr
zewaczu 19 Jzyk geograficzny (fot. 44, 57), 79, 137, 144 Jzyk, kolor 12, 34, t. 53
analiza Zhag Zhon-Jinga 2 biae pcherzyki 50 blady 34-36, t. 53
cienki 55
czerwony na korzeniu (fot. 43), 137
drcy 68
jasny i byszczcy 35, (fot. 56)
krtki 63
lekko suchy 35
mokry 34
obrzknity 55, (fot. 6, 8), 117, 119
suchy 35
wiotki 61
zbaczajcy 68
z biaym grubym nalotem 26
z biaym mokrym nalotem 26
z bladoczerwonymi punktami po lewej stronie (fot. 16), 123
z bladoczerwonymi wklsymi plamkami w centrum (fot. 15), 122 ciemnoczerwony45,108,2
6
bez nalotu (fot. 13), 121
czerwieszy na bokach (fot. 7), 117
suchy i zuszczony 29
z czerwonymi plamkami pomidzy koniuszek a centrum (fot. 13), 121
z such powierzchni centraln 45 ciemny czerwonawopurpurowy 47
czerwonawopurpurowe boki 47 czerwonawopurpurowy 46, t. 53, (fot. 21, 27, 59), 12
6, 129-130, 145
w centrum 37
ezerwonawopurpiirowy koniuszek 47 czerwone boki 37 czerwone centrum 37-38 czerwo
ny 36, 26, (foi. 2\ 48), 130, 139
bez nalotu, (fot. 2, 11, 26, 48) 36, 45, t. 53, 64,
80-81, 115, 120, 129, 139
cienki 55
czerwieszy w przedniej cz ci (fot. 42), 136
dugi 62
i byszczcy 39 t. 53, (fot. 11)
i byszczcy z suchym korzeniem 39
i szkaratny 39
krtki 62
mokry 38
obrzknity 56, (fot. 5)
wiotki 62, (fot. 7)
suchy 39
suchy i drcy 68
suchy i obrzknity 56
suchy i sztywny 60

suchy i zuszczony 29
sztywny 60
ze szczelin w linii rodkowej 65
z biaym nalotem na koniuszku 24
z czerwieszym koniuszkiem 37, 66, 100, 60
z czerwieszymi bokami (fot. 2, 7), 37, 100
z kolcami 44, t. 53
z plamkami 40, 42-43, 45, t. 53
z punktami 40-42, 43-44, t. 53
z wilgotnym ciaem 38
z tym nalotem 30, 39, (fot. 18), 110 czerwony koniuszek 37 czerwony korze 38 czerwon
y rodek 37 gboko czerwony 62, (fot. 24), 128, 104
suchy i wiotki 62
suchy i krtki 62 lekko czerwony (fot. 41) normalny 16, 56
- 173 Indeks
Opracowaa Elbieta Nowik-Mroziewicz
Alkoholizm, znaki na jzyku 56, 93, (fot. 27) Nadmierne spoywanie alkoholu 45 Antyb
iotyki, wpiyw na jzyk 14, 39, 79, 113 Astma 60, 79, 104, 116, 140
a kana Wtroby 127
diagnoza z jzyka 104 Atrofia mi ni 36, 49, 59, 61, 62
B
Badanie jzyka, techniki 13 Biomedycyna
anatomia jzyka 10-11
rozwj embrionalny jzyka 10-11
w ChRL 6 Bezpodno
a niedobr Krwi 35
a zimno w Dolnym Ogrzewaczu 49 Bezsenno
a czerwony koniuszek jzyka 37, 40 Bolesne Zablokowanie (bi) 51, 120 Bl brzucha 41
w podbrzuszu 42, 43 Ble giowy 101 (fot. 1, 13, 14, 20, 25, 29, 39), 114, 121,
128, 130, 135
Ble okolicy krzyowej (fot. 7), 117 Brodawki jzyka 10-11
czerwone punkty lub plamki 40
fizjologiczne zwizki z Narzdami 20
rodzaje 20
