Osnomesgalegosdasaves PDF

Os nomes galegos
das aves
Silverio Cerradelo Gmez
2013
Citacin recomendada:
Cerradelo, S. (2013): Os nomes galegos das aves. Ourense: Edicin do autor.

<http://achave.eu/docs/osnomesgalegosdasaves.pdf>
NDICE
I. Estruturacin deste traballo e fontes bibliogrficas
17
II. Lexicoloxa e semntica dos nomes das aves

observadas na Galiza (especie por especie)
21
Familia Gaviidae __ __________________________________________ _____

mobella pequena Gavia stellata
mobella rtica Gavia arctica
mobella grande Gavia immer
mobella de bico branco Gavia adamsii
21
22
23
23
Familia Podicipedidae _________________ ____________________________

mergulln pequeno Tachybaptus ruficollis
mergulln de bico groso Podilymbus podiceps
mergulln cristado Podiceps cristatus
mergulln cincento Podiceps grisegena
mergulln de pescozo negro Podiceps nigricollis
mergulln real Podiceps auritus
24
25
25
26
26
27
Familia Diomedeidae ______________________________________________

albatros olleirudo Thalassarche melanophris (=Diomedea melanophris)
27
Familia Procellariidae __________________ ___________________________

fulmar Fulmarus glacialis
freira gon-gon Pterodroma feae
freira da Madeira Pterodroma madeira
pardela cincenta Calonectris diomedea
pardela de Cabo Verde Calonectris edwardsii
pardela encapuchada Puffinus gravis
pardela escura Puffinus griseus
furabuchos do Atlntico Puffinus puffinus
furabuchos do Mediterrneo Puffinus yelkouan
furabuchos das Baleares Puffinus mauretanicus
pardela pequena Puffinus assimilis
28
28
29
29
30
30
31
31
32
33
33
Familia Hydrobatidae _____________________________________________

calcamar Pelagodroma marina
pao europeo Hydrobates pelagicus
pao de Wilson Oceanites oceanicus
34
34
35
3
pao da Madeira Oceanodroma castro

pao de Leach Oceanodroma leucorhoa
36
36
Familia Phaetontidae _ ____________________________________________

rabixunco de bico vermello Phaeton aethereus
37
Familia Sulidae
_____________________________________________
mascato (ou mascato comn) Morus bassanus (=Sula bassana)
38
atob pardo Sula leucogaster
39
Familia Phalacrocoracidae__ _______________________________________

corvo mario grande Phalacrocorax carbo
corvo mario cristado Phalacrocorax aristotelis
40
41
Familia Pelecanidae ______________________________________________

peIicano branco Pelecanus onocrotalus
Familia Fregatidae_
42
___________________________________________
rabiforcado magnfico Fregata magnificens
43
Familia Ardeidae __
____________________________________________
abetouro (ou abetouro comn) Botaurus stellaris
43
abetouro lentixinoso Botaurus lentiginosus
44
garza real Ardea cinerea
45
garza imperial Ardea purpurea
46
garzota branca Egretta garzetta
46
garzota dos arrecifes Egretta gularis
47
garzn branco Casmerodius albus (=Ardea alba) (=Egretta alba)
48
garza boieira Bubulcus ibis
48
garza caranguexeira Ardeola ralloides
49
garza da noite Nycticorax nycticorax
49
garza pequena Ixobrychus minutus
50
Familia Ciconiidae __________
____________________________________
cegoa branca Ciconia ciconia

cegoa negra Ciconia nigra
50
51
Familia Threskiornithidae _______________________ __________________

ibis preto Plegadis falcinellus
cullereiro (ou cullereiro comn) Platalea leucorodia
51
52
Familia Phoenicopteridae __________________________________________

flamengo (ou flamengo comn) Phoenicopterus ruber
53
Familia Anatidae ______________
_______________________________
cisne mudo Cygnus olor

cisne cantador Cygnus cygnus
cisne pequeno Cygnus columbianus
cisne negro Cygnus atratus
ganso comn Anser anser
ganso de bico curto Anser brachyrhynchus
ganso campestre Anser fabalis
ganso de cabeza listada Anser indicus
ganso de testa branca Anser albifrons
ganso do Canad Branta canadensis
ganso de pescozo rubio Branta ruficollis
ganso de cara branca Branta leucopsis
ganso de cara negra Branta bernicla
ganso do Exipto Alopochen aegyptiacus
pato mandarn Aix galericulata
pato ferruxento Tadorna ferruginea
pato branco Tadorna tadorna
pato falcado Anas falcata
pato frisado Anas strepera
cerceta comn Anas crecca
cerceta da Carolina Anas carolinensis
cerceta de azul Anas discors
albelo Anas querquedula
asubiador (ou asubiador europeo) Anas penelope
asubiador americano Anas americana
lavanco (ou lavanco europeo) Anas platyrhynchos
lavanco americano Anas rubripes
rabeiro (ou rabeiro europeo) Anas acuta
cullerete Anas clypeata
pato rubio Netta rufina
parrulo comn Aythya ferina
parrulo castao Aythya nyroca
parrulo cristado Aythya fuligula
parrulo de colar Aythya collaris
parrulo bastardo Aythya marila
parrulo bla Aythya affinis
ollodourado Bucephala clangula
ollodourado de touca Bucephala albeola
ollodourado islands Bucephala islandica
pentumeiro comn Melanitta nigra
pentumeiro de branca Melanitta fusca
pentumeiro de branca americano Melanitta deglandi
pentumeiro careto Melanitta perspicillata
ider (ou ider comn) Somateria mollissima
ider real Somateria spectabilis
pato rabilongo Clangula hyemalis
mergo grande Mergus merganser
53
54
55
55
56
56
57
57
57
58
58
58
59
59
60
60
60
61
61
62
63
63
63
64
64
65
66
66
68
68
69
70
70
71
71
72
72
72
73
73
74
74
74
75
75
75
76
5
mergo cristado Mergus serrator

mergo pequeno Mergus albellus (=Mergellus albellus)
raboalzado da Xamaica Oxyura jamaicensis
Familia Pandionidae_
76
77
77
____________________________________________
aguia pesqueira Pandion haliaetus
78
Familia Accipitridae _______________________________ _______________

miato abelleiro Pernis apivorus
peneireiro cincento Elanus caeruleus
millafre negro Milvus migrans
millafre real Milvus milvus
pigargo (ou pigargo europeo) Haliaeetus albicilla
quebrasos Gypaetus barbatus
meloufa Neophron percnopterus
butre comn Gyps fulvus
butre negro Aegypius monachus
aguia cobreira Circaetus gallicus
tartaraa azulada Circus cyaneus
tartaraa cincenta Circus pygargus
tartaraa das xunqueiras Circus aeruginosus
azor (ou azor comn) Accipiter gentilis
gabin (ou gabin comn) Accipiter nisus
miato (ou miato comn) Buteo buteo
miato mouro Buteo rufinus
aguia manchada Aquila clanga
aguia imperial (ou aguia imperial ibrica) Aquila adalberti
aguia real Aquila chrysaetos
aguia calzada Hieraetus pennatus
aguia de Bonelli Hieraetus fasciatus (=Aquila fasciata)
Familia Falconidae_
79
79
80
81
81
82
82
83
84
85
85
86
87
88
88
89
91
91
91
92
93
93
____________________________________________
peneireiro das torres Falco naumanni

peneireiro (ou peneireiro comn) Falco tinnunculus
esmerilln Falco columbarius
falcn pequeno Falco subbuteo
peneireiro de patas rubias Falco vespertinus
falcn peregrino Falco peregrinus
falcn xerifalte Falco rusticolus
94
94
96
96
97
97
98
Familia Tetraonidae __________ ___ ________________________________

pita do monte Tetrao urogallus
99
Familia Phasianidae_ _____________________________________________

paspalls da California Callipepla californica
paspalls da Virxinia Colinus virginianus
99
100
6
perdiz (ou perdiz comn) Alectoris rufa

charrela Perdix perdix
paspalls (ou paspalls comn) Coturnix coturnix
faisn (ou faisn comn) Phasianus colchicus
100
101
102
103
Familia Rallidae__________
____________________________________
zurrasca Rallus aquaticus
104
polia pinta Porzana porzana
105
polia pequena Porzana pusilla
106
polia da Carolina Porzana carolina
106
polia bastarda Porzana parva
107
codornizn Crex crex
107
galiola negra Fulica atra
108
galiola negra americana Fulica americana
109
galiola negra cristada Fulica cristata
109
galia do ro Gallinula chloropus
109
camn Porphyrio porphyrio
110
Familia Gruidae ____
_________________________________________
grou (ou grou comn) Grus grus
Familia Otididae __________
111
____________________________________
sisn Tetrax tetrax

avetarda Otis tarda
111
112
Familia Haematopodidae ________ ______________ ____________________

lampareiro Haematopus ostralegus
112
Familia Recurvirostridae ___________________________________________

pernalonga Himantopus himantopus
avoceta Recurvirostra avosetta
Familia Burhinidae_
113
114
___________________________________________
alcaravn Burhinus oedicnemus
Familia Glareolidae_____________
114
_________________________________
perdiz do mar Glareola pratincola

corredeira Cursorius cursor
Familia Charadriidae___
115
115
_________________________________________
pllara pequena Charadrius dubius

pllara real Charadrius hiaticula
pllara das dunas Charadrius alexandrinus
pllara rabirrubia Charadrius vociferus
116
117
117
118
7
pllara semipalmada Charadrius semipalmatus

pllara de Leschenault Charadrius leschenaultii
tarambola rubia Charadrius morinellus (=Eudromis morinellus)
tarambola dourada (ou tarambola dourada comn) Pluvialis apricaria
tarambola dourada americana Pluvialis dominica
tarambola dourada siberiana Pluvialis fulva
tarambola cincenta Pluvialis squatarola
avefra (ou avefra comn) Vanellus vanellus
118
118
119
119
120
121
121
122
Familia Scolopacidae ______________________________________________

pilro gordo Calidris canutus
pilro tridctilo Calidris alba
pilro pequeno Calidris minuta
pilro de Temminck Calidris temminckii
pilro ferruxento Calidris ferruginea
pilro escuro Calidris maritima
pilro comn Calidris alpina
pilro de Bonaparte Calidris fuscicollis
pilro de Maur Calidris mauri
pilro semipalmado Calidris pusilla
pilro minsculo Calidris minutilla
pilro de Baird Calidris bairdii
pilro peitoral Calidris melanotos
pilro falcinelo Limicola falcinellus
pilro canela Tryngites subruficollis
combatente Philomachus pugnax
narcexa pequena Lymnocryptes minimus
narcexa comn Gallinago gallinago
narcexa real Gallinago media
arcea Scolopax rusticola
mazarico cincento Limnodromus griseus
mazarico escolopceo Limnodromus scolopaceus
mazarico rabinegro Limosa limosa
mazarico rabipinto Limosa lapponica
mazarico chiador Numenius phaeopus
mazarico real Numenius arquata
bilurico escuro Tringa erythropus
bilurico comn Tringa totanus
bilurico fino Tringa stagnatilis
bilurico claro Tringa nebularia
bilurico alinegro Tringa ochropus
bilurico bastardo Tringa glareola
bilurico patiamarelo grande Tringa melanoleuca
bilurico patiamarelo pequeno Tringa flavipes
bilurico das rochas Actitis hypoleucos
bilurico maculado Actitis macularia
virapedras Arenaria interpres
falaropo de Wilson Phalaropus tricolor
123
123
124
124
125
125
126
126
126
127
127
127
128
128
129
129
129
130
133
134
136
136
136
137
137
138
139
140
141
141
142
142
143
143
143
144
144
145
falaropo de bico fino Phalaropus lobatus

falaropo de bico groso Phalaropus fulicarius
145
145
Familia Stercorariidae_____________________________________________
palleira pomarina Stercorarius pomarinus
palleira parsita Stercorarius parasiticus
palleira rabilonga Stercorarius longicaudus
palleira grande Stercorarius skua (=Catharacta skua)
palleira grande subantrtica Stercorarius antarctica (=Catharacta antarctica)
Familia Laridae________
______________________________________
gaivota de ollo branco Larus leucophtalmus

gaivota de cabeza negra Larus melanocephalus
gaivota alegre Larus atricilla
gaivota de Franklin Larus pipixcan (=Leucophaeus pipixcan)
gaivota pequena Larus minutus
gaivota de Sabine Larus sabini (=Xema sabini)
gaivota de Bonaparte Larus philadelphia
gaivota chorona Larus ridibundus
gaivota de bico fino Larus genei
gaivota de Audouin Larus audouinii
gaivota do Delaware Larus delawarensis
gaivota cana Larus canus
gaivota arxntea Larus argentatus
gaivota arxntea americana Larus smithsonianus
gaivota patiamarela Larus michahellis
gaivota patiamarela do Caspio Larus cachinnans
gaivota escura Larus fuscus
gaivota polar Larus glaucoides
gaivota hiperbrea Larus hyperboreus
gaivotn Larus marinus
garrucho Rissa tridactyla
gaivota de Ross Rhodostethia rosea
Familia Sternidae _
146
146
146
147
148
149
149
149
150
150
150
151
151
152
152
152
153
153
154
154
155
155
156
156
157
157
158
_____________________________________________
carrn de bico curto Sterna nilotica (=Gelochelidon nilotica)

carrn cristado Thalasseus sandvicensis (=Sterna sandvicensis)
carrn elegante Thalasseus elegans (=Sterna elegans)
carrn bengals Thalasseus bengalensis (=Sterna bengalensis)
carrn rosado Sterna dougallii
carrn comn Sterna hirundo
carrn de Forster Sterna forsteri
carrn rtico Sterna paradisea
carrn escuro Sterna fuscata
carrn pequeno Sterna albifrons
carrn do Caspio Sterna caspia
gaivina de cara branca Chlidonias hybridus
158
159
160
160
161
161
162
162
162
162
163
163
gaivina negra Chlidonias niger

gaivina de branca Chlidonias leucopterus
Familia Alcidae _________________________

arao (ou arao comn) Uria aalge
carolo Alca torda
arao de branca Cepphus grylle
arao pequeno Alle alle
arao papagaio Fratercula arctica
164
164
_____________________
165
165
167
167
168
Familia Pteroclidae ____________________________ __________________

ganga (ou ganga ibrica) Pterocles alchata
Familia Columbidae
168
______________________________________________
pomba das rochas Columba livia

pombo pequeno Columba oenas
pombo (ou pombo torcaz) Columba palumbus
rola comn Streptopelia turtur
rola turca Streptopelia decaocto
169
170
170
171
172
Familia Psittacidae ___________________ ___________________________

catorra monxe Myiopsitta monachus
catorra de Kramer Psittacula krameri
173
173
Familia Cuculidae ____________________

cuco (ou cuco comn) Cuculus canorus
cuco real Clamator glandarius
Familia Tytonidae ____
__________________________
174
175
__________________________________________
curuxa (ou curuxa comn) Tyto alba
Familia Strigidae __________
175
___________________________________
moucho de orellas Otus scops

avelaiona (ou avelaiona comn) Strix aluco
bufo pequeno Asio otus
curuxa das xunqueiras Asio flammeus
bufo real Bufo bufo
moucho (ou moucho comn) Athene noctua
176
177
178
178
178
179
Familia Caprimulgidae______________________________________________
noiteboa cincenta Caprimulgus europaeus
noiteboa rubia Caprimulgus ruficollis
180
181
10
Familia Apodidae _____
_________________________________________
andorin mongol Hirundapus caudacutus

andorin real Apus melba
cirrio plido Apus pallidus
cirrio (ou cirrio comn) Apus apus
cirrio pequeno Apus affinis
cirrio de cheminea Chaetura pelagica
182
182
183
183
185
185
Familia Alcedinidae_ _____________________________________________

picapeixe Alcedo atthis
186
Familia Meropidae___
__________________________________________
abellaruco (ou abellaruco comn) Merops apiaster
187
Familia Coraciidae___________
___________________________________
rolieiro Coracias garrulus
188
Familia Upupidae _______________________
_______________________
bubela Upupa epops
188
Familia Picidae _________________________________

peto formigueiro Jynx torquilla
peto verde Picus viridis
peto negro Dryocopus martius
peto real Dendrocupus major
peto mediano Dendrocupus medius
peto pequeno Dendrocupus minor
Familia Alaudidae__
_____________
190
190
192
192
193
193
__________________________________________
calandria comn Calandrella brachydactyla

calandria das marismas Calandrella rufescens
calandra real Melanocorypha calandra
cotova cristada Galerida cristata
cotova pequena Lullula arborea
laverca Alauda arvensis
194
194
195
195
196
197
Familia Hirundinidae________________ ______________________________

andoria das barreiras Riparia riparia
andoria dos penedos Ptyonoprogne rupestris
andoria de cu branco Delichon urbicum
andoria durica Hirundo daurica
andoria (ou andoria comn) Hirundo rustica
199
199
200
200
201
11
Familia Motacillidae_ _____________________________________________

pica de Richard Anthus richardi
pica de Hodgson Anthus hodgsoni
pica dos campos Anthus campestris
pica das rbores Anthus trivialis
pica dos prados Anthus pratensis
pica costeira Anthus petrosus
pica alpina Anthus spinoletta
pica de gorxa rubia Anthus cervinus
pica fulva Anthus rubescens
lavandeira citrina Motacilla citreola
lavandeira amarela Motacilla flava
lavandeira branca Motacilla alba
lavandeira real Motacilla cinerea
Familia Cinclidae ________
______________________________________
melro rieiro Cinclus cinclus
Familia Troglodytidae _
209
_______________________________________
carriza Troglodytes troglodytes
Familia Prunellidae__________________________________
azulenta (ou azulenta comn) Prunella modularis
azulenta alpina Prunella collaris
Familia Turdidae __
202
202
202
203
203
204
204
204
205
205
205
206
208
210
____________
211
212
____________________________________________
paporrubio Erithacus rubecula

rousinol comn Luscinia megarhynchos
papoazul Luscinia svecica
rabirrubio comn Phoenicurus ochruros
rabirrubio de testa branca Phoenicurus phoenicurus
chasco comn Saxicola rubicola (= S. torquatus rubicola)
chasco norteo Saxicola rubetra
chasco cincento Oenanthe oenanthe
chasco rubio Oenanthe hispanica
chasco isabel Oenanthe isabellina
chasco do deserto Oenanthe deserti
melro rubio Monticola saxatilis
melro azul Monticola solitarius
melro de papo branco Turdus torquatus
melro (ou melro comn) Turdus merula
tordo real Turdus pilaris
tordo comn Turdus philomelos
tordo do visgo Turdus viscivorus
212
214
215
215
216
216
218
218
219
219
219
220
220
221
221
222
223
224
12
tordo rubio Turdus iliacus
224
Familia Sylviidae_
_____________________________________________
rousinol bravo Cettia cetti
225
carriza dos xuncos Cisticola juncidis
226
folosa manchada Locustella naevia
226
folosa unicolor Locustella luscinioides
226
folosa fluvial Locustella fluviatilis
227
folosa acutica Acrocephalus paludicola
227
folosa dos xuncos Acrocephalus schoenobaenus
folosa das canaveiras Acrocephalus scirpaceus
folosa grande Acrocephalus arundinaceus
folosa plida Hippolais opaca (=Hippolais pallida)
folosa icterina Hippolais icterina
folosa polglota Hippolais polyglotta
folosa ctica Hippolais caligata (=Iduna caligata)
papuxa do mato Sylvia undata
papuxa carrasqueira Sylvia cantillans
papuxa cabecinegra Sylvia melanocephala
papuxa real Sylvia hortensis
papuxa comn Sylvia communis
papuxa cincenta Sylvia curruca
papuxa picafollas Sylvia borin
papuxa das amoras Sylvia atricapilla
picafollas de Bonelli Phylloscopus bonelli
picafollas asubiador Phylloscopus sibilatrix
picafollas europeo Phylloscopus collybita
picafollas ibrico Phylloscopus ibericus
picafollas musical Phylloscopus trochilus
picafollas sombro Phylloscopus fuscatus
picafollas de Hume Phylloscopus humei
estrelia do norte Regulus regulus
estrelia riscada Regulus ignicapilla
228
228
229
229
230
230
231
231
232
232
232
233
234
234
234
235
236
236
237
238
238
238
239
239
Familia Muscicapidae ______________________________________________

papamoscas cincento Muscicapa striata
papamoscas negro Ficedula hypoleuca
Familia Timaliidae_____
____________ _____________________________
ferreirio de bigote Panurus biarmicus
Familia Aegithalidae
240
240
241
__________________________________________ __
ferreirio rabilongo Aegithalos caudatus
241
13
Familia Paridae_
_____________________________________________
ferreirio palustre Poecile palustris (=Parus palustris)

ferreirio cristado Lophophanes cristatus (=Parus cristatus)
ferreirio negro Periparus ater (=Parus ater)
ferreirio azul Cyanistes caeruleus (=Parus caeruleus)
ferreirio real Parus major
Familia Remizidae_
242
243
243
244
245
____________________________________________
ferreirio de cara negra Remiz pendulinus
Familia Sittidae________
246
______________________________________
trepadeira azul Sitta europaea
247
Familia Tichodromadidae _______ ___________________________________

gabeador dos penedos Tichodroma muraria
Familia Certhiidae ____
__________________________________________
gabeador comn Certhia brachydactyla
Familia Oriolidae __
248
248
____________________________________________
ouriolo Oriolus oriolus
249
Familia Laniidae _______________
_______________________________
picanzo vermello Lanius collurio

picanzo pequeno Lanius minor
picanzo de cabeza rubia Lanius senator
picanzo real norteo Lanius excubitor
picanzo real Lanius meridionalis
picanzo isabel Lanius isabellinus
Familia Corvidae ___________
251
252
252
253
253
254
___________________________________
gaio Garrulus glandarius

pega Pica pica
choia Corvus monedula
gralla de bico vermello Pyrrhocorax pyrrhocorax
gralla calva Corvus frugilegus
corvo Corvus corax
corvelo Corvus corone
corvelo cincento Corvus cornix
254
256
257
258
259
259
260
261
Familia Sturnidae _
_____________________________________________
estornio pinto Sturnus vulgaris
262
14
estornio negro Sturnus unicolor
Familia Passeridae_
_____________________________________________
pardal (ou pardal comn) Passer domesticus

pardal mouro Passer hispanoliensis
pardal monts Passer montanus
pardal das rochas Petronia petronia
pardal alpino Montifringilla nivalis
Familia Estrildidae____
264
265
265
265
266
__________________________________________
bengal vermello Amandava amandava

bico de coral (ou bico de coral comn) Estrilda astrild
Familia Fringillidae_
262
266
266
____________________________________________
pimpn (ou pimpn comn) Fringilla coelebs

pimpn do norte Fringilla montifringilla
xlgaro Carduelis carduelis
pincaouro Carduelis spinus
liaceiro (ou liaceiro comn) Carduelis cannabina (=Acanthis cannabina)
liaceiro de bico amarelo Carduelis flavirostris
liaceiro de papo negro Carduelis flammea
verderolo (ou verderolo comn) Carduelis chloris
verderolo serrano Serinus citrinella
xirn Serinus serinus
cruzabico (ou cruzabico comn) Loxia curvirostra
cardeal Pyrrhula pyrrhula
bicogroso Coccothraustes coccothraustes
267
269
269
271
271
273
273
273
274
275
276
276
277
Familia Emberizidae__
_________________________________________
escribenta lapona Calcarius lapponicus
277
escribenta das neves Plectrophenax nivalis
278
escribenta amarela Emberiza citrinella
278
escribenta comn Emberiza cirlus
279
escribenta riscada Emberiza cia
280
escribenta hortel Emberiza hortulana
280
escribenta das canaveiras Emberiza schoeniclus
280
escribenta pigmea Emberiza pusilla
281
escribenta aureolada Emberiza aureola
281
escribenta de Gmelin Emberiza leucocephalus
281
trigueirn Miliaria calandra (=Emberiza calandra)
282
15
III. Conclusins
283
IV. Reformulacin dalgunhas denominacins

no mbito da ornitoloxa especializada
288
V. Bibliografa e internetografa
292
16
I.
Estruturacin deste traballo e fontes bibliogrficas
Como se pode ver no ndice, o groso do corpo do traballo desenvlvese especie por especie
(seccin II). Como aves da Galiza considerronse todas as que se poden observar na nosa terra,
inclundo as que son moi raras ou de aparicin excepcional, como por exemplo a gaivota arxntea
americana (Larus smithsonianus) ou o picafollas de Hume (Phylloscopus humei), e tamn algunha
especie para a que s existen referencias xa antigas, como o caso da gralla calva (Corvus
frugilegus).
importante termos en conta que, para cada unha das especies, a informacin estrutrase
sempre coa orde e coas alneas seguintes:
Bibliografa ornitolxica especializada (primeiro pargrafo). Son os nomes recollidos para esa
especie nas publicacins especializadas en ornitoloxa.
Anda que, como se vai ver, recllense de moitos traballos, os mis destacados son a Lista
patrn de aves de Galicia de Xos Manuel Penas Patio e Carlos Pedreira Lpez, publicada na revista
Braa da Sociedade Galega de Historia Natural en dous nmeros (o de 1977 e o de 1978); as
denominacins galegas das aves das tres guas de Xos Manuel Penas Patio e Carlos Pedreira Lpez:
Gua das aves de Galicia (1980), Gua das aves de Galicia (1991) e igualmente Gua das aves de Galicia
(2004), a primeira editada por Galaxia e a segunda e a terceira por Baha; a comunicacin de Tiago A.
Vidal Figueroa e Miguel A. Conde Teira, Nomes galegos para as aves ibricas, publicada no ano 1991
nas Actas do Primeiro Congreso de Ornitoloxa, editadas pola Universidade de Santiago de Compostela,
e o artigo de Miguel A. Conde Teira, Nomes galegos para as aves ibricas: lista completa e comentada,
publicado no ano 1999 na revista Chioglossa, editada polo grupo naturalista Hbitat.
Canto aos nomes portugueses das aves, que se apuntan sempre como referente con que se
comparan ou cotexan os nomes galegos, recorreuse sobre todo aos Nomes portugueses das aves do
Palerctico Ocidental (Helder Costa et al., 2000), Lista sistemtica das aves de Portugal Continental
(Rafael Matias et al., 2007) e gua Aves de Portugal. Incluindo os arquiplagos dos Aores, da
Madeira e das Selvagens (Helder Costa et al., 2011).
Nomes populares ( sempre o segundo pargrafo de cada especie). Son denominacins
populares para ese paxaro, quer xenricas quer especficas, vivas na fala, rexistradas en diferentes
lugares da xeografa galega por moitos autores/as (o autor deste traballo inclusive).
Utilizronse para esta alnea diversos traballos, entre os que preciso salientarmos o excelente
17
Nomenclatura de la fauna y floras martimas de Galicia. II Mamferos, aves y algas, de Mara do Carme
Ros Panisse, publicado na revista Verba (1983). Igualmente en relacin cos nomes populares, cmpre
salientarmos outros varios traballos e achegas, algns novamente de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez, e tamn os de A. Villarino Gmez, S. Gonzlez, F. Brcena, E. Corral Daz, T. A. Vidal Figueroa,
M. A. Conde Teira e C. Garca Gonzlez (vxase a bibliografa). Convn destacar tamn nesta alnea a
publicacin de Francisco Bernis Madrazo Diccionario de nombres vernculos de aves (1995), que foi
outra das obras consultadas. F. Bernis achega unha montoeira de nomes das aves da Pennsula Ibrica,
a maiora deles rexistrados polo propio Bernis, e, anda que maioritariamente son nomes castelns,
tamn trae moitos galegos, inclusive das zonas de fala galega de Asturias, Len e Zamora.
Para aln do devandito, hai unha serie de publicacins antigas que achegan nomes galegos
populares das aves. Neste traballo s se fai referencia a elas indirectamente, as mis das veces a
travs de F. Bernis Madrazo (que as recolle no seu Diccionario de nombres vernculos de aves). Estas
publicacins son: Catlogo de las aves observadas en las cercanas de Santiago, de Ros Naceyro,
publicado nas Memorias da Real Academia de Ciencias, I, en 1850; Aves de Espaa, de J. Arvalo Baca,
publicado nas Memorias da Real Academia de Ciencias, XI, no ano 1887; As Aves da Galiza, de L.
Iglesias, publicado nos Arquivos do Seminario de Estudos Gallegos, en Santiago de Compostela en
1927; Fauna da Galiza, III Aves, tamn de L. Iglesias, publicado en Santiago de Compostela en 1954.
Para os nomes portugueses das aves, ctanse como publicacins antigas: Libro que fez Enrique
emperador, traducin portuguesa de Enrique, Emperador de Alemania, publicada por edicins Tilander
al polo ano 1460 (Biblioteca Menndez Pidal), e Arte de caa de altaneria, de D. Fernandes Ferreira,
publicado en Lisboa en 1616.
As mesmo, para os nomes populares consultouse o Catlogo de voces y frases de la lengua
gallega de frei Martn Sarmiento, que contn nomes galegos de aves arrecadados no sculo XVIII, e
outros dicionarios e vocabularios galegos dos sculos XIX e XX (vxase bibliografa).
Dicionarios consultados (terceiro pargrafo de cada especie). Recolle nomes xenricos ou
especficos que aparecen para ese paxaro en varios dicionarios, que apuntamos a seguir.
Para todas as especies consultronse catro dicionarios: o Diccionario galego-casteln de X. L.
Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, o Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, o Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e o Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores. Os dous primeiros dicionarios, mis vellos, escollronse por achegaren moitas voces
dialectais ou locais, moitas mis do que noutros dicionarios recentes, e, xa que logo, podan resultar
pequenas xoias que completasen os nomes galegos das aves. Os seguintes dous escollronse por seren
dicionarios mis completos e por reflectiren a modernidade e o proceso actual de codificacin e
estandarizacin do galego. O dicionario da editorial Xerais anda viu unha nova edicin (2009), que a
respecto da edicin do ano 2000 non comporta unha achega lexicogrfica substancial nova no campo
semntico da ornitoloxa, mais que tamn, para algunha especie, por algn motivo concreto,
mencinase.
De igual modo que se fixo cos catro devanditos, revisouse para todas as especies un dicionario
de sinnimos particularmente rico no que atinxe aos nomes das aves: o Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, que incorpora
algunhas denominacins que anda enriquecen as anteriores.
Para aln disto, nalgunha especie mencinase de modo puntual un que outro dicionario ou
traballo lexicogrfico mis, que achega unha nova denominacin ou explicacin. As, por exemplo, s
en Fratercula arctica se menciona o Dicionario da lingua galega de Obradoiro/Santillana (2005), pois
para esta especie este dicionario apunta o nome papagaio mario, que non se recolle noutras fontes.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Nesta alnea recllense exemplos sobre o emprego
dalgns nomes de paxaros na nosa literatura, tanto na literatura de autor/a como na literatura popular
de transmisin oral.
Etimoloxa / motivacin semntica. Incle comentarios sobre a etimoloxa ou explicacins
sobre a motivacin semntica dos nomes mencionados nos pargrafos anteriores.
Nalgns casos utilizronse os famosos dicionarios crticos etimolxicos da lingua castel de J.
Corominas e J. A. Pascual; noutros, achganse as explicacins de diversos autores ou comentarios
persoais. Con todo, non sempre foi posbel dar cunha etimoloxa ou motivacin semntica clara para
todas as denominacins.
18
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins (esta alnea s parece

s veces; o ltimo pargrafo da especie). Apntanse diversos criterios ou opinins tidos en conta para
a escolla do nome estndar desa especie e as revisns que se teen feito nestes ltimos anos (se
proceder), as como comentarios sobre a correccin ou incorreccin dalgunhas das denominacins.
Aps a compilacin, o cotexo e a anlise realizados para cada unha das especies,
achganse unhas conclusins (seccin III).
Na seccin IV, intitulada Reformulacin dalgunhas denominacins no mbito da

ornitoloxa especializada, presntase un resumo das achegas que na nosa opinin son as
mis importantes para a reformulacin dos nomes galegos das aves no mbito da ornitoloxa
especializada, derivadas de ter feito o presente traballo.
Finalmente, achgase a listaxe da bibliografa e da internetografa empregadas (referenciadas
constantemente no texto de cada unha das especies).
19
20
II.
Lexicoloxa e semntica dos nomes das aves

observadas na Galiza
Familia Gaviidae
mobella pequena Gavia stellata
Bibliografa ornitolxica especializada. Patoula foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio, en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na primeira
gua de aves destes autores (1A) e nalgunha outra publicacin ornitolxica galega (4A); tamn se
recolleu nunha publicacin de mbito estatal (2A). Mobella pequena empregouse na segunda gua de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse tamn na terceira gua
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A) e nunha chea mis de publicacins
ornitolxicas galegas (6A, 11A, 12A, 13A, 15A, 16A e 17A); tamn se ten recollido noutras publicacins
de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus mobelha-pequena
(2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou catro denominacins xenricas no galego
falado para este grupo de especies (anda que no seu traballo constan baixo o nome cientfico de Gavia
immer, a autora indica que se poden referir indistintamente a Gavia immer, Gavia stellata ou Gavia
arctica, pois todas tres son moi semellantes e os informantes non as diferenciaban): mabea (escrito
con "v"), nas Figueiras; momella, en Portonovo; mobella (escrito con "v"), en Portonovo, Mogor, A
Guarda, Cangas, Panxn, Cambados e O Grove; e patoula, en Cain (7B). A. Prez Cid, por outro lado,
rexistrou a voz mobella en Marn (3C).
Dicionarios consultados. No Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, a voz xenrica mobella est definida como ave acutica e maria que nada e se
mergulla. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada mobella, nunha das acepcins, definida como ave maria e identificada con Gavia
immer; tamn aparece a entrada colimbo, definida de modo inespecfico como ave palmpede. No
Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), indcase
como sinnimo de mobella a denominacin patoula, que pola sa vez se identifica especificamente
con Gavia stellata e difernciase de Gavia immer e de Gavia arctica. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mobella (como voz galega e preferente)
definida de forma xenrica e identificada con Gavia immer. Tamn aparece neste dicionario a entrada
colimbo, definida de modo inespecfico como ave nadadora (na edicin no ano 2009 deste mesmo
dicionario aparece identificada a entrada *colimbo co xnero Gavia).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Arximiro Villar Gonzlez empregou o nome mobella
en 42 dcimas de febre (1994): "Mobella, nvea cadencia, mergllate na mar maina desta paixn...".
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, M. C. Ros Panisse
comenta que descoece a orixe da denominacin mobella e que quizais podera estar relacionada co
verbo mover, polos movementos que fan estas aves ao voar (7B). Na nosa opinin, o nome destes
paxaros marios pode estar relacionado co rechamante e caracterstico brinco que dan para se
mergullaren, curvando o corpo, que pode lembrar a figura da onda no momento en que est a romper
e se curva: mobella ou movella nome galego dunha onda que rompe no medio do mar e iso mesmo
tamn a accin e a figura do brinco da mobella, cando se mergulla (este brinco non o dan outras
21
especies mergulladoras, exclusivo e moi caracterstico do xnero Gavia). O cualificativo pequena fai
referencia ao seu tamao, en comparacin coas outras especies do mesmo xnero.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto aos nomes
populares especficos, como ben sabido, G. stellata, G. arctica e G. immer presentan algunha
dificultade para a sa identificacin especfica por causa do seu parecido, para aln da sa presenza ser
escasa ou rara nas nosas latitudes. Por iso resulta evidente que todas as denominacins populares
rexistradas son xenricas para Gavia, como ben apunta M. C. Ros Panisse, a pesar de que nalgunhas
publicacins se indicase ou se copiase doutras a asignacin dalgn nome para unha especie concreta do
xnero, como patoula. (A respecto de patoula, vxase esta mesma alnea en Gavia arctica.)
Por outro lado, importante comentarmos a recente incorporacin de *colimbo nalgn
dicionario, identificando este nome co xnero Gavia. Na lingua galega non hai tradicin de uso de
colimbo, un cultismo (se nos remontamos na sa etimoloxa, chegariamos at o grego klymbos) de
recentsima incorporacin: non se rexistra nin na tradicin lexicogrfica nin no mbito da ornitoloxa
especializada nin en ningn outro contexto culto. Sen dbida, esta recente designacin para o xnero
Gavia ten a sa orixe no influxo do casteln ou na confusin coa denominacin castel para estas aves.
En casteln non se emprega ningn nome popular para designar o xnero Gavia; estandarizouse
arbitrariamente co cultismo colimbo. Esta asignacin arbitraria de colimbo para Gavia exclusiva e
caracterstica do casteln, e no galego non a precisamos tendo como temos unha denominacin propia
e caracterstica para o xnero Gavia: mobella. En portugus tamn existe o nome colimbo; porn, non
designa a mesma realidade que designa en espaol: o termo colimbo en portugus fai referencia, de
modo moi xenrico, s especies da familia Podicipedidae (xneros Podiceps e Tachybaptus). Non
obstante, un termo moi pouco usado en Portugal, pois para xneros Podiceps e Tachybaptus sase en
portugus o nome ben estandarizado de mergulho. Se se quixese incorporar este cultismo ao galego,
o mis lxico e recomendbel sera harmonizar colimbo en galego co uso de colimbo na lingua
portuguesa, isto , como denominacin xenrica para aves nadadoras e mergulladoras, sen designacin
especfica, ou como sinnimo dos xneros Podiceps e Tachybaptus, dicir, o que en galego
denominamos mergulln (de modo paralelo identificacin de colimbo con mergulho en portugus).
Con todo, na nosa opinin, colimbo un cultismo totalmente prescincbel que non leva mis que a
confusins co casteln. A este respecto, e para mis informacin, o autor do presente traballo xa
publicou unha nota intitulada "Mobella, non colimbo", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo
de Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 17B).
mobella rtica Gavia arctica
Bibliografa ornitolxica especializada. Can do mar foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha publicacin
ornitolxica mis (2A e 4A). Mobella rtica empregouse na segunda gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse tamn na terceira gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (22A) e mais nunha chea de publicacins ornitolxicas galegas (6A, 11A,
12A, 13A, 15A, 16A e 17A); tense recollido igualmente noutras publicacins de mbito estatal (10A e
14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son mobelha-rctica e mobelha-degarganta-preta (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. En relacin coa denominacin xenrica, mobella, vxase Gavia stellata.
editorial Galaxia, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins
xenricas apuntadas en G. stellata. No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), indcase como sinnimo de mobella a denominacin can do mar,
especificando para esta ltima o nome cientfico Gavia arctica (este dicionario recolle con frecuencia as
primeiras denominacins que empregaron X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase G. stellata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para a motivacin semntica de mobella, vxase G.
stellata. O cualificativo rtica est en relacin co seu nome cientfico e fai referencia s latitudes rticas
onde ania esta especie; o cualificativo portugus de-garganta-preta, coa cor caracterstica da
plumaxe da garganta na poca nupcial.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto da
inespecificidade de calquera denominacin xenrica para este grupo de paxaros, vxase G. stellata.
Sobre a recente incorporacin de *colimbo lingua galega e a sa identificacin nun dicionario co
xnero Gavia por influxo ou confusin coa denominacin xenrica castel, vxase tamn G. stellata.
Canto s denominacins patoula e can do mar, axia C. Pedreira e X. M. Penas sistematizaron
22
igualmente as denominacins deste grupo de especies co nome xenrico de mobella, que , con boa
diferenza, o mis habitual e inequvoco (patoula unha denominacin que tamn se rexistra para as
especies do xnero Phalacrocorax; can do mar o nome dun ser mitolxico e tamn o dalgunhas
especies de peixes da familia dos esciliorindeos).
mobella grande Gavia immer
Bibliografa ornitolxica especializada. Mobella foi o nome especfico para Gavia immer
proposto por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de
Galicia (4B e 5B); utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse noutra
publicacin (2A). Mobella grande utilizouse na segunda gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A) e foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse tamn na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (22A) e nunha chea mis de publicacins ornitolxicas galegas (6A, 11A, 12A, 13A, 15A
e 16A); tamn se ten recollido noutras publicacins de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus mobelha-grande (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Vxase Gavia stellata.
xenricas xa apuntadas en Gavia stellata. No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia,
X. M. Gmez e P. Benavente (1997), indcase como sinnimo de mobella, especificando para o nome
cientfico Gavia immer, e diferencindoa das especies Gavia stellata e Gavia arctica, a denominacin
can do mar (este dicionario recolle con frecuencia as primeiras denominacins que empregaron X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez).
Etimoloxa / motivacin semntica. Para a motivacin semntica de mobella (ou as sas
variantes), vxase Gavia stellata. O cualificativo grande fai referencia ao seu tamao, en comparacin
coas das especies anteriores de mobella.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O cultismo *colimbo
designa ave mergulladora, en xeral; a asignacin exclusiva ao xnero Gavia propia e exclusiva do
casteln (vxase Gavia stellata).
mobella de bico branco Gavia adamsii
Bibliografa ornitolxica especializada. Mobella de bico branco foi o nome proposto en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12A). Outro nome equivalente, mobella biquibranca, utilizouse na
segunda e na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunha
outra publicacin ornitolxica galega (6A e 12A); recolleuse, ademais, noutras publicacins de mbito
estatal (10A e 14A). Outra denominacin, mobella de Adams, empregouse nunha publicacin galega
(4A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son mobelha-de-Adams e mobelha-debico-amarelo (4A e 1D).
Nomes populares. unha especie moito mis rara na Galiza do que son as tres anteriores,
mais os nomes populares xenricos poderan ser os mesmos: mabea, mobella, momella e patoula.
xenricas apuntadas en Gavia stellata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para a motivacin semntica de mobella, vxase Gavia
stellata. Os cualificativos biquibranca e de bico branco, ou o portugus de-bico-amarelo, fan
referencia cor caracterstica do seu bico, entre branca e amarela segundo a poca do ano e a idade
do exemplar.
23
Familia Podicipedidae
mergulln pequeno Tachybaptus ruficollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Somorgullo pequeno foi o nome inicialmente

Galicia (4B e 5B); utilizouse nas das primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas galegas at o ano 2000 (4A, 5A, 11A e
17A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (2A e 18A). Mergulln pequeno foi o
nome proposto en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Tense
empregado en publicacins ornitolxicas galegas (12A, 13A, 15A e 16A), inclusive na terceira gua de
C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A); tamn se recolle noutras publicacins de mbito estatal
(8A, 14A e 18A). A denominacin choupn pequeno utilizouse nunha publicacin (6A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus mergulho-pequeno (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Ademais, para esta especie recollronse os nomes populares galegos de:
mergullo, rexistrado por F. Bernis Madrazo no Bierzo (11B) e tamn recollido no Atlas de vertebrados
de Galicia (7A); merguillete, rexistrado por A. Villarino Gmez, na Limia (9A); agurgullador,
rexistrado por F. Bernis Madrazo en Cospeito (11B) e tamn recollido no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A); augarn, rexistrado por A. Villarino Gmez na Limia (9A), tamn escoitado con moita frecuencia
polo autor deste traballo na mesma comarca; cabacio, recollido no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A); fonducho, rexistrado en Budio e Goin, Pontevedra, por M. A. Conde Teira, (12A); pito,
recollido no Atlas de vertebrados de Galicia (7A); chupn, rexistrado en Vixn, Ribeira, por M. A.
Conde Teira (12A), e tamn recollido no Atlas de vertebrados de Galicia (7A); mergulln, e tamn
murgullador, rexistrados por M. J. Prez Alonso no galego de Goin, Pontevedra (3C); M. Gonzlez
Gonzlez rexistrou somorgullo e somormullo no Incio; G. Baamonde Traveso, sumurgullo en
Cedofeita (3C). J. S. Crespo Pozo recolle de modo xenrico chupn como equivalente voz castel
somormujo na zona da ra de Arousa (12G).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: chupn, mergulln e somorgullo, as tres identificadas coa
voz castel somormujo; fonducho, que identifica con mergulln; e as mesmo a subentrada rei dos
mares, nome que define tamn como una especie de somormujo. No Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen
identificadas coas voces castels somormujo e somorgujo as voces galegas sumergullo, sumurgullo,
somergullo, chupn, fonducho e mergulln. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, d as entradas: mergulln, definndoa (nunha das sas acepcins)
como "nome extensivo a vrias aves palmpedes, da famlia dos colmbidas, podicipdidas e antidas";
chupn, nunha das acepcins defnese como ave martima que se somerxe; cabacio, definido de
forma xenrica e identificado co nome cientfico Podiceps cristatus. No Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), recllese como sinnimos de
mergulln, de maneira xenrica, as denominacins merguillete, mergullador e somorgullo. No
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas: mergulln
(como galega e preferente), referndose, nunha das sas acepcins, especificamente a Tachybaptus
ruficollis e dando o sinnimo somorgullo pequeno; noutra acepcin, refrese especificamente a
Podiceps cristatus; somorgullo (como galega e preferente), referndose nunha das sas acepcins
especificamente a Tachybaptus ruficollis e dando o sinnimo mergulln; noutra acepcin, refrese
especificamente a Podiceps cristatus; chupn (como galega e preferente), que nunha das acepcins
define como "ave palmpede de peteiro longo e afiado e plumas brancas, que voa pouco e se mergulla
moito na auga"; somormullo (como galega, mais non preferente), que remite a somorgullo;
fonducho (como galega non preferente), que remite a somorgullo. interesante mencionarmos que
L. Carr Alvarellos recolle a voz galega cabacio para se referir, explicndoo en casteln, a
somormujo menor, ave palmpeda que vive en los ros y lagos, no ano 1979 (11G).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Carlos Casares emprega a voz mergulln na
traducin para o galego de Tordyveln flyger i skymningen (Os escaravellos voan tardia), de Mara
Gripe (1989): "Tamn gravou o cho dun mergulln...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente o nome xenrico, mergulln, e outros
coa mesma raz, mergu-, estn relacionados cos hbitos mergulladores destas especies acuticas, en
tanto que o cualificativo pequeno fai referencia ao seu tamao (Tachybaptus ruficollis a especie mis
mida do grupo); augarn est relacionado co seu hbitat acutico; pito, co seu aspecto, que lembra
o dun polio de pita; chupn fai referencia a chupar, mergullarse; cabacio, forma gordecha e algo
alongada do seu corpo e a que flota na auga. Non se achou unha explicacin clara para a denominacin
fonducho, non sendo que ao mergullarse poder ir ao fondo, chegar at o fondo, ou que afonda .
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto da escolla
do nome xenrico de mergulln para este grupo, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan
24
que recolleron a denominacin de somorgullo exclusivamente para outra especie de paxaro, que
tamn anda na auga pero que moi diferente, o melro rieiro, Cinclus cinclus, no galego oriental, e que
por tanto preferbel a denominacin xenrica de mergulln para T. ruficollis (10B e 12B). Para aln
diso, a denominacin que de facto xa se est a usar como estndar na ornitoloxa galega
especializada por todos os grupos e autores.
Cabacio rexstranse con mis frecuencia como nome para Tachybaptus ruficollis (ou talvez
tamn para outras especies da mesma familia). No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995) recllese ademais como nome para unha especie de pao (Oceanodroma leucorhoa); talvez
neste caso sexa unha confusin ou erro na identificacin, pois chama a atencin que en ningunha outra
fonte se recolla esta asignacin nin para O. leucorhoa nin para outras especies de paos.
mergulln de bico groso Podilymbus podiceps
Bibliografa ornitolxica especializada. Mergulln bicogroso foi o nome empregado na

terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus mergulho-caador (3D).
Nomes populares. Esta especie chega algunha vez at a Galiza como divagante desde
Amrica, dicir, a sa presenza extremadamente accidental, e por tanto non se lle coecen
denominacins populares galegas non sendo as xenricas (vxase Tachybaptus ruficollis).
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante significacin do nome xenrico mergulln,
vxase Tachybaptus ruficollis. Os cualificativos bicogroso ou de bico groso, como ben indican, fan
referencia ao bico tan groso que ten esta especie en comparacin con outras da familia. Non se achou
unha explicacin clara para o modificador caador.
mergulln cristado Podiceps cristatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Somorgullo cristado foi o nome proposto por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse na segunda gua de aves destes autores (5A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
noutras publicacins ornitolxicas galegas (6A, 11A e 17A); tamn, noutras publicacins de mbito
estatal (2A e 18A). Nunha publicacin chamuselle somorgullo lavanco (4A). Mergulln cristado foi
a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); tense empregado en publicacins galegas (12A, 13A, 15A e 16A), inclusive na terceira
gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito
estatal (8A, 10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son mergulho-de-poupa
(con mis frecuencia) e mergulho-de-crista (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Moitos nomes xenricos populares que tamn podera recibir esta especie
estn indicados en T. ruficollis.
editorial Galaxia, no Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, e no Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), tamn de Galaxia, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en
Tachybaptus ruficollis. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, d as entradas: mergulln, definndoa nunha das sas acepcins como "nome extensivo a
vrias aves palmpedes, da famlia dos colmbidas, podicipdidas e antidas"; chupn, nunha das
acepcins definida como ave martima que se somerxe; cabacio, identificado co nome cientfico de
Podiceps cristatus, anda que est definido de forma xenrica. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mergulln (como propiamente galega e
preferente), referndose nunha das sas acepcins especificamente a Podiceps cristatus, dando o
sinnimo somorgullo, e noutra acepcin refrese especificamente a Tachybaptus ruficollis;
somorgullo (como galega e preferente), referndose nunha das sas acepcins a Podiceps cristatus,
dando o sinnimo mergulln (identifica a subentrada mergulln pequeno con Tachybaptus
ruficollis); chupn (como galega e preferente), que nunha das acepcins define como "ave palmpede
de peteiro longo e afiado e plumas brancas, que voa pouco e se mergulla moito na auga"; somormullo
e fonducho (como propiamente galegas mais non preferentes), que remiten a somorgullo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Tachybaptus ruficollis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes xenricos xa se comentaron
en Tachybaptus ruficollis. O cualificativo cristado, ou os portugueses de crista e de poupa, fan
referencia ao penacho e aos piriquitos que exhibe a especie na primavera e no vern. Poupa o nome
estandarizado en portugus para Upupa epops, que tamn existe en galego, anda que o nome mis
25
coecido bubela. O que fai o portugus estabelecer unha relacin metonmica e designar a crista,
unha parte moi rechamante do corpo da poupa, co nome do paxaro (como se en galego ussemos
bubela, ou poupa tamn, como nome alternativo para crista, e puidsemos dicir mergulln de bubela
ou mergulln de poupa en lugar de mergulln de crista).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O criterio para a
escolla do nome xenrico mergulln como estndar comentouse en Tachybaptus ruficollis. A respecto
de cabacio, vxase tamn T. ruficollis.
mergulln cincento Podiceps grisegena
Bibliografa ornitolxica especializada. Somorgullo cincento foi o nome proposto por C.

utilizouse nas primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A) e nalgunha publicacin ornitolxica
galega (6A); tamn se recolleu noutra publicacin de mbito estatal (2A). Unha variante desta
denominacin, somorgullo cinsento, utilizouse noutras publicacins (4A e 17A). Mergulln cincento
foi a denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado en
publicacins galegas xa desde 1996 (12A, 13A, 15A e 16A), inclusive na terceira gua de C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio (22A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (10A e
14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son mergulho-de-faces-brancas e
mergulho-de-pescoo-ruivo (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie de presenza espordica na Galiza e non se lle coecen
nomes populares, ags os xenricos mencionados en Tachybaptus ruficollis ou Podiceps cristatus.
editorial Galaxia, e no Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Tachybaptus ruficollis. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as
denominacins xenricas apuntadas en Podiceps cristatus e Tachybaptus ruficollis.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase T. ruficollis.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante significacin dos nomes xenricos
mergulln, somorgullo ou mergullo, vxase T. ruficollis. Os modificadores cincento, cinsento, defazes-brancas ou de de-pescoo-ruivo fan todos referencia s cores da sa plumaxe, as das
primeiras en xeral, no inverno, e as das ltimas en certas partes do corpo, como o pescozo ou as
faceiras, na poca de reproducin.
escolla do nome xenrico estndar comentouse en T. ruficollis.
mergulln de pescozo negro Podiceps nigricollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Somorgullo orelleiro foi a denominacin proposta por

C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e
5B); utilizouse na segunda gua de aves destes autores (5A) e noutras publicacins ornitolxicas
galegas (4A, 6A, 11A e 17A); tamn se recolleu nalgunha publicacin de mbito estatal (2A e 18A).
Mergulln orelleiro foi a denominacin utilizada na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas
Patio (22A). Mergulln de pescozo negro foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins
ornitolxicas, tanto no mbito galego como no estatal (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son cagarraz (con mis frecuencia) e mergulho-depescoo-preto (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie mis ben rara na Galiza e non se lle coecen nomes
populares, non sendo os xenricos de Tachybaptus ruficollis e talvez algunha denominacin especfica
tamn de T. ruficollis (especie coa que se podera confundir no inverno, se non se coecesen ben as
diferenzas).
Tachybaptus ruficollis. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas
26
indicadas en Podiceps cristatus e T. ruficollis.

Etimoloxa / motivacin semntica. O modificador de pescozo negro ou de-pescoo-preto
fai referencia marcada cor negra do pescozo desta ave na poca de cra; orelleiro probabelmente fai
referencia aos vistosos penachos amarelos que ten a ambos os lados da cara na poca de cra, que
poden dar a impresin de orellas. No tocante significacin dos nomes xenricos, vxase Podiceps
cristatus. Non se achou unha significacin clara para a denominacin portuguesa cagarraz.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto escolla dun
nome xenrico estndar, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa consideraron preferbel mergulln
en lugar de somorgullo, como xa se comentou en T. ruficollis (10B e 12B).
mergulln real Podiceps auritus
Bibliografa ornitolxica especializada. Somorgullo real foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas
primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A) e noutras publicacins ornitolxicas galegas (6A, 11A
e 17A); tamn se recolleu nalgunha outra publicacin de mbito estatal (2A). Mergulln real foi
proposto en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins galegas (12A,
13A, 15A e 16A), inclusive na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A); tamn se
recolleu noutras publicacins de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son mergulho-de-penachos (con mis frecuencia) e mergulho-de-pescoocastanho (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares, non
sendo os xenricos mencionados para Tachybaptus ruficollis.
Gmez e P. Benavente (1997), tamn de Galaxia, aparecen as entradas apuntadas en T. ruficollis. No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e no Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas indicadas en
Podiceps cristatus e Tachybaptus ruficollis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto motivacin semntica, o adxectivo real un
cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificar como especies; s veces ten
relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, s veces cunha certa
maxestade no xeito de camiar, de voar ou de se moveren en xeral (neste caso, probabelmente, coa
rechamante plumaxe que exhibe esta ave na poca de cra). O modificador portugus de-penachos fai
referencia aos penachos ou piriquitos que loce na primavera e no vern na plumaxe nupcial, malia non
lle saren das partes altas da cabeza nin da caluga, senn das faceiras; de-pescoo-castanho fai
referencia viva cor que a ave exhibe no pescozo tamn durante a primavera e o vern, coa plumaxe
nupcial. No tocante significacin dos nomes xenricos, vxase P. cristatus.
escolla do nome xenrico estndar de mergulln comentouse en T. ruficollis.
Familia Diomedeidae
albatros olleirudo Thalassarche melanophris (=Diomedea melanophris)
Bibliografa ornitolxica especializada. Albatros olleirudo foi o nome empregado na segunda

gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e as memo proposto en 1999 por M. A.
Conde Teira (12B); tense recollido ou utilizado tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas no mbito
galego e estatal (10A, 13A, 14A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
albatroz-de-sobrancelha (con mis frecuencia) e albatroz-olheirudo (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza accidental nas nosas costas; non se lle
coecen nomes populares.
Dicionarios consultados. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel albatros identificada coa galega
27
albatros. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada albatros referida a estas especies. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a entrada albatros referida a estas especies e identificada con
Diomedea melanophris.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Con algunha frecuencia, albatros aparece na
literatura de autor. Ramn Otero Pedrayo, por exemplo, emprega este nome en Fra Vernero (1934):
"... suas naos teen veias como aas de albatros...". Igualmente, Ramn Cabanillas en Versos de alleas
terras e de tempos idos (1955): "...dse a cazar albatros, grandes aves marias...". Ou Bernardio
Graa, en Profeca do mar (1966): "... enriba araus, albatros ou gavotas agardando un peixio que
alimente...".
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa da voz albatros, M. A. Conde
Teira (12B) explica que provn da palabra portuguesa albatroz, variante do termo portugus alcatraz
(nome portugus doutra ave maria habitual nas nosas latitudes e un algo parecida, Morus bassanus
[ou Sula bassana]), e que despois do portugus pasou ao ingls como albatross, e do ingls ao espaol
como albatros, que foi tamn a voz que empregaron X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez. No
entanto, F. Bernis Madrazo cuestiona que o termo portugus albatros xurdise de alcatraz e apunta que
talvez aconteceu de xeito contrario, que o termo alcatraz xurdiu de albatros (11B). (Vxase tamn
mascato ou alcatraz, Morus bassanus.) Por outro lado, os modificadores olleirudo e desobrancelha fan referencia caracterstica mancha negra que ten esta especie todo ao redor do ollo,
que fai que dea a impresin de ter olleiras ou unha prominencia por riba do ollo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto ao seu nome
estndar M. A. Conde Teira suxire que, xa que a voz albatros ten a sa orixe na palabra portuguesa
albatroz, quizais fose preferbel a acentuacin na slaba final, isto , albatrs, como fai o portugus
actual, consonte a sa orixe (12B).
Familia Procellariidae
fulmar Fulmarus glacialis
Bibliografa ornitolxica especializada. Fulmar foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e igualmente en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas
primeiras guas de aves de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (1A e 5A) e recolleuse ou utilizouse
tamn nunha chea de publicacins onitolxicas onde se apuntan as denominacins galegas das aves,
tanto no mbito galego como no estatal (2A, 4A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A).
Fulmar boreal foi a denominacin empregada na ltima gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas
Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pombalete (con mis frecuencia),
pombalete do Norte, fulmar, fulmar glacial (2A, 4A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza moi rara nas nosas costas; non se lle coecen
nomes populares.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados non se atoparon denominacins para
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, fulmar provn do nome latn fulmarus.
H. Costa et al. explican que a denominacin portuguesa pombalete est suxerida polo contorno
arredondado da cabeza e a sa aparencia de pomba (1D). O modificador glacial est relacionado co
seu hbitat rtico; o modificador boreal, coas latitudes norteas onde se reproduce a especie.
freira gon-gon Pterodroma feae
Bibliografa ornitolxica especializada. Trtase dunha especie de recente avistamento e non se

ten proposto at agora unha denominacin no mbito da ornitoloxa especializada galega. De feito,
anda que se sabe que se trata do xnero Pterodroma, no se pode de certo saber se Pterodroma feae
ou Pterodroma madeira (estas das especies son tan parecidas que s se poden diferenciar se se teen
na man). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus para P. feae gon-gon (3D).
nomes populares.
28
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Probabelmente tanto o nome freira como o modificador
gon-gon fan referencia aos sons lgubres que emite s noites nas colonias, que a imaxinacin popular
asociou a almas do outro mundo e relixin cristi.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Para a denominacin
das especies do xnero Pterodroma teriamos en galego das boas opcins: quer petrel, nome que
designa xa en galego algunhas especies marias pelxicas, quer freira, tomando este nome do
portugus, co mesmo significado que en galego, monxa, para designarmos de maneira diferencial as
especies deste xnero. Na nosa opinin, moito mis interesante, eficaz e xeitoso, da perspectiva da
ornitoloxa especializada, termos nomes xenricos que se correspondan con xneros cientficos
concretos (neste caso, freira exclusivamente para o xnero Pterodroma) seguindo ademais o criterio
da RAG recollido nas Normas ortogrficas e morfolxicas do idioma galego (RAG e ILG) publicadas no
ano 2004: Para o arrequecemento do lxico culto, nomeadamente no referido aos mbitos cientfico e
tcnico, o portugus ser considerado recurso fundamental, sempre que esta adopcin non for
contraria s caractersticas estruturais do galego (17G). As, en galego temos o nome petrel, por un
lado, con que poderiamos designar especies do mundo como o petrel xigante do sur (Macronectes
giganteus), o petrel xigante pintado (Macronectes halli), o petrel de Bulwer (Bulweria bulwerii), o petrel
de Jouanin (Bulweria fallax), o petrel azul (Holobaena cerulea) ou o petrel nveo (Pagodroma nivea),
por exemplo, e freira, por outro lado, para as especies do xnero Pterodroma: freira da Madeira
(Pterodroma madeira), freira gon-gon (Pterodroma feae), freira de Cook (Pterodroma cooki), freira das
Fixi (Pterodroma macgillivrayi), freira das Bermudas (Pterodroma cahow), freira de Schlegel
(Pterodroma incerta) etc.
freira da Madeira Pterodroma madeira
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se ten proposto at agora unha denominacin no

mbito da ornitoloxa especializada galega par Pterodroma madeira, xa que se trata dunha especie de
recente avistamento. Como xa se apuntou para Pterodroma feae, anda que se sabe que se trata do
xnero Pterodroma, no se pode saber de certo se Pterodroma feae ou Pterodroma madeira porque s
se poden diferenciar se se teen na man. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus para P.
madeira freira-da-madeira (3D).
nomes populares.
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Probabelmente o nome freira, que ten o mesmo
significado en galego, sinnimo de monxa, estea en relacin cos sons lgubres que emite, que a
imaxinacin popular asociou a almas do outro mundo e s relixiosas. O modificador da Madeira fai
referencia a que unha especie endmica desta illa.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Vxase P. feae.
pardela cincenta Calonectris diomedea
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardela cincenta foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela primeira Lista patrn de aves de Galicia, e
igualmente en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B).
Utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 18A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A
e 16A). A variante desta denominacin grafada con "s", pardela cinsenta, empregouse nunha
publicacin galega (4A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son cagarra (con mis
frecuencia) e pardela-de-bico-amarelo (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou o nome pardela na fala popular para se referir
especificamente a Calonectris diomedea en Sardieiro, San Cibrao, Cedeira, Sada, Laxe, Muxa,
Cambados, Cangas, Panxn, A Guarda, Bares, Cesantes, Bouzas, O Grove, Portonovo, Foz, Burela,
Viveiro, Mogor, Mugardos, Malpica, Noia, Abelleira, Rianxo, Carril, Portosn, Bueu, zaro, As Figueiras,
Camarias, Corme, Cain, Mera, Pontedeume, Aguio, Espasante, Cario, Escarabote, Ares, Mio,
Rinlo, Ribeira, Vilanova de Arousa, Muros e Caminha (7B). F. Fernndez Rei rexistrou a voz pardela en
Cario, identificndoa coa voz castel pardela cenicienta, que o nome casteln de Calonectris
diomedea (3C). M. C. Alonso Prez rexistrou a variante paradela en Escarabote; A. Prez Cid, en
29
Marn; M. C. Ros Panisse, en Sada; M. Felpeto Lagoa, en Ares, tamn identificada coa voz castel
pardela cenicienta (3C). Por outro lado, no refraneiro popular galego tamn se recolle a palabra
pardela (vxase uso dos seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, aparece a entrada pardela definida como ave maria do tamao dunha gaivota, cor
parda escura e bico romo, e a entrada pardelia, nunha das acepcins, como diminutivo de pardela.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece entrada
pardela definida de forma xenrica como estas aves marias e identificada con P. diomedea (que o
mesmo que o nome cientfico C. diomedea). No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), recllese como sinnimo de pardela, para os xneros
Puffinus e Calonectris, a denominacin paradela. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, aparece a entrada pardela (como galega e preferente), nunha das acepcins
definida de forma xenrica e identificada con P. diomedea (equivalente a C. diomedea) e a entrada
paradela (como propiamente galega mais non preferente), que remite a pardela.
Uso dos seus nomes na literatura galega. No refraneiro popular marieiro emprgase con
certa frecuencia a palabra pardela:
"Cando se pon a pardela a espiollar, non tarda un da o vendaval."
"Cando se pon a pardela a espiollar, venta vendaval."
"Tempestades no mar, pardelas polo chan."
"Xuntanza de pardelas, mal tempo ou nboas."
Por outro lado, canto literatura de autor, Fuco G. Gmez usou o vocbulo pardela n' O idioma
dos anims (1937): "... a pardela, o fradio moudo e demais aves puxronse serias...".
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse explica que semanticamente o nome
pardela est relacionado con pardo, pola tpica cor escura que presentan estas especies nas partes
dorsais e que contrasta coa cor branca ou abrancazada das partes ventrais (7B). Por outro lado, os
modificadores cincenta ou cinsenta tamn fan referencia cor da plumaxe; o modificador portugus
de-bico-amarelo chama a atencin sobre a cor caracterstica do bico desta especie. Non se atopou
unha clara explicacin para a denominacin portuguesa cagarra; talvez podera estar relacionada co
seu aspecto ou coa cor da sa plumaxe.
pardela de Cabo Verde Calonectris edwardsii
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardela de Cabo Verde foi o nome empregado na

terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A).
Nomes populares. Esta especie de presenza accidental na Galiza e por tanto non se lle
coecen denominacins populares galegas, non sendo a xenrica. Vxase Calonectris diomedea.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto a significacin do nome xenrico pardela, vxase
C. diomedea. O modificador de Cabo Verde fai referencia rea de cra da especie.
pardela encapuchada Puffinus gravis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardela xoubeira foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela primeira Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e nalgunha outra publicacin ornitolxica
galega (4A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (2A e 18A). Pardela
encapuchada foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tense empregado en publicacins ornitolxicas galegas (12A, 13A, 15 e 16A);
tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son pardela-de-barrete (con mis frecuencia) e pardela-de-bico-preto (2A,
4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie rara nas nosas costas; non se lle coecen nomes populares,
non sendo os xenricos indicados en C. diomedea e P. puffinus. M. C. Alonso Prez rexistrou a voz
xoubeiro en Escarabote para un paxaro que anda atrs dos bancos de xoubas, sen mis informacin
(3C).
editorial Galaxia, e no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparecen as denominacins apuntadas noutras especies da familia (C. diomedea e P. puffinus).
No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997),
recllese como sinnimo de pardela, para os xneros Puffinus e Calonectris, a denominacin
paradela. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece, para aln
das denominacins xenricas apuntadas en C. diomedea, a entrada, tamn xenrica, xoubeiro (como
30
propiamente galega mais non preferente), definida como "paxaro que segue os bancos de xoubas", sen
mis informacin.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Calonectris diomedea.
Etimoloxa / motivacin semntica. O cualificativo xoubeira relacinase cos hbitos
alimenticios da especie; encapuchada ou o portugus de-barrete fan referencia caracterstica fsica
que mellor identifica esta pardela: a plumaxe negregosa que ten na parte superior da cabeza, que pode
semellar unha caparucha. Respecto significacin de pardela, vxase Calonectris diomedea. O
modificador portugus de-bico-preto chama a atencin sobre a cor do bico desta especie.
nome estndar, cmpre comentar que a voz xoubeiro rexistrada en Escarabote moi inespecfica,
podera estar referida a esta ou a calquera outra especie de pardela.
pardela escura Puffinus griseus
Bibliografa ornitolxica especializada. Curricacho foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
primeira gua de aves destes autores (1A) e noutra publicacin ornitolxica galega (4A); tamn se
recolleu noutras publicacins de mbito estatal (2A e 18A). Posteriormente unha denominacin
parecida, pardela curricacho, utilizouse na segunda e terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez e noutra publicacin galega mis (5A, 22A e 6A). Pardela escura foi o nome proposto
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense
empregado en publicacins ornitolxicas galegas (12A, 13A, 15A e 16A); tamn se recolleu noutras
publicacins de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pardelapreta (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza bastante rara nas nosas costas. Non se lle
coecen nomes populares ags os xenricos. Vxase Calonectris diomedea.
Blanco, aparecen as denominacins apuntadas noutras especies da familia (C. diomedea e P. puffinus).
No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997),
recllese como sinnimo de pardela, para os xneros Puffinus e Calonectris, a denominacin
paradela; neste mesmo dicionario especifcase para P. griseus os nomes curricacho e pardela
curricacho. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, trae as entradas
apuntadas en C. diomedea, P. gravis e P. puffinus (curricacho aparece identificado como P. puffinus).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase C. diomedea.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, posbel que curricacho faga
referencia sa maneira de voar por riba da auga, moi nerviosa, e que estea relacionado con curricar
ou corricar, bulir dun lado para outro sen un fin determinado (no entanto, este xeito de voar ben mis
propio de Puffinus puffinus); escura ou o portugus preta fan referencia cor caracterstica da
plumaxe desta pardela, totalmente negra, que a distingue do resto das especies. A respecto da
significacin de pardela vxase C. diomedea.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En relacin coa escolla
dun nome estndar, hai que mencionar que curricacho foi rexistrado por outros autores como
denominacin para outra especie, Puffinus puffinus, ou como denominacin moi xenrica (vxase P.
puffinus).
furabuchos do Atlntico Puffinus puffinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardela furabuchos foi o nome proposto por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e
igualmente en 1991 no traballo de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B); utilizouse ou
recolleuse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras moitas publicacins ornitolxicas, tanto no mbito galego como
estatal (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 14A, 17A e 18A), porn s en das delas se diferencia Puffinus
puffinus de Puffinus yelkouan (para a que se reserva o nome de pardela mediterrnea, en 6A e 11A),
e en ningunha se diferencia anda esta especie de Puffinus mauretanicus. Por outra banda, furabuchos
atlntico foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira, diferencindoa de P.
yelkouan, para a que reserva o nome de furabuchos (12B); esta denominacin utilizouse nalgunhas
publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica reciba o nome portugus de
fura-buxo cando anda as tres especies non estaban diferenciadas; actualmente, fura-bucho do
Atlntico / fura-bucho-do-atlntico (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
31
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou unha serie de nomes vivos na fala galega para
se referir a Puffinus puffinus: curricacho, en Sardieiro, O Grove, Cangas e Portonovo; curux, en
Mera; furabocho, en Cain; furabochos, en Camarias; furabuche, en Laxe; furabucho, en zaro;
furabuchos, en Noia, Portosn, Muros e zaro; o castelanismo *sanmartn, en Cangas (sanmartio);
taralou, en Portonovo, e torolou, tamn en Portonovo (7B). Ros Panisse recolle ademais outras
referencias coas denominacins de curricacho, curricn, furabuchos, lantarou e taralou, que,
anda sen estar referidas a unha especie concreta, pensa que posibelmente fagan referencia a Puffinus
puffinus (7B). F. Bernis Madrazo tamn apunta a denominacin galega furabuchos e a portuguesa
fura-buxo como especficas para P. puffinus (11B).
editorial Galaxia, ademais das entradas comentadas en Calonectris diomedea, aparece taralou, defina
como ave maria que toma este nome do seu peculiar canto, e curricacho, como ave maria que
tamn se chama taralou. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, ademais da denominacin xenrica apuntada en C. diomedea, incle as entradas furabuche,
furabucho e furabuchos, que remiten a furabocho ou furabochos, que define como "ave maria
mais coecida por curricacho" e que identifica con P. puffinus (anda que despois curricacho non ten
entrada propia). No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), recllese como sinnimo de pardela, para os xneros Puffinus e Calonectris, a
denominacin paradela; neste mesmo dicionario especifcase para P. puffinus os nomes curricacho,
pardela furabochos e torolou. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, para aln das denominacins xenricas apuntadas en C. diomedea e P. gravis, aparece a
entrada curricacho (como galega e preferente) definida e identificada como P. puffinus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, M. C. Ros Panisse comenta
que o termo furabuchos est composto polo verbo "furar" e por "buchos", vexiga, e fai referencia aos
hbitos alimenticios da especie; "buchos", bocha, vexiga, talvez estea relacionado cunha alga do
xnero Fucus que se chama as, anda que esta ave non se alimenta de algas (7B). Na nosa opinin
"buchos" tamn podera estar relacionado coas luras ou coas medusas, que poderan semellar unha
bocha. M. C. Ros Panisse explica que a denominacin popular *sanmartn (sanmartio) parece
relacionada coa poca do ano en que se avista a ave en nmero mis abundante, no outono, e
taralou, torolou e outras similares son onomatopeias que imitan a voz propia da especie (7B). A
respecto da posbel significacin de curricacho, vxase Puffinus griseus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En relacin co nome
estndar, preciso comentar que hoxe en da esta especie presenta un problema particular para a sa
nomenclatura, en relacin coas das especies que veen despois. At hai pouco, a ciencia consideraba
que Puffinus puffinus, Puffinus yelkouan e Puffinus mauretanicus eran subespecies da mesma especie e
por tanto todas tres tian o mesmo nome. Na actualidade, a ciencia non considera que sexan
subespecies, senn que existen tres especies diferentes de aves anda que moi parecidas, e todas as
linguas estn a pr nomes especficos diferentes para cada unha delas. Todas tres poden ser avistadas
na Galiza. M. A. Conde Teira escolle furabuchos como nome xenrico, propondo o nome de
furabuchos atlntico para P. puffinus e furabuchos para P. yelkouan (12B). Na terceira gua de aves
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez emprgase o nome pardela furabuchos para esta especie,
P. puffinus (22A), mais tndomos en conta o similares que son as tres especies e a inespecificidade de
furabuchos talvez mis apropiada a proposta de furabuchos atlntico de Conde Teira, ou mesmo
furabuchos do Atlntico, de modo paralelo ao nome portugus.
furabuchos do Mediterrneo Puffinus yelkouan
Bibliografa ornitolxica especializada. O nome furabuchos foi proposto para denominar a

