Maja Mrenovi: Domae dramsko pismo za djecu i mlade u Crnoj Gori

ASSITEJ centar Crna Gora, u saradnji sa Kotorskim festivalom pozorita za djecu i Gradskim
pozoritem Podgorica, 2015. godine raspisao je drugi bijenalni Konkurs za najbolji dramski tekst
za djecu i mlade u Crnoj Gori. Konkurs je ustanovljen 2013. godine sa ciljem da podstakne
razvoj crnogorske dramske literature za pozorite za djeiju i mladu publiku, i stimulie
izvoenje novih domaih dramskih tekstova. Pravo uea na prva dva konkursa su imali
autori/ke, crnogorski/e dravljani/ke, i osobe sa trajnim nastanjenjem u Crnoj Gori. Nagrada je
podrazumijevala novani iznos od 3000 eura, praizvedbu u koprodukciji Gradskog pozorita
Podgorica i Kotorskog festivala pozorita za djecu, a na prvom konkursu i prevod na engleski
jezik. Uslov za konkurisanje bio je da su dramski tekstovi originalni, neobjavljeni i neizvoeni.
Osnovni kriterijumi prilikom donoenja odluke irija bili su umjetnika vrijednost, inovativnost
na planu forme, relevantnost tema i univerzalne vrijednosti u korespodenciji sa djeijim/mladim
gledaocem. Organizatori projekta ovim konkursom, kroz razvijanje instrumenata podrke
savremenoj domaoj dramaturgiji, tee da podstaknu razvoj pozorita za djecu i mlade u Crnoj
Gori, iji su poloaj i stanje daleko od zadovoljavajueg.
Uprkos optem slaganju o ogromnom znaaju i mogunostima djelovanja i uticaja pozorita za
djecu i mlade, ono u Crnoj Gori evidentno ima imid drugorazrednog pozorita, ili neega
poput djeijeg menija u restoranima - pola porcije u pola cijene. Ovo se ogleda u nedovoljnoj
kvantitativnoj i kvalitativnoj razvijenosti, centralizovanosti postojee pozorine ponude za djecu
i mlade u Podgorici i, tokom trajanja Kotorskog festivala pozorita za djecu, u nedostatku
predstava za razliite uzraste i izostanku programa razvoja publike, nepostojanju evaluacija i
diskusija o kvalitetu, looj umreenosti postojeih aktera, nedostatku finansijskih resursa i
mehanizama podrke razvoju pozorita za djecu i mlade, neadekvatnom medijskom tretmanu...
Godinji broj novih produkcija Gradskog pozorita Podgorica, jedinog sa kontinuiranom
produkcijom predstava za djecu, veoma je mali, a analizom repertoara se uoava da su predstave
su uglavnom zasnovane na bajkama i poznatim priama za djecu, te raene u popularnozabavnom maniru. Primjetan je gotovo potpuni nedostatak tematizovanja onoga to bi bili stvarni
problemi i aktuelne teme dananje djece, kao i nedostatak savremenih dramskih naslova za
djecu, koji prati odsustvo socijalne angaovanosti i korespodencije sa svjetskim trendovima u
ovoj oblasti shvatanjem da pozorite treba da ide ukorak sa onim to je stvarnost djeteta, da se
tie njegovog svakodnevnog ivota, koji nosi i bolne aspekte i da postavlja djeci bitna pitanja,
daje impuls za razmiljanje, suoava sa dilemama, ne izostavivi pri tome estetski doivljaj. 1
Razlozi za ovakvo stanje izvjesno lee i u dugogodinjem izostanku adekvatnih, redovnih i
1 Detaljnija analiza repertoarske politike Gradskog pozorita Podgorica sprovedena je za potrebe magistarske teze
Pozorina umjetnost u kulturnoj politici za djecu i mlade: produkcioni problemi i aspekti pozorita za djecu i mlade
u Crnoj Gori, koja je odbranjena u okviru studijskog programa Produkcija na Fakultetu dramskih umjetnosti
Cetinje, 2015. U analizi su koriteni podaci o predstavama iz monografije 60 godina Gradskog pozorita
Podgorica: Pionirsko, Djeije, Gradsko - Vae pozorite iz 2011. godine, kao i afie predstava, podaci sa sajta
pozorita, novinski napisi i sl.