zanik brodawek nitkowatych 79
Chao Yuan-Fang 3 Chen Shi-Duo 5
Choroba Addisona (fot. 43), 137
Choroba wiecowa 47
Choroby autoimmunologiczne 79
Choroby Mniejszego yang 25, 44
Choroby pochodzenia zewntrznego 5, 74, 83, 155
u dzieci 112, (fot. 10, 36-38), 119, 133
rnicowanie 74, 83, 84, 89, 155, 156 Choroby psychiczne 60, 130 Choroby skry 102 Cho
roby wewntrzne 84 Choroby z wysypk 4 Cztery Warstwy patrz rnicowanie syndromw w.dug Czterech Warstw
D
Diagnoza z jzyka w medycynie chiskiej 6
Diagnoza z ttna i twarzy 1
Diagnoza z twarzy 1, 18
Dzieci, diagnoza z jzyka 111
Doktora Ao zapis zotego lustra w zaburzenia*
wywoanych przez Zimno 4 Dolny Ogrzewacz
gorco w 42, 162-163
niedobr Yin w 69
topografia jzyka 19, 20
zaburzenia u kobiet 42
zastj Krwi 42
zimno w 49
zimno i zastj Krwi 48, 49 Duch (shen)

zablokowanie przez luz 35, 56, (fot. 45, 46), 138 Duch jzyka 14-15, 33 Du Qing-Bi
4
E
Egzema atopowa 79
S3, 155
omw weurzeniach
46), 138
i
Esencja, znaki na jzyku 33
Fu Song-Yuan 5
G
Gorco 3, 36; patrz take specyficzne Narzdy
a leczenie zioami 110, 111
a ty nalot 90
faszywe 38, 92
nadmiarowe 2,26,46, 77,78,85, (fot. 47), 139,152,154
na poziomie odywczym i krwi
nadmiarowe wewntrzne 26, 30, 39,152
niedoborowe 39, 46, 67, 77, 85
objawy 36
rnicowanie z Ogniem 109, 110
rnicowanie wedug Czterech Warstw 109,110
w Piciu Sercach 39, 40
wewntrzne 36, 67, 109
zasady rnicowania t. 32
zewntrzne 76, 78, 89
z zastojem krwi (fot. 21, 27, 31, 39) Grny Ogrzewacz
gorco w 44, 69, 162
topografia jzyka 19
Jelita
gorco w 34, 41, (fot. 28), 130 topografia na jzyku 20 sucho i gorco 110, 157 luz i Ogi
e (fot. 18), 124 wilgo i gorco 113 wilgo i zimno 92
t
zastj Krwi 43
Jelito cienkie, topografia 19, 20 Jelito grube nalot na jzyku 87, 88 w Dolnym Ogr
zewaczu 19 Jzyk geograficzny (fot. 44, 57), 79, 137, 144 Jzyk, kolor 12, 34, t. 53
analiza Zhag Zhon-Jinga 2 biae pcherzyki 50 blady 34-36, t. 53
cienki 55
czerwony na korzeniu (fot. 43), 137
drcy 68
jasny i byszczcy 35, (fot. 56)
krtki 63
lekko suchy 35
mokry 34
obrzknity 55, (fot. 6, 8), 117, 119
suchy 35
wiotki 61
zbaczajcy 68
z biaym grubym nalotem 26
z biaym mokrym nalotem 26
z bladoczerwonymi punktami po lewej stronie (fot. 16), 123
z bladoczerwonymi wklsymi plamkami w centrum (fot. 15), 122 ciemnoczerwony 45, 108
, 26
bez nalotu (fot. 13), 121
czerwieszy na bokach (fot. 7), 117
suchy i zuszczony 29
z czerwonymi plamkami pomidzy koniuszek a centrum (fot. 13), 121
z such powierzchni centraln 45 ciemny czerwonawopurpurowy 47
czerwonawopurpurowe boki 47 czerwonawopurpurowy 46, t. 53, (fot. 21, 27, 59), 12