Puffinus yelkouan en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); utilizouse esta denominacin especificamente
para Puffinus yelkouan nunha publicacin ornitolxica (13A). A denominacin pardela mediterrnea
empregouse para esta especie en varias publicacins ornitolxicas galegas (6A, 11A, 12A, 15A e 22A);
tamn se recolleu este nome noutras publicacins de mbito estatal (8A, 10A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica reciba o nome portugus de fura-buxo cando anda as tres especies non estaban
diferenciadas; actualmente, pardela do Mediterrneo e fura-bucho do Mediterrneo (14A; 1D e
3D; a segunda con ms frecuencia).
Nomes populares. Calquera dos nomes populares recollidos da fala galega por M. C. Ros
Panisse para Puffinus puffinus poderan estar referidos tamn a Puffinus yelkouan ou a Puffinus
mauretanicus, pois as tres especies poden ser observadas na Galiza e son case idnticas (vxase P.
puffinus).
Dicionarios consultados. Recllense as denominacins xenricas apuntadas en P. puffinus.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica, o cualificativo mediterrneo,
que se est a empregar en galego e portugus e tamn noutras linguas para nomear especificamente a
32
P. yelkouan (cataln: baldriga mediterrnia; casteln: pardela mediterrnea), fai referencia sa rea
de cra e mais rea principal de distribucin (anda que tamn se observa na Galiza en certas pocas
do ano). Respecto significacin de pardela, vxase Calonectris diomedea; respecto de furabucho,
P. puffinus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Puffinus yelkouan
tamn ten o mesmo problema para a sa nomenclatura estndar especfica comentado na especie
anterior, neste caso en relacin con P. puffinus e P. mauretanicus, que at hai pouco eran todas elas
subespecies da mesma especie e tian o mesmo nome cientfico, P. puffinus, mais na actualidade a
ciencia non considera que sexan subespecies, senn que existen tres especies diferentes de aves anda
que sexan moi moi parecidas. Todas as linguas estn a pr nomes especficos para cada unha delas. Na
terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez o nome empregado para esta especie
foi pardela mediterrnea (22A). Tndomos en conta a proposta de M. A. Conde Teira de manter o
nome xenrico furabuchos, tamn presente en portugus e con gran tradicin escrita nas publicacins
ornitolxicas galegas, e tndomos en conta a sa proposta de furabuchos atlntico para P. puffinus
cando xa se diferenciou de P. yelkouan, talvez sera mis acado denominarmos P. yelkouan
furabuchos mediterrneo ou furabuchos do Mediterrneo, de maneira paralela ao nome
portugus. Para aln diso, ao repetirmos o nome furabuchos nas tres especies fica mis claro ou
reflicte mellor que todas tres estn moi prximas filoxeneticamente.
furabuchos das Baleares Puffinus mauretanicus
Bibliografa ornitolxica especializada. S en tres publicacins se empregou unha

denominacin galega para esta especie: pardela balear (14A, 22A e 5B). Na bibliografa ornitolxica
reciba o nome portugus de fura-buxo cando anda as tres especies non estaban diferenciadas; para
P. mauretanicus recllense actualmente os nomes especficos fura-bucho das Baleares / furabucho-das-baleares (estes dous con mis frecuencia) e pardela das Baleares (14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Calquera dos nomes populares recollidos por M. C. Ros Panisse para
Puffinus puffinus poderan estar referidos tamn a Puffinus mauretanicus ou a Puffinus yelkouan, pois
as tres especies poden ser observadas na Galiza e as tres asemllanse extraordinariamente (vxase P.
puffinus).
Dicionarios consultados. Recllense as denominacins xenricas apuntadas en P. puffinus.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica, o modificador balear ou das
Baleares, que se est a empregar en portugus e tamn noutras linguas para designar
especificamente a P. mauretanicus (cataln: baldriga balear; ingls: balearic schearwater; francs:
puffin des Balares; casteln: pardela balear), fai referencia sa rea de cra, as illas Baleares (anda
que, como xa se indicou, a especie tamn se observa na Galiza en certas pocas do ano). A respecto da
significacin de pardela, vxase Calonectris diomedea; a respecto da de furabucho, P. puffinus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Como xa se comentou
para P. puffinus e P. yelkouan, esta especie comparte con elas un problema no tocante sa
nomenclatura, aln do feito de que a identificacin cientfica de P. mauretanicus como especie anda
mis recente. Tndomos en conta o xa argumentado nas das especies anteriores, talvez mis acado
denominarmos furabuchos balear ou furabuchos das Baleares a P. mauretanicus, de maneira
paralela aos nomes que mis recentemente se estn a usar en portugus e sendo ademais furabuchos
unha denominacin ben propia do galego.
pardela pequena Puffinus assimilis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardela pequena foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e igualmente
en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); tense empregado e recollido a mido nas publicacins
ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 16A, 18A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son pintainho (con mis frecuencia) e pardela-pequena (14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie rara no mar galego e non se lle coecen denominacins
populares, ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas xa apuntadas noutras especies
da familia: C. diomedea, P. gravis e P. puffinus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase C. diomedea.
Etimoloxa / motivacin semntica. O motivo do modificador pequena o seu tamao, pois
a especie mis mida deste grupo. A respecto da significacin de pardela, vxase C. diomedea.
33
Familia Hydrobatidae
calcamar Pelagodroma marina
Bibliografa ornitolxica especializada. Pao albar foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Calcamar foi a
denominacin proposta en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nunha publicacin ornitolxica
galega (13A). Na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez empregouse pao
calcamar (22A); nunha publicacin de mbito estatal, pao papobranco (8A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son painho-de-ventre-branco e calca-mar (1D, 2D e 3D; o
segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. unha ave de presenza accidental na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas.
editorial Galaxia, aparece a denominacin xenrica de pao (vxase Hydrobates pelagicus). No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, no Diccionario de
sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, e
no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, inclense as denominacins
xenricas apuntadas noutras especies desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. H. Costa et al. explican que calca-mar est relacionado
cos hbitos da ave, que acostuma procurar alimento voando baixo, a rentes da superficie do mar, cun
xeito que parece que vai calcando cos ps sobre as augas (1D). Aln diso, os modificadores galegos
albar e papobranco ou o portugus de-ventre-branco fan referencia cor branca das partes
ventrais desta especie, que a distingue doutros paos (pois teen o corpo todo negro). Para a
semntica de pao, vxase Hydrobates pelagicus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. A. Conde Teira
explica que unha ave de presenza accidental na Galiza e que non ten nome propiamente galego, polo
que o criterio foi propor o nome calcamar, como se lle chama no arquiplago da Madeira onde o
paxaro si que moi coecido e considera esta proposta mellor que outra culta (12B).
Na nosa opinin, para aln diso, que non apareza o nome xenrico pao na denominacin
galega de Pelagodroma marina parece tamn ben acertado, pois esta especie nin pertence ao xnero
Hydrobates nin ao Oceanodroma nin ao Oceanites, mis semellantes entre eles fisicamente e
notabelmente diferentes de Pelagodroma. Por tanto, a diferenza no nome (sen empregarmos o termo
xenrico pao, s calcamar) lembra tamn a maior diferenza fsica e a maior distancia filoxentica
entre Pelagodroma marina e as outras especies da familia.
pao europeo Hydrobates pelagicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pao do mal tempo foi o nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela primeira Lista patrn de aves de Galicia
(4B e 5B); utilizouse nas primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e mais en varias publicacins ornitolxicas galegas (4A, 6A, 11A e 17A) e de mbito estatal
(2A e 18A). Pao pequeno foi o nome proposto mis tarde, en 1991 e 1999, nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado en publicacins ornitolxicas galegas
(12A, 13A, 15A e 16A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (8A, 10A e 14A). Na
terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez empregouse pao europeo (22A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son painho-pequeno e painho-de-cauda-quadrada
e alma-de-mestre (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D; o ltimo nome, con mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou os seguintes nomes vivos na fala galega para
denominar especficamente a Hydrobates pelagicus: aceiteira, en Ares; anduria, en Abelleira;
aceiteiro, escrito con "s" para marcar o seseo, en Panxn, Escarabote e Laxe; o termo castelanizado
*chupagrasas (en correcto galego, chupagraxas) escrito con "j" para marcar a gheada, en Cesantes;
pan, en Rinlo; pao, nas Figueiras, en zaro, Mogor, A Guarda, Mugardos, Sardieiro, Lira, Rianxo,
Carril, Abelleira, Bueu, Cesantes, Panxn, Cambados, Portonovo, Ribadeo, Cedeira, Vilanova de Arousa,
Cario, Escarabote, Sada, San Cibrao e Ares; pao da *grasa (pao da graxa), grasa escrito con
"j" para marcar a gheada, en Cangas e Espasante; paiolo, en Mio; pas, en Viveiro; papoia, no
Grove; pau, en Muxa; pauio, en Bares, Ribeira, Muxa, Pontedeume, Muros, Noia, Ares e Escarabote;
34
peidio, en Foz; pea, en Camarias; peo, en Cambados; pinarza, en Malpica; pinasa, en Cain;
sete arroas, en Mera; setarroas e seterroas, as das en Corme (7B). M. C. Alonso Prez tamn
rexistrou pao en Escarabote e M. Felpeto Lagoa en Ares (3C). F. Bernis Madrazo, os nomes xenricos
de *sietearrobas (en correcto galego, setearrobas ou sete arrobas) na provincia da Corua, pao
na provincia de Pontevedra e pan en Asturias (11B). H. Costa et el. recollen tamn para esta especie o
nome paya na Galiza (1D). Por outro lado, no refraneiro popular galego recllense os nomes pao e
pio (vxase uso dos seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, aparece a voz galega pao, que define de forma xenrica como ave maria moi
parecida andoria. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparecen as entradas: paio, que nunha das acepcins define como ave maria e identifica con
H. pelagicus; aceiteira, que nunha das acepcins identifica con paio, Hydrobates pelagicus e
Oceanodroma leucorhoa; e aceiteiro, que nunha das acepcins identifica con paio, H. pelagicus.
Ademais, nunha das acepcins da entrada papoia refrese especificamente a H. pelagicus (e tamn a
outra ave, unha especie de gaivota: Larus canus). No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M.
C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recllense pao pequeno e pao
do mal tempo como denominacins para H. pelagicus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a entrada pao (como galega e preferente), que define de foma
xenrica, identificando as denominacins pao comn e pao do mal tempo con H. pelagicus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego dalgunha destas voces na nosa
literatura popular, no refraneiro marieiro sase de modo xenrico pao e pio:
"Cando pousa o pao no mar, barrunta chuvia ou temporal."
"Pousa o pao no mar, sente chuvia ou temporal."
"Pousa o pio no mar, venta chuvia ou temporal."
Aln diso, o escritor Manuel Rivas publicou A man dos paos (2000), libro onde con frecuencia
se fai mencin do vocbulo pao.
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse comenta que as denominacins
referidas a aceite e a graxa (aceiteira, chupagraxas etc.) estn relacionadas cos hbitos alimenticios
da especie, posto que este paxaro peteira nos refugallos que botan ao mar as embarcacins, que estn
cheos de graxa; a denominacin anduria est relacionada co seu aspecto, semellante ao dunha
andoria; as denominacins pau, pao e similares estaran relacionadas coa palabra "pao" ou "pau",
pola semellanza deste paxaro cun paucio que flota na auga do mar; a denominacin setearroas e
similares queren dicir sete arrobas, que un nome retranqueiro para se referir ao pouco que pesa (7B).
Aln diso, o cualificativo galego e portugus pequeno fai referencia ao seu tamao, pois o mis
mido dos paos; do mal tempo ou ave-das-tormentas fan referencia a que mis fcil de avistar
esta especie cando vai temporal no mar, porque entn achgase costa; europeo, a que a especie
mis frecuente no continente europeo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin, ben
mis adecuada para H. pelagicus a denominacin especfica pao europeo do que pao pequeno.
O tamao pequeno non un trazo verdadeiramente especfico ou distintivo entre este e outros paos
(un centmetro ou mximo dous, se non ningn), en tanto que o cualificativo europeo si que o
designa H. pelagicus de modo exclusivo e inequvoco, pois con boa diferenza a especie mis frecuente
no continente europeo e a nica que ania nos cants e nas furnas da costa continental. Igualmente, do
mal tempo moi inespecfico, pode aplicarse s outras especies de paos.
Por outro lado, papoia unha denominacin popular moi inespecfica referida a "papar", que se
usa para designar especies de paxaros ben diferentes. Recllese para H. pelagicus e tamn para
gaivotas (cando menos apntase para Larus minutus e Larus canus, anda que pola sa inespecificidade
podera empregarse tamn para outras) e tamn como nome xenrico para as papuxas (xnero Sylvia).
pao de Wilson Oceanites oceanicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pao patimarelo foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse
na primeira gua de aves destes autores (1A); e moi semellane, pao patiamarelo, nas outras das
(5A e 22A); tamn se recolleu nalgunha outra publicacin (2A). Pao de Wilson foi a denominacin
proposta en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas galegas (12A, 13A, 15A e 16A); tamn se recolleu noutras
publicacins de mbito estatal (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus painhocasquilho ou casquilho (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie accidental nas costas galegas e non se lle coecen
denominacins populares, non sendo as xenricas (vxase Hydrobates pelagicus).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas xa apuntadas en H. pelagicus
35
e O. leucorhoa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada pao (como galega e preferente), que define de foma xenrica, identifica ademais a
denominacin pao patiamarelo con Oceanites oceanicus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego de pao na nosa literatura,
vxase H. pelagicus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No que atinxe motivacin semntica, o modificador
patiamarelo fai referencia ao ton amarelado dos ps deste paxaro (verdadeiramente nos ps, non
nas patas). O modificador de Wilson alude ao naturalista, ornitlogo e poeta escocs-estadounidense
Alexander Wilson (1766-1813). A denominacin portuguesa casquilho significa almofadia, ou tamn
vestido con elegancia, moi enfeitado, efeminado; calquera das das podera estar relacionada co
aspecto deste paxaro. Para a semntica de pao vxase H. pelagicus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O ps amarelados un
trazo moi pouco conspicuo. Por este motivo que preferimos mellor o modificador de Wilson para esta
especie, presente tamn noutras linguas para a denominacin de O. oceanicus.
pao da Madeira Oceanodroma castro
Bibliografa ornitolxica especializada. Pao *chuchagrasas foi o nome proposto por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica
de mbito estatal (2A e 18A); outros nomes moi semellantes, pao chuchagraxa e pao
chuchagraxas, xa en correcto galego, utilizronse na segunda e na terceira gua destes autores e
noutras publicacins (4A, 5A, 11A e 22A). Pao da Madeira foi a denominacin proposta en 1991 e
1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nunha publicacin
ornitolxica galega (13A). Noutras publicacins utilizouse ou recolleuse pao madeirense (8A, 10A,
12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son roquinho e painho-da-Madeira
(2A, 1D, 2D e 3D; o primeiro, con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie moi rara nas costas galegas e non se lle coecen
denominacins populares, ags as xenricas (vxase H. pelagicus).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas xa apuntadas en H. pelagicus,
O. oceanicus e O. leucorhoa.
vxase H. pelagicus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante semntica, o modificador da Madeira e
similares aluden ao arquiplago onde ania esta ave. Non se atopou significacin para o nome
portugus roquinho: roque unha peza do xadrez, a torre, ou o movemento de encostar a torre ao rei
e pasar o rei para a casa contigua, ou tamn recambio, troca (talvez estea relacionado co revoar do
paxaro no mar); ou quiz aluda roca de fiar, que pode estar relacionada coa sa forma corporal. Para
pao e chuchagraxas vxase H. pelagicus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Chuchagraxas un
nome ou un modificador moi inespecfico, podera aplicarse a calquera especie de pao, non
exclusivo nin caracterstico de Oceanodroma castro. Por iso que nos parece ms xeitosa a
denominacin pao da Madeira, referencia ao arquiplago, que ademais empregada noutras
linguas tamn.
pao de Leach Oceanodroma leucorhoa
Bibliografa ornitolxica especializada. Pao gallado foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e noutras publicacins ornitolxicas galegas (4A, 11A
e 12A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (2A, 10A e 14A). Pao de rabo
gallado foi o nome proposto en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
tense empregado nalgunha publicacin ornitolxica (13A e 15A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son painho-de-cauda-forcada e painho-de-cauda-turcada (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e
3D; o primeiro, con mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou os seguintes nomes xenricos na fala galega
para denominar a Oceanodroma leucorhoa: aceiteira, en Ares, e pao, no Grove (7B). F. Fernndez
Rei rexistrou en Cario a voz xenrica pauio, que tamn se identificou con O. leucorhoa (3C). De
todas as formas, calquera das denominacins xenricas apuntadas para H. pelagicus poderan ser
36
tamn empregadas para esta especie, pois son moi semellantes.

editorial Galaxia, aparece a entrada xenrica pao. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece as entradas paio, que nunha das acepcins define
e identifica con O. leucorhoa e co sinnimo cabacia (mais que despois identifica con outra ave maria
diferente, A. alle ou P. alle, da familia dos alcdeos) e co sinnimo alma-de-mestre (mais que despois
no ten entrada propia); e aceiteira, que nunha das acepcins identifica con paio, H. pelagicus e O.
leucorhoa. No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recllense pao gallado e pao da graxa como denominacins para O.
leucorhoa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
pao (como galega e preferente), que define de foma xenrica, e identifica a denominacin pao
gallado especificamente con O. leucorhoa.
vxase H. pelagicus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No que atinxe semntica, H. Costa et al. explican que o
nome alma-de-mestre ten orixe na lenda segundo a cal as almas dos mestres marieiros, falecidos no
mar, reencarcanaran nestas pequenas aves de plumaxe escura, negra ou case negra, que teen por
costume seguir os barcos de pesca (1D). Por outro lado, os modificadores de rabo gallado, decauda-forcada etc. fan referencia forma do seu rabo. O modificador de Leach alude ao zologo
ingls William Elford Leach (1790-1836), que comprou un exemplar desta especie para o British
Museum. Para a semntica de pao, pao, aceiteira e da graxa vxase H. pelagicus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Cabacio ou
cabacia son denominacins populares moi inespecficas, que se usan para designar especies de
paxaros ben diferentes, caracteristicamente de tamao pequeneiro e que flotan na auga. Rexstrase
como nome para o mergulln pequeno (Tachybaptus ruficollis), anda que se cadrar pode referirse
tamn a outros mergullns, e tamn para unha especia da familia dos alcdeos, Alle alle. Como
acabamos de ver, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995) recllese ademais como
nome para unha especie de pao (Oceanodroma leucorhoa); talvez neste caso sexa unha confusin ou
erro na identificacin, pois chama a atencin que en ningunha outra fonte se recolla esta asignacin nin
para O. leucorhoa nin para outras especies de paos.
Por outro lado, na nosa opinin, non acaba de se de todo acado o modificador de rabo
gallado, porque non un trazo especfico, xa que outras especies de paos tamn teen o rabo
gallado: Oceanodroma castro, Oceanodroma furcata, Oceanodroma markhami, Oceanodroma tethys
etc. Por este motivo que optamos mellor polo modificador de Leach para esta especie, presente
tamn noutras linguas para a denominacin de O. lecorhoa.
Familia Phaetontidae
rabixunco de bico vermello Phaeton aethereus
Bibliografa ornitolxica especializada. Trtase dunha especie de recente avistamento e non se

ten proposto at agora unha denominacin no mbito da ornitoloxa especializada galega. Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus rabijunco (3D).
nomes populares.
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome rabixunco fai referencia ao caracterstico rabo
longo desta especie, que parece un xunco, e o modificador de bico vermello fai referencia
chamativa tonalidade vermella do seu bico.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. No mbito lusfono
existe tamn a denominacin rabo-de-palha, que se pode usar perfectamente en galego, rabo de
palla, para as tres especies do xnero Phaeton. un nome xenrico ben suxestivo, mais ten o
problema de que para formarmos as denominacins de cada unha das tres especies resulta un chisco
longo de mis, en tanto que rabixunco permite formar de modo algo mis curto os nomes rabixunco
de bico vermello (Phaeton aethereus), rabixunco de rabo vermello (Phaeton rubricauda) e rabixunco
de bico amarelo (Phaeton lepturus). Rabo de palla de rabo vermello, por exemplo, aln de algo longo,
soara tamn redundante.
37
Familia Sulidae
mascato
(ou
mascato comn) Morus bassanus (=Sula bassana)
Bibliografa ornitolxica especializada. Mascato foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia, e igualmente en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse ou recolleuse nas
guas de aves de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (1A, 5A e 22A) e notras moitas publicacins
ornitolxicas, tanto no mbito galego como no estatal (2A, 4A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A,
17A e 18A; nalgunhas, mascato comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus alcatraz,
ganso-patola e alcatraz do Norte / alcatraz-do-norte (2A, 4A, 5A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o
ltimo, con mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces vivas no galego falado para
se referir a Morus bassanus: mascato, en Bares, San Cibrao, Cambados, Vilanova de Arousa,
Escarabote, Sada, Muxa, Camarias, Cain, Mera, Pontedeume, Mogor, zaro, Cangas, Cesantes, Noia,
Sardieiro, Lira, Abelleira, Rianxo, Carril, Portosn, Mugardos, Muros, Bueu, Bouzas, Panxn, Ribeira, O
Grove, Cedeira, Cario, Espasante, Bares, Aguio, Viveiro, Laxe, Portonovo, Ares, Mio e Rinlo;
masgato (escrito con "j" para marcar a gheada), en Malpica e Corme; e mazcato, en Foz, Burela, As
Figueiras e Ribadeo (7B). F. Bernis Madrazo tamn recolleu para esta especie a denominacin galega
de mascato (11B). Igualmente, F. Fernndez Rei rexistrou mascato no galego de Cario; M. Felpeto
Lagoa, no galego de Ares; M. C. Alonso Prez, no galego de Escarabote; M. C. Enrquez Salido, no
galego do Grove; A. Prez Cid, no galego de Marn (3C). J. S. Crespo Pozo recolle como nome galego
mascato, que define como pato marino, e apunta a localidade de Portosn (12G). Os pescadores
portugueses empregan tamn a voz mascato para se referiren aos individuos novos desta especie, e
nalgns lugares tamn aos adultos (1D). Por outro lado, no refraneiro galego emprgase a
denominacin mascato (vxase alnea sobre o uso dos seus nomes na nosa literatura) e na fraseoloxa
popular galega existe mesmo unha expresin, "papar coma [ou como] un mascato", que significa
comer moito: "papou sardias coma un mascato" etc.
editorial Galaxia, aparece a entrada mascato definida nunha das sas acepcins como ave maria case
o dobre de grande que a gaivota. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel alcatraz identificada coa galega
alcatraz; na entrada castel gaviota incle a voz mascato para denominar unha ave semellante
gaivota, pero moito maior. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, trae a voz mascato para se referir a esta especie e incle o sinnimo alcatraz (mais na
entrada alcatraz identifica este nome con outra ave maria, accidental na Galiza, Fregata
magnificens). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle cala como sinnimo de mascato (Sula bassana). No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mascato (como
galega e preferente) para se referir a esta especie e tamn mazcato (como galega, mais non
preferente), que remite a mascato.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Na peremioloxa marieira emprgase con
frecuencia o nome mascato (e tamn mazcato):
"Pola Santa Luca, mascatos na bada."
"Se ves mascatos voar, busca a sardia no mar."
"Se o mascato ves voar e tirar, vai al pescar."
"Cando chapuza o mazcato, xa se relambe o gato."
"Mascatos terra, marieiros merda."
"Mascatos polas hortas, marieiros polas corredoiras."
"Mascatos polos penedos, borrasca de medo."
"Mascatos voando polas leiras, marieiros polas tabernas."
Canto literatura de autor/a, tamn est recollido con frecuencia o nome mascato. As, por
exemplo, Eduardo Blanco Amor emprgao xa no ano 1931, en Poema en catro tempos para un
pescador galego: "Eis o mar! Ouh o mar! Deuse mascato!". Igualmente, Antn Zapata Garca n' A
roseira de soidade (1953): "Un que outro mascato gundase dende as outuras...". Ou Bernardio
Graa, en Sima-cima do voar do tolo (1984): "Voume poer como un mascato ergueito".
Por outro lado, tamn posbel encontrarmos o nome alcatraz en textos literarios en galego.
38
Eduardo Pondal emprgao nOs Eoas (rematado aproximadamente no ano 1914): "Palmpedas de voxo
rumorosas, / De pico delongado e p palmento / E alcatraces que voan agrupados / ...". Mercedes
Queixas tamn emprega alcatraz na traducin para o galego dos versos da poeta cubana Nancy
Morejn (2008): "Mais non esquezo o primeiro alcatraz que divisei."
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, M. C. Ros Panisse explica
que non coece de certo a orixe do nome mascato, mais en cataln a mesma ave recibe o nome de
mascarell, de modo que talvez estea relacionado con mscara, por un antefaz negro que ten a especie;
ademais apunta que parece que provn do termo vasco maskaro, que nunha das sas acepcins
significa "que ten pintas perto do ollo" (7B). Na nosa opinin, claro que mascato est relacionado
con mascarado, que trae mscara, polo aspecto da face desta ave.
A respecto da etimoloxa de alcatraz, uns autores opinan que xurdiu de "albatros" e outros que
a voz "albatros" xurdiu de "alcatraz" (ambas as das voces designan aves marias planadoras; vxase
Diomedea melanophris); sexa como for, o que si que parece claro que os dous nomes estn
relacionados na sa orixe. J. Corominas opina que alcatraz vn probabelmente do rabe gattas (ou al
gattas) especie de aguia maria; no s. XVI est documentado o ingls algatross e no s. XVIII o francs
algatroz; a troca do "g" polo "c" podera explicarse por etimoloxa popular, coa asociacin entre a ave e
un arcaduz tanto en galego como en portugus "alcatruz" polo costume de sacar auga no seu papo,
e da asociacin con "alcatruz" modificarase e saira o actual alcatraz.
Non se encontrou unha explicacin esclarecedora para a denominacin cala.
atob pardo Sula leucogaster
Bibliografa ornitolxica especializada. Mascato pardo foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Noutra publicacin utilizouse mascato tropical (22A, unha das
guas de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
alcatraz-pardo (2D e 3D), anda que no mbito do Brasil emprgase para esta especie o nome atobpardo.
Nomes populares. unha especie de ocorrencia rara ou accidental na Galiza e non se teen
rexistrado denominacins populares, non sendo a xenrica.
Dicionarios consultados. Non se atoparon nomes para esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de mascato na nosa literatura,
vxase Morus bassanus (Sula bassana).
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de mascato, vxase
Morus bassanus. Non se atopou unha explicacin clara para atob ou tob, que son nomes populares
brasileiros con que se designan algunhas especies tropicais do xnero Sula. Canto aos modificadores,
pardo fai referencia coloracin da plumaxe e tropical rea orixinaria de distribucin da especie.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Dos dous
modificadores galegos empregados, tropical non tan especfico (nas zonas tropicais hai varias
especies de mascatos), en tanto que pardo resulta inconfundbel moi ben definidor aplicado a S.
leucogaster. Por outro lado, o criterio de semellanza co portugus fara preferbel tamn a escolla de
pardo.
Como novidade tamn do presente traballo, propomos a diferenciacin entre as tres especies
do xnero Morus, moi semellantes entre elas, e as especies propiamente do xnero Sula. Para as
especies do xnero Morus, temos caracteristicamente en galego o termo mascato, con que podemos
construr, por exemplo, mascato comn (Morus bassanus), mascato do Cabo (Morus capensis) e
mascato australiano (Morus serrator), todas tres, como apuntamos, moi semellantes fisicamente. Do
punto de vista da ornitoloxa especializada interesante, eficaz e xeitoso denominarmos as
especies do xnero Sula, una algo diferentes fisicamente das tres anteriores, co nome atob (como
tamn noutras linguas se diferencian estes dous xneros) e as, por exemplo, poder falar en galego do
atob pardo (Sula leucogaster), do atob de Abbott (Papasula abbotti), do atob de ps azuis (Sula
nebouxii), do atob do Per (Sula variegata), do atob mascarado (Sula dactylatra), do atob de Nazca
(Sula granti), do atob de ps vermellos (Sula sula) e do extinto atob da Tasmania (Sula tasmani).
Alcatraz, do mesmo modo que en portugus, pode ser sinnimo en galego de todas as especies, tanto
das do xnero Morus (mascatos) como as do xnero Sula (atobs).
39
Familia Palacrocoracidae
corvo mario grande Phalacrocorax carbo
Bibliografa ornitolxica especializada. Corvo mario real foi o nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e en varias publicacins ornitolxicas
galegas (4A, 6A, 11A e 17A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (2A e 18A).
Corvo mario grande foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas galegas (12A, 13A,
15A e 16A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal (8A, 10A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son corvo-marinho, corvo-marinho-de-faces-brancas (2A, 4A,
10A e 1D) e corvo-marinho-comum (2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou voces vivas no galego falado e recolleu
referencias bibliogrficas referidas especificamente a Phalacrocorax carbo: alavanco, en Noia, Aguio e
Portosn; lavanco, en Muxa, Portonovo, Corme e As Figueiras; pato de mar, en Noia; bambieira,
en Muxa; canilla, en Cesantes; corvo marino, en Portosn; corvo mario (referencia doutros
autores), e gouma (escrito con "j" para marcar a gheada), en Muxa, Camarias, Laxe e Corme (7B).
Ademais, a autora recolle outras referencias xa publicadas cos nomes de casilla (indica que talvez se
trate dun erro en lugar de canilla), mobella (escrito con "v"), patoula e o castelanismo sellada (en
correcto galego, selada), e comenta que, anda sen se referir a unha especie concreta, posibelmente
fagan referencia a Phalacrocorax carbo (7B). Por outra banda, no que respecta a nomes xenricos, X.
M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recollen galo mario, bogueta, bucearoque, carolo, coca e
perico zambullo (1A). M. C. Alonso Prez rexistrou a voz corvo en Escarabote e M. J. Morandeira
Lores en Laxe referida a estas especies marias (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou os nomes xenricos
de carolo, na provincia de Pontevedra, e pata, en Viveiro, para se referir a Phalacrocorax; aln diso,
cita a Ros Naceyro (1850), que recolle corvo mario, e L. Iglesias (1927 e 1954), que recolle carolo
(11B).
editorial Galaxia, aparece dentro da entrada corvo a subentrada corvo mario, que define de maneira
imprecisa. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, aparece a voz castel mergo identificada coas galegas mergo, corvo
mario, e cuervo marino identificado con patoula, carolo, arau e boto. O Dicionrio da lngua galega
de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas: corvo, que nunha das
acepcins define xenericamente como "ave maria, mais grande que a gaivota, de plumaxe e bico
pretos, indicadora da presenza da sardia" e que identifica co sinnimo canilonga (canilonga est
definida como ave maria maior do que a gaivota e identificada co sinnimo corvo mario, mais co
nome cientfico Phalacrocorax aristotelis, a outra especie de corvo mario semellante a esta); grallo,
que nunha das acepcins identifica con P. carbo e P. aristotelis; *sellada (en correcto galego, selada),
que nunha das acepcins define como ave maria similar canilonga, cunha mancha por debaixo
dunha das s; mergo, nunha acepcin referida a corvo mario e noutra a ave palmpede que ten a
cabeza parda; alavanco, que nunha das acepcins identifica con aves marias mais coecidas por
corvo ou corvo-mario, P. aristotelis, e corvo-mario ou lavanco, P. carbo; lavanco, nome con
que identifica os dous: P. carbo, onde especifica que mis coecido por corvo, e P. aristotelis, onde
especifica que tamn se lle chama alavanco. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as entradas patouta (como voz galega non preferente) que remite a corvo
mario; canilonga (como galega e preferente), que identifica con P. carbo e coas denominacins
corvo mario real e *sellada (que un castelanismo); *sellada (como galega e preferente, malia
ser un castelanismo; en correcto galego sera selada), que define e identifica con P. carbo. Por outra
banda, rexeita a voz xenrica cormorn (remite a corvo mario).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego dalgn dos ditos vocbulos na
nosa literatura, vxase Phalacrocorax aristotelis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, Ros Panisse apunta que as
denominacins alavanco, pato de mar ou patoula fan referencia aos patos, cos que ten algn
parecido; a denominacin bambieira seguramente estea relacionada con bambear, facer ostentacin,
talvez polos movementos do pescozo da ave, que mesmo parecen presuntuosos; a denominacin
canilla est relacionada con cana (o mesmo que canilonga para Phalacrocorax aristotelis),
seguramente polo seu longo pescozo, que semella unha cana; as denominacins relativas a corvo
(tamn grallo) fan referencia sa cor negra, que pode lembrar un corvo continental; a denominacin
gouma estar relacionada coa palabra gomia castel, que fai referencia a un monstro popular (do latn
gumia, comelln); a denominacin mobella por aplicacin incorrecta do nome doutras aves marias
(do xnero Gavia) coas que ten certo parecido; e a denominacin *sellada (en correcto galego,
selada), que significa "marcada con selo", fai referencia s pequenas manchas brancas que ten nas
40
faceiras e nas coxas, que o distinguen da outra especie, Phalacrocorax aristotelis, que completamente
negra (7B). Aln diso, real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificar como especies, que s veces ten relacin con certa beleza ou vistosidade na forma ou nas
cores, s veces con certa maxestade no aspecto. No texto referido a P. aristotelis, a especie que vn a
seguir, achganse explicacins semnticas sobre algunhas outras denominacins tamn aplicadas a P.
carbo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Se ben que lavanco e
alavanco estn recollidas no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995) para P.
aristotelis, son das denominacins utilizadas tamn para a especie de pato bravo mis comn, Anas
platyrhynchos, e as mesmo est recollido neste dicionario. Nesta mesma lia, Ros Panisse apunta que
alavanco denominacin propia de pato, que se aplica popularmente a P. carbo porque se lle atopa
algn parecido.
Posibelmente as denominacins carolo, arau e boto sexan antes ben confusins ou estean mal
identificadas, pois corresponden propiamente a aves marias da familia Alcidae. Con todo, aln dunha
posbel confusin da persoa informante ou da fonte, cabera a posibilidade tamn que localmente se
usen para designar Phalacrocorax carbo. De modo similar, mergo pode tratarse dunha confusin e
estar facendo referencia s especies do xnero Mergus.
corvo mario cristado Phalacrocorax aristotelis
Bibliografa ornitolxica especializada. Corvo mario cristado foi o nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978 na Lista patrn de aves de Galicia, e as mesmo en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Utilizouse nas guas
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas, tanto no mbito galego
como no estatal (2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son galheta e corvo-marinho-de-crista (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e
3D; o primeiro, con mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou voces vivas no galego falado e recolleu varias
referencias que designan especificamente a Phalacrocorax aristotelis: alavanco, en Portosn e Aguio;
canilonca, en Mogor; canilonga (escrito con "j" para marcar a gheada), na Guarda; coca, en
Mugardos, Cario, Bares, Espasante e Ares; corva, en Abelleira; corvaraxo, en Rinlo; corvo, en
Panxn, Cangas, Laxe, Vilanova de Arousa, Carril, zaro, Malpica, Ribeira e Caminha; corvo de mar,
en Malpica; *corvo de pescozo largo (en correcto galego, corvo de pescozo longo), escrito con "s"
e "j" para indicar o seseo e a gheada, en Cangas; corvo do mar, en Escarabote, Aguo, Panxn e
Cesantes; corvo do mare, en Malpica; corvo *marino, no Grove, Laxe, Muxa, Corme, Mera,
Cambados, Ares, Portosn, Noia e Rianxo; corvo mario, en Camarias, Cain, Sardieiro, Bueu (e
referenciado por outros autores); o castelanismo *cuerva, en Sada e Mio; chscala, en Cedeira; galo
mario, escrito con "j" para marcar a gheada, en Bueu; pata, en Foz, Muros, Viveiro, Burela e Lira;
patarroxa, en Cesantes; patamara, nas Figueiras e Ribadeo; patamaria, en San Cibrao; pato, en
Ares; perico zambullo, en Pontedeume, e sichapata, en Lira (7B). Ademais, Ros Panisse recolle
outras referencias cos nomes de canilonga, corvo, corvo do mar, corvo mareiro, corvo
marieiro, corvo mario, lavanco e mergo, que, anda sen estar referidos a unha especie concreta,
posibelmente, segundo o criterio da autora, fagan referencia a Phalacrocorax aristotelis (7B). F.
Fernndez Rei rexistrou a voz coca en Cario e M. Felpeto Lagoa en Ares para se referir a esta especie
(3C).
Por outra banda, no que respecta aos nomes xenricos, X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
recollen galo mario, bogueta, bucearoque, carolo, coca e perico zambullo (1A). F. Bernis
Madrazo rexistrou os nomes xenricos de carolo, na provincia de Pontevedra, e pata, en Viveiro;
ademais cita a Ros Naceyro (1850), que recolle corvo mario, e L. Iglesias (1927 e 1954), que recolle
carolo (11B). (Posibelmente carolo estea mal identificada ou sexa unha confusin, pois corresponde a
aves marias da familia dos alcdeos). M. C. Alonso Prez rexistrou corvo en Escarabote e M. J.
Morandeira Lores en Laxe referido a Phalacrocorax (3C). F. Fernndez Rei rexistrou o castelanismo
cormorn en Cario e M. J. Prez Alonso en Goin (3C). Por outro lado, no refraneiro popular galego
rexstranse as voces corvo, corvomar, corvo do mar, corvo marn e corvo mario (vxase a alnea
sobre o uso dos seus nomes na nosa literatura).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Phalacrocorax
carbo. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen
as entradas xenricas apuntadas en P. carbo e ademais canilonga, que define e identifica co sinnimo
corvo mario (que non ten subentrada propia) e especificamente con P. aristotelis; alavanco, que
41
nunha das acepcins identifica con aves marias mais coecidas por corvo ou corvo-mario, o P.
aristotelis, ou corvo-mario ou lavanco, o P. carbo; e tamn a entrada lavanco, con que identifica
as das especies, P. carbo, onde especifica que mis coecido por corvo, e P. aristotelis, onde
especifica que tamn se lle chama alavanco. (Lavanco e alavanco son das denominacins utilizadas
para a especie de pato bravo mis comn, Anas platyrhynchos, e as tamn est recollido neste
dicionario.) O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recolle as voces
xenricas xa apuntadas en P. carbo, e ademais a voz carolo (como galega e preferente) para se referir
especificamente a P. aristotelis (anda que esta voz atribuda por moitos autores a outra ave maria,
Alca torda); por outra banda, rexeita a voz xenrica cormorn (remite a corvo mario).
Uso dos seus nomes na literatura galega. No refraneiro marieiro, rexstranse as voces
corvo, corvomar, corvo do mar, corvo marn e corvo mario:
"A ida do corvo marn, marchou e non ten fin."
"Os corvos do mar na terra, marieiro vente en vela!"
"Corvomar nas areas, borrasca venta."
"Corvos marios na praia, sinal de vento e auga."
"Corvos barra, Cedeira mollada."
"Corvos na barra, chuvia na praia."
"Corvos na area, chuvia en Cedeira."
Canto literatura de autor/a, corvo mario unha voz que tamn se ten empregado con
algunha frecuencia. Por exemplo, aparece en Versos de alleas terras e de tempos idos (1955), de
Ramn Cabanillas: "Somentes as gaivotas de gridos despracentes e o mouro, agoirador corvo
mario". Na obra O seorito da Reboraina (1960), de Ramn Otero Pedrayo: "Considera, corvo
mario do mar, que en ti e en min pode...". Ou en Nadador (1995), de Xavier Rodrguez Baixeras:
"Como o corvo mario, esperei polo sol".
Etimoloxa / motivacin semntica. En relacin coa semntica, Ros Panisse explica que as
denominacins alavanco, pato, pata, pata maria ou similares se debern a confusins ou a
aplicacins incorrectas dos nomes, pois se lle est a chamar a esta especie con nomes de pato, co que
pode ter algn parecido; a denominacin canilonga est relacionada con cana, seguramente polo seu
longo pescozo que semella unha cana; coca unha figura lendaria con forma de cobra, e seguramente
ten este nome porque o seu pescozo longo fai pensar neses rptiles; as denominacins relativas a
corvo fan referencia sa cor negra e lustrosa, que pode lembrar un corvo continental; a
denominacin chscala de orixe onomatopeica, relacionada con chiscar, polo rudo que fai a ave ao
se mergullar na auga para pescar; a denominacin mergo por aplicacin dun nome ben mis propio
doutras aves acuticas tamn mergulladoras (xnero Mergus) coas que ten algn parecido; a
denominacin galo mario est relacionada coa capela ou crista que ten caracteristicamente a ave na
poca reprodutora; perico zambullo unha denominacin retranqueira referida sa mobilidade, que
fai lembrar un perico, un carneiro, e zambullo est relacionado cos seus hbitos mergulladores (7B).
Na nosa opinin, zambullo pode estar relacionado co seu significado galego, toco, manco, que lle falta
un brazo; realmente ave non lle falta nada, ten as das s e mais as das patas, no entanto d a
impresin, ao camiar, coma se andase coxa ou lle faltase un membro. Daquela perico zambullo non
se considerara un castelanismo, senn unha denominacin galega moi enxebre. Non se atopou unha
clara explicacin para a denominacin portuguesa galheta.
Familia Pelecanidae
pelicano branco Pelecanus onocrotalus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pelicano branco foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse na segunda gua de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (10A, 13A e 14A; nalgunha, acentuado no "i"). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son pelicano-branco e pelicano-vulgar (2A, 1D, 2D e 3D; a primeira, con mis
frecuencia).
Nomes populares. unha especie de presenza accidental na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares, ags a xenrica.
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel pelcano identificada coa galega
pelicano. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece pelicano, nunha das acepcins referida a estas aves acuticas. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece pelcano, con acento esdrxulo (como voz galega e
preferente), definida e identificada con Pelicanus onocrotalus.
42
Etimoloxa / motivacin semntica. O termo pelicano ten a sa orixe no latn pelicanus e no

grego pelekn.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. No tocante ao seu
nome estndar, M. A. Conde Teira remarca que a acentuacin grave (pelicano) a etimolxica (12B).
A estandarizacin de pelicano branco como nome galego para Pelecanus onocrotalus lvanos
ao uso do nome pelicano branco americano para Pelecanus erythrorhynchos, do mesmo modo que con
frecuencia acontece noutras linguas. Canto s outras especies de pelicanos do planeta, formando un
sistema de nomenclatura cos dous nomes anteriores, podemos empregar en galego pelicano rosado
para Pelecanus rufescens, pelicano gris para Pelecanus philippensis, pelicano crespo para Pelecanus
crispus, pelicano australiano para Pelecanus conspicillatus, pelicano pardo para Pelecanus occidentalis e
pelicano do Per para Pelecanus thagus.
Familia Fregatidae
rabiforcado magnfico Fregata magnificens
Bibliografa ornitolxica especializada. Rabiforcado foi a denominacin proposta en 1999 por

M. A. Conde Teira (12B). Empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Nunha publicacin,
rabiforcado grande (4A). Na segunda gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e
noutras publicacins empregouse ou recolleuse fragata (5A, 10A, 12A e 14A); na terceira gua dos
devanditos autores, fragata magnfica (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
rabiforcado e fragata (4A, 11B e 1D).
Nomes populares. unha ave que chega algunha vez desde Amrica, quere dicir, de presenza
extremadamente accidental na Galiza. M. A. Conde Teira apunta, non obstante, que rabiforcado un
nome coecido de vello por marieiros portugueses e espaois (12B). F. Bernis Madrazo comenta que
no Brasil tamn recibe, ademais do nome rabiforcado, o de rabo forcado (11B).
Dicionarios consultados. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparece o termo *alcatraz definido equivocadamente como Fregata
magnificens (e tamn este vocbulo, alcatraz, como sinnimo doutra ave maria, o mascato, Morus
bassana, na mesma entrada, neste caso si que de modo correcto).
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin rabiforcado fai referencia forma que
ten o rabo deste paxaro, de forca ou forcada, con das gallas. Fragata probabelmente ten relacin con
"fragata", antigo navo de guerra a vela, que deriva do italiano fregata (habera unha semellanza entre
as grandes velas do navo e as grandes s desta ave). Magnfica e magnfico estn en relacin co
latn magnificens e alude ao seu enorme tamao (atinxe 2,1 m de envergadura).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O modificador
magnfico engdese para diferenciarmos esta especie doutras que non se presentan nas nosas
latitudes, tamn do xnero Fregata, coas que ten de formar un sistema de nomenclatura. Por exemplo,
rabiforcado da illa Christmas, para Fregata andrewsi; rabiforcado pequeno, para Fregata ariel etc.
Familia Ardeidae
abetouro
(ou
abetouro comn) Botaurus stellaris
Bibliografa ornitolxica especializada. Boi foi o primeiro nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio, en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse ou
recolleuse nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 4A e 18A). Abetouro foi o nome proposto en 1991
e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas, tanto no mbito galego como no
estatal (8A, 10A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A; en das, grafado con "v"; nalgunha,
abetouro comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus ronca, abetouro-comum ou
abetouro (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia, abetouro-comum).
43
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins populares
de brulln e bruin nas terras da desaparecida lagoa de Antela, en Ourense (9A). X. M. Penas Patio
e C. Pedreira Lpez tamn apuntan o nome de boi (1A). Esta denominacin est as mesmo recollida
pola SGHN (7A) e por F. Bernis Madrazo (11B).
editorial Galaxia, aparece a voz galega boi, nunha das acepcins, identificada coa voz castel ave toro.
No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, na entrada castel ave faise referencia a unha ave pernalta chamada boi. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas: boi,
nunha das acepcins, definido como "ave pernalta, semellante garza, de cor leonada con pintas
pardas, cabeza negra e asas con manchas transversais negruscas"; galiola real (como subentrada
dentro de galiola), que define como "ave pernalta, rara na Galiza, que na poca de celo produz un son
semellante ao do touro" e identifica con Botaurus stellaris e cos sinnimos abetoura (que despois non
ten entrada propia) e ronca (que despois ten entrada, mais non recolle esta acepcin); ademais, na
entrada garzota, identificada con outra especie pernalta, Egretta garzetta, incle o sinnimo touro
galego, que tamn podera ter relacin con B. stellaris. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de
M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle boi como sinnimo de
avetouro (B. stellaris), escrito con v. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparece a entrada abetouro identificada con B. stellaris.
Etimoloxa / motivacin semntica. Esta ave emite un canto caracterstico, unha especie de
uu-buuu, que semella un touro que bra ou ma. Semanticamente, case todas as denominacins teen
a ver con este feito: de a os nomes de boi, abetouro e similares, ou tamn ronca, bruin e brulln,
relacionados con bruar ou brullar, facendo referencia caracterstica voz deste paxaro. A denominacin
galiola real pode ser debida a algn parecido cunha pita ou cunha galiola (Scolopax rusticola ou
especies da familia Rallidae), co modificador real por causa da beleza da sa plumaxe e dos seus
movementos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. A. Conde Teira e T.
A. Vidal Figueroa explican que malia ser unha ave moi rara na Galiza, xa na Idade Media se lle atribua
o nome betouro (Cantigas de Santa Mara), tomado do francs butor. No portugus de hoxe a forma
empregada tamn abetouro, con "a" inicial, talvez por cruzamento con ave, o mesmo que en
casteln. Os autores comentan que lextimo acoller esta forma viva do portugus, ademais coherente
coa tradicin medieval (10B). Por outro lado, o termo comn engdeselle ao nome, normalmente, s
nos contextos en que se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo nome xenrico, anda
que non se observaren con frecuencia na nosa xeografa, para diferenciala delas.
Resulta ben estraa a denominacin galiola real para Boturus stellaris apuntada no
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), que non se recolleu en ningunha outra fonte;
talvez haxa algunha confusin ao respecto. A pesar de que galiela un nome moi parecido que se
rexistra en galego para outra especie da familia Ardeidae, Egretta garzetta (vxase esta especie),
tamn neste caso podera tratarse dunha confusin ou cruzamento co uso desta denominacin para a
familia Rallidae, pois nun traballo lexicogrfico que mencionamos puntualmente, Frampas, contribucin
al diccionario gallego (Eligio Rivas Quintas, 2001), recllese galiela como nome para "polla de ro" en
Porqueira (zona da Limia, Ourense).
abetouro lentixinoso Botaurus lentiginosus
Bibliografa ornitolxica especializada. Abetouro americano foi o nome proposto en 1999

por M. A. Conde Teira para esta rara especie divagante (12B); utilizrase xa na segunda gua de aves
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e aln diso tense empregado ou recollido noutras
publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 16A e 22A). Nunha publicacin empregouse o nome de
boi americano (4A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus abetouro-lentiginoso e
abetouro-americano (2A, 1D e 3D).
Nomes populares. Esta especie chega algunha vez Galiza como divagante de Amrica,
dicir, a sa presenza extremadamente accidental e por tanto non se lle coecen denominacins
populares galegas, ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados aparecen as denominacins xenricas
apuntadas na especie anterior.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, o modificador americano fai referencia
ao continente onde vive (a Europa chega algn, moi de cando en vez); lentixinoso quere dicir que ten
lentixes ou lentixas, pintas, polo corpo. A respecto da motivacin semntica de abetouro, vxase
Botaurus stellaris.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A nosa proposta
abetouro lentixinoso para Botaurus lentiginosus, porque na nosa opinin existe un problema para a
44
denominacin desta especie co nome abetouro americano: que hai outra especie de abetouro tamn
americano, Botaurus pinnatus. Se quixsemos estabelecer un sistema de nomenclatura para as catro
especies do xnero Botaurus, deberiamos desbotar o modificador americano, pois non sera especfico
nin eficaz. Ao noso modo de ver, unha boa proposta para o sistema, seguindo denominacins xa
existentes en portugus, sera abetouro comn para Botaurus stellaris, abetouro lentixinoso para B.
lentiginosus, abetouro baio para B. pinnatus e abetouro australiano para B. poiciloptilus.
garza real Ardea cinerea
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza real foi o nome proposto en 1977-1978 por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio xa naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B) e igualmente
o proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse ou recolleuse a mido nas
publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 4A, 5A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A, 18A, 22A
e 11B). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran o nome de garza cincenta
(10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maioritariamente gara-cinzenta e
gara-real (2A, 4A, 11B, 1D, 2D), e tamn gara-real-comm (3D).
Nomes populares. A respecto das denominacins populares galegas, A. Villarino Gmez
rexistrou para Ardea cinerea as de garza e garza de inverno nas terras da desaparecida lagoa de
Antela, en Ourense (9A); tamn na Limia, a esta especie hai quen lle chama garzota (escoitado por
min). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron para a especie a variante con seseo garsa (con e sen gheada)
no concello de Ames, A Corua (9B). Por outra banda, no tocante xa s denominacins xenricas, F.
Fernndez Rei rexistrou garza en Cario; J. L. Couceiro Prez, en Fes; M. J. Morandeira Lores, en
Laxe; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; F. Varela Gonzlez, en Santaia; J. Lpez
Fernndez, en Novefontes; R. Fraga Garca, en Melide; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes;
M. J. Prez Alonso, en Goin; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs (3C). J. Rodrguez Cruz, garza en
Hermisende, de modo xenrico (13B). F. Bernis Madrazo rexistrou tamn o nome xenrico de garza en
moitas localidades de Lugo, A Corua e Pontevedra (11B). G. Baamonde Traveso rexistrou a variante
garcia en Cedofeita (3C). Por outro lado, garza tamn se recolle no refraneiro popular galego (vxase
a alnea sobe o uso dos seus nomes na nosa literatura).
Dicionarios consultados. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel garza a tamn galega garza. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae a entrada
garza, que define de maneira xenrica. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X.
M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle garca, garza cinsenta, garza real e
garzn como sinnimos especficos para Ardea cinerea. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, trae a entrada garza, que define de maneira xenrica, especificando a
denominacin garza real para A. cinerea.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto literatura popular, no refraneiro galego
recllese de modo xenrico a voz garza e tamn garcia:
"Cando a garza vai para o mar, colle os bois e ponte a arar."
"Cando a garza vai para a terra, colle a brosa e fai a estela."
"Vai a garza para o monte? Colle os bois e lvaos corte."
"Cando a garcia vai para riba, colle os bois e vente axia. Cando a garcia vai para baixo, colle
os bois e vai arar."
Na literatura de autor/a, garza un nome usado con moita frecuencia. Xa no sculo XIX, as o
empregaba Eduardo Pondal en Queixumes dos pinos (1886): "... no medio do vran s se ve pousada a
garza." Ou Aquilino Iglesia Alvario en Seard. Sonetos (1930): "Bate ora as aas, garza amorosa, e
alza o voo par'a calva peneda...".
Para aln do devandito, na Egretta garzetta faise unha referencia ao emprego de garzota na
nosa literatura.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante orixe do termo xenrico, F. Bernis Madrazo
explica que tanto gara como garza aparecen nos textos medievais castelns e portugueses, e que
segundo Corominas puido derivar xa dun nome prerromance similar; en Italia, por exemplo, apareceu
despois que en Iberia (11B). Os modificadores cincenta, cinsenta ou cinzenta estn motivados pola
cor maioritaria da plumaxe desta especie, case toda ela dun gris como o da cinza. O nome garzota
pode ser unha mera variante de garza, ou talvez estea connotado de modo ponderativo e/ou
intensificador, ou talvez despectivamente; garzn probabelmente indicativo de tamao grande. Real
un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, e
s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, s veces
cunha certa maxestade no xeito de camiaren, de voaren ou de se moveren en xeral.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Do punto de vista da
45
estandarizacin dos nomes para Ardea cinerea e Ardea purpurea no contexto na ornitoloxa
especializada, sera preferbel formar un pequeno sistema de nomenclatura con estas das especies.
Isto : quer usarmos garza real para A. cinerea ao mesmo tempo que garza imperial para A.
purpurea, quer usarmos garza cincenta para A. cinerea ao mesmo tempo que garza vermella para A.
purpurea, de maneira que os dous nomes fixesen referencia mesma caracterstica: cor (cincenta e
vermella) ou vistosidade ou maxestade (real e imperial), e non un nome a cada cousa. As os nomes
das das especies estaran relacionados e seran mellores de lembrar. A este respecto, na ltima e mis
elaborada proposta para as denominacins portuguesas, a Lista sistemtica das aves de Portugal
Continental (Rafael Matias et al., 2007), os nomes para estas das especies foron gara-real e garaimperial.
garza imperial Ardea purpurea
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza imperial foi o nome proposto en 1977-1978 por
C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas
guas de aves destes autores e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 4A, 5A, 6A, 11A e 22A); tamn
se recolleu noutras publicacins (2A, 10A, 18A e 11B). Garza vermella foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figeroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas
publicacins galegas (12A, 13A, 15A e 16A); tamn se recolleu noutras publicacins de mbito estatal
(8A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gara-vermelha e gara-imperial
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins galegas populares e xenricas, que tamn se
poderan aplicar a esta especie, estn apuntadas na especie anterior, Ardea cinerea.
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, e no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins indicadas en Ardea cinerea e Egretta
garzetta. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, trae a entrada garza,
que define de maneira xenrica, especificando a subentrada garza imperial para Ardea purpurea.
Uso dos seus nomes na literatura galega. En A. cinerea faise mencin ao emprego de garza
na literatura oral e na literatura de autor/a.
Etimoloxa / motivacin semntica. O motivo do modificador vermella ou vermelha a cor
rubia, laranxa ou ocre tirando a vermella de boa parte da plumaxe deste paxaro; imperial engdese
algunha vez ao nome xenrico dunha ave para a identificarmos como especie, e ten relacin cunha
certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, ou cunha certa maxestade no xeito de
estas aves camiaren, voaren ou de se moveren en xeral (nas denominacins galegas das aves
emprgase s para das especies: para esta, Ardea purpurea, e tamn para Aquila adalberti, que
recibe o nome de aguia imperial). Para a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
formacin dun pequeno sistema de nomenclatura con A. cinerea e A. purpurea no contexto na
ornitoloxa especializada, vxase A. cinerea.
garzota branca Egretta garzetta
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza albar foi o primeiro nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B). En 1978,
igualmente na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte (5B), os autores propuxeron no canto
do anterior o nome de garzota, que foi tamn a denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A.
Conde Teira (12B); este nome utilizouse ou recolleuse nas das guas de aves de X. M. Penas Patio e
C. Pedreira Lpez (1A e 5A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A, 13A, 15A, 16A, 17A,
18A e 11B); na terceira gua de Penas e Pedreira, garzota comn (22A). M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeron en 1991 garza branca (10B). Nalgunhas publicacins recolleuse ou
empregouse, para se referir a esta especie, garza branca comn (8A, 10A, 12A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gara-branca e gara-branca-pequena (2A, 4A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o segundo).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou especificamente para Egretta garzetta a
denominacin de galiela nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). Nas terras da
Limia, o autor do presente traballo tamn ten escoitado garza branca para E. garzetta. Algunhas
denominacins populares xenricas, que tamn se poderan aplicar a esta especie, apntanse en Ardea
cinerea.
Dicionarios consultados. O Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da
editorial Galaxia, identifica a voz galega garzota con garceta, ave zancuda. O Diccionario de usos
46
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a

voz castel garceta a galega garzota. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada garzota para se referir, nunha das acepcins,
especificamente a E. garzetta, e incle os sinnimos garza pequena, garzote, garceo e touro
galego (anda que o ltimo nome parece ter mis relacin coas denominacins de Botaurus stellaris);
tamn aparece a entrada garceta, identificada especificamente nunha das acepcins con E. garzetta. O
Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da
editorial Galaxia, recolle garza albar, garza branca e garzota como sinnimos especficos para E.
garzetta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
garzota para se referir especificamente a E. garzetta.
Uso dos seus nomes na literatura galega. En Ardea cinerea faise mencin ao emprego de
garza na literatura oral e na de autor/a. Por outro lado, Fuco G. Gmez emprega a voz garzota n' O
idioma dos anims (1937): "... antre eu, a anta, a avetarda, o nser i a garzota..." .
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante orixe ou motivacin semntica, o nome
garzota pode ser unha mera variante ou un diminutivo de garza ( unha especie mis pequena que
Ardea cinerea e Ardea purpurea), ou mesmo ter un valor ponderativo e/ou intensificador; o modificador
branca fai referencia cor da sa plumaxe, totalmente branca, e pequena alude ao seu tamao en
comparacin con Egretta alba, outra especie que tamn totalmente branca, pero moito mis grande.
A denominacin galiela pode indicar un certo parecido entre esta garza e unha galia. Para a
etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
A. Vidal Figueroa consideraron que garzota era un diminutivo aplicbel a calquera garza adulta ou
nova vista como pequena e que non se podera empregar como nome dunha especie en concreto, e
preferiron mellor a denominacin de garza branca por se tratar dun adxectivo que caracterizaba ben a
especie, aln de se empregar na fala no Baixo Mio (10B). Porn, no seu segundo traballo M. A. Conde
Teira reconsiderou o nome garzota por ter sido empregado por outros autores (X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez) e por ter unha grande tradicin en textos medievais ibricos (12B). M. A. Conde Teira
explica que ademais o nome garzota permite formas binomiais na nomenclatura do xnero Egretta
(12B).
Por outro lado, o termo comn engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar ao
mesmo tempo doutras especies que teen o mesmo nome xenrico, para as indicarmos que sen
dbida nos estamos referindo a E. garzetta (e non a E. gularis ou a E. alba, por exemplo, se tamn se
citaren nese mesmo contexto).
Na nosa opinin, garzota branca o nome mis curto e que mellor describe a especie Egretta
garzetta, coa vantaxe de poder dispor do nome xenrico garzota para crearmos un sistema de
nomenclatura co resto das especies do xnero Egretta. As, garzota branca americana podera ser o
nome para Egretta thula (unha especie moi semellante, tamn branca); garzota dos arrecifes, para E.
gularis; garzota dimorfa, para E. dimorfa; garzota tricolor para E. tricolor; garzota sacra, para E. sacra;
garzota chinesa, para E. eulophotes; garzota vermella, para E. rufescens etc.
Canto a outros nomes, galiela podera tratarse dunha confusin ou cruzamento co uso desta
denominacin para a familia Rallidae, pois nun dos traballos lexicogrficos que mencionamos
puntualmente, Frampas, contribucin al diccionario gallego (Eligio Rivas Quintas, 2001), recllese
igualmente galiela como nome para "polla de ro" en Porqueira (zona da Limia). Por ltimo, o nome
touro galego apuntado no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995) parece unha
confusin coas denominacins de Botaurus stellaris.
garzota dos arrecifes Egretta gularis
Bibliografa ornitolxica especializada. Garzota dos arrecifes foi o nome proposto en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Noutras
publicacins utilizouse garza dimorfa (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
gara-negra (2A e 14A) e gara-dos-recifes (2A, 14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza extremadamente accidental na Galiza e non se
lle coecen denominacins populares, non sendo a xenrica.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados, aparecen as entradas indicadas en
Ardea cinerea e Egretta garzetta, con denominacins que se poderan aplicar a esta especie de forma
xenrica.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da orixe ou da motivacin semntica, o
modificador dos arrecifes fai referencia a un dos hbitats desta especie. O nome garzota pode ser
unha variante ou un diminutivo de garza ( unha especie mis pequena que Ardea cinerea e Ardea
purpurea); para a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Vxase esta mesma
47
alnea para Egretta garzetta.
garzn branco Casmerodius albus (=Ardea alba ) (=Egretta alba)
Bibliografa ornitolxica especializada. Garzota grande o nome que aparece proposto en

1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A,
15A e 16A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunhas
outras publicacins ornitolxicas utilizouse garza branca (6A, 11A e 17A). Nalgunhas publicacins
ornitolxicas galegas tamn aparece co nome de garza branca grande (10A, 12A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus gara-branca-grande (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Anda que hoxe empeza a ser mis frecuente, at hai ben pouco era unha
especie moi rara na Galiza e non se lle coecen denominacins populares galegas, ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados, aparecen as entradas apuntadas en
Ardea cinerea e Egretta garzetta, con denominacins que se poderan aplicar a esta especie de forma
xenrica.
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome garzota unha variante de garza; o modificador
branca fai referencia cor da sa plumaxe, branca de todo, e grande alude ao seu tamao en
comparacin con E. garzetta, outra especie que tamn totalmente branca, porn moito mis
pequena. Para a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin, o
nome garzn branco o que mellor describe e mis vantaxes ten para nomearnos Ardea alba. En
primeiro lugar un nome transparente: garzn, que pertence ao acervo lingstico galego e fai
referencia ao tamao, grande, e branco fai referencia plumaxe. Permite unha clara e rpida
oposicin entre as das especies da nosa xeografa totalmente brancas: a garzota branca (Egretta
garzetta) fronte ao garzn branco (Casmerodius albus). Comprese co sistema de nomenclatura para
E. garzetta e C. albus formado por garza branca pequena e garza branca grande, mis longos, menos
especficos e con moita mis dificultade despois para nomearmos Egretta thula (garza branca pequena
americana?) ou Ardea modesta (garza branca grande oriental?). Para aln diso, o uso de garzn, que
significa garza grande, aumenta as posibilidades de denominacins no sistema e permtenos crear
nomes en galego claros e eficaces para outras especies da mesma familia de tamao grande, como
garzn branco oriental para Ardea modesta (moi moi semellante a Ardea alba, ou Casmerodius albus);
garzn azul, para Ardea herodias; garzn Goliat, para Ardea goliath; ou garzn da Sumatra, para Ardea
sumatrana, por exemplo.
garza boieira Bubulcus ibis
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza mediana foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
empregouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn
nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 17A e 18A). Garza boieira foi o nome proposto en 1991
e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado en
varias publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 16A e 14A). Nunha publicacin utilizouse tamn
para esta especie o nome de garza dos bois (4A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses
son carraceiro e gara-boieira (2A, 4A, 11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia, o primeiro).
Nomes populares. At hai pouco era unha especie rara na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas, non sendo a xenrica.
Carracedo (1984), da editorial Akal, e no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Egretta garzetta. Ademais,
no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae a entrada
garciote, que define como unha especie de garza coa plumaxe branca e que identifica coa garza
boieira (anda que despois esta denominacin non est especificada na entrada garza). O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, especifica na entrada xenrica garza, a
subentrada garza dos bois para Bubulcus ibis.
garza na literatura oral e na de autor/a.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica, a denominacin boieira ou
dos bois fai referencia ao hbito desta especie de ir atrs do gado para papar os insectos que andan
na pel dos animais (s veces, at pousa no lombo dos cuadrpedes); do mesmo modo, carraceiro
48
indica que con frecuencia anda a comer os carrazos que pode haber na pel do gando. Para a etimoloxa
de garza, vxase A. cinerea.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin,
garza mediana non unha boa denominacin para a especie, posto que existen moitas outras garzas
deste tamao e, aln diso, pensamos que o trazo que mellor caracteriza a especie o feito de andar
atrs do gado. Outra boa denominacin galega para esta especie sera garza vaqueira, que o nome
que se emprega no Brasil. Ten a mesma motivacin semntica que boieira e dos bois, e alude mis
nosa realidade. Por ltimo, mencionarmos que recentemente se est a falar de Bubulcus coromandus
(antes se considerada subespecie de B. ibis), non presente na nosa xeografa, mais que e que en
galego ben podera recibir o nome de garza boieira oriental (ou garza vaqueira oriental).
garza caranguexeira Ardeola ralloides
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza marela foi o nome proposto por C. Pedreira
garza marela ou garza amarela nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 11A e 18A). Garza caranguexeira foi o
nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
tense utilizado en varias publicacins (8A, 12A, 13A e 16A). Nalgunha publicacin recolleuse tamn o
nome de garza cangrexeira (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus paparatos (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se lle coecen denominacins
populares galegas, salvante a xenrica.
editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Egretta garzetta e Ardea
cinerea. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparece a entrada papa-ratos definida como "ave pernalta da famlia dos ardeidas afin das
garzas e tamn coecida por lavadeira" (a segunda non ten entrada propia). O Gran Diccionario Xerais
da Lingua Galega (2000), de varios autores, trae a entrada garza, que define de maneira xenrica,
especificando a subentrada garza amarela para Ardeola ralloides.
Uso dos seus nomes na literatura galega. En A. cinerea faise mencin ao emprego de garza
na literatura oral e na de autor/a.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a significacin das denominacins, o adxectivo
marela ou amarela fai referencia sa cor; papa-ratos e caranguexeira, sa alimentacin. Para
a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
garza amarela unha denominacin que pode levar algunha confusin (con Bubulcus ibis ou con
especies doutras latitudes). Garza caranguexeira, anda sen ser un trazo exclusivo da especie a
alimentacin de caranguexos, parece poder asociarse a Ardeola ralloides mis eficazmente.
garza da noite Nycticorax nycticorax
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza denoiteira foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 11A, 18A e 11B). Nunha publicacin utilizouse garza noiteira (6A). Garza da
noite foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); tense empregado en varias publicacins ornitolxicas (8A, 12A, 13A, 15A e 16A).
Nalgunha publicacin empregouse tamn garza de noite (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus goraz (2A, 4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins populares xenricas, que tamn se poderan
aplicar a esta especie, estn apuntadas en Ardea cinerea.
Dicionarios consultados. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aln das entradas xenricas apuntadas en Ardea cinerea e Egretta garzetta,
recolle a entrada goraz para se referir, nunha das sas acepcins, a unha "ave pernalta da famlia dos
ardeidas mui rara na Galiza", que se podera tratar desta especie. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, trae a entrada garza, que define de maneira xenrica, especificando
a subentrada garza denoiteira para Nycticorax nycticorax.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Na A. cinerea faise mencin ao emprego de garza
49
na literatura oral e na de autor/a.

Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os modificadores noiteira, da noite e
similares fan referencia aos seus hbitos ceprusculares. Non se atopou explicacin clara para o nome
goraz non sendo que queira indicar que come peixe ou que come moito (goraz tamn o nome
galego de peixes do xnero Pagellus, e buraz/vuraz o para peixes do xnero Dentex, con variacins e
con cruzamentos nas denominacins; para estes nomes todos, en principio, a orixe estara no latn
voracem, voraz). Para a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
garza pequena Ixobrychus minutus
Bibliografa ornitolxica especializada. Garza pequena foi o nome proposto en 1977-1978

por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn
o proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas
(2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). En Portugal recibe os nomes de garote e
gara-pequena (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro, con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Ixobrychus minutus as denominacins
populares *manzaneta e *manzanilla nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia, Ourense
(9A). Algunhas denominacins galegas populares e xenricas, que tamn se poderan aplicar a esta
especie, estn apuntadas en Ardea cinerea.
editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Egretta garzetta. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, trae a entrada garza, que define de
maneira xenrica, especificando a subentrada garza pequena para Ixobrychus minutus.
garza na nosa literatura oral e na de autor/a.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto motivacin semntica, o modificador pequena e
seguramente tamn o nome garote fan referencia ao seu tamao, posto que a mis pequena das
garzas europeas. Non se atopou unha explicacin clara para *manzaneta ou *manzanilla; poderan
ser castelanismos, incorporados popularmente talvez por cruzamento ou confusin coas denominacins
gamarza e magarza (similares a garza) con que tamn se designa a planta Matricaria chamomilla (aln
de macela e o castelanismo manzanilla). Para a etimoloxa de garza, vxase A. cinerea.
Familia Ciconiidae
cegoa branca Ciconia ciconia
Bibliografa ornitolxica especializada. Cigoa comn foi o primeiro nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nunha publicacin ornitolxica (1A e
2A). Cegoa branca foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); este nome tamn se empregou nas seguintes guas de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou
empregado tamn noutras moitas publicacins (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A).
Nalgunhas publicacins ornitolxicas, utilizouse ou recolleuse cegoa comn (4A e 18A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus cegonha-branca (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Ciconia ciconia as denominacins
populares de cigoa, cegoa, garza e garza de verao na desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron tamn cigoa para C. ciconia no concello de Ames, A Corua
(9B). O nome local de cigoa aparece recollido no Atlas de vertebrados de Galicia (7A).
editorial Galaxia, trae as voces galegas cigoa, que identifica coa castel cigea, e cegoa, que
remite a cigoa. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel cigea as galegas cegoa e cigoa. No
50
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada
cegoa, que nunha das acepcins define e identifica con C. ciconia; este dicionario tamn recolle a voz
cegoo, nunha das acepcins, para denominar o fillo da cegoa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas cegoa (como galega e preferente), que
define identifica con C. ciconia, e cigoa (como propiamente galega mais non preferente), que remite
a cegoa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Cegoa e cigoa son voces empregadas con
algunha frecuencia na litertura de autor. As, por exemplo, Vicente Risco escriba en Mitteleuropa.
Impresins d'unha viaxe (1934): "...aparceseme extica e caricatural unha enorme cigoa no seu
nio" . Fuco G. Gmez, n' O idioma dos anims (1937): "...cuxos verdadeiros nomes ioramos: a
cegoa, o pigarzo..." . Ou Florencio Delgado Gurrarn, en Galicia infinda (1963): "...do reco teixo, do
lobo e da cegoa..." . E tamn autores contemporneos, como o poeta Miguel Marvoa, que escribe en
Voces da Limia (Poemas de Amor e de Loita) (2002): "E vin a cegoa erguer o v / batendo as asas de
vagar".
Etimoloxa / motivacin semntica. Os termos cegoa ou cigoa veen do latn ciconia. O
cualificativo branca fai referencia cor da plumaxe (realmente branca e tamn negra, mais branca
na maior parte).
cegoa negra Ciconia nigra
Bibliografa ornitolxica especializada. Cigoa negra foi o primeiro nome proposto por C.
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Cegoa negra foi proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de aves de X.
M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou empregado tamn noutras moitas
publicacins (4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus cegonha-preta (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algns nomes xenricos populares que tamn podera recibir esta especie
estn apuntados na especie anterior, Ciconia ciconia.
editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas xenricas xa apuntadas en C. ciconia. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, ademais, especifica a subentrada cegoa negra
para Ciconia nigra.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase C. ciconia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os termos cegoa ou cigoa veen do latn ciconia. O
cualificativo negra fai referencia cor da plumaxe (realmente negra e branca, mais a maior parte
negra).
Familia Threskiornithidae
ibis preto Plegadis falcinellus
Bibliografa ornitolxica especializada. Mazarico mouro foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A,
6A e 11A). Mazarico negro foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira (10B e
12B) e T. A. Vidal Figueroa (10B) e tense empregado con frecuencia en publicacins ornitolxicas (4A,
8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maaricopreto (2A, 4A, 10A e 11B, bis-preto (1D e 2D) e bis-preta (3D).
Nomes populares. unha ave de moi rara aparicin na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares.
Dicionarios consultados. Non se atoparon, verdadeiramente, denominacins para esta especie
nos dicionarios consultados. A denominacin mazarico est sempre referida s aves do xnero
Numenius ou a outras especies limcolas. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a entrada xenrica ibis. O Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, tamn incle a entrada
51
xenrica ibis. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece
igualmente recollida a denominacin xenrica ibis (como galega e preferente); coa voz mazarico s
define outras aves, as do xnero Numenius.
Etimoloxa / motivacin semntica. Probabelmente a formulacin de denominacins galegas
para esta especie no contexto da ornitoloxa especializada co nome xenrico de mazarico sexa por
causa do seu parecido coas especies do xnero Numenius, pois tamn ten o bico longo e encurvado
para baixo. Os cualificativos mouro, negro ou preto fan referencia s cores da sa plumaxe, entre
chocolate escura e negras.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A designacin de
Plegadis falcinellus co nome mazarico ten inconvenientes. Mazarico xa se emprega na ornitoloxa
galega para varias aves limcolas que teen o bico longo, encurvado para baixo ou non (xneros
Numenius, Limosa e Limnodromus) e pode levar a algunha confusin. Aln diso, o nome mazarico en
galego designa popularmente e propiamente esas aves limcolas ou xneros que acabamos de
mencionar, quere dicir, Plegadis falcinellus non verdadeiramente un mazarico, filoxeneticamente
est ben lonxe das devanditas especies (sera, por pormos un exemplo, como se en casteln se che lle
chamase zarapito a P. falcinellus porque ten o bico longo e encurvado, mais non sera o nome
verdadeiramente propio, acado para esta ave). Non sendo que houbese un nome popular galego para
P. falcinellus (que non o caso de mazarico para esta especie, pois unha proposta feita no contexto
da ornitoloxa galega se cadra procurando a harmonizacin co nome que no pasado se usou en
portugus), talvez sera moito mellor empregarmos ibis preto para este paxaro (paralelamente ao
nome portugus estandarizado hoxe en da pola ornitoloxa lusa especializada). Tanto ibis como preto
son tamn voces galegas, sendo ademais ibis a denominacin que mellor lle acae, a que
caracteristicamente lle corresponde. Para aln diso, ben interesante considerarmos xa o nome ibis
para esta ave pensndomos nun sistema de nomenclatura que pode inclur outras especies semellantes
da familia Threskiornithidae.
A respecto da galeguidade do adxectivo preto, anda que se podera pensar que a nica opcin
propiamente galega negro (dificilmente se recolle o adxectivo preto nos dicionarios actuais), convn
lembrarmos que a pesar de que case non se usa existe tamn na lingua popular con este significado
(usado popularmente en galego cando menos para nos referir a san Benito Preto ou aos pretos de
frica). Ademais hai falantes de galego que, aln de coeceren semanticamente este adxectivo e usalo,
distinguen tamn foneticamente entre o adxectivo preto (con e pechado) e o adverbio de lugar preto
(con e aberto), dicir, que para estes falantes son das palabras que soan de modo moi diferente e as
as usan e as as describen. Na nosa opinin, se ben certo que non debera abusarse do uso de preto
na procura dun achegamento ao portugus, pois non o termo que habitualmente se utiliza en galego,
podera empregarse puntualmente en denominacins como esta, ibis preto, en que se alude a unha
ave que se presenta moi de cando en vez na nosa xeografa e cuxo aspecto suxire exotismo, en
correspondencia co uso e coa connotacin do adxectivo preto. A outra opcin sera ibis negro.
cullereiro
(ou cullereiro comn) Platalea leucorodia
Bibliografa ornitolxica especializada. O castelanismo *esptula foi o primeiro nome

proposto por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de
Galicia (4B e 5B); utilizouse na primeira gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e nalgunha
outra publicacin ornitolxica (2A, 4A e 11B). Cullereiro foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); este nome tamn se empregou nas seguintes
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A; nesta ltima, cullereiro comn) e
tense recollido ou empregado tamn noutras moitas publicacins (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A,
15A, 16A, 17A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus colhereiro (2A, 4A, 10A, 11B,
1D e 2D).
Nomes populares. unha especie rara e non se lle coecen denominacins populares galegas.
Dicionarios consultados. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, d *esptula como sinnimo para cullereiro (este
dicionario recolle con frecuencia as primeiras denominacins que empregaron X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez). O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, achega a
entrada cullereiro (como galega e preferente), referida nunha das acepcins a esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, cullereiro e colhereiro fan referencia
forma caracterstica do seu bico, longo, rematado no cabo como unha culler.
A. Vidal Figueroa explican que unha especie que non ten nome propiamente galego, e por iso
propoen adoptar o nome cullereiro do portugus colhereiro (en portugus, colher, e en galego,
culler); *esptula un castelanismo cando se usar para denominar esta ave (10B).
52
Familia Phoenicopteridae
flamengo (ou flamengo comn) Phoenicopterus ruber
Bibliografa ornitolxica especializada. Flamingo foi a denominacin proposta en 1977-1978

por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio naquela primeira Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B) e
tamn por M. A. Conde Teira no seu traballo de 1999 (12B); utilizouse ou recolleuse nas guas de aves
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A; nesta ltima, flamingo grande) e nalgunha
outra publicacin ornitolxica (13A e 11B). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran flamengo (10B); tense empregado tamn ou recollido nalgunhas publicacins (2A, 4A, 8A,
10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus flamingo ou flamingo-comum en
Portugal (2A, 4A, 10A, 11B, 1D e 2D) e flamengo no Brasil.
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza e non se lle coecen denominacins
populares locais.
editorial Sotelo Blanco, aparecen os termos flamengo e flamingo para se referir a Phoenicopterus
ruber. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen os vocbulos
flamengo (como galego e preferente) e flamingo (como propiamente galego mais non preferente)
para se referir a esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz flamengo n' O
idioma dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana: "...de tda-las demais aves: ao
flamengo teno por cangallo, cerceta dille cairenta..." .
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo cita a J. Corominas, que comenta que o
nome desta ave, presente desde ben antano nas linguas europeas, podera ter xurdido ao se comparar
a sa plumaxe branca, negra, rosa e vermella cos vistosos traxes dos comerciantes de Flandres ou coa
face colorada das persoas flamengas; no entanto, o propio Bernis Madrazo pensa que mis lxica
unha orixe medieval a partir de auca e flama, dicir, "ave que ten chama ou flama", pola impresin
que d este paxaro ao bater as s, que parece que leva lume no corpo (11B).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O termo comn
engdeselle ao nome, normalmente, s cando se est a falar tamn, nun contexto concreto, doutras
especies diferentes de flamingos, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala
delas.
Tanto flamingo como flamengo son dous nomes que se consideran propiamentes galegos: o
nome recomendado pola RAG para a lingua estndar flamengo e no contexto da ornitoloxa
especializada galega hai tendencia ao uso de flamingo. Ambos os nomes estn recollidos tamn en
dous dos dicionarios consultados. No mbito lusfono, flamingo a denominacin que se est a
estandarizar en Portugal no contexto ornitolxico e flamengo a voz empregada no Brasil, de modo
que os dicionarios de lingua portuguesa recollen ambas as das entradas (nos dicionarios brasileiros, a
entrada preferente flamengo). Probabelmente, na dcada dos anos 70, cando naquela primeira Lista
patrn de aves de Galicia se propuxo flamingo ao non haber ningunha tradicin para a denominacin
desta ave, tvose en conta o nome empregado en Portugal para esta especie. Calquera dos dous
nomes, porn, como acabamos de ver, harmoniza coa lingua portuguesa. Talvez sera preferbel
achegar a denominacin no mbito da ornitoloxa galega proposta estndar da RAG, flamengo,
tamn proposta para o mbito ornitolxico por T. A. Vidal e M. Conde en 1991, pensndomos no
interese xeral de lle outorgar a mxima cohesin lingua galega.
Familia Anatidae
cisne mudo Cygnus olor
Bibliografa ornitolxica especializada. Cio real foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio, en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin (1A e 2A). Cisne mudo
foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); este
nome tamn se ten empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
53
Nas seguintes guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunhas
publicacins empregouse cisne real (4A, 6A, 11A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus cisne-mudo (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin popular galega de cisne para
Cygnus olor na desaparecida lagoa de Antela, na Limia, Ourense (9A). M. Gonzlez Gonzlez rexistrou
no Incio a voz *gonajo (en correcto galego, talvez gonaxo ou gonago) para se referir a esta especie
(3C).
editorial Galaxia, aparece a entrada galega cio, como equivalente castel cisne. O Diccionario de
usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d a
voz galega cio para a castel cisne. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada cisne, que nunha das acepcins defnese como este grupo
de aves, e cisne bravo como nome dunha especie que ten aparecido esporadicamente, sen especificar
o nome cientfico. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle cio, como sinnimo xenrico de cisne; e cio real e
cisne real, como sinnimos especficos de Cygnus olor. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a entrada cisne (como galega e preferente), que define e identifica
con C. olor; por outra banda rexeita a voz cio, que non considera galega.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Cygnus cygnus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, os termos cisne e cio veen do latn
cygnus. O modificador mudo indica que unha especie silenciosa, polo xeral, contrapndoo
denominacin cantor que recibe Cygnus cygnus; bravo indica que unha especie salvaxe, non
domesticada; real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos
como especies, e s veces ten relacin con algunha vistosidade na sa forma ou nas sas cores, ou
cunha certa maxestade no xeito de voaren ou de se moveren; neste caso, pola bonita cor branca e pola
sensacin de elegancia que nos producen os seus movementos. Non se achou unha explicacin clara
para *gonajo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto de cisne /
cio, vxase esta mesma alnea en Cygnus cygnus.
Na nosa opinin, cisne bravo non sera un nome adecuado para C. olor, dunha, porque moitas
veces podemos atopar esta especie en parques e xardns totalmente domesticada, e doutra, porque
bravo un modificador moi inespecfico, xa que as outras especies de cisnes tamn son bravas, non
son domsticas. Por outro lado, a denominacin cisne mudo para C. olor forma un sistema
mnemotecnicamente mis eficaz con cisne cantador ou cantor para Cygnus cygnus (o mesmo trazo, a
voz, diferenciado no nome de das especies semellantes).
cisne cantador Cygnus cygnus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cio grande foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacion (1A e 2A). Cisne bravo
foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (12A, 13A e 15A). Nas seguintes guas de aves de X.
M. Penas e C. Pedreira Lpez e nalgunha publicacin ornitolxica utilizouse cisne grande (4A, 5A e
22A). Nalgunha outra publicacin ornitolxica recolleuse tamn cisne cantor (10A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus cisne-bravo (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
populares galegas, ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados aparecen as entradas xenricas e as
matizacins xa apuntadas en Cygnus olor. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, ademais da entrada cisne, que define e identifica con C. olor, engade cisne
bravo como nome dunha especie que ten aparecido esporadicamente, sen especificar o nome
cientfico.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome cisne aparece en textos galegos tan
antigos como unha das poesas das Festas Minervais do ano 1697: "En brancas as negras penas, /
Para cantar como o cisne / As grandezas de Fonseca ... ". O escritor Eduardo Pondal emprega tamn
cisne en Queixumes dos Pinos (1886): "Cando xazan do cisne / os febrentos despoxos / sobre do
verde da ribeira escura ... ". Igualmente, Francisco M de la Iglesia en D'o mar e d'a terra (1892): "..
as xeme o esprito do cisne ... ". Ou, por exemplo, Ramn Cabanillas en No desterro (1913): "... o
cisne dunha lenda de trxicos amores... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Os termos cisne e cio veen do latn cygnus. O
modificador cantor parece tomado da denominacin castel para esta especie (cisne cantor) e alude s
54
sonoras voces que emite; grande fai referencia ao seu tamao; bravo indica que unha especie
salvaxe, non domesticada.
A. Vidal Figueroa comentan que cisne o nome xenrico vivo na fala, e cio un arcasmo (10B).
Como vimos, C. Pedreira e X. M. Penas sistematizaron igualmente as denominacins deste grupo de
especies co nome xenrico de cisne.
No que fai referencia aos modificadores para a sa caracterizacin especfica, grande non
parece, na nosa opinin, moi especfico ou caracterstico, xa que Cygnus cygnus ten o mesmo tamao
que Cygnus olor; bravo tampouco o moito a pesar de que o modificador en portugus, pois
tamn sera ben vlido para Cygnus columbianus e para otras especies de cisnes (comparados calquera
deles con Cygnus olor, a especie que mis se achega ao xnero humano). Talvez outro adxectivo, como
cantador, sera moito mis especfico e inequvoco para Cygnus cygnus (das tres, a especie de cisne
que mis barullo mete), formando as un sistema de nomenclatura coa denominacin cisne mudo para
Cygnus olor, que fai referencia ao mesmo trazo, a voz. (O adxectivo casteln con que se designa
especificamente Cygnus cygnus cantor e de modo similar o adxectivo cataln especfico cantaire).
A este respecto, lembremos que o uso de cantor/cantador en galego non exactamente o
mesmo que en casteln. En galego, "cantor" ten un uso moi marcado como substantivo e "cantador"
ten un uso moi marcado como adxectivo (por tanto, en principio cisne cantador sera o correcto). En
casteln cantor ten un uso moito mis verstil, con moita frecuencia ten funcin tanto de adxectivo
como de substantivo, en tanto que cantador, anda que tamn se usa como adxectivo ten un uso
particularsimo como substantivo, que non o caso do galego.
A pesar de que en xeral e na medida do posbel tntase neste traballo e en xeral na ornitoloxa
galega unha harmonizacin coas denominacins portuguesas, pensamos que Cygnus cygnus debera
ser unha excepcin: o modificador usado en portugus no contexto da ornitoloxa especializada, bravo,
anda que se pode adoptar perfectamente en galego moi inespecfico. O mesmo acontecera coa
denominacin ganso bravo para Anser anser.
cisne pequeno Cygnus columbianus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cio pequeno foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A).
Cisne pequeno foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); este nome tamn se empregou nas seguintes guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (4A, 10A, 12A,
13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus cisne-pequeno (2A, 4A, 1D e 2D).
populares galegas, bardante a xenrica.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados aparecen as entradas xenricas e as
matizacins xa apuntadas en Cygnus olor.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Cygnus cygnus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os termos cisne e cio, como xa se comentou nas
especies anteriores, veen do latn cygnus. O modificador pequeno fai referencia ao seu tamao, pois
o mis cativo das tres especies.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto de cisne /
cio, vxase esta mesma alnea para C. cygnus.
cisne negro Cygnus atratus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cisne negro foi o nome galego que se utilizou
nalgunhas publicacins ornitolxicas (16A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
cisne-preto (1D e 2D).
Nomes populares. Trtase de animais soltados ou fugados de cativerio, non autctonos da
fauna do pas, e son moi raros de ver, polo que non existen denominacins populares na fala galega.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados aparecen as entradas xenricas xa
apuntadas en Cygnus olor.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase C. cygnus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Cisne, como xa se comentou nas especies anteriores, vn
do latn cygnus. O modificador negro fai referencia sa plumaxe, caracterstica que o diferencia nun
chiscar de ollos das especies anteriores.
55
ganso comn Anser anser
Bibliografa ornitolxica especializada. nsar cincento foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas
publicacins ornitolxicas (2A, 6A e 18 A); nalgunha publicacin utilizouse nsar cinsento (4A e 17A).
Ganso bravo foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (12A, 13A, 15A e
16A). Nalgunha outra publicacin ornitolxica, aparece ganso comn (10A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus ganso-bravo (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. C. Garca Gonzlez rexistrou o nome inespecfico de ganso en Compostela;
J. L. Couceiro Prez, en Fes (3C). F. Bernis Madrazo apunta as denominacins xenricas galegas pata
(na Corua, Lugo, Pontevedra e norte de Portugal), nsar e ganso bravo (11B).
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz galega sangano identificada co ganso
domstico. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle
a entrada xenrica ganso, e especifica a subentrada ganso bravo para se referir a ganso salvaxe;
tamn incle a entrada ganseirn, que define, nunha das acepcins, como especie de ganso bravo,
sen especificar. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle pato parrulo e pato de ro como sinnimos xenricos de ganso,
apuntando os xneros Anser e Branta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparece a entrada xenrica ganso (como galega e preferente), que define e identifica con
Anser anser; rexeita as voces *oca e *nser, que non considera galegas, e remite a ganso.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Ganso un vocbulo recollido na nosa literatura
por diversos autores, como Roxelio Lois Estvez, xa no ano 1894, en Fabas e Castaas: "Consolo
cusame e sigo / coa mia pruma de ganso ...".
Ou Mara Pilar Campo no ano 1996, en Confusin
e morte de Mara Balteira: "O corazn do ganso latexaba entre os brazos da muller...".
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome nsar vn do latn anser; o nome ganso, do
gtico gans. O modificador cinsento fai referencia cor da sa plumaxe; bravo indica que unha
especie salvaxe, non domesticada.
A. Vidal Figueroa comentan que ganso o nico nome xenrico de que dispn o galego e que nsar
un arcasmo innecesario (10B).
No que fai referencia aos modificadores para a sa caracterizacin especfica, tanto bravo como
cincento para Anser anser teen o problema de seren moi inespecficos, xa que estes mesmos
modificadores se poderan aplicar practicamente a todas as especies do xnero Anser. A pesar de que
bravo tamn o modificador en portugus, talvez sera mellor usarmos para este paxaro o cualificativo
comn (ganso comn), denominacin que xa se ten utilizado nalgunhas publicacins (10A e 14A).
Deste xeito, ganso bravo sera o modo de denominarmos as especies todas que non son domsticas,
calquera delas (non s A. anser), fronte ao ganso domstico (o animal caseo ou criado nas granxas);
e ganso comn sera, das silvestres ou bravas, o A. anser, a especie que con mis frecuencia
avistamos na Galiza.
A pesar de que en xeral e na medida do posbel tntase unha harmonizacin coas
denominacins portuguesas, A. anser debera ser unha excepcin: o modificador usado en portugus
no contexto da ornitoloxa especializada anda que se pode adoptar perfectamente en galego moi
inespecfico. O mesmo sucedera coa denominacin cisne bravo para Cygnus cygnus.
ganso de bico curto Anser brachyrhynchus
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso bicocurto foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense utilizado en varias publicacins ornitolxicas (10A, 13A, 14A,
15A e 16A). Nalgunha publicacin ornitolxica tamn se empregou o nome de nsar biquicurto (17A)
e nsar bicocurto (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus ganso-de-bico-curto (1D,
2D e 3D).
populares galegas, non sendo a xenrica.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en Anser anser.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego da voz ganso na nosa literatura,
vxase A. anser.
Etimoloxa / motivacin semntica. nsar vn do latn anser; ganso, do gtico gans. O
modificador bicocurto e similares fan referencia ao seu bico, como queda explcito.
56
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Os criterios para a

escolla do nome xenrico ganso como o estndar comentronse en A. anser.
ganso campestre Anser fabalis
Bibliografa ornitolxica especializada. nsar bravo foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra
publicacin ornitolxica (2A e 4A). Nunha publicacin utilizouse para esta especie o nome de nsar
campestre (17A). Ganso campestre foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); recolleuse ou empregouse nalgunhas publicacins
(10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus ganso-campestre (2A, 1D,
2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou especificamente para Anser fabalis as
denominacins de ganso e pato ganso nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia, Ourense
(9A).
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego da voz ganso na nosa
literatura, vxase A. anser.
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome nsar vn do latn anser; o nome ganso, do
gtico gans. Os modificadores campestre e bravo indican que unha especie salvaxe, non
domesticada; de modo particular para esta especie, campestre alude a campos, pois A. fabalis inverna
caracteristicamente terra adentro, en campos e prados non moi lonxe da auga.
escolla dun nome xenrico estndar comentronse en A. anser. O modificador bravo moi inespecfico
(vxase esta mesma alnea referida a A. anser).
ganso de cabeza listada Anser indicus
Bibliografa ornitolxica especializada. nsar ndico foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas
guas de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin (1A, 2A e 5A). Ganso de cabeza
listada foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tamn se empregou esta
denominacin nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Noutras publicacins aparece o nome de ganso
indio (4A, 10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son ganso-ndio e
ganso-de cabea-listada (2A, 4A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie de aparicin extremadamente rara na Galiza e non se lle
coecen denominacins populares galegas, ags a xenrica.
Etimoloxa / motivacin semntica. nsar vn do latn anser; ganso, do gtico gans. O
modificador de cabeza listada fai referencia s conspicuas listas negras que ten nas costas da cabeza,
que o distinguen dos outros gansos; ndico e similares aluden sa rea de distribucin (cra na Asia
central, inverna no norte da India).
A. Vidal Figueroa comentan que optan optaron pola denominacin de ganso de cabeza listada por
reflectir mellor as caractersticas da especie do que o nome ganso indio e por ser ademais o nome
proposto na lista sistemtica portuguesa (10B).
ganso de testa branca Anser albifrons
Bibliografa ornitolxica especializada. nsar careto grande foi o nome proposto por C.
utilizouse nas guas de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin
ornitolxica (2A, 5A, 6A e 22A). Ganso de testa branca foi o nome proposto en 1999 no traballo de
M. A. Conde Teira (12B), que se utilizou nunha publicacin ornitolxica (13A); noutras publicacins
(10A, 12A e 14A) empregouse o nome de ganso testibranco. Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus ganso-grande-de-testa-branca (2A, 1D e 2D) e ganso-de-testa-branca (3D).
57
Nomes populares. unha especie que moi rara vez aparece na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas, ags a xenrica.
vxase A. anser.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de nsar e de ganso, vxanse
as especies anteriores. Os modificadores careto ou de testa branca fan referencia mancha branca
que ten na cabeza; grande para o distinguir doutra especie Anser erythropus, que non se ten
avistado na Galiza que tamn ten unha mancha branca na cabeza, mais unha ave mis pequena.
escolla do nome xenrico ganso como o estndar comentronse en A. anser.
Pensndomos nun contexto en que se poida facer referencia a un tempo ao Anser albifrons e ao
Anser erythropus (esta ltima especie non est rexistrada na xeografa galega), podera usarse ganso
de testa branca e ganso de testa branca pequeno, respectivamente, para diferencirmolas. Un
sistema de nomenclatura semellante se est a usar na lingua inglesa (s White-fronted Goose para A.
albifrons e Lesser White-fronted Goose para A. erythropus) e recentemente tamn (3D) na lingua
portuguesa.
ganso do Canad Branta canadensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso do Canad foi proposto en 1977-1978 por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en
1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (15A,
16A e 22A). Noutras publicacins recolleuse ganso canadense (10A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus ganso do Canad (1D e 2D), coa forma ganso-do-canad (3D).
Nomes populares. unha especie moi rara e non se lle coecen denominacins populares,
ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en A. anser.
vxase A. anser.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de ganso, vxase A. anser. O
modificador do Canad e similares fan referencia sa rea de distribucin orixinaria (agora tamn
hai poboacins salvaxes na Europa septentrional).
ganso de pescozo rubio Branta ruficollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso paporrubio foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B) e utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A e
14A). Na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A) empregouse ganso de pescozo
rubio. Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son ganso-de-pescoo-ruivo e ganso-depeito-ruivo (2A e 1D).
ags a xenrica.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de ganso, vxase A. anser. Os
modificadores paporrubio, de-pescoo-ruivo etc. fan referencia caracterstica cor rubia que ten na
cara, no pescozo e no peito.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Dos dous nomes
galegos que se teen empregado, o criterio de converxencia ou semellanza co portugus talvez fara
preferbel a escolla de ganso de pescozo rubio, seguindo ademais as indicacins da RAG para aquelas
realidades que non tiveron denominacin en galego at a actualidade. Por outro lado, paporrubio non
un cualificativo tan bo definidor para B. ruficollis como de pescozo rubio, pois non s o papo a
parte que ten rubia: ten tamn as meixelas ou faceiras e, nomeadamente, o pescozo.
ganso de cara branca Branta leucopsis
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso sangano foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e
58
utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A); tamn se empregou este nome nalgunha
outra publicacin ornitolxica (2A, 4A e 17A). Ganso de cara branca foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse tamn nalgunhas
publicacins ornitolxicas (13A e 15A). Nalgunha publicacin empregouse o nome de ganso
caribranco (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son ganso-de-facesbrancas e ganso-marisco (2A, 4A, 1D, 2D e 3D).
ags a xenrica.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en A. anser. No
Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparece a entrada
galega sangano, como equivalente ao ganso domstico. Igualmente, nalgns dos traballos
lexicogrficos que mencionamos puntualmente, como no Frampas, contribucin al diccionario gallego
(Eligio Rivas Quintas, 1978), ou no Diccionario galego-casteln e Vocabulario casteln-galego de
Leandro Carr Alvarellos (1979), recllese a voz sangano como nome para o ganso domstico.
vxase A. anser.
modificadores de cara branca, de-faces-brancas etc., aluden caracterstica cor branca que ten na
cara. H. Costa et al. explican que a aparicin dos bandos de gansos na costa era unha sorpresa grande
para a xente que os avistaba, que pensaba que nacan do marisco, quere dicir, que o marisco produca
os patos, e por iso o de ganso-marisco. Non se achou de modo claro a etimoloxa de sangano, que
posibelmente sexa unha corruptela popular de ganso (ganso, gansano, sangano) para designar a
especie domstica.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Ganso sangano
parece antes ben unha denominacin propia da especie domstica, non das especies salvaxes, e ben
pouco acada como proposta para B. leucopsis.
ganso de cara negra Branta bernicla
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso cabecinegro foi o nome proposto por C.

utilizouse nas das guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn
nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A e 17A). Ganso de cara negra foi o nome
proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense
empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin empregouse
ganso carinegro (10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son ganso-defaces-negras e ganso-de-faces-pretas (2A, 1D, 2D e 3D).
populares, non sendo a xenrica.
vxase A. anser.
modificadores cabecinegro, de cara negra etc., fan todos referencia caracacterstica cor negra que
ten na cara, no pescozo e no peito.
ganso do Exipto Alopochen aegyptiacus
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganso do Exipto foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Nalgunha publicacin ornitolxica empregouse ganso exipcio
(10A e 14A) e ganso do Nilo (17A). Na bibliografa ornitolxica, a denominacin portuguesa gansodo-Egipto (1D).
modificadores do Exipto, do Nilo etc. fan todos referencia rea de distribucin orixinaria da especie.
59
pato mandarn Aix galericulata
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato mandarn foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
(5A e 22A) e tense recollido ou empregado tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (4A, 10A, 12A,
13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pato-mandarim (1D).
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Anas
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de pato, vxase Anas
platyrhynchos. O cualificativo mandarn alude sa rea de distribucin: na Europa hai poboacins
asilvestradas, mais a ave orixinaria do leste da Asia central, includo o Xapn; no inverno chega at o
sueste da China.
pato ferruxento Tadorna ferruginea
Bibliografa ornitolxica especializada. Gansa ferruxenta foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); recolleuse
nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Pato *canelo foi o nome proposto en 1999 por M. A. Conde
Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 11A, 13A, 15A e 16A). En 1991, M.
A Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron o nome de pato ferruxento (10B); nalgunhas
publicacins ornitolxicas empregouse tamn este nome (8A, 10A, 12A, 14A e 22A), inclusive na ltima
gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Nunha publicacin apareceu co nome de tarro
canelo, de certo unha confusin coa denominacin castel (17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son pato-ferrugento, pato-ferrugineo e pato-casarca (2A, 11B, 1D, 2D e 3D, o ltimo
con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares.
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto motivacin semntica, os adxectivos *canelo ou
ferruxento que se empregan para definir a especie fan referencia cor predominante na plumaxe
desta antida, laranxa ou crema, como da canela, moi rechamante. Sobre a motivacin semntica de
pato, vxase A. platyrhynchos.
considera en 1999 (12B) que preferbel pato *canelo por definir mellor os trazos da especie e
porque pato ferruxento se pode confundir co nome de parrulo ferruxento, usado por Penas e
Pedreira para Aythya nyroca (porn, pato ferruxento tamn fora proposto por Conde e Vidal para T.
ferruginea en 1991).
preciso comentar que o modificador *canelo, que marcamos cun asterisco, un calco do
particular nome casteln desta especie, tarro canelo, pois non propio do galego que o adxectivo
canela presente flexin de xnero gramatical. Para nos referirmos calquera realidade de cor
semellante da canela, en galego dicimos sempre canela, non vara morfoloxicamente (do mesmo
modo que se o modificador fose laranxa, por exemplo, por semellanza coa cor da laranxa; daquela
non dicimos en galego pato laranxo, dicimos igualmente pato laranxa). Por tanto, o correcto sera
pato canela. Exactamente o mesmo acontece co nome pilro *canelo proposto para Tryngites
subruficollis, calco do casteln correlimos canelo, que en bo galego ten de ser pilro canela.
A pesar de todo o devandito, se para A. nyroca empregamos o cualificativo castao (pato
castao ou parrulo castao) proposto por Conde Teira (12B) e por Conde Teira e Vidal Figueroa (10B),
non hai xa posibilidade de confusin nin problema ningn para continuar utilizando pato ferruxento
para T. ferruginea. Na nosa opinin isto sera o mellor, xa que este ltimo nome, pato ferruxento, ten
abonda tradicin en galego para esta especie e coincide ademais co nome latino e cunha das
denominacins portuguesas.
pato branco Tadorna tadorna
Bibliografa ornitolxica especializada. Gansa branca foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins
ornitolxicas (1A, 2A, 4A, 18A e 11B). Pato branco foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas outras guas de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou utilizado tamn noutras moitas publicacins (6A, 8A,
60
10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
pato-pescoo-verde, pato-branco e tadorna (2A, 11B, 1D, 2D e 3D, o ltimo con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle gansa branca e pato branco como
sinnimos especficos para Tadorna tadorna. No resto, atopronse as denominacins xenricas
apuntadas en Anas platyrhynchos.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz pato est recollida na nosa literatura (vxase
Anas platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto motivacin semntica, o adxectivo branco que
define a especie fai referencia cor predominante na plumaxe desta antida, branca, moi rechamante;
tamn pescoo-verde alude cor da plumaxe (anda que o pescozo verdadeiramente a metade
verde e a metade branco). A respecto da motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
A. Vidal Figueroa comentan que as especies do xnero Tadorna se deben denominar xenericamente
patos ou gansos en galego, mais o nome de gansa inadecuado por corresponder s femias dos
gansos (10B).
pato falcado Anas falcata
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato falcado foi o nome proposto en 1999 por M. A.
Conde Teira (12B); empregouse nunha publicacin ornitolxica (14). Nalgunha publicacin tamn se
utilizou ou se recolleu cerceta de fouzas (12A e 14A); na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio, cerceta de falcatas (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
marrequinho-de-foice e pato falcado (12B e 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha rarirade e non se lle coecen denominacins populares galegas, non
sendo as xenricas.
Dicionarios consultados. Achronse as denominacins xenricas apuntadas en Anas
platyrhynchos.
explica que a denominacin falcado est relacionada co latn falx, foucio (12B).
Tamn en relacin co antedito, falcata o nome dunha antiga arma formada por un pau e
unha fouce nun dos extremos. Por tanto, de falcatas, falcado e similares estaran relacionados coa
semellanza desta especie cunha fouce, quer na forma do seu corpo pousado ou en voo, quer nalgunha
parte corporal, mais non se encontrou unha explicacin clara. Sobre a motivacin semntica de pato,
vxase A. platyrhynchos.
pato frisado Anas strepera
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato cincento foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 18A e 11B). Tamn pato cinsento se empregou
nalgunha publicacin galega (4A e 17A). Pato frisado foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus frisada (2A, 4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou especificamente para Anas strepera as
denominacins populares galegas de vazcallo e medianeiro na desaparecida lagoa de Antela, na
Limia, Ourense (9A).
Carracedo (1984), da editorial Akal, e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Anas platyrhynchos. No Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, ademais das denominacins
xenricas indicadas en A. platyrhynchos, incle a subentrada pato cincento para designar
especificamente Anas strepera.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz pato est recollida con frecuencia na nosa
literatura (vxase A. platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. O modificador cinsento est motivado pola cor da sa
plumaxe; frisado pode aludir tamn plumaxe, porque esta ten moitos puntios brancos e negros,
61
parece un tecido de la que est levantado; vazcallo probabelmente unha variante de vascallo, que
nunha das sas acepcins significa farrapo lixado e hmido, e pdese relacionar tamn co aspecto da
plumaxe desta ave; medianeiro pode referirse ao seu tamao medio. Sobre a motivacin semntica
de pato, vxase A. platyrhynchos.
cerceta comn Anas crecca
Bibliografa ornitolxica especializada. Cerceta real foi a denominacin proposta por C.

utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 17A e 18A). Nalgunha
publicacin empregouse cerceta real americana para a subespecie A. crecca carolinensis (17A).
Cerceta ou cerceta comn foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira
e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A,
15A e 16A). Nalgunha publicacin utilizouse charneco (4A), que tamn foi recollido no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus marrequinha,
marrequinho ou marrequinha-comum (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, o ltimo con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez recolle especificamente para Anas crecca as
denominacins populares galegas de nelo, nela, nelli, chilro e chirlo na desaparecida lagoa de
Antela, A Limia, Ourense (9A). E. Rivas Quintas recolle a voz parreco, coa que describe un pato
pequeno, dos mis pequenos que hai na Limia; despois recolle a voz albelo para describir unha clase de
pato salvaxe que hai na Limia, de pescozo branco, que se parece ao parreco, e que tamn de tamao
pequeno; parece, por tanto, que identifica atinadamente parreco con A. crecca e albelo con A.
querquedula (10G). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan que na Galiza, en zonas onde
ania esta especie (ribeiras do ro Louro, Budio, Porrio), recibe o nome de charneco (10B). X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan tamn o nome de lavanquio (1A). M. J. Prez Alonso
rexistrou a voz cerceta en Goin e G. Baamonde Traveso a voz zarceta en Cedofeita (3C).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en A.
platyrhynchos. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada cerceta, que nunha acepcin define de forma xenrica como "aves da famlia dos
antidas" e noutra acepcin define e identifica con Querquedula querquedula ( dicir, Anas
querquedula). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle cerceta comn, cerceta real, charneco, lavanquio e pato de
ro como sinnimos especficos para A. crecca. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada cerceta (como galega e preferente), definida e identificada con Anas
crecca, e a voz zarceta (como galega e non preferente), que remite a cerceta.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz cerceta n' O
idioma dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana: "...de tda-las demais aves: ao
flamengo teno por cangallo, cerceta dille cairenta..." .
Etimoloxa / motivacin semntica. O termo cerceta vn do latn vulgar cercedula, que no
latn culto era querquetula. Lavanquio un diminutivo de lavanco, talvez polo tamao visibelmente
menor que Anas platyrhynchos (o lavanco) e porque tamn ten o mesmo espello alar verde metlico
que ten o lavanco. Nelo unha denominacin recollida para Anas crecca e Anas querquedula, das
especies relativamente comns moi pequenas de tamao, e talvez esa terminacin indique un
diminutivo; ademais, nelo podera ter relacin con albelo, pola plumaxe de Anas querquedula, e que
desa especie o nome pasase a Anas crecca (que de branco non ten nada, mais, como indicamos, tamn
unha antida pequena). Charneco, parreco, chirlo e similares poderan ter relacin con algns sons
desta antida, uns grallos como trrrr ou crrrec. Real un cualificativo engadido ao nome xenrico de
moitas aves para as identificar como especies, e que s veces ten relacin cunha certa beleza ou
vistosidade (neste caso, a sa plumaxe de cores); de ro fai referencia ao seu hbitat.
A. Vidal Figueroa consideran charneco e cerceta nomes igualmente vlidos, mais prefiren a
denominacin cerceta por ser a primeira claramente local (10B). Ademais, comentan que cerceta un
nome patrimonial galego, procedente do latn querquedula, que est presente en moitas linguas
romnicas (10B). Por outro lado, na Nueva contribucin a un vocabulario castellano-gallego, J. S.
Crespo Pozo (1985) recolle como nome galego cerceta por estar presente nos cancioneiros galegoportugueses medievais (12G).
62
cerceta da Carolina Anas carolinensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Cerceta real americana empregrase cando esta

especie anda se consideraba unha subespecie da anterior, ou sexa, A. crecca carolinensis (17A).
Cerceta da Carolina empregouse especificamente para A. carolinensis na terceira gua de C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus marrequinhaamericana (2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de moi rara aparicin na Galiza e non se lle coecen
platyrhynchos. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e
no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as voces xenricas
apuntadas en A. crecca e A. querquedula.
latn culto era querquetula. Da Carolina e americana fan referencia sa rea de distribucin
orixinaria.
cerceta de azul Anas discors
Bibliografa ornitolxica especializada. Cerceta aliazul foi o nome galego proposto nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas gua de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou utilizado tamn nalgunhas publicacins
ornitolxicas (6A, 10A, 13A, 14A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son patodasa-azul e marreca-d'asa-azul (2A, 1D, 2D e 3D, o ltimo con mis frecuencia).
platyrhynchos. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e
no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as voces xenricas
apuntadas en Anas crecca e Anas querquedula.
latn culto era querquetula. Aliazul ou dasa-azul indica a rechamante cor das plumas cobertoras das
s. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
albelo Anas querquedula
Bibliografa ornitolxica especializada. Cerceta do esto foi a denominacin proposta por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e
tamn por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 (10B); utilizouse nas guas de aves de X.
M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense
recollido ou empregado tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A,
12A, 14A e 11B). Cerceta albela foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B);
empregouse nalgunhas publicacins (13A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
marreco (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Anas querquedula as denominacins
populares galegas de nelo, nelo albelo, serrano e chilro na desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A). Tamn E. Rivas Quintas, que recolle a voz parreco, coa que describe un pato pequeno, dos mis
pequenos que hai na Limia, recolle despois a voz albelo para describir unha clase de pato salvaxe que
hai na Limia, de pescozo branco, que se parece ao parreco, e que tamn de tamao pequeno; parece,
por tanto, que est a identificar parreco con A. crecca e albelo con A. querquedula (10G). E. Rivas
Quintas recolle a voz pato chilro en Porqueira da Limia, que non identifica con ningn nome cientfico
mais que probabelmente sexa A. querquedula (14G). Na primeira gua de aves, X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez apuntan tamn o nome galego de cantadeira (1A). F. Bernis Madrazo recolle
cantadeira como nome portugus (11B).
63
platyrhynchos. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada cerceta, que nunha acepcin define de forma xenrica como "aves da famlia dos
antidas" e noutra acepcin define e identifica especificamente con Querquedula querquedula ( dicir,
Anas querquedula). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece
tamn a voz xenrica cerceta (como galega e preferente) e a voz zarceta (como galega, mais non
preferente), que remite a cerceta.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Anas crecca sobre unha referencia ao
emprego de cerceta no ano 1937.
latn culto era querquetula. Chmaselle marreco, chilro e cantadeira, probabelmente, por causa das
voces caractersticas que emite esta antida. Nelo unha denominacin recollida para Anas crecca e
Anas querquedula, das especies relativamente comns moi pequenas de tamao, e talvez esa
terminacin indique un diminutivo relacionado co tamao; aln diso, nelo podera ter relacin con
albelo e con albela, pola plumaxe clara e pola caracterstica cella branca dos machos de Anas
querquedula. Sendo as, non tera moito sentido a denominacin nelo albelo, porn a formacin
popular dos nomes non obedece lxica. Do esto fai referencia sa fenoloxa, xa que unha
especie migradora, que chega s nosas latitudes na primavera e marcha no outono.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Conde e Vidal
comentan que cerceta un nome patrimonial en galego, procedente do latn querquedula, que est
presente en moitas linguas romnicas (10B) e que cerceta do esto unha adaptacin do francs
sarcelle dt, mais preferbel antes que a denominacin de cerceta albela, creado a partir dun dos
nomes desta especie recollido por A. Villarino nas terras da antiga lagoa de Antela, nelo albelo, co
nome xenrico de cerceta. Posteriormente, Conde preferiu mellor a denominacin cerceta albela
(12B).
asubiador
(ou asubiador europeo) Anas penelope
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato asubin foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores e tamn se empregou o se recolleu noutras publicacins ornitolxicas
(1A, 2A, 4A, 5A, 6A, 11A, 12A, 17A e 11B); na terceira gua de Pedreira e Penas, pato asubin
europeo (22A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron pato asubiador (10B).
Asubiador foi a denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse
nalgunhas publicacins (13A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin utilizouse tamn asubin (10A e 14A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus piadeira (2A, 4A, 10A, 11B, 1D e 2D) ou piadeiracomum (3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou as denominacins populares galegas de
patialbo, sinado e silbador para Anas penelope na desaparecida lagoa de Antela, A Limia, Ourense
(9A). F. Bernis Madrazo comenta que tamn se lle chama lavanco a esta especie, ou sexa, co mesmo
nome usado para Anas platyrhynchos, nalgunhas localidades da provincia de Lugo (11B).
autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en A. platyrhynchos. No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, ademais das denominacins xenricas
indicadas en A. platyrhynchos, incle a subentrada pato asobin para designar especificamente a A.
penelope.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase A.
platyrhynchos. Asubiador, piadeira e similares fan referencia ao caracterstico asubo bislabo agudo
que emite o macho. Patialbo por causa das partes brancas do ventre e das s do macho. Europeo
refrese sa rea de distribucin e difernciao da especie seguinte por oposicin, Anas americana, se
se estiver a falar das das nun mesmo contexto.
asubiador americano Anas americana
Bibliografa ornitolxica especializada. Asubiador americano foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); esta denominacin empregouse nalgunhas publicacins
ornitolxicas (13A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin tamn se utilizou pato asubin americano
(12a, 17A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus piadeira-americana (1D, 2D e
64
3D).
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de pato, vxase A.
platyrhynchos. A motivacin semntica dos nomes xenricos asubiador e piadeira est comentada na
especie anterior, Anas penelope. O modificador americano fai referencia rea de distribucin propia
desta especie.
lavanco Anas platyrhynchos
Bibliografa ornitolxica especializada. Alavanco real foi o nome proposto por C. Pedreira
en das guas de aves destes autores (1A e 5A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou
utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 17A e 18A). Lavanco foi proposto
empregado ou recollido nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nalgunha
publicacin utilizouse lavanco real (4A, 22A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa tamn
propuxeran o nome de pato real, xunto co de lavanco (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus pato-real (2A, 4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez indican, ademais do nome de
lavanco, os de pato real e azuln (1A); F. Bernis Madrazo, tamn lavanco nas provincias de
Pontevedra e Lugo, anda que algunha vez asignado a A. penelope (11B). G. Baamonde Traveso
rexistrou azuln no galego de Cedofeita (3C). J. Rodrguez Cruz, alavanco en Hermisende para esta
especie (13B). A. Villarino Gmez rexistrou para Anas platyrhynchos as denominacins de pato de
cabeza azul, pato real e pato do pas nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). E.
Rivas Quintas recolle a voz pato real, con que describe una clase de pato de la Limia, de tamao
grande y cabeza azulada (10G). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron pato do ro e parrulo do ro para
esta especie no concello de Ames, A Corua (9B). F. Fernndez Rei rexistrou o nome castelanizado de
pato do *pico *amarillo (en correcto galego, pato do bico amarelo) especificamente para Anas
platyrhynchos en Cario (3C) e M. J. Prez Alonso o de pato real en Goin (3C). No Atlas de
vertebrados de Galicia apntase tamn os nomes de pato real, azuln, lavanco e parrulo para esta
especie (7A). F. Bernis Madrazo recolleu as denominacins parrulo e parrulo bravo na provincia de
Lugo, e comenta tamn o uso xeneralizado do termo pato na Galiza (11B). No Traballo de C. Garca
Gonlez, recllense mis de 20 localidades galegas onde se rexistrou a voz xenrica parrulo (3C). R.
Fraga Garca rexistrou parrulo bravo en Melide e M. R. Martnez Martnez en Curtis (3C). M. Prado
Fernndez rexistrou as variantes parrolo e parrolo bravo en Ferreira de Valadouro (3C). Por outra
banda, F. Fernndez Rei rexistrou o nome xenrico de pato en Cario; M. Felpeto Lagoa, en Ares; M.
C. Ros Panisse, en Sada; F. Vecino Toms, en Razo; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; M.
C. Alonso Prez, en Escarabote; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de
Oirs; M. A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; M. C. Enrquez Salido, no Grove; A. Prez Cid, en Marn; M. J.
Prez Alonso, en Goin; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia (3C). F.
Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850) e a L. Iglesias (1927), que recolleron daquela lavanco e
parrulo para A. platyrhynchos.
editorial Galaxia, aparece a voz galega parrulo definido xenericamente como pato e lavanco como
una especie de nade o pato silvestre. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars
e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel pato as voces galegas pato e
parrulo. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae a
entrada xenrica pato, definida e identificada con A. platyrhynchos e cos sinnimos lavanco, alavanco
real e azuln (que despois non ten entrada propia) e coas variantes pato-de-mar, pato-do-mar e
pato-mario (que poderan estar referidas a outras especies, como as do xnero Phalacrocorax); as
entradas lavanco e alavanco aparecen definidas e identificadas, nunha das acepcins, coa subentrada
alavanco real e o nome cientfico A. platyrhynchos (noutra acepcin, con Phalacrocorax carbo e
Phalacrocorax aristotelis). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle parrulo como sinnimo xenrico de pato, e lavanco,
alavanco real, pato real, azuln e parrulo como sinnimos especficos para alavanco, identificado
como A. platyrhynchos. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparece a entrada pato (como galega e preferente), definida de forma xenrica; ademais, lavanco e
parrulo (como galegas e preferentes), identificadas nunha das acepcins con A. platyrhynchos e unha
voz como sinnimo da outra; azuln (recollida como galega e non preferente), remite a lavanco.
65
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto pato como parrulo son voces xenricas
recollidas con moita frecuencia na literatura galega de autor/a. Antonio Fernndez Morales utiliza pato
no ano 1861 en Ensaios poticos en dialecto berciano: "...como amergulla na presa o pato...". Ou, por
exemplo, lvaro Cunqueiro usa o vocbulo especfico pato azuln n' O incerto seor don Hamlet
(1959): "...El Rei, teu prometido esposo, est cazando patos azuls...". Este mesmo escritor emprega
os nomes xenricos pato e parrulo n' A cocia galega (1973): "Nos ros ros hai patos, que en moitas
partes chaman parrulos... ".
Podemos engadir outros usos de parrulo na nosa literatura, como o que fai Francisco lvarez
Novoa en P das Burgas, no ano 1896: "... vlvese meter de sulago como un parrulo da Limia...". Ou
Xos Neira Vilas n' O cabalio do demo (1971): "... por eso se puxo ledo coma un parrulo aquela noite
que...".
Por outro lado, tamn lavanco unha denominacin usada con frecuencia na literatura de
autor/a, como no caso de Amador Montenegro en Fbulas galaico-castellanas, no ano 1927: "... tres
lebres, seis arceas e un lavanco...". Ou Fuco G. Gmez n' O idioma dos anims (1937): "Moito lle
chamou a femenza bubela qui o lavanco non peitizara naida...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Segundo J. Corominas e J. A. Pascual, a mesma
onomatopeia que deu a voz pata deu tamn pato, que alude maneira de andar destes animais. F.
Bernis Madrazo cita tamn a J. Corominas, que opina que lavanco vira de navanco (nava, en casteln,
un lugar lamacento ou pantanoso); F. Bernis explica despois que, por etimoloxa popular, lavanco
puido soar como "ala-blanco", porque estes paxaros poden, ao voaren, mostrar manchas brancas, e de
a o de alavanco (11B). Os modificadores do ro, do mar e similares son cualificativos populares que
aluden ao seu hbitat, anda que non un pato propiamente mario; do bico amarelo, como di, indica
a cor do bico desta especie; azuln fai referencia s plumas azuis do espello alar deste pato,
caractersticas; bravo indica que unha especie salvaxe, non domesticada; real un cualificativo
engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, que s veces ten
relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, s veces cunha certa
maxestade no xeito de camiaren, de voaren ou de se moveren en xeral (neste caso, pode ser pola sa
vistosa plumaxe).
lavanco americano Anas rubripes
Bibliografa ornitolxica especializada. Non foi atopada ningunha denominacin galega para
esta especie nas publicacins ornitolxicas revisadas, ags pato sombro na terceira gua de X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Noutra empregouse nade sombro (17A), pero posbel que
sexa unha confusin (nade sombro o nome casteln da especie). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus pato-escuro-americano (14A e 1D).
Nomes populares. unha especie de moi rara presenza na Galiza e non se lle coecen
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, os cualificativos escuro e
sombro fan referencia cor da sa plumaxe, marrn escura ou parda; americano alude sa rea
de distribucin orixinaria. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Anda non est nada
fixada a denominacin galega para esta especie, cando menos polo seu uso. As opcins ou propostas
at o de agora seran pato sombro e pato escuro, ou mesmo engadindo o adxectivo americano a
algunha das anteriores.
A opcin talvez mis xeitosa que teriamos en galego para A. rubripes sera empregarmos
lavanco americano, pois unha especie filoxeneticamente moi prxima ao lavanco (A.
platyrhynchos). Esta a solucin a que se escolleu para o cataln, que utiliza nec collverd para A.
platyrhynchos e nec collverd americ para A. rubripes. En galego sera anda mis doado, posto que
denominamos A. platyrhynchos s cunha palabra e non sera tan longo. Ademais, sera un sistema
paralelo ao que xa utilizamos en galego para A. penelope / A americana: asubiador (ou asubiador
europeo) e asubiador americano.
rabeiro
(ou rabeiro europeo) Anas acuta
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato careto foi o primeiro nome proposto por C.
utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunhas publicacins (2A, 16A e
18A). Pato rabilongo foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); propxose
ou utilizouse igualmente nas ltimas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e
recolleuse ou utilizouse noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A
66
e 17A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran para esta especie pato rabudo
(10B); esta denominacin tamn se empregou nalgunha publicacin (4A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus arrbio (2A, 4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez recolleu para Anas acuta as denominacins populares de
albelo e pato de rabo longo na desaparecida lagoa de Antela, na Limia, Ourense (9A).
autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Anas platyrhynchos. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aln das denominacins
xenricas indicadas en Anas platyrhynchos, incle a subentrada pato careto para designar
especificamente a Anas acuta e albelo, nunha das acepcins, para "unha clase de pato da Lmia, de
pescozo branco". O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle pato careto e pato rabilongo como sinnimos
especficos para A. acuta.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz pato est recollida na nosa literatura (vxase
Anas platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. Os modificadores rabilongo, rabudo e similares estn
motivados polo rabo tan longo que ten esta especie en comparacin con outros patos; albelo
seguramente estar relacionado coa vistosa cor branca do peito e do pescozo desta antida (podera,
porn, tratarse dunha confusin; albelo emprgase tamn para A. querquedula, e cando menos a
correspondencia con esta especie tense identificado con certeza) e careto coa cor da cabeza, que
diferente e contrasta coa do resto do corpo. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase A.
platyrhynchos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A escolla dunha
denominacin especfica estndar para A. acuta no mbito da ornitoloxa especializada presenta un
pequeno problema en relacin coa denominacin de Clangula hyemalis, especie de presenza rara na
Galiza, para a que se usa o nome de parrulo rabudo ou pato rabeiro (e pato-rabilongo en portugus),
pois tamn unha caracterstica desta especie o rabo longo. Se se quixer manter pato rabilongo en
galego para Anas acuta (ou calquera outra denominacin que aluda ao rabo), ser preciso buscarlle
outra ben diferente para Clangula hyemalis (non pato rabudo ou pato rabeiro); e se se quixer salientar
o trazo do rabo longo no nome galego de Clangula hyemalis, haber que procurar outro nome ben
diferente para A. acuta (non pato rabilongo). Usarmos para ambas as especies nomes tan
semellantes non ten moito xeito, na nosa opinin, porque non nada bo de lembrar cal cal, ou cal
exactamente o adxectivo que se lle engade ao nome de A. acuta e cal ao nome de C. hyemalis (rabudo,
rabeiro ou rabilongo).
Neste sentido, pode haber varias solucins. Unha sera mantermos o nome de pato rabilongo
para A. acuta e usarmos outro ben diferente para C. hyemalis, como por exemplo havelda (que se usa
en casteln e o nome islands da especie) ou pato glacial (tomado do cataln nec glacial, xa que
unha das definicins de glacial, que est nas zonas do crculo polar ou prximas a el, ben acada para
C. hyemalis).
Outra opcin sera mantermos pato rabilongo para C. hyemalis (coincidira coa denominacin
portuguesa) e buscarlle outra ben diferente desa para A. acuta. Se soubsemos dunha denominacin
galega popular clara, xeitosa e ben inequvoca para A. acuta, poda ser a solucin. Nesta mesma lia,
outra solucin pode ser usarmos para A. acuta o nome pato careto, proposto inicialmente por Penas e
Pedreira. Careto designa en galego un animal que ten a cara branca e o resto da cabeza negra, dun
modo que parece un capricho da natureza. A plumaxe da cabeza dos machos de A. acuta lembra ese
capricho cromtico. Existe ademais a denominacin pentumeiro careto para Melanitta perspicillata,
que tamn exhibe un contraste cromtico na cabeza, mais cun nome xenrico ben diferente que o
identifica sen dbidas.
Por ltimo, como achega deste traballo, do mesmo modo que asubiador, lavanco ou cullerete,
tamn sera posbel a designacin do A. acuta cun nome curto como rabeiro, mantendo pato rabilongo
para C. hyemalis (que ademais as coincidira coa denominacin portuguesa). Rabeiro permitira
ademais nomear facilmente unha especie americana moi semellante, Anas georgica, co nome rabeiro
americano. De modo semellante ao uso dos nomes xenricos comns para estas das especies que se
fai en ingls (que emprega Pintail ou Northern Pintail para Anas acuta, e Yellow-billed Pintail ou Brown
Pintail para Anas georgica) ou en italiano (que emprega codone ou codone comune para Anas acuta e
codone beccogiallo para Anas georgica), en galego empregarase o mesmo nome xenrico con
modificadores diferentes: rabeiro (ou rabeiro europeo) para A. acuta e rabeiro americano para A.
georgica. Se fose pato careto americano, para aln de mis longo, non se correspondera exactamente
co aspecto fsico (A. georgica non ten branco na cara); pato rabeiro americano ou pato rabilongo
americano, tamn un tanto longos, ofeceran confusin se se mantn pato rabilongo para C. hyemalis.
O nome curto rabeiro para Anas acuta sera na nosa opinin o mis acado. Aln diso, rabeiro/rabeiro
americano dara mis forza ao sistema de nomenclatura dos patos, pois habera os pares
67
asubiador/asubiador americano, lavanco/lavanco americano e rabeiro/rabeiro americano.
cullerete Anas clypeata
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato cullerete foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e tamn se empregou ou se recolleu este nome no
Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 10A, 11A,
14A, 17A, 18A e 11B). Cullerete foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B);
utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 12A, 13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira
e T. A. Vidal Figueroa propuxeron para esta especie o nome de pato culler (10B). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pato-trombeteiro e pato-colhereiro (2A, 4A, 10A, 1D, 2D e
3D, o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Anas clypeata a denominacin de
vazcallo e o castelanismo cuchareiro (en correcto galego, cullereiro) nas terras da desaparecida lagoa
de Antela, na Limia (9A). Cullerete unha denominacin que se rexistra no galego da zona de
Cospeito (10B). F. Bernis Madrazo apunta case o mesmo nome, cullarete, nesta zona (11B).
Por outro lado, singeiro unha denominacin popular dunha especie de pato que talvez se
podera corresponder con A. clypeata: J. Cuveiro Piol recllea no ano 1876 como especie de pato que
abunda en la laguna de la Limia, del tamao de la trtola, pico espatulado y pies palmados (4G); M.
Valladares recllea tamn como especie de pato da Limia, no ano 1884 (5G); e de modo similar X.
Filgueira Valverde et al. en 1926 (7G), L. Carr Alvarellos en 1928 (8G), E. Rodrguez Gonzlez en
1958 (9G), Carr Alvarellos, novamente, en 1979 (11G) e M. C. Ros Panisse en 1983 (7B), sen
achegaren mis datos sobre a especie.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en
A. platyrhynchos. X. L. Franco Grande, ademais, recolle a voz singeiro, como pato que abunda na
Limia, sen achegar mis informacin sobre a especie. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, ademais das denominacins xenricas indicadas en A.
platyrhynchos, incle a subentrada pato cullerete para designar especificamente a A. clypeata; recolle
tamn a voz singeiro, que define como pato abundante nas lagoas da Limia, sen achegar mis
informacin sobre a especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, tanto cullerete como culler e similares
fan referencia a caracterstica forma do bico deste pato, que lembra unha culler. Non se achou unha
explicacin clara para a denominacin singeiro; podera estar relacionada con singar, que un
sinnimo de navegar (tampouco se identificou con certeza este nome con A. clypeata). A respecto da
motivacin semntica de pato, vxase A. platyrhynchos.
pato rubio Netta rufina
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo rubio foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 17A).
Pato rubio foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira (10B, 12B) e T. A.
Vidal Figueroa (10B); utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 18A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). Nunha publicacin empregouse pato louro (4A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son pato-ruivo e pato-de-bico-vermelho (2A, 1D, 2D e 3D, o segundo con mis
frecuencia).
Nomes populares. Non se lle coecen, non sendo os xenricos.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en A.
platyrhynchos. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle parrulo bravo, pato, pato de ro e pito da auga como
sinnimos xenricos e inespecficos para Aythya, Netta e Melanitta.
Uso dos seus nomes na literatura galega. As voces pato e parrulo estn recollidas con
frecuencia na nosa literatura (vxase Anas platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. Todos os cualificativos desta especie fan referencia a
vistosa cor rubia da plumaxe da cabeza do macho adulto, ou ao seu bico, vermello. Sobre a motivacin
68
semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.

Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto escolla entre
parrulo rubio e pato rubio, algns comentarios sobre a coveniencia do uso de parrulo / pato
aparecen en Aythya ferina.
parrulo comn Aythya ferina
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo chupn foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse
nalgunha outra publicacin (2A e 18A). Nalgunhas publicacins empregouse o nome de parrulo
choupn (6A, 11A, 17A e 11B). Pato chupn foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde
Teira (12B); tense utilizado ou recollido en bastantes publicacins ornitolxicas (4A, 8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran en 1991 a denominacin de
parrulo comn (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus zarro-comum ou zarro (2A,
4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Aythya ferina a denominacin de negrn
roxo na desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta especie o
nome de pachurro en Cospeito, Lugo (11B).
(1997), da editorial Galaxia, ademais, recolle parrulo bravo, pato, pato de ro e pito da auga como
Etimoloxa / motivacin semntica. O modificador chupn, que tamn reciben como nome
Tachybaptus ruficollis e Podiceps cristatus, posibelmente refrese a mergullarse na auga, que un dos
hbitos desta especie e do xnero Aythya; choupn fai referencia a choupar, isto , bater na auga,
batuxar; negrn e roxo aluden plumaxe do peito e da cabeza (verdadeiramente roxa, dicir, dunha
cor vermella tirando a castaa). Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
Non se encontrou unha significacin clara para o nome xenrico portugus zarro.
A. Vidal Figueroa consideraron acertada a divisin entre parrulo / pato estabelecida por X. M. Penas e
C. Pedreira para diferenciarmos pato mergullador / pato nadador, anda que na lingua falada e
normativa parrulo e pato sexan equivalentes (10B). Posteriormente, M. A. Conde (12B) non
considerou este criterio e mantivo o nome xenrico pato para o xnero Aythya.
Na nosa opinin, o sistema de nomes xenricos parrulo / pato para designarmos
respectivamente os xneros Aythya / Anas til do punto de vista mnemotcnico e vantaxoso
sitematicamente para o mbito da ornitoloxa especializada, pois reforza a asociacin dun grupo de
paxaros pertencentes todos a un mesmo xnero coa sa denominacin na lingua: parrulo comn ou
parrulo chupn para Aythya ferina; parrulo cristado para Aythya fuligula; parrulo castao para Aythya
nyroca; parrulo de colar para Aythya affinis etc. No caso de Netta rufina, entre pato rubio e parrulo
rubio, talvez sera mis conveniente pato, mantendo as o paralelismo co portugus, aln de se tratar
doutro xnero cientfico. Deste xeito, por tanto, parrulo designara no mbito da ornitoloxa
especializada galega as especies do xnero Aythya. Do punto de vista lingstico, non sera nada grave
que o termo parrulo sexa na lingua coloquial sinnimo de pato e que estea connotado no mbito da
ornitoloxa especializada; simplemente o termo tera as das acepcins, moi semellantes, porn unha
delas cun matiz diferente e nun mbito de uso diferente.
Outra cuestin son as adxectivacins galegas choupn ou chupn para esta especie, que son
moi pouco especficas. Como xa comentamos, choupn fai referencia a que anda a choupar, a batuxar
na auga, e chupn fai referencia a chupar, chimparse na auga ou mergullarse. Por un lado, seran
modificadores aplicbeis en xeral s especies do xnero Aythya. Para aln diso, ben analizarmos mis
polo mido a precisin semntica e a orixe de chupn. No dicionario de Eladio Rodrguez (1958-1961),
inclese chupn como sinnimo do termo casteln somormujo, ave maria que se mergulla (9G). M. C.
Ros Panisse, de maneira imprecisa, menciona a existencia do vocbulo chupona, en Cambados, para se
referiren a un paxaro que se mergulla e que pode estar moito tempo por baixo da auga, talvez
apunta o somormujo (7B). Outras fontes relacionan chupn con Tachybaptus ruficollis e Podiceps
cristatus e mesmo con patos negros marios, que pode referir ao xnero Melanitta (vxanse estas
especies). Para aln diso, Ros Panisse recolle o termo chupar en Portosn como bucear, caer en picado
los pjaros para bucear, aplicbel, por tanto, aos carrns ou ao mascato (7B).
Todo o devandito lvanos a preferir mellor a denominacin parrulo comn para Aythya ferina,
proposta no ano 1991 por T. Vidal e M. Conde, ben caracterizadora, exclusiva e inequvoca para esta
69
especie.
parrulo castao Aythya nyroca
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo ferruxento foi o nome proposto por C.

utilizouse nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 4A,
6A, 17A e 18A). Pato castao foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); est a
empregarse en publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). M. A. Conde e T. A.
Vidal propuxeron a denominacin de parrulo castao no primeiro traballo (10B). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son zarro-castao e prra (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, o segundo con
mis frecuencia).
Nomes populares. M. R. lvarez Blanco rexistrou a denominacin popular de pato americano
para se referir a esta especie en Ramirs (3C).
sinnimos xenricos e inespecficos para Aythya, Netta e Melanitta, e de maneira especfica parrulo
ferruxento e parrulo americano para Aythya nyroca.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, tanto ferruxento como castao fan
referencia sa plumaxe. A respecto da motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
Non se encontrou unha significacin clara para os nomes portugueses zarro e prra. O nome parrulo
americano d a impresin de ser un nome moi local ou mesmo do uso particular de algun, sen
relacin semntica clara coa especie.
parrulo castao e pato castao, algns comentarios a respecto do uso de parrulo / pato en
relacin cos xneros Aythya / Anas apntanse en Aythya ferina.
Por outro lado, a utilizacin do modificador ferruxento para esta especie ten o inconveniente
de que se pode confundir con pato ferruxento (T. ferruginea); parece ben acado por tanto o
adxectivo castao para A. nyroca, como propuxeron Conde e Vidal e como se usa tamn en portugus.
parrulo cristado Aythya fuligula
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo cristado foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A; na ltima, parrulo cristado comn), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A,
11A, 17A, 18A e 11B; nalgunha, parrulo cristado comn). Pato cristado foi proposto en 1999 no
traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado tamn en publicacins ornitolxicas (4A, 8A,
10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son zarronegrinho ou negrinha (2A, 4A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D, o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. Entre outras denominacins galegas para esta especie, recllense
pachurro, X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A); pato negrn, A Villarino Gmez, nas terras da
desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A); negrn da carapucha, A. Villarino Gmez, na Limia
(9A); *coronete ou coroete, M. A. Conde Teira (12B); e posibelmente tamn pato negro, F. Bernis
Madrazo (11B).
sinnimos xenricos e inespecficos para Aythya, Netta e Melanitta, e de maneira especfica pachurro e
parrulo cristado para Aythya fuligula.
frecuencia na nosa literatura (vxase A. platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, tanto negrinha como negrn ou
negro fan referencia sa plumaxe. O nome coroete e os modificadores cristado e da carapucha
aluden ao caracterstico moo ou penacho de plumas que pose a especie. Sobre a motivacin
semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos. Pachurro pode ser unha variante de parrulo ou facer
alusin ao adxectivo "pachn", isto , forma gordecha do corpo desta ave. Non se encontrou unha
significacin clara para o nome xenrico portugus zarro.
parrulo cristado e pato cristado, algns comentarios a respecto do uso de parrulo / pato en
70
relacin cos xneros Aythya / Anas apntanse en Aythya ferina.
parrulo de colar Aythya collaris
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato de colar foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A,
12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e
nalgunhas publicacins ornitolxicas, empregouse o nome de parrulo cristado americano (4A, 11A e
17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son caturro e zarro-de-colar (2A, 1D, 2D e
3D, o primeiro con mis frecuencia).
denominacins populares galegas, non sendo as xenricas.
Etimoloxa / motivacin semntica. O modificador de colar fai referencia a unha franxa
castaa que ten no pescozo, que difcil de distinguir de lonxe; cristado alude ao curucho que ten na
cabeza; americano, sa rea de distribucin orixinaria. A respecto da motivacin semntica de
pato, vxase Anas platyrhynchos. Non se achou unha significacin clara para o nome xenrico
portugus zarro nin para o especfico caturro.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En relacin coa posbel
escolla entre parrulo de colar e pato de colar, algns comentarios sobre pato / parrulo apntanse
en Aythya ferina.
parrulo bastardo Aythya marila
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo cabecinegro foi a denominacin proposta por

C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Nas guas de X. M. Patio e C. Pedreira Lpez
empregronse respectivamente os nomes de parrulo de lombo albar (1A) e parrulo caribranco (5A
e 22A); o segundo nome tamn se empregou nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 11A e 17A).
Pato bastardo foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tamn se ten empregado
ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). M. A. Conde e T. A.
Vidal propuxeron a denominacin de parrulo bastardo en 1991 (10B). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son negrelho, zarro-bastardo (2A, 1D e 2D) e negrelho-comum (3D).
populares galegas, ags as xenricas.
sinnimos xenricos e inespecficos para Aythya, Netta e Melanitta, e de maneira especfica parrulo
caribranco para Aythya marila.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os modificadores caribranco, de lombo albar ou
negrelho fan todos referencia s cores da sa plumaxe. O termo bastardo, aplicado a animais, quere
dicir que non de raza pura, que est cruzado, pero este non o caso de A. marila, pois unha
especie como tal; o que pode acontecer que, nunha impresin popular, pareza un cruzamento entre
outras especies. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase A. platyrhynchos. Non se encontrou
unha significacin clara para o nome xenrico portugus zarro.
parrulo bastardo e pato bastardo, vxase Aythya ferina a respecto do uso de parrulo / pato.
Por outro lado, o modificador caribranco non parece de todo acado para A. marila se temos en
conta que procuramos unha denominacin especfica ben diferenciada doutras especies similares. Se
ben que as femias de A. marila (e os machos con plumaxe de eclipse) presentan unha rea branca ao
redor da base do bico a modo de cerco, non propiamente que a cara sexa branca. Para aln diso,
unha plumaxe facial semellante pode aparecer en A. fuligula e A. affinis. Na nos opinin, todo nos leva
a considerar ben mis apropiado o adxectivo bastardo para A. marila, como propuxeron Conde e Vidal
no ano 1991 e como se usa tamn en portugus.
71
parrulo bla Aythya affinis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato bla foi o nome proposto en 1999 no traballo de
M. A. Conde Teira (12B) e tamn se empregou nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A e
14A). Na ltima gua de aves de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, parrulo bla (22A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus negrelho-americano (14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza extremadamente rara na Galiza e non se lle
coecen denominacins populares galegas, non sendo as xenricas.
Etimoloxa / motivacin semntica. O modificador bla fai referencia forma da cabeza,
arredondada; negrelho alude cor da plumaxe; americano, sa rea de distribucin orixinaria.
Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
parrulo bla e pato bla, os comentarios sobre o uso de parrulo / pato en relacin con Aythya /
Anas apntanse en Aythya ferina.
ollodourado Bucephala clangula
Bibliografa ornitolxica especializada. Ollodourado foi o nome proposto en 1999 no traballo

de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (15A e 16A). Noutras
publicacins ornitolxicas recolleuse ou empregouse o nome de pato ollo de ouro (10A, 12A e 14A).
Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunhas publicacins
utilizouuse parrulo ollodouro (6A, 11A e 17A). Noutra publicacin, pato careto (4A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pato-olho-douro e olho-dourado (2A, 1D e 2D), ou tamn
olho-dourado-comum (3D).
Nomes populares. unha especie de presenza bastante rara na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas.
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin ollodourado e similares estn motivadas
pola cor amarela brillante do iris deste pato; careto posibelmente refrese a que ten a cor da plumaxe
da cabeza diferente da do resto do corpo. A respecto da motivacin semntica de pato, vxase A.
platyrhynchos.
parece ben acada neste caso a proposta de Conde Teira do nome xenrico ollodourado, que tamn se
emprega para os outros dous patos do xnero Bucephala.
A denominacin pato careto para B. clangula pode ser unha confusin cunha das
denominacins do A. acuta.
ollodourado de touca Bucephala albeola
Bibliografa ornitolxica especializada. Ollodourado de touca foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Noutras
publicacins ornitolxicas utilizouse pato de touca e pato de touca branca (10A, 12A e 14A). Na
ltima gua de aves de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, parrulo albeola (22A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pato-de-touca-branca e olho-dourado-de-touca (14A, 1D,
2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de aparicin extremadamente rara na Galiza e non se lle
coecen denominacins populares.
apuntadas en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin xenrica ollodourado est motivada pola
semellanza coa especie anterior; de touca ou de touca branca posibelmente refrense s manchas
brancas que ten na cabeza, que poden dar a impresin de que trae posta unha touca branca. Albeola,
tirado do nome cientfico, posibelmente estea en relacin coas tonalidades brancas da plumaxe. Sobre
72
a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
ollodourado islands Bucephala islandica
Bibliografa ornitolxica especializada. Ollodourado islands foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Nalgunha publicacin ornitolxica utilizouse a denominacin de
pato islndico (10A e 14A). Na ltima gua de aves de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio,
parrulo islndico (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pato-da-Islndia e
olho-dourado-da-Islndia (2A e 1D).
Nomes populares. unha especie de aparicin extremadamente rara e non se lle coecen
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin xenrica ollodourado est motivada pola
cor amarela do iris deste pato; o modificador islands e similares refrense sa rea de distribucin,
pois na Europa cra exclusivamente na Islandia. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas
platyrhynchos.
pentumeiro comn Melanitta nigra
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo pentumeiro foi o nome proposto por C.

utilizouse nas guas de aves destes autores e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 4A, 5A, 6A, 11A,
17A e 22A; nalgunha, parrulo pentumeiro comn). En das publicacins recolleuse pato
pentumeiro (2A e 11B). Pentumeiro comn foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira
(12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A e 14A); noutras publicacins recibiu
o nome xenrico de pentumeiro (13A, 15A e 16A). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran a denominacin de pato negro en 1991 (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son pato-negro, negrola (2A, 4A, 10A, 20, 11B e 1D) ou negrola-comum (2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces vivas no galego falado para
se referir especificamente a Melanitta nigra: can de marzo (escrito con s para marcar o seseo), en
Sardieiro; capela, en Camarias; dianteatrs, en Cedeira; o castelanismo *gallinera (escrito con
"j", para marcar a gheada; en correcto galego sera galieira), en Espasante; pato, en San Cibrao,
Muros, Cambados, Bares, zaro, Pontedeume, Caminha, Cain, Burela, Portonovo, Portosn, Sardieiro,
Vilanova de Arousa, Rianxo, As Figueiras, Carril, Ribeira e Escarabote; pato de mar, en Cambados e
Mio; pato do mar, en Mera, Espasante e O Grove; pato *marino, en Muxa e Cain; pato mario,
en Camarias, e vendieira (bendieira), en Muxa (7B). F. Bernis Madrazo rexistrou vendumeira
(bendumeira) nas costas da provincia da Corua (11B). A. Prez Cid rexistrou o nome pato do mar en
Marn e M. J. Prez Alonso pato negro en Goin, referidas tamn a esta especie (3C). F. Bernis
Madrazo cita ademais o nome portugus de pato-de-mar (11B). J. S. Crespo Pozo recolle como nome
galego chupona, que define como pato negro marino, e apunta a localidade de Cambados, anda que
as identificacins nesta obra son con frecuencia imprecisas (chupn tamn aparece na sa obra como
equivalente voz castel somormujo) (12G).
editorial Sotelo Blanco, incle a entrada capela, que nunha das acepcins identifica con Melanitta
nigra; na entrada pato, unha acepcin identifica esta voz con parrulo e con Melanitta nigra, e achega
como variantes desta entrada as denominacins pato-mario, pato-do-mar e pato-de-mar, que se
poderan referir a esta especie. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez
e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, ademais, recolle parrulo bravo, pato, pato de ro e pito
da auga como sinnimos xenricos e inespecficos para Aythya, Netta e Melanitta. Nos outros
dicionarios consultados aparecen as denominacins xenricas apuntadas en A. platyrhynchos.
frecuencia na nosa literatura (vxase A. platyrhynchos).
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, M. C. Ros Panisse explica
que o nome de can de marzo ten a ver coas voces que emiten estes patos, que lembran cans, e con
que o mes de marzo a poca do ano na que se ven pola costa galega en migracin cara ao Norte;
dianteatrs fai referencia forma de voar destes patos nos seus bandos, pois van cambiando rolda
os postos de diante; o castelanismo *gallinera (en correcto galego, galieira) tamn estara
relacionado co balbordo que arman estes paxaros nos bandos; capela talvez faga referencia a forma
dos bandos, como o campanario dunha capela; e finalmente non acha unha orixe para a denominacin
vendieira (7B).
73
M. A. Conde Teira suxire que o nome xenrico de pentumeiro, citado por X. M. Penas Patio
en Malpica, recollido tamn al por F. Bernis Madrazo como vendumeira (bendumeira), pode ter
relacin con "bandumeira", de bando (12B). O nome vendieira, recollido por M. C. Ros Panisse,
podera ter relacin con vendumeira e pentumeiro.
Os modificadores mario ou do mar indican que se trata dunha especie maria, que o normal
velo no mar; negro e negrola aluden sa plumaxe, totalmente negra como o acibeche. A respecto
da motivacin semntica de pato, vxase A. platyrhynchos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Ros Panisse rexistra
tamn a voz chupona en Cambados, que non d identificado especificamente, e que define como
pjaro que se zambulle en el mar y que puede estar mucho tiempo dentro e suxire se talvez non ser o
somormujo.
pentumeiro de branca Melanitta fusca
Bibliografa ornitolxica especializada. Parrulo mourelo foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 17A). F. Bernis Madrazo recolle pato mourelo (11B). Pentumeiro de
branca foi a denominacin proposta en 1999 por M. A. Conde Teira (12B) e tamn se ten empregado
nalgunhas publicacins (13A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin utilizouse pentumeiro fosco (4A).
Noutras publicacins empregouse pentumeiro especulado (10A, 12A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pato-fusco (2A e 2D) e negrola-dasa-branca (1D, 2D e
3D).
Nomes populares. Anda que esta antida mis rara que a anterior, posbel que s veces
reciba popularmente as mesmas denominacins, xa que son dous patos marios bastante parecidos.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en Melanitta nigra e
en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas
platyrhynchos; sobre pentumeiro, vxase Melanitta nigra. Os modificadores de branca,
especulado ou similares apuntan a caracterstica mancha branca que ten no espello alar e que o
distingue das outras especies do xnero (talvez do nome casteln: negrn especulado); os
modificadores mourelo, fosco e similares, ou o nome negrola, aluden sa plumaxe, negra como o
acibeche.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O nome pentumeiro
de branca foi preferido por M. A. Conde Teira ao portugus pato fusco, por este nome describir
pouco os trazos da especie (12B).
De modo similar, o modificador mourelo non moi acado, xa que moi inespecfico,
poderase aplicar a calquera das especies do xnero Melanitta.
pentumeiro de branca americano Melanitta deglandi
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento.