transparentnih instrumenata podrke razvoju savremenog domaeg dramskog teksta za djecu i

mlade, od kojih je podsticanje autora nagradama jedan od osnovnih i najire rasprostranjenih.
Jedan od ciljeva konkursa bio je i da se kroz uvid u pristigle tekstove prikupe podaci o
trendovima u dramskom pisanju za djecu i mlade u Crnoj Gori (broj tekstova, uzrast kome se
obraaju, dominantni sadraji, dramaturki postupci, pristup djeci i mladima i sl.). Sprovedene
analize i sistematizacija podataka pokazali su da u Crnoj Gori postoji vidan nedostatak
interesovanja za dramsko stvaralatvo za mlade generacije, to se ogleda kako u malom broju
pristiglih tekstova, tako i u njihovom generalno veoma slabom kvalitetu. Ovo ukazuje na potrebu
da se osmisle dalje akcije posveene promociji i razvoju domaeg dramskog stvaralatva za
mladu publiku, kao to su organizovanje radionica za crnogorske dramaturge i dramske pisce sa
afirmisanim stvaraocima u ovoj oblasti, i sl. U pokuaju analize trenutka u kojem se nalazi
domae dramsko pismo za djecu i mlade, razmotriemo tematsko-stilske odrednice tekstova koji
su stigli na 2. Konkurs za najbolji dramski tekst za djecu i mlade u Crnoj Gori.
Na ovaj konkurs, raspisan i zakljuen 2015. godine, stiglo je 10 tekstova. U saoptenju irija
(Maja Todorovi, dramska spisateljica i dramaturkinja, Dubravka Draki, glumica i Boris
Lijeevi, pozorini reditelj) apostrofiran je oigledan nedostatak interesovanja za dramsko
pisanje namijenjeno djeci i mladima:
Meu malobrojnim pristiglim tekstovima, mnogi ne ispunjavaju osnove uslove poput duine
cjeloveernjeg komada, ve predstavljaju predloke za skeeve ili kakve krae forme. Neki od njih uopte
ne tretiraju niti na bilo koji nain dotiu teme za djecu i mlade. Tekstovi su veinom pisani dosta nevjeto,
povrno, banalizuju i eksploatiu aktuelne teme i ideje, dok su forma i struktura uglavnom nevjet pokuaj
praenja savremenih pozorinih trendova. Takoe mnogi od tekstova jasno pokazuju da ne postoji
razumijevanje djece i mladih kao publike, kao ni poznavanje svih mogunosti koje ovo pozorite nudi. 2

Tekstove tematski moemo podijeliti na tri grupe: najbrojniji su oni koji tee da se bave
porodinim okruenjem i svakodnevicom djece i njihovih blinjih; zatim tekstovi koji kroz
mikrokosmos porodinog ili kolskog okruenja pokuavaju da izotre poremeene drutvene
odnose; i grupa tekstova koji spadaju u spektakularizovani, zaeereni konzumerizam i
lakrdijaenje, i sutinski se ne bave niim.
Anin stari brod kroz niz nepovezanih, fragmentarnih epizoda povrno tematizuje niz situacija iz
svakodnevice jedne djevojice, sa akcentom na odnose sa roditeljima i bliskim osobama, u kojoj
se pretapaju svijetovi stvarnosti i mate. Dramu karakterie paternalistiki ton, koji se ogleda u,