6, 129-130, 145

w centrum 37
ezerwonawopuipiirowy koniuszek 47 czerwone boki 37 czerwone centrum 37-38 czerwo
ny 36, 26, (lol. 2\ 48), 130, 139
bez nalotu, (fot. 2, 11, 26, 48) 36, 45, t. 53, 64,
80-81, 115, 120, 129, 139
cienki 55
czerwieszy w przedniej cz ci (fot. 42), 136
dugi 62
i byszczcy 39 t. 53, (fot. 11)
i byszczcy z suchym korzeniem 39
i szkaratny 39
krtki 62
mokry 38
obrzknity 56, (fot. 5)
wiotki 62, (fot. 7)
suchy 39
suchy i drcy 68
suchy i obrzknity 56
suchy i sztywny 60
suchy i zuszczony 29
sztywny 60
ze szczelin w linii rodkowej 65
z biaym nalotem na koniuszku 24
z czerwieszym koniuszkiem 37, 66, 100, 60
z czerwieszymi bokami (fot. 2, 7), 37, 100
z kolcami 44, t. 53
z plamkami 40, 42-43, 45, t. 53
z punktami 40-42, 43-44, t. 53
z wilgotnym ciaem 38
z tym nalotem 30, 39, (fot. 18), 110 czerwony koniuszek 37 czerwony korze 38 czerwon
y rodek 37 gboko czerwony 62, (fot. 24), 128, 104
suchy i wiotki 62
suchy i krtki 62 lekko czerwony (fot. 41) normalny 16, 56
- 173 Jzyk obrzknity 56
z obrzknitym koniuszkiem 57 z obrzknitymi brzegami 57 z pkniciami 64-65 z tym nalote
t. 1, 33, 36), 56 niebieski 3, 30, 49, t. 53 bez nalotu 49, t. 53 liski i tusty 49
w ciy 50
w przewlekym zatrzymaniu Zimna 30 pomaraczowy 28
purpurowoczerwony i zbaczajcy 68 purpurowy 28, 46-49, 104, 106-107 na brzegach po
midzy koniuszkiem a rodkiem 106 obrzknity 56
sinawopurpurowy 6, 49, 26, 28, t. 53 szkaratny 39, t. 53
na koniuszku (fot. 26), 39, 129 Jzyk kolor, znaczenie kliniczne 15 Jzyk, ksztat 15,
16, 54 cienki 5, (fot. 7), 117 dugi 62, t. 71 drcy 68, t. 71
krtki (fot. 3), 62-63, t. 71, 115 motkowaty 60, t. 71 normalny 16, 54 u dzieci 111
-112 obrzknity 55, t. 71, 108
cz ciowo obrzknity .">(>. t. 71 na koniuszku
na bokach 57, (fot. 2, 7, 12, 23) na brzegach 57, (fot. 8)
pomidzy koniuszkiem a powierzchni centraln 58, (fot. 7, 12) po jednej stronie 59
podunie poowa jzyka 58-59, (fot. 16) podunie poowa powierzchni jzyka 59-60, (fot. 32)
w polu klatki piersiowej 59 w przedniej cz ci 59, (fot. 56) blady i mokry 55 krtki 6
2 sztywny 60
z zaznaczonymi odciskami zbw (fot. 43, 45, 46,49) obwisy 67, t. 71 popkany 63-64 dugi
e poprzeczne szczeliny 64 duga poduna szczelina w linii rodkowej 66 gboka
rodkowa sz
zelina i innymi pkniciami 67, (fot. 24) nieregularne pknicia 64 krtkie poprzeczne
64 na bokach (fot. 29) na bokach, gbokie pknicia (fot. 34)
na bokach poprzeczne pknicia 65 poduna szczelina w linii rodkowej 65 podune szczeliny
a koniuszkiem 66 szczeliny jak kra lodowa" 64, (fot. 13) w linii rodkowej sigajce do
koniuszka (fot. 24.