Nomes populares. Esta ave de presenza en extremo espordica na Galiza, mais os
comentarios poden ser os mesmos no referente aos nomes populares para o xnero Melanitta.
Dicionarios consultados. Non inclen ningunha denominacin especfica para M. deglandi, s
as xenricas apuntadas en Melanitta nigra e en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pentumeiro, vxase M.
nigra. unha especie moi moi semellante ao M. fusca, co mesmo espello branco nas s (de feito, at
hai pouco eran consideradas das subespecies; na actualidade considranse das especies diferentes).
O modificador americano alude sa rea de distribucin orixinaria, de onde proceden os escasos
exemplares que se ven algunha vez na Europa.
pentumeiro careto Melanitta perspicillata
Bibliografa ornitolxica especializada. Petumeiro careto foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A,
13A, 14A e 16A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse parrulo
pentumeiro americano (5A e 22A). Nalgunha publicacin ornitolxica utilizouse pentumeiro
americano (4A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus negrola-de-lunetas (1D, 2D e 3D).
74
Nomes populares. En comparacin coas das especies anteriores, esta ave de presenza en
extremo espordica na Galiza, mais os comentarios poden ser os mesmos no referente aos nomes
xenricos populares.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en Melanitta nigra e
en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase A.
platyrhynchos; sobre pentumeiro e negrola, vxase M. nigra. Os modificadores careto e de-lunetas
apuntan as caractersticas manchas brancas que ten na cabeza e que o distinguen das outras especies
do xnero; o modificador americano alude sa rea de distribucin orixinaria, de onde proceden os
escasos exemplares que se ven algunha vez na Europa.
ider (ou ider comn) Somateria mollissima
Bibliografa ornitolxica especializada. ider foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn o proposto
en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 4A, 5A,
6A, 10A, 12A, 13A, 14A, 16A, 17A e 22A; nalgunha, ider comn). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus ider (2A, 1D e 2D) ou ider-grande (2D e 3D).
Nomes populares. un pato mario do norte da Europa, de aparicin invernal mis ben rara
na Galiza, e non se lle coecen nomes populares galegos.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada ider, definida como "ave palmpede, parecida ao pato, cuxa
penuxe, chamada edredn, utilizada para enchimento de cobertores, acolchados etc.". Nos outros
dicionarios consultados aparecen as denominacins xenricas apuntadas en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo cita a Lockwood e comenta que a
denominacin ider recllese en moitas linguas europeas do dans eider, termo que designa esta
especie (11B).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Por va de regra ider
suficiente como nome para Somateria mollissima, mais pdese usar ider comn se for preciso
diferencialo nun mesmo contexto do ider real, Somateria spectabilis, un pato mario do mesmo
xnero de aparicin moi rara na Galiza.
ider real Somateria spectabilis
Bibliografa ornitolxica especializada. ider real foi o nome proposto en 1999 no traballo de
M. A. Conde Teira (12B). Empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (10A e 14A); tamn na ltima
gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
ider-real (1D e 3D).
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica ider. Nos outros dicionarios consultados aparecen
as denominacins xenricas apuntadas en A. platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a orixe da voz ider, vxase Somateria mollissima.
Real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como
especies, que s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores,
como probabelmente sexa o caso deste pato mario.
pato rabilongo Clangula hyemalis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pato rabeiro foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A,
14A e 16A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunha outra
publicacin utilizouse o nome de parrulo rabudo (6A e 11A). Nalgunha publicacin apareceu co nome
galego de havelda, quizais por confusin coa denominacin castel (4A e 17A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pato-de-cauda-afilada e pato-rabilongo (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie de presenza moi rara na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares, non sendo a xenrica.
75
platyrhynchos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os cualificativos rabeiro, rabudo e similares fan
referencia ao rabo tan longo que ten esta antida en comparacin con outros patos marios. Sobre a
motivacin semntica de pato, vxase A. platyrhynchos.
propuxo pato rabeiro para substitur o de parrulo rabudo, xa que pato rabudo foi proposto para
Anas acuta en 1991 e podera haber confusin (10B e 12B). No entanto, a escolla dunha denominacin
especfica estndar para C. hyemalis no mbito da ornitoloxa especializada anda presenta un problema
en relacin coa denominacin de A. acuta, especie invernante na Galiza de modo regular (vxase A.
acuta).
mergo grande Mergus merganser
Bibliografa ornitolxica especializada. Mergo trullo foi o nome proposto por C. Pedreira
publicacin ornitolxica (2A, 4A e 17A). Mergo grande foi a denominacin proposta en 1999 por M. A.
Conde Teira (12B); tamn se ten empregado en varias publicacins (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus merganso-grande (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza moi rara na Galiza e de certo non se lle
coecen denominacins populares. Trullo, non como adxectivo senn independentemente como
substantivo, un nome moi inespecfico; aparece definido xa nun dicionario galegos do sculo XIX
como ave acutica parecida al pato de mar, aunque ms pequea, de color pardo (4G); noutro
dicionario de 1979, da autora de Leandro Carr Alvarellos, est definido cos termos mergo e cuervo
marino (11G). En calquera caso, de ser unha denominacin popular, impensbel que fose especfica
para Mergus merganser, que unha ave bastante rara na Galiza e bastante parecida, ademais, a
Mergus serratus; tera de ser un nome xenrico, aplicbel a todas as especies do xnero Mergus.
Tamn mergo, a pesar de estar recollida xa nalgn lxico do sculo XIX (4G) e noutros do sculo XX
(7G, 8G, 9G), non aparece claramente identificada (nalgns indcase cuervo marino; noutros, ave
palmpeda) e tampouco est claramente recollido como un nome popular, antes ben parece un
cultismo.
editorial Galaxia, aparece a entrada mergo definida de maneira moi inespecfica (ave palmpede que
ten a cabeza parda), pero ben podera estar facendo referencia as especies do xnero Mergus. No
Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, aparece a voz castel mergo identificada coas galegas mergo e corvo mario. No
mergo, nunha acepcin referida a corvo mario e noutra a ave palmpede que ten a cabeza parda (que
ben podera estar facendo referencia as especies do xnero Mergus). No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mergo definida e identificada como
Mergus serrator.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Mergus serrator.
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin mergo vn do latn mergus e est
relacionada co hbito de mergullarse (e tamn o portugus merganso), actividade que fan con moita
frecuencia as especies deste xnero; grande fai referencia ao tamao, pois a especie mis grande
das tres; trullo talvez estea relacionada con trollo, lameiro, barrizal, e faga referencia cor parda do
plumaxe das femias (con todo, segundo xa vimos, as fontes consultadas non confirmaron que a voz
galega trullo se corresponda co xnero Mergus).
mergo cristado Mergus serrator
Bibliografa ornitolxica especializada. Mergo cristado foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn
en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A,
10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Nalgunha publicacin utilizouse mergo comn (4A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus merganso-de-poupa (2A, 1D, 2D e 3D).
denominacins populares, non sendo quizais as xenricas apuntadas en M. merganser.
76

editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Mergus merganser. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mergo definida como
ave palmpede (Mergus serrator) "que ten a cabeza parda, cunha pequena crista tesa, e o peteiro longo
e serrado".
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz xenrica mergo est recollida na nosa
literatura xa no ano 1937, n' O idioma dos anims, de Fuco G. Gmez: "... o avestrs i o mergo...".
Tamn en 1957, na obra de Juan Rof Carballo que leva por ttulo Mito e realidade da terra nai: "... o
mergo que nace e morre no xuncal lamacento...". Igualmente, Celestino Fernndez de la Vega e
Ramn Pieiro usan o vocbulo cando traducen a poesa cltica de Julius Pokorny, no ano 1952: "O
mergo fai sentir o seu gacear de costume...".
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa e motivacin semntica de
mergo, vxase M. merganser; cristado ou de-poupa fan referencia ao penacho ou piriquitos
caractersticos desta especie; comn porque, anda sendo unha ave rara, das tres especies do xnero
Mergus a mis comn de ver nalgns invernos.
mergo pequeno Mergus (Mergellus) albellus
Bibliografa ornitolxica especializada. Mergo pequeno foi o nome proposto por C. Pedreira
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus merganso-pequeno (2A, 1D e 3D).
Nomes populares. unha especie que aparece moi raramente na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares, non sendo quizais as xenricas apuntadas en Mergus merganser.
editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Mergus merganser. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada mergo definida e
identificada como Mergus serrator.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Mergus serrator.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e motivacin semntica de mergo,
vxase M. merganser; pequeno fai referencia ao tamao, pois a especie mis pequena dos tres.
raboalzado da Xamaica Oxyura jamaicensis
Bibliografa ornitolxica especializada. *Malvasa americana foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Noutras
publicacins chamuselle *malvasa caribranca (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus pato-de-rabo-alado-americano e pato-rabo-alado-americano (14A, 1D e 2D).
Dicionarios consultados. Non se atoparon denominacins xenricas ou especficas para esta
ave.
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas e J. A. Pascual explican que malvasa o
nome romance casteln da cidade grega Monembasa, e tamn o nome actual das famosas cepas de
videiras orixinarias daquela terra; a partir de aqu suxiren que talvez houbo algunha asociacin entre o
nome grego das videiras ou da cidade e o nome casteln de Oxyura leucocephala, que tamn
malvasa, anda que non se sabe exactamente cal sera.
O cualificativo rabo-alado fai referencia caracterstica posicin vertical do rabo desta
antida; americana indica a sa rea orixinaria de distribucin; caribranca alude cor branca das
faceiras do macho. Sobre a motivacin semntica de pato, vxase Anas platyrhynchos.
*malvasa un evidente castelanismo. Seguindo as orientacins terminolxicas da propia Real
Academia Galega, que aconsella acudir ao portugus como referente cando non houber en galego nome
vernculo para unha realidade, sera ben mellor tomarmos os nomes do portugus e empregar pato de
rabo alzado para Oxyura leucocephala e pato de rabo alzado americano para Oxyura jamaicensis, e
77
non incorporar as denominacins castels ao galego para nomear estes patos.

Curiosamente, en galego existe a palabra "malvasa" para designarmos especificamente a cepa
de videira orixinaria da Grecia, e tamn para nos referirmos a esa clase de uva e ao vio que se fai con
ela. Porn, non existiu nunca en galego *malvasa como denominacin para estes patos (nin se recolle
na tradicin lexicogrfica galega). O espaol a nica lingua do mundo que ten este nome tan
particular, malvasa, para os patos do xnero Oxyura. Para aln diso, como apuntamos, a motivacin
semntica do nome casteln destes patos non se sabe exactamente cal foi (J. Corominas e J. A.
Pascual, 1981). Pato de rabo alzado, polo contrario, si que ten unha clara motivacin (a caracterstica
posicin vertical do rabo das antidas do xnero Oxyura) e axstase perfectamente ao xeito galego de
denominarmos a realidade. A este respecto, e para mis informacin, o autor do presente traballo xa
publicou unha nota intitulada "Oxyura", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de
Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 18B).
Pato de rabo alzado ten o incoveniente de que un nome algo longo para formarmos outros
nomes para as especies do xnero Oxyura, se lle engadimos un modificador. Porn, raboalzado,
proposta que achegamos neste traballo inspirada xa na reducin doutras formas para os nomes dos
paxaros (por exemplo, o par asubiador / asubiador americano, sen empregarmos pato, isto , pato
asubiador / pato asubiador americano) mis curto e permite formar mis facilmente nomes
especficos para todas as especies do xnero Oxyura. As, por exemplo: raboalzado (Oxyura
leucocephala), raboalzado da Xamaica (Oxyura jamaicensis), raboalzado de bico roxo (Oxyura
dominica), raboalzado africano (Oxyura maccoa), raboalzado arxentino (O. vittata) e raboalzado
australiano (O. australis).
Familia Pandionidae
aguia pesqueira Pandion haliaetus
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia peixeira foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 3A, 4A, 6A, 11A, 17A, 18A e 11B; s veces "guia", escrito con til). Aguia
pescadora foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tamn se ten empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A,
10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son guiapesqueira e gavio-branco (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Non se acharon para esta especie, non sendo denominacins moi
xenricas.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Aquila
chrysaetos. Ademais, o Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, trae a subentrada gavin branco na entrada gavin, para se referir especificamente a guia
pesqueira (anda que despois esta denominacin non aparece na entrada guia).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz aguia na nosa literatura,
vxase Aquila chrysaetos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Aguia vn do latn aquila. Os modificadores pescadora,
pesqueira ou peixeira relacionan esta ave cos seus hbitos alimentarios, xa que pesca e come peixes.
O nome gavin propio doutra ave de rapina moi diferente, Accipiter nisus, anda que s veces
emprgase de forma xenrica para outras especies, como neste caso; o adxectivo branco fai referencia
cor da sa plumaxe nas partes ventrais.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En galego, os tres
modificadores poden ser vlidos para designarmos especificamente Pandion haliaetus, a pesar de non
indicaren exactamente o mesmo:
.-Pescador/-a ten un uso moi marcado como substantivo (persoa que pesca); como adxectivo,
moito menos usado, pode facer referencia pesca ou indicar que serve para a pesca.
.-Peixeiro/-a fai referencia ao peixe, e pode indicar tanto que pesca ou apaa peixe como que
vende peixe, dicir: que anda co peixe. Peixeiro, ademais, existe na lingua coloquial como
modificador especfico para os nomes de paxaros en varias localidades galegas: melro peixeiro ou
merlo peixeiro, martn peixeiro ou martio peixeiro, anda que nestes casos son paxaros pequenos e
moito mis presentes na nosa xeografa, que se poden ver facilmente co peixe no bico (de a que se lles
poida aplicar que anda co peixe).
.-Pesqueiro/-a, aln de substantivo (o barco), como adxectivo indica que pesca, que propio
para pescar ou fai referencia pesca.
Na nosa opinin, non habera un motivo claro para preferir mellor aguia pescadora que aguia
78
peixeira, a denominacin proposta por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio. No entanto, antes que
calquera formulacin proposta no mbito da ornitoloxa, sera preferbel adoptarmos o modificador
empregado en portugus, perfectamente vlido e ben propio do galego: aguia pesqueira, xa que non
existen nomes vernculos identificados para esta especie (un caso moi diferente de martio peixeiro ou
de melro peixeiro, que levan sculos na lingua e que teen ese matiz particular de "andar co peixe").
Familia Accipitridae
miato abelleiro Pernis apivorus
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato abelleiro foi o nome proposto por en 19771978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado
tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e
18A). Nunha publicacin tamn se lle chamou buxato abelleiro (3A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son falco-abelheiro e btio-vespeiro (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o segundo con
mis frecuencia).
Nomes populares. Unha chea de denominacins xenricas populares que podera recibir
tamn esta especie estn apuntadas en Buteo buteo.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Buteo buteo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego da voz miato na nosa
literatura, vxase Buteo buteo.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de miato, vxase Buteo buteo.
Os nomes xenricos de Pernis apivorus, falco, btio e buxato, o mesmo que miato, son propios
doutras aves de rapina que non teen relacin con esta especie: o primeiro, con Falco peregrinus; os
outros, con Buteo buteo (Pernis apivorus ten moito parecido fsico) e co xnero Milvus; porn aplcanse
tamn a esta especie co modificador abelleiro ou vespeiro, que aluden sa peculiar alimentacin,
que o diferencia das outras especies de aves de rapina.
peneireiro cincento Elanus caeruleus
Bibliografa ornitolxica especializada. Peneireiro cincento foi o nome proposto por C.

utilizouse nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas
publicacins ornitolxicas (2A, 6A e 18A); tamn foi a denominacin proposta en 1991 no traballo de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B). Lagarteiro cincento foi proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); tense utilizado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A e
14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus peneireiro-cinzento (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. unha ave rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares, ags os
xenricos. Peneireiro utilzase sobre todo no oriente galego e lagarteiro predominante no occidente
(10B).
Dicionarios consultados. Non aparecen denominacins especficas para Elanus caeruleus.
Inclen, porn, as denominacins xenricas de Falco tinnunculus que tamn se empregan para E.
caeruleus. S nun dicionario que non citamos habitualmente neste traballo, o Gran dicionario Cumio da
lingua galega (2004), recllese especificamente peneireiro cinsento, identificado co nome cientfico
Elanus caeruleus (15G).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto a voz lagarteiro como peneireiro tense
empregado na nosa literatura (vxase F. tinnunculus).
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de lagarteiro e peneireiro,
vxase F. tinnunculus. O modificador cinsento ou cincento fai referencia cor gris da sa plumaxe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Tanto peneireiro
como lagarteiro son dous nomes xenricos igual de vlidos para a especie. Ambos os dous estn
recollidos a mido nas publicacins ornitolxicas. Ambos os dous son, xa que logo, nomes xenricos
aplicbeis a todos os lagarteiros (ou peneireiros): E. caeruleus, F. tinnuculus, F. naumanni e F.
vespertinus.
Para esta especie en concreto, C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio propuxeron e usaron
79
peneireiro cincento (vxase alnea referida ornitoloxa especializada); M. A. Conde Teira e T. A.

Vidal Figueroa propuxeran tamn peneireiro cincento (10B), anda que posteriormente Conde Teira
optou por lagarteiro cincento (12B). Na nosa opinin ben mellor usarmos peneireiro cincento,
ben propio do galego, como acabamos de ver, mantndomos as a harmona co portugus.
millafre negro Milvus migrans
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato queimado foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse e
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (3A, 6A, 8A, 11A e 18A). Millafre negro foi o nome
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins
ornitolxicas (13A, 15A e 16A). Noutras publicacins ornitolxicas (10A, 12A e 14A) empregouse o
nome de miato negro, que foi o nome proposto por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991
(10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus milhafre-preto (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Milvus migrans a denominacin de mioto
nas terras da Limia, Ourense (9A). F. Bernis Madrazo, referndose ao xnero Milvus, comenta as voces
miato, rexistrada na provincia de Lugo, e muato, rexistrada na provincia da Corua (11B). M. P.
Paz Gonzlez rexistrou a voz miln en Xunqueira de Amba; A. Snchez Snchez, en Montederramo;
identificou a especie coa voz milano, mais posbel que se trate dun castelanismo (3C). A.
Santamarina Fernndez rexistrou en Val do Suarna a voz *lamiego (lamego), que se identificou coa
castel milano (3C). C. Garca Gonzlez rexistrou a voz queima en Compostela para se referir a unha
ave parecida ao milano (3C). Moitas mis denominacins xenricas populares aplicbeis a esta especie
estn apuntadas en Buteo buteo, e, por outra parte, moitas das denominacins que acabamos de
mencionar poden estar referndose a B. buteo.
editorial Galaxia, recolle as voces albela, que define de maneira imprecisa e identifica con miangueiro,
miato e mioto; miato, que define de maneira imprecisa coas voces castels milano real, azor, e co
sinnimo bexato; mioto, que remite a miato; miangueiro, que identifica coa voz castel milano e
remite a albela; miato, que nunha das acepcins identifica coa voz castel azor e remite a miato;
millafre, que identifica coa voz castel milano; bullafre, que remite a bexato; bexato, que identifica
coa voz castel milano e cos sinnimos galegos bouxato, bullafre, buxarelo, buxato e miato; bouxato,
que remite a buxato; buxato, que remite a bexato; buxarelo, que remite a bexato; queima, que
define coma especie de milano con plumas ablancuzadas. No Diccionario de usos casteln-galego de X.
M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces galegas
albela, milmanda, miato, miato, milln, millafre, bullafre, bexato, buxato, bouxato,
bouxarelo e queima identificadas coa voz castel milano; queima, en concreto, coa subentrada
milano de plumas blanquecinas. O Diccionario galego-casteln de L. Carr (1979) tamn recolle a voz
millafre, que identifica coa voz castel milano (11G). O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas xenricas miafre, que remite a millafre;
millafre que identifica co nome cientfico Milvus milvus e co sinnimo miato; miato, que nunha das
acepcins define coma ave de rapina e identifica con M. milvus, especificando a denominacin miatoqueimado para M. migrans, e d os sinnimos bexato (que non ten entrada propia), millafre e
miafre; queima, que nunha das acepcins define coma ave semellante ao miato e co sinnimo
miato; albela, que define como tipo de millafre e identifica tamn co sinnimo miato; lamego, que
define de maneira inespecfica como ave rapaz; lamote, que nunha das acepcins define de maneira
inespecfica como ave rapaz. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
recolle as voces: miangueiro, milmanda, millafre, mioto, buxato e bouxato (como galegas mais
non preferentes), que remiten a miato ou bexato; miato (como galega e preferente), que nunha
das acepcins identifica con M. milvus e M. migrans e na outra con Buteo buteo e cos sinnimos
lamote, lamego e bexato; lamote, que nunha acepcin identifica con B. buteo e cos sinnimos miato,
lamego e bexato; lamego, que nunha acepcin identifica con B. buteo e cos sinnimos miato, lamote
e bexato; bexato, que nunha das acepcins identifica con B. buteo e cos sinnimos miato, lamego e
lamote.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome bulhafre foi utilizado na Idade Media por
Johan Airas, trobador das cortes de Afonso X e de don Dins de Portugal: "...Ca eu sei ben as aves
coocer / e con paleta gorda mis me praz / que con bulhafre, boitre nen viaraz, / que me non pode
ben nen mal facer... ", tal como se recolle no Dicionario de dicionarios do galego medieval (19G).
Sobre o emprego da voz miato na nosa literatura, vxase B. buteo.
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas e J. A. Pascual, no Diccionario Crtico
Etimolgico Castellano e Hispnico, explican que do latn vulgar milanus, do latn miluus, derivan as
denominacins castels milano e miln e as portuguesas mioto, minhoto e milhafre [e todas as
80
galegas iguais ou similares s portuguesas]; bulhafre tera a mesma orixe, e citan a R. Lapa, quen
explica que talvez tea influencia do termo busnardo, especie de falcn; tamn citan a Sarmiento e
Valladares, que recollen respectivamente mioto e miato para o galego. Os modificadores negro,
queimado ou preto fan todos referencia cor escura da sa plumaxe. A voz albela, indicada nalgns
dicionarios para Milvus, posbel que sexa unha confusin (a rapina que caracteristicamente recibe
este nome a aguia cobreira, Circaetus gallicus, que ten a plumaxe de conspicuo cor branco).
explica que parece til diferenciar as especies dos xneros Buteo e Milvus no seu nome xenrico, que
en galego sempre se lles chamou co mesmo: miato (12B). Todos os derivados da voz latina milvus
deron lugar a denominacins populares galegas empregadas habitualmente para o xnero Buteo:
mioto, miato, mioto, miln, milango, miata etc., sen diferencialo do xnero Milvus (12B). Xa
que logo, a solucin que propn M. A. Conde Teira adoptar a forma portuguesa actual para o xnero
Milvus, millafre, que popular en terras sureas (12B). Por outra banda, millafre, como se pode ver,
est recollida en todos os dicionarios consultados, anda que como sinnimo de miato,
indistintamente empregados para os xneros Milvus e Buteo. Outra denominacin sinnima sera
millano, presente no texto de Fernandes Ferreira do 1616, que sinala a diferenciacin entre o millano
negro ou preto e o millano ruivo (11B e 12B).
millafre real Milvus milvus
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato real foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas
das guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse
ou utilizouse noutras publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 8A, 10A, 18A, 6A, 11A, 12A e 14A); tamn fora
o nome proposto en 1991 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B). Millafre real foi proposto
en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A
e 15A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son milhafre-real e milhafre-rabo-debacalhau (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. F. Bernis Madrazo, referndose ao xnero Milvus, apunta as voces miato,
rexistrada na provincia de Lugo, e muato, rexistrada na provincia da Corua (11B). Unha chea de
denominacins xenricas populares aplicbeis a esta especie estn tamn apuntadas en Milvus milgrans
e Buteo buteo.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xenricas xa apuntadas en Milvus migrans. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e o Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recollen as voces xenricas xa apuntadas na
especie anterior. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle acieiro, albelo, lamego, lamote, miln e miato
real como sinnimos especficos para M. milvus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego da voz miato na nosa literatura,
vxase Buteo buteo; sobre o emprego de bullafre, Milvus migrans.
Etimoloxa / motivacin semntica. En relacin coa etimoloxa de miato, millafre, bullafre
e similares, vxase M. migrans. Sobre lamego e lamote, vxase B. buteo. Acieiro talvez tea relacin
con aceal ou acial, instrumento de inmobilizacin que amarra o focio dos animais domsticos
(bestas, particularmente). Real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificar como especies, que no caso desta ave de rapina seguramente ten relacin cunha certa
beleza ou vistosidade na sa silueta, no seu voo ou nas sas cores; rabo-de-bacalhau un
cualificativo portugus que alude caracterstica forma do rabo deste paxaro, semellante do peixe.
Non se acharon explicacins semnticas claras para albelo (non sendo que as plumas brancas que ten
nas s, pero estas son moi poucas; talvez esta denominacin sexa unha confusin).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Os comentarios poden
ser os mesmos que para a especie anterior, M. migrans.
pigargo
(ou pigargo
europeo) Haliaeetus albicilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Pigargo foi o nome proposto en 1999 por M. A. Conde
Teira (12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Nas guas de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tamn nalgunha publicacin ornitolxica empregouse aguia
maria (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son guia-rabalva e pigargo
(2A, 1D e 2D).
81
Nomes populares. unha especie extremadamente rara na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas (anda que existen corruptelas ou variantes da voz pigargo, que se
apuntan na seguinte alnea).
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica coa voz castel pigargo coas galegas buxato,
buxarela, bouxato, bouxarelo, bullafre e miato (malia seren estas propias de Buteo buteo, que
non ten nada a ver con Haliaeetus albicilla). No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as voces pigarga ou pigargo, para se referir, nunha das
acepcins, a esta ave que vive nas marxes de ros e lagos (noutra acepcin identifcaa con aguia, de
maneira inespecfica). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, ademais, recolle aguia maria, pigardo, pigarro e pigarra
como sinnimos especficos para H. albicilla. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada pigargo (como galega e preferente) definida e identificada como H.
albicilla. Nunha obra que mencionamos puntualmente, o Diccionario gallego de Cuveiro Piol do ano
1876, recllese a voz pigargo como galega.
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas explica que o termo casteln guila
descende como semicultismo do latn aquila (1976); do mesmo modo, o galego aguia. Pigargo un
cultismo procedente do latn pygargus e do grego pgargus, hoxe presente en moitas linguas europeas
para a designacin de Haliaetus albicilla. Pigardo, pigarro e similares son variantes da anterior.
Maria fai referencia ao seu hbitat, pois caza en costas marias, lagos e noutras zonas hmidas.
quebrasos Gypaetus barbatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cascasos foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nalgunhas
publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 18A e 11B; sen o acento diacrtico). Quebrasos foi o nome
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregrase xa no 1991 na segunda gua de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e despois usouse noutra publicacin ornitolxica
(13A). Nalgunhas publicacins aparece co nome de quebraso (10A e 14A), como fora proposto por
M. A. Conde e T. A. Vidal en 1991 (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
quebra-osso, brita-osso e brita-ossos (2A, 11B, 1D e 2D).
denominacins populares galegas. F. Bernis Madrazo cita o portugus Fernandes Ferreira (1616), que
empregou quebranta ossos e brita osso (11B).
editorial Galaxia, aparece a entrada franxo definida como "ave rapaz falconiforme, quiz el
quebrantahuesos" (cmpre lembrar que s veces as identificacins non son correctas; o Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega identifica franxo con outras especies de rapaces: Circus cyaneus e
Accipiter nisus). No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece tamn unha referencia a franxo na entrada castel ave,
coma ave de rapia (outros dicionarios recollen esta denominacin para Circus cyaneus e Accipiter
nisus); ademais identifica a entrada castel quebrantahuesos, nunha das acepcins, con buxato (anda
que esta unha voz galega propia dos xneros Buteo e Milvus).
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, tanto quebrasos coma brita-osso e
similares fan referencia ao hbito mis abraiante desta ave, que o de coller os sos dos animais
mortos, erguerse con eles no aire e deixalos caer desde grande altura sobre as penedas, para que
escachen e as despois podelos comer.
A. Vidal Figueroa explican que non hai un nome popular galego para esta ave e toman quebraso do
portugus (10B).
meloufa Neophron percnopterus
Bibliografa ornitolxica especializada. Abutre branco foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 7A, 6A e 18A). Voitre branco foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas ltimas guas de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e mais noutras
publicacins (3A, 13A e 15A). Nalgunhas publicacins usouse meloufa (10A, 12A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son abutre-do-Egipto e britango (2A, 11B, 1D, 2D e
82
3D; o segundo con mis frecuencia).

Nomes populares. F. Bernis Madrazo apunta para esta especie a denominacin abutre
branco e recolle o nome vernculo, anda que castelanizado, de guila blanca (en correcto galego,
aguia branca), en Ourense, e tamn zapiqueira, en Asturias, que polo sufixo -eira e polo propio
termo, posbel que sexa nunha zona de fala galega (11B). M. A. Conde Teira apunta o nome popular
de meloufa para esta ave rexistrado no galego de Vilar de Silva, Rubi, Ourense, por I. Munilla (12B).
Dicionarios consultados. Aparecen as entradas xenricas apuntadas en Gyps fulvus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algns nomes xenricos tense empregado na
nosa literatura (vxase G. fulvus).
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de abutre ou voitre, vxase G.
fulvus. No tocante motivacin semntica, branco fai referencia sa plumaxe e do-Egipto sa
distribucin africana. Non se encontrou explicacin clara para zapiqueira. Meloufa, do mesmo modo
que outras denominacins locais castels que designan este paxaro (milopa, milota, milocha, milluerda)
podera derivar do latn milvus. O termo milocha en casteln tamn sinnimo de papaventos, quere
dicir, os nomes castelns para Neophron percnopterus poden facer referencia ao seu particular voo, a
pairar, e exactamente a mesma relacin na sa orixe puido ter meloufa con N. percnopterus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sobre a escolla do
nome xenrico voitre ou doutros xenricos similares, vxase G. fulvus.
butre comn Gyps fulvus
Bibliografa ornitolxica especializada. Abutre leonado foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 6A e 18A); F. Bernis Madrazo tamn apunta esta denominacin galega para a especie
(11B). Nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e noutras
publicacins empregouse voitre leonado (3A e 11A). Voitre, ou voitre comn, foi proposto en 1991
e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tamn ten empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica,
os nomes portugueses son grifo e abutre (2A, 10A, 11B, 1D e 2D), ou tamn grifo-comum (3D).
Nomes populares. No volume III do Atlas Lingstico Galego recllense as formas vutrio,
vutre, vrute, vuitre, vuiter, vuite, vruite, vroite, voitre, voutre e vitera (13G), escritas con v
por criterio etimolxico (as era no latn: vulture). A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin popular
de butre para Gyps fulvus nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). F. Vecino Toms
tamn butre en Razo, e M. Rodrguez Lago igualmente butre, en Porto-Zamora (3C). M. I. Gonzlez
Fernndez, rexistrou brute no galego do Val de Burn e A. Santamarina Fernndez o mesmo nome en
Val do Suarna (3C). M. Prado Fernndez rexistrou boutre en Ferreira de Valadouro (3C). L. J. Salaverri
Leiras rexistrou vroite (ou broite) e con xnero feminino: as broites, na provincia de Lugo (com.
pers.). J. M. Dobarro rexistrou bruitre en Cabalar (3C); I. Leis Casanova, a mesma denominacin en
Dumbra (3C); G. Baamonde Traveso, buitre en Cedofeita (3C). Na Nueva contribucin a un
vocabulario castellano-gallego, de J. S. Crespo Pozo (1985), d como nomes galegos para o casteln
buitre, aln de varios nomes procedentes da literatura medieval, denominacins recollidas na xeografa
galega (algunha localidade, como Barcia, moi imprecisa): butere (Ferreiras), boutre (Sta. Cecilia
do Valedouro), bruite (Barcia) e brute (Barcia) (12G). E. Rivas Quintas apunta voitre no Incio (14G).
A. Otero tamn recolle a voz galega odre como sinnima da castel buitre en Santa Eufemia (1C).
editorial Galaxia, aparece a entrada voutre, identificada coa voz castel buitre; boutre, identificada
con buitre e cos sinnimos boutere, brute e bruite; boutere, que identifica coa voz castel buitre e con
boutre, brute e bruite; bruite, que identifica coa voz castel buitre e con brute; bruita, que identifica
coa voz castel buitre e coa galega abutre; brute, que identifica coa voz castel buitre e con bruite e
boutre; butre, que remite a abutre; buntre, que remite a abutre; abutre, que identifica coa voz
castel buitre e especifica a denominacin de das especies: o abutre leonado e o abutre cincento. No
editorial Akal, aparecen as entradas galegas boutre, vlture, abutre, butre, buntre, bruite, bruita,
brute e butere identificadas coa voz castel buitre. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada abutre, que define e identifica con Gyps
fulvus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas:
avutre, butre, avitor, avoitre e voutre (como propiamente galegas, mais non preferentes), que
remiten a voitre; voitre (como galega e preferente), que nunha das acepcins define e identifica con
Gyps fulvus. Rexeita as voces *buitre e *brute, que non considera galegas, e remite a voitre.
Noutros dicionarios ou vocabularios galegos, recllese o seguinte: L. Aguirre del Ro (1858), a
voz butre (2G); J. Cuveiro Piol (1876), abutre e butre (4G); F. Porto Rey (1900), abutre e butre;
83
X. Figueira Valverde et al. (1926), abutre e butre; L. Carr Alvarellos (1928), abutre (8G); E.
Rodrguez (1958), abutre, butre e buntre, e indica que hai das especies: o abutre leonado e o
abutre cincento (9G); novamente L. Carr Alvarellos (1979), abutre e boutre (11G).
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome boitre foi empregado na Idade Media por
Johan Airas, trobador das cortes de Afonso X e de don Dins de Portugal: "...Ca eu sei ben as aves
coocer / e con paleta gorda mis me praz / que con bullafre, boitre nen viaraz, / que me non pode
ben nen mal facer... " (19G).
O escritor lvaro Cunqueiro usa boutre n' Os outros feirantes (1979): "...de milanos ou de
boutres... ". X. R. Cuba, A. Reigosa e X. Miranda empregan butre no Diccionario dos seres mticos
galegos (1999): "...a pega negra, o butre, a avefra ou o pernileiro (que canta Morrer! Morrer!) ... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas, no Diccionario Crtico Etimolgico de la
Lengua Castellana, apunta que a denominacin castel buitre (e todas as galegas e portuguesas
similares) derivan do latn vultur, vulturis. O modificador comn alude a que a especie mis
abundante e leonado cor da sa plumaxe, fulva ou amarela torrada. Odre (coiro de animal, pelello
de vio) parece un nome popular retranqueiro para designar a especie.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O nome galego
xenrico, como acabamos de ver, presenta moita variacin: cando menos tense constancia de butre,
brute, boutre, butere, voitre/boitre, broite, buitre, bruite e bruitre na lingua popular falada.
difcil saber se buitre se orixina propiamente na lingua galega ou se unha interferencia coa lingua
castel.
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan que voitre o nico nome xenrico includo
no Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega (10B). No entanto, iso non significa que outros termos que
non apareceren no VOLG (16G) non sexan correctos e non se poidan usar. Existen, iso si, algns
poucos condenados explicitamente no VOLG (catalogados como entrada incorrecta), que non o caso
nin de butre nin de abutre.
Se para a ornitoloxa galega o criterio dunha maior correspondencia entre as denominacins
galegas e portuguesas importante, como parece, neste mbito ben podera empregarse abutre ou
butre como nome xenrico (para esta ou outras especies). Ambas as das recllense con moita
frecuencia nas fontes lexicogrficas galegas; de butre mesmo se coecen localidades onde se utiliza na
lingua coloquial oral (sur da provincia de Pontevedra e de Ourense, e tamn na rea de fala galega de
Zamora) aln de se ter usado na nosa literatura.
butre negro Aegypius monachus
Bibliografa ornitolxica especializada. Abutre cincento foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A, 18A e 11B). Voitre negro foi o nome proposto en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 16A); tamn na ltima gua de Pedreira
e Penas (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pica-osso e abutre-preto (2A,
11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o segundo).
Nomes populares. Non se lle coecen, aln do xenrico (vxase Gyps fulvus).
editorial Galaxia, aparecen as entradas apuntadas en Gyps fulvus e ademais na entrada abutre, que
identifica coa voz castel buitre, especifica a denominacin de das especies: o abutre leonado e o
abutre cincento. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en G. fulvus. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas
indicadas na especie anterior e ademais en voitre (que recolle como voz galega e preferente) incle a
subentrada voitre negro para se referir especificamente a Aegypius monachus.
Por ltimo, interesante mencionar que no Diccionario enciclopdico gallego-castellano de E.
Rodrguez Gonzlez (1958-1961), da editorial Galaxia, recllense as voces xenricas abutre, butre e
buntre, e indcase que hai das especies: o abutre leonado e o abutre cincento (9G).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algns nomes xenricos tense empregado na
nosa literatura (vxase G. fulvus).
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de abutre, voitre ou similares,
vxase Gyps fulvus. No tocante motivacin semntica, negro e cincento fan referencia sa
plumaxe e pica-osso probabelmente forza que ten no bico.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sobre a escolla do
nome xenrico voitre, butre ou doutros xenricos similares, vxase G. fulvus.
84
aguia cobreira Circaetus gallicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia branca foi o primeiro nome proposto por C.
igualmente na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte (5B), os autores propuxeron o nome
de aguia albela en vez do anterior; esta segunda denominacin utilizouse ou recolleuse nas guas de
aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 18A e 11B). Aguia cobreira foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (3A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son guia-cobreira e gincho-da-tanha (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro
Nomes populares. E. Rivas Quintas recolle alvela (que identifica coa denominacin castel
guila culebrera) en Boimente de Viveiro, en Lugo (14G). Xurxo de Vivero apunta para esta especie,
referndose a outros nomes galegos, aguia alba, aguia albela e aguia branca, anda que sen indicar
se fan referencia a voces vivas na fala (3A).
editorial Galaxia, aparece culabrela como unha especie de aguia e remite a aguia. O Diccionario de
usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d os
termos xenricos aguia, aiga e aigue como equivalentes voz castel guila, e especifica culabrela e
culebrela para o casteln guila culebrera. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, recllense as voces xenricas guia, aiga (como forma dialectal de guia) e
aigue (como forma popular e dialectal de guia); na entrada guia especifcase a denominacin de
guia branca para Circaetus gallicus; recolle tamn as voces aguioto e aigote para se referir s cras
das guias. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, ademais, recolle aguia albela e aguia branca como sinnimos
especficos para C. gallicus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparecen as entradas xenricas de aguia, aiga e aigue, as das primeiras como galegas e preferentes
e a terceira como propiamente galega mais non preferente; rexeita as voces guila e guilla, que non
considera galegas; dentro da entrada aguia especifica a denominacin de aguia albela para C.
gallicus; recolle tamn as voces aguiacho e aigote para se referir s cras das aguias.
descende como semicultismo do latn aquila (e do mesmo xeito, o galego e portugus aguia). Os
modificadores alba, albela e similares fan referencia rechamante cor branca da plumaxe das partes
ventrais; cobreira e similares aluden alimentacin desta ave, baseada en rptiles.
tartaraa azulada Circus cyaneus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gatafornela foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); foi tamn o
nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse ademais nas guas de aves
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 8A, 10A, 18A, 11A,
12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran o nome
de tartaraa azulada (10B). Nunha publicacin chamuselle rapina branca (3A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son tartaranho-azulado e tartaranho-cinzento (2A, 1D, 2D e
3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. Xa Martn Sarmiento, no sculo XVIII, recolla a voz galega tartaraa como
especia de ave de rapina, apuntando o Deza como lugar onde cra que a recollera (1G). J. L. Couceiro
Prez rexistrou a voz tartaraa en Fes, que se identificou coa castel cerncalo (3C).M. A. Conde
Teira indica que o nome popular de gatafornela se rexistra no Courel e Cervantes (Lugo), e tamn que
o nome de gato fornelo para esta especie recolleuno Castroviejo et al. nos Ancares (12B). A. Villarino
Gmez rexistrou para Circus cyaneus as denominacins populares de ave rapina, barrapina e paxaro
da neve nas terras da desaparecida lagoa de Antela, en Ourense (9A). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa apuntan os nomes xenricos populares de gabin, miato, aguia e tartaraa para todo o
xnero Circus (10B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan o nome xenrico popular de
rapina para o xnero Circus (1A).
editorial Galaxia, aparece a voz tartaraa, que remite a lagarteiro (que unha denominacin propia
85
doutras especies, como Falco tinnunculus, non do xnero Circus), e testaraa, que define como ave de
rapina. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984),
da editorial Akal, identifica coa voz castel aguilucho as galegas aguucho e peneirio. Incle a voz
galega tartaraa, identificada de maneira imprecisa coa voz castel cerncalo (que unha
denominacin castel propia doutras especies, como Falco tinnunculus, non do xnero Circus). No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as
entradas apuntadas en Circus pygargus e Circus aeruginosus, e ademais fornela, que nunha das
acepcins identifica con gata-fornela (que non ten entrada propia); este dicionario non identifica
tartaraa co xnero Circus, senn con Buteo buteo. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a entrada franxo (como galega, mais non preferente) para ese
referir, nunha das acepcins, a gata fornela, ave de rapina, e noutra a gabin; tamn franxn (como
galega e non preferente), con estas das acepcins; gatafornela (como galega e preferente) defnese
como "ave de rapina de cola, corpo e s longos, de cor cincenta clara os machos e cor parda as femias"
e identifcase como Circus cyaneus. Nun dicionario que nomeamos puntualmente neste traballo, o de L.
Carr Alvarellos (1979), recllense como voces galegas fornela e gata fornela, indicando que a
segunda como, se usa xeralmente e definndoa como guila blanca ms pequea que el guila
comn, que podra tratarse desta especie (11G). Noutros moitos dicionarios aparece a voz tartaraa
identificada de modo pouco preciso como ave de rapina ou como cerncalo (8G, 11G, 3C).
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome xenrico de tartaraa tense recollido nas
letras galegas xa no sculo XIX, concretamente o 5 de febreiro de 1812, na Carta recomendada que
escriba R. Gonzlez Serna na Gazeta Marcial y Poltica de Santiago: "... a tartaraa que andaba
encima de ns, e nos rapaba todo... ". Con sentido figurado, emprgao Celestino Cabarcos Surez en
Cxegas (1955): "Era un crecas pr traballo, un berralln cos vecios, un tartaraa para todo...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, rapina alude aos hbitos cazadores
deste paxaro. Azulada, cinzento ou branca fan referencia cor da plumaxe do macho, azul ou gris
nas partes dorsais e branca nas partes ventrais; seguramente tamn gata-fornela, gato fornelo e
similares, pois a fornela ou fornalleira o oco que est debaixo do forno, onde se recolle a cinza (pode
dar a impresin de que o macho est lixado con cinza). Gato ou gata poden estar relacionados co seu
aspecto, porque os ollos amarelos, o ollar penetrante e as poutas afiadas poden lembrar algo un gato.
Non se encontrou explicacin semntica para as denominacins tartaraa, franxo e franxn (as
ltimas talvez con franxer ou franxir, quebrar, escachar, ou con franxa, o tecido de lio, e nese sentido
ter relacin con teceln, un nome empregado para outras aves de rapina: Falco tinnunculus e Accipiter
nisus).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Talvez sera
interesante empregarmos o nome estndar de tartaraa azulada para Circus cyaneus no contexto da
ornitoloxa especializada, seguindo a proposta de M. A. Conde e T. A. Vidal. O uso de tartaraa como
denominacin xenrica para todas as especies de Circus sera mis sistemtico e mellor de lembrar,
mantndomos tartaraa cincenta para Circus pygargus e tartaraa das xunqueiras para Circus
aeruginosus.
tartaraa cincenta Circus pygargus
Bibliografa ornitolxica especializada. Rapia cincenta foi o nome inicialmente proposto por
5B); utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin
ornitolxica (1A, 2A e 11B). Nas outras guas de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas empregouse rapina cincenta (3A, 6A
e 11A; ou rapina cinsenta, nalgunha). Tartaraa cincenta foi a denominacin proposta en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou
recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son tartaranho-caador e guia-caadeira (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o segundo).
Nomes populares. Xa Martn Sarmiento, no sculo XVIII, recolla a voz galega tartaraa como
especia de ave de rapina, apuntando o Deza como lugar onde cra que a recollera (1G). J. L. Couceiro
Prez rexistrou a voz tartaraa en Fes, que se identificou coa castel cerncalo (3C). M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa apuntan para todo o xnero Circus os nomes populares de gabin,
miato, aguia e tartaraa, malia algns seren ben propios doutras especies ou doutros xneros
(10B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recollen o nome xenrico popular de rapina tamn para
o xnero Circus (1A). Xurxo de Vivero, ao mencionar para esta especie outro nome galego, apunta
tamn rapina (3A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron rapia e ave rapia para Circus pygargus no
concello de Ames, A Corua (9B). No Atlas de vertebrados de Galicia recllese a denominacin
tartaraa para Circus pygargus (3A).
86

Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas apuntadas en Circus cyaneus. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica
rapina, que nunha das acepcins identifica con rapina cincenta e rapina arpella (a primeira para C.
pygargus e a segunda para Circus aeruginosus) e tamn a entrada xenrica rapia, que nunha das
acepcins define como "ave de rapina de corpo, cauda e asas longos, que voa lenta e vacilantemente a
rente das toixeiras. O macho de cor cincenta clara e asas con riscas negras nas pontas" e identifica
con C. pygargus (noutra acepcin, identifica rapia con Accipiter nisus; noutra, rapia arpella con C.
aeruginosus); por outro lado, este dicionario non identifica tartaraa co xnero Circus, senn con
Buteo buteo. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, identifica unha das
acepcins da entrada xenrica tartaraa (que recolle como galega e preferente) con C. pygargus
(noutra acepcin, o mesmo termo xenrico, para C. aeruginosus).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz tartaraa nas letras
galegas, vxase Circus cyaneus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, rapina, caador e similares aluden aos
hbitos cazadores deste paxaro; cincenta fai referencia cor da plumaxe do macho, gris nas partes
dorsais. Non propiamente unha aguia, malia ser esta unha denominacin popular portuguesa para
este paxaro. Non se encontrou explicacin semntica para a denominacin tartaraa ou tartaranho.
tartaraa das xunqueiras Circus aeruginosus
Bibliografa ornitolxica especializada. Rapia sapeira foi o primeiro nome proposto por C.
de rapia arpella no canto do anterior; utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse
noutras publicacins (1A, 2A e 11B). Na segunda gua de aves destes autores (5A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas recolleuse ou utilizouse rapina arpella
(3A, 4A, 6A, 11A e 18A). Noutras publicacins empregouse ou recolleuse rapina das xunqueiras e
rapina sapeira (3A, 4A e 7A). Tartaraa das xunqueiras foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na ltima gua de Pedreira e Penas,
usouse tartaraa arpella (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son tartaranhoruivo-dos-pauis e guia-sapeira (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. Canto s denominacins populares galegas, A. Villarino Gmez rexistrou
para Circus aeruginosus ave rapina e barrapina nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia,
Ourense (9A). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa apuntan para todo o xnero Circus os nomes
populares de gabin, miato, aguia e tartaraa, malia algns seren ben propios doutras especies ou
doutros xneros (10B). X. M. Penas e C. Pedreira apuntan o nome popular de rapina tamn para todas
as especies do xnero Circus (1A).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Circus cyaneus.
Ademais, inclen as voces galegas arpella e arpeu identificndoas coa voz castel cerncalo ( posbel
que a identificacin non sexa correcta; outros autores identifican arpella con C. aeruginosus). No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a
denominacin xenrica rapina, que nunha das acepcins especifica con rapina cincenta e rapina
arpella (a primeira para Circus pygargus e a segunda para C. aeruginosus); aparece tamn entrada
xenrica rapia, que nunha das acepcins identifica con C. pygargus; noutra, con Accipiter nisus;
noutra, especifica rapia arpella para C. aeruginosus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, identifica unha das acepcins da entrada tartaraa (que recolle como
galega e preferente) con C. aeruginosus (outra acepcin, co mesmo termo, sen modificador, para C.
pygargus).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz tartaraa nas letras
galegas, vxase C. cyaneus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, rapina e similares aluden aos hbitos
cazadores deste paxaro; probabelmente tamn arpella e arpeu, que parecen relacionar as poutas
desta ave co aparello de ferro con ganchos; sapeira fai referencia sa alimentacin e das
xunqueiras e dos-pauis ao seu hbitat, as zonas hmidas. Non propiamente unha aguia, malia ser
esta unha denominacin popular portuguesa para este paxaro. Non se encontrou explicacin semntica
para a denominacin tartaraa ou tartaranho.
87
azor
(ou
azor comn) Accipiter gentilis
Bibliografa ornitolxica especializada. Azor foi a denominacin proposta por C. Pedreira

Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); foi tamn
o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); utilizouse ademais nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A;
na ltima como azor comn), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido e utilizado
tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A; nalgunha
delas coma azor comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus aor ou aor-comum (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Azor un nome popular ben estendido na Galiza para esta especie; J. M.
Dobarro Paz rexistrouno no galego de Cabalar; I. Leis Casanova, no de Sta. Eulalia de Dumbra; C.
Garca Gonzlez, no de Compostela; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. I. Gonzlez
Fernndez, en Val do Burn; A. Santamarina Fernndez, en Val do Suarna; M. Gonzlez Gonzlez, no
Incio (3C). E. Rivas Quintas recolle azureiro (que define como azor) en Santa Cruz de Arrabaldo,
Trasalba, e azueiro mesmo ao lado, en Beiro (14G). A. Villarino Gmez recolleu para Accipiter gentilis
as denominacins de gaviln (en correcto galego, gabin), gaviln grande (en correcto galego, gabin
grande) e gabin real nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et
al. rexistraron azor (con e sen seseo) para esta especie no concello de Ames, A Corua (9B). X. de
Vivero apunta outro nome galego, gavin das galias (3A). No Atlas de vertebrados de Galicia tamn
se indican para esta especie as denominacins de ave das galias e ave (7A). M. C. Lpez Taboada
rexistrou ave dos pitos no galego de Sobrado dos Monxes e G. Baamonde Traveso o mesmo nome en
Cedofeita (3C), e malia non indicaren a qu especie est referido, posibelmente sexa Accipiter gentilis.
editorial Galaxia, aparece a voz castel azor identificada coas voces galegas miato e miato e despois
a galega azoreiro identificada coa tamn galega azor (que non ten entrada propia). No Diccionario de
usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal,
aparece a voz castel azor identificada coas galegas arzor, miato, miato, buxato, bouxato,
bexato, bullafre e buxarelo (malia seren case todas elas, ags a primeira, denominacins propias de
Buteo buteo e dos xneros Milvus ou Falco). O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada azor, nunha das acepcins definida e identificada con
Accipiter gentilis. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle azoreiro como sinnimo especfico de azor, identificado
como A. gentilis. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a
entrada azor para se referir a A. gentilis.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Azor tense usado con frecuencia na nosa literatura.
Por pormos un exemplo de hai xa ben tempo, no sculo XIX Eduardo Pondal emprega s veces azor en
Queixumes dos Pinos (1886): " ... / nin a branca e doce pomba / larga o monteso azor ... ".
Ademais, algn dito testemua a popularidade da voz azor: "O azor, no pau; e o falcn, na
mao".
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas explica que o termo casteln (e galego) azor
provn do latn vulgar acceptor oris (latn clsico, accipiter), e a evolucin fontica sera acetor
ator aor, tamn no portugus (e no galego); explica tamn que os latinistas discuten a respecto da
etimoloxa de accipiter e parece que unha forma paralela a un adxectivo grego que quere dicir "que
voa rapidamente". Gabin unha denominacin propia doutra especie, Accipiter nisus, coa que ten
moito parecido, s que Accipiter gentilis moito mis grande (por iso se lle chama tamn,
popularmente, gabin grande e gabin real). Das galias e dos pitos fan referencia a que os
pitios poden ser presa desta ave.
gabin
(ou
gabin comn) Accipiter nisus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaviln foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse ou
recolleuse nunha gua de aves destes autores e nalgunha outra publicacin ornitolxica (1A, 2A, 18A e
11B; anda que, na ltima, F. Bernis Madrazo apunta que o nome debera ser gavin). Gabin foi o
tense empregado nas outras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no Atlas de vertebrados
de Galicia e noutras publicacins ornitolxicas (3A, 5A, 7A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A; nalgunha,
escrito con "v"; nalgunha, gabin comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus gavio ou
gavio-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Accipiter nisus as denominacins
88
populares galegas de gaviln pequeno (en correcto galego, gabin pequeno) e gabin nas terras da
desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez recollen gabin na comarca de Vern (23B). M. Taboada Cid rexistrou a voz
atao no galego de Vern e teceln no da Mezquita para se referir a esta ave (3C). J. M. Dobarro Paz
rexistrou a voz tecelano en Cabalar para se referir a esta especie (3C). X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez apuntaron tamn os nomes de gavin e avixote para esta especie (1A). Esta ltima,
avixote, tamn se recolleu no Atlas de vertebrados de Galicia, ademais dos castelanismos gaviln e
galivn (7A).
editorial Galaxia, aparece a entrada teceln identificada coa voz castel gaviln. O Diccionario de usos
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica
coa voz castel gaviln as voces galegas vexato, gabin, teceln, gabildo e miato. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas:
martinete, que nunha das acepcins remite a gavin; rapia, que nunha das acepcins remite a
gabin ou gabiao (noutras acepcins, esta denominacin identifcase con Circus pygargus e Circus
aeruginosus); teceln, que nunha das acepcins define e identifica con A. nisus, e coas denominacins
gavin e millafre (noutra acepcin, identifica teceln con Falco tinnunculus); gavin ou gaviao,
nunha das acepcins definida como "ave de rapina, diurna, da famlia dos falcnidas, de cor gris
azulada no lombo e ventre pardo con listras, que se alimenta de pxaros e pequenos mamferos" e
identifica con A. nisus e cos sinnimos millafre, aguioto (definido despois como fillo pequeno da
guia, sen relacin con esta especie) e gafaoto (que non ten entrada propia); na outra das
acepcins, gavin ou gaviao est definida de maneira xenrica como ave de rapina diurna; as grafas
con "b" ou con "v" estn tal como aparecen no dicionario, s veces con unha, s veces coa outra. O
editorial Galaxia, recolle atao, avixote, gabin, gabirro, miato, peneireiro, teceln,
tremetreme e treme-treme como sinnimos para A. nisus, a pesar de que algunhas destas
denominacins parecen aludir antes ben ao caracterstico voo peneirado de Falco tinnuculus. O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recolle para esta especie as entradas:
gabin (como voz galega preferente); atao (como voz galega mais non preferente, remite a
gabin); tamn franxo e franxn (como galegas, mais non preferentes) para ese referir, nunha das
acepcins a gata fornela, ave de rapina, e noutra a gabin; rexeita as voces gabiln e gaviln, e remite
a gabin.
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas explica que o termo casteln gaviln e o
portugus gavio (e tamn os galegos gavin, gabin, gaviao ou gabiao) teen orixe incerta, mais
que probabelmente vean do gtico gabila ans (alemn antigo, gabala ou gabila; que en moitas
linguas chmaselle as tamn a obxectos curvados ou con ganchos, como o alemn gabel, forca (e
talvez tamn o termo galego gabilo, fouce pequena, tea esta orixe), que poden ter relacin coas
poutas ganchudas desta ave. Avixote ten unha clara relacin con avixoar, axexar; atao, co
significado desta pelabra noutra das acepcins: astuto; gabildo, seguramente coa forma longa e
esvelta do seu corpo. Pequeno unha indicacin do tamao, contrapndoo a gabin grande, que
unha denominacin popular para Accipiter gentilis, ave de aspecto similar pero ben mis grande. Non
se encontrou unha clara explicacin semntica para franxo ou franxn (talvez con franxer ou franxir,
quebrar, escachar, ou con franxa, o tecido de lio, e nese sentido ter relacin con teceln). Tampouco
se encontrou explicacin para teceln, non sendo que incialmente fose propia de F. tinnunculus, polos
movementos que estoutra especie fai no ar, que poden lembrar os dun teceln, e despois se aplicase
tamn a A. nisus, que non fai eses movementos de peneireo mais ten algn parecido con F.
tinnunculus.
A. Vidal Figueroa comentan que gaviln un castelanismo (10B).
Canto ao termo comn, engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn
doutras especies que teen o mesmo nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa,
para diferenciala delas.
miato (ou miato comn) Buteo buteo
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato comn foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Miato
foi tamn o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); tense utilizado ou recollido nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no Atlas
de vertebrados de Galicia e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 5A, 6A, 7A, 8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A, 16A e 11B). Nalgunhas publicacins recibiu outros nomes, como os de lamote (12) e
buxato comn (3A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus guia-dasa-redonda (2A,
89
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).

Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Buteo buteo as denominacins populares
de buzaco, mioto e aguia nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira
Lpez et al. rexistraron miato, miata e gaia (con e sen gheada) para Buteo buteo no concello de
Ames, A Corua (9B). No Atlas de vertebrados de Galicia tamn se apuntan para esta especie as
denominacins buxato, bexato, queima, tartaraa e mioto (7A). F. Bernis Madrazo apunta buxato,
buchato e bujato (11B). Por outro lado, as voces populares buxato, boxato, miln, miato,
milano, miata e mioto recollidas no traballo de C. Garca Gonzlez (3C), poderan estar referidas
tanto s especies do xnero Milvus como s especies do xnero Buteo. Concretamente, F. Fernndez
Rei rexistrou buxato en Cario; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; C. Garca Gonzlez, en Compostela; X.
Pena Seijas, en Guitiriz; M. I. Vzquez Fernndez, en Pereiram (3C). J. L. Couceiro Prez rexistrou
buxato no galego de Fes (3C). M. P. Paz Gonzlez rexistrou a voz miln en Xunqueira de Amba; A.
Snchez Snchez, en Montederramo (3C). M. C. Rodrguez Lago rexistrou milano no Porto, en Zamora
(3C). F. Vecino Toms rexistrou miato en Razo; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; I. Leis Casanova, en
Sta. Eulalia de Dumbra; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; F. Varela Gonzlez, en Santaia; C.
Garca Gonzlez, en Compostela; J. Lpez Fernndez, en Novefontes (3C). M. J. Prez Froiz rexistrou
miata en Sta. Mara de Oirs (3C). M. J. Prez Alonso rexistrou mioto en Goin (3C). M. A. Conde
Teira apunta as denominacins populares xenricas de mioto, miato, mioto, miln, milango e
miata para Milvus e Buteo (12B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan tamn as de
buxato, bexato, mioto, mioto e tartaraa (1A). Xurxo de Vivero indica tamn para a especie o
nome de lamote (3A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez
apuntan que bufo un nome que recibe Bubo bubo e tamn B. buteo (as das especies) na comarca
de Vern (23B).
editorial Galaxia, recolle as voces albela, que define de maneira imprecisa e identifica con miangueiro,
miato e mioto; miato, que identifica de maneira imprecisa coas voces castels milano real, azor, e
co sinnimo bexato; mioto, que remite a miato; miangueiro, que identifica coz voz castel milano e
remite a albela; miato, que nunha das acepcins identifica coa voz castel azor e remite a miato;
millafre, que identifica coa voz castel milano; bullafre, que remite a bexato; bexato, que identifica
coa voz castel milano e cos sinnimos galegos bouxato, bullafre, buxarelo, buxato e miato; bouxato,
que remite a buxato; buxato, que remite a bexato; buxarelo, que remite a bexato; queima, que
define como especie de milano con plumas ablancuzadas. No Diccionario de usos casteln-galego de X.
M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces galegas
albela, milmanda, miato, miato, milln, millafre, bullafre, bexato, buxato, bouxato,
bouxarelo e queima identificadas coa voz castel milano; queima, en concreto, coa subentrada
milano de plumas blanquecinas. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, trae as entradas mioto, que nunha das acepcins remite a millafre; miafre, que
remite a millafre; millafre que identifica co nome cientfico Milvus milvus e co sinnimo miato;
mioto, que nunha das acepcins remite a mioto; miato, que nunha das acepcins define como ave
de rapina e identifica con M. milvus, especificando a denominacin miato comun para Buteo buteo, e
os sinnimos bexato (que non ten entrada propia), millafre e miafre; queima, que nunha das
acepcins define como ave semellante ao miato e co sinnimo miato; albela, que define como
millafre de cor parda clara que concorre aos lugares onde estn a lavar as tripas e identifica tamn co
sinnimo miato; lamego, que define de maneira inespecfica como ave rapaz; lamote, que nunha das
acepcins define de maneira inespecfica como ave rapaz; este dicionario tamn identifica tartaraa
con B. buteo (non con especies do xnero Circus) e d como sinnimos miato, mioto, buxato (que
non ten entrada propia) e pilla-ratos (que tampoco aparece como entrada ou como subentrada; todos
estes si que son propios de B. buteo). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, ademais, recolle bexato, miato, miato, mixato
e tartaraa como sinnimos para B. buteo. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, recolle as voces: miangueiro, milmanda, millafre, mioto, buxato e bouxato (como
galegas mais non preferentes), remiten a miato ou bexato; miato (como galega e preferente), que
nunha das acepcins identifica con M. milvus e M. migrans e na outra con B. buteo e cos sinnimos
lamote, lamego e bexato; lamote (como galega e preferente), que nunha das acepcins identifica con
B. buteo e cos sinnimos miato, lamego e bexato; lamego (como galega e preferente), que nunha
das acepcins identifica con B. buteo e cos sinnimos miato, lamote e bexato; bexato (como galega e
preferente), que nunha das acepcins identifica con B. buteo e cos sinnimos miato, lamego e lamote.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Miato e bexato aparecen en recitados infants
como o seguinte: "Miato, miato, que levas no papo? / Leite callado / Quen cho callou? / A filla do
rei. / Cala, que xa llo direi". (A mesma existe comezando con Bexato, bexato, aln doutras moitas
variantes que incorporan prato en lugar de papo, mazado en lugar de callado etc.)
A voz miato tamn est recollida con frecuencia na literatura de autor/a. Por exemplo, nestes
versos de Eduardo Pondal: "Algo do rudo vento / que azouta o cabo Ougal / do salvaxe miato / que
leva o vento son". Ou nestoutros de Ramn Cabanillas, en No desterro (1913): "Pomba en soo,
90
esmorecida, / encantada e mal ferida, / qu miato te pillou?... ".

Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de miato, millafre, bullafre e
similares, vxase M. migrans. Queima alude cor da sa plumaxe, castaa escura e branca, que d a
impresin de estar queimada. Outras denominacins, como pilla-ratos, fan referencia aos seus hbitos
cazadores. Non se encontraron explicacins semnticas claras para lamote e lamego, non sendo que
a sa plumaxe pode lembrar a cor da lama; o termo lamote, tamn, coa acepcin de persoa que se
dedica vida contemplativa est relacionado con este paxaro, pois a ave ten por costume pasar horas
parada no alto dun pau ou dunha rama, axexando (parece antes ben que o nome aplicouse s persoas
a partir do nome do paxaro). Tampouco se encontraron explicacins para bexato, buxato ou
similares, pero poderan estar formadas a partir de miato.
miato mouro Buteo rufinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato mouro foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas no mbito
galego e estatal (10A, 13A e 14A). Miato rubio foi utilizado por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas
Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son bteo-mouro e btio-mourisco
(1D e 2D).
Nomes populares. Buteo rufinus unha especie moi rara na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares galegas, ags as xenricas apuntadas en Buteo buteo.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en Buteo buteo.
Etimoloxa / motivacin semntica. En relacin coa etimoloxa de miato, millafre e
similares, vxase Milvus migrans. Os adxectivos mouro e mourisco estn relacionados coa sa
distribucin xeogrfica, no norte de frica.
aguia manchada Aquila clanga
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia manchada foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Noutra publicacin utilizouse aguia berrona (22A, unha das guas
de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus guiamalhada (2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de ocorrencia rara ou accidental na Galiza, e non se teen
rexistrado denominacins populares, non sendo a xenrica.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de aguia na nosa literatura,
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de aguia, vxase vxase Aquila
chrysaetos ou Aquila adalberti. Canto aos modificadores, manchada e malhada fan referencia
plumaxe dos individuos mis novos, con numerosas manchas brancas; berrona por causa do
caracterstico berro que emite, semellante a un ladrido.
aguia imperial
(ou
aguia imperial ibrica) Aquila adalberti
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia imperial foi a denominacin proposta por C.

foi tamn o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); utilizouse ademais nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e tense
recollido ou utilizado tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 5A, 8A, 12A, 13A, 14A, 18A, 22A e
11B; nunhas como aguia imperial e noutras como aguia imperial ibrica). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus guia-imperial ou guia-imperial ibrica (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e
3D).
populares galegas, ags as xenricas.
editorial Sotelo Blanco, recllense as voces xenricas apuntadas en Aquila chrysaetos. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas de
aguia, aiga e aigue, as das primeiras como galegas e preferentes e a terceira como propiamente
91
galega mais non preferente, e rexeita as voces guila e guilla, que indica como non galegas; dentro da
entrada aguia especifica a denominacin de aguia imperial ou coroada para A. heliaca.
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas explica que o termo casteln guila desce
como semicultismo do latn aquila (e do mesmo xeito, o galego aguia). Imperial un cualificativo
algunha vez engadido ao nome xenrico dunha ave para a identificarmos como especie, e ten relacin
cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, ou cunha certa maxestade no xeito
de camiaren, de voaren ou de se moveren en xeral, ou coa sa forza (na nomenclatura galega das
aves empregouse s para das especies: para esta, Aquila adalberti, e tamn para Ardea purpurea,
garza imperial).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O criterio cientfico
actual distinguir entre Aquila adalberti (que ten distribucin ibrica, con aparicin espordica na
Galiza) e Aquila heliaca (que habita exclusivamente no leste europeo e nunca se ten observado na
Galiza) como das especies diferentes. Antano foron consideradas das subespecies: A. heliaca
adalberti e A. heliaca heliaca. Do mesmo modo que noutras linguas europeas, existe a posibilidade de
empregar en galego aguia imperial ibrica e aguia imperial oriental, respectivamente, se se quixer
marcar esta especificidade.
aguia real Aquila chrysaetos
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia real foi a denominacin proposta en 1977-1978

por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn
en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado ou recollido
ademais nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no Atlas de vertebrados de Galicia e
noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 3A, 5A, 7A, 8A, 10A, 18A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A,
16A, 22A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus guia-real (2A, 10A, 1D, 11B, 2D e
3D).
Nomes populares. No Atlas de vertebrados de Galicia recllense para esta especie as
denominacins populares galegas de aigue, ave, aiga e ave-gardua (7A). A. Snchez Snchez
rexistrou o nome xenrico de aguia en Montederramo e M. C. Rodrguez Lago no Porto, Zamora (3C).
M. I. Gonzlez Fernndez rexistrou o nome xenrico de aiga en Burn, M. T. Acosta Garca en Pedrafita
e M. Gonzlez Gonzlez no Incio (3C). A. Santamarina Fernndez rexistrou o nome xenrico de aigue
no Val do Suarna e M. E. Vzquez Santamara na Gudia (3C).
editorial Galaxia, aparecen as entradas guia, que identifica coa voz castel guila e cos sinnimos
galegos aiga e aiguia (que non ten entrada propia); aiga, que remite a guia; e aigue, que identifica
coa voz castel guila. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, d aguia, aiga e aigue como equivalentes voz castel guila.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recllense as
voces guia, aiga (como forma dialectal de guia) e aigue (como forma popular e dialectal de guia);
na entrada guia especifcase a denominacin de guia real para A. chrysaetos; recolle tamn as
voces aguioto e aigote para se referir s cras das guias. O Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, incle as entradas xenricas de aguia, aiga e aigue, as das
primeiras como galegas e preferentes e a terceira como propiamente galega mais non preferente, e
rexeita as voces guila e guilla, que indica como non galegas; dentro da entrada aguia especifica a
denominacin de aguia real para A. chrysaetos; recolle tamn as voces aguiacho e aigote para se
referir s cras das aguias.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz guia est recollida con frecuencia nas letras
galegas. As, xa aparece na prensa de 1884, en concreto n' O To Marcos da Portela: "... aguia voadora
que feliz traspondo con fortes aas a rexin... ". Tamn a emprega Ramn Cabanillas en Na noite
estrelecida (1926): "... os da caste baril de azas fortes de aguia e poutas de len... ". Ou, por
exemplo, lvaro Cunqueiro n' As crnicas do sochantre (1956): "Segua dacabalo da guia de San
Xon... ". Ramn Cabanillas usa especificamente aguia reial en Na noite estrelecida (1926):
"Apreixada nas firentes poutas dun aguia reial... ".
descende como semicultismo do latn aquila (e do mesmo xeito, o galego aguia). Real un
cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificar como especies, que no caso
desta ave de rapina seguramente ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade no seu voo ou co seu
tamao e a sa forza. Gardua ten relacin co mamfero carniceiro, Martes foina, co que Aquila
chrysaetos comparte os hbitos predadores.
92
aguia calzada Hieraetus pennatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Miato rabilongo foi o primeiro nome proposto por C.
de aguia caudal en lugar do anterior; este segundo nome utilizouse nas guas de aves destes autores
(1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas
publicacins (2A, 3A, 6A, 11A, 18A e 11B). Aguia calzada foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido
nalgunhas publicacins ornitolxicas (3A, 8A, 10A, 12A, 13A, 15 e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son guia-calada e guia-pequena (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D, o primeiro con
mis frecuencia).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Aquila crhysaetos.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, ademais das
voces xenricas, na entrada guia especifcase a denominacin de guia caudal para H. pennatus. O
editorial Galaxia recolle aguia caudal e miato rabilongo como sinnimos especficos para H.
pennatus (este dicionario recolle con frecuencia as primeiras denominacins que empregaron X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas xenricas e dentro da entrada aguia especifica a denominacin de
aguia caudal para H. pennatus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Como xa se comentou nas especies anteriores, J.
Corominas explica que o termo casteln guila descende como semicultismo do latn aquila (e do
mesmo xeito, o galego aguia). Como os propios adxectivos indican, rabilongo e caudal refrense
cauda longa que ten o paxaro. Calzada por causa das plumas das patas, que lle cobren a pata toda
at os ps. Dse un certo parecido cos miatos, e de a aquela proposta inicial de miato. O
modificador portugus pequena fai referencia ao seu tamao, pois a mis pequena das aguias.
aguia de Bonelli Hieraetus fasciatus (=Aquila fasciata)
Bibliografa ornitolxica especializada. Aguia perdiceira foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins (2A, 3A, 6A, 18A e 11B; nalgunha, "guia" escrito
con til). Aguia de Bonelli foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T.
A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (3A,
8A, 10A, 12A e 14A). Noutras publicacins utilizouse aguia perdigueira (13A, 15A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son guia-de-Bonelli e guia-perdigueira (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D, o segundo con mis frecuencia).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Aquila crhysaetos.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recllense as
voces xenricas indicadas en Aquila chrysaetos e na entrada guia especifcase a denominacin de
guia perdigueira para H. fasciatus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas xenricas xa indicadas e dentro da entrada aguia especifica a
denominacin de aguia perdiceira para H. fasciatus.
descende como semicultismo do latn aquila (e do mesmo xeito, o galego aguia). Os modificadores
perdiceira e perdigueira estaran relacionados con que caza perdices (perdign o nome galego dos
polios da perdiz ou das perdices novias), anda que realmente caza aves de todas as clases,
mamferos e rptiles. Bonelli fai referencia ao piemonts Franco Andrea Bonelli, un dos cientficos que
describiu a especie.
93
Familia Falconidae
peneireiro das torres Falco naumanni
Bibliografa ornitolxica especializada. Buxarelo foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse ou
recolleuse na primeira gua de aves destes autores e nalgunha outra publicacin ornitolxica (1A, 2A,
18A e 11B). Nas outras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez e no Atlas de vertebrados de
Galicia utilizouse lagarteiro buxarelo (5A, 7A e 22A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa propuxeron tamn o nome peneireiro das torres (10B). Nunha publicacin chamuselle
peneireiro do vern (3A). Lagarteiro das torres foi proposto en 1999 por M. A. Conde Teira (12B).
Tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 16A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son francelho, peneireiro-das-torres e peneireiro-de-dorsoliso (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa explican que existen dous nomes
xenricos maioritarios na Galiza: peneireiro, sobre todo no oriente galego, e lagarteiro,
predominante no occidente (10B).
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Falco
tinnunculus. Ademais, o Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial
Galaxia, trae a entrada xenrica buxarelo, que remite a buxato. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada buxarelo, que define e identifica
especificamente con Falco naumanni. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, na entrada peneireiro, identifica buxarelo,
lagarteiro das torres e lagarteiro do vern como sinnimos especficos para F. naumanni. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada xenrica falcn coa
subentrada falcn buxarelo, que identifica especificamente con F. naumanni.
Uso dos seus nomes na literatura galega. As voces lagarteiro e peneireiro tense
empregado na nosa literatura (vxase Falco tinnunculus).
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica de lagarteiro e
peneireiro, vxase F. tinnunculus (para F naumanni, sase lagarteiro como nome xenrico por causa
da sa semellanza con F. tinnunculus, non porque faga referencia sa alimentacin). Sobre a
etimoloxa e a significacin de falcn, vxase Falco peregrinus. O modificador das torres fai referencia
a que este paxaro ania con frecuencia nos tellados ou no alto de construcins humanas; do vern
relacinase coa sa fenoloxa, pois unha especie migradora, nomeadamente estival (este mesmo
cualificativo utilizouse tamn para outra especie: Falco subbuteo). O modificador portugus de-dorsoliso indica unha caracterstica diferenza desta especie de F. tinnunculus, para o que se emprega o
modificador de-dorso-malhado, e aluden a se teen ou non pintias no lombo. Non se atopou unha
explicacin semntica para buxarelo nin para o portugus francelho, pero o primeiro podera querer
dicir simplemente buxato pequeno e o segundo, como significa tamn en galego esta palabra, que ten
apego s cousas francesas, quizais por algunha crenza popular que o relacione con Francia.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Tanto peneireiro
como lagarteiro son dous nomes xenricos igual de vlidos para a especie. Ambos os dous estn
recollidos a mido nas publicacins ornitolxicas. Ambos os dous son, xa que logo, nomes xenricos
aplicbeis a todos os lagarteiros (ou peneireiros): E. caeruleus, F. tinnuculus, F. naumanni e F.
vespertinus.
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa acharon mis recomendbel o nome xenrico de
peneireiro, por facer referencia caracterstica conduta destas aves: o seu voo peneirado (10B).
Para esta especie en concreto, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran peneireiro das
torres (10B), anda que posteriormente Conde Teira optou por lagarteiro das torres (12B). Na nosa
opinin ben mellor usarmos peneireiro das torres, ben propio do galego tamn, como acabamos de
ver, mantndomos as a harmona co portugus.
peneireiro
(ou peneireiro
comn) Falco tinnunculus
Bibliografa ornitolxica especializada. Lagarteiro foi a denominacin proposta por C.

lagarteiro ou lagarteiro comn foi tamn o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
94
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse ou recolleuse na gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 8A, 10A, 18A, 12A, 13A, 14A,
16A e 11B). Nas outras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez e no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) utilizouse a denominacin de lagarteiro peneireiro (5A, 7A e 22A). Noutra publicacin,
peneireiro comn (3A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son peneireiro,
peneireiro-vulgar e peneireiro-dorso-malhado ou peneireiro-de-dorso-malhado (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D).
Nomes populares. No tocante aos nomes populares galegos vivos na fala, A. Villarino Gmez
rexistrou para Falco tinnunculus as denominacins de teceln, lagarteiro, peneireiro e o
castelanismo gaviln nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et
al. rexistraron lagarteiro e lagarteira (con e sen gheada) para Falco tinnunculus no concello de Ames,
na Corua (9B). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta especie ballarn, lagarteiro, peneireiro e o
catelanismo *gavilucho na Galiza, e peneirego nalgunha zona de Asturias, posibelmente de fala galega
(11B). Nalgunhas localidades do Bierzo tamn recibe o nome de peneireiro (recollido polo autor do
presente traballo). M. R. Martnez Martnez rexistrou lagarteiro en Curtis; C. Garca Gonzlez, en
Compostela; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. D. Garca Rojo, en Monterroso; R. Fraga
Garca, en Melide; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn; X. Pena Seixas, en Guitiriz; M. C. Gil Surez, en
Vilardevs; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs; M.
A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; S. Lpez Facal, en Toba;
J. Lpez Fernndez, en Novefontes; M. I. Vzquez Fernndez, en Pereiram (3C). M. J. Morandeira
Lores rexistrou a variante lagarteira en Laxe e R. Seco Fernndez en Santa Comba (3C). X. de Vivero
apunta lagarteiro e teceln como outros nomes galegos da especie (3A). A. Reboreda, C. lvarez, E.
Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen terceln para F. tinnunculus na comarca de
Vern (23B). No Atlas de vertebrados de Galicia tamn se recollen para esta especie os nomes
populares de paxaro da chuvia, peneireiro e peneirio (7A). G. Baamonde Traveso rexistrou a voz
lamote en Cedofeita, que foi identificada coa voz castel cerncalo (3C). J. L. Couceiro Prez rexistrou
a voz tartaraa en Fes, que se identificou coa castel cerncalo (3C).
editorial Galaxia, aparece a entrada xenrica arpella defnida dunha maneira imprecisa, como una
especie de cerncalo; tarataraa tamn est identificada coa voz cerncalo e co sinnimo lagarteiro;
lagarteiro identifcase coa voz cerncalo, e d bexato como sinnimo, anda que despois identifica a
entrada bexato con milano, non con cerncalo; peneireiro defnese como ave rapaz, sen identificar,
mais non aparece como entrada senn na entrada "peneireo", que o voo axitado que fai o
peneireiro, e entn explica que unha ave de rapina. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M.
Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces xenricas
arpella, arpeu, buxarelo, lagarteiro, tartaraa, badoco e paioio na entrada castel cerncalo; as
das ltimas en sentido figurado, anda que o indica tamn para buxarelo. O Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, presenta as entradas bailarete,
lagarteiro, lagarteira, torcelln, peneireiro e peneirio para se referir a F. tinnunculus; ademais,
na entrada teceln refrese, en das acepcins diferentes, a das especies: F. tinnunculus (d os
sinnimos lagarteiro e peneireiro) e Accipiter nisus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de
M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle bailarete, buxato,
francello, garduo, lagarteira, lagarteiro, peneireiro, pineireiro, lamote, miato, peneirio,
pillarratos, tartaraa, tatabello, tecedeiro e teceln como sinnimos para F. tinunculus (anda que
algns destes nomes, como lamote, miato, buxato ou tartaraa son propios doutras especies). O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, refrese especificamente nas entradas
peneireiro, lagarteiro, bailarete e teceln a F. tinnunculus (todas consideradas como galegas
preferentes).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto peneireiro como lagarteiro son voces
empregadas na nosa literatura. Antonio Mara de la Iglesia, por exemplo, xa recolle peneirerio en El
idioma Gallego, su antigedad y vida (1886): "... e deixaron ir libre coma un peneireiro acusado... ".
Igualmente, o escritor lvaro Cunqueiro n' A cocia galega (1973): "...unha fraga mesta, na que o lobo
se escusa, e sober da que sempre voan aves de rapia que nos nosos chamamos peneireiros... ".
Lagarteiro xa aparece nuns versos de Rosala de Castro, en Cantares Gallegos (1863): "Din
que pars lagarteiro desprumado; / se verd / meu lagarteiro tnm'o coran prendado!". E
tamn, por exemplo, na publicacin peridica Parla Gallega, no ano 1886: "... soaba queixumbroso o
vento forte e chiaba na torre o lagarteiro... ". Ou nestes versos de Ramn Cabanillas en No desterro
(1913): "Balboa rei vixilaba, con ollos de lagarteiro... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. No que atinxe motivacin semntica, lagarteiro estara
relacionado coa sa alimentacin e peneireiro co xeito de voar, quedando quieto nun punto do aire,
abaneando as s (peneireo ou voo peneirado). Tamn a este tpico voo aluden seguramente ballarn,
forma local de bailarn, e talvez torcelln. O modificador portugus de-dorso-malhado indica unha
caracterstica que distingue esta especie de Falco naumanni, para o que se emprega de-dorso-liso, e
aluden a se teen ou non pintias no lombo. Paxaro da chuvia probabelmente por causa de crenzas
95
populares que asocian a presenza do paxaro coa chuvia. A explicacin semntica para teceln e
similares pode ser os movementos que esta ave fai no ar, que poden lembrar os dun teceln (aplcase
tamn a Accipiter nisus, que non fai eses peneireos, mais pode ser porque ten certo parecido con F.
tinnunculus).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Ambos os dous nomes
xenricos, peneireiro e lagarteiro, seran aplicbeis a E. caeruleus, F. tinnuculus, F. naumanni e F.
vespertinus, todas elas aves rapaces pequenas que se peneiran no ceo. Na nosa opinin ben mellor
usarmos peneireiro, ben propio do galego, como acabamos de ver, mantndomos as a harmona co
portugus.
ben posbel que a asignacin de tartaraa e lamote a esta especie sexan erros, e que se
refiran s especies do xnero Circus e a Buteo buteo.
esmerilln Falco columbarius
Bibliografa ornitolxica especializada. Falcn paxareiro foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (1A, 2A,
3A e 11B). Esmerilln foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira
e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Tense empregado nas seguintes guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez e noutras moitas publicacins ornitolxicas (5A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A
e 22A; nesta ltima, esmerilln comn). Nunha publicacin utilizouse falcn do inverno (3A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus esmerilho (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa explican que unha especie que
non ten nome especfico na fala galega viva (10B).
Blanco, atopronse as denominacins apuntadas en Falco peregrinus. O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz
castel esmerejn as mesmas que para a voz azor, que son nomes xenricos de aves rapaces (vxase
Accipiter gentilis). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle esmerilln e falcn paxareiro como sinnimos para
F. columbarius. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada falcn coa subentrada falcn paxareiro, que identifica especificamente con F. columbarius.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego da voz falcn na nosa
literatura, vxase Falco peregrinus.
Lengua Castellana, explica que a voz castel esmerejn (paralela galega esmerilln) deriva dunha
forma xermnica, schmerl, e que probabelmente o casteln tomouna do francs antigo esmereillon
(hoxe merillon); na Idade Media estn documentadas esmeriln, esmerijn e esmerejn. Sobre a
etimoloxa e significacin de falcn, vxase F. peregrinus. O modificador do inverno relacinase coa
sa fenoloxa, pois unha especie migradora, nomeadamente invernante; paxareiro fai referencia
sa alimentacin, xa que caza pequenos paxaros.
A. Vidal Figueroa consideran lextimo e coherente recuperar para o galego a voz medieval esmerilln,
derivado de esmeril, do francs antigo, e que se difundiu por todas as linguas romances occidentais
(10B). Para aln diso, falcn paxareiro sera un nome moi inespecfico.
falcn pequeno Falco subbuteo
Bibliografa ornitolxica especializada. Falcn pequeno foi a denominacin proposta por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B).
Falcn pequeno foi tamn o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado ou recollido nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (1A, 5A e 22A) , no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A,
3A, 8A, 10A, 18A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). X. de Vivero d para esta especie os
nomes de tagarote e falcn do vern (3A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus gea
(2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. No tocante aos nomes populares galegos, A. Villarino Gmez rexistrou para
Falco subbuteo a denominacin de falcn nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). J.
M. Dobarro Paz rexistrou a voz xenrica falcn en Cabalar (3C).
96

editorial Sotelo Blanco, atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Falco peregrinus. O
editorial Galaxia, recolle falcn do vern, falcn pequeno e tagarote como sinnimos para F.
subbuteo (parece recoller as denominacins X. de Viveiro, 3A). No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada falcn coa subentrada falcn pequeno, que
identifica especificamente con Falco subbuteo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz falcn na nosa literatura,
vxase Falco peregrinus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e significacin de falcn, vxase Falco
peregrinus. O modificador pequeno indica o seu tamao, menor co de Falco peregrinus; do vern
relacinase coa sa fenoloxa, pois unha especie migradora, nomeadamente estival. H. Costa et el.
explican que tagarote era antigamente a denominacin dun falcn das illas Cabo Verde, segundo
documenta D. Ferreira (1616) e que gea un nome empregado polos falcoeiros medievais e definido
xa especificamente para esta ave no ano 1616 por D. Ferreira (1D).
peneireiro de patas rubias Falco vespertinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Lagarteiro patirrubio foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (10A,
13A, 14A e 15A). Nunha publicacin utilizouse peneireiro de patas rubias (3A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son falco-vespertino e falco-ps-vermelhos (2A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza e non se lle coecen nomes popopulares
non sendo os xenricos.
Dicionarios consultados. Non aparecen denominacins especficas para Falco vespertinus;
recollen, non obstante, denominacins xenricas de Falco tinnunculus, que tamn se poderan
empregar para Falco vespertinus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. As voces lagarteiro e peneireiro tense
empregado na nosa literatura (vxase Falco tinnunculus), e tamn falcn (vxase Falco peregrinus).
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica de lagarteiro e
peneireiro, vxase Falco tinnunculus. Sobre a etimoloxa e a significacin de falcn, vxase Falco
peregrinus. Os modificadores de ps vermellos, de patas rubias ou similares fan referencia
caracterstica cor rubia das sas patas, moi rechamante. Vespertino est relacionado coa
denominacin latina (porn, unha especie de hbitos diurnos).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Tamn para esta
especie sera aplicbel o criterio que xa se comentou para E. caeruleus, F. naumanni e F. tinnunculus
sobre os dous nomes xenricos maioritarios na Galiza: peneireiro, sobre todo no oriente galego, e
lagarteiro, predominante no occidente. Na nosa opinin, no mbito concreto da ornitoloxa
especializada ben mellor usarmos peneireiro, formando un sistema de nomenclatura con E.
caeruleus, F. naumanni e F. tinnunculus e mantndomos as a harmona co portugus.
falcn peregrino Falco peregrinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Falcn comn foi o primeiro nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B); esta
denominacin recolleuse nalgunha publicacin (3A). En 1978, tamn na Lista patrn de aves de Galicia,
na segunda parte, os autores propuxeron o nome de falcn pelengrn no canto do anterior (5B); esta
segunda denominacin utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse no Atlas de
vertebrados de Galicia e nalgunha outra publicacin (1A, 3A e 7A). F. Bernis Madrazo apunta outro
nome moi parecido: falcn pelegrn (11B). Falcn peregrino foi proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas outras guas de aves
de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (3A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e
18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus falco-peregrino e falco-real (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Falco peregrinus o nome de falcn nas
terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron falcn para
esta especie no concello de Ames, na Corua (9B). J. M. Dobarro Paz rexistrou as mesmo falcn en
97
Cabalar (3C).
editorial Galaxia, aparece a entrada falcn identificada coa voz castel halcn. O Diccionario de usos
voz castel halcn a voz galega falcn. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, incle a entrada falcn, que nuhna das acepcins identifica con Falco
peregrinus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle falcn comn e falcn peregrino como sinnimos para F.
peregrinus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
xenrica falcn coa subentrada falcn peregrino, que identifica especificamente con Falco
peregrinus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz falcn ten sido empregada con moita
frecuencia na nosa literatura. Como exemplos, podemos citar o uso que fai Antonio Lpez Ferreiro n' A
tecedeira de Bonaval (1895): " ... estaba unha donna soltando un falcn sobr'un bando de pombas ...
". Ou, por exemplo, Eduardo Pondal nun poema titulado A Curros Enrquez (Poemas inditos,
publicados no ano 1935): " ... e luita por romper sas cadeas, / coma un falcn intrpido e salvaxe ...
". Ou, por exemplo, lvaro Cunqueiro n' As crnicas do sochantre (1956): "...a sa casa e a mia
pintan un falcn en gules... ".
Ademais, algn dito testemua a popularidade da voz falcn: "O azor, no pau; e o falcn, na
mao".
Etimoloxa / motivacin semntica. J. Corominas explica que o termo casteln halcn
descende do latn tardo falco, -onis (e do mesmo xeito o galego falcn), de orixe incerta,
probabelmente a mesma que o adxectivo castel que se emprega para as persoas as dedas ou os ps
tortos, que deriva de falx, fouce; a aplicacin ave de rapina sera por mor das poutas curvadas. O
modificador peregrino talvez faga referencia aos seus hbitos migratorios, sobre todo nos falcns da
Europa do norte, que no inverno se desprazan para o sur; real un cualificativo engadido ao nome
xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, que no caso desta rapina seguramente
ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade no seu voo ou co seu tamao ( a maior das Falconidae
presente das nosas latitudes) e a sa forza.
falcn xerifalte Falco rusticolus
Bibliografa ornitolxica especializada. Falcn albar foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (1A, 2A, 5A, 22A
e 11B). Falcn xerifalte foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T.
A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunha publicacin (10A e 13A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son falco-gerifalte e gerifalte (2A, 11B, 1D, 2D e 3D; o
populares galegas, non sendo a xenrica.
Carracedo (1984), da editorial Akal, atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Falco
peregrinus. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
ademis da entrada xenrica falcn, incle a entrada xerifalte ou xerifalto, que nunha das acepcins
identifica con Falco rusticolus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez
e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle xerifalte e falcn albar como sinnimos para F.
rusticolus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
xenrica falcn coa subentrada falcn albar, que identifica especificamente coa voz xerifalte; tamn a
entrada xerifalte, que nunha das acepcins define e identifica con Falco rusticolus e con falcn albar.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz falcn na nosa literatura,
vxase Falco peregrinus. Para aln diso, Ramn Cabanillas utiliza xerifalte n' O mariscal (1926): " De
azas forte e de longa envergadura o novo xerifalte!".
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e a significacin de falcn, vxase F.
peregrinus. O cualificativo albar est referido cor da sa plumaxe e xerifalte, como significa tamn
a palabra persoa que sobresae en certa cousa, ao seu tamao, forza e beleza.
98
Familia Tetraonidae
pita do monte Tetrao urogallus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pita do monte foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Pita do
monte foi tamn a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no
Atlas de vertebrados de Galicia e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas
(1A, 2A, 5A, 7A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 18A, 22A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son tetraz, tetraz-real e tetraz-grande das-serras (2A, 10A, 1D e 2D).
Nomes populares. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan tamn o nome galego de
pita montesa para esta especie (1A). M. C. Rodrguez Lago rexistrou piarro no Porto, Zamora, para
se referir ao galo do monte (3C).
editorial Galaxia, recolle na entrada pita a subentrada pita do monte, que identifica coa voz castel
urogallo. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d para o termo casteln urogallo os galegos *urogalo e pita do monte. No
entradas pita-do-monte e *urogalo (co sinnimo pita-do-monte) para se referir especificamente a
Tetrao urogallus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle galo bravo, galo monteiro, pita do monte e pita
montesa como sinnimos para T. urogallus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, incle na entrada pita as subentradas pita do monte, que define e identifica con T.
urogallus, e pita montesa, que remite a pita do monte; na entrada galo incle a subentrada galo do
monte, que define como macho da pita do monte.
Uso dos seus nomes na literatura galega. lvaro Cunqueiro emprega pita do monte e tamn
*urogalo n' A cocia galega (1973): "...Anda nos montes de Cervantes se pode cazar a pita do
monte, o urogalo... ". X. M. Penas patio e C. Pedreira Lpez recollen unha poesa de E. Rico que fai
mencin a esta especie: "Cantan as pitas do monte / tolias por se casar, / pechan os dourados ollos;
/ sa amada, quen ser? " (1A).
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins pita do monte, pita montesa e
similares fan referencia ao seu parecido cun galo ou cunha galia e ao seu hbitat silvestre. Piarro
talvez aluda aos pos que d. O nome portugus tetraz deriva do latn tetrax, segundo indican os
dicionarios portugueses. *Urogalo un castelanismo.
A. Vidal Figueroa comentan que para nos referirmos s ao macho non especie en xeral
empregaremos o nome de galo ou galo do monte (10B).
Familia Phasianidae
paspalls da California Callipepla californica
Bibliografa ornitolxica especializada. Paspalls de California tense empregado para

chamar a esta especie nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A e 10A). Na segunda gua de aves de X.
M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e nalgunha outra publicacin utilizouse *coln de California
(13A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus codorniz da Califrnia (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie fornea con interese cinextico, introducida ou asilvestrada
no noso pas, bastante rara, e polo de agora non se lle coecen denominacins populares.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Coturnix
coturnix.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz paspalls na nosa
literatura, vxase C. coturnix.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de paspalls, vxase
C. coturnix. O modificador de California (ou da California) alude sa rea de distribucin orixinaria.
O termo *coln, do latn colinus, non se atopou en ningn dos dicionarios galegos revisados nin noutras
fontes lexicogrficas, nin tampouco en portugus; en principio, considerarase un castelanismo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En consonancia co
99
portugus, en galego tamn sera perfectamente vlido o uso de paspalls da California, isto ,
usndomos da en lugar de de.
Sobre o plural de paspalls, vxase esta alnea en Coturnix coturnix.
paspalls da Virxinia Colinus virginianus
Bibliografa ornitolxica especializada. O nome paspalls de Virxinia empregouse para esta

especie nalgunha publicacin ornitolxica (10A). Na segunda gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez, no Atlas de vertebrados de Galicia e nalgunha publicacin empregouse *coln de
Virxinia (5A, 7A e 10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus codorniz da Virgnia (2A e
1D).
Nomes populares. unha especie fornea con interese cinextico, introducida ou asilvestrada
no noso pas, bastante rara, e polo de agora non se lle coecen denominacins populares.
Dicionarios consultados. Encontrronse as denominacins xenricas apuntadas en Coturnix
coturnix.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego da voz paspalls na nosa
literatura, vxase C. coturnix.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de paspalls, vxase
Coturnix coturnix. O termo *coln, do latn colinus, non se atopou en ningnha das fontes
lexicogrficas revisadas para o galego, nin tampouco en portugus; como xa se comentou para a
especie anterior, considerarase antes ben un castelanismo. O modificador de Virxinia alude sa rea
de distribucin orixinaria.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Do mesmo modo que
para Callipepla californica (paspalls da California) en galego tamn perfectamente vlido o uso de
paspalls da Virxinia para Colinus virginianus, isto , usndomos da en lugar de de. Na nosa opinin
sera preferbel o uso da preposicin xunto co artigo, en consonancia co portugus.
Sobre o plural de paspalls, vxase Coturnix coturnix.
perdiz
(ou
perdiz comn) Alectoris rufa
Bibliografa ornitolxica especializada. Perdiz rubia foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse
nalgunha outra publicacin (2A, e 11B). Perdiz ou perdiz comn foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 16A e 18A). Nunha publicacin utilizouse
perdiz roxa (6A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus perdiz ou perdiz-comum (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Canto aos nomes populares vivos na fala, A. Villarino Gmez rexistrou para
Alectoris rufa a denominacin de perdiz nas terras da Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron
tamn perdiz (con e sen seseo) para esta especie no concello de Ames, na Corua (9B). En efecto, a
voz perdiz est moi estendida por toda Galiza; no traballo de C. Garca Gonzlez rexistrouse nunha
montoeira de localidades (3C). J. Rodrguez recolle tamn perdiz en Hermisende, Zamora (13B). A
variante perds foi rexistrada por M. R. Martnez Martnez en Curtis, por J. L. Couceiro Lpez en Fes,
por F. Vecino Toms en Razo, por M. C. Enrquez Salido no Grove, por M. C. Lpez Taboada en Sobrado
dos Monxes, por M. J. Morandeira Lores en Laxe, por I. Leis Casanova en Sta. Eulalia de Dumbra, por
M. C. Alonso Prez en Escarabote, por R. Seco Fernndez en Santa Comba, por F. Varela Gonzlez en
Santaia, por C. Garca Gonzlez en Compostela, por R. Fraga Garca en Melide, por J. Lpez Fernndez
en Novefontes (3C). F. Fernndez Rei rexistrou a variante pirdiz en Cario; M. C. Rodrguez Lago,
pird no Porto, Zamora; A. Prez Cid, perdiza en Marn (3C). No Atlas de vertebrados de Galicia,
recllese o nome de paradela (7A). M. R. Martnez Martnez rexistrou galia brava en Curtis para se
referir a esta especie (3C). M. C. Lpez Taboada rexistrou perdigoto en Sobrado dos Monxes e C.
Garca Gonzlez perdigoto e perdigocho en Compostela para se referir cra da perdiz (3C).
Ademais, para se referir as mesmo cra da perdiz, en 19 localidades galegas rexistrouse a voz
perdign (3C). Por outra banda, M. J. Morandeira Lores e R. Fraga Garca rexistraron a voz perdign,
en Laxe e Melide respectivamente, co significado de perdiz macho (3C).
editorial Galaxia, recolle as voces: perdiz e perds, identificadas coa denominacin castel perdiz roja;
garela, para a perdiz en celo; rei da banda, para a perdiz que fai de gua s outras do bando; e
perdigoto, como polio da perdiz. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, recolle as voces galegas perds e arcea para as
100
identificar coa voz castel perdiz ( posbel unha confusin entre perdiz e chocha perdiz nesta
identificacin da voz galega arcea, pois unha denominacin propia doutra especie, Scolopax
rusticola); garela, para a perdiz en celo; rei da banda, para a perdiz que fai de gua s outras do
bando; perdigoto, para a cra da perdiz. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica perdiz, que define e identifica con Alectoris rufa
(concretamente como perdiz ruiva) e Perdix perdix (como perdiz charra) e co sinnimo xenrico
perduga, que non ten entrada propia; tamn garela, que define nunha das acepcins como "perdiz en
poca de cio" e noutra como "perdiz de tamao pequeno"; incle a entrada perdigoto, para se referir
cra da perdiz, cos sinnimos perdigocho (que non ten entrada propia) e perdign (con das
acepcins: unha para cra da perdiz e outra para perdiz macho). O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle perdiz rubia,
galia brava e perduga como sinnimos para A. rufa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as entradas perdis, perdiza e perduga (como galegas, mais non
preferentes), que remiten a perdiz; perdiz (como galega e preferente), que define e identifica con A.
rufa; na entrada galia incle a subentrada galia brava, que identifica con perdiz; por outro lado,
tamn incle perdign e perdigoto (como galegas e preferentes) e perdigocho (como galega mais
non preferente) para se referiren todas tres tanto cra da perdiz como perdiz macho.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome perdiz aparece con moita frecuencia na
nosa literatura. Por citarmos algn exemplo, lvaro Cunqueiro emprega o vocbulo perdiz en varias
das sas obras, como nesta cita d' Os outros feirantes (1979): "...O que preocupaba a Paulino ... era si
en verdade as perdices falaban... ".
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recollen unha cancin popular onde se menciona a
perdiz: "Quen me dera s ter, / as s dunha perdiz / para lle levar unha carta / ao meu querido Lus"
(1A).
A voz perds tamn se recolle no refraneiro popular, como no seguinte exemplo: "O choco e a
perds coa man no nars."
Etimolgico Castellano e Hispnico, apuntan que perdiz vn do latn perdix, -icis. Galia brava indica
a sa semellanza cunha galia e a sa condicin de animal salvaxe. Roxa parece un calco mal
galeguizado do casteln perdiz roja (en vez de roxa sera mellor dicir vermella se nos referirmos a cor
viva das patas, do bico e da carncula ocular).
engdese ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo
nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala delas. Se non ese o
contexto, escsase.
charrela Perdix perdix
Bibliografa ornitolxica especializada. Perdiz charra foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse noutras publicacins sobre ornitoloxa
(1A, 2A, 7A e 11B). Nas outras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no Atlas de
vertebrados de Galicia e noutra publicacin empregouse perdiz charrela (5A, 7A e 12A e 22A).
Charrela foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira (10B e 12B) e T. A.
Vidal Figueroa (10B), que se ten empregado tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A,
12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son perdizcinzenta e charrela (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. M. E. Vzquez Santamara rexistrou charrela na Gudia; M. Taboada Cid,
en Vern e na Mezquita; M. C. Rodrguez Lago, no Porto, Zamora (3C). Charrela tamn foi apuntada
para esta especie por X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez como outra denominacin popular (1A). F.
Bernis Madrazo rexistrou perdiz charra nas provincias de Pontevedra e Lugo (11B).
editorial Galaxia, recolle a voz charrela, que nunha das acepcins identifica con perdiz parda ou perdiz
amarilla (noutra, con verdern). O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, recolle a voz galega charrela, que identifica coa voz
castel perdiz parda o amarilla. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, refrese a esta especie na entrada charrela, nunha das acepcins; ademais aparece a
entrada xenrica perdiz, onde se identifica Perdix perdix como perdiz charra e, de forma xenrica, co
sinnimo perduga, que non ten entrada propia. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle perdiz charra e charrela como
sinnimos para P. perdix. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparece a entrada charrela (como voz galega e preferente), que define e identifica con P. perdix, e a
101
subentrada perdiz charra (dentro da entrada xenrica perdiz), que identifica con charrela e P. perdix.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego da voz perdiz na nosa
literatura, vxase Alectoris rufa.
Etimolgico Castellano e Hispnico, apuntan que perdiz vn do latn perdix, -icis. Charrela e charra
son probabelmente denominacins onomatopeicas, que reproducen o renxente quierr-ic do seu canto.
paspalls
(ou paspalls comn) Coturnix coturnix
Bibliografa ornitolxica especializada. Paspalls foi a denominacin proposta por C. Pedreira

en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado ou recollido
nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez, no Atlas de vertebrados de Galicia e noutras
publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 5A, 6A, 7A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 22A;
nalgunha, paspalls comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus codorniz (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. No que atinxe s denominacins populares, para esta especie hai ben
delas. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan as de cascalls, paspallara, paspalleta,
parpall, parpalliza, pantall, saltagr, cogorniza, cotorns e codorna (1A). No Atlas de
vertebrados de Galicia, ademais de paspallara e saltagr, tamn se recollen as de pazpallar e
cuturns (7A). A. Villarino Gmez tamn rexistrou para Coturnix coturnix as denominacins populares
de paspall, paspallao e codorniza nas terras da Limia (9A). O autor do presente traballo tamn ten
escoitado paspalls e codorniz na Limia. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron paspalleta, paspallasa,
paspalls, paspallosa, cotornisa e codorniz (con e sen seseo) para esta especie no concello de
Ames, A Corua (9B). R. Seco Fernndez rexistrou a voz codorniz en Santa Comba; F. Varela
Gonzlez, en Santaia; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; M.
Gonzlez Gonzlez, no Incio; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs (3C). M. Taboada Cid rexistrou as voces
cogorniza, cotorniza e cotorniz en Vern (3C). C. Garca Gonzlez rexistrou tamn cotorniz en
Compostela; F. Vecino Toms, en Razo; e X. Pena Seijas, en Guitiriz (3C). As voces paspalls,
paspall e outras semellantes son ben populares e estn as mesmo moi estendidas. F. Bernis Madrazo
rexistrou pazpall e pampall nas provincias de Lugo, A Corua e Pontevedra (11B). F. Fernndez Rei
rexistrou paspalls en Cario; M. R. Martnez Martnez, en Curtis; F. Vecino Toms, en Razo; I. Leis
Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. C. Enrquez Salido, no
Grove; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio (3C). J. L. Couceiro Prez rexistrou a variante paspall en
Fes; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; R. Fraga Garca, en Melide; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado
dos Monxes; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; A. Snchez Snchez, en Montederramo; M.
Daz Carnero, en Castro Caldelas; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M. Taboada Cid, en Vern e na
Mezquita; M. C. Gil Surez, en Vilardevs (3C). F. Varela Gonzlez rexistrou paspallar en Santaia (3C).
M. A. Fraiz Barreiro, paspall en Codeseda (3C). C. Garca Gonzlez, paspalleta en Compostela; J.
Lpez Fernndez, en Novefontes; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes (3C). M. C. Rodrguez
Lago, pascuall no Porto, Zamora (3C). S. Cortina Vzquez rexistrou parpalls en Friol (3C). E.
Rodrguez Gandoi, parpall e parpalliz en Guntn (3C). M. P. Paz Gonzlez, parpalln en Xunqueira
de Amba (3C). M. Taboada Cid, pazpall, pazpallar e pazpallaz en Vern (3C). G. Baamonde
Traveso, tamn pazpall en Cedofeita (3C). Tamn pazpallar, en Monterroso, rexistrado por M. D.
Garca Rojo, e en Ramirs, rexistrado por M. R. lvarez Blanco (3C). M. T. Acosta Garca rexistrou
pazparallaz en Pedrafita (3C). M. E. Vzquez Santamara, pazcuall na Gudia (3C). J. M. Dobarro
Paz, pantalls en Cabalar (3C). F. Fernndez Rei rexistrou pantall en Cario e J. Vilario Seco en S.
Braulio de Caaveiro (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez
recollen pazpallaza na comarca de Vern (23B). M. J. Prez Alonso, cascalls en Goin (3C). J.
Rodrguez Cruz, codorniz e bazcuallada (pazcuallada?) como sinnimos en Hermisende (13B). Por
outro lado, no refraneiro popular galego tamn se recolle a denominacin paspalls (vxase uso dos
seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, incle as entradas codorna, paspalls, paspall e trastall para se referir a esta
especie; en codorna identifica o termo coa voz castel codorniz; en paspalls identifica o termo con
codorniz comn e achega unha breve definicin da especie; en paspall remite a paspalls e trastall;
en trastall identifica o termo coa voz castel codorniz e remite a paspall. No Diccionario de usos
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen
os vocbulos galegos paspalls, trastalla e codorna como equivalentes ao casteln codorniz. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas
codorna (remite, nunha das sas acepcins, a paspalls e codorniz), codorniz (define a especie e d
102
os sinnimos paspalls e codorna), paspalls (define a especie, d a variante paspallao e os sinnimos

codorna e codorniz) e paspallao (remite a paspalls) para se refererir a esta especie. O Diccionario de
sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia,
recolle paspalls, paspallara, paspalleta, paspall e saltagr como sinnimos para C. coturnix. O
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, rexeita as voces codorniz e
codorna, que non considera galegas; para se referir a esta especie incle as entradas paspall,
paspallas, paspallar, paspalleta, paspall, parpalliz, parpalln, parpall, pantalln pazcuall,
pazpall, pazpallar, pazpallaz, pazpallota, pazparrallaz, trastall e cascalls (que considera
propiamente galegas, mais non preferentes), remitndoas sempre a paspalls (nica entrada que
considera preferente).
Uso dos seus nomes na literatura galega. O emprego de voces referidas a esta especie
habitual na nosa literatura. Eduardo Pondal, por exemplo, utiliza paspalls en Queixumes dos Pinos
(1886): " ... lixeira e gordecha / como un paspalls ...". Tamn o escritor lvaro Cunqueiro emprega
outro nome da ave, pazpallar, en Xente de aqu e de acol (1971): "...ausentes todos os paxaros que
imitaba, ferreiros, pimpns, os pazpallares ... ".
X. M. Penas Patio recolle o uso de paspalls nun canto popular galego: "Eu ben vin estar o
moucho / enriba do paspalls, / as como foi mentira / tamn puido ser verd" (7A).
No refraneiro popular recllese as mesmo paspalls:
"Catro aves voadoras son as que pasan o mar: a andoria e mais o cuco, a rula e o paspalls."
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, o nome paspalls ten unha orixe
onomatopeica. Esta especie emite un canto de tres slabas, moi popular porque con frecuencia se sente
na primavera e no vern polos campos: unha especie de pit-pe-ll, que, segundo as interpretacins do
son, foi dando lugar a case todas as denominacins deste paxaro. Codorniz, codorna e similares
derivan do latn coturnix.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Codorniz tamn voz
propiamente galega (do lat. coturnix) anda que se use xeralmente paspalls. Ambas as das,
codorniz e paspalls, aparecen recollidas no Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega.
O termo comn engdese, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que
teen o mesmo nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciar
Coturnix coturnix das outras nese contexto.
interesante apuntarmos que o plural de paspalls paspallases. unha palabra aguda
terminada en ese no singular. O plural das palabras con estas das caractersticas faise engadindo es
ao nome en singular, como acontece por exemplo en autobs, cuxo plural autobuses, ou en
comps, cuxo plural compases. A nica excepcin a esta norma para a formacin do plural nestas
palabras (agudas e terminadas en ese) cando o ese final do termo en singular xa est facendo
referencia a unha realidade plural, normalmente porque son palabras compostas, como acontece en
cemps ou milps. Nestes casos, o plural xa existe semanticamente no segundo elemento do termo
composto e non hai variacin morfolxica cando a nova realidade que alude o termo composto se
formula en plural: un cemps, dous cemps, un milps, moitos milps. Porn, este non o caso de
paspalls, que non un termo composto nin o ese final indicativo dun plural. Por tanto: o paspalls,
os paspallases, un paspalls, dous paspallases, moitos paspallases.
faisn
(ou
faisn comn) Phasianus colchicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Faisn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); tamn a
denominacin proposta nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse
s veces faisn comn nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A),
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado tamn nunha chea de publicacins
sobre ornitoloxa (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus faiso (2A, 10A, 11B, 1D e 3D) ou faiso-comum (2D).
Nomes populares. Canto a denominacins populares, na comarca da Limia algunhas persoas
chmanlle faixn (rexistrado polo autor do presente traballo).
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel faisn identificada coa tamn voz
galega faisn. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada faisn, que nunha das acepcins define e identifica con Phasianus colchicus (noutra
acepcin, como outras aves do mesmo xnero). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, aparece a entrada faisn (como vocbulo galego e preferente), que define como
"ave galincea de gran tamao e plumaxe particularmente adornada nos machos, con caparucha de
plumas na cabeza, rabo longo e carne moi apreciada" e identifica con Phasianus colchicus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome faisn est recollido na nosa literatura. O
103
escritor lvaro Cunqueiro usa faisn en varias das sas obras, como por exemplo en Merln e familia
(1955): "...coa pucha nova cunha pruma de faisn no corno... ". Ou Eduardo Blanco Amor, en Teatro
pra a xente (1974): "Mis vale ser curuxa viva que faisn con prebe... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo explica que faisn vn do latn
phasianus, que antigamente era a ave do ro Fasis (en grego, phasis), na Clquide, Asia Menor, onde
disque viron moitos os argonautas (11B).
nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciarmos Phasianus
colchicus das outras.
Familia Rallidae
zurrasca Rallus aquaticus
Bibliografa ornitolxica especializada. *Rascn de auga foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 17A e 18A). Moi semellante,
*rascn, foi o nome proposto en 1999 por M. A. Conde Teira (12B), que tamn se ten empregado
nalgunhas publicacins (13A, 15A e 16A). En 1991, T. A. Vidal Teira e M. A. Conde Figueroa
propuxeran para esta especie galiola bicuda (10B); tamn se empregou ou se recolleu nalgunhas
publicacins (8A, 10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus frango-dgua
(2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A respecto doutros nomes galegos, A. Villarino Gmez rexistrou para Rallus
aquaticus as denominacins de pita de auga e pita de auga grande nas terras da desaparecida lagoa
de Antela, na Limia (9A). Anbal Otero lvarez rexistrou zurrasca e furamatos na Guarda
especificamente para R. aquaticus (1C e 7B).
editorial Galaxia, especifica a denominacin *rascn de auga na entrada *rascn, que identifica
como rascn de agua, ave insectvora. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars
e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica a voz castel rascn coa denominacin
galega *rascn de auga. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, aparece a subentrada *rascn de gua dentro da entrada *rascn, que define como
"ave ave pernalta, insectvora, de bico delgado e recto mais longo que a cabeza, de corpo comprimido e
asas medianas" e identifica con Rallus aquaticus; tamn achega as entradas zurrasca, que identifica co
nome furamatos e con R. aquaticus, e furamatos, paxaro que tamn identifica con R. aquaticus. O
editorial Galaxia, recolle *bitor, galiola, polo de auga e *rascn de auga como sinnimos para R.
aquaticus (anda que despois, na entrada galiola s se refire a F. atra e G. chloropus). O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a subentrada *rascn de auga,
na entrada *rascn (recollida como voz galega e preferente), que define e identifica con R. aquaticus.
interesante apuntarmos para esta especie os nomes que se recollen noutros dicionarios ou
vocabularios galegos. Canto a *rascn e similares, M. Valladares Nez (1884) estabelece a
correspondencia entre un nome galego, *rascn dauga, equivalente s denominacins castels ralo,
rascn de agua, que describe e identifica como Rallus aquaticus, apuntando que su carne es muy
apreciada; X. Figueira Valverde (1926) d como voces galegas *rascn de auga e *rascn de terra
para as mesmas en casteln, rascn de agua e rascn de tierra, sen engadir mis informacin (7G); E.
Rodrguez Gonzlez (1958) d igualmente como galegas *rascn de auga e *rascn de terra para
as castels rascn de agua e rascn de tierra, que describe brevemente e que coas que se est a
referir, respectivamente, a R. aquaticus e Crex crex; apunta, de modo similar a Valladares, que a carne
de R. aquaticus delicada y sabrosa (9G). importante tamn destacarmos que nun traballo tan
exhaustivo como o de M. C. Ros Panisse (1977), que recolle nomes galegos vivos na fala para a fauna
e a flora, e dun modo particular nos hbitats acuticos, nunca atopou ningun na Galiza que lle
chamase *rascn a esta ave (apunta os nomes furamatos e zurrasca, mencionando A. Otero
lvarez) (7B). L. Carr Alvarellos (1979) volve dar como voces galegas *rascn de auga e *rascn
de terra para as mesmas en casteln: rascn de agua e rascn de tierra, sen engadir moita mis
informacin (11G); por ltimo, J. S. Crespo Pozo (1985) d como voces galegas para as castels rascn
104
de agua e rascn de tierra, respectivamente, *ran dauga e *ran de terra (12G). De modo
paralelo, en todas as fontes anteriores que indican para o galego *rascn ou *ran dse tamn
como voz galega *bitor, quer en correspondencia coa castel rascn (sen especificar), quer en
correspondencia coa castel rey de las codornices.
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo comenta que o nome valenciano desta
especie, rascl, ten unha clara orixe onomatopeica (este paxaro emite voces que poden lembrar algo
que rasca ou raspa, como imos ver despois con mis detemento) e que foi traducido para o casteln
como rascn (11B). Os primeiros lexicgrafos galegos no sculo XIX calcaron esta denominacin do
casteln, probabelmente pola influencia da actividade cinextica (tanto Valladares Nez como
Rodrguez Gonzlez aluden carne de R. aquaticus como cousa fina e saborosa), e de igual modo a voz
*bitor, orixinaria do francs butor, que en espaol designaba a especie Crex crex, incorporouse nos
traballos lexicogrficos galegos e acabou asignndose tanto a C. crex como a R. aquaticus.
Os nomes galiola, pita e frango aluden semellanza de R. aquaticus cunha pola ou cun
polo. O modificador de auga fai referencia ao seu hbitat acutico; bicuda est motivado polo seu
bico, moi longo en comparacin coas outras especies da familia. Seguramente, a denominacin *guin
de becacinas para R. aquaticus un cruzamento co nome casteln guin de codornices, usado para
Crex crex, quiz tamn polo influxo da actividade cinextica.
A denominacin zurrasca, segundo Otero lvarez, deriva de "rascar" (1C). No fondo, ese
"rascar" ten unha orixe onomatopeica xa que, paralelamente ao casteln rascn e ao cataln rascl,
zurrasca est a indicar tamn a voz da ave, que d a impresin de rascar, de que algun est a rascar
cunha concha de vieira nunha pedra ou noutra concha de vieira: primeiro un cho como "chuurrrrr" ou
"tsuurrrrr", que pode repetir, e a seguir ladaas de secos e moi breves "quic", repetidos pero raros,
deixando pasar medio segundo ou un segundo entre un "quic" e o seguinte. Isto : o nome zurrasca
alude probabelmente voz da ave que fai "chuurrrrr" e despois parece que "rasca" ("quic", "quic",
"quic", "quic", "quic"). Furamatos pode aludir aos hbitos deste paxaro, que se mete por entre a
vexetacin palustre aparentemente impenetrbel.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. *Rascn a
denominacin mis empregada en galego, malia ser un castelanismo. Tal como aparece recollido nas
fontes lexicogrficas galegas, ben parece que unhas copiaron das outras, pois s veces empregan
exactamente as mesmas palabras (vxase a alnea dicionarios consultados). J. S. Crespo Pozo indica
*ran dauga para R. aquaticus e *ran de terra para C. crex non porque as rexistre vivas na
lingua (apunta como fontes lexicogrficas a obra xa mencionada de Valladares Nez [1884] e outra,
Notas viejas galicianas, de Prez Constant [1927]); antes ben, parecen reflectir a consciencia de
Crespo de que *rascn dauga e *rascn de terra estn calcadas do casteln e que preciso
galeguizalas mis. M. A. Conde Teira apunta tamn que o nome *rascn un claro castelanismo, a
pesar de propor esta mesma denominacin porque xa ten o nome certa tradicin nos textos formais
galegos, comentando que a adaptacin do portugus como polo de auga non ten un uso galego previo
(12B).
Na nosa opinin, moito mellor usarmos zurrasca, rexistrado por A. Otero lvarez para Rallus
aquaticus na Guarda e mencionado igualmente por M. C. Ros Panisse e por I. Alonso Estravs, por ser o
nome que mellor designa este paxaro e dun modo exclusivo e inequvoco (vxase alnea sobre a
motivacin semntica). Non parece nada lxico que tendo como temos un nome propiamente galego e
tan ben caracterizador para a especie debamos empregar *rascn ou *rascn de auga, que son
evidentes castelanismos. A este respecto, e para mis informacin, o autor do presente traballo xa
publicou unha nota intitulada "Rallus aquaticus e Crex crex", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do
Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 19B).
Para aln do devandito, neste mesmo traballo, en Gallinago gallinago, achgase unha reflexin
mis polo mido sobre a indesexbel incorporacin da voz castel *becacina por un lado e, por outro
lado, da conveniencia de recorrermos s voces propiamente galegas para denominarmos as especies
dos xneros Gallinago e Lymnocryptes (vxase), reflexin que de igual modo se pode aplicar a *rascn
de auga para R. aquaticus.
polia pinta Porzana porzana
Bibliografa ornitolxica especializada. Galiola pinta foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); en 1991,
T. A. Vidal Figueroa e M. A. Conde Teira propuxeron tamn esta denominacin (10B); empregouse en
das guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse e empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 5A, 8A, 10A,
12A e 14A). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse galiola
pintada (1A). M. A. Conde Teira propuxo en 1999 a denominacin polia pinta (12B); utilizouse
nalgunha publicacin ornitolxica galega (13A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
105
portugueses son franga-dgua-grande e franga-dgua-malhada (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; con mis
frecuencia o segundo).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se teen rexistrado denominacins
populares.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada galiola, que nunha das acepcins identifica con Porzana
porzana, Porzana pusilla e Porzana parva (noutra, con Gallinula chloropus; noutra, con Botaurus
stellaris).
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes galegos polia e galiola,
ou tamn o portugus franga, indican a sa semellanza fsica cunha pola, franga ou galia nova. Os
modificadores pinta, pintada ou o portugus malhada aluden s pintias que ten esta especie na
plumaxe.
polia pequena Porzana pusilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Galiola comn foi o nome proposto por C. Pedreira
nas primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin (2A, 4A). En 1991, T. A. Vidal Figueroa e M.
A. Conde Teira propuxeron o nome de galiola pequena (10B); empregouse nalgunha publicacin
(12A). Polia pequena foi posteriormente proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B);
utilizouse nalgunha publicacin (13A). Noutras publicacins empregouse o nome de galiola mida
(8A, 10A e 14A). Galiola anana foi utilizado na terceira gua de aves de Pedreira Lpez e Penas
Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, recibe o nome portugus de franga-dgua-pequena (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie os nomes de millarenga,
pita cega e pita de auga pequena na Limia (9A).
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada galiola, que nunha das acepcins identifica con Porzana
porzana, Porzana pusilla e Porzana parva (noutra, con Gallinula chloropus; noutra, con Botaurus
stellaris).
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes galegos polia e galiola ou
o portugus franga indican a sa semellanza fsica cunha pola, franga ou galia nova. Os
modificadores pequena, mida ou anana salientan o seu reducido tamao. O nome millarenga, que
est relacionado con millo ou milleiral, non parece moi lxico para esta especie, que vive beira das
lagoas e das charcas. Non se encontrou unha expliacin semntica clara para a denominacin popular
pita cega.
propn o nome xenrico de polia para as especies do xnero Porzana, de menor tamao, e reserva o
de galiola para o xnero Fulica e mais para Gallinula chloropus, de maior tamao (12B). O mesmo
autor explica que a denominacin popular de millarenga confundirase con millarengo, que unha voz
empregada noutros lugares da Galiza para outros paxaros (Carduelis cannabina e Emberiza cirlus);
pita cega un nome pouco definitorio para a especie e pita de auga pequena resultara longo de
mis (12B).
polia da Carolina Porzana carolina
Bibliografa ornitolxica especializada. Polia americana foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (14). Noutras
publicacins utilizouse galiola de Carolina (12A e 14A) e galiola da Carolina (22A, terceira gua
de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus frangadgua-americana e franga-dgua da Carolina (14A, 1D e 3D, das veces o primeiro e unha o
segundo).
Nomes populares. unha especie que chega como divagante desde Amrica, de aparicin
extremadamente rara na Galiza, e non se teen rexistrado denominacins populares.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins apuntadas nas outras especies do
xnero Porzana.
Etimoloxa / motivacin semntica. As motivacins semnticas dos nomes galegos polia e
galiola ou do portugus franga xa se comentaron en P. pusilla. Os modificadores americana ou da
Carolina aluden sa rea orixinaria de distribucin.
106
polia bastarda Porzana parva
Bibliografa ornitolxica especializada. Galiola pequena foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
(2A, 4A e 11A). En 1991, T. A. Vidal Figueroa e M. A. Conde Teira propuxeron o nome de galiola
bastarda (10B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A e 14A). Polia
bastarda foi o nome proposto en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); tamn se utilizou nalgunhas
publicacins ornitolxicas (13A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus frangadgua-bastarda (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se teen rexistrado denominacins
populares.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica galiola, que nunha das acepcins identifica con
Porzana porzana, Porzana pusilla e Porzana parva (noutra, con Gallinula chloropus; noutra, con
Botaurus stellaris).
Etimoloxa / motivacin semntica. As motivacins semnticas de polia e galiola ou do
portugus franga xa se comentaron en P. pusilla. O termo bastardo, aplicado a animais, significa que
non de raza pura, que est cruzado, mais este non o caso de Porzana parva, que unha especie
como tal; o que pode acontecer que, na impresin popular, pareza un cruzamento entre outras
especies.
codornizn Crex crex
Bibliografa ornitolxica especializada. *Rascn de terra foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A,
6A e 11B). En 1991, T. A. Vidal Figueroa e M. A. Conde Teira propuxeron galiola de terra (10B). En
1999, M. A. Conde Teira propuxo a denominacin *guin de paspalls (12B), que se ten recollido ou
empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus codornizo (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie bastante rara e non se lle coecen nomes vernculos
galegos.
editorial Galaxia, especifica a denominacin *rascn de terra na entrada xenrica rascn, que
identifica como rascn de tierra, ave zancuda; e *guin de paspalls, que corresponde con rey de las
codornices. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a subentrada *rascn de terra dentro da entrada xenrica *rascn, que define como "ave
pernalta que precede o paspalls servindo-lle de guia". No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a denominacin *rascn de terra (como galega e preferente),
como subentrada dentro a entrada xenrica *rascn, que define e identifica con Crex crex.
Noutras fontes lexicogrficas dse tamn como voz galega *bitor, quer en correspondencia coa
castel rascn (sen especificar), quer en correspondencia coa castel rey de las codornices (5G, 6G,
8G, 9G e 11G).
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin *guin de paspalls un calco
lingstico da denominacin castel para esta especie, guin de codornices, que do punto de vista
semntico xurdiu da crenza popular de que a chegada desta ave preceda a chegada do paspalls. O
nome portugus codornizo tamn relaciona Crex crex con estoutra especie, a codorniz. A orixe e
motivacin semntica de *rascn xa se comentou en Rallus aquaticus: calcouse do sistema de
nomenclatura casteln rascn de agua para R. aquaticus e rascn de tierra para Crex crex e formulouse
en galego: *rascn de auga para R. aquaticus e *rascn de terra para Crex crex, sistema que
relaciona as das especies co nome xenrico (rascn) e fai referencia ao hbitat diferente (auga/terra).
O nome galiola tamn por causa do seu parecido cunha galia nova. A respecto de *bitor, vxase
R. aquaticus.
propuxo *guin de paspalls, anda que opinando que unha adaptacin do nome casteln guin de
codornices feita por cazadores (12B). Efectivamente, non debemos esquecer que tanto *guin de
paspalls como *rascn de terra son claros castelanismos, do mesmo modo que a denominacin
*rascn e *rascn de auga para Rallus aquaticus. Vxase en R. aquaticus a alnea dicionarios
consultados e a alnea discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins, onde
tamn se fai referencia a C. crex.
Aproveitando a proposta de desbotarmos o nome xenrico de *rascn tamn para Rallus
107
aquaticus (polo propiamente galego zurrasca), desfacendo por tanto o sistema de nomenclatura
binomial que relacionaba a antedita especie con C. crex, e seguindo as orientacins terminolxicas da
Real Academia Galega, que aconsella recorrer ao portugus como referente cando non houber en
galego unha denominacin verncula, para esta especie en concreto talvez sera preferbel tomarmos o
nome portugus e adaptalo ao galego: codornizn (tanto codorniz como paspalls son nomes galegos
para Coturnix coturnix, especie que, como xa indicamos, se relacionou popularmente con Crex crex).
Lembremos que na ornitoloxa galega xa se adoptaron nomes procedentes do portugus, como
calcamar, virapedras ou rolieiro, que se axustan perfectamente morfoloxa e semantica galegas, e
que tamn no galego normativo estndar se teen incorporado emprstitos do portugus, como andar,
altofalante ou vrgula, para fixar un lxico culto galego ou como rercurso para o acrecentamento lexical.
Por outro lado, a terminacin -n non nada rara nas denominacins galegas dos paxaros: est
presente como sufixo diminutivo (perdign, o polio da perdiz), como sufixo aumentativo (gaivotn,
Larus marinus) ou sen actuar propiamente como sufixo (sisn, Tetrax tetrax). A este respecto, e para
mis informacin, o autor do presente traballo xa publicou unha nota intitulada "Rallus aquaticus e Crex
crex", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (Ref.
19B).
galiola negra Fulica atra
Bibliografa ornitolxica especializada. Pita de auga foi o primeiro nome proposto por C.
de demo negro no canto do anterior; esta segunda denominacin utilizouse na primeira gua de aves
destes autores, recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e utilizouse ou recolleuse tamn
noutras publicacins (1A, 2A, 4A e 11B). Galiola negra foi o nome proposto en 1991 e 1999 por M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nas outras guas de aves de Penas
Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A; na ltima, galiola negra comn), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Nunha
publicacin empregouse galiola (11A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus galeiro ou
galeiro-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Fulica atra as denominacins populares
de galo, *galo de cresta branca en correcto galego, galo de crista branca e galo grande nas
terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. A. Conde Teira comenta que ademais de
galiola, a esta especie tamn se lle chama negrn e galo copo (12B). E. Rivas Quintas recolle galo
copo (que define como ave acutica, sen identificar especificamente) en Cortegada e Sarreaus, na
Limia (14G). F. Bernis Madrazo rexistrou para Fulica atra o nome castelanizado *gallinola e
*gallinuela (en correcto galego, galiola) en Cospeito (Lugo) e Vares (A Corua), e comenta que L.
Iglesias (1927) tamn asigna estes vernculos a outra especie, Scolopax rusticola (11B). No Atlas de
vertebrados de Galicia tamn se recolle para esta especie os nomes de demo negro e alavanco
negro (7A). F. Bernis Madrazo rexistrou ademais galia dauga e galia maria na provincia de
Lugo, e comenta que se poderan aplicar tanto a Fulica atra como a Gallinula chloropus (11B).
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Gallinula
chloropus. S o Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle demo negro, focha negra (que un castelanismo) e galiola
como sinnimos para F. atra.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes xenricos pita, galia,
galiola e similares indican o seu parecido cunha galia ou unha galia algo pequena. O nome negrn
ou os modificadores negro e negra fan referencia cor da sa plumaxe, toda negra; de crista
branca alude a outra caracterstica fsica rechamante, o escudo branco que ten na fronte; dauga e
maria (anda que non anda no mar) relacinanse co seu hbitat. Alavanco unha denominacin
propia dun pato, Anas platyrhynchos, neste caso aplicada popularmente a Fulica atra. Demo talvez
faga referencia ao seu aspecto fsico, pois un animal negro con algo que poden parecer cornos de cor
branco. Non se encontrou unha explicacin semntica moi clara para copo; talvez tea a ver co copo
dos segadores, o corno onde levaban a pedra de afiar a gadaa, que pode lembrar a protuberancia
branca que ten esta ave na cabeza, a modo de corno branco.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Galiola un nome
galego ben propio tamn de Scolopax rusticola, que ademais recibe os nomes arcea, cea ou pitarola
(vxase esta especie). De feito, no refraneiro popular emprgase a voz galiola referida a unha ave
migradora: "Pola Candeloria, csanse os paxarios e vaise a galiola." F. Bernis Madrazo comenta que
L. Iglesias (1927) tamn asigna os vernculos *gallinola e *gallinuela (en correcto galego, galiola)
a Scolopax rusticola (11B).
108
galiola negra americana Fulica americana
Bibliografa ornitolxica especializada. Galiola negra americana foi o nome empregado na

terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). M. A. Conde Teira propuxo para esta
especie a denominacin de carquexa (12B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
galeiro-americano (2D e 3D).
Nomes populares. unha especie que chega como divagante desde Amrica, de aparicin
extremadamente rara, e non se teen rexistrado denominacins populares.
Dicionarios consultados. Atopronse s as denominacins xenricas apuntadas para Fulica
atra.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do mesmo modo que Fulica atra e Fulica cristata,
galiola indica o seu parecido cunha galia e negra fai referencia cor da plumaxe (son todas tres
semellantes). O modificador americana alude sa rea orixinaria de distribucin. Carquexa, como
indica o propio M. A. Conde (12B), est adaptado do brasileiro carqueja.
galiola negra cristada Fulica cristata
Bibliografa ornitolxica especializada. Galiola negra cristada foi o nome usado na terceira
gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). M. A. Conde Teira propuxo galiola cristada
(12B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus galeiro-de-crista (2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de ocorrencia extremadamente rara na Galiza, e non se
teen rexistrado denominacins populares.
Dicionarios consultados. Atopronse s as denominacins xenricas apuntadas para Fulica
atra.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do mesmo modo que F. atra e F. americana, galiola
indica o seu parecido cunha galia e negra fai referencia cor da plumaxe (son todas tres
semellantes). Os modificadores cristada e de-crista aluden s protuberancias vermellas que ten na
cabeza.
galia do ro Gallinula chloropus
Bibliografa ornitolxica especializada. Piadeira comn foi o primeiro nome proposto por C.
tamn na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte, os autores propuxeron o nome de galia
de ro no canto do anterior (5B); esta segunda denominacin utilizouse nas guas de aves destes
autores e (1A, 5A e 22A) no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e rexistrouse ou utilizouse tamn
noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 17A, 18A e 11B). Galiola ou galiola comn foi o
tense empregado nalgunhas publicacins (10A, 13A, 14A e 15A). Noutras publicacins tamn se
utilizou o nome de pita de auga (8A) e pita da auga (12A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus galinha-dgua (2A, 10A, 11B, 1D e 3D), coa posibilidade de usar tamn galinhadgua-comum (2D).
Nomes populares. No tocante s denominacins populares, A. Villarino Gmez rexistrou para
Gallinula chloropus as denominacins populares de pita de auga, pita de ro, galo e *galo de cresta
roxa en correcto galego, galo de crista vermella nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na
Limia (9A). Nesta comarca, o autor do presente traballo ten escoitado pita do ro e pita da auga. C.
Pedreira Lpez et al. rexistraron galia de ro e galia do ro (con gheada) para esta especie no
concello de Ames, A Corua (9B). F. Fernndez Rei rexistrou galiera en Cario; M. Taboada Cid,
galiola en Vern; M. J. Prez Alonso e M. C. Gil Surez a mesma denominacin en Goin e Vilardevs;
X. Pena Seijas, a variante galioa en Guitiriz (3C). E. Rivas Quintas recolle galiela como nome para
polla de ro en Porqueira, na zona da Limia (14G). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta especie pita
dauga, galia brava, pita brava e o castelanismo gallineta na provincia de Lugo (11B). X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez tamn apuntan os nomes de pita da auga, piadeira, pita do ro, pola do
ro e pola da auga (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia, tamn se recolle para esta especie as
denominacins de galiola, piadeira, pita da auga e pola de auga (7A). F. Bernis Madrazo rexistrou
galia dauga e galia maria na provincia de Lugo, e comenta que se poderan aplicar tanto a
Fulica atra como a Gallinula chloropus (11B).
editorial Galaxia, aparece a entrada galiola, que identifica coa voz castel gallineta e coa
109
denominacin tamn galega de galia de auga; e a entrada galiota, que remite a galiola. O
editorial Akal, identifica as voces galegas galiota e galiola coa voz castel gallineta. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae a entrada galiota, que
define e identifica con Gallinula chloropus e cos sinnimos galia-de-rio, galia dagua, pita ou pola
de rio; a entrada xenrica galiola, que nunha das acepcins identifica con galia dagua ou
galiota (e tamn, noutra, coas especies do xnero Porzana e noutra acepcin con Botaurus stellaris);
pita-de-gua, que define e identifica como Gallinula chloropus; galia, que incle as subentradas
galia de gua e galia do rio, ambas as das identificadas con galiola, Gallinula chloropus; na
entrada pola incle a subentrada pola de gua, que define como ave acutica. O Diccionario de
recolle carloi, cuncora, galia de ro, galieira, galiola, piadeira, pita da auga, pita do ro,
pola da auga e pola do ro como sinnimos para G. chlorupus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, achega as entradas galiola (como galega e preferente), que define
e identifica como Gallinula chloropus e galiota (como propiamente galega, mais non preferente), que
remite a galiola; na entrada pita (galega e preferente) incle a subentrada pita da agua (que define
de maneira errnea como parrulo); na entrada galia incle as subentradas galia de auga, para se
referir a esta especie, e galia de ro (hai un erro en galia de ro, que identifica con pita do monte;
imposbel, non ten nada a ver unha especie coa outra, e galia de ro emprgase sempre para Gallinula
chloropus); rexeita a entrada galioa, que remite a galiola.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes xenricos galo, pita, galia,
galiola e similares indican a sa semellanza fsica cunha galia ou unha pola. O modificador de crista
vermella fai referencia a unha caracterstica fsica rechamante, o escudo vermello que ten na fronte;
brava indica a sa condicin silvestre; piadeira est relacionado con piar; dauga, do ro ou de ro e
maria (anda que non anda no mar) aluden ao seu hbitat acutico.
camn Porphyrio porphyrio
Bibliografa ornitolxica especializada. Piadeira real foi o nome inicialmente proposto por C.
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 18A). Camn a denominacin proposta nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado na terceira gua de
C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A, como camn comn) e noutras publicacins ornitolxicas
(8A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica o nome portugus camo (2A e 1D), coa
posibilidade de usar tamn camo-comum (2D e 3D).
populares.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada *calamn para se referir de forma xenrica a Porphyrio. No
resto de dicionarios consultados atopronse as denominacins xenricas apuntadas para Gallinula
chloropus.
Uso dos seus nomes na literatura portuguesa. H. Costa et al. recollen unhas trobas que no
sculo XVI escribiu Lus de Cames, onde menciona esta ave, e ademais indican que o camo est
presente no brasn dos ascendentes galegos de Lus de Cames e que hai quen defende que o nome da
familia ten orixe no nome da ave (cames, en portugus, o pural de camo). Os versos son os
seguintes: " Dave que chamo Camo, / Que se da casa onde mora / V adultera a senhora / morre
de pura paixo... " (1D).
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante semntica, H. Costa et al. explican que a
denominacin portuguesa camo (que se adoptou e adaptou en galego, camn) talvez tea orixe
rabe, abu qalamun (2D), como tamn indica F. Bernis. J. Corominas, no Diccionario Crtico Etimolgico
de la Lengua Castellana, tamn d a mesma explicacin para calamn, que o nome que recibe a ave
en casteln; o nome rabe abu qalamun era o dun pano de cores brillantes, e dronllo a ave por mor
da sa esplndida plumaxe. Calamn probabelmente un catelanismo; piadeira est relacionado con
piar; real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como
especies, e no caso de P. porphyrio seguramente ten relacin coa beleza ou vistosidade da sa
plumaxe.
110
Familia Gruidae
grou
(ou
grou comn) Grus grus
Bibliografa ornitolxica especializada. Grula foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); recolleuse nalgunha
publicacin sobre ornitoloxa (2A e 18A). Grou foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez e recolleuse ou empregouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (5A,
10A, 13A, 14A, 17A e 22A; nalgunha, grou comn). En Portugal tamn recibe o nome de grou (2A,
10A e 1D), coa posibilidade de usar igualmente grou-comum (2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Grus grus a denominacin popular de
gra (o nome da femia desta especie) nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. C.
Gil Surez rexistrou *grula en Vilardevs para se referir a esta especie (3C). No acervo lingstico
galego tamn existen os verbos agruar e gruar, co significado de bradar, berrar, e o substantivo
agro, co significado de brado, berro, relacionados na sa etimoloxa coa voz que emite Grus grus (e
de feito poden empregarse para falarmos da ave, non s das persoas).
editorial Galaxia, aparecen as voces grua e *grula identificadas coa voz castel grulla. O Diccionario de
usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d
para a voz castel grulla as galegas grou e *grula. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece grou, que define e identifica co xnero Grus, e grua, que
define como femia do grou. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparece a entrada grou (como galega e preferente) para se referir a esta especie, indicando que o
feminino gra, e gra (como galega e preferente) para se referir tamn a Grus grus, indicando que o
masculino grou; rexeita as voces *grula e *grulla, que remiten a gra.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes grou e gra teen unha clara orixe
onomatopeica, pois reflicten o son trompeteiro caracterstico que emite esta ave.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. A. Conde e T. A.
Vidal comentan que os nomes *grula e *grulla son castelanismos (10B). O termo comn engdese ao
nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo nome xenrico
e que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciar Grus grus das outras nese contexto.
M. E. Vzquez Santamara rexistrou a voz cabra louca na Gudia e M. C. Gil Surez en
Vilardevs, que foron identificadas con Grus grus no traballo de C. Garca Gonzlez (3C), mais ben
posbel que se trate dun erro, pois cabra louca unha denominacin que con moita frecuencia designa
outra especie: Gallinago gallinago.
Familia Otididae
sisn Tetrax tetrax
Bibliografa ornitolxica especializada. Sisn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); tamn foi a
denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B
e 12B); tense utilizado nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez, no Atlas de
vertebrados de Galicia e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (5A, 6A, 7A,
8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 22A; nalgunha, sisn comn). Nalgunha publicacin
empregouse o nome de suseiro (2A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus siso
(2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. No tocante a outras denominacins populares galegas, A. Villarino Gmez
rexistrou para Tetrax tetrax sis, pato dos nabos e pato de nicheira nas terras da desaparecida
lagoa de Antela, na Limia (9A). Nestas terras tamn se lle chama paxaro dos nabos (recollido polo
autor). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen para esta
especie pita brava na comarca de Vern (23B). F. Bernis Madrazo rexistrou o nome de sisa na
provincia de Lugo (11B). No Atlas de vertebrados de Galicia, recllese tamn suseiro (7A).
editorial Galaxia, recolle as voces galegas sisn e sixn. O Diccionario de usos casteln-galego de X.
M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel sisn as
galegas sisn e sixn. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
111
Blanco, aparece a entrada sisn, que define como "ave pernalta pardecenta con raias negras e o
ventre branco. Abetarda pequena" e identifica especificamente con Otis tetrax ( o mesmo que Tetrax
tetrax). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
sisn (como galega e preferente), que define e identifica especificamente con Otis tetrax ( o mesmo
que Tetrax tetrax).
Etimolgico Castellano e Hispnico, explican que probabelmente o nome casteln sisn e portugus
siso vean do cataln sis, que era o nome dunha moeda, que era o que se pagaba polo paxaro
morto, documentada xa no ano 1335. Non obstante, os mesmos autores achan un problema para esta
explicacin, pois xa hai documentacins anteriores en Portugal, referidas a esta ave como cison en
1253. Na nosa opinin, sisn, suseiro e similares poden ter relacin co rudo que meten estes paxaros
sempre que voan, unha especie de murmurio xordo pero moi potente, coma un continuo si-su, si-su,
si-su... que fan ao bateren as s e que chama moito a atencin a quen o escoita. As, talvez foi ao
contrario e o nome da moeda derivou do nome do paxaro. As denominacins dos nabos e de nicheira
fan referencia ao seu hbitat, leiras e campos (nicheira probabelmente unha denominacin
equivalente a nichela, Vicia sativa, a planta que abunda entre os cereais); pato, anda que non propio
para este paxaro, indica algn parecido, polo menos aos ollos populares.
avetarda Otis tarda
Bibliografa ornitolxica especializada. Avetarda foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); tamn foi a
denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B
e 12B); utilizouse ademais na segunda gua de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A) e recolleuse
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 18A e 11B). Na
terceira gua de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (22A) usouse avetarda eurasitica. Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus abetarda (2A, 10A, 11B, 1D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Otis tarda a denominacin de avetarda
como popular, viva na fala, nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A).
editorial Galaxia, aparece a voz galega avetarda identificada coa voz castel avutarda. O Diccionario
de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d
a voz galega avetarda para a castel avutarda. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada abetarda, definida e identificada especificamente
con Otis tarda. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece o
vocbulo avetarda, que define e identifica especificamente con Otis tarda.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz avetarda n' O
idioma dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana: "... a anta, a avetarda, o nser i a
garzota..." .
Lengua Castellana, explica que a denominacin castel avutarda deriva do hispanolatino avis tarda. O
modificador eurasitica alude sa rea de distribucin; grande, ao seu tamao en comparacin con
outras especies.
Familia Haematopodidae
lampareiro Haematopus ostralegus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gavita foi a denominacin proposta por C. Pedreira

en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B; nas das ltimas, "gabita");
utilizouse ou recolleuse nas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (na ltima, gabita
eurasitica), no Atlas de vertebrados de Galicia e noutras moitas publicacins ornitolxicas (1A, 2A,
4A, 5A, 7A, 8A, 10A, 18A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A, 22A e 11B; en sete delas escrito
con "v" e no resto con "b", gabita). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus ostraceiro (2A,
10A, 11B, 1D e 3D), coa posibilidade de usar tamn ostraceiro-comum (2D).
Nomes populares. C. D. Romai Cousido (comunicacin persoal) recolleu de maneira especfica
para Haematopus ostralegus o nome lampareiro (e outros similares) na Maria Luguesa e na zona do
112
Eo-Navia, as como o uso de pilla, pldora, pilula, bilrico ou bildurico para se referir tamn a esta
especie nas Ras Baixas. M. C. Ros Panisse, por un lado, rexistrou as denominacins de garavita
(escrito con "j" para marcar a gheada) no galego de Corme, e gavita no galego de zaro, Muxa, Laxe,
Camarias, Malpica e Sardieiro para H. ostralegus, e tamn rexistrou lampareiro, que define como
ave maria que se alimenta de lapas, nas Figueiras, sen identificar a que especie en concreto se refire,
mais moi probabelmente tamn a H. ostralegus (7B).
editorial Galaxia, aparece a entrada gavita, que define como ave palmpede parecida gaivota, pero
mis pequena. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada gavita ou gavito, identificada nunha das acepcins con pega maria ou
Haematopus ostralegus (noutra acepcin, con aves palmpedes da familia dos lardeos); a entrada
ostraceiro, que define como ave pernalta da familia dos caradrdeos; na entrada pega incle a
subentrada pega-maria, que identifica con gavita, Haematopus ostralegus. O Diccionario de
recolle gabita, pega maria e vrula como sinnimos para H. ostralegus.
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse explica que gavita e garavita derivan
do latn gavia, gaivota (7B). Esta ave non ten nada a ver coa pega, Pica pica, pero chmaselle pega
maria por causa da sa plumaxe, que tamn branca e negra. Ostraceiro fai referencia a que se
alimenta de moluscos; lampareiro, a que se alimenta de lapas ou lmparos; eurasitica, sa rea
de distribucin. Canto pilla e similares, vxase Charadrius dubius; canto bilrico e similares, vxase
Tringa totanus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin, se
gavita deriva de gaivota ou fai referencia a gaivota, debera escribirse con v, tal como grafaron M.
C. Ros Panisse, X. L. Franco Grande ou I. Alonso Estravs.
Por outro lado, debera revisarse a conveniencia de usarmos gavita para designar esta especie
no contexto da ornitoloxa especializada. Franco Grande refrese a gavita como ave parecida gaivota
s que mis pequena. C. D. Romai Cousido (comunicacin persoal) recolleu sempre gavita e garavita
como denominacins propias do xnero Sterna na Costa da Morte. O feito, por tanto, de que con
frecuencia gavita (ou gabita), garavita e gueivina (ou gueibina) se empreguen popularmente para
os xneros Sterna e Chlidonias (vxase tamn as especies destes xneros) fai que sexa recomendbel
usarmos unha denominacin galega mis especfica e inequvoca, como lampareiro, para H.
ostralegus. A este respecto, e para mis informacin, o autor do presente traballo xa publicou unha
nota intitulada "Lampareiro ou gavita para Haematopus ostralegus?", no web O Cartafol / Un idioma
preciso, do Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 20B).
A denominacin pega maria, que se recolle nalgn dicionario, aparecera tamn na primeira
gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A). Talvez se trate dunha formulacin destes
autores.
Familia Recurvirostridae
pernalonga Himantopus himantopus
Bibliografa ornitolxica especializada. Patuda foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse ou
recolleuse nas guas de aves destes autores (5A e 22A; na ltima, patuda comn) e noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 17A, 18A e 11B). Pernalonga foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado
os nomes portugueses son perna-longa e pernilongo (2A, 10A, 11B, 1D e 3D; con mis frecuencia o
segundo), coa posibilidade de usar tamn pernilongo-comum (2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie o nome popular de
cegoela, nas terras da desecada lagoa de Antela, na Limia (9A).
Dicionarios consultados. Non se atopou ningunha denominacin para esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins de pernalonga, patuda e similares
estn motivadas polas patas tan longas que ten esta ave. Cegoela quere dicir "cegoa pequena" e
alude semellanza desta ave cunha cegoa (a plumaxe tamn branca e negra).
explica que pernalonga tomrono do portugus el e mais T. A. Vidal Figueroa en 1991, ao non
coeceren ningn nome galego xenuno (10B e 12B).
113
avoceta Recurvirostra avosetta
Bibliografa ornitolxica especializada. Avoceta foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn por M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999 (10B e 12B). Tense empregado ou recollido
avoceta ou avoceta comn nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e
22A) e noutras moitas publicacins (2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A, 18A e
11B). Na bibliografa ornitolxica o nome portugus alfaiate (2A, 10A, 11B, 1D e 3D), coa
posibilidade de usar tamn alfaiate-comum (2D).
populares.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle avocela e avoceta como sinnimos para R.
avosetta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
avoceta, que define e identifica con Recurvirostra avosetta.
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin avoceta, que tamn existe en casteln,
vn do italiano avocetta, que por sa vez vn do latn avosetta, segundo indican varios dicionarios
castels. O nome portugus alfaiate significa o mesmo que en galego, xastre, e recibe este nome pola
forma do seu bico, que d a impresin de ser unha agulla de coser (en cataln tamn hai unha
denominacin local deste paxaro que fai referencia a coser, cosi-sacs, pola semellanza do seu bico
cunha agulla de coser sacos).
engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies de avoceta, anda
que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciar R. avosetta claramente das outras.
Familia Burhinidae
alcaravn Burhinus oedicnemus
Bibliografa ornitolxica especializada. Alcaravn foi proposto por C. Pedreira Lpez e X. M.

Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn por M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999 (10B e 12B); utilizouse na primeira gua de aves e
X. M. Penas e C. Pedreira e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e
18A). Nas outras guas de aves de Penas e Pedreira (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e noutras publicacins, empregouse ou recolleuse o nome de pernileiro ou pernilerio comn (2A, 4A,
6A, 11A, 17A e 11B). En Portugal recibe a denominacin de alcaravo (2A, 10A, 11B, 1D e 3D), coa
posibilidade de usar tamn alcaravo-comum (2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez recolleu para Burhinus oedicnemus as denominacins
populares de durmir, bulir, burileiro e curreboi nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A). Pernileiro unha voz recollida por J. A. de Souza en Sarreaus, Ourense (12B). A. Reboreda, C.
lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen para esta especie ornabico, na
comarca de Vern (23B). F. Bernis Madrazo recolleu a nome dormilero (en correcto galego, dormileiro
ou durmileiro) na provincia de Lugo (11B). No Atlas de vertebrados de Galicia, tamn se recollen as
denominacins de arnabico, pirluis e alcaravn (7A).
editorial Galaxia, aparece a voz castel alcaravn identificada coa galega algaravn. No Diccionario de
aparece a voz castel alcaravn identificada coa galega algaravn. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada pernilleiro, como ave sen
identificar, e alcaravn, como esta especie. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia,
X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle alcaravn, carroi, corribois e
pernileiro como sinnimos para B. oedicnemus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, aparece a entrada alcaravn, definida e identificada con Burhinus oedicnemus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Bieito Iglesias e Manuel Vzquez empregan
alcaravn na traducin para o galego d' O can do Baskerville, de A. Conan Doyle (1996): "Ten odo o
berro do alcaravn? Nunca." X. R. Cuba, A. Reigosa e X. Miranda recollen pernileiro no Diccionario
114
dos seres mticos galegos (1999): "... a pega negra, o butre, a avefra ou o pernileiro (que canta
Morrer! Morrer!) ... ".
Lengua Castellana, explica que alcaravn vn do rabe karawn. O nome pirluis onomatopeico (fai
referencia voz que emite a ave) e as denominacins bulir e curreboi probabelmente fan referencia
maneira de camiar tan rpida que ten. Pernileiro e similares teen relacin con pernil, perna dunha
ave, quizais porque as pernas deste paxaro chaman a atencin, por seren altas ou de cor amarela ou
polos seus movementos, corre que corre. Non se encontrou unha explicacin clara para os termos
relacionados con durmir; talvez por causa dos seus hbitos crepusculares ou nocturnos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. A. Conde explica
que alcaraovam xa era unha voz presente no galego-portugus do sculo XIII (12B).
Familia Glareolidae
perdiz do mar Glareola pratincola
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria do mar foi o primeiro nome proposto por C.
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). O mesmo nome con "o", andoria do mar,
empregouse en das guas de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin (5A, 18A e
22A). Perdiz do mar propuxrono en 1991 e 1999 M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (4A, 8A, 10A e 12A). Noutras
publicacins utilizouse perdiz de mar ou perdiz de mar comn (13A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus perdiz-do-mar (2A, 10A, 1D e 3D), coa posibilidade de empregar
tamn perdiz-do-mar-comum (2D).
populares.
Dicionarios consultados. Non se atopou ningunha denominacin para esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. O motivo da denominacin andoria a forma das s e
do rabo deste paxaro, que lle dan unha silueta e un xeito parecidos aos das andorias, anda sendo ben
mis grande ca elas. F. Bernis Madrazo explica que perdiz por causa da forma da cabeza que ten,
cun bico e un colar na papada semellantes aos da perdiz (11B).
comenta que andoria de mar se emprega propiamente para especies marias da Galiza (rexistrouno
Alvar en Malpica, A Corua, e Ros Panisse en Bueu, Pontevedra), mais non para Glareola pratincola,
que unha ave surea e accidental na nosa terra (12B). O termo comn engdese ao nome,
normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo nome xenrico, anda
que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala delas.
corredeira Cursorius cursor
Bibliografa ornitolxica especializada. Corredeira foi o nome proposto en 1999 no traballo de

M. A. Conde Teira (12B). Noutra publicacin utilizouse corredor sahariano (22A, unha das guas de C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus corredeira (2D
e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza rara ou accidental na Galiza, e non se teen
rexistrado denominacins populares.
Etimoloxa / motivacin semntica. Tanto corredeira como corredor fan referencia ao seu
xeito de andar. O modificador sahariano alude sa rea orixinaria de distribucin.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Tndomos en conta o
grave proceso de asimilacin que a lingua galega est a sofrer por causa da omnipresenza do espaol,
e seguindo as recomendacins da propia Real Academia Galega, que aconsella tomar o portugus como
referente cando non houber en galego nome de seu para unha realidade, ao noso ver, mis acada
para o galego a denominacin corredeira, proposta por M. A. Conde, coincidente coa portuguesa, do
que corredeor sahariano, empregada C. Pedreira e X. M. Penas, tirada do espaol. Para aln diso, o
criterio de converxencia co portugus parece ser tamn importante para o colectivo ornitolxico galego.
115
Familia Charadriidae
pllara pequena Charadrius dubius
Bibliografa ornitolxica especializada. Pllara careta foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse na primeira gua de aves destes autores e noutras publicacins (1A, 2A, 4A e 18A). Nas
outras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e nalgunhas publicacins tense empregado o nome pllara areeira (6A, 11A e 17A). Pllara
pequena foi a denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse
nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa propuxeron pldora pequena (10B); esta denominacin tamn se utilizou nalgunhas
publicacins (10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus borrelho-pequenode-coleira (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Charadrius dubius as denominacins
populares de arieiro e oriento nas terras da desaparecida lagoa de Antela, en Ourense (9A). M. A.
Conde Teira comenta que segundo as zonas da Galiza emprganse indistintamente os nomes xenricos
de pllara, prula, pilro, pirlo, pldora e pldoro (12B). F. Bernis Madrazo apunta tamn o nome
xenrico de pilro para Pluvialis e Charadrius, e cita ademais a L. Iglesias (1927), que emprega pllara
para se referir a Actitis hypoleucos e aos xneros Charadrius e Calidris (11B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas xenricas: pllara, que identifica como ave acutica e maria;
pldora, que remite a plora; e plora, que define como especie de gaivota pequena co bico logo e
estreito e identifica co sinnimo pldora. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, na entrada castel gaviota, aparecen as voces
galegas pllara e plora identificadas con aves do mesmo xnero que a gaivota pero mis pequenas. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada
xenrica pllara, que define, especificando a denominacin de pllara careta para Charadrius dubius.
O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da
editorial Galaxia, recolle bilurico, pllara e pldora como sinnimos inespecficos para Charadrius e
Pluvialis. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
xenrica pllara (como galega e preferente), onde especifica a subentrada pllara careta para C.
dubius; e tamn tarambola (como galega, mais non preferente), que remite a pllara.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante semntica, as denominacins pllara, pilro,
pirlo, pldora e similares teen probabelmente orixe onomatopeica, basendose nos breves chirlos que
emiten acoto estes paxaros: pii-u, pirr, plit, chirr, sirrrr, chirr-ip, triir etc. Sobre tarambola, vxase
Pluvialis apricaria. Non se atopou tampouco unha explicacin clara para a denominacin xenrica
portuguesa borrelho, a non ser talvez en relacin con borralha ou borralho, cinzas quentes, que se
lle poida aplicar tonalidade da plumaxe, ou con borra, tecido groso de la. O cualificativo areeira
alude ao seu hbitat; pequena, ao seu tamao; careta, plumaxe negra que ten arredor dos ollos, a
modo de anteface. O modificador portugus de-coleira fai referencia plumaxe negra que ten no
pescozo, que parece, como di, unha coleira.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz xenrica pllara tense empregado na nosa
literatura. O escritor Eduardo Pondal, por exemplo, con frecuencia usa pllara en Queixumes dos Pinos
(1886), mesmo facendo referencia aos seus hbitos migratorios e aos movementos e voces dos
bandos: "... e aquela que, emigrante, / deixa o nativo clan, / como soen as pllaras / do noso litoral, /
garridas vagamundas, / cando en bandas van / rasando as ledas praias / con presuroso afn / en
tecidas compaas sonorosas / virndose voar ... ". Tamn J. V. Viqueira en Ensaios e poesas (1930):
"... cal a pllara busca na ribeira o achego do seu nio...". Emilio Pita, en Jacobusland (1942): "... nos
beizos a voar a pllara lela polo ronsel da mar...". Ou Silverio Cerradelo, n' Os paxaros tamn migran
ao sur (2007): "Xa logo os carrns, as pllaras e as gaivotas han de empezar a criar na pennsula...".
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez estabeleceron unha distincin convencional entre pldora, para o xnero Pluvialis, de
maior tamao, e pllara, para o xnero Charadrius, de menor tamao (1A). M. A. Conde Teira tamn
optou por manter esta diferenciacin (12B). Posteriormente, porn, M. Penas e C. Pedreira empregaron
a denominacin xenrica pllara tanto para Charadrius como para Pluvialis (22A). Vxase ao respecto,
tamn, P. apricaria.
116
pllara real Charadrius hiaticula
Bibliografa ornitolxica especializada. Pllara real foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en
1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense utilizado en todas as guas de aves de Penas Patio
e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A, 13A, 15A, 16A,
17A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran o nome de pldora de colar
(10B); empregouse nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus borrelho-grande-de-coleira (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin de arieiro para Charadrius
hiaticula nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). Algns nomes xenricos populares
tamn aplicbeis a esta especie estn indicados en Charadrius dubius.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas apuntadas en C. dubius. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada xenrica pllara,
que define, especificando a denominacin de pllara real para C. hiaticula. O Diccionario de sinnimos
da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os
sinnimos inespecficos indicados en C. dubius. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada xenrica pllara (como galega e preferente), onde especifica a
subentrada pllara real para C. hiaticula; e tamn tarambola (como galega e non preferente), que
remite a pllara.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase C. dubius.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a probbel orixe onomatopeica das denominacins
xenricas pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Non se atopou unha explicacin
clara para borrelho (vxase C. dubius). Sobre tarambola, vxase Pluvialis apricaria. O nome arieiro
alude ao seu hbitat; o modificador grande, ao seu tamao; de-coleira fai referencia plumaxe negra
que ten no pescozo, que parece, como di, unha coleira; real un cualificativo engadido ao nome
xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, que no caso desta ave limcola pode ter
relacin cunha certa vistosidade nas sas cores ou co seu tamao, maior que o doutras pllaras.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Vxase a respecto de
pllara/pldora, esta mesma alnea en C. dubius e P. apricaria.
pllara das dunas Charadrius alexandrinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pllara papuda foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tamn se
recolleu ou se utilizou noutras publicacins (2A, 4A, 6A, 11A, 17A e 18A). Pllara das dunas foi a
denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas
publicacins (13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B) propuxeron o
nome de pldora das dunas, que tamn se utilizou noutras publicacins (8A, 10A, 12A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, recibe os nomes portugueses de borrelho-das-dunas e borrelho-decoleira-interrompida (2A, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o segundo).
Nomes populares. Algns nomes xenricos populares tamn aplicbeis a esta especie estn
indicados en Charadrius dubius e Charadrius hiaticula.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xenricas apuntadas en Charadius dubius.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a
entrada xenrica pllara, que define, especificando a denominacin de pllara papuda para Charadrius
alexandrinus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle pllara papuda e pllara das dunas como sinnimos especficos
para C. alexandrinus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a
entrada xenrica pllara (como galega e preferente), onde especifica as subentradas pllara papuda e
pllara das dunas para C. alexandrinus; e tamn tarambola (como galega, mais non preferente), que
remite a pllara.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da probbel orixe onomatopeica das
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Non se atopou unha
117
explicacin clara para borrelho (vxase C. Dubius). Sobre tarambola, vxase Pluvialis apricaria. O
modificador das dunas alude ao seu hbitat; papuda e de-coleira-interrompida fan referencia
probabelmente os dous plumaxe negra que ten no pescozo, que parece, como di en portugus, unha
coleira, pero que a esta especie lle falta pola parte de diante, por iso se engade interrompida.
pllara rabirrubia Charadrius vociferus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pllara rabirrubia foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tanse empregado nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez e nalgunhas publicacins ornitolxicas (5A, 13A, 15A e 22A). Noutras publicacins
utilizouse pldora rabirrubia (10A, 12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
borrelho-de-coleira-dupla (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie accidental na Galiza e non se lle coecen denominacins
populares, non sendo as xenricas indicadas en Charadrius dubius e Charadrius hiaticula.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Non se atopou unha explicacin clara para
borrelho (vxase C. dubius). O modificador rabirrubia alude rechamante plumaxe do rabo; decoleira-dupla fai referencia plumaxe negra que ten no pescozo, que parece, como di en portugus,
unha coleira, pero que nesta especie ademais son das, que van paralelas.
pllara semipalmada Charadrius semipalmatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pllara semipalmada foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Nunha publicacin, utilizouse
pldora semipalmada (12A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus batura-de-bando
(14A, 1D e 3D).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius.
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador
semipalmada alude membrana que ten entre as dedas, que a distingue doutras especies; de-bando
fai referencia, probabelmente, s agrupacins desta ave. Batura un termo xenrico empregado no
Brasil para designaren algunhas especies de aves limcolas, mais non se lle encontrou unha
significacin, non sendo que estea relacionado con outra das sas acepcins, a de arisco, desconfiado,
indomesticbel.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. No tocante escolla
do seu nome xenrico estndar, vxase C. dubius.
pllara de Leschenault Charadrius leschenaulti
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento, xa que

unha ave de presenza extremamente espordica na Galiza, recentemente rexistrada de certo por
primeira vez.
Nomes populares. Os comentarios poden ser os mesmos no referente aos nomes xenricos
indicados para Charadrius dubius.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pllara, vxase C.
dubius. O modificador de Leschenault alude ao Jean-Baptiste Leschenault de La Tour, botnico e
ornitlogo francs do sculo XVIII que describiu esta especie.
118
tarambola rubia Charadrius morinellus (=Eudromias morinellus)
Bibliografa ornitolxica especializada. En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa

propuxeran pldora rubia (10B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas de mbito galego e
estatal (8A, 10A e 14A). Pllara rubia foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira
(12B); tense empregado nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e
nalgunha outra publicacin ornitolxica galega (13A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son borrelho-ruivo (2D e 3D), tarambola-ruiva e tarambola-carambola (2A e 1D).
Nomes populares. unha especie bastante rara na Galiza e non se lle coecen denominacins
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius e
Pluvialis apricaria, que tamn poderan ser aplicadas a esta especie.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Non se atopou unha explicacin semntica
clara para denominacin xenrica borrelho (vxase C. dubius). Tampouco se atopou unha explicacin
para a denominacin xenrica tarambola, non sendo o froito do caramboleiro, a carambola, que
amarela e arredondada, e que pode lembrar a forma repoluda do corpo e mais a cor da plumaxe destas
aves; ademais esta especie, Charadrius morinellus, recibe en portugus o nome de tarambolacarambola, e H. Costa et al. explican que son termos sinnimos e a denominacin afigraselles
redundante (1D). O modificador rubia alude cor da plumaxe, sobre todo nas partes peitorais e
ventrais.
do seu nome xenrico estndar, pllara / pldora / tarambola, vxase esta mesma alnea en P.
apricaria.
tarambola dourada
(ou tarambola dourada
comn) Pluvialis apricaria
Bibliografa ornitolxica especializada. Pldora dourada foi o nome proposto por C. Pedreira
empregado ou recollido na primeira gua de aves X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B; nalgunha, pldora dourada
comn). Na segunda gua de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez e nalgunha outra publicacin
utilizouse pllara dourada grande (5A, 6A e 11A); na terceira gua de Penas e Pedreira, pllara
dourada europea (22A). Nunha publicacin empregouse s pllara dourada (17A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus tarambola-dourada (2A, 10A, 1D e 3D), coa posibilidade tamn de
usar tarambola-dourada-comum (2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Pluvialis apricaria as denominacins de
*chorolito e *churulito nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. A. Conde Teira
comenta que segundo as zonas da Galiza emprganse indistintamente os nomes xenricos de pllara,
prula, pilro, pirlo, pldora e pldoro (12B). F. Bernis Madrazo apunta tamn o nome xenrico de
pilro para Pluvialis e Charadrius (11B).
editorial Galaxia, aparece a entrada *cholrito identificada coz voz castel chorlito; a entrada
zarrapico, con chorlito e zarapito; e a entrada mazarico, tamn, con zarapito e chorlito. No
editorial Akal, aparece a voz castel chorlito identificada coas voces galegas *cholrito, zarrapico,
mazarico, tarambola e pllara. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, incle a entrada tarambola, que nunha das acepcins identifica
especificamente con Pluvialis squatarola e coa denominacin pildra (que non ten entrada propia). O
editorial Galaxia, recolle pllara dourada e tarambola dourada como sinnimos especficos para
Pluvialis apricaria. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada xenrica pllara (como galega e preferente), onde se especifica a subentrada pllara dourada
para P. apricaria; e tamn tarambola (como propiamente galega, mais non preferente), que remite a
pllara.
denominacins pllara, pilro, pirlo e similares, vxase C. dubius. Probabelmente a denominacin
xenrica tarambola est relacionada co froito dunha rbore tropical que se atopa nos xardns, a
caramboleira ou caramboleiro (Averrhoa carambola); o seu froito, a carambola, amarelo e redondo
119
cun aspecto que pode lembrar a forma repoluda do corpo e mesmo a cor da plumaxe destas aves. De
feito, unha das especies, Charadrius morinellus, recibe en portugus o nome de tarambolacarambola, e H. Costa et al. explican que son termos sinnimos e a denominacin afigraselles
redundante (1D). Posibelmente *chorolito e outros nomes similares sexan castelanismos, a partir de
chorlito, que ten orixe onomatopeica. O modificador dourada alude cor da sa plumaxe; grande fai
referencia ao seu tamao, contrapndoo ao doutras pldoras douradas accidentais na nosa xeografa,
que son un chisco mis pequenas; comn indica que a mis habitual das pldoras douradas;
europea caracterzaa pola sa rea de distribucin.
do seu nome xenrico estndar, en C. dubius xa se comentou a distincin convencional entre pldora e
pllara estabelecida por X. M. Penas e C. Pedreira (1A), desestimada porn polos mesmos autores
noutras publicacins posteriores (5A e 22A), onde empregan pllara tanto para o xnero Charadrius
como para o xnero Pluvialis.
No entanto, M. A. Conde (12B) considerou interesante e rendbel o uso de pllara e pldora
para agruparmos de maneira xenrica os nomes comns especficos dos xneros Charadrius e Pluvialis.
Na nosa opinin, non resulta tan rendbel ao se trataren de dous nomes moi semellantes que
designaran especies tamn relativamente semellantes, de modo que temos que facer un pequeno
esforzo para lembrarmos cales son as pllaras cales son as pldoras. Se os nomes fosen moi
diferentes, entn si que sera mis doado asociar un nome a un grupo e outro nome ao outro. De feito,
na fala do pobo son equivalentes, trcanse indistintamente.
Aln do dito, a denominacin pldora xorde na fala como variacin de pllara, nun proceso que
se designa como etimoloxa popular. Do mesmo modo, por exemplo, o nome galego das plantas
chamadas gladolo experimenta variacins na fala popular e recibe tamn o nome de gladilogo, e a
partir de a, por cruzamento fontico, o nome de radilogo, que se parece foneticamente ao anterior
mais que non ten ningunha relacin semntica coas especies botnicas. Porn, hai falantes que o usan
as sen ningn reparo: Que bonitos estn os radilogos, facendo referencia aos gladolos e sen
ningunha connotacin cmica, isto , asumindo que ese o nome (radilogo) desas plantas. Algo
similar acontece con pllara e pldora: ben facilmente pldora pode ser unha derivacin ou evolucin
popular de pllara, por paronomasia, dicir, a semellanza fontica a outra palabra semanticamente
non relacionada con ela (o nome da presentacin dun medicamento en casteln). Sen termos prexuzos
contra as derivas que explican as etimoloxas populares, pldora un castelanismo (a denominacin
castel pldora, referida ao medicamento, en correcto galego plula). Un proceso similar
probabelmente ocorreu tamn a respecto de estornio e a variante popular estornillo, en relacin
coa semellanza de tornio coa palabra castel tornillo (vxase Sturnus unicolor).
Non nos parece, por tanto, por uns motivos e por outros, que se deba usar pldora Charadrius
como para Pluvialis e pllara para as especies pequenas do xnero Charadrius no mbito da ornitoloxa
especializada habendo outras opcins. Unha pode ser mantermos pllara tanto para todos os
Charadrius como para os Pluvialis; outra, empregarmos pllara para Charadrius en xeral e tarambola
para Pluvialis e Charadrius (Eudromias) morinellus, paralelamente ao portugus e como tamn se
recolle nos dicionarios galegos.
Na nosa opinin, sera preferbel a segunda opcin: tanto para o xnero Pluvialis e tamn para
a especie Charadrius morinellus, o nome xenrico tarambola, moi presente na tradicin lexicogrfica
galega, antes que pllara ou pldora. O nome xenrico tarambola diferenciara de modo moito mis
eficaz as aves de tamao relativamente grande (as do xnero Pluvialis e Charadrius morinellus) das
especies de tamao mis pequeno do xnero Charadrius (pllaras). Para aln diso, tarambola
mnemotecticamente eficaz (polo aspecto mis gordocho das especies do xnero Pluvialis e de
Charadrius morinellus; vxase etimoloxa e motivacin semntica) e queda deste modo tamn
harmonizado co portugus.
Canto ao termo comn, engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar nun
contexto determinado doutras especies que teen o mesmo nome xenrico (tarambola dourada ou
pllara dourada), para diferenciarmos Pluvialis apricaria das outras.
tarambola dourada americana Pluvialis dominica
Bibliografa ornitolxica especializada. Pldora dourada americana foi o nome proposto en

1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado e recollido nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na segunda gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez utilizouse pllara dourada pequena (5A); na terceira, pllara dourada americana (22A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son batuiruu e tarambola-dourada-pequena (2A,
1D e 2D).
Nomes populares. Pluvialis dominica unha especie moi rara na Galiza e case igual a Pluvialis
apricaria; non se lle coecen denominacins populares galegas, ags as xenricas indicadas en P.
120
apricaria.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadius
dubius e P. apricaria, que tamn se poderan aplicar a esta especie.
pllara, pilro, pirlo e similares, vxase Charadrius dubius. Sobre tarambola, vxase P. apricaria. O
modificador dourada alude cor da sa plumaxe; pequena fai referencia ao seu tamao,
contrapndoo ao de P. apricaria, que un chisco mis grande; americana indica cl a sa rea de
distribucin. Batura un termo xenrico empregado no Brasil para designaren algunhas especies de
aves limcolas e "-au" significa grande; non se lle encontrou unha significacin, non sendo que estea
relacionado con outra das acepcins de batura: arisco, desconfiado, indomesticbel.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto escolla pllara
/ pldora / tarambola como nome xenrico estndar para Pluvialis sp., vxase Pluvialis apricaria.
tarambola dourada siberiana Pluvialis fulva
Bibliografa ornitolxica especializada. Pldora dourada siberiana foi a denominacin

proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Nalgunhas publicacins ornitolxicas
recolleuse pldora dourada do Pacfico (10A e 14A). Na terceira gua de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez utilizouse pllara dourada siberiana (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus tarambola-dourada-siberiana (14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Pluvialis fulva unha especie extremadamente accidental na Galiza e non
se lle coecen denominacins populares galegas, ags as xenricas indicadas en Pluvialis apricaria.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadius
dubius e P. apricaria, que tamn se poderan aplicar a esta especie.
pllara, pilro, pirlo e similares, vxase C. dubius. Sobre tarambola, vxase P. apricaria. O
modificador dourada alude sa plumaxe; do Pacfico e siberiana indican a sa rea de
distribucin.
tarambola cincenta Pluvialis squatarola
Bibliografa ornitolxica especializada. Pldora cincenta foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse ou
recolleuse na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e noutras moitas
publicacins ornitolxicas (1A, 2A, 10A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). Na segunda e
terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha outra publicacin
ornitolxica utilizouse pllara cincenta; noutras publicacins, pllara cinsenta (4A, 5A, 17A, 18A e
22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus tarambola-cinzenta (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. M. A. Conde Teira comenta que segundo as zonas da Galiza emprganse
indistintamente os nomes xenricos de pllara, prula, pilro, pirlo, pldora e pldoro (12B).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as entradas xa apuntadas en Pluvialis apricaria. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada
tarambola, que nunha das acepcins identifica con Pluvialis squatarola e a denominacin pildra (que
non ten entrada propia). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle pllara cinsenta e tarambola cinsenta como
sinnimos inespecficos para P. squatarola. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada xenrica pllara (como galega e preferente), onde especifica a
subentrada pllara cinsenta para P. squatarola; e tamn tarambola (como galega mais non
preferente), que remite a pllara.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O escritor Eduardo Pondal empregou o nome de
pllara no sculo XIX, para se referir a estes paxaros. Sobre este e outros autores e o uso de pllara,
vxase Charadrius dubius.
denominacins pllara, pilro, pirlo e similares, vxase C. dubius. Sobre tarambola, vxase Pluvialis
apricaria. O modificador cincenta alude cor da sa plumaxe.
121

avefra
(ou avefra comn) Vanellus vanellus
Bibliografa ornitolxica especializada. Avefra foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nas guas
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez, no Atlas de vertebrados de Galicia e noutras publicacins
ornitolxicas (1A, 4A, 5A, 7A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 22A; nalgunha, avefra
comn ou avefra europea). Nunha publicacin ornitolxica empregouse avefra europea (17A).
Noutras publicacins, galo da braa (2A, 6A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses que se recollen son abibe, abibe-comun, abecoinha, abecuinha, galispo e ave-fria
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D, con mis frecuencia abibe-comum).
Nomes populares. M. Prado Fernndez rexistrou para esta especie o nome chorica no galego
de Ferreira de Valadouro (3C). A. Villarino Gmez rexistrou as denominacins de conicora, coicora e
choromica nas terras da Limia (9A). Tamn na Limia, avefra (o autor do presente traballo). A.
Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, avefra na comarca de
Vern (23B). M. C. Gil Surez, augafra no galego de Vilardevs (3C). C. Garca Gonzlez rexistrou a
denominacin galo marino (en correcto galego, galo mario) en Compostela para se referir tamn a
esta especie, e R. Seco Fernndez o mesmo nome en Santa Comba para se referir a gaivota (3C). G.
Baamonde Traveso rexistrou tabuela e zaconela para Vanellus vanellus en Cedofeita (3C). F.
Fernndez Rei rexistrou pito de neve en Cario tamn para esta especie (3C). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron avefra, galo marino e galo mario (con e sen gheada) para esta especie no concello de
Ames, na Corua (9B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan os nomes de ave das neves,
ave do mar, ave do fro, galo cristado, galo da braa, galo monteiro, pega fra, pegueta,
auganeve e pito da neve (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia, recollronse para esta especie as
denominacins de galo cristado, galo cristo, galo monteiro, galo da braa, galo mario,
pegueta, pega fra, pito da neve, ave das neves e ave do fro (7A). F. Bernis Madrazo apunta
galo de braa (11B).
editorial Galaxia, aparece a entrada tabuela e a subentrada galo monteiro identificadas coa
denominacin castel ave fra; na entrada cotova, nunha das acepcins, remite a galo mario (que
na subentrada galo mario remite a cotova), e posbel que se estea a referir a esta especie (anda
que outros autores identifican galo mario con gaivota, con corvos marios ou con Fratercula arctica).
O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, identifica coa voz castel avefra as voces galegas tabuela e galo monteiro (a segunda
na entrada frailecito, nunha subentrada que fai para avefra). O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recolle esta especie nas entradas auganeve (nunha das
acepcins) e ave-fria e tabuela para se referir a esta especie; na entrada tabuela incle o sinnimo
taborela (que non ten entrada propia); na entrada pega incle a subentrada pega-fria, que identifica
tamn con avefria, Vanellus vanellus; na entrada cotova, nunha das acepcins, remite a galo
mario (que non ten subentrada nin entrada propias), mais que posbel que se estea a referir a esta
especie (outros autores identifican galo mario con gaivota, con corvos marios ou con Fratercula
arctica); tamn recolle a voz abibe, como ave pernalta, sen identificar (podera referirse a Vanellus
vanellus). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de avefra, aguaneta, augafra, auganeve, ave das
neves, ave do fro, ave do mar, galo cristado, galo da braa, galo mario, galo monteiro,
pega fra, pegueta, pito da neve e zaconela como sinnimos para V. vanellus. O Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recolle esta especie nas entradas zaconela,
augafra, tabuela (como voces galegas mais non preferentes), auganeve e avefra (as das ltimas
como voces preferentes).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Avefra tense recollido nas nosas letras, xa no ano
1888, na publicacin peridica A Fuliada: "... lle peda por carne de carneiro, de corvo, de morceg'ou
d'avefra ...".
No refraneiro popular galego, faise alusin avefra: "Cos bandos da avefra, chega tamn a
inverna".
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins avefra, ave das neves, pito da
neve, pega-fria e similares estn motivadas por ser esta ave unha especie que chega a Galiza sobre
todo no inverno (popularmente dise que con ela veen as neves ou vn o fro). O motivo da
denominacin pega a sa plumaxe branca e negra, que lembra a dunha pega, pero non ten nada a
ver con esoutra especie. Os nomes que inclen galo ou pito aluden ao seu parecido cunha galia ou
122
cun galo, ademais ten un curupete que anda lle d un pouco mis de parecido (mesmo aparece tamn
nalgns cualificativos, como cristado e cristo; probabelmente sexa tamn a motivacin de cotova,
que outra especie moi diferente, Galerida cristata, pero que tamn chama a atencin polo curupete, e
de a que posbel que se lle aplique este nome a Vanelus vanellus). Outros modificadores aluden ao
seu hbitat, como da braa, monteiro, mario ou do mar (anda que non anda na auga do mar,
pero as crezas populares relacinana porque a mido vense este paxaros beira das lagoas ou en
zonas hmidas do interior). A sa voz moi caracterstica, un piuu-vit, coma unha especie de laio,
parece que chora o que se queixa porque a estn ferindo, e de a os nomes choromica, chorica, o
portugus abecuinha ou abecoinha e talvez tamn conicora e coicora (quizais influido por conicas
ou conainas, persoa que ten medo). A denominacin portuguesa abibe, tamn recollida para o galego,
ten a sa orixe no latn avis ibis. Non se encontraron expliacins para os nomes tabuela e zaconela.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Anda que Vanellus
vanellus a nica avefra da nosa xeografa, o termo comn ou europea engdeselle ao nome,
normalmente, nun contexto en que se est a falar tamn doutras especies que teen este mesmo
nome xenrico (avefra) e que habitan noutras rexins do mundo, para diferenciar Vanellus vanellus
das outras.
Familia Scolopacidae
pilro gordo Calidris canutus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro groso foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
guas de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (1A,
2A, 4A, 5A, 6A, 11A, 17A e 22A). Pilro gordo foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins (10A, 12A,
13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus seixoeira (2A, 10A, 1D e 3D),
ou seixoeira-comum (2D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas populares que tamn podera recibir
esta especie estn apuntadas en Calidris alpina.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadrius
dubius, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en
Charadrius dubius e Calidris alpina, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada pirlo (como galega e non
preferente), que remite a pilro, e pilro (esta como galega e preferente), que identifica como aves
limcolas de pequeno tamao, especificando a denominacin de pilro groso para Calidris canutus.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores gordo e groso aluden ao
seu aspecto. A denominacin portuguesa seixoeira pode estar referida a que anda nos seixos que hai
nas praias.
pilro tridctilo Calidris alba
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro bulebule foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas
(1A, 2A, 4A, 5A, 6A, 11A, 17A, 18A e 22A). Pilro tridctilo foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tamn se ten empregado nalgunhas
publicacins (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
pilrito-das-praias e pilrito-sanderlingo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, con mis frecuencia o primeiro).
Nomes populares. M. A. Conde Teira comenta que, segundo as zonas de Galiza, as especies
de Calidris poden recibir indistintamente os nomes xenricos de pllara, prula, pilro, pirlo, pldora e
pldoro (12B). Outras denominacins xenricas populares que tamn podera recibir esta especie estn
123
apuntadas en Calidris alpina.

Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadrius dubius e Calidris alpina,
que tamn se poderan aplicar a esta especie.
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador tridctilo
indica un trazo caracterstico desta ave, que que s ten tres dedas en lugar de catro, como o resto
dos pilros; bulebule alude sa maneira de camiar, corricando; das-praias alude ao seu hbitat. H.
Costa et al. explican que a denominacin portuguesa sanderlingo unha apropiacin do ingls
sanderling e que non ten significado en portugus (1D).
pilro pequeno Calidris minuta
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilrio patimouro foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 17A). Pilro pequeno foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nunha publicacin chamuselle pilrio pequeno (4A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pilrito-pequeno (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
pldoro (12B). Outras denominacins xenricas populares que tamn podera recibir esta especie estn
varios autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius e Calidris alpina, que
tamn se poderan aplicar a esta especie.
pllara, pilro, pirlo e similares, vxase C. dubius. O modificador pequeno fai referencia ao seu
tamao; patimouro, cor das patas.
pilro de Temminck Calidris temminckii
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilrio patimarelo foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). O mesmo nome con "a", pilrio patiamarelo,
empregouse na segunda e terceira guas de aves destes autores (5A e 22A). Pilro de Temminck foi o
tense utilizado nalgunhas publicacins (10A, 12A, 13A e 14A). Noutra publicacin, pilrio de
Temminck (4A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pilrito-de-Temminck (2A e 1D),
tamn grafado como pilrito-de-temminck (3D) e pilrito de Temminck (2D).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares, non
sendo os xenricos que se indican en Calidris alpina.
124

pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador de Temminck fai referencia
ao naturalista holands Conrad J. Temminck, que estudou a especie; patiamarelo, cor das patas,
que o distingue doutra especie moi parecida, Calidris minuta.
pilro ferruxento Calidris ferruginea
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro cubranco foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse e utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, e 11A). Pilro ferruxento foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son pilrito-ferrugineo e pilrito-de-bico-comprido (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, o segundo
pldoro (12B). Outras denominacins xenricas populares que tamn pode recibir esta especie estn
varios autores, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C. dubius e C. alpina, que tamn se
poderan aplicar a esta especie.
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores
ferruxento e ferrugineo aluden a caracterstica cor rubia da plumaxe estival desta ave; cubranco
alude cor branca do uropixio ou mitra, un dos trazos que identifican a especie; de-bico-comprido,
ao bico longo que ten.
pilro escuro Calidris maritima
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro cincento foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A e 17A; en das publicacins, pilro cinsento). Pilro escuro foi proposto
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense utilizado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son pilrito-do-mar, pilrito-escuro e maarico (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, o segundo
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas populares que tamn podera recibir
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en
Charadrius dubius e Calidris alpina, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada pirlo (como galega e non
preferente), que remite a pilro, e pilro (esta como galega e preferente), que define como aves
limcolas de pequeno tamao, especificando a denominacin de pilro cinsento para Calidris maritima.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores cincento e escuro fan
referencia cor da sa plumaxe; do-mar, ao seu hbitat. Maarico (en galego normativo, mazarico)
un nome xenrico para aves pernaltas que andan na auga; para unha posbel significacin, vxase
Numenius arquata.
125
pilro comn Calidris alpina
Bibliografa ornitolxica especializada. Pirlo curlibico foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 17A e 18A). Pilro comn foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tamn se ten recollido ou empregado nalgunhas
portugueses son pilrito-comum e pilrito-de-peito-preto (2A, 1D, 2D e 3D, con mis frecuencia o
segundo).
pldoro (12B). F. Bernis Madrazo rexistrou para o xnero Calidris as denominacins galegas de pilro,
pllara, pinaza e pinaca na provincia da Corua e pldora na provincia de Lugo; ademais, rexistrou
as voces mazarico e masarico en varias localidades de Lugo e Pontevedra referidas ao xnero
Numenius, mais igualmente a Tringa e Calidris (11B). F. Bernis Madrazo tamn cita a L. Iglesias
(1927), que emprega pllara para se referir a Actitis hypoleucos e aos xneros Charadrius e Calidris
(11B).
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do uso de pllara na nosa literatura,
vxase Charadrius dubius; sobre o emprego de mazarico, vxase Numenius arquata.
Dicionarios consultados. As voces xenricas atopadas nos dicionarios consultados e apuntadas
en C. dubius poderan ser tamn aplicadas ao xnero Calidris. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica pirlo, nunha das
acepcins, para se referir a unha ave acutica abundante na Limia. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada pirlo (como galega e non preferente), que
remite a pilro, e pilro (esta como galega e preferente), que define como aves limcolas de pequeno
tamao.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador comn indica que unha
das especies mis frecuentes; curlibico, refrese caracterstica forma do bico; de-peito-preto,
caracterstica mancha negra que ten en poca nupcial, mis exactamente no ventre que no peito.
Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas que andan na auga; para unha posbel significacin,
vxase Numenius arquata.
pilro de Bonaparte Calidris fuscicollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro de Bonaparte foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse en das guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 13A,
14A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pilrito-de-sobre-branco (1D e 3D) e
pilrito-de-uropgio-branco (2D).
Nomes populares. unha especie de aparacin moi moi rara na Galiza e non se lle coecen
nomes populares especficos. Algunhas denominacins populares xenricas que podera recibir esta
especie estn apuntadas en Calidris alpina.
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase Charadrius dubius. O modificador "desobre-branco" fai referencia caracterstica cor branca do uropixio ou mitra. Non se encontrou unha
explicacin para o modificador de Bonaparte, mais probabelmente ha de aludir ao famoso naturalista
do sculo XIX.
pilro de Maur Calidris mauri
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro de Maur foi o nome proposto en 1999 no traballo
126
de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 13A e 14A).
Na segunda e terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha outra
publicacin utilizouse pilrio de Maur (4A, 5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
pilrito-mido (1D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza extraordinariamente rara na Galiza e non se lle
coecen nomes populares especficos. Algunhas denominacins populares xenricas que podera recibir
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase Charadrius dubius. O modificador portugus mido
fai referencia ao seu tamao. Non se encontrou unha explicacin para o modificador de Maur; talvez
faga referencia ao naturalista que estudou ou describiu a especie.
pilro semipalmado Calidris pusilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro semipalmado foi o nome proposto en 1999 no

15A e 16A). Na segunda e terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse o
nome de pilrio semipalmado (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pilritorasteirinho (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza moi moi rara na Galiza e non se lle coecen
especie apntanse en Calidris alpina.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadrius
dubius e C. alpina, que tamn se poderan aplicar a esta especie.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador semipalmado fai referencia
pequena membrana que ten entre as dedas. O modificador portugus rasteirinho, de rasteiro, que
se estende ou se arrastra polo chan, pode facer referencia a que un paxaro moi pequenio e cando
anda a corricar d esa impresin, case como se fose un rptil.
pilro minsculo Calidris minutilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro minsculo foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A e
14A). Na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez usouse pilrio mido (22A).
Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pilrito-minsculo e pilrito-ano (14A, 1D e
3D, o segundo das veces).
especie apntanse en Calidris alpina.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores minsculo, mido e
ano fan referencia ao seu pequeno tamao.
pilro de Baird Calidris bairdii
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro de Baird foi o nome proposto en 1999 no

13A e 14A). Na segunda e terceira gua de aves X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse
pilrio de Baird (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pilrito-de-bico-fino
127
(1D e 3D).
Nomes populares. unha especie accidental na Galiza e non se lle coecen nomes populares
especficos. Algunhas denominacins populares xenricas que podera recibir esta especie estn
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador portugus
de-bico-fino fai referencia, como di, ao seu bico. Non se encontrou unha explicacin para o
modificador de Baird, que alude a un nome propio; talvez faga referencia a algn naturalista que
estudou a especie.
pilro peitoral Calidris melanotos
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro peitoral foi a denominacin proposta en 1999 no

13A e 14A). Na segunda e terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha
outra publicacin utilizouse pilro americano (5A, 11A e 22A). Noutra publicacin, pilrio americano
(4A). Na bibliografa ornitolxica, recllense os nomes portugueses de pilrito-peitoral e pilrito-decolete (2A, 1D, 2D e 3D, con mis frecuencia o segundo).
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C.
dubius e Calidris alpina, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Gran Diccionario Xerais da
remite a pilro, e pilro (como galega e preferente), que define como aves limcolas de pequeno tamao,
especificando a denominacin de pilro americano para Calidris melanotos.
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. O modificador peitoral alude plumaxe
raiada que lle cobre o pescozo e o peito; americano, sa rea de distribucin habitual. O modificador
portugus de-colete, talvez fai referencia coloracin branca e escura da sa plumaxe, que d a
impresin de que o paxaro traia posto un colete.
pilro falcinelo Limicola falcinellus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro falcinelo foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse na segunda e terceira gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou utilizado tamn nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pilritofalcinelo e pilrito-de-bico-grosso (2A, 1D, 2D e 3D, con mis frecuencia o segundo).
pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores falcinelo e de-bicogrosso fan referencia, como din, ao seu bico groso e falciforme.
128
pilro canela Tryngites subruficollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pilro *canelo foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse na segunda e terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou utilizado tamn noutras publicacins ornitolxicas (10A,
11A, 12A, 13A, 14A e 16A). Nunha publicacin, empregouse pilrio *canelo (4A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son pilrito-canela e pilrito-acanelado (2A, 1D e 3D).
Nomes populares. unha especie moi moi rara na Galiza e non se lle coecen nomes
populares especficos. Algunhas denominacins populares xenricas que podera recibir esta especie
estn apuntadas en Calidris alpina.
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en C.
dubius e Calidris alpina, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Gran Diccionario Xerais da
remite a pilro, e pilro (esta como galega e preferente), que define como aves limcolas de pequeno
tamao, especificando a denominacin de pilro *canelo para Tryngites subruficollis.
denominacins pllara, pilro, pirlo, pldora e similares, vxase C. dubius. Os modificadores *canelo,
canela e acanelado fan referencia cor da sa plumaxe, que como a da canela.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. O modificador
*canelo un calco do nome casteln desta especie, correlimos canelo, pois non propio do galego que
este adxectivo presente variacin morfolxica de xnero gramatical. Para nos referirmos calquera
realidade de cor semellante da canela diriamos igualmente canela, non hai flexin de xnero en
galego para este adxectivo, ou sexa: o propio sera chamarlle pilro canela (do mesmo modo que se o
modificador fose laranxa, por exemplo, por semellanza coa cor da laranxa; daquela non diriamos
pilro laranxo, diriamos igualmente pilro laranxa). O uso deste adxectivo en portugus para T.
subruficollis, pilrito-canela, esclarecedor tamn. Exactamente o mesmo acontece coa denominacin
pato *canelo proposta en galego para Tadorna ferruginea, igualmente formulada a partir dun nome
casteln que emprega canelo.
combatente Philomachus pugnax
Bibliografa ornitolxica especializada. Liorteiro foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas
guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e tamn se recolleu ou se empregou noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A, 18A e 11B). Combatente foi a denominacin proposta en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido
nalgunhas publicacins (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus combatente ou cavaleiro-combatente (2A, 11B, 1D, 2D e 3D, o primeiro con mis
frecuencia).
Nomes populares. Non se atoparon nomes populares para esta especie, pero posibelmente
reciba algns dos apuntados en Tringa totanus.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados non se atopou ningunha denominacin
para esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, todas as denominacins que reciben
aluden s rechamantes pelexas territoriais dos machos na poca nupcial.
A. Vidal Figueroa indican que introducen o uso de combatente guiados polo portugus combatente e
o espaol combatiente, e porque liorteiro non est rexistrado na fala (10B).
narcexa pequena Lymnocryptes minimus
Bibliografa ornitolxica especializada. *Becacina xorda foi o nome proposto por C. Pedreira
nas das guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e tamn se recolleu ou se empregou noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 4A e 6A). *Becacina pequena foi proposto en 1991 e 1999 nos
129
portugus narceja-galega (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
nomes populares, non sendo os xenricos (vxase G. gallinago).
editorial Galaxia e no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as
denominacins apuntadas en Gallinago gallinago. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M.
Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel agachadiza
identificada coa voz galega marcexa; a voz castel sorda (ave), igualmente con marcexa. No
entradas xenricas de agacha, aguaneta e *becacina para se referir a este grupo de especies, e na
ltima especifica a denominacin de *becacina-xorda para L. minimus. O Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle arcea e
*becacina xorda como sinnimos de L. minimus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Nas nosas letras tamn se recolle a voz xenrica
auganeta e no galego medieval a forma agoaneta (vxase G. gallinago).
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de *becacina e outros
nomes xenricos desta especie, vxase G. gallinago. O modificador xorda alude a que non fai rudo
cando ergue o voo, diferenza de G. gallinago, que emite un berro seco cando sae voando, e pequena
fai referencia ao seu tamao. Galega unha denominacin popular portuguesa (mis que propio da
Galiza, en portugus sase galego como sinnimo de pequeno), a pesar de ser unha especie s
invernante e escasa na nosa terra; probabelmente ten a connotacin de pequena, cativa (en Portugal
sase galego s veces como adxectivo para aquilo que pequeno ou cativo).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Vxase G. gallinago a
respecto da consideracin de *becacina.
narcexa comn Gallinago gallinago
Bibliografa ornitolxica especializada. *Becacina cabra foi o nome proposto por C. Pedreira
nas das guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tamn
se ten recollido ou empregado noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 7A, 17A e 18A).
*Becacina ou *becacina comn foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tamn se ten empregado ou recollido nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus narceja ou narceja-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins de cabra
do aire, cabra e cabra louca nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira
Lpez et al. rexistraron cabra do aire, cabra, cruxa do aire, cabuxa do aire e aguaneta (con e sen
gheada) para Gallinago gallinago no concello de Ames, A Corua (9B). M. P. Paz Gonzlez rexistrou
chiba louca no galego de Xunqueira de Amba (3C). M. Taboada Cid rexistrou *abecacina no galego
de Vern (3C). G. Baamonde Traveso rexistrou agacho no galego de Cedofeita; J. L. Couceiro Prez,
agoneta no galego de Fes; F. Fernndez Rei, *agachadiza no galego de Cario, anda que posbel
que sexa un castelanismo; A. Prez Cid, aguaneta en Marn (3C). M. A. Conde Teira rexistrou para
esta especie as denominacins cabra de aire, agacha, arcecha, aguaneta e aguana (12B). J. L.
Couceiro Prez rexistrou guana en Fes como "paxaro semellante *becacina", e posibelmente
referase a esta mesma especie (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou gacha nunha localidade de Lugo,
oneja (onexa?) nunha localidade de Lugo, arcicha en varias localidades de Lugo e arceote noutras
das localidades de Lugo (11B). J. L. Couceiro Prez tamn rexistrou a voz gacha en Fes, sen
especificar a qu especie estaba referida, mais probbel que fose esta (3C). M. Taboada Cid rexistrou
paxaro berrn na Mezquita (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez, berra na comarca de Vern (23B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recollen os nomes
populares galegos de cabria do ceo, paxaro cabra, cabra do aire, arceolo, arciocho, aguaneta,
braenta, cerreta, caxota e agacha (1A). H. Costa et al. recollen para esta especie as
denominacins galegas de queimacananas e arceote (1D). F. Bernis Madrazo cita Ros Naceyro
(1850) e L. Iglesias (1927), que recollen para esta especie a denominacin popular de aguaneta
(11B). No segundo apndice do Diccionario enciclopdico gallego-castellano de Eladio Rodrguez
Gonzlez (1958-1961), un vocabulario casteln-galego que achegou Anbal tero, apntase a voz castel
becacina como equivalente galega narcexa, as escrita, (que Gallinago gallinago) e xusto a seguir a
voz castel becada como equivalente s voces galegas arcea e galiola (que Scolopax rusticola); non
se indica a localidade exacta de cada palabra, s aparece a listaxe de todas as localidades da provincia
de Lugo, Ourense, Pontevedra e A Corua onde se recolleu o conxunto do material.
130