2 Izvjetaj irija 2. Konkursa za najbolji dramski tekst u Crnoj Gori, interni dokument ASSITEJ
centra Crna Gora

sa jedne strane, ispunjenosti poukama o tome kako bi djeca trebalo da se ponaaju, a sa druge,
u zatitnikoj sladunjavosti i zabavljakim tendencijama. U okruju porodinih odnosa odvija
se i radnja komada Ko se boji straha jo, koji obrauje vrlo bitnu temu smrti, kroz propitivanje
razliitih strahova lanova jedne porodice, njihove sutine i uzroka u strahu od smrti bliskih
osoba. Meutim, nevjeta obrada, koja se ogleda u stereotipnim likovima, elementima
didaktizma i kliea, nevjetom dramskom komponovanju i preovlaujuoj deklarativnosti znatno
umanjuje idejne mogunosti i scensku izazovnost ove drame. Potentnu, a nevjeto obraenu
temu donosi i komad Sirotica i san, koji se bavi borbom sa tugom nakon gubitka roditelja,
podcrtavajui znaaj mate i snova. Nevjeta i plitka obrada drame koja ustvari nema radnju,
nego je ispunjena didaktino-sladunjavim replikama ini je smisaono tanunom. Igra sjeanja
propituje stereotipe porodinih uloga, kroz eksperiment dvoje djece koja navedu roditelje, nakon
to su ovi izgubili pamenje, da meusobno zamijene uloge. Osim bavljenja pokuajem
razbijanja stereotipa uvrijeenih porodinih uloga, komad ima i primjetan autopoetian sloj, koji
se ogleda u razgraivanju dramske iluzije, kroz komentarisanje radnje i iskaze o nainima
krojenja dobrog komada. U razmatranja o rekonstrukciji i krhkosti sjeanja, drama pri samom
kraju pokuava da uvede drutveni bitnu temu oevog uestvovanja u ratnim zloinima, kao
razlog roditeljskog gubitka pamenja, ali iznebuha, nerazraeno i nevjeto i gotovo neiskoriteno
u cjelini komada.
Ristana je fragmentarna, realistino-groteskna porodina drama sa nadrealnim elementima, koja
kroz okvirnu priu odrasle osobe o sopstvenom djetinjstvu pretresa disfunkcionalne porodine
odnose, kao svojevrsan odraz poremeenih tranzicionih drutvenih odnosa. Akcenat je na kritici
patrijahalnog drutva, u kome su ene, bilo da su supruge, majke ili sestre, na razliite naine
podreene i ugnjetavane od strane mukaraca. Problemi i ove drame su ilustrativno,
neprodubljeno tretiranje tema koje otvara, i agresivno, jednoznano nametanje jednostranih
stavova, umjesto poeljnog i izazovnog otvaranja pitanja. Prikazivanje poremeenih drutvenih
odnosa u fokusu je i drame Nezgodna pitanja, gdje je drutvena situacija prelomljena kroz
mikrokosmos jedne srednje kole. Kroz meusobne odnose nekoliko srednjokolaca, te njihovih
nastavnika i roditelja, ispisuje se dijagnoza poremeenog, izmanipulisanog drutva, koje ima
kuni uticaj na nove generacije. Drama, meutim, u cjelini djeluje konfuzno i nedoraeno,
nedostaje joj dramske snage i koncentracije, vjetije kompozicije, tematske izotrenosti i
produbljenijeg tretiranja dotaknutih pitanja. Komad Suncokreti predstavlja zbrkano i nemuto
ispovjedno pripovjedanje o ivotu od tekog djetinjstva, do rezigniranog zrelog doba. U ovom
tekstu, reenice i motivi poput poremeenih porodinih odnosa i obilja nasilja su samo nabacane,
bez bilo kakve razrade i kompozicije, pa prema tome ni znaenja i znaaja.
Zemlja leptira spada u niz tekstova bez teme i bilo kakvog fokusa, koji se svode na niz
rasplinutih fora i zabavljaka zamajavanja. Kao polazina taka posluila je injenica da veina
djece voli okoladu, pa se tekst, ispunjen papirnatim likovima, nevjetim i neuvjerljivim
replikama, klieima i predrasudama, bavi opasnou da djeca ostanu bez slatkia, i podvigom
koji omoguava da se to ne desi. Djeiju tobonju ljubav prema slatkiima ekspolatie i stihovani