26, 27)

w polu Puc 66 w polu Serca (fot. 49, 51) ruchomy 68, t. 71,108 sztywny 60, t. 71,
87
w przebiegu ostrych chorb z gorczk 60 w Ogniu Serca 61
z powodu Wewntrznego Wiatru 61 wiotki 61, t. 71, 88 pomarszczony 61 w niedoborze
Krwi i pynw 61 w niedoborze Yin Nerek 62 z ranami 69
zbaczajcy 67-68, t. 71, (fot. 51), 141 zrolowany 69
Jzyk, znaczenie kliniczne 15, 54, 70 Jzyk, powierzchnia podjzykowa badanie 50, t. 5
3 normalna (fot. 40) rozszerzone yy (fot. 39), 135 Jzyk mierci 15, 90 Jzyk, zwizki z N
arzdami 18-20 Jzyk ycia 15 Jzyki niebezpieczne 33, 166
K
Kanay (meridiany), zwizki z jzykiem 18, 149 Katar sienny 79
Klasyfikacja kolorw jzyka Fu Song-Yuana 5 Klatka piersiowa
gorco w (fot. 41), 157
wilgo i luz 49
zastj Qi 59
Kobiety w ciy, jzyk 3, 50, 167 Komentarze do rozwaa nad chorobami wywoanymi przez Zimn
o 73 Kompletny traktat (Zhanga) Jing-Yue 5 Krew, fizjologia p. 52 Krew, niedobr 2
8, 35, 102
kolor ciaa jzyka 15 blady, suchy 34 blady, cienki 55
objawy 34, 35 Krew, zastj 2, 40, 46, 47
z gorcem (fot. 21, 27, 31, 39), 126, 130, 132, 135
w klatce piersiowej 48 Krew, warstwa patrz Warstwa Krwi Ksiga Materia Medica Bosk
iego Rolnika 1 Ksiga rodkowego skarbu 61
- 174 Ksiga trudno ci 1, p. 9
Ksiga wewntrzna tego Cesarza 1, 2, p. 9, 19, 155
Latentne gorco 76 Leczenie, strategie 108, 109 Leczenie zioami 108, 109, 110-111 L
eki, wpyw na jzyk
antybiotyki 14, 39, 79,113
kortykosteroidy 14
moczopdne 14
przeciwnowotworowe 14
przeciwzapalne 14
rozszerzajce oskrzele 14 Letnie gorco 76, 89, 90 Li Dong-Yuan 5 Liang Te-Yan 5 Lus
tro jzyka w zaburzeniach wywoanych przez
Zimno 5, 92
M
Macica, topografia jzyka 19, 20 zastj krwi 43
Medycyna chiska, brak odpowiednikw diagnostycznych w biomedycynie 149 diagnoza z jz
yka w historii 1-7 integracja z biomedycyn w ChRL 6, 7 zwizki funkcjonalne 19
Medycyna zachodnia patrz biomedycyna
Mikrocyrkulacja w jzykach 45
N
Nadci nienie 122 Nadmiar 30, 77, 81
syndromy 150
zasady rnicowania 32 Nadmiar i niedobr
ksztait jzyka, rnicowanie 16, 56, 57
nalot na jzyku, rnicowanie 16
wspistnienie stanw (fot. 12, 49, 59), 120, 140 Niedobr
nalot 79, 80
stany 26, 77
zasady rnicowania 32 Niedobr krwi 28
Niedobr Yang patrz Yang niedobr Niedobr Yin patrz Yin niedobr Nalot, na jzyku
bez korzenia 16, 78, 80-81, 107 jak puder 89, (fot. 23, 24) jak nieg 89 jak twarg
83
w centrum 107
w stanach niedoborowych 107 brak nalotu 77, 79 tusty jzyk 83 w centrum (fot. 11),
120 faszywie cieszy 83 fizjologia 73-74 grzybiasty 85 Nalot, grubo 15, 81-83 cienki
81-83 bez korzenia 78 biay i mokry 25, 75 suchy i brudny (fot. 11), 119 gruby 77,
81-83,108 a leczenie 82

a nasilenie czynnika patogennego 82, 108 bez korzenia 79 jak zupa ryowa 88
nage pojawienie si lub znikanie 79-81, 106 tusty i liski 76 w rokowaniu 106 z czarny
mi kolcami 92 Nalot, kolor 12, 34, 86-87, t. 96-97 a ewolucja choroby 86-87 biay
78, 87-88, t. 97 cienki (fot. 7, 21, 38), 22, 88, t. 97 cienki i suchy 87-88, 23