editorial Galaxia, aparece a voz castel becacina identificada coa voz galega narcexa. No Diccionario
de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal,
aparece a voz castel agachadiza identificada coa voz galega marcexa (a voz castel becacina est
identificada coa tamn castel chocha, que lle corresponden arcea, becafigo, papafigo e galiola). No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, as entradas
xenricas de agacha, aguaneta e *becacina para se referir a este grupo de especies, e na ltima
especifica a denominacin de *becacina-cabra para Gallinago gallinago; na entrada "pxaro" ou
"paxaro" incle tamn a subentrada pxaro-cabra para se referir a esta especie. O Diccionario de
recolle *abecacina, agacha, *agachadiza, agacho, aguaneta, arcea, arceolo, arciocho,
*becacina cabra, braenta, cabra do aire, cabra louca, cabria do ceo, cantureiro, caxota,
cerreta, chiba louca, paxaro cabra e tremedoiro como sinnimos para G. gallinago (narcexa
aparece tamn como sinnimo de arcea, mais identificada especificamente con Scolopax rusticola). No
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recllense as voces xenricas
*avecacina, aguaneta, agacho, *agachadiza e *becacina (as catro primeiras como galegas, mais
non preferentes, e a quinta como preferente; nas catro primeiras remite a *becacina) para se referir a
este grupo de especies, especificando a denominacin de *becacina comn para G. gallinago; na
entrada "paxaro" incle tamn as subentradas paxaro berrn e paxaro cabra para se referir
especificamente a G. gallinago (a voz narcexa identifcaa con arcea).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Agoaneta unha voz xa empregada na lingua
galega medieval (19G): "Iten petos et pegas et agoanetas a quatro coroadas... ".
Ademais, lvaro Cunqueiro emprega auganeta n' A cocia galega (1973): "... Esto que vale
para a perdiz, val tamn para a arcea e para auganeta... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Cabra e berrn talvez aluden ao caracterstico berro seco
que Gallinago gallinago emite ao erguer o voo. Cabra e cabra louca poden tamn estar relacionados
co tpico voo da parada nupcial de G. gallinago, uns sbitos picados que dan a impresin de que o
paxaro est tolo ou louco. Queimacananas indica que unha especie cinextica moi buscada (as
cananas, as cartucheiras de coiro dos cazadores, quimanse con esta ave). Os nomes agacha,
agacho, gacha e similares fan referencia ao tpico costume que ten de se agachar e ficar quieta para
que non o vexan. O nome braenta refrese braa, que pode ser un dos seus hbitats. Galiola est
motivado polo seu parecido cunha pita ( unha denominacin ben mis propia de Scolopax rusticola;
vxase esta especie).
Aguaneta, aguana e similares teen relacin con agua, ou auga, polo seu hbitat acutico
(aguaneta tamn o nome dalgunhas especies de micromamferos que andan na auga, nalgns lugares
asignado a Arvicola; outros micromamferos tamn teen nomes con esta raz, como por exemplo
aguaneira e aguano, o ltimo moi parecido a aguana, nalgns lugares asignado a Galemys pyrenaicus).
A voz medieval non evolucionou cara forma auganeta (aug-) na realidade quedou practicamente
fosilizada. Non puidemos confirmar se o uso de auganeta que fai o escritor lvaro Cunqueiro n A
cocia galega (1973) se trataba verdadeiramente dunha forma rexistrada como tal ou da forma que ao
escritor lle pareceu que deba ser a correcta.
Becacina e becada (voz castel para Scolopax rusticola) forman en espaol un sistema de
nomenclatura moi coecido e divulgado na actividade cinextica: becada para o paxaro mis grande e
robusto (S. rusticola), e becacina, o nome cun sufixo diminutivo, para Gallinago gallinago, paxaro
parecido a S. rusticola mais comparativamente mis pequeno e fino. Ambos os dous nomes teen
relacin co prerromano beccus, bico, e fan referencia ao longo bico que teen estas especies. M. A.
Conde Teira explica que o vocbulo casteln becacina moi probabelmente procede do francs
bcassine, e que por difusin entre os cazadores chegara ao galego (12B). J. Corominas Vigneaux
recolle s o nome becada nos seus dicionarios etimolxicos da lingua castel (referndose a Scolopax
rusticola) e indica a sa procedencia da denominacin catal becada (curiosamente non recolle
becacina para Gallinago gallinago, talvez por non a considerar anda incorporada ao casteln).
Canto s denominacins narcexa, arciocho, arceolo e similares, teen relacin morfolxica e
semntica con arcea, nome galego para Scolopax rusticola, que como xa apuntamos ten un aspecto
relativamente semellante s especies dos xneros Gallinago e Lymnocryptes. s veces arcea e outras
similares, como arceote, sanse tamn para Gallinago e Lymnocryptes, mais con moita frecuencia,
tanto no galego falado como nas publicacins ornitolxicas, asgnase arcea de modo moi preciso a S.
rusticola. Arcea orixinouse no galegoportugus e no asturiano a partir do latn accia e, como
apuntamos, en ambas as das linguas designa con bastante especificidade S. rusticola. Do mesmo
modo que en casteln se formou un sistema de nomenclatura con becada / becacina respectivamente
para Scolopax / Gallinago, no galego formouse con arcea / narcexa, arceolo, arcecha, arciocho,
etc., dicir, emprgase o mesmo nome que para Scolopax rusticola mais cun sufixo diminutivo ou
despectivo, indicativo de que Gallinago gallinago mis mida e magra. Este mesmo sistema de
nomenclatura, mnemotecnicamente eficaz, que emprega dous nomes moi semellantes para designar
estas especies tamn semellantes, orixinouse tamn noutras linguas dun modo similar. As, en francs
131
emprgase bcasse para S. rusticola e bcassine para G. gallinago; en cataln, becada e becadell
respectivamente, etc. Como vemos, para a denominacin de G. gallinago utilzase sempre un sufixo
diminutivo ou talvez despectivo.
O nome narcexa, cun ene inicial, pode ser unha simple corruptela ou variacin de arcea, mais
tamn sera posbel que a sa etimoloxa estivese influenciada polo termo prerromano nara, que
significa auga. De feito, en Asturias existe o vocbulo narcea (que lle d nome ao ro Narcea), sobre
cuxa etimoloxa non hai dbida de que, cando menos, est presente o prerromano nara. O feito de que
nara, auga, estivese tamn presente na formacin de narcexa a partir de arcea estara en total
correspondencia cunha caracterstica ben coecida popularmente que diferencia marcadamente S.
rusticola das especies do xnero Gallinago: os seus hbitats. En efecto, a pesar de seren fisicamente
semellantes, S. rusticola vive tipicamente nos bosques e as especies de Gallinago e Lymnocryptes son
ben propias dos hbitats acuticos: as beiras dos ros, as marismas e as braas. Deste modo, unha
narcea sera unha arcea da auga (nara, auga + accia, arcea). A terminacin -exa pode
corresponder ao sufixo exo/exa, indicador de tamao pequeno ou mesmo cargado de certa connotacin
despectiva (como nos termos galegos lugarexo, animalexo ou trapexo), e tamn ligara coa
comparacin fisica entre a propiamente arcea (S. rusticola), de corpo redondo, mis repoluda e
visibelmente de maior tamao, e a propiamente narcexa (G. gallinago), ben mis pequena e
visibelmente menos robusta que a arcea. As, unha narcexa pode ser unha arcea da auga e asemade
unha arcea mis pequena ou cativa.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A pesar de que
*becacina se divulgou no mbito da ornitoloxa galega especializada desde a dcada dos anos setenta
do sculo pasado, nomeadamente a partir da Lista patrn de aves de Galicia e logo despois coa sa
difusin nas publicacins ornitolxicas, no presente traballo qurese achegar unha reflexin sobre a
galeguidade do termo *becacina, dicir, se este ou non un termo propiamente galego, e as
implicacins que na nosa opinin deberan considerarse ao respecto.
En primeiro lugar moi importante subliarmos que en fontes lexicogrficas antigas, desde os
traballos de Martn Sarmiento (1746-1755) at 1950, non se recollen nin becada nin becacina como
nomes galegos, antes ao contrario, estes son os nomes castelns para os que se dan os nomes galegos
equivalentes (1G, 5G, 7G e 8G, entre outros).
Nesta mesma lia, xa entre 1950 e 1990, interesante apuntarmos que o Diccionario
enciclopdico gallego-castellano de E. Rodrguez Gonzlez (1958-1961), nos seus apndices, d con
acertada distincin a voz galega narcexa para a castel becacina e asemade as galegas arcea e
galiola para a voz castel becada (9G). O Frampas, contribucin al diccionario gallego, de E. Rivas
Quintas (1978), recolle as voces cabra louca, agacha e gaxota, que define como ave acutica de
color rubio que al anochecer emite un sonido muy parecido al de la cabra, e non recolle tampouco
becacina como voz galega (10G). Na Nueva contribucin a un vocabulario castellano-gallego, de J.
Crespo Pozo (1985), apntase para o termo casteln becacina, os termos galegos aguaneta, cabra do
aire e marcexa; e para o termo casteln becada, arcea, galiola e galia de auga (12G).
Igualmente os dous dicionarios mis vellos referenciados mis arriba, na alnea dicionarios consultados,
pertencentes tamn a este perodo, recollen narcexa e marcexa como voces galegas, nunca becacina,
que a consideran castel.
Outro aspecto en que interesante pormos atencin que, se becacina e becada fosen voces
patrimoniais galegas, dicir, que evolucionasen desde o primeiro momento do prerromano beccus ao
longo dos sculos conforme s leis da evolucin fontica do galego, cabera esperar formas como
bicacina e bicada, con i, e non becacina e becada.
Cando becacina aparece na lingua galega falada, ademais, est moi en relacin coa actividade
cinextica e co contacto con cazadores castelns, como ben apunta M. A. Conde Teira (12B). Non
casual que outros nomes cuestionados neste traballo, *guin de paspalls para Crex crex e *rascn de
auga para Rallus aquaticus (vxase estas especies), tean a ver co mundo da caza. A actividade
cinextica foi unha va popular de contacto coa lingua castel, unha va particular favoreceu a
introducin e rpida popularizacin de nomes castelns para as especies da fauna relacionadas coa
caza. As, *becacina fxose mis e mis popular por causa da influencia constante do casteln na
actividade cinextica, e comezou a empregarse en lugar das voces patrimoniais galegas: arceolo,
aguaneta, cabra do aire, paxaro berrn, braenta, agacha etc., ao punto de chegaren a parecer
mesmo estraas fronte ao termo cada vez mis popular de *becacina. A este respecto resulta ben
ilustrativo que o escritor lvaro Cunqueiro empregue tamn becacina nA cocia galega (1973) para
aclarar cal o significado de auganeta; a frase completa, citada mis arriba na alnea referida
literatura, : Esto que vale para a perdiz, val tamn para a arcea e para auganeta, a becacina.
Cunqueiro emprega en primeiro lugar das voces propiamente galegas para Scolopax e Gallinago,
arcea e auganeta, mais logo a seguir engade *becacina, consciente de que non todo o mundo vai
coecer facilmente o termo auganeta, hai que explicalo, e hai que explicalo cun termo que talvez non
sexa tan galego e que coloca despois, en segundo lugar, pero que mis coecido e mis popular
que un termo propiamente galego referido a esa mesma especie.
preciso e importante destacarmos que *becacina s est recollida nos dicionarios como
132
palabra propiamente galega a partir da dcada dos anos 90 do sculo pasado. Como acabamos de ver,
*becacina aparece nos tres dicionarios mis recentes peneirados para este traballo, que foron editados
nos anos 1995, 1997 e 2000, porn nunca aparecera antes. Para aln de que *becacina fose un
vocbulo cada vez mis popular, probabelmente na sa inclusin nos dicionarios tamn influu que se
recollese na Lista patrn de aves de Galicia e que se empregase nas publicacins posteriores no mbito
ornitolxico galego.
Por outro lado, debeu resultar incongruente que *becacina se considerase na ornitoloxa galega
palabra correcta para nos referirmos a G. gallinago e non *becada para nos referir a S. rusticola, cando
ambas as das designan en casteln aves relativamente similares, formando un sistema eficaz que
permite diferencialas e lembralas con xito. O resultado que os dicionarios de galego actuais
presentan moita vacilacin a respecto destas das denominacins: hainos que recollen becacina e
condenan *becada; hainos que polo contrario recollen becada e non recollen *becacina; hainos que
recollen ambas as das como galegas; e hainos, tamn, que non recollen ningunha das das.
Na nosa opinin, o criterio estabelecido e seguido pola ornitoloxa galega e asumido polos
dicionarios modernos a respecto de *becacina non un bo criterio. Cando un estranxeirismo penetra
nunha lingua, por va de regra, aplcase un primeiro criterio bsico para que ese estranxeirismo se
poida incorporar como palabra propia da lingua que o recibe: que a lingua receptora o necesite. Nese
caso s veces adptase, e o que inicialmente era un estranxeirismo convrtese nun emprstito
lingstico. Mais este non para nada o caso de *becacina (nin de *becada) na lingua galega, onde
xa temos unha chea de nomes patrimoniais aplicbeis tanto para as especies dos xneros Gallinago e
Lymnocryptes como para S. rusticola, que van sendo cada vez mis descoecidos precisamente por
causa da incorporacin e da divulgacin (moi favorecida polo casteln) de *becacina e *becada.
vista do antedito, pensamos que *becada e *becacina deberan considerarse castelanismos
e que no futuro deberan revitalizarse as formas propiamente galegas para denominarmos das tres
especies do xnero Gallinago e Lymnocryptes, isto , mis unha vez: aguaneta, narcexa, arceolo,
arcicha, cabra do aire, paxaro berrn, braenta, agacho ou as similares a estas. No contexto
que nos atinxe, o da ornitoloxa especializada, debera reformularse a denominacin destas tres
especies con outro nome xenrico. Sera interesante mantermos o sistema de nomenclatura
comparativo e mnemotecnicamente consistente a que fixemos referencia, con arcea para Scolopax
rusticola e, por exemplo, arceolo ou narcexa para os xneros Gallinago e Lymnocryptes. As, a serie
arceolo pequeno ou narcexa pequena, arceolo comn ou narcexa comn e arceolo real ou
narcexa real, respectivamente para Lymnocryptes minimus, Gallinago gallinago e Gallinago media,
como vemos, est relacionada co nome arcea para Scolopax rusticola. No caso do xenrico narcexa,
mantense bastante correspondencia coas denominacins estandarizadas na ornitoloxa especializada
portuguesa para estas tres especies mis pequenas.
A este respecto, pdese atopar mis informacin sobre este mesmo asunto no artigo: "*Becada
e *becacina: dous castelanismos que non deberan incorporarse lingua galega", publicado no ano
2011 en Estudos de Lingstica Galega, publicada polo do autor do presente traballo, e tamn na nota
intitulada "*Becada e *becacina", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de Normalizacin
Lingstica da USC (Ref. 21B), tamn do autor do presente traballo.
Por ltimo, queremos apuntar que probabelmente *agachadiza tamn un castelanismo
(lembremos que os nomes das especies relacionadas coa actividade cinextica son moito mis
susceptbeis de castelanizacin do que son outrose que non se recolle agachadiza nas fontes da
tradicin lexicogrfica galega).
narcexa real Gallinago media
Bibliografa ornitolxica especializada. *Becacina real foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e tamn se recolleu o se utilizou noutras publicacins ornitolxicas (2A,
4A, 10A, 11A, 12A, 13A, 15A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, recibe os nomes portugueses de
narceja-real ou narceja-grande (2A, 10A, 1D, 2D e 3D, a primeira con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie de moi rara aparicin na Galiza e non se teen rexistrado
nomes populares, non sendo os xenricos comentados en Gallinago gallinago.
autores, aparecen as denominacins apuntadas en G. gallinago. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, as entradas xenricas de agacha, aguaneta e
*becacina para se referir a este grupo de especies, e na ltima especifica a denominacin de
*becacina-real para Gallinago media.
133
Uso dos seus nomes na literatura galega. Nas nosas letras tamn se recolle a voz xenrica
auganeta, e no galego medieval a forma agoaneta (vxase G. gallinago).
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de *becacina e
outros nomes xenricos desta especie, vxase G. gallinago. Real un cualificativo engadido ao nome
xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, e que s veces ten relacin cunha certa
beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, s veces cunha certa maxestade no xeito de
camiaren, de voaren ou de se moveren en xeral (neste caso, talvez, polo seu maior tamao ou pola
vistosa plumaxe branca que ten no rabo). Grande fai referencia ao seu tamao, pois a mis grande
das tres especies de agachas ou narcexas.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Vxase G. gallinago a
respecto da consideracin de *becacina.
arcea Scolopax rusticola
Bibliografa ornitolxica especializada. Arcea foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de
X. M. Penas e C. Pedreira (1A, 5A e 22A; na ltima, arcea comn), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras moitas publicacins (2A, 4A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A,
15A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus galinhola ou galinhola-comum
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Scolopax rusticola as denominacins
populares de galiola, pitarola e *perdiz chocha nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A). Tamn nas terras da Limia, o autor do presente traballo rexistrou pita das poulas para esta
especie. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen gaiola
para S. rusticola na comarca de Vern (23B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron arcea (con e sen
seseo) para S. rusticola no concello de Ames, A Corua (9B). M. Taboada Cid rexistrou *chocho en
Vern e na Mezquita e M. C. Gil Surez en Vilardevs (3C). A voz arcea moi popular e est moi
estendida en toda Galiza. J. M. Dobarro Paz rexistrouna no galego de Cabalar; M. R. Martnez Martnez,
no galego de Curtis; J. L. Couceiro Prez, no de Fes; I. Leis Casanova, no de Sta. Eulalia de Dumbra;
R. Seco Fernndez, en Santa Combra; C. Garca Gonzlez, en Compostela; R. Fraga Garca, en Melide;
M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs; M. Prado
Fernndez, en Ferreira de Valadouro; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; C. E. Blanco Fernndez, en
Crecente; X. Pena Seijas, en Guitiriz; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn; M. I. Vzquez Fernndez, en
Pereiram; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; S. Cortia Vzquez, en Friol (3C). M. Gonzlez
Gonzlez rexistrou a voz cea para esta especie no Incio (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou tamn arcea
en Asturias e na provincia de Lugo, arceote na provincia de Lugo e *pitorra nas provincias de Len e
Zamora (11B). F. Bernis Madrazo rexistrou o nome castelanizado *gallinola e o castelanismo *gallinuela
en Cospeito (Lugo) e Vares (A Corua) para Fulica atra, pero comenta que L. Iglesias (1927) tamn
asigna estes vernculos a S. rusticola (11B). No segundo apndice do Diccionario enciclopdico gallegocastellano de Eladio Rodrguez Gonzlez (1958-1961), un vocabulario casteln-galego que achegou
Anbal tero, apntase a voz castel becacina como equivalente galega narcexa (que Gallinago
gallinago) e xusto a seguir a voz castel becada como equivalente s voces galegas arcea e galiola
(que Scolopax rusticola); non se indica a localidade exacta de cada palabra, s aparece a listaxe de
todas as localidades da provincia de Lugo, Ourense, Pontevedra e A Corua onde se recolleu o
conxunto do material.
Por ltimo, na fraseoloxa da lingua galega existe un conxunto de expresins populares que se
forman con torda como substantivo e adxectivo a partir de ser un ou unha torda, referndose a
unha persoa pouco intelixente e moi torpe, que probabelmente teen a sa orixe nun dos nomes deste
paxaro: Non sexas torda! / O torda ese... (referndose a un home, a un rapaz) / A torda esa...
(referndose a unha muller, a unha rapaza) / Es un torda! / Es unha torda!
editorial Galaxia, aparece a entrada arcea, identificada coas voces castels becada, chocha perdiz, e co
sinnimo galiola; a voz castel becada aparece identificada coas voces galegas arcea e galiola. No
editorial Akal, aparece a voz castel becada identificada coas voces galegas *becafigo, pipioro,
galiola e arcea, e a voz castel chocha ou chochaperdiz identificada con arcea, *becafigo,
*papafigo e galiola. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparecen as entradas arcea (nunha das sas acepcins fai referencia a esta especie), cea
(nunha das sas acepcins remite a arcea) e narcexa ("pxaro chamado tamn arcea"), *pitorra
(nunha das sas acepcins) e torda (refrese a arcea, *becada, identificada con Scolopax rusticola,
anda que despois non incle entrada para *becada). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de
134
M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle arcea, *becada, cea,
galiola, narcexa e torda como sinnimos para S. rusticola. O Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, incle as entradas arcea (nesta entrada co sinnimo *becada, mais
ao buscarmos a sa propia entrada rexitase esta voz, *becada, por non a considerar galega), cea (as
das como voces galegas e preferentes) e narcexa (como voz galega, mais non preferente) e mais o
sinnimo torda (sen entrada propia), todas elas para se referir a S. rusticola; tamn incle a
subentrada *chocho perdiz, na entrada chocho, na acepcin con categora s. m., definndoo s como
"variedade de perdiz de cor marrn", e probabelmente se estea a referir e esta especie.
interesante apuntarmos tamn que o Diccionario enciclopdico gallego-castellano de E.
Rodrguez Gonzlez (1958-1961), nun dos seus apndices recolle para a voz castel becacina, a galega
narcexa; para a voz castel becada, as galegas arcea e galiola (9G). Na Nueva contribucin a un
vocabulario castellano-gallego, de J. Crespo Pozo (1985), apntase para o termo casteln becacina, os
termos galegos aguaneta, cabra do aire e marcexa; para o termo casteln becada, arcea, galiola e
galia de auga (12G).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Area unha voz xa empregada na lingua galega
medieval (19G): "Iten areas et poondos troquados... ".
Para aln diso, a voz arcea aparece recollida na nosa literatura xa no ano 1859, por Juan
Manuel Pintos: "Que doce rulea a rula! Pombias sura sura! Chas, arcea, estornios..." . Fuco G.
Gmez tamn emprega o nome arcea n' O idioma dos anims (1937): "... tres lebres, seis arceas e un
lavanco..." . Igualmente lvaro Cunqueiro, por exemplo, n' A cocia galega (1973): "...esto que vale
para a perdiz, val tamn para a arcea e para auganeta, a becacina... ". Tamn o escritor Manuel Rivas
utiliza o vocbulo arcea n'Os libros arden mal (2006), ou na poesa A irmandade do poema (2003):
"Quen ollo de arcea / e quen radar do medo...".
Por outro lado, no refraneiro popular emprgase a voz galiola referida a unha ave migradora:
"Pola Candeloria, csanse os paxarios e vaise a galiola". Parece probbel que se refira a esta
especie, pois das aves migradoras S. rusticola que con mis frecuencia se lle aplica o nome
galiola (porn, podera referirse tamn a Gallinago gallinago).
Cea est tamn recollida nun dito popular: "Xea: mal pola arcea".
Etimoloxa / motivacin semntica. Galiola, pitarola, pita das poulas e similares estn
motivados polo parecido fsico deste paxaro co dunha pita (galiola tamn se recolle como
denominacin para G. gallinago e aplcase igualmente a outras especies ben diferentes, da familia
Rallidae, como Gallinula chloropus e Fulica atra). O modificador das poulas fai referencia a un hbitat
onde a especie pode ser observada.
Arcea deriva do latn accia (a respecto de narcexa e arceote, que con moita mis frecuencia
se usan para os xneros Gallinago e Lymnocryptes, vxase G. gallinago). Probabelmente cea xurdira
por afrese, un fenmeno fontico frecuente na lingua popular. Torda, que vn do latn turdus, tordo,
ou talvez directamente de turda, femia do tordo, debeu orixinarse por causa do parecido da cor da sa
plumaxe coa destoutros paxaros do xnero Turdus.
A respecto de *becafigo e *papafigo, J. Corominas Vigneaux reclleos como termos castelns
e en relacin coa sa etimoloxa apunta o vocbulo italiano beccafigo.
*Becada merece unha mencin particular, pois hoxe o castelanismo que mis se est
adoptando como galego para Scolopax rusticola. Dado que becada para S. rusticola e becacina para G.
gallinago forman un sistema de nomenclatura en casteln, dicir, estes dous nomes van xuntos, a
existencia dun nome vai asociada existencia do outro na lingua, vxase toda a informacin e a
argumentacin expostas para G. gallinago.
Non se achou unha explicacin clara para a denominacin pipioro. un nome que parece
relacionado con "pipiar", piar repetidamente as aves, en xeral, e de modo particular piar as cras cando
andan atrs dos adultos pedindo comida.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Para mis informacin
a respecto dos castelanismos *becada e *becacina, vxase G. gallinago. Nesta mesma lia, o autor
do presente traballo publicou o artigo intitulado *Becada e *becacina: dous castelanismos que non
deberan incorporarse lingua galega (15B) e tamn a nota intitulada "*Becada e *becacina", no web
O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 21B), tamn do
autor do presente traballo.
Por outro lado, como vemos, nalgunhas fontes recllese a denominacin narcexa como propia
para S. rusticola, o que parece unha clara confusin, pois o sufixo diminutivo con matiz despectivo exa relaciona as especies mis pequenas co nome arcea formando un sistema de nomenclatura
(vxase a este respecto G. gallinago). posbel que tamn sexa unha confusin a denominacin que
apunta J. Crespo Pozo para esta especie: galia de auga (a auga non sera un hbitat caracterstico,
serao o bosque), ben mis propia dalgunhas aves da familia Rallidae.
Probabelmente *chocha e similares, *becafigo e *papafigo, e tamn *pitorra sexan
castelanismos. Todos eles son nomes que designan S. rusticola caracteristicamente na lingua castel.
Como ben se viu xa para Gallinago gallinago, Rallus aquaticus e Crex crex, na lingua galega os nomes
de todas estas especies relacionadas coa actividade cinextica son moito mis susceptbeis de
135
castelanizacin do que son outros. (Papafigo un nome galego ben propio doutra especie, o ouriolo,
Oriolus oriolus, con menos sentido anda para G. gallinago.)
mazarico cincento Limnodromus griseus
Bibliografa ornitolxica specializada. Mazarico cincento foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A e 14). Nas
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse *becacina cincenta (5A e 22A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maarico-escolopaceo-americano e maaricode-bico-curto (2A, 1D e 3D, o segundo das veces).
nomes populares.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados non se encontraron denominacins para
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas de bico
longo, encurvado para baixo ou non, que andan na auga; para unha posbel significacin, vxase
Numenius arquata. O modificador cincento fai referencia cor da plumaxe; de-bico-curto compara o
seu bico co de outra especie moi similar, Limnodromus scolopaceus, que o ten mis longo; americano
alude sa rea de distribucin orixinaria. H. Costa et al. explican que escolopceo non ten
significado en portugus; probabelmente unha adaptacin de scolopaceus, que quere dicir galiola
ou que ten parecido coa galiola, Scolopax rusticolus (1D).
a respecto do castelanismo *becacina, vxase G. gallinago.
mazarico escolopceo Limnodromus scolopaceus
Bibliografa ornitolxica especializada. Mazarico escolopceo foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A,
12A, 13A e 14A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse *becacina
escolopcea (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maaricoescolopaceo-europeu e maarico-de-bico-comprido (2A, 1D, 2D e 3D, o segundo con mis
frecuencia).
nomes populares.
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas de bico
longo, encurvado para baixo ou non, que andan na auga; vxase Numenius arquata. O modificador debico-comprido compara o seu bico co de outra especie moi similar, Limnodromus griseus, que o ten
mis curto; europeu alude equivocadamente sa rea de distribucin, como explican H. Costa et al.,
pois a ave habita no Norte da Amrida do Norte e no Nordeste da Siberia. H. Costa et al. tamn
explican que escolopceo non ten significado en portugus (tampouco en galego); probabelmente
unha adaptacin de scolopaceus, que quere dicir galiola ou que ten parecido coa galiola (1D).
a respecto do castelanismo *becacina, vxase G. gallinago.
mazarico rabinegro Limosa limosa
Bibliografa ornitolxica especializada. *Agulla colinegra foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin
(1A, 2A, 4A, 7A e 18A). Mazarico rabinegro foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nas ltimas guas de aves de X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recollido ou
tamn empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e
17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses que se recollen para esta especie son
milherango, fuselo-real, maarico-bico-direito e maarico-de-bico-direito (2A, 10A, 11B, 1D,
2D e 3D, o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Non se lle coecen nomes populares especficos. A respecto do nome
xenrico mazarico e similares, vxase Numenius arquata.
136

esta especie, salvante as xenricas apuntadas en Numenius phaeopus. O Dicionrio da lngua galega de
I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada *agulla, que fai referencia ao
xnero Limosa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de mazarico na nosa literatura,
vxase Numenius arquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas que
andan na auga; para unha posbel significacin, vxase Numenius arquata. Os modificadores galegos
rabinegro e colinegra aluden mancha negra do rabo, caracterstica deste paxaro; o nome *agulla e
o modificador portugus de-bico-direito, ao seu bico longo e recto. O nome portugus fuselo est
relacionado con fuso, o instrumento longo e pontiagudo, que pode lembrar a forma do bico. Real un
cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, e que s
veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, como
seguramente sexa o caso.
da denominacin xenrica, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa explican que unha ave que non
ten un nome propio en galego, que *agulla unha traducin do casteln aguja e que perfectamente
vlido optar polo nome xenrico de mazarico (10B).
mazarico rabipinto Limosa lapponica
Bibliografa ornitolxica especializada. *Agulla colipinta foi o nome proposto por C. Pedreira
(1A, 2A e 4A). Mazarico rubio foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T.
A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). Nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e noutras
publicacins utilizouse mazarico rabipinto (5A, 6A, 11A, 17A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus fuselo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Non se lle coecen nomes populares especficos. Sobre o nome xenrico
mazarico e similares, vxase Numenius arquata.
esta especie, salvante as xenricas apuntadas en Numenius phaeopus. O Dicionrio da lngua galega de
I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada *agulla, que se refire ao
xnero Limosa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de mazarico na nosa
literatura, vxase Numenius arquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas que
andan na auga; para unha posbel significacin, vxase Numenius arquata. Os modificadores galegos
rabipinto e colipinta aluden s pintas do rabo, caractersticas deste paxaro; rubio, vistosa plumaxe
nupcial; o nome *agulla, ao seu bico longo e recto. O nome portugus fuselo est relacionado con
fuso, o instrumento longo e pontiagudo, que pode lembrar a forma do bico.
da denominacin xenrica estndar, vxase Limosa limosa.
Canto ao nome especfico de Limosa lapponica, o modificador rubio non parece de todo
apropiado, xa que tamn se podera aplicar outra especie do mesmo xnero, Limosa limosa, bastante
semellante (certamente L. lapponica moi rubia na poca nupcial, mais igualmente L. limosa ten nesa
poca unha rechamante cor rubia en boa parte do corpo). Por isto talvez sera mellor manter mazarico
rabipinto para L. lapponica, pois o trazo do rabo pinto, aln de caracterizar ben a especie,
inconfundbel (en comparacin co trazo da plumaxe rubia). Ademais o nome de L. limosa, mazarico
rabinegro, tamn alude ao rabo, de modo que as forman un sistema binomial de nomenclatura: o par
mazarico rabipinto / mazarico rabinegro resulta mnemotecnicamente moito mis eficaz que o par
mazarico rubio / mazarico rabinegro.
mazarico chiador Numenius phaeopus
Bibliografa ornitolxica especializada. Mazarico galego foi o nome proposto por C. Pedreira
nas primeiras guas de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (1A, 2A, 4A, 5A, 6A, 11A e 17A). Mazarico chiador foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado en varias
137
publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 15A, 16 e 14A) e tamn na terceira gua de Penas Patio e
Pedreira Lpez (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus maarico-galego (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins de
zarapico e zarapico pequeno nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A).
Probabelmente, moitos dos nomes populares recollidos no traballo de M. C. Ros Panisse para Numenius
arquata poden empregarse tamn para Numenius phaeopus (7B). Outros nomes xenricos estn
indicados en Numenius arquata.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Numenius
arquata. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparecen as entradas: bilurico identificada co xnero Numenius e con Tringa hypoleucos e coa
variante belurico (que non ten entrada propia); mazarico, que nunha das acepcins define como este
tipo de paxaros (noutra, como voz para Alcedo atthis; noutra da para Picus viridis), achegando o
sinnimo zarrapico e identificando especificamente mazarico galego con Numenius phaeopus;
zarapico, que nunha das acepcins identifica xenericamente con mazarico e Numenius arquata;
zarrapico, que tamn nunha das acepcins identifica con mazarico e con Numenius arquata. O
editorial Galaxia, recolle mazarico e zarrapito como sinnimos inespecficos para os xneros
Numenius e Limosa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada mazarico (como galega e preferente), especificando nunha das acepcins a denominacin
mazarico galego para Numenius phaeopus; recolle tamn zarrapico (como galega, mais non
preferente), que, nunha das acepcins, remite a mazarico; rexeita as voces zarapico e zarapito, que
remiten a mazarico.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de mazarico na nosa
literatura, vxase Numenius arquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, o modificador
chiador fai referencia aos chos que emite, moi sonoros; galego unha denominacin popular, porn,
realmente, non ten ningunha caracterstica particular na sa bioloxa para ser chamado as (en
portugus sase galego como sinnimo de pequeno); pequeno alude ao seu tamao, en comparacin
coa outra especie similar, Numenius arquata; para o resto das denominacins, vxase N. arquata.
mazarico real Numenius arquata
Bibliografa ornitolxica especializada. Mazarico curl foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 17A e 18A). Mazarico real foi o
tense empregado en varias publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus maarico-real (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou e recolleu as seguintes denominacins vivas no
galego falado e referencias bibliogrficas para nomear especficamente a Numenius arquata ( posbel
que moitas delas tamn estean referidas tamn a Numenius phaeopus, pois ambas as das especies
son frecuentes na Galiza e bastante parecidas, e ademais non se menciona N. phaeopus no traballo de
Ros Panisse): corlobico, en Camarias; marzarico, en Rinlo; masarica, en Carril; masarico, en
Cambados, Noia, Muros, Sardieiro, Lira, Abelleira, Portosn, zaro, Muxa, Bueu, Bouzas, Caminha,
Panxn, Ribeira, O Grove, Aguio, Redondela e Escarabote; mazarico, en Bares, Viveiro, Espasante,
Cedeira, Ares, Mio, Cario, Foz, Burela, Ribadeo, As Figueiras, Corme, Cain, Mera, Pontedeume,
Cesantes, Mugardos, Malpica e Rinlo; pldora real, en Noia; pildurico, en Mogor; pirul, en Laxe;
sarapico, referenciado por outros autores en Redondela; sarrapico, referenciado por outros autores
en Redondela; zarrapico, referenciado por outros autores en Redondela; o castelanismo zarrapito,
referenciado por outros autores sen especificar localidade (7B). J. S. Crespo Pozo recolle como nome
galego mazarico e apunta a localidade de Cambados (12G). A. Villarino Gmez rexistrou as
denominacins populares de zarapico, bicolongo e *zarapito grande (zarapico ou zarrapico
grande) para esta especie nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). A voz mazarico
tense rexistrado en moitas localidades, identificndoa coa castel zarapito (xnero Numenius): F.
Fernndez Rei rexistrouna en Cario; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; M. R. Martnez Martnez, en Curtis;
F. Vecino Toms, en Razo; M. C. Alonso Prez, en Escarabote; M. J. Prez Alonso, en Goin; M. Prado
Fernndez, en Ferreira de Valadouro; M. C. Enrquez Salido, no Grove; M. I. Gonzlez Fernndez, en
Val de Burn; A. Santamarina Fernndez, en Val do Suarna; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita (3C).
138
C. Pedreira Lpez et al. rexistraron masarico (sempre con seseo) para Numenius arquata no concello
de Ames, A Corua (9B). F. Bernis Madrazo rexistrou as voces mazarico e masarico en varias
localidades de Lugo e Pontevedra, referidas ao xnero Numenius, mais tamn a Tringa e Calidris; non
obstante en Cospeito (Lugo) rexistrou masarico real con posbel asignacin a Numenius (11B). Por
outro lado, no refraneiro popular galego tamn se recolle a denominacin xenrica de mazarico
(vxase uso dos seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, identifica a voz galega mazarico coa castel zarapito ou chorlito e d como sinnimo
zarrapico; tamn incle zarapico, que identifica coa voz castel zarapito, e zarrapico, que nunha das
acepcins identifica coas voces castels zarapito real e chorlito e co sinnimo mazarico. O Diccionario
identifica a voz castel zarapito coa galega mazarico e especifica para a subentrada zarapito real a voz
galega zarrapico. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparecen as entradas: bilurico identificada co xnero Numenius e con Tringa hypoleucos e coa
variante belurico (que non ten entrada propia); mazarico, que nunha das acepcins define como este
tipo de paxaros (noutra, como voz para Alcedo atthis; noutra da para Picus viridis), achegando o
sinnimo zarrapico e identificando especificamente mazarico curli con Numenius arquata; zarapico,
que nunha das acepcins identifica xenericamente con mazarico e N. arquata; zarrapico, que tamn
nunha das acepcins identifica con mazarico e con N. arquata. O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os sinnimos
inespecficos apuntados en Numenius phaeopus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, aparece a entrada mazarico, especificando nunha das acepcins a denominacin
mazarico curl para N. arquata.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Eduardo Pondal usa mazarico en Queixumes dos
Pinos (1886): "Ouh, mazarico que cantas / tras do pinal do Marico / non sei que me d se te ouzo, /
non cantes mis mazarico: / cal fero cuitelo pasante e punxente, / mesmo na alma te sinto!".
Igualmente, F. Garca Acua, en Orballeiras (1887): "Parva quedei, cal qued'un mazarico...".
Ou
Fuco G. Gmez, n' O idioma dos anims (1937): "Huiii!!... Huiii!! -berrou o mazarico cunha
sinerdade que cortab'as pedras."
No refraneiro popular marieiro tamn se recolle de modo xenrico o nome mazarico:
"Mazaricos terra, marieiros merda."
"Mazaricos na praia a abouxar, os mariscos a aboiar."
"Mazaricos terra, marieiros sen pesca."
Para aln diso, na literatura popular existen recitacins referidas ao mazarico, con moitas
variantes:
"Mazarico, mazarico, quen che deu tamao bico? Deumo Deus e San Francisco...".
"Mazarico, pico pico, mazarico, pico pon, no bico unha ponla, na ponla unha frol...".
A respecto do emprego de bilurico na nosa literatura, vxase Tringa totanus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, M. C. Ros Panisse
explica que o nome de mazarico pode ter relacin con mazar (polo peteirar constante) ou co mes de
marzo (mes no que a ave empeza a cantar); a denominacin corlobico ten relacin coa voz
caracterstica que emite a ave ("cur-l") e con bico, de forma curvada; as denominacins pldora,
pildurico e pirul parecen onomatopeicas, e as de sarapico, sarrapico e similares seguramente
teen a ver con cerrar e con bico, pola caracterstica forma curvada que ten o bico desta ave (7B). Os
nomes bilurico e belorico parecen en parte onomatopeicas e en parte ter relacin con bico. O
modificador curl claramente onomatopeico ("cur-l" a voz mis caracterstica que emite este
paxaro). Real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificar como
especies, e que s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas
cores, s veces cunha certa maxestade no xeito de camiar, de voar ou de se mover en xeral.
bilurico escuro Tringa erythropus
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico patirroxo foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, na Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (1A e 2A). Bilurico
escuro foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nas
ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunhas publicacins utilizouse
bilurico patirrubio (4A, 5A, 6A, 11A, 17A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses
son perna-vermelha-escuro e perna-vermelha-bastardo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Os nomes xenricos populares rexistrados para Tringa totanus poderan
aplicarse tamn a esta especie. G. Baamonde Traveso rexistrou a voz patarroxa en Cedofeita, que
139
definiu como paxaro que vive ao lado da ra, e podera tratarse desta especie ou de T. totanus, que son
as das limcolas mis comns con patas vermellas (3C).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Tringa totanus,
que tamn se poderan aplicar a esta especie. S o Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle bilurico patirroxo e bilurico
patirrubio como sinnimos inespecficos para T. erythropus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Tringa totanus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, escuro fai referencia
cor da sa plumaxe na poca primaveral; patirrubio, patarroxa e similares, rechamante cor das
sas patas. O termo bastardo, aplicado a animais, quere dicir que non de raza pura, que est
cruzado, pero este non o caso de T. erythropus, pois unha especie como tal; anda que, aos ollos
populares, poida parecer un cruzamento de especies. Para as denominacins xenricas, vxase T.
totanus.
bilurico comn Tringa totanus
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico aliluxado foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (1A, 2A,
4A, 7A e 18A). Bilurico patirrubio foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense
empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde e T. A. Vidal
propuxeran o nome de bilurico comn (10B); tamn se empregou este nome nas ltimas guas de
recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 14A e 17A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus perna-vermelha ou perna-vermelha-comum (2A, 10A,
1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes denominacins vivas na fala
especficas para Tinga totanus (anda que posbel que estean referidas tamn a outras especies do
xnero Tringa, pois son bastante parecidas e non se mencionan no traballo de M. C. Ros Panisse):
bildurica, en Rianxo; bildurico, en Rianxo; bilorico, en Cambados; bilurico, en Cambados,
Escarabote, Carril, Portonovo, Noia e Portosn; birolico, en Muros; corlobico, en Camarias; pldora,
en Noia, Cambados, Cedeira, O Grove e Escarabote; pildurico, en Mogor; pralo, en Aguio; prola,
en Portosn e Ribeira; prula, en Cangas e Panxn; pirula, en Lira; pirul, en Laxe; pirulico, en
Cesantes e Bueu (7B). M. C. Ros Panisse tamn recolle referencias doutros autores nas que non estaba
especificado o nome cientfico da ave, algunhas delas moi semellantes as denominacins recollidas para
Tringa (belorico, belurico, bilurique, perolico), mais outras ben diferentes e que pode que se
estean a referir a outras aves limcolas (7B). J. S. Crespo Pozo recolle como nome galego vilurico e
apunta a localidade de Cambados (12G). A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin
popular de pirlo nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia, (9A). F. Bernis Madrazo
rexistrou as voces mazarico e masarico en varias localidades de Lugo e Pontevedra, referidas ao
xnero Numenius, mais tamn a Tringa e Calidris (11B). G. Baamonde Traveso rexistrou a voz
patarroxa en Cedofeita, que definiu como paxaro que vive ao lado da ra, e podera tratarse desta
especie ou de T. erythropus, que son as das limcolas mis comns con patas vermellas (3C). Por
outro lado, no refraneiro popular galego recllese a denominacin bilorico (vxase uso dos seus nomes
na nosa literatura).
editorial Galaxia, aparecen as entradas bilurico, que define como ave que vive nalgunhas lagoas da
Galiza e na beira do mar, identificndoa con bilorico, belurico e belorico; bilorico, que remite a
bilurico; belorico, que remite a bilurico; e belurico, que remite a bilurico. No Diccionario de usos
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, na entrada
castel gaviota, aparecen as voces galegas bilurico e bilorico identificadas como polo da gaivota
(posibelmente, unha identificacin errnea). No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada bilurico identificada co xnero Numenius e con
Tringa hypoleucos e coa variante belurico (que non ten entrada propia) e a entrada plora identificada
con bilurico e con Tringa totanus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle bilurico mallado, bilurico comn e
bilurico aliluxado como sinnimos inespecficos para T. totanus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas: lavacs (como galega e preferente) e lavac
(como galega, mais non preferente), que define como "xnero de aves limcolas que teen as patas e o
peteiro longos, pluma xeralmente parda, con machas brancas nas s e na mitra e un tamao entre 20 e
30 cm; viven beira dos ros" e identifica co xnero Tringa (poderan estar referidas a estas especies;
outros autores recollen esta denominacin para outro paxaro que tamn anda no ro, pero ben
140
diferente: Cinclus cinclus); bilurico (como galega e preferente), que identifica co xnero Tringa e co
sinnimo plora (que non ten entrada propia); vilorico (como galega non preferente), que remite a
bilurico; e pldora, que define e identifica con bilurico.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Bilurico tense recollido con frecuencia na nosa
literatura. As, por exemplo, empregbao Heliodoro Fernndez Gastauduy n' Un vello paroleiro (1912):
"Pareca un bilorico. / Que tia a pruma mollada...". Ou Manuel Prieto Marcos, en Versos en ganma de
gaita (1943): "Eu depinicaba o corpo frxido dun bilorico. No intre de lle ripar o corazn...". X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) citan uns versos de E. Rico onde se fai referencia ao bilurico:
"Asuba o bilurico / pola ma de moi cedo / que levar no seu bico, / que vai cantando lan ledo?".
Tamn a variante vilorico, como fai Xos Mara lvarez Blzquez no poema O que ben che quer
(includo en Roseira do teu mencer, 1950): "O que ben che quer / che o vilorico que anda polo ler".
No refraneiro popular marieiro recllese tamn as denominacins bilorico e belorico:
"Cando chan os biloricos, moita auga e moito fro." / "Cando chan os beloricos, muita auga
e muito fro."
"Cantan os biloricos na terra, chuvia sen falta se espera."
Para aln diso, na literatura popular de abondo coecida unha recitacin referida ao bilurico,
con moitas variantes:
"Bico bico, bilurico, quen che deu tamao bico? Deumo Deus e San Francisco...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, como explica M. C. Ros Panisse, a
maior parte destes nomes (bilurico, belurico, pirulico etc.) son onomatopeicos e reflicten o
caracterstico reclamo silbico que fan estas aves (un ti-ru-l ou un pi-ru-l), podendo inclur tamn o
termo bico, dalgn xeito, dentro do nome (7B). Prola, prula e pralo parecen tamn denominacins
onomatopeicas. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas que andan na auga; para unha
posbel significacin, vxase Numenius arquata. A denominacin corlobico parece inapropiada para
Tringa, pois estes paxaros teen o bico longo, mais non encurvado ( un nome, porn, ben propio de
Numenius, e en efecto aparece tamn documentado para N. arquata no traballo de M. C. Ros Panisse).
Por outra banda, aliluxado fai referencia conspicua cor branca das sas s, que se pode distinguir de
ben lonxe, e patirrubio rechamante cor das sas patas. O modificador comn indica que a mis
comn dos biluricos da nosa xeografa.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin, na
procura dunha maior especificidade dos nomes no campo da ornitoloxa especializada, sera mellor
manter a denominacin bilurico comn para T. totanus, tndomos en conta que o trazo patirrubio
non especfico, pois tamn un nome moi acado para o Tringa erythropus, especie que con
frecuencia se observa nas zonas hmidas galegas (hai que andar pensando: Cal o patirrubio, o
totanus ou o erythropus?). Ademais, bilurico patirrubio xa se ten empregado para T. ochropus
noutras publicacins e isto crea anda maior confusin. O nome bilurico comn, no entanto, define
moi ben T. totanus entre as especies de biluricos, inconfundbel e bo de lembrar.
bilurico fino Tringa stagnatilis
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico fino foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nas ltimas guas
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunhas publicacins ornitolxicas
(6A, 10A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus perna-verde-fino (2A, 1D, 2D
e 3D).
Nomes populares. Anda que unha ave de presenza bastante rara na Galiza, os nomes
xenricos populares rexistrados para Tringa totanus poderanse aplicar tamn a esta especie.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Tringa totanus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Tringa totanus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, o modificador fino fai
referencia ao seu bico e forma esvelta do seu corpo; perna-verde, cor das patas deste paxaro.
Para as denominacins xenricas, vxase Tringa totanus.
bilurico claro Tringa nebularia
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico pativerde foi o nome proposto por C.

utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 17A). Bilurico claro foi proposto en 1991 e 1999 nos
141
portugus perna-verde ou perna-verde-comum (2A, 1D, 2D e 3D).

Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta ave a denominacin de zouvico nas
terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). Os nomes xenricos populares rexistrados para
Tringa totanus poderan aplicarse tamn a esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase T. totanus.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, o modificador claro
fai referencia cor da plumaxe; zouvico probabelmente ten relacin con bico, que, como habitual
nestas especies, longo, e talvez tamn con zoupar, zoupear ou zoupicar (bater, botar ou pegar);
pativerde e similares refrense cor caracterstica das patas desta especie. Para as denominacins
xenricas, vxase T. totanus.
bilurico alinegro Tringa ochropus
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico alinegro foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas
ltimas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e noutras moitas publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A). Na bibliografa ornitolxica,
o nome portugus bique-bique, maarico-bique-bique ou pssaro-bique-bique (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D, o segundo nome con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta ave a denominacin de *zarapito
dos pequenos (zarapico ou zarrapico dos pequenos) nas terras da desaparecida lagoa de Antela,
na Limia (9A). F. Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850), que recolle o nome vernculo de
andarro especificamente para T. ochropus (11B). Os nomes xenricos populares rexistrados para
Tringa totanus poderan aplicarse tamn a esta especie.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en T. totanus, que
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica, o modificador
alinegro alude a unha das caractersticas que identifican esta especie, as s totalmente negras por riba
e por baixo; dos pequenos, ao seu tamao, en comparacin con outras aves limcolas. Andarro est
relacionado co seu hbitat tpico, a beira dos ros. Non se encontrou unha explicacin para a
denominacin portuguesa bique-bique; talvez faga referencia ao seu bicar constante. Para bilurico,
vxase Tringa totanus; para mazarico e zarapico, Numenius arquata.
bilurico bastardo Tringa glareola
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico pintado foi o nome proposto por C. Pedreira
nas ltimas guas de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 5A, 6A, 11A e 22A). Bilurico bastardo foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado en varias publicacins (4A,
10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maarico-dedorso-malhado e maarico-bastardo (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Os nomes xenricos populares rexistrados para Tringa totanus poderan
aplicarse tamn a esta especie.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en T. totanus, que
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, o modificador galego
pintado e o portugus de-dorso-malhado aluden s pintas que ten na plumaxe parda do lombo; o
modificador bastardo, aplicado a animais, quere dicir que non de raza pura, que est cruzado, pero
este non o caso real de Tringa glareola, pois unha especie como tal, anda que aos ollos populares
poida parecer un cruzamento de especies. Para os nomes xenricos, vxase T. totanus.
142
bilurico patiamarelo grande Tringa melanoleuca
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico patiamarelo grande foi o nome proposto en

1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas ltimas guas de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido e empregado tamn nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A e 14A). unha especie accidental na Galiza, e polo tanto con pouca
tradicin escrita relativa sa denominacin. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pernaamarela-grande (1D, 2D e 3D).
nomes populares.
patiamarelo e similares aluden rechamante cor amarela das sas patas; grande, fai referencia ao
seu tamao en comparacin co de Tringa flavipes, que tamn ten as patas amarelas. Para os nomes
xenricos, vxase T. totanus.
bilurico patiamarelo pequeno Tringa flavipes
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico patiamarelo pequeno foi o nome proposto

en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas ltimas guas de X. M. Penas Patio e
C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou empregado tamn nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A e 17A). unha especie accidental na Galiza, e polo tanto con pouca
tradicin escrita relativa sa denominacin. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pernaamarela-pequeno (2A, 1D, 2D e 3D).
nomes populares.
apuntadas en Tringa totanus, que tamn se poderan aplicar a esta especie.
patiamarelo e similares aluden rechamante cor amarela das sas patas; pequeno, fai referencia ao
seu tamao en comparacin co de Tringa melanoleuca, que tamn ten as patas caracteristicamente
amarelas. Para os nomes xenricos, vxase Tringa totanus.
bilurico das rochas Actitis hypoleucos
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico bailn foi o nome proposto por C. Pedreira
ou recolleuse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 7A, 11A, 17A, 18A e 11B). Bilurico das rochas foi o
tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e
16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus maarico-das-rochas (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin popular de
pirlo nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). F. Bernis Madrazo cita a L. Iglesias
(1927), que emprega pllara para se referir a Actitis hypoleucos e aos xneros Charadrius e Calidris
(11B). Os nomes xenricos populares rexistrados para Tringa totanus tamn se poderan aplicar a esta
especie.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Tringa
totanus, que tamn se poderan aplicar a esta especie. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada bilurico identificada co xnero Numenius
e con Tringa hypoleucos e coa variante belurico (que non ten entrada propia). O Diccionario de
recolle andarros, belurico e pasarros como sinnimos inespecficos para o xnero Tringa. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas: lavacs (como
galega e preferente) e lavac (como galega mais non preferente), que define como "xnero de aves
limcolas que teen as patas e o peteiro longos, pluma xeralmente parda, con machas brancas nas s e
na mitra e un tamao entre 20 e 30 cm; viven beira dos ros" e identifica co xnero Tringa; bilurico
143
(como galega e preferente), que identifica co xnero Tringa e co sinnimo plora (que non ten entrada
propia); pldora (como galega e preferente) que define e identifica con bilurico; e vilorico (como
galega non preferente), que remite a bilurico.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de bilurico e bilorico na nosa
literatura, vxase Tringa totanus. Sobre o emprego de mazarico, Numenius arquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, o modificador das
rochas fai referencia a un dos hbitats onde posbel observar esta especie (pousa nas pedras e nas
rochas, beira do ro ou beira do mar); bailn fai referencia ao costume que ten de mover o rabo e
a parte posterior do corpo arriba e abaixo. Mazarico un nome xenrico para aves pernaltas que
andan na auga; para unha posbel significacin, vxase N. arquata. Para bilurico e similares, vxase T.
totanus; para pirlo e pllara, Charadrius dubius.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Lavac unha
denominacin moi pouco especfica. Emprgase para varios paxaros que andan no ro ou na auga e que
poden dar a impresin de que "lavan o cu", ben diferentes entre eles: Actitis hypoleucos, Cinclus
cinclus e Apus apus (vxase estoutras das especies, en particular Apus apus, que non acutica).
bilurico maculado Actitis macularia
Bibliografa ornitolxica especializada. Bilurico maculado foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunhas publicacins ornitolxicas (4A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son maarico-pintado e maarico-maculado (2A,
1D, 2D e 3D, o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie de presenza moi moi rara na Galiza, sen nomes populares
(ags os xenricos) e con pouca tradicin escrita relativa sa denominacin.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, os cualificativos
maculado e pintado fan referencia s caractersticas manchas do peito e do ventre dos exemplares
adultos na poca nupcial; para bilurico vxase T. totanus; para mazarico, Numenius arquata.
virapedras Arenaria interpres
Bibliografa ornitolxica especializada. Pldora raiada foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (1A, 2A,
4A e 18A). Virapedras foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido en varias publicacins ornitolxicas (10A,
12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nas ltimas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e
noutras publicacins utilizouse pllara riscada (6A, 11A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus rola-do-mar (2A, 10A, 1D, 2D e 3D); no Brasil, vira-pedras (12B).
Nomes populares. Malia ser habitual a sa presenza nas costas galegas, en pequeno nmero,
non se lle coecen nomes populares.
dubius. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Charadrius dubius e Calidris alpina. O Diccionario
de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia,
recolle pllara raxada, pldora raiada e pombia de mar como sinnimos especficos para A.
interpres. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
xenrica pllara (como galega e preferente), onde especifica as subentradas pllara raiada e pllara
raxada para A. interpres.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica, os modificadores riscada,
raiada e similares fan referencia aos tpicos debuxos que ten na cabeza, que mesmo parece que estean
pintados. Virapedras, como xe se comentou, alude ao hbito de andar remexendo nas coias da praia
procura de alimento. A denominacin portuguesa rola-do-mar, indica por unha banda o seu hbitat
mario e por outra o seu parecido cunha rola. Para pldora e pllara vxase Charadrius dubius.
explica que pldora raiada e pllara riscada non son voces populares, e no entanto recllese palabras
similares a virapedras no cataln (remena-rocs), no francs (tournepierre), no ingls (turnstone), no
144
espaol (vuelvepiedras) e no alemn (steinwlzer), e que ademais a voz empregada no Brasil para
denominar esta ave (12B).
falaropo de Wilson Phalaropus tricolor
Bibliografa ornitolxica especializada. Falaropo de Wilson foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas ltimas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e tense recollido ou empregado tamn noutras publicacins ornitolxicas (10A, 12A,
13A e 14A). Nunha publicacin, utilizouse falaropo tricolor (4A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son falaropo-de-Wilson e pisa-ngua (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de aparicin excepcional na Galiza, e polo tanto con pouca
tradicin escrita relativa sa denominacin. Non se lle coecen nomes populares.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada falropo, definida como "ave pernalta que vive nas lagoas e
beira do mar" e identifcaa con Phalaropus lobatus e Phalaropus fulicarius.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, falaropo vn do grego phlara, que
quere dicir ornamento, e posibelmente faga referencia s vistosas cores da plumaxe destes paxaros na
poca nupcial. Non se encontrou unha explicacin para o modificador de Wilson, mais probabelmente
alude ao famoso naturalista do sculo XIX. Tricolor fai referencia sa vistosa plumaxe nupcial; pisanagua, aos seus habitos acuticos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Hai que salientar que
falaropo, con acentuacin grave.
falaropo de bico fino Phalaropus lobatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Falaropo mouro foi o nome proposto por C. Pedreira
nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra
publicacin ornitolxica (2A e 6A). Falaropo bicofino foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A.
Conde Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A e 14A). En 1991, M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran o nome de falaropo de bico fino (10B). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus falaropo-de-bico-fino (2A, 1D e 3D).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e, polo tanto, con pouca tradicin escrita
relativa sa denominacin. Tampouco se lle coecen nomes populares.
beira do mar" e identifica con Phalaropus lobatus e Phalaropus fulicarius.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de falaropo, vxase Phalaropus
tricolor. O modificador bicofino fai referencia, como di, ao seu bico, fino en comparacin co de
Phalaropus fulicarius; mouro alude cor da plumaxe, mis escura do que nas outras especies de
Phalaropus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Hai que salientar que
falaropo, con acentuacin grave.
falaropo de bico groso Phalaropus fulicarius
Bibliografa ornitolxica especializada. Falaropo cincento foi o nome proposto por C.

utilizouse nas ltimas guas de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica
(2A, 5A e 22A). Nunha publicacin, utilizouse falaropo cinsento (17A). Falaropo bicogroso foi
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran o nome de falaropo de bico groso (10B). Noutra publicacin utilizouse falaropo careto
(4A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus falaropo-de-bico-grosso (2A, 1D, 2D e 3D).
nomes populares.
beira do mar" e identifica con Phalaropus lobatus e Phalaropus fulicarius.
145
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de falaropo, vxase Phalaropus

tricolor. O modificador bicogroso fai referencia, como di, ao seu bico, groso en comparacin co de
Phalaropus lobatus; cinsento alude cor da plumaxe en inverno; careto, plumaxe branca que ten
arredor dos ollos na poca nupcial, que semella un anteface.
Familia Stercorariidae
palleira pomarina Stercorarius pomarinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamerda palleiro foi o nome proposto por C.

utilizouse en das guas de aves destes autores (1A e 5A) e noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A,
4A, 5A e 6A); na terceira gua de Penas e Pedreira, papamerda palleiro (22A). Palleira pomarina foi
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense recollido ou empregado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa propuxeran merdeiro pomarino (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses
son moleiro do rctico e moleiro-pomarino (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis
frecuencia).
Nomes populares. As denominacins populares recollidas no traballo de M. C. Ros Panisse
para Stercorarius skua (ou Catharacta skua) e outras xenricas que se detallan nesa especie, poden ser
tamn aplicadas popularmente a Stercorarius pomarinus.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en C. skua.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de papamerda, palleira,
merdeiro e moleiro, vxase C. skua. Canto a pomarino, H. Costa et al. explican que unha
adaptacin do nome cientfico e que parece estar relacionado cunha caracterstica da especie que
consiste no crecemento dunha membrana sobre as narinas durante a poca de reproducin (1D). O
modificador do-rctico alude ao seu hbitat ou rea de distribucin na poca de cra.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sobre aos criterios
para a escolla dun nome xenrico galego estndar, vxase C. skua.
palleira parsita Stercorarius parasiticus
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamerda palanqun foi o nome inicialmente

Galicia (4B e 5B); utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 11A e 18A). Palleira parsita foi proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde
Teira (12B). Tense recollido ou empregado publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
En 19991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran merdeiro parsito (10B). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son moleiro-pequeno, moleiro-parasitico e
moleiro-parasita (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. As denominacins populares recollidas no traballo de M. C. Ros Panisse
para Stercorarius skua (ou Catharacta skua) e outras xenricas que se detallan nesa especie poden ser
tamn aplicadas popularmente a Stercorarius parasiticus.
Dicionarios consultados. Encontrronse as denominacins xenricas apuntadas en C. skua.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de papamerda, palleira,
merdeiro, palanqun e moleiro, vxase C. skua. O modificador parsita e similares fan referencia ao
costume destes paxaros de parasitar ou roubar a comida a outras aves marias. O modificador
pequeno alude ao seu tamao.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto aos criterios
para a escolla dun nome xenrico galego estndar, vxase C. skua.
palleira rabilonga Stercorarius longicaudus
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamerda rabudo foi a denominacin proposta por

5B); utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse e utilizouse tamn noutras
146
publicacins ornitolxicas (2A, 4A e 11A). Palleira rabilonga foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A).
Nalgunhas publicacins utilizouse tamn palleira rabuda (10A, 12A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son moleiro-rabilongo e moleiro-de-cauda-comprida (2A, 1D,
2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Malia ser Stercorarius longicaudus unha especie mis rara ca outros
Stercorarius, probabelmente as denominacins populares recollidas no traballo de M. C. Ros Panisse
para S. skua (ou Catharacta skua) e outras xenricas que se detallan nesa especie sexan tamn
aplicadas popularmente a S. longicaudus.
Dicionarios consultados. Encontrronse as denominacins xenricas apuntadas en C. skua.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a semntica de papamerda, palleira, merdeiro e
moleiro, vxase C. skua. Os modificadores rabilongo, rabudo, de-cauda-comprida e similares fan
todos referencia ao trazo fsico mis salientbel desta especie, o seu rabo moi longo.
para a escolla dun nome xenrico estndar, vxase C. skua.
palleira grande Catharacta skua (=Stercorarius skua)
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamerda real foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A e 17A). Palleira grande foi o nome proposto en 1999 no traballo de M.
A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A
e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran merdeiro grande (10B). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son alcaide e moleiro-grande (2A, 10A, 1D e 3D; o
primeiro con mis frecuencia), ou tamn alcaide do Norte (2D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes denominacins vivas na fala que
atribe como especficas para Stercorarius skua (anda que poden estar referidas tamn a outras
especies do xnero Stercorarius, pois son bastante parecidas e as outras non se mencionan no traballo
de M. C. Ros Panisse): o castelanismo cafetero (cafeteiro), na Guarda; cagn, escrito con "j" para
marcar a gheada, en Mio; cagote, escrito con "j" para marcar a gheada, en Pontedeume e Ares;
comemerda, en Burela, Noia, Abelleira, Camarias, Carril e Foz; golea, escrito con "j" para marcar a
gheada, en Viveiro; lerdeiro, en Cangas; mardeiro, en Portonovo; maricn, en Corme; merdeiro,
en Mera, Mugardos, Cambados, Ribeira, Vilanova de Arousa, Cesantes, Mogor, Bouzas, Panxn, O
Grove, Aguio, Portonovo, Cangas, Bueu e Abelleira; palleira, en Aguio, Muxa, Escarabote, Muros,
Cain, Camarias, Corme, Sardieiro, Lira, Portosn, Abelleira, Malpica e Laxe; papamerda, en Sada,
Bares, Cedeira, Ares e Camarias; papamerdas, en Cario e Espasante; pedro llopo, en Burela;
picac, en Bueu; picapica, en Burela e zapateiro, en Rinlo (7B). M. C. Ros Panisse recolle as mesmo
as referencias doutros autores para esta ave sen indicar a localidade: ademais de palleira e merdeiro,
ladrn de mar, ladrn do mar, merdeiro de mar, merdeiro do mar, merdento, palanqun e
palleiro (7B). M. Felpeto Lagoa tamn rexistrou as denominacins xenricas cagote e papamerda no
galego de Ares (3C). F. Fernndez Rei rexistrou as mesmo papamerda en Cario (3C). J. S. Crespo
Pozo recolle como nome galego merdeiro, que define como pato marino que se lanza sobre otras aves
acuticas, recogiendo en el aire los excrementos de stas, con los que se alimenta e apunta a
localidade de Muros (12G).
editorial Galaxia, aparece a subentrada merdeiro de mar na entrada merdeiro, que identifica cos
sinnimos ladrn, palanqun (que non ten entrada propia) e palleiro; palleiro, tamn identificado
nunha das acepcins con ave maria co nome de merdeiro do mar; ladrn do mar, como subentrada
dentro da entrada ladrn, e defneo como ave maria que ataca as outras para lles arrebatar a presa.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as
entradas: palleira, nunha das acepcins defina e identificada con S. skua e ladrn do mar (que non
ten subentrada propia na entrada ladrn); palleiro, nunha das acepcins tamn como ladrn do mar e
S. skua; ladrn, nunha das acepcins identificado con S. skua; merdeiro, nunha das acepcins
definida como ave maria tamn coecida como ladrn, palanquin e palleiro, identificado con S. skua e
cos sinnimos merdeiro-de-mar e merdeiro-do-mar; palanquin, nunha das acepcins identificado
con merdeiro e S. skua; cagote, nunha das acepcins identificado con cagn (que non ten entrada
propia), merdeiro; maricn, nunha acepcin identificado con merdeiro, pxaro mario e con S. skua;
pica-pica con tres acepcins, a terceira delas como "nome dado nalgunha zona ao merdeiro,
Stercorarius skua". O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle cagote, comemerda, ladrn do mar, merdeiro,
merdento, palanqun, palleiro e papamerda como sinnimos inespecficos para o xnero
147
Stercorarius, aplicbeis tamn a Catharacta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada merdeiro (como galega e preferente), que define e identifica con S.
skua e cos sinnimos papamerda e comemerda; papamerda (como galega e preferente) que define e
identifica con S. skua e cos sinnimos comemerda e merdeiro; comemerda (como galega e
preferente), que nunha das acepcins que define e identifica con S. skua e cos sinnimos papamerda e
merdeiro; cagote (como galega e preferente), que nunha das acepcins define e identifica con S. skua.
Etimoloxa / motivacin semntica. No que atinxe motivacin semntica, hai que explicar
primeiro un constante e moi caracterstico comportamento que teen os paxaros desta familia:
perseguen as gaivotas e outras aves marias, van atrs delas amolndoas at que vomitan a comida
que levan no estmago e eles deseguido a comen. De a os nomes de ladrn do mar, comemerda,
papamerda, merdeiro ou lerdeiro e similares (relacionados con roubar a comida, con sucidade ou
con coprofaxia, anda que non comen realmente os excrementos, comen o alimento vomitado).
Picapica e picac tamn estn relacionados co comportamento de acoso, pois chega a picar co bico as
gaivotas nas s ou no rabo (e, na crenza popular, pdese pensar que as pica no cu). Cagn e cagote
poden estar relacionados tamn co mesmo hbito de perseguir as aves marias e facer referencia, na
crenza popular, a que as fai cagar (na realidade, o que conseguen que vomiten o alimento). Maricn
pode estar relacionado con ladrn do mar, pola connotacin popular que ten o termo de persoa vil, ou
tamn con picapica e picac, pola connotacin de asedio sexual que os preconceptos populares lle
atriben ao termo. Palleira e palleiro poden estar relacionados con palla no sentido de facer a palla,
masturbar, pola mesma crenza popular xa comentada e relacionada con picac, maricn, cagn e
cagote, vai atrs das gaivotas, pcaas no cu e fainas cagar, e tamn, popularmente, estar asociado
idea de vailles facer a palla (como xa apuntamos, non se trata diso, e o que vai buscando o
alimento regurxitado); palanqun posbel que estea relacionado cunha das acepcins desta palabra,
a de persoa pouco amiga de traballar ou de facer esforzos, no sentido de que estes paxaros non
procuran eles a propia comida, senn que llela sacan a outras aves. O nome maculado fai referencia
s caractersticas manchas brancas que ten nas s. Golea pode estar relacionado con golechar ou
golechn, larpeiro; Ros Panisse apunta que podera estar relacionado con golear e goleas, berrar,
berrn, facendo referencia voz do paxaro, ou tamn con goldra, sucidade (7B). Cafeteiro
probabelmente sexa por causa da cor da plumaxe, xustamente da cor do caf. Ros Panisse apunta que
pedro llopo e zapateiro parecen unhas denominacins humorsticas, retranqueiras. O nome xenrico
portugus moleiro fai referencia a amolar, porque, como xa se comentou, estas especies amolan as
gaivotas e outras aves marias. Non encontramos unha explicacin clara para a denominacin
portuguesa alcaide (talvez por unha das acepcins que ten esta palabra en portugus: algo de baixa
calidade ou categora). O modificador grande alude ao tamao desta especie en concreto, maior do
que outros Stercorarius, e real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificarmos como especies, que s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa
forma ou nas sas cores, para esta especie quiz se pensou por ser fisicamente un pouco diferente das
outras ou mis grande.
para a escolla dun nome xenrico estndar, en 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
comentaron que merdeiro parece ser o mis comn para este grupo de especies, mais advirten xa que
palleira outro que se podera usar no seu lugar de ter o primeiro algn problema de emprego
extralingstico (10B). Posteriormente, en 1999, Conde Teira considerou mis apropiada a
denominacin xenrica de palleira que a escatolxica merdeiro. Non obstante, se palleira fai
referencia a facerlles a palla s outras, este tamn non sera un termo particularmente requintado.
Con todo, anda sendo as, a denominacin palleira non tan transparente e pensndomos na
aceptacin que debe ter un nome estndar talvez sexa mellor candidata que papamerda ou
merdeiro.
palleira grande subantrtica Catharacta antarctica (=Stercorarius antarctica )
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamerda subantrtico a denominacin

empregada por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio na nica publicacin ornitolxica da bibliografa
especializada que recolle un nome galego para esta especie (22A).
Nomes populares. a especie mis rara da familia nas nosas latitudes, s se ten rexistrado
unha vez na Galiza, un exemplar atopado morto pola contaminacin do petroleiro Prestige, e non ten
nomes populares galegos non sendo as voces xenricas apuntadas para as outras especies.
Dicionarios consultados. Encontrronse as denominacins xenricas apuntadas en Catharacta
skua.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a semntica de papamerda, vxase C. skua. O
modificador subantrtica fai referencia sa rea de distribucin: Antrtida e illas subantrticas.
148
para a escolla dun nome xenrico galego estndar entre papaperda ou palleira, vxase C. skua.
Familia Laridae
gaivota de ollo branco Larus leucophtalmus
Bibliografa ornitolxica especializada. O nome de gaivota ollobranca o que se empregou

na segunda gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha outra publicacin (5A e 13A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaivota-dolho-branco (1D).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza, e non se lle coecen nomes populares,
Dicionarios consultados. Recllense as denominacins xenricas que se indican noutras
especies desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante etimoloxa de gaivota, vxase Larus
michahellis. O modificador ollobranca fai referencia ao caracterstico anel branco que ten arredor do
ollo.
gaivota de cabeza negra Larus melanocephalus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota cabecinegra foi a denominacin proposta por

5B), e tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas
publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A). En 1991,
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron o nome de gaivota de cabeza negra (10B). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gaivota-de-cabea-preta e de gaivota-doMediterrneo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie rara Galiza e non se lle coecen nomes populares, non
sendo os xenricos comentados en Larus michahellis e Larus fuscus.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en Larus michahellis.
Ademais, o Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle na entrada
xenrica gaivota e a subentrada gaivota cabecinegra para L. melanocephalus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de gaivota na nosa literatura,
vxase L. michahellis.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante etimoloxa de gaivota, vxase L.
michahellis. Os modificadores cabecinegra, de cabeza negra e similares fan referencia plumaxe
negra que tan na cabez, coma unha carapucha, na poca de reproducin; do-Mediterrneo indica a
sa rea de distribucin habitual.
gaivota alegre Larus atricilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota alegre foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (14A). Nas ltimas
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) utilizouse gaivota chorona
americana, que tamn se ten recollido ou empregado noutras publicacins (4A, 10A e 14A). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gaivota-americana e gaivota-alegre (2A, 1D, 2D
e 3D).
populares, non sendo a xenrica de gaivota.
Dicionarios consultados. Recllense as denominacins xenricas que se indican noutras
especies desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de gaivota, vxase Larus
michahellis. Os modificadores chorona e alegre aluden ao seu grito, que tanto pode parecer que ri
coma que chora; americana indica a sa rea de distribucin habitual.
149
explica que gaivota alegre foi o nome seleccionado na nova lista sistemtica portuguesa para esta
especie accidental en Europa e est adaptado do ingls laughing gull (12B).
gaivota de Franklin Larus pipixcan (=Leucophaeus pipixcan)
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento, xa que ave

de presenza extremamente espordica na Galiza.
populares.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en L. argentatus e L.
michahellis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de gaivota, vxase L.
michahellis. O modificador de Franklin fai referencia ao explorador John Franklin, de orixe inglesa, que
morreu nunha expedicin ao rtico canadense no sculo XIX.
gaivota pequena Larus minutus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota pequena foi a denominacin proposta por C.

tamn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
empregouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e tense
recollido ou empregado noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 4A, 10A, 18A, 6A, 11A, 12A,
13A, 14A, 15A, 16A e 17A). En Portugal tamn recibe o nome de gaivota-pequena (2A, 10A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. M. C. Enrquez Salido rexistrou a voz chilreta no Grove referida a "gaivota
pequena" (3C). F. Fernndez Rei rexistrou a voz papoia en Cario, que se identificou coa voz castel
gaviota enana (3C). Algunhas denominacins xenricas, que se poderan aplicar tamn a esta especie,
estn comentadas en Larus michahellis e Larus fuscus.
Ademais, no Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparece a
voz carrizo para se referir de maneira inespecfica a unha gaivota pequena (anda que esta
denominacin propia do xnero Sterna, aves marias algo parecidas, e tamn dun paxario pequeno,
Troglodytes troglodytes). No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces carrau e carrizo para se referir de maneira
inespecfica a unha gaivota pequena (malia seren propias do xnero Sterna, e pode estar aqu referida
a el, e a segunda tamn propia dun paxario pequeno, Troglodytes troglodytes). O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a voz xenrica gaivota
para se referir a este grupo de especies, e a voz carrizo, nunha das acepcins, para se referir de
maneira inespecfica a unha gaivota pequena (anda que esta denominacin propia dun paxario
pequeno, Troglodytes troglodytes). O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, incle na entrada xenrica gaivota (como galega e preferente) a subentrada gaivota
pequena ou anana para L. minutus; a entrada chilreta (que considera galega pero non preferente)
remtea a gaivota pequena, onde apunta o nome cientfico de L. minutus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de gaivota na nosa
literatura, vxase L. michahellis.
michahellis. Os modificadores anana e pequena fan referencia ao seu tamao. Os nomes chilreta,
carrizo e carrau poden ter orixe onomatopeica e talvez estean referidas a especies da familia
Sternidae, que semellan gaivotas pequenas e tamn reciben estes nomes (o nome carrizo propio dun
paxario pequeno, Troglodytes troglodytes).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto de papoia,
vxase esta mesma alnea para Larus canus.
gaivota de Sabine Larus sabini (=Xema sabini)
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota gallada foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A).
Gaivota de Sabine foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A,
150
14A, 15A e 16A). Noutra publicacin utilizouse gaivota coliforcada (4A). En Portugal tamn recibe o
nome de gaivota de Sabine (2A, 1D, 2D e 3D).
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas que se indican noutras especies
desta familia.
michahellis. Os modificadores gallada e coliforcada fan referencia caracterstica forma do rabo
desta especie; de Sabine alude ao cientfico que describiu a especie no sculo XIX.
gaivota de Bonaparte Larus philadelphia
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota de Bonaparte foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Empregouse nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e
C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas
(10A, 13A e 14A). Nunha publicacin utilizouse gaivota de Filadelfia (4A). Na bibliografa ornitolxica,
o nome portugus guincho-americano (1D, 2D e 3D).
Dicionarios consultados. Nos dicionarios revisados recllense as denominacins xenricas que
se indican noutras especies desta familia.
michahellis. Non se achou unha explicacin clara para o modificador de Bonaparte, pero
probabelmente ha aludir ao famoso naturalista do sculo XIX. Americana fai referencia sa rea de
distribucin orixinal (e pode ser que Filadelfia tamn).
gaivota chorona Larus ridibundus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota chorona foi o nome proposto por C. Pedreira
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A; na ltima, gaivota chorona
comn), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas
publicacins (2A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A; nalgunha, gaivota
chorona comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus guincho ou guincho-comum (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou algunhas denominacins populares vivas na
fala para se referir a esta especie: cgalo, nas Figueiras, Ribadeo e Rinlo; cherla, en Mera; chileu, en
Ribadeo; chorln, en Rinlo; e gavina, en Caminha (7B). M. C. Ros Panisse recolle tamn a referencia
de chirla, inespecfica, para gaivota nova, e pensa que tamn se ha tratar de Larus ridibundus. A.
Villarino Gmez rexistrou as denominacins populares de albela, aubela, gaivota e tripeira para esta
especie nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. Taboada Cid rexistrou tripeira
en Vern, para se referir a "unha especie de gaivota que se alimenta de tripas no ro" (3C). Algunhas
denominacins xenricas, que se poderan aplicar tamn a esta especie, estn comentadas en Larus
michahellis e Larus fuscus.
Ademais, no Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparece a
voz carrizo para se referir de maneira inespecfica a unha gaivota pequena. No Diccionario de usos
as voces carrau e carrizo para se referir de maneira inespecfica a unha gaivota pequena. O Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recolle a voz carrizo, nunha
das acepcins, para se referir de maneira inespecfica a unha gaivota pequena; tamn recolle chirla,
para se referir a unha gaivota nova. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle chirlo, gaivota chorona e gaivota
pequena como sinnimos especficos para L. ridibundus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, incle, na entrada xenrica gaivota, a subentrada gaivota chorona ou
comn para L. ridibundus.
vxase Larus michahellis.
michahellis. M. C. Ros Panisse explica que chorln e similares poden ser onomatopeicos; gavina
151
relacinaa co cataln gavina e con gaivota (pode estar referida a gaivota pequena); cgalo porque
persegue as outras gaivotas e fainas botar a comida fra, para comela ela (7B). Tripeira pode facer
referencia alimentacin desta gaivota, tripas e restos similares; chirla pode ser un nome
onomatopeico ou facer referencia ao molusco, e neste sentido, tamn alimentacin desta gaivota;
albela, cor bastante branca da sa plumaxe. Os nomes chirla, carrizo, carrau e similares talvez
estean referidas a especies da familia Sternidae, que semellan gaivotas pequenas e tamn reciben
estes nomes (o nome carrizo propio dun paxario pequeno, Troglodytes troglodytes). O modificador
chorona alude ao seu grito, que pode dar a impresin de que est a chorar. Guincho unha
denominacin portuguesa empregada para os cirrios (xnero Apus), para aguia pesqueira (Pandion
haliaetus) e para esta gaivota; non se encontrou unha explicacin clara sobre a sa orixe.
gaivota de bico fino Larus genei
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota biquistreita foi o nome proposto por C.