komad Mali vodi za putovanje kroz vrijeme, u kojem je labavo konstruisana pria o putovanju
vremeplovom na planetu od slatkia samo povod za kiasti, zabavljaki senzacionalizam.
Prethodna analiza pokazuje da dramsko pisanje za djecu i mlade u aktuelnom trenutku u Crnoj
Gori odraava tradicionalno i konvencionalno miljenje o pozoritu za djecu. To se ogleda u
povrnosti u izboru i obradi tema, paternalistikom, nadmonom tonu, eksplicitnim
naravouenijima, zabavljakim tendencijama, nemogunosti zauzimanja djeije perspektive i
podcjenjivanju djeije inteligencije. Dodatni problem je primjetna nevjetina dramskog
komponovanja, uz naroito nepoznavanje dramaturgije za djecu i mlade. Radove odreuje i
nedovoljno promiljanje o produkcionoj izvodljivosti teksta, odnosno o mogunosti njegovog
prevoenja u pozorini jezik; kao i zanemarivanje onoga to bi bile repertoarne potrebe pozorita
za djecu i mlade u Crnoj Gori. Osim toga, veliki broj tekstova na konkurs je stigao u
nelektorisanoj verziji:
Gramatike greke, nepismenost, nelektorisani tekstovi, copy/paste sa interneta sa sve zelenom
pozadinom i razbacanim slovima, spojenim rijeima i svim onim to ide uz to kad neki tekst samo
kopirate i ne uredite poslije toga. (...)To je pitanje nemara i lijenosti. I tu nam niko nije kriv. Ni to to
nema dovoljno podsticaja za stvaranje, ni to to nam kultura ivi na aparatima, ni to to je pozorite
skrajnuto i ubijeno.3

Bitno je pomenuti i injenicu da, dok je na prvi konkurs samo manji broj radova stigao od strane
kolovanih dramaturga4, na drugi konkurs stigao je samo jedan takav tekst, to ukazuje na
nedostatak dodatnog, sveobuhvatnog podsticaja i ohrabrenja za istraivanje specifinosti
kreiranja teatra namijenjenog mladim generacijama. Ove probleme uoavaju i sami pozorini
stvaraoci:
Raditi u pozoriu za djecu postavljeno je nekako u naem pozorinom sistemu vrijednosti kao manje
znaajno. () Sigurno takvoj situaciji doprinosi i to na pozorinim akademijama kod nas, a mislim ni u
regionu, ne postoji barem jedan predmet ili krai seminar koji bi tematizovao pozorino stvaralatvo za
djecu. Sa druge strane, tu su i neke predrasude, zamjene teza, i naueni negativni kodovi probitanog
ponaanja i bivstvovanja...5 Oigledno na kulturno-politikoj sceni ne postoji nita to bi mlade pisce
usmjerilo ka toj vrsti stvaralatva.(...) Naalost, i mi pisci esto moramo da razmiljamo o tome ta ima
prou.6

3 Maja Todorovi, Konkurs za najbolji dramski tekst za djecu i mlade u Crnoj Gori: a gdje su tu
djeca?, Peripetija.me - elektronski asopis Udruenja pozorinih kritiara i teatrologa Crne Gore,
13.09.2015. : http://www.peripetija.me/blog.9.blog.html

4 Poveznica ovih tekstova bile su veoma sline, bajkovite teme, to ukazuje da su nastali kao
studentska vjeba u odreenoj fazi njihovog kolovanja.