i liski 88 lekko mokry 88, 75 mokry 85, 25
z tymi pasmami na bokach 91, t. 97 gruby 30 mokry 89
na koniuszku z czarnym lub szarym na korzeniu 25
tusto- liski 99 tusty 99 suchy 99 liski 99, 78, 88 grzybiasty 90, 85 jak puder 89 jak
nieg 89 lepki i tusty 89 szorstki i popkany 89 w poowie biay i liski 90 brzowy 26, 87
brudny i cienki 82 brudny i gruby 82
ciemnoty, z gboko czerwonym ciaem 104 czarny 92, t. 96-97 biay nalot, czarne kolce 92
zarny i tusty rodek, te boki 93 obustronne czarne pasma na biaym jzyku 92 pbiay i
zarny 93 suchy i popkany 93 liski i tusty 92 w centrum, biay i liski na bokach i koni
uszku 92
Nalot czarny gruby i suchy 34 wielobarwny 93 t. 97 biay i ty 93 biaiy, szary 94 biat
y i czarny 94 biaty, szary i czarny 94 tty i czarny 94 tty i szary 94 szary 92 mokry
i liski 92 suchy 92 szaroczarny 87 tty 26, 75, 78, 90, t. 96-97 bladoity 91 brudnotty
91 cienki 75, 76 lekko mokry 75 lekko suchy 75 gruby 30 lepki i tusty 91
na korzeniu, z biatym koniuszkiem 91 na bokach, czarne i ttuste centrum 93 obust
ronne, grube ite pasma na ttym nalocie 91 obustronne pasma na biatym nalocie 91 such
y 91 liski 91 zmiany 83 Nalot oleisty 86 Nalot prawdziwie cieszy 82 Nalot tusty 86
Nalot tylko po jednej stronie 84 Nalot, rozmieszczenie 15, 83-84 zmiany w os
trych chorobach pochodzenia
zewntrznego 83 Nalot, w taty 79-81 w ostrych chorobach pochodzenia zewntrznego
74-75, 112-113 Nalot, wilgotno mokry 85 suchy 85
w niedoborze Yang 85 Nalot, z korzeniem 16, 78 Nalot, znaczenie 15, 74 zgniy patr
z nalot grzybiasty ztuszczony 80-81 jak lustro 83 suchy 84 tusty 83 w centrum 80
w niedoborze Yin Nerek 26, (fot. 24, 59), 128, 145 Nalot, zmiany 86-87 Nerki cho
roby 3 gorco w 162 niedobr Yang 28, 34, 49, 55-56, 99, (fot. 9, 16, 30),
119, 123, 131 leczenie moks 99-100
1
objawy 99-100
przewleky (fot. 30), 131
stan Zimna Mniejszego Yin 153
z niedoborem Yin Nerek 101-102 niedobr Yin 38, 39, 45, 62, 99
jzyk bez nalotu 45, 81
z czerwonym ciaem 81, (fot. 13, 24, 59) 128, 145
ksztat ciata jzyka 62, 67
nalot 79
niedoborowy Ogie
objawy 29, 99-100
pknicia na jzyku 67
powany niedobr (fot. 3, 59), 115,145 z niedoborem krwi (fot. 13), 121 z niedoborow
ym Gorcem (fot. 19), 125 stan gorca Mniejszego Yin 154
z niedoborem Yin Serca (fot. 26), 129
z niedoborem Yin odka (fot. 20, 29), 125, 131
z niedoborowym Gorcem (fot. 43), 137 Nerki, topografia 20, 33-34 w Dolnym Ogrzewa
czu 19 wewntrzne Zimno w 49 wpyw na Narzdy 19 Yang Nerek 20, p. 21 Yin Nerek 23 zwiz
ki z jzykiem 19 zwizki z Narzdami
O
Odra 4
Ogie patrz Gorco i specyficzne Narzdy
Ogie patrz Ponca Toksyczno
Ogie Bramy ycia 20-21, 40
Ogie nieujarzmiony" 41
Osiem Zasad 22-32
Osierdzie
gorco w 61, 161 Ospa 4 Ospa wietrzna 4, (fot. 36-38)
zmiany na jzyku 134
Patogenne czynniki chorobotwrcze

a rokowanie 106
eliminacja za pomoc zi 109-111
grubo nalotu 75, 79
rozmieszczenie nalotu 83-84
rnicowanie 22-25, 75-76, 149-151, 152
u dzieci, oznaki na jzyku 112-113 Pcherz moczowy
gorco w 41