utilizouse nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse noutras publicacins
ornitolxicas (2A e 18A). Gaivota bicofina foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde
Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 13A e 14A). En 1991, M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron gaivota de bico fino (10B). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus gaivota-de-bico-fino (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza, e non se lle coecen nomes populares,
non sendo os xenricos comentados en Larus michahellis e Larus fuscus.
Dicionarios consultados. Encontrronse as entradas xenricas apuntadas en L. michahellis.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de gaivota, vxase L.
michahellis. Todos os modificadores fan referencia ao seu bico, fino e moi caracterstico desta especie.
gaivota de Audouin Larus audouinii
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota de Audouin foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense utilizado nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 14A e
22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son alcatraz de Audouin e gaivota de
Audouin (14A, 1D e 2D), ou tamn grafado gaivota-de-audouin (3D).
Nomes populares. unha especie accidental na Galiza e non se lle coecen nomes populares,
ags os xenricos.
Dicionarios consultados. Encontrronse as entradas xenricas apuntadas en Larus michahellis.
michahellis. Non se encontrou unha explicacin para o modificador de Audouin, pero probabelmente
alude a algn naturalista.
gaivota do Delaware Larus delawarensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota do Delaware foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). Nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e noutras
publicacins empregouse a mesma denominacin, s que coa preposicin de: gaivota de Delaware
(4A, 5A, 6A, 17A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gaivota de Delaware
e gaivota-de-bico-riscado (2A, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie bastante rara na Galiza e non se lle coecen nomes
populares, non sendo os xenricos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de gaivota, vxase L.
michahellis. O modificador do Delaware, que tamn est presente no seu nome cientfico, o nome
dun impotante ro e dun estado dos EE UU, na rexin atlntica (na rea de distribucin da especie). De
bico riscado alude caracterstica mancha ou banda escura que ten no bico, trazo caracterstico desta
especie.
152
gaivota cana Larus canus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota papoia foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse e utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A, 6A, 11A e 17A). Gaivota cana foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
famego e gaivota-parda (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou algunhas denominacins populares vivas na
fala para se referir especificamente a L. canus: papoia, en Espasante, Bares e Cedeira; papuda, en
Muros; e papuxa, en Viveiro (7B). Algunhas denominacins xenricas, que se poderan aplicar tamn a
esta especie, estn comentadas en Larus michahellis e Larus fuscus.
Dicionarios consultados. Atopronse as entradas xenricas apuntadas en L. michahellis. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recolle ademais
unha acepcin da entrada papoia para se referir especificamente a L. canus (e tamn a outra ave
maria, H. pelagicus) e unha acepcin na entrada papuxa tamn para se referir especificamente a L.
canus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997),
da editorial Galaxia, recolle papoia e gaivota papoia como sinnimos especficos para L. canus. O
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle ademais na entrada
xenrica gaivota a subentrada gaivota papoia para L. canus.
michahellis. M. C. Ros explica que as denominacins populares recollidas para esta gaivota teen a ver
con papar, por ter esta ave fama de comellona (7B). O modificador cana fai referencia cor gris da
plumaxe das partes dorsais; o portugus parda pode estar relacionado coa cor da plumaxe dos
inmaturos da especie; o nome famego con fame, que ten fame.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Papoia unha
denominacin popular moi inespecfica referida a "papar", que se usa para designar especies de
paxaros ben diferentes. Recllese como nome para Hydrobates pelagicus, como nome xenrico para as
papuxas (xnero Sylvia), e tamn para as gaivotas (cando menos apntase para Larus minutus e Larus
canus, anda que pola sa inespecificidade podera empregarse tamn para outras de maior tamao,
que teen sona de mis comellonas).
gaivota arxntea Larus argentatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota *crara foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Posteriormente, nas das primeiras guas de aves de X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha outra publicacin empregouse o nome de gaivota clara
(1A, 4A e 5A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron o nome e gaivota comn
para L. argentatus (10B); recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica, anda que sen a diferenciar de
Larus michahellis (18A). En 1999, no traballo de M. A. Conde Teira, propxose gaivota arxntea
(12B); utilizouse na terceira gua de Pedreira e Penas (22A) e tense recollido ou utilizado tamn
noutras publicacins (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A; diferencindoa da especie L. michahellis, para a
que se reservou o nome de gaivota patiamarela ou gaivota comn, segundo a publicacin). Nalgunha
publicacin utilizouse tamn o nome de gaivota clara para L. argentatus, diferencindoa agora de L.
michahellis, utilizando para a segunda gaivota patiamarela (17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son gaivota-prateada e gaivota-argntea (2A, 10A, 1D e 2D) e tamn gaivotaprateada-grande (3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou das denominacins populares na Guarda para
L. argentatus: antigua e gaivota antigua, escritos con "j" para marcar a gheada (nun galego mis
correcto, antiga e gaivota antiga) que hoxe poderan estar referidas tanto a L. argentatus como a L.
michahellis (7B). Outras denominacins xenricas, que se poderan aplicar a esta especie, estn
comentadas en L. michahellis e Larus fuscus.
Dicionarios consultados. Encontrronse as entradas xenricas apuntadas en L. michahellis.
Aln diso, o Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recolle
a entrada chilreta, que defne como "gaivota pequena" (anda que apunta o nome cientfico de L.
argentatus). O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle na entrada
xenrica gaivota a subentrada gaivota clara ou arxntea para L. argentatus.
153

michahellis. M. C. Ros Panisse explica que antiga por causa da cor prateada das s, que semellan o
cabelo das persoas de idade (7B). Os modificadores clara, prateada e arxntea fan referencia
caracterstica cor gris clara, como prata, da plumaxe dos adultos desta especie nas partes dorsais.
Canto a chilreta, vxase Larus minutus.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. preciso apuntar que
at non hai moitos anos a ciencia consideraba que L. argentatus e L. michahellis eran a mesma
especie; hoxe, considranse das especies diferentes.
gaivota arxntea americana Larus smithsonianus
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento en galego. Na

bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaivota-prateada-americana (3D).
Nomes populares. Esta ave de presenza en extremo espordica na Galiza, mais os
comentarios poden ser os mesmos no referente aos nomes xenricos populares.
michahellis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de gaivota, vxase L.
michahellis. unha especie moi moi semellante ao L. argentatus (de feito, at hai pouco eran
consideradas das subespecies; agora considranse das especies diferentes). O modificador
americana alude sa rea de distribucin orixinaria, de onde proceden os escasos exemplares que
se ven algunha vez na Europa.
gaivota patiamarela Larus michahellis
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota patiamarela foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado na terceira gua de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (22A) e noutras publicacins ornitolxicas (10A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). No Atlas de
vertebrados de Galicia utilizouse gaivota clara para esta especie (7A). Nalgunhas publicacins
ornitolxicas, recolleuse ou empregouse o nome de gaivota comn (8A, 6A, 11A e 12A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaivota-de-patas-amarelas (1D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou das denominacins populares para Larus
argentatus, antigua e gaivota antigua, na Guarda, cos "g" escritos como "j" para marcar a gheada,
que hoxe poderan estar referidas tanto a L. argentatus como a L. michahellis (7B). M. C. Ros Panisse
tamn rexistrou a voz xenrica de gaivota en Sada e M. C. Enrquez Salido no Grove (3C). F.
Fernndez Rei rexistrou gueivota en Cario e A. Prez Cid en Marn (3C). M. C. Alonso Prez, gavota
en Escarabote (3C). M. Felpeto Lagoa, *gaviota en Ares; J. L. Couceiro, en Fes; I. Leis Casanova, en
Sta. Eulalia de Dumbra; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita
(3C). A. Prez Cid rexistrou a voz maroto en Marn, para se referir a "macho de gaivota, entre os
marieiros" (3C). R. Seco Fernndez rexistrou a denominacin galo marino (en correcto galego, galo
mario) en Santa Comba para se referir tamn a gaivota, e C. Garca Gonzlez o mesmo nome en
Compostela para se referir a avefra (3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron gaviota e gaivota (con e
sen gheada) como denominacins xenricas, no concello de Ames, A Corua (9B). F. Bernis Madrazo
tamn rexistrou na Galiza gaivota, gavota e o castelanismo gaviota (11B). Ademais, as
denominacins populares rexistradas por M. C. Ros Panisse para Larus fuscus son abondo
inespecficas, e poderan aplicarse tamn aos individuos adultos e novos de L. michahellis. Por outro
lado, no refraneiro popular galego tamn se recolle a palabra gaivota (vxase uso dos seus nomes na
nosa literatura).
editorial Galaxia, aparecen as voces gaivota, gueivota e gavota identificadas coa voz castel gaviota;
a voz maroto defnea como polo da gaivota. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel gaviota as galegas
gaivota, gueivota e gavota. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, recolle a voz xenrica gaivota para se referir a este grupo de especies, e gaivoto co
significado de "gaivota nova acastaada"; tamn incle a entrada pardo, nunha das acepcins, como
denominacin vulgar das aves palmpedes da familia dos lardeos; a entrada maroto, nunha das
acepcins, para se referir a gaivota nova; e chirla, para se referir tamn a unha gaivota nova. O
editorial Galaxia, recolle galo grande e galo mario como sinnimos inespecficos para o xnero
Larus, e gaivota clara e gaivota comn como sinnimos especficos para L. michahellis. O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a entrada xenrica gaivota
154
(como galega e preferente); na entrada galo incle a subentrada galo mario, denominacin con que
se refire tamn xenericamente a gaivota; a voz maroto (considerada galega e preferente) defnea con
das acepcins: nunha, como macho da gaivota; noutra, como cra da gaivota.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Gaivota e variantes deste nome tense
empregado con moita frecuencia na nosa literatura. Podemos salientar Eduardo Pondal, que usa
gaivota en Queixumes dos Pinos (1886): " ... / unha asa dunha gaivota, / que mis alta que outra vai
... ". Tamn lvaro Cunqueiro emprega outro vocbulo xenrico, gueivota, en varias das sas obras,
como por exemplo n' O incerto seor don Hamlet, prncipe de Dinamarca (1959): "...As gueivotas
fuxiron da praia... ". E Bernardio Graa utiliza gavota en Profeca do mar (1966): "... enriba araus,
albatros ou gavotas agardando un peixio que alimente...".
Canto literatura popular, no refraneiro marieiro recllese gaivota con frecuencia:
"As gaivotas, clo!, clo!, a cantar, norte duro vai entrar."
"As gaivotas polo alto a voar, sursueste vai entrar."
"Cando a gaivota anda gradicela, mal para ns e fame para ela."
"Cando a gaivota foxe do mar, vai facer achas para o teu fogar."
"Cando a gaivota lava o pescozo no mar, temos chuvia ou temporal."
"Cando a gaivota lava o peteiro no mar, temos chuvia ou temporal."
"Cando a gaivota vn do mar, colle a brosa e vai estelar; cando vai para o mar, xonce os bois
e vai arar."
"Cando a gaivota vai para a terra, xa non neva; cando vai para o mar, vai nevar."
"Gaivotas polo chan, temporal no mar."
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, gaivota provn do latn gavia. J.
Corominas, no Diccionario Crtico Etimolgico de la Lengua Castellana, indica que gavia non unha
palabra clasica no latn, unha creacin talvez onomatopeica da linguaxe latina da decadencia. M. C.
Ros Panisse explica que antiga por causa da cor prateada das s, que semellan o cabelo das persoas
de idade (7B). Aln diso, patiamarela ou de-patas-amarelas fan referencia cor das patas, que o
trazo que mellor distingue esta especie de L. argentatus, que moi semellante pero ten as patas rosas.
Galo mario alude a un certo parecido etre unha gaivota e unha galia ou un galo, mesmo tamn no
grito nasal que dan; clara alude plumaxe dos adultos e pardo plumaxe dos inmaturos; comn, xa
o di a palabra, a especie mis frecuente de gaivota no noso litoral. En canto a chirla, vxase Larus
ridibundus. Maroto poder ter relacin con mar ou talvez con pcaro, pillabn, que outra acepcin
deste termo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. preciso
comentarmos que esta unha especie que non hai moitos anos considerbase a mesma que L.
argentatus, e por iso non houbo nome especfico para ela at hai pouco.
gaivota patiamarela do Caspio Larus cachinnans
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento en galego. Na

bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaivota-do-cspio (3D).
Nomes populares. Esta ave de presenza espordica na Galiza, mais os comentarios poden
ser os mesmos no referente aos nomes xenricos populares.
michahellis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de gaivota e patiamarela,
vxase L. michahellis. unha especie moi moi semellante ao L. michahellis (de feito, at hai pouco
eran consideradas das subespecies; agora considranse das especies diferentes). O modificador do
Caspio alude sa rea de distribucin orixinaria, de onde proceden os escasos exemplares que se
ven algunha vez na Galiza.
gaivota escura Larus fuscus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota escura foi o nome proposto por C. Pedreira
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (4A, 6A, 8A,
10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
gaivota-dasa-escura ou gaivota-de-asas-escuras (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis
frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou unha serie de denominacins locais vivas no
155
galego falado referidas, segundo a autora, a Larus fuscus, anda que son abondo inespecficas e
poderan facer referencia tamn a Larus michahellis, Larus argentatus ou outras especies (7B). Son as
seguintes: gaivota, en Bares, Foz, Bubela e Caminha, e tamn escrito con "j", para marcar a gheada,
en Sada, Bares, San Cibrao, A Guarda, Espasante, Cario, Portonovo, O Grove, Cambados, Cesantes,
Abelleira, Mogor, Corme, Malpica, Mio, Carril e Vilanova de Arousa; gaviota, en Cedeira, As Figueiras,
Ares, Rinlo, Burela e Ribadeo, e tamn gaviota (escrito con "j" para marcar a gheada) en Laxe, Muxa,
Pontedeume, zaro, Carril, Abelleira, Mugardos, Viveiro, Cedeira, Corme, Ares e Mio; gueivota, en
Foz, e tamn escrito con "j" para marcar a gheada en Cain, Mera, Cambados e Corme; gaveota,
escrito con "j" para marcar a gheada, en Laxe e Muxa; gavota, escrito con "j" para marcar a gheada,
en Cangas, Panxn, Escarabote, Camarias, Aguio, Bouzas, Bueu, Noia, Muros, zaro, Sardieiro,
Lira, Rianxo, Portosn e Ribeira, e galia do mar, recolle a referencia como inespecfica, referida a
gaivota, sen indicar localidade (7B). M. C. Ros Panisse especifica tamn denominacins para as
gaivotas novas, que teen unha cor castaa: gaivoto, escrito con "j" para marcar a gheada, en Bares;
guilln, escrito con "j" para marcar a gheada, en Malpica; guilln, escrito con "j" para marcar a
gheada, en Corme; malln, en Muxa; papn, na Guarda e Caminha; e tamn maroto, recolle a
referencia, sen estar indicada a localidade, o mesmo, como nome para o polo da gaivota (7B). Tamn
recolle a referencia da voz meauca, sen ter a seguridade se se est a referir a unha ave adulta ou a
unha ave nova (7B). Outras denominacins xenricas populares, que se poderan aplicar a esta especie,
estn comentadas en L. michahellis.
Dicionarios consultados. Encontrronse as entradas xenricas apuntadas en L. michahellis. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recolle a voz
papn, nunha das acepcins, para se referir xenericamente a gaivota e d como nome cientfico L.
fuscus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle na entrada
xenrica gaivota a subentrada gaivota escura, nome que identifica con L. fuscus. Na entrada "galo"
incle a subentrada galo mario, denominacin con que se refire xenericamente a gaivota.
michahellis. M. C. Ros Panisse explica que guilln e guilln parecen de orixe onomatopeico; malln
estara relacionado con mallar, talvez porque se pelexa por as presas coas outras gaivotas
compaeiras; meauca tamn podera estar relacionado con mallar, porque en meau o nome da
correa que une as das pezas do mallo, ou talvez con meao, me, mediano, mediana, ou sexa,
referirse gaivota mediana, a gaivota anda nova, de plumaxe castaa; papn ten a ver con papar,
por ter esta ave fama de comellona; galia do mar e galo mario aluden a un certo parecido entre
unha gaivota e unha galia ou un galo, mesmo tamn no grito nasal que dan (7B). M. C. Ros Panisse
comenta sobre maroto que a etimoloxa incerta, talvez tea algunha relacin con mar ou talvez o
significado de trasno, trasgo, que se mete en situacins de perigo (7B). De-asas-escuras, escura e
similares teen a ver coa plumaxe escura dos adultos nas partes dorsais, por riba das s, que moi
rechamante, pois contrasta co resto do corpo branco.
gaivota polar Larus glaucoides
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota polar foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (4A, 6A, 10A,
12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son gaivotabranca e gaivota-polar (2A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas xa apuntadas en Larus
michahellis.
michahellis. O modificador polar fai referencia sa rea de distribucin, onde cra, e branca cor da
sa plumaxe.
gaivota hiperbrea Larus hyperboreus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota de altura foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B).
Recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Gaivota hiperbrea foi o nome proposto en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Empregouse nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e
156
C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (4A,
6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
gaivoto-branco e gaivota-hiperbrea (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas xa apuntadas en Larus
michahellis.
michahellis. O modificador hiperbreo fai referencia sa rea de distribucin, onde cra; de altura,
a que se observa en lugares afastados da costa; branco, cor da sa plumaxe. Gaivoto indica que o
seu tamao moi grande.
gaivotn Larus marinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivotn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas das guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez e recolleuse e empregouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (1A, 2A,
4A, 5A, 10A, 6A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 11B; nalgunha, gaivotn comn); na terceira
gua de Patio e Pedreira, gaivotn atlntico. En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran a denominacin de gaivota grande, a mesma que ten en portugus (10B). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son gaivota-grande e gaivoto-real (2A, 1D, 2D e 3D; o
Nomes populares. F. Bernis Madrazo comenta que na provincia de Pontevedra a voz ganso,
entre pescadores, pdese referir a gaivotas grandes, como por exemplo L. marinus (11B). Outras
denominacins xenricas populares, que se poderan aplicar tamn a esta especie, estn comentadas
en Larus michahellis e Larus fuscus.
Carracedo (1984), da editorial Akal, recllense as denominacins xenricas xa apuntadas en Larus
michahellis. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
recolle a voz gaivotn para se referir especificamente a L. marinus. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada gaivotn referida a L. marinus.
michahellis. Os nomes gaivotn e ganso, e tamn o modificador grande, aluden ao seu tamao; real
un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, e
que s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, pode ser
nesta especie por ser fisicamente mis grande; o cualificativo atlntico fai referencia sa rea de
distribucin; o cualificativo comn porque, dentro dos gaivotns, o nico que se presenta con
frecuencia nas nosas costas.
comenta que o nome de gaivotn se xustifica polas caractersticas da especie; gaivoto tamn o
nome dun lrido semellante, Larus dominicanus, no Brasil; est rexistrada ademais como popular en
Pvoa de Varzim (12B).
garrucho Rissa tridactyla
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota tridctila foi o nome proposto por C. Pedreira
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e 18A). En Portugal tamn recibe o nome de gaivota-tridctila (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes denominacins vivas na fala para
se referir especificamente a Rissa tridactyla: garrucho, en Cedeira e Espasante; guerrucho, en
Cedeira; gurria, en Rianxo, e gurrucho, en Cario, todas elas escritas con "j" para marcar a gheada
(7B). Por outro lado, F. Fernndez Rei rexistrou a voz gurrucho en Cario, identificndoa coa
inespecfica voz castel correcaminos comn, e talvez se estea a referir tamn a Rissa tridactyla (3C),
157
se temos en conta que esta mesma voz na mesma localidade foi identifica con esta especie de gaivota
por Ros Panisse. Por outro lado, algunhas denominacins xenricas populares que se poderan aplicar a
esta especie estn apuntadas en Larus michahellis e Larus fuscus.
Dicionarios consultados. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparece a entrada garrucho (como galega e preferente) claramente definida e identificada
especificamente con R. tridactyla; achega o sinnimo carruxo, que despois na sa entrada non fai
referencia a esta ave. Nos outros dicionarios revisados, recllense as denominacins xenricas xa
apuntadas en L. michahellis.
michahellis. No referente semntica, tridctila alude ao trazo especfico de ter s tres dedas (as
outras gaivotas todas teen catro).
M. C. Ros Panisse comenta que as denominacins garrucho, guerrucho, gurria e gurrucho
seran de orixe onomatopeica, baseadas nos gritos que emite esta ave (7B). Na nosa opinin, non
parecen estar a reflectir as caractersticas das notas que fai este paxaro, moi rechamantes e sonoras:
quitti-ueic ou caca-uiic. Na lingua inglesa, o nome desta gaivota tamn moi especfico e exclusivo:
kittiwake, e neste caso si que claramente onomatopeico. O nome galego antes ben parece ter relacin
con garrucho, nome empregado para diferentes instrumentos e realidades que teen forma de gancho
ou de argola (tamn no campo semntico da nutica e da pesca), ou talvez, se cadra o mis
probbel, estar asociado acepcin de garrucho que se refire ao cesto redondo de bordos moi
pechados e con asa que se usa para levar o peixe. As, esta especie de gaivota pode ser para a cultura
marieira como un garrucho: tamn ten a forma corporal ben redonda (marcadamente mis
arredondada que L. michahellis ou L. fuscus, por exemplo) e vai chea de peixe (pola sona de boa
comedora de peixe). As outras denominacins semellantes seran por tanto variacins desta.
gaivota de Ross Rhodostethia rosea
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaivota de Ross empregouse na ltima gua de aves

de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A).
michahellis. O cualificador de Ross fai referencia ao zologo britnico James Clark Ross, explorador do
rtico, que describiu por primeira vez a especie para a ciencia no sculo XIX.
Familia Sternidae
carrn de bico curto Sterna nilotica (=Gelochelidon nilotica)
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn mascateiro foi o nome proposto por C.

utilizouse nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 6A e 18A). Carrn de bico curto foi proposto en 1999 no traballo de M.
A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 13A e 14A);
nalgunha publicacin empregouse un nome moi parecido: carrn bicocurto (8A e 12A). En 1991, M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron carrn de bico groso (10B). Nunha publicacin
utilizouse garavita biconegra (4A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses para
Gelochelidon nilotica son tagaz, chagaz, andoriha-do-mar-do-bico-preto, andorinha-do-marbico-preto e gaivina-de-bico-preto (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Popularmente, posbel que Sterna nilotica reciba calquera dos nomes
xenricos vivos na fala para o xnero Sterna (vxase Sterna sandvicensis e Sterna hirundo).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Sterna sandvicensis.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa e a semntica dos nomes
xenricos, vxase Sterna hirundo. Os modificadores de bico curto e de bico groso aluden s
158
caractersticas do seu bico, que o distinguen doutras especies. Non se encontrou unha explicacin para
as denominacins portuguesas tagaz e chagaz; poderan ser onomatopeicas e reflectir a voz desta
ave.
explica que a voz mascateira emprgase en Panxn, A Guarda e Cangas, mais non para se referir a
Gelochelidon nilotica, que unha especie rara, senn para denominar especificamente a S.
sandvicensis (12B), como tamn recolle Ros Panisse (7B).
M. A. Conde Teira tamn comenta que o nome de carrn de bico curto se corresponde mellor
coas caractersticas da especie que carrn de bico groso (12B).
carrn cristado Thalasseus sandvicensis (=Sterna sandvicensis)
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn cristado foi o nome proposto por C. Pedreira
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse
tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (4A, 6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 17A e
18A). En Portugal, Sterna sandvicensis recibe o nome de garajau ou garajau-comum (2A, 10A, 1D e
2D) e tamn garajau-de-bico-preto (3B e 3C).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces especficas ou xenricas na
fala para se referir a Sterna sandvicensis: carlitos, en Muros; carrn, en Portosn e Sada; carrula, en
Abelleira; carrulo, en Mogor; currito, en Mera; chirlante, en Cesantes; chirlero, nas Figueiras;
chirlo, en Portonovo, Cangas, Bueu, Portosn, Abelleira e Rinlo; churr, en Ares e Mugardos;
churrique, en Mugardos; churrito, en Mera; ferrete, en Sada, Ares e Pontedeume; golosa, escrito
con "j" para indicar a gheada, na Guarda; mascateira, en Panxn, A Guarda e Cangas; picapeixe
(sen especificar localidades); quirrn, na Guarda, e serrucho, en Laxe (7B). Aln diso, Ros Panisse
tamn rexistrou para este grupo de especies os seguintes nomes xenricos (basicamente especies do
xnero Sterna, anda que tamn posbel que se apliquen s veces aos xneros Gelochelidon e
Chlidonias, semellantes a Sterna): carrn, carrau; carrulo, carriza, carrizo, quirln, quirrn,
chirlo, pirr, ferrete, malln, gula, golosa, escrito con "j" para representar a gheada, anduria ou
andoria de/do mar (7B). No entanto, Ros Panisse, anda comentando que as denominacins
carrulo, chirlo, gula, golosa, malln e quirrn fican sen especificar en certas localidades, pensa que
nalgunhas tamn se poderan referir a S. sandvicensis (7B). Por outro lado, M. C. Alonso Prez
rexistrou tamn o nome xenrico carrn en Escarabote e A. Prez Cid en Marn (3C). F. Bernis Madrazo
rexistrou os xenricos carrn, carrn e carrao nas costas da Corua e de Lugo (11B). A. Prez Cid
rexistrou ademais outro nome xenrico, carricha, en Marn (3C). M. C. Enrquez Salido rexistrou a voz
chilreta no Grove referida a "gaivota pequena". F. Vecino Toms recolleu gueibina no galego de RazoBaldaio como pjaro semejante a la gaviota pero ms pequeo (3C). X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez apuntan tamn os nomes xenricos de carrn, quirln, pirr, firrete, mascateira, gorrucho,
coicoi e anduria do mar (1A). C. D. Romai Cousido (comunicacin persoal) recolleu gavita e
garavita como denominacins propias do xnero Sterna na Costa da Morte. M. C. Ros Panisse
rexistrou as denominacins de garavita (escrito con "j" para marcar a gheada) no galego de Corme, e
gavita no galego de zaro, Muxa, Laxe, Camarias, Malpica e Sardieiro (7B), sen identificar a que
especie ou especies exactamente se refire. Por outro lado, no refraneiro popular galego tamn se
recolle a palabra carrn (vxase uso dos seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: carrizo, nunha das acepcins definida como especie de
gaivota pequena, anda que unha denominacin tamn propia de Troglodytes troglodytes; carrau,
definida como gaivota pequena; carrn, coa defininin de ave maria parecida gaivota e tamn como
sinnimo doutra especie de paxaro, o cirrio, nalgunhas localidades galegas; carrulo, como ave maria
do tamao dunha gaivota pequena, e cos sinnimos chirlo e malln; chirlo, definndoa nunha das sas
acepcins como ave maria e remitindo a carrulo; malln, definndoa nunha das sas acepcins como
ave maria e remitindo a carrulo. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, na entrada castel gaviota, apunta as voces galegas
carrau e carrizo, como ave do mesmo xnero pero mis pequena. O Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas: carrn como termo xenrico para
se referir a este grupo de especies, e tamn coas acepcins "gaivota vella" e "vencello, crrio, pxaro
hirundneo semellante andoria"; carrizo, nunha das acepcins, para se referir a gaivota pequena
(carrizo as mesmo unha denominacin propia dun paxario pequeno, Troglodytes troglodytes);
ademais, para se referir especificamente a S. sandvicensis, trae as entradas churri, carrulo, carrula
(nunha das acepcins; outra acepcin "clase de gaivota pequena"), chirlo (nunha das acepcins),
chirlante (definida como ave mis coecida por chirlo e identifcaa con S. sandvicensis), ferrete
159
(nunha acepcin) e o sinnimo malln, anda que na entrada malln indica tamn "gaivota nova
acastaada" e a especie Larus fuscus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle andoria do mar, carrn, carrn-carrn,
carricha, chirlo, coi-coi, coicoi, firrete, gorrucho, mascateira, pirr e quirln como sinnimos
inespecficos para o xnero Sterna (a pesar de que apunta o nome cientfico Sterna albifrons,
evidentemente son sinnimos todos de carrn, de modo xenrico). No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Sterna
hirundo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. No refraneiro popular marieiro emprgase de
modo xenrico a palabra carrn:
"Carrn na praia, sinal de vento e auga."
Canto literatura de autor, Silverio Cerradelo utiliza carrn n' Os paxaros tamn migran ao sur
(2007): "Xa logo os carrns, as pllaras e as gaivotas han de empezar a criar na pennsula...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista etimolxico e semntico, M. C. Ros
Panisse comenta que as denominacins carrn, carrulo, carrau, carriza, carricha, currito, pirr
etc. son onomatopeicas, aluden voz que emite este paxaro, sonora, bislaba e caracterstica por soar
con moitos "r" (7B). M. C. Rios Panisse explica tamn que carlitos, aln de onomatopeica, unha
denominacin retranqueira; ferrete a punta metlica que se pon en fitas, cordns etc., e alude ao
bico da ave, que mis longo do que noutras especies similares (vn do latn ferru); golosa, citando a
Corominas, deriva do lan gula, gorxa, e estara motivada pola voracidade do paxaro (gula tamn
outra denominacin para Sterna sandvicensis); mascateira deriva do galego mascato, Morus
bassanus, e estara motivada polo parecido entre as das aves na caracterstica maneira de pescar:
chmpanse auga desde o alto para pillaren os peixes; picapeixe tamn fai referencia ao hbitos
pescadores deste paxaro (anda que unha denominacin propia doutra especie, Alcedo atthis);
serrucho trtase da identificacin do son que fai o paxaro co son dunha serra de man; malln un
nome que se lle aplica tamn s gaivotas novas, relacionado con mallar, e que pode ter relacin coa
maneira de comer ou de disputar as presas aos compaeiros (7B). Aln diso, o nome de andoria do
mar e similares son por causa do parecido cunha andoria, coa que ten certa semellanza fsica na
forma das s e da cola; o modificador cristado fai referencia ao caracterstico curucho de plumas que
este paxaro ten na caluga. Canto a gavita e garavita, M. C. Ros Panisse explica que derivan do latn
gavia, gaivota, palabra seguramente de orixe onomatopeica (7B). Non se encontrou unha explicacin
sobre a orixe ou o significado da denominacin xenrica portuguesa garajau (talvez sexa
onomatopeica, malia non ter o caracterstico "r").
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto de gavita
e garavita, vxase Haematopus ostralegus.
carrn elegante Thalasseus elegans (=Sterna elegans)
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn elegante foi o nome empregado na terceira

gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A).
Nomes populares. unha especie de moi rara ocorrencia na nosa terra e non se lle coecen,
excepto os xenricos.
desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e a semntica dos nomes xenricos,
vxase Sterna hirundo. O modificador elegante probabelmente fai referencia ao aspecto que lle d a
forma estilizada do seu corpo.
carrn bengals Thalasseus bengalensis (=Sterna bengalensis)
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn bengals foi o nome empregado na terceira

gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
garajau-pequeno (2D e 3D).
desta familia.
vxase Sterna hirundo. O modificador bengals fai referencia sa rea de distribucin.
160
carrn rosado Sterna dougallii
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn firrete foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B);
utilizouse nas timas guas de aves destes autores e recolleuse noutra publicacin ornitolxica (2A, 5A
e 22A). Carrn rosado foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). Nunha publicacin utilizouse carrn de Dougall (4A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son gaivina-rosada, gaivina-rsea ou andorinha-do-mar-rosada (2A, 1D, 2D
e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Anda que na nosa terra unha especie moito menos frecuente que Sterna
hirundo e Sterna sandvicensis, posbel que Sterna dougallii poida recibir popularmente calquera dos
nomes xenricos empregados para o xnero Sterna.
se indican noutras especies desta familia (vxase S. hirundo e S. sandvicensis).
vxase S. hirundo. O modificador rosado fai referencia tonalidade da plumaxe na poca nupcial. O
modificador de Dougall, presente tamn no nome cientfico, fai referencia ao naturalista escocs
MacDougall, que describiu por primeira vez esta especie no ano 1812.
carrn comn Sterna hirundo
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn carrn foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 4A, 11A e 18A). Carrn comn foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 17A); tense recollido ou empregado en varias publicacins
(6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
gaivina ou gaivina-comum e andorinha-do-mar-comum (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o segundo con
mis frecuencia).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces na fala para se referir a
Sterna hirundo: anduria de mar, en Malpica e Bueu; cachizo, en Foz; carrn, en Panxn, Burela,
Cambados, Vilanova de Arousa, Escarabote, zaro, Ribeira, Bueu, Noia, Sardieiro, Lira, Rianxo, Carril,
O Grove, Portonovo, Aguio e Abelleira; carrapn, en Cario; carrau, en Burela, Corme, Camarias,
Bares, S. Cibrao e Foz; carricoche, en Ares; carrn, en Foz; casildita, en Mera; curricurrn, en
Malpica; perr, en Pontedeume e Sada; pirr, en Sada e Mio; quil-quil, en Espasante; quirln, en
Muros; quirrn, na Guarda; quirrn, en Cain, e raqun, nas Figueiras (7B). Por outro lado, F.
Fernndez Rei recolleu en Cario a voz carrau para se referir especificamente a S. hirundo (3C). M. C.
Ros Panisse, anda comentando que as denominacins anduria do mar, carrn, carrau, carriza,
carrizo e quirrn fican sen especificar en certas localidades, pensa que nalgunhas tamn se poderan
referir a S. hirundo (7B). Ademais, esta especie podera recibir os nomes xenricos inespecficos
indicados en S. sandvicensis. No refraneiro popular galego tamn se recolle a palabra carrn.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios revisados, aln das denominacins xenricas que se
indican en S. sandvicensis, recollen algunhas entradas indicadas como especficas para S. hirundo ou
que se poderan referir a esta especie. Concretamente, no Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a denominacin xenrica de andoria do mar (como subentrada
na entrada "andoria") para se referir a algunhas aves marias como Sterna hirundo ou S. paradisea;
tamn incle as entradas carrn (como voz galega e preferente), que se refire exclusivamente a S.
hirundo, e carricha (como voz galega e non preferente), que remite a carrn.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase S. sandvicensis.
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse comenta que as denominacins
carrn, curricurrn, quil-quil, carrapn, carrn, quirln, quirrn etc. son onomatopeicas, aluden
voz que emite este paxaro, sonora, e caracterstica por ter moitos "r" (7B). M. C. Rios Panisse explica
tamn que casildita unha denominacin retranqueira (7B). O nome de andoria do mar e similares
son por causa do parecido cunha andoria, coa que ten certa semellanza fsica na forma das s e da
cola. Aln diso, o nome gaivina un diminutivo de gaivota e alude semellanza e relacin de tamaos
entre eles; comn, xa o di a palabra, unha das especies mis frecuentes de carrn no noso litoral.
Non se encontrou unha explicacin sobre a orixe ou o significado da denominacin xenrica portuguesa
garajau (talvez sexa onomatopeica, malia non ter o caracterstico "r").
161
carrn de Forster Sterna forsteri
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn de Forster foi o nome empregado na terceira

gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
gaivina-de-forster (3D).
desta familia.
vxase Sterna hirundo. O modificador de Forster fai referencia ao naturalista Johan Forster, que
acompaou o capitn Cook nunha viaxe ao redor do mundo no ano 1772 e escribiu un tratado
ornitolxico sobre as aves da baa de Hudson.
carrn rtico Sterna paradisea
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn rtico foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn
noutras publicacins (2A, 4A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son gaivina-arctica, gaivina do rctico e andorinha-do-mar-rtica (2A, 1D e
2D), tamn grafado como gaivina-do-rctico (3D).
Nomes populares. Anda que unha especie menos frecuente que Sterna hirundo e Sterna
sandvicensis, tamn cabe a posibilidade que Sterna paradisea poida recibir en galego calquera dos
nomes xenricos populares empregados localmente para o xnero Sterna.
desta familia (vxase S. sandvicensis e S. hirundo). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparece a denominacin xenrica de andoria do mar (como subentrada
na entrada "andoria") referndose a algunhas aves marias como S. hirundo ou S. paradisea.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase S. sandvicensis.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa e a semntica dos nomes
xenricos, vxase S. hirundo. O modificador rtico alude s latitudes onde ania.
carrn escuro Sterna fuscata
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn escuro foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A,
13A e 14A). Na segunda gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse carrn
fosco (5A); na terceira, carrn fusco (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
gaivina-escura e gaivina-de-dorso-preto (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie divagante para ns, quere dicir, de aparicin excepcional na
Galiza, e non se lle coecen denominacins populares non sendo a de carrn ou as outras xenricas.
desta familia (vxase Sterna hirundo e Sterna sandvicenisis).
vxase S. hirundo. Todos os modificadores fan referencia cor negra da sa plumaxe nas partes
dorsais, moi caracterstica.
carrn pequeno Sterna albifrons
Bibliografa ornitolxica especializada. Pirr foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na segunda
gua de aves destes autores (5A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas
(2A, 4A, 7A e 18A). Carrn pirr utilizouse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A), na terceira gua de
Penas e Pedreira (22A) e noutras publicacins (6A e 11A). Carrn pequeno foi a denominacin
proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense
recollido ou empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son chilreta, gaivina-pequena, andorinha-do-mar-de-testa-
162
branca e andorinha-do-mar-an (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin popular
galega de charrelia nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). M. C. Enrquez Salido
rexistrou a voz chilreta no Grove referida a "gaivota pequena" (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou para
esta especie carrancia e muscateiria na provincia de Pontevedra (11B). Aln diso, Sterna albifrons
tamn podera recibir na Galiza os nomes xenricos locais referidos ao xnero Sterna, xa mencionados
en Sterna sandvicensis e Sterna hirundo.
Dicionarios consultados. Ademais das denominacins xenricas que se indican en Sterna
sandvicensis, recollen algunhas entradas indicadas como especficas para Sterna albifrons ou que se
poderan referir a esta especie. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, trae a entrada gorrucho e o sinnimo pirri (que non ten entrada propia) para se referir
especificamente a Sterna albifrons; a entrada chilreta defnea como gaivota pequena (anda que
apunta o nome cientfico de Larus argentatus). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as entradas mascateira e pirr para se referir concretamente a esta especie
(a primeira como voz galega e preferente e a segunda como galega e non preferente); a entrada
chilreta defnea como gaivota pequena.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Sterna sandvicensis.
vxase Sterna hirundo. Talvez, semanticamente, gorrucho estea relacionado con goroucho ou
groucho, dicir, "cousa pequena, insignificancia", dado que un paxaro moi miudio. Muscateiria
probabelmente unha corruptela de mascateiria, relacionado co termo mascato, porque Sterna
albifrons tamn se chimpa na auga para pescar dunha maneira que lembra a desoutro paxaro.
Chilreta, carrancia e charrelia teen orixe onomatopeica tamn, e chaman a atencin os
diminutivos, relacionados co tamao mido de Sterna albifrons ( a especie mis pequena da familia).
carrn do Caspio Sterna caspia
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn do Caspio foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado nalgunha publicacin ornitolxica (8A e 10A). Na
terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, carrn caspio (22A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son garajau-grande, gaivina-do-Cspio e andorinha-do-margrande (2A, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Anda que unha especie de rara ocorrencia, tamn posbel que Sterna
caspia poida recibir no galego popular calquera dos nomes xenricos empregados localmente para o
xnero Sterna.
desta familia.
vxase Sterna hirundo. O modificador do Caspio fai referencia sa rea de distribucin e grande ao
seu tamao.
gaivina de cara branca Chlidonias hybridus
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn malln foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou
utilizouse tamn nalgunha publicacin ornitolxica (2A, 6A e 18A). Gaivina de cara branca foi
ornitolxicas (13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron carrn de cara
branca (10B). Nalgunhas publicacins ornitolxicas aparece co nome de carrn caribranco (8A, 10A,
12A e 14A). Nunha publicacin, co nome de garavita careta (4A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son gaivina-dos-pauis e gaivina-de-faces-brancas (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o
primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin popular
galega de charrela nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). F. Vecino Toms
rexistrou a voz gueivina en Razo, definndoa como "paxaro semellante gaivota, pero mis pequeno"
(3C). Tamn cabe a posibilidade que as especies do xnero Chlidonias poidan recibir no galego popular
calquera dos nomes empregados localmente para o xnero Sterna, por seren semellantes.
desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de carrn, charrela e malln,
163
vxase Sterna albifrons e Sterna sandvicensis. Gaivina e garavita estn relacionados con gaivota,
coas que as especies do xnero Chlidonias teen algn parecido, anda que son paxaros mis
pequenos. Os modificadores de cara branca, de-faces-brancas ou similares fan referencia ao trazo
fsico seguramente mis rechamante desta especie: a plumaxe branca das faceiras; dos-pauis alude
ao seu hbitat: as zonas hmidas con marismas e xunqueiras.
explica que coa escolla do nome xenrico estndar de gaivina, nome popular portugus e tamn
dalgunha localidade da Galiza, diferncianse as especies do xnero Sterna e do xnero Chlidonias
(12B).
gaivina negra Chlidonias niger
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn mouro foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 6A e 11A). Gaivina negra foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde
Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran o nome de carrn negro (10B); tamn se ten empregado ou
recollido nalgunha publicacin (8A, 10A, 12A e 14A). Nunha publicacin chamuselle garavita moura
(4A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaivina-preta (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
galegas de charrela, galiela e gaivota nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A).
Tamn cabe a posibilidade que as especies do xnero Chlidonias poidan recibir en galego calquera dos
nomes xenricos empregados localmente para o xnero Sterna, por seren semellantes.
desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a semntica dos nomes xenricos, vxase
Chlidonias hybridus. Os modificadores mouro, negro, preto etc., fan referencia plumaxe das aves
adultas na poca nupcial, moi rechamante, case totalmente negra. Galiela e gaivota son
denominacins populares que indican un parecido con outras aves.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A escolla do nome
xenrico estndar de gaivina comentouse na especie anterior.
gaivina de branca Chlidonias leucopterus
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrn gaivia foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A). Gaivina de
branca foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado
nalgunha publicacin ornitolxica (13A e 15A; con ala en vez de ). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeran o nome de carrn alibranco (10B), que tamn se ten empregado nalgunha
publicacin (10A e 14A). Na segunda gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse
o nome de carrn gaivia (5A). Nunha publicacin, garavita negra (4A). Na bibliografa ornitolxica,
os nomes portugueses son gaivina-dasa-branca e gaivina-de-cauda-branca (2A, 10A, 1D, 2D e
3D; o primeiro con mis frecuencia).
pupulares, ags a xenrica. posbel que as especies do xnero Chlidonias poidan recibir no galego
popular calquera dos nomes xenricos empregados localmente para o xnero Sterna, por seren
bastante semellantes.
desta familia.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica dos nomes xenricos, vxase
Chlidonias hybridus. Os modificadores de branca, alibranco e dasa-branca fan referencia
plumaxe das s das aves adultas na poca nupcial, moi rechamante; negra, porque a sa plumaxe
nupcial, no corpo, tamn case totalmente negra, como a especie anterior; de-cauda-branca, porque
o rabo branco tamn un trazo moi distintivo desta especie na poca nupcial.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. Conde Teira explica
que escolle o nome xenrico de gaivina para diferenciarmos os xneros Sterna e Chlidonias (12B).
164
Familia Alcidae
arao
(ou
arao comn) Uria aalge
Bibliografa ornitolxica especializada. Arao dos cons foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (4A, 6A, 7A, 11A, 17A, 18A e 11B). Arao ou
arao comn foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son airo e arau (2A, 10A, 11B e 1D), ou tamn
airo-comum (2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces especficas ou xenricas no
galego falado para se referir en concreto a Uria aalge: arao, en Escarabote, zaro, Caminha, Bueu,
Cambados, Carril, Noia, Sardieiro, Lira, Abelleira, Portosn, Mogor e Rianxo; arau, en Panxn, A
Guarda, Cangas, Cesantes, Bouzas, Cambados, O Grove, Aguio, Portonovo, Espasante, Ribeira,
Cario, Vilanova de Arousa e Muros; araxo, nas Figueiras, Foz, Ribadeo, Burela, Viveiro e Bares; e
aro, en Sada, Mugardos, Ares, Mio, Rinlo, Laxe, Malpica, Muxa, Camarias, Corme, Cain, Mera,
Pontedeume, Carril e Cedeira (7B). Ademais, existe a expresin popular "berrar coma [ou como] un
arao". M. C. Ros Panisse recolle a referencia bibliogrfica de piro, para se referir a un arao novo, e
tamn outras referencias como macurril, patalino e vilarengo, onde nos se especifica o nome
cientfico (7B). Por outro lado, unha chea de nomes xenricos empregados na fala para esta familia, os
alcdeos, estn anotados tamn en Alca torda.
editorial Galaxia, aparecen as entradas xenricas arau, definida como unha especie de pato negro,
chamado tamn vilarengo (que logo define como ave maria e co sinnimo arrau, anda que despois
nesta entrada non define ave ningunha), e engade a denominacin, para cando novo, de piro; a
entrada aro indentifcaa de maneira insepecfica coa voz castel colimbo, sen aparente relacin coas
outras; as voces airo e pitorro defneas como ave palmpede, identificndoas coa voz castel ura. No
entradas arau e aro (a segunda nunha das acepcins) para se referir a este grupo de especies; o
termo airo defnese como "ave acutica palmpede"; o termo arro como "pxaro de cor preta que
persegue sardia"; na entrada arau inclese a subentrada arau-dos-cons, denominacin referida
concretamente a U. aalge; na entrada airo indica "ave acutica palmpede". O Diccionario de sinnimos
da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle arao
dos cons, arao fito, carolo, guillemote e piro como sinnimos especficos para U. aalge (anda que
algns deles poderan referirse propiamente a outras especies da familia, como Alca torda ou Alle alle).
No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas
arao (como termo galego e preferente) e arau (como termo galego pero non preferente); emprega o
termo xenrico arao para se referir concretamente a Uria aalge, anda que despois, na voz airo (termo
galego e non preferente) remite concretamente a arao dos cons (mais non aparece como subentrada
na entrada arao).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Arao e arau tense recollido na nosa literatura.
Bernardio Graa, por exemplo, emprega o nome arau en Profeca do mar (1966): "... enriba araus,
albatros ou gavotas agardando un peixio que alimente...". Xos Manuel Marnez Oca usa tamn arau
en Beiramar (1983): "Zoarei coma un arau por riba das ondas...". Ou Anxo Quintela, arao, n' O
asasino estrbico (1996): "O arao albisca as luces do nords...".
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse comenta que arao, arau, araxo, aro
etc., poden ter orixe onomatopeica; o nome xenrico vilarengo podera estar relacionado con que se
achegan costa os das que vai temporal; patalino vn de pato mario, e pode facer alusin ao seu
parecido ou pouca axilidade que ten cando camia (7B). A autora non encontra unha explicacin clara
para macurril, talvez relacionado co uskaro makur, arqueado, e podera referirse ao bico de Alca
torda (7B). Aln diso, o modificador dos cons fai referencia ao seu hbitat mario. Pitorro pode ter o
matiz de repoludo, gordocho, que ten este vocbulo en portugus, ben indicativo do aspecto desta ave.
carolo Alca torda
Bibliografa ornitolxica especializada. Arao romero foi o nome proposto por C. Pedreira
165
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (1A, 2A e 11B).
Nas seguintes guas de aves destes autores e noutras publicacins utilizouse arao romeiro (5A, 11A,
17A e 18A). En 1991 e 1999, nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa, foi proposto
carolo (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e
16A). Conde Teira e Vidal Figueroa, en 1991, tamn propuxeron a denominacin de arao de bico
groso, xunto coa de carolo (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus tordamergulheira (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces na fala para se referir en
concreto a Alca torda: arao bolarquento, en Escarabote; arau do patelo, en Cario; arau
portugus, escrito con "j" para marcar a gheada, en Cambados; araxo da mascada, en Viveiro;
araxo do patexo, en Vares; aro opo, en Mera; bolaquento, en Ribeira; busaco, en Lira, Carril e
Portosn; carolo, en Sardieiro, Abelleira, Portonovo, Muxa e Cangas; morro, en Cain; opeiro, en
Mera; romo, en Cangas; e ruln, na Guarda (7B). R. Lpez Loureiro apunta a denominacin de caroza
en Cedeira para designar tamn Alca torda (14B). interesante apuntarmos tamn a denominacin
arau boto que se recolle no dicionario de Eladio Rodrguez e que parece estar referida especificamente
a Alca torda (9G).
Aln diso, entre os nomes xenricos empregados en galego para esta familia, Alcidae, M. C.
Ros Panisse recolle aire, airo, arn, aro, arao, arau, araxo, macurril, patalino, arau boto,
carolo, ruln, pixoteiro e vilarengo (7B). Con todo, M. C. Ros Panisse relaciona as denominacins de
arau boto, carolo e ruln de certas localidades coa especie Alca torda (7B). F. Fernndez Rei, por
outra banda, rexistrou as denominacins inespecficas de arau, arau patelo e arau patexo no galego
de Cario; A. Prez Cid, arau no galego de Marn; M. C. Alonso Prez, arao no galego de Escarabote
(3C). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou as voces xenricas de arao (na provincia de Pontevedra),
araxo (en Viveiro, Lugo), putorro (na provincia de Lugo), aro e arro (en Asturias e na provincia da
Corua), morro (na provincia da Corua) e menciona a voz arn recollida por Arvalo Baca en 1887
(11B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan as denominacins xenricas aro, arau,
guillemote e o castelanismo *pingino (1A). Outras denominacins inespecficas estn apuntadas en
Uria aalge.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas que se indican en Uria aalge.
Ademais, no Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, dentro da
entrada arau, aparece unha acepcin coa subentrada arau boto, ou carolo, que diferencia do
propiamente arau como outra especie, e probabelmente se estea a referir a Alca torda; carolo ten
entrada propia, que nunha acepcin define como especie de corvo mario ou pato bastante comn no
mar das ras Baixas, e d o sinnimo de arau boto. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, na entrada arau inclese a subentrada arau-rombo, nome con que
se refire concretamente a A. torda, indicando as variantes especficas de arau-boto, arau-do-patelo e
arau-portugus; tamn incle especificamente para A. torda as entradas carolo (remite a arau-boto)
e morro (nunha das acepcins, d o nome cientfico e indica que a especie tamn coecida por arao
ou carolo). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle arao romeiro, aro romeiro, carolo e carolo romeiro como
sinnimos especficos para A. torda. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, na entrada arao (galega e preferente) trae a subentrada arao romero, denominacin que
identifica concretamente con A. torda; e na entrada patelo, a subentrada arao do patelo, nome que
tamn identifica con A. torda.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Uria aalge.
etc., poden ter orixe onomatopeica; bolaquento podera estar relacionado con voar, e semanticamente
ser un despectivo referido sa maneira de voar; busaco podera facer referencia ao bico rexo do
paxaro, pois buso, na ra de Muros, boca (busaco pode ter relacin con "buzaco", persoa que nunca
se farta, larpeiro, comelln); carolo estara relacionado co significado que ten esta palabra de codia de
pan, ou co significado figurado de parvo, pasmn; morro e romo
son das denominacins
relacionadas e fan referencia ao bico do animal, menos pontiagudo que o de Uria aalge; o nome
opeiro non ten unha explicacin clara, talvez relacionado con apeiro e apar, furtar s escondidas,
ou con raoso, tramposo, ou con raicas, raento, mesquio; ruln unha denominacin
onomatopeica; boto podera aludir a rudo, falto de enxeo (7B). Na nosa opinin, boto (e talvez
tamn rombo e romeiro) ben pode facer referencia tamn ao bico de Alca torda, que ofrece o aspecto
de non estar afiado, de non terminar en punta, e que resulta unha caracterstica moi rechamante en
comparacin co bico doutras especies de araos; de feito, este o trazo que Eladio Rodrguez comenta
como distintivo e popular que identifica especificamente o arau boto (9G). R. Lpez Loureiro explica
que o nome caroza con que se coece Alca torda en Cedeira debe facer referencia ao aspecto
compacto deste paxaro, semellante ao dunha caroza, nome local da pia dos pieiros (14B).
Por outro lado, o modificador popular portugus non ten un sentido claro; do patelo e do
patexo poden aludir ao crustceo mario que se chama as, que probabelmente forma parte da
alimentacin de Alca torda; tamn, podera estar relacionado co significado coa forma do corpo da ave,
166
gorda e baixa; o modificador de bico groso alude ao grosor do bico, maior que o doutras especies;
mergulheira fai referencia aos seus hbitos mergulladores. Outros nomes xenricos inespecficos
estn comentados noutras especies da familia.
arao de branca Cepphus grylle
Bibliografa ornitolxica especializada. Arao de branca foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A; con ala en vez
de ). Nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e noutras
publicacins recolleuse ou empregouse arao alibranco (6A, 10A, 12A e 14A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus airo-d'asa-branca (1D).
nomes populares, non sendo os xenricos.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica dos nomes xenricos, vxase
Uria aalge. Os modificadores fan todos referencia s caractersticas manchas que esta especie ten nas
s e que a distinguen doutras aves da familia.
arao pequeno Alle alle
Bibliografa ornitolxica especializada. Arao piro foi a denominacin proposta por C. Pedreira
publicacin ornitolxica (2A e 4A). Arao pequeno foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 15 e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son tordamida e torda-an (2A, 1D e 3D; o primeiro mis frecuentemente).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou no galego falado as seguintes voces especficas
ou xenricas para se referir en concreto a Alle alle: cabasia, no Grove e Portonovo; carolo, en
Panxn, Cesantes e Bouzas; po, en Rianxo; po dauga, escrito con "j" para marcar a gheada, en
Espasante; pito, en Rianxo; e pitorro, en Mogor, Corme e As Figueiras, e tamn recolle as
denominacins doutros autores, inespecficas, pero que se poderan referir a esta especie: cabacia,
piro, piru e pitorro (7B). Por outro lado, F. Bernis Madrazo apunta tamn para Alle alle o nome galego
de arao pito (11B). Ademais, unha morea de nomes xenricos empregados na fala para este grupo de
especies, os alcdeos, estn anotados en Alca torda.
Aln diso, no Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparece
unha acepcin dentro da entrada cabacia que define inespecificamente como unha clase de pato do
mar, que ben se podera referir a Alle alle. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, na entrada arau inclese a subentrada arau-piro, nome con que se refire
especificamente a A. alle; incle tamn as entradas cabacia, pito (nunha das acepcins) e pio,
referndose especificamente a A. alle (incle ademais, nas das ltimas, o sinnimo pitorro, que non
ten entrada propia). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle na
entrada arao (galega e preferente) a subentrada arao piro, nome con que se refire concretamente a
A. alle; na entrada cabacia, nunha das sas acepcins, indica "especie de parrulo de mar".
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse comenta que cabasia e cabacia
refrense a cabaza, ou cabazo, e talvez estea empregado no sentido figurado de parvo, pasmn; pito,
estara referido a polio, polo tamao e parecido cun polo (ten orixe onomatopeioca); pitorro pode ter
o matiz de repoludo, gordocho, que ten este vocbulo en potugus, ben indicativo do aspecto desta
ave; po ten orixe onomatopeica, na voz que fai do paxaro; e carolo estara relacionado co significado
que ten esta palabra de codia de pan e co significado figurado de parvo, pasmn (7B). Cabacia e
cabasia teen talvez relacin co corpo gordecho de Alle alle, co seu tamao pequeneiro e con que
flota na auga; poderan orixinarse a partir da extensin do significado do nome similar, cabacio, mis
coecido e utilizado para Tachybaptus ruficollis, por confusin entre ambas as especies. Por outro lado,
os modificadores pequeno, mida e an fan referencia ao seu pequeno tamao.
167
arao papagaio Fratercula arctica
Bibliografa ornitolxica especializada. Arao *loro foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse e utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 4A e 11B). Arao papagaio foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde
Teira (12B); empregouse nas seguintes guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e
22A) e tense recollido ou empregado tamn noutras publicacins ornitolxicas (10A, 11A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a denominacin de
galo do mar, vivo na fala galega, e xa suxeriron tamn daquela arao papagaio (10B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus papagaio-do-mar (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou as seguintes voces na fala para se referir en
concreto a Fratercula arctica: arau romo, no Grove; aro, en Foz; aro daltura, en Camarias; ave
inverniza, en Malpica; invernice, en Espasante; inverniso, en Camarias; galo de mar(e), en
Corme e Bares; galo do mar(e), en Mio; galo marino, en Abelleira; galo mario, en zaro; galo
monteiro (todas as voces galo escritas con "j", para marcar a gheada), en Sada e Malpica e pedro en
Sardieiro (7B). M. C. Ros Panisse recolleu tamn unha referencia dunha denominacin inespecfica,
pixoteiro, rexistrada en Marn, que apunta ao se referir a Fratercula arctica (7B). F. Bernis Madrazo
rexistrou tamn galo mario e galo monteiro na provincia da Corua, galo de mar e papatortas na
de Lugo e polo nas ras Baixas para se referir a esta especie (11B). F. Fernndez Rei rexistrou tamn a
denominacin arau romero, no galego de Cario, especificamente para F. arctica (3C). Por outra banda,
unha morea de nomes xenricos empregados en galego para este grupo de especies, os alcdeos, estn
anotados en Alca torda.
No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, na entrada arau
achega a subentrada arau-*loro, nome que identifica especificamente con F. arctica e indica a
variante arau-rombo tamn para esta especie. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle arao do patelo, arao *loro,
arao patexo, boto, caroza e mascateira como sinnimos especficos para F. arctica. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle na entrada arao (galega e
preferente) a subentrada arao *loro, nome que identifica especificamente con F. arctica. Ademais,
interesante apuntarmos que no Dicionario da lingua galega Obradoiro-Santillana de 2005 (18G), esta
especie recibe o nome de papagaio mario.
etc., poden ter orixe onomatopeica; pixoteiro fai referencia ao peixe mario, a pixota (Merluccius
merluccius), anda que o paxaro non come estes peixes senn outros ms pequenios; invernizo e
similares aluden a que o paxaro que vn s nosas latitudes no inverno; pedro parece un nome
retranqueiro (7B). Por outro lado, galo mario e galo monteiro son denominacins tamn aplicadas
a outras especies, como Vanellus vanellus, as gaivotas e os corvos marios, e parece haber certa
confusin entre todas elas, tomando o nome dunhas e aplicndoo s outras; fan referencia, como o seu
nome indica, o mesmo que polo, ao parecido cun galo ou cun polo; de altura indica que se observa en
lugares afastados da costa. Outras denominacins estn comentadas en Alca torda.
A. Vidal Figueroa indican que *loro un castelanismo evitbel e prefiren mellor papagaio (10B).
Familia Pteroclidae
ganga
(ou
ganga ibrica) Pterocles alchata
Bibliografa ornitolxica especializada. Ganga comn foi o nome proposto por C. Pedreira
ganga en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); utilizouse na segunda gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas
(2A, 8A, 14A e 18A) e tamn ganga ibrica (22A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran cortizol de barriga branca (10B); tamn se empregou nalgunha publicacin ornitolxica
(10A). Noutra publicacin, utilizouse cortizol branco (14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son cortiol-de-barriga-branca (2A e 10A), ganga (1D e 3D) ou tamn ganga-debarriga-branca (2D).
168
Nomes populares. unha especie de ocorrencia moi rara na Galiza e non se lle coecen
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada ganga, que se define como vocbulo referido s "aves da
famlia das pterclidas".
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo comenta que os vernculos como
cortizol ou similares estn inducidos polo inconfundbel berro de Pterocles orientalis: "corr..., corr..." ,
unha especie parecida a Pterocles alchata, anda que non se observa na Galiza (11B). M. A. Conde Teira
e T. A. Vidal Figueroa comentan, no entanto, que cortiol talvez deriva de cortia, cortiza, pola
semellanza da sa plumaxe coas cascas das rbores (10B). O modificador de barriga branca indica un
dos trazos da plumaxe que distinguen esta especie de Pterocles orientalis.
A. Vidal Figueroa explican que as especies do xnero Pterocles son descoecidas na Galiza, que non
teen nome na lingua falada, polo que propoen o nome xenrico de cortizol, tomado do portugus
cortiol, para as das especies da familia: P. alchata e P. orientalis (10B). En 1999, M. A. Conde Teira
recupera o nome de ganga para P. alchata (a nica especie observada na Galiza, algunha vez), porque
tamn o fai a nova lista sistemtica portuguesa (12B). F. Bernis Madrazo comenta que ganga un
nome vernculo casteln e tamn portugus, usado xa por Fernandes Ferreira no ano 1616 (11B).
O termo comn engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras
especies do mundo que teen o mesmo nome xenrico (ganga), anda que non se observaren na nosa
xeografa, para diferenciar Pterocles alchata das outras. En galego, porn, ten moito mis xeito nese
caso empregarmos o modificador ibrica, que alude sa localizacin xegrfica de P. alchata, pois non
para nada comn na nosa terra.
Familia Columbidae
pomba das rochas Columba livia
Bibliografa ornitolxica especializada. Pomba brava foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A e 18A). Pomba das rochas foi o nome
ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 15A e 14A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran pombo das rochas (10B); tamn se utilizou nalgunha publicacin (13A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus pombo-das-rochas ou pombo-da-rocha (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. C. Garca Gonzlez rexistrou o nome xenrico sura para denominar
pomba, en Compostela (3C). A voz sura tamn foi rexistrada en Ferreira de Pantn por J. A. Palacio
Snchez, mais non para designar a ave, senn para chamala (3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron
os nomes de *paloma e pomba para Columba livia no concello de Ames, na provincia da Corua (9B).
Cmpre facer unha mencin especial do traballo lexicogrfico publicado en 1976 na revista Verba,
"Nomes galegos das aves do xnero Streptopelia e Columba", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (2B); estes autores rexistraron as voces populares para estas especies en mis de 200
localidades galegas repartidas nas catro provincias e recolleron referencias bibliogrficas sobre as
denominacins galegas referidas tamn a estas especies; no que respecta especificamente a C. livia, os
autores rexistraron as voces populares de pigarro, s na serra do Invernadoiro, Ourense, e pomba,
en varias localidades, referido pomba domstica, e citan tamn a Valladares (1884), que d para
esta especie pomba monts, e unha publicacin do Consejo Econmico Sindical del NO (1964), que d
para a especie a denominacin pombo bravo; a denominacin pomba brava, sen identifiacin dunha
especie concreta, foi recollida en tres puntos (2B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas pomba, identificada de forma xenrica coa voz castel paloma,
pombo (nunha das sas acepcins) como macho da pomba; e zura e sura identificados con pomba. O
editorial Akal, identifica a voz castel paloma coa galega pomba e d a voz sura para a subentrada
castel paloma mansa. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparece a denominacin pomba brava especificamente para Columba livia, nunha das
169
acepcins da entrada pomba. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
d a voz xenrica pomba, e define pombo (nunha das acepcins) como macho da pomba.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz xenrica pomba tense empregado con moita
frecuencia na nosa literatura. Por citarmos algn texto, Eduardo Pondal utilizouna en Queixumes dos
pinos (1886): "... nin a branca e doce pomba / larga o monteso azor ... ". Tamn lvaro Cunqueiro
emprega pomba en varias das sas obras, como n' O incerto seor don Hamlet (1959): "...Coran as
sas ameas pombas no da e berradoras curuxas na noite... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, pomba e pombo proveen do latn
vulgar palumba, que por sa vez provn do do latn clsico palumbes, segundo indican J. Corominas e
J. A. Pascual no Diccionario Crtico Etimolgico Castellano e Hispnico. Os modificadores brava e
montesa indican a sa condicin salvaxe; das rochas fai referencia ao seu hbitat (en estado
salvaxe). As voces sura e zura parecen onomatopeicas. Non se encontrou unha explicacin para a
denominacin pigarro.
A. Vidal Figueroa explican que, ao non haber unha denominacin especfica en galego, escolleron o
nome portugus (10B).
pombo pequeno Columba oenas
Bibliografa ornitolxica especializada. Pomba zura foi a denominacin proposta por C.

recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 6A, 11A, 15A e 18A). Pombo pequeno foi
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin
ornitolxica (13A). Noutras publicacins utilizouse o nome de pomba das fragas (8A, 10A, 12A e
14A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a denominacin de pombo bravo
(10B). Nunha publicacin utilizouse o nome de pomba pequena (16A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son pombo-bravo e seixa (2A, 10A, 11B, 1D e 3D; o segundo con mis
frecuencia), ou tamn seixa-europeia (2D).
galegas de pombo gris e pombo pequeno nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A).
Dicionarios consultados. As voces xenricas encontradas nos dicionarios consultados
recllense en Columba livia. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparece a denominacin pomba zura especificamente para Columba oenas,
nunha das acepcins da entrada pomba. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X.
M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle zura como sinnimo de pomba e
identificado con C. oenas. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
identifica a voz xenrica pomba, nunha das sas acepcins, tamn con C. oenas.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Columba livia (para pomba) e Columba
palumbus (para pombo).
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de pomba e pombo, vxase C.
livia. O modificador pequeno fai referencia ao tamao da especie; bravo indica a sa condicin
salvaxe; das fragas fai referencia ao seu hbitat; zura unha voz popular, talvez onomatopeica, pois
parece que imita o arrulo da especie. H. Costa et al. apuntan que seixa unha voz xa documentada no
1253 nunha lista de aves de caza (1D).
A. Vidal Figueroa comentan que s coecen o termo zura (con seseo: sura) como voz para chamar as
pombas domsticas; ao non haber unha denominacin especfica en galego, escolleron o nome
portugus, pombo bravo (10B). Mais tamn comentan que esta denominacin ambigua e se pode
aplicar a calquera especie do xnero Columba que non sexa domstica (10B). Posteriormente, M. A.
Conde Teira optou polo nome pombo pequeno (12B), rexistrado por A. Villarino Gmez no galego da
Limia (9A).
pombo
(ou pombo torcaz) Columba palumbus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pombo foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
primeira gua de aves destes autores e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas
(1A, 2A, 8A, 10A, 13A, 14A e 18A). Pombo torcaz foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunhas
170
publicacins (13A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pombo-torcaz (2A,
1D e 2D).
Nomes populares. M. R. lvarez Blanco rexistrou a voz torcaza en Ramirs; A. Prez Cid,
trucaza en Marn (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta especie na Galiza o nome de pombo
(11B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen pombo
para C. palumbus na comarca de Vern (23B). J. Rodrguez recolle para esta especie pombo, en
Hermisende (13B). A. Villarino Gmez rexistrou tamn para Columba palumbus as denominacins
populares de pombo, pombo grande e pombo da colada nas terras da Limia (9A); igualmente,
pombo para esta especie nas terras da Limia, polo autor do presente traballo. C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de *paloma (pomba) brava, *paloma (pomba) trucasa, *paloma (pomba)
trucasa, *paloma (pomba) torcasa, torcasa, turcasa, turcaz e pombo para C. palumbus no
concello de Ames, na provincia da Corua (9B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan as
denominacins populares de pombo bravo e torcaza (1A). O Atlas de vertebrados de Galicia recolle
tamn trucasa e torcaza e ademais a variante trucasia (7A). Unha mencin especial precisa para o
traballo lexicogrfico publicado en 1976 na revista Verba: "Nomes galegos das aves do xnero
Streptopelia e Columba", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (2B). Estes autores rexistraron as
voces populares para estas especies en mis de 200 localidades galegas repartidas nas catro provincias
e recolleron referencias bibliogrficas sobre as denominacins galegas referidas tamn a estas especies.
No que respecta especificamente a C. palumbus, os autores rexistraron ou recolleron as voces
populares de pombo (a rexistrada en mis puntos, nas catro provincias), pombo bravo (rexistrado en
cinco puntos, nas provincias da Corua e de Ourense), pomba, torcacia, torcs, *paloma torcs,
torcasa, *paloma torcasa, torcaz, *paloma torcaz, torcaza (rexistrada en sete puntos, nas
provincia da Corua, Pontevedra e Ourense), torgaz, trocacia, trucaz, trocaza (rexistrada en catro
puntos, todos na provincia de Pontevedra), *paloma trucacia, trucasa, *paloma trucasa (rexistrada
en cinco puntos, nas provincias da Corua e de Pontevedra), trucaza, *paloma trucaza, turcasa,
*paloma turcasa, turcasia e turcaza (2B). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa apuntan para
esta especie os nomes torcaz e torcaza (10B). M. A. Conde Teira tamn comenta que na Galiza est
moi estendido o nome popular de pombo e que no occidente galego son voces comns para a especie
trocaza, torcaza e trucasa, e moi raramente torcaz (12B). A denominacin pomba brava, sen
identifiacin dunha especie concreta, foi recollida en tres puntos na provincia da Corua (2B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas pombo (nunha das acepcins) e trocaza identificadas con esta
especie. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d os nomes pombo e trocaza para a subentrada castel paloma torcaz. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, identifica a voz
pombo, nunha das sas acepcins, con C. palumbus e define torcaz como "variedade de pombas que
teen o pescozo de vrias cores". O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle pomba brava, pomba brava, pomba
torcaz e torcaza como sinnimos especficos para C. palumbus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, identifica a voz pombo, nunha das sas acepcins, con C. palumbus,
as como tamn as entradas torcaza, trucaza e trocaza (as das ltimas como galegas, mais non
preferentes); rexeita a voz torcaz.
Uso dos seus nomes na literatura galega. lvaro Cunqueiro emprega os vocbulos pombo e
torcaz n' A cocia galega (1973): "...pombos e torcaces... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de pomba e pombo, vxase Columba
livia. Canto motivacin semntica, X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez comentan que torcaza e
similares posbel que fagan referencia s manchas verdes, vermellas e brancas, as ltimas moi
visbeis, en forma de torques, ou colares en forma de semicrculo, que ten C. palumbus en ambos os
dous lados do pescozo (2B). Bravo indica a sa condicin salvaxe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. A respecto do nome
estndar galego, pombo parece ser a denominacin xenrica que mis se emprega, compartida por
Columba oenas e C. palumbus, de xeito que os modificadores pequeno e torcaz, respectivamente,
diferenciaran de maneira clara as das especies, segundo a proposta de M. A. Conde Teira (12B).
rola
(ou rola comn) Streptopelia turtur
Bibliografa ornitolxica especializada. Rula comn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn rula
ou rula comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); utilizouse nas das guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no
Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas
(2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome
171
portugus rola ou rola-brava (2A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin de rola nas
terras da Limia (9A); igualmente, o autor do presente traballo. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L.
Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen rola para S. turtur na comarca de Vern (23B). Rola
tamn est recollido Atlas de vertebrados de Galicia (7A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome
de rula para Streptopelia turtur no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo
rexistrou as formas rula e rola nas provincias de Lugo, Pontevedra e Len e rola tamn en Asturias
(11B). A variante rulo foi rexistrada en Compostela por C. Garca Gonzlez (3C). J. Rodrguez recolle
tamn para esta especie rola, e rolo como denominacin para o macho, en Hermisende (13B). Unha
mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1976 na revista Verba, "Nomes
galegos das aves do xnero Streptopelia e Columba", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (2B).
Estes autores rexistraron as voces populares para estas especies en mis de 200 localidades galegas
repartidas nas catro provincias e recolleron referencias bibliogrficas sobre as denominacins galegas
referidas a estas especies; no que respecta especificamente a S. turtur, os autores rexistraron as
voces: rula, en toda a provincia da Corua, parte das provincias de Lugo e Pontevedra e noroeste da
provincia de Ourense; rola, en parte das provincias de Lugo e Pontevedra e en case toda a provincia de
Ourense