Pokazalo se, iako su dva konkursa namijenjena podsticaju dramskog stvaralatva namijenjenog
djeci i mladima u Crnoj Gori iznjedrila ukupno trideset novih tekstova, da se u tim tekstovima,
kao i u ranije pomenutim predstavama Gradskog pozorita Podgorica, uglavnom ne ogledaju
motivi iz ivota djece savremenog doba u datom kontekstu, nego anahrone, paternalistike i
sputavajue ideje odraslih o djetinjstvu i djetetu. Ovakvo u pozorinom stvaralatvu reflektovano
opaanje djeteta kao bespomonog, nedostatnog odraslog kojeg se nita ne pita i koji nita ne
pita, povratno utie kako na kvantitativnu nerazvijenost pozorita za djecu i mlade u Crnoj Gori,
tako i na injenicu da je kritiko promiljanje stvarnosti, inherentno teatru, u crnogorskom
pozoritu za mladu publiku iznimno rijetko. S obzirom da pozorite predstavlja neku vrstu
liminalnog prostora, u kojem se uvijek radi o uprizorenju identiteta 7, u preutnom stavu o
drugorazrednost pozorita za djecu i mlade, crnogorsko drutvo ogleda se kao zatvoreno,
pasivno, anksiozno, lieno samokritinosti i graanski nedovoljno razvijeno. Jer, iskustvena je
injenica da se pozorite za mladu publiku ustvari uvijek obraa dvojnoj publici, djeci kao ciljnoj
grupi, i odraslima koji dovode djecu u pozorite kao medijatorima. Politika ideologija, drutveni
uslovi, kulturoloke norme i slini faktori utiu ne samo na spremnost odraslih kao posrednika da
uine pozorite dostupnim djeci i mladima, nego i na odluke kakvo to pozorino iskustvo treba
da bude, sadrajno i estetski.8
Evidentno je da se dramskom stvaralatvu za djecu ne posveuje dovoljno panje, i da jedan
bijenalni konkurs ne moe po sebi znaajno izmijeniti situaciju, odnosno injenice da pozorini
stvaraoci koji djeluju u Crnoj Gori vrlo rijetko imaju prilike da vide kvalitetne predstave za
mladu publiku, da mahom ne uspijevaju pronai adekvatan modus obraanja prilagoen uzrastu
djece i mladih, te da su nedovoljno motivisani da razvijaju djela za ovu publiku. Tematski i
estetski, pozorite za djecu u Crnoj Gori je uglavnom autistino - zarobljeno u eskapistikoj
5 Maja Mrenovi, intervju sa glumcem Miom Obradoviem Predstavu nikad ne smatram
zavrenom, dnevne novine Vijesti, 14.08.2013. : http://www.vijesti.me/caffe/miso-obradovicpredstavu-nikada-ne-smatram-zavrsenom-144190, pristupljeno 30.03.2016.

6 Maja Mrenovi, intervju sa dramskom spisateljicom Majom Todorovi, Junaci mog komada
opiru se jednoumlju, dnevne novine Dnevne novine, 28. i 29.06.2014., str. 32. i 33.

7 Erika Fischer Lichte, Povijest drame - Razdoblja identiteta u kazalitu od antike do danas,
svezak 1 Od antike do njemake klasike, Disput, Zagreb, 2010., str. 11.

8 David Broster, TYA-UK Developments - Reflections through a Looking Glass, u: TYA, Culture,
Society: International Essays on Theatre for Young Audiences (ed. Manon van de Water), Peter
Lang, Frankfurt am Main/Berlin/Bern/Bruxelles/New York/Oxford/Wien, 2012., str. 127.