topografia jzyka 19, 20
Wilgo i Gorco u dzieci 113
zapalenie 41
zastj Krwi 42
- 176 Pcherzyk ciowy
gorco w 41, 91, 93, 152,158
nalot tylko po prawej stronie 84
topografia 20
Wilgo lub luz (fot. 4), 116
Wilgo i Gorco 84, (fot. 33), 132 Plamki, na jzyku
purpurowe 31
a zastj krwi 31
rozmieszczenie a diagnoza 42, 43 Ponca Toksyczno 110 Ponica 4 Puca
atak Wiatru i Gorca (fot. 41, 42), 135,136,161
gorco 2, 3, 26, 30, 36, 37, 44, 62, (fot. 49), 140, 161 czerwone punkty na jzyku 1
13 i luz (fot. 41), 135 na poziomie Qi 110 z zastojem (fot. 49), 140 nalot na jzyk
u 87
niedobr Qi 27, 35, 40, 58, 59, (fot. 32) a suchy jzyk 35
niedobr Yin 29-30, 39, 40, 66, (fot. 49), 140 czerwony i szkaratny jzyk 39 objawy 4
0 z niedoborem Qi ledziony (fot. 44), 137
rezydualne czynniki patogenne 112
luz w 58, (fot. 50), 141
uszkodzone pyny w 23
Zimno 84 Pyny ciaa
suchy jzyk 35
gromadzenie w Dolnym Ogrzewaczu 35
niedobr 63
wyczerpanie 39 Podstawowe metody obserwacji jzyka w za-burzeniach wywoanych przez Zimno 4 Podstawy pediatrii 155 Poliomyelitis 29
Poradnik kliniczny przypadkw chorb 155 Poradnik rnicowania z jzyka 60, 63 Poraenie ner
wu twarzowego 67 Proste nauki diagnozy z form ciaa i koloru
twarzy 20, 21 Proste pytania p. 8, 61 Przepona, gorco w 157 Psychoza maniakalno-d
epresyjna 65,138 Punkty na jzyku 40
biae 44
czerwone 40-41
rozmieszczenie a diagnoza 40-41
u dzieci 112
w chorobach pochodzenia zewntrznego 43-44,112
Qi patrz poszczeglne Narzdy
niedobr 26-27, 60
stagnacja 50, 60
zasady rnicowania t. 32
znaczenie kliniczne ksztatu jzyka 15 Qi nabyta 19, 35
przedurodzeniowa 19 Qi warstwy patrz rnicowanie wedug Czterech
Warstw i Warstwy
R
Rak piersi, znaki na jzyku 106 Receptury tysica dukatw 3, 61 Reumatoidalne zapaleni
e staww 79 Rokowanie 15,106-107
nasilenie czynnika patogennego 106 Rong Chun-Nian 68 Ropie puc 85 Rozwaania
nad
chorobami gorczkowymi
z Gorca 5, 44, 155 Rozwaania nad pochodzeniem i objawami
chorb 2, 50

Rozwaania nad ledzion i odkiem 3 Rozwaania nad zaburzeniami wywoanymi

przez Zimno 2, 4, 74,148,155 Rnicowanie syndromw przez badanie jzyka
5,61 Rnicowanie syndromw wedug Czterech Warstw,
Aneks II 5, 36, 43, 109-110, 155-158 patrz warstwy Rnicowanie syndromw wedug O miu Zas
ad t. 17,
22-31, t. 32, 148-165, t. 65
naloty na jzyku 76-78 Rnicowanie
syndromw
wedug
Trzech
Ogrzewaczy 43, 160-165, t. 165 Rnicowanie wedug Sze ciu Stadiw 148,1.164
stadia choroby: Wiksze Yang 149 Jasno Yang 151 Mniejsze Yang 152, (fot. 10), 119 Wik
sze Yin 153 Mniejsze Yin 153 Zamierajce Yin 154
Serce, diagnoza z ttna 105 Gorca Toksyczno w 69 Gorco 26, 47, 56, 57, 66, 69, 100, 13
9 i zastj krwi
42,47
niedoborowe Gorco 40, 66, (fot. 24), 128 niedobr krwi 28 niedobr, Qi 27, 28, 58, 67
,105 szok emocjonalny (fot. 8), 118 niedobr Yang 28 niedobr Yin 29, 39, 40 Ogie 37,
40, 58, 61, 66, 69, 100, (fot. 7, 18, 27, 31,
47), 124, 130, 132, 139 i luz 62, 67
- 177 Serce, Ogie, rnicowanie z Wiatrem i Gorcem 23
pknicia na jzyku 58, 66, 100, 106