socijalistikoj estetici, i nedovoljno oslukuje ta se na ovom polju dogaa u Zapadnoj Evropi,

koja je povela i dalje vodi razvoj i namee trendove u ovom dijelu pozorine produkcije.
Profesionalci koji djeluju u polju, kao ni kreatori kulturne politike ne ine nita, ili ine vrlo
malo, da se promijeni zastarjela i neadekvatna paradigma pozorita za djecu, koja opstaje po
inerciji.
U progresivnim zemljama, tvorci kulturne politike i pozorini stvaraoci razvijaju instrumente
kojima ukljuuju djecu i mlade u diskusiju oko relevantnosti i kvaliteta umjetnosti njima
namijenjene.9 Dijalog sa mladom publikom praktikuje se ve pri samom izboru tema za
predstave. Ovo je u skladu sa konceptom odgovornog pozorita za djecu i mlade, koje ima svijest
o socijalnoj realnosti i temama koje ona produkuje. Prisustvo djece odreenog uzrasta na
probama postalo je uobiajena stvar nakon to stvaralaka ekipa neko vrijeme proba, zapoinje
se razgovor sa djecom o prii i vienom, pri emu djeca komentariu, iznose zapaanja i daju
predloge. Na osnovu djeijih reakcija ljudi iz pozorita preispituju koliko njihovo djelovanje
odgovara namjeri, i shodno tome unose izmjene za sledeu probu. Akcenat nije na bezuslovnom
prihvatanje djeijeg miljenja, nego na razmjeni ideja i miljenja izmeu pozorinih stvaralaca i
djece o sadraju i formi komada, to podstie meusobno razumijevanje. Kako rezimira najder,
Kazalitarci upoznaju svoju publiku i ue voditi rauna o njezinim potrebama i interesima pri
izboru komada i koncipiranju predstave. Preko tonog poznavanja tema, problema i vrste
kazalita kojemu mladi naginju kazalitarci mogu prodrijeti do novih tekstova i recepcija. 10
Pozorini stvaraoci za djecu tee direktoj i otvorenoj umjetnikoj komunikaciji sa svojom
publikom. Dijalog sa mladim gledaocima je neprekidan, i osim prije i tokom stvaranja predstave,
nastavlja se kroz razgovore poslije predstava, radionice za djecu, interaktivne forume na
sajtovima pozorita, itd.11
Stvaraoci pozorinih predstava ele da kroz svoj rad senzibiliu svoju publiku za drutvene
probleme i metafizike izazove: Umesto nestvarnih, ulepanih i uspokojavajuih slika sveta,
mlada i najmlaa publika se suoava s realnim ivotnim pitanjima i izazovima: u rasponu od
9 Katya Johanson and Hilary Glow, Being and Becoming: Children as Audiences, u: New
Theatre Quarterly, vol. 27, no.1, Cambridge University Press, Cambridge, 2011., str. 69.

10 Schneider, Kazalite za djecu aspekti diskusije, utisci iz Europe, modeli za budunost, Mala
scena, Zagreb, 2002. str. 78.

11 Tony Mack, Building a creative partnership with your audience: New developments in the
creation of Australian theatre for young audience, u: Next Generation In Theatre for Children
and Young people - The ASSITEJ Book 2006/2007. (edited by Wolfgang Schneider and Tony
Mack), ASSITEJ Croatia/Theatre Epicentre, Zagreb, 2008., str. 86-94.

seksualnosti, preko maloletnikog nasilja, do one teme koja se nikako ne vezuje za ovaj uzrast
smrti.12 Smatra se da su jo-ne-odrasli potpuno otvoreni za apstraktno i apsurdno, kao i za
egzistencijalno i eksperimentalno. Danas je meu eminentnim savremenim teoretiarima i
praktiarima pozorita za djecu i mlade prihvaeno miljenje da se profesionalne predstave za
djecu ne prave da ih uine zdravijim, tolerantnijim, demokratinijim, dobro vaspitanim,
obrazovanim ili kultivisanim13 , niti da bi sluile pedagokom vaspitnom radu u vrtiima i
kolama, uestvovale u formalnom kolskom obrazovanju, pa ak ni da bi uile djecu o
umjetnosti. Takoe, smatra se da teme kojima se pozorite za djecu bavi ne mogu biti prikladne i
neprikladne, nego relevantne ili irelevantne, banalne ili znaajne, vrijedne ili ne vrijedne
promiljanja, promiljeno ili nepromiljeno eleborirane14.
Meutim, upravo rijetki izuzeci, odnosno predstave za djecu i mlade koje u crnogorskom
kontekstu pokuavaju i uspijevaju da budu etiki i estetski vrijedne i kompleksne, nose u sebi
potencijal za promjenu. Od predstava namijenjenih mladoj publici koje se trenutno igraju u Crnoj
Gori, najuspjenija i najznaajnija nastala je upravo prema pobjednikom tekstu 1. Konkursa za
najbolji dramski tekst za djecu i mlade, drami Kinez Maje Todorovi. Rije je o suptilnom,
poetski napisanom komadu za uzrast preko 12 godina, koji sa ozbiljnou i dubinom tretira bolno
odrastanje i graenje identiteta u okruju poremeenog sistema vrijednosti. Tekst, koji je napisan
iz vizure mladih ranog pubertetskog uzrasta, bez lanog uljepavanja obrauje teke teme, kao
to su gubitak, odlazak, smrt, razliite (post)tranzicione traume, a sa druge strane, nudi
ohrabrenje, zrno smisla, nadu i podsticaj, liene paternalizma i nametanja pouke. Rediteljka
Anja Sua predstavu je postavila u aktuelni lokalni kontekst drutvenih turbulencija, traumatine
tranzicije, degradirajueg i devastirajueg uticaja dominantnih kulturnih modela, sveprisutnog
nasilja i ispraznog neoliberalnog materijalizma. Uinkovita lokalizacija i pojaana istinitosnost
postignuta je utkivanjem u tekst komada dokumentarnih ispovijesti iz djetinjstva i adolescencije
samih glumaca. Takoe, rediteljka je insistirala na neprekidnom dijalogu sa mladim gledaocima,
12 Ivan Medenica, kola ivota i umetnosti, u: Bolje je praviti dobra i lepa dugmeta nego loe
brodove: 60 godina Malog pozorita Duko Radovi, Malo pozorite Duko Radovi, Beograd,
2009., str.139.

13 Beth Juncker, What is the Meaning? The Relations between Professional Theatre
Performances and Children's Cultural Life, u: TYA, Culture, Society: International Essays on
Theatre for Young Audiences (ed. Manon van de Water), Peter Lang, Frankfurt am
Main/Berlin/Bern/Bruxelles/New York/Oxford/Wien, 2012., str. 15.

14 Decu je (ne)mogue prevariti: virtuelni transkript neformalne tribine, u: Bolje je praviti

dobra i lepa dugmeta nego loe brodove: 60 godina Malog pozorita Duko Radovi, Malo
pozorite Duko Radovi, Beograd, 2009., str. 198.