obrzk wzdiu szczeliny centralnej 58
problemy biomedyczne, diagnoza 105
topografia jzyka 19, 20
Qi, wygld normalnego jzyka 16
luz i Gorco 67
zapa Qi Serca 67
zastj Krwi 28, 42, 47
zimno z zastojem krwi 48 Sekretne zapiski Kamiennej Komnaty 5 Shen Dan-Yuan 4 Sh
i Shi-Nan 6 Stan patrz rnicowanie - Osiem Zasad
Gorca 26
nadmiaru wewntrznego 30
nadmiaru zewntrznego 30
niedoboru 26
plwewntrzny, plzewntrzny 25, 32, 44, 84, 90, 94
Wewntrzny 23, 24, 77, 88
Wewntrzny, nadmiar 30, 32
Zewntrzny 22, 24, 77, 87, 88
zasady rnicowania t. 32
Zimna niedoborowego 25 Stwardnienie rozsiane 36, 126 Sucho i Gorco 156 Sun Si-Miao
3, 61
Systematyczne rnicowanie chorb gorczkowych 5, 160
ledziona gorco, objawy 41, 68, 91
i wilgo w 56, 94, 158 niedobr krwi 28 niedobr Qi 27, 35, 36, 37, 38, 57, 58, 65, 69
, (fot. 14,
19, 49), 114, 122, 140
objawy 35
obraz jzyka 109
obrzknite boki jzyka 37
obrzknity jzyk 55
powany i przewleky (fot. 29, 34), 131, 133
luz (fot. 45, 46, 50), 102, 138, 141
wilgo (fot. 20), 102, 115, 125 niedobr yang 27, 34, 35, 37, 48, 49, 55, 57, 89, 92
,
(fot. 9, 16), 119, 121, 122
atak Zimna 153-154
a suchy jzyk
drcy jzyk 68
przewleky 34, 35, (fot. 30), 131
wilgo (fot. 6, 15), 117, 121 niedobr yin 65, 101

wygld jzyka 109

poprzeczne pknicia na bokach (fot. 29, 34), 101 topografia jzyka 20
wilffo w 30. 94
Wilgo i Zimno 92
zatkana" 90
Zimno z zastojem krwi 48 rodkowy Ogrzewacz
gorco w 44, 45, 162
topografia jzyka 19 luz (fot. 45, 46, 50, 51), 31, 35,108, 125, 138, 141. 1!
patrz poszczeglne Narzdy
Ttno a jzyk, integracja diagnozy 104-106 diagnoza 18
w problemach emocjonalnych 105 w traumatycznych przeyciach emocjonalny. >
105
Tocze rumieniowaty ukadowy 79 Topografia jzyka 19 Trzy Ogrzewacze 3, 5, 19, 24, 160
-163, t. 165
U
Udar z Wiatru 61, 67, (fot. 31), 132 objawy prodromalne 61, 63 zbaczajcy jzyk 67,
(fot. 51)
W
Wang Shu-He 148
Warstwa patrz rnicowanie wedug Czterec Warstw Krwi 159
Gorco w 102, 109-110 Qi 156
atak zewntrznego Gorca 156-157
gorco, terapia zioami 110-111
rnicowanie Gorco i Ogie 109-110
u dzieci (fot. 41) Qi Ochronnej 156
atak Zimna 150
atak Wiatru 150 i Gorca 135, 136
atak zewntrznego Gorca 156
objawy 156 Qi Odywczej 158
Gorco 44
Gorco, rnicowanie z Ogniem 109
Gorco i zastj krwi 47
objawy 158
u dzieci (fot. 42), 113, 136 Wtroba
brak harmonii z Yin Nerek 23 Gorco w 26, 42, 91, (fot. 7), 117, 154, 162 Gorco i z
astj Krwi 42, 47, 48 niedobr Krwi 28, 101 Wtroba, Ogie 23, 30, 37, 41, 115, 116, 127
, (fot. 2, 4
23) boki jzyka obrzknite 57
czerwone boki jzyka a 37
czerwone punkty na jzyku 41, 42
jzyk czerwony i mokry 38
wywoujcy Wiatr Wtroby (fot. 21), 126
rnicowanie z Gorcem i Wilgoci w 23
topografia, lewa strona jzyka. 20, 84
wewntrzne Zimno 49
Wilgo i Gorco w 91, (fot. 33), 132
Yang 37 wznoszce si 38, 41, 57, 101
z niedoborem Yin Nerek (fot. 20, 48), 125, 139 Wtroba, zastj Krwi 42, 47, (fot. 39
), 132
zastj Qi 42 Wiatr 67
atak 150
wewntrzny 67, 68
zewntrzny 67 Wiatr i Gorco 23, 75, 155, 161
u dzieci 111-112 Wiatr i Zimno 23, 75, 150-151 Wiatr Wtroby 67, 68, 132, (fot. 31
)
ruchomy jzyk 68
z Gorca we krwi (fot. U), 120
z Ognia Wtroby (fot. 21), 126
zbaczajcy jzyk 67, 68, (fot. 51), 141 Wiksze Yang 44, 156; patrz te rnicowanie wedug
Sze ciu Warstw Wilgo 55, 86 patrz poszczeglne Narzdy

a niedobr Yang, zatrzymanie w wewntrz 27, 85

biae pcherzyki 50, (fot. 54)
na poziomie Ochronnym 88
nalot na jzyku 76
zewntrzny atak 76 Wilgo i Gorco 85, 86, 91, 93, 156, (fot. 33), 132 patrz
te poszczeglne Narzdy
na poziomie Odywczym, 51 (fot. 55)
w Dolnym Ogrzewaczu 13
stagnacja 90 Wilgo i Zimno 86, 92
w rodkowym Ogrzewaczu 91
zatrzymanie wewntrz 86, 94, (fot. 30), 131 Wilgo i luz 49, 55, 58, 63, 85; patrz te
poszczeglne
Narzdy
Wilgotna Toksyczno 90 Wirusowe zapalenie wtroby 6, 7, 85 Wrzd odka 85 Wu Ju-Tong 155,
60 Wu You-Ke 155
Yang patrz poszczeglne Narzdy
Yang - patrz Rnicowanie wedug Sze ciu Stadiw
Yang - niedobr (fot. 6, 9), 27, 34
a kolor ciaa 34, 86, 49
objawy 35
a niebieski jzyk bez nalotu 49
a kolor nalotu 85
suchy nalot a 85
u mczyzn 34
zapa 69
z zatrzymaniem Wilgoci 85 Yang Qi 2
niedobr 25, 34
zastj
Zimno 25
Ye Tian-Shi 5, 155, 160 Yin Qi 2 Yin niedobr 37, 29, 107, 64
a kolor ciaa jzyka 15
a ksztatu ciaa jzyka
a nalot 84-85
brak nalotu 79-81
rnicowanie t. 32
zwizany z wiekiem 64
Zaburzenia emocjonalne 100, 103, 105
syndrom Serca 105-106 Zaburzenia Jasno ci Jang 2 Zaburzenia miesiczkowania 42, 43 Z
aburzenia naczyniowo-mzgowe 61, 68 Zamierajce Yin 154; patrz te rnicowanie Sze ciu
Stadiw
Zapalenie odka 7 Zaparcie 94
Zasady zotej komnaty 2,148 Zatrucie pokarmowe 86 Zbir jzykw i nalotw 6, 63 Zhang DanXian 5
Zhang Iie-Bing patrz Zhang Jing-Yue Zhang Jing-Ye 5 Zhang Zhang-Jing 2, 4, 148 Z
imno
a nalot na jzyku 75, 76, 78, 87, 92
atak zewntrznego Zimna 50, 149
awersja do 88, 150, 153, 162
faszywe 38, 92, 93
nadmiarowe 26, 30, 149
niedoborowe 25, 154
objawy 25, 26 149
prawdziwe 38, 92
wewntrzne 12, 46, 49, (fot. 14, 22), 121, 127 z zastojem krwi 46, 47, (fot. 30),
131
z niedoboru Yang 25, 34, 153
zewntrzne 2, 75, 87
atak Wiatru i Zimna 75 Zamania ko ci 107
odek, Gorco w 26, 41, 45, 56, 85-86, 91, (fot. 27,
28), 130 Gorco odka i Serca 56

- 179 odek, Ogie 45, 113 objawy 37, 41

ze luzem (fot. 18, 27), 124, 130 Ogie w kanale odka 157 Qi
nalot, grubo 16, 78-79 niedobr 27, 35, 36, (fot. 30), 131 nalot bez korzenia 78-79,
80 objawy 36
poduna szczelina jzyka 66 wygld jzyka 109 Niedobr Yang 49
Niedobr Yin 29, 38, 39, 45, 64, 66, 78-81, (fot. 17, 20, 25, 49), 101, 124, 125,
128, 132
czerwony i byszczcy jzyk 39 Gorco (fot. 5), 116 jzyk bez nalotu 78-81, (fot. 25), 128
niedoborowe Gorco w (fot. 12, 20), 107. 125 progresja rozwoju niedoboru Yin 107
wygld jzyka 109 cise zwizki z jzykiem 19, 73 teoria Li Dong-Yuan 3 topografia jzyka 19
20 uszkodzenie przez antybiotyki 14, 113 Wilgo i Gorco 56, 158 zastj Krwi 37, 45
zatrzymanie poywienia (fot. 1), 114 Zimno i Wilgo 92
.al.'