kako tokom stvaranja predstave, tako i kroz razgovore nakon izvedbi, i moe se rei da je
predstava Kinez na najbolji, etiki i estetski vrijedan nain uvela u crnogorski kontekst koncept
odgovornog pozorita za djecu i mlade.
Na 2. Konkursu za najbolji dramski tekst za djecu i mlade u Crnoj Gori najboljim je proglaen
tekst Kavez Mirjane Medojevi. iri je istakao da ova drama dotie nekoliko aktuelnih
savremenih tema kao to su odnos prema romskoj deci, njihovo izrabljivanje i trgovina
ljudima15, ali i da se nagrada dodijeljuje kao uslovno i kao podsticaj, to znai da iri smatra da
je na pobjednikom tekstu neophodan dodatni dramaturko-rediteljski rad u cilju njegovog daljeg
formalnog i sadrinskog razvoja, da bi postao adekvatan predloak za pozorinu produkciju 16.
Upravo taj dodatni dramaturko-rediteljski rad rediteljke Mirjane Medojevi i dramaturga Ilije
urovia, zajedno sa ostatkom umjetnikog tima na razvoju dramskog teksta tokom procesa rada
na predstavi pokazao se vrlo potentnim i plodotvornim. Ono to je bio prvobitni komad, u kojem
su se problemi tekog poloaja romske djece, prosjaenja, trgovine ljudima, stigmatizacije,
hraniteljstva itd. razmatrali na prilino plakatski, polarizovano crno-bijeli nain, bez dubljih
razmatranja i dojmljivijeg postavljanja bitnih pitanja, postao je u dosadanjem procesu, koji je i
dalje u toku, samo uvertira i tematski okvir za novu verziju teksta. Postojee teme, koje su ranije
bile samo ovla dotaknute, znatno su proirene i produbljene, a detektovani su i uvedeni i novi,
bitni motivi. Utisak je i da su problemi kojima se drama bavi sagledani sa vie strana, i da je
nuenje jednoznanih odgovora preraslo u pohvalno postavljanje pitanja i podsticanje na
razmiljanje i osjeanje. Takoe, komad je mnogo bolje prilagoen senzibilitetu tinejderske
publike kojoj je namijenjen i mnogo upeatljivije lokalizovan, na nain da istovremeno
posreduje i univerzalna znaenja. Ovo procesno tematski-idejno profilisanje i uvrivanje
drame u prvom djelu procesa proba odvijalo se kroz radioniarski rad sa glumcima, unoenje
dokumentarnog materijala, a za sledeu etapu najavljena je i mogunost kontrolnih proba sa
mladom publikom.
Pretpostavku da dobre predstave za djecu i mlade mogu doprinjeti mijenjanju nepovoljnih uslova
pod kojima se pozorite za ove ciljne grupe u Crnoj Gori kreira i opaa, a time i emancipaciji
cjelokupnog drutva, mogue je razmotriti okviru teorijskih razmatranja Jacquesa Ranciera o
politici kao raspodjeli ulnog. Tako shvaena politika - kao oblikovanje sfere (zajednikog)
iskustva i raspodjela onoga to se moe vidjeti i uti u javnom polju, i onoga to je nevidljivo,
marginalizovano ili iskljueno iz njega, estetska je aktivnost, kao to je i umjetnost, iz istog
razloga, politika. Umjetnost za Ranciera moe biti politika aktivnost kao potencijalni rez sa

15 Izvjetaj irija 2. Konkursa za najbolji dramski tekst u Crnoj Gori

16 Isto.

vaeom drutvenom raspodjelom ulnog, mjesto neslaganja sa njegovim konsenzualnim

ureenjem i invencija ulnih formi i materijalnih struktura za pojavu novih formi ivota.17
Shodno tome, iako je situacija na polju dramskog pisanja za djecu i mlade trenutno veoma
nezavidna, ipak, uz pomo Konkursa za najbolji dramski tekst za djecu i mlade u Crnoj Gori
uinjeni su mali pomaci, koji mogu da doprinesu daljem unapreenju i afirmaciji dramskog
pisanja u pozoritu za djecu i mlade. Predstava Kinez, koju je prema tekstu Maje Todorovi
reirala Anja Sua, i trenutni proces nastanka predstave Kavez, koji prema sopstvenom tekstu
reira Mirjana Medojevi, u kontekst crnogorskog pozorita za djecu i mlade neumitno uvode
nove, progresivne tendencije, koje tee da djecu i mlade shvataju kao bivajuu, a ne kao
postajuu publiku.18 To znai da se teite pomjera sa oblikovanja mladih generacija kao
budue publike, graana ili pripadnika odreene zajednice, ka onome to djeca i mladi jesu kao
sadanja publika u datom trenutku, sa svojim kulturnim potrebama i pravima.

17 Usp. Ana Vujanovi, Policije i politike izvedbe, u: asopis Teatron br. 154/155., str. 21.

18 Katya Johanson and Hilary Glow, Being and Becoming: Children as Audiences, str. 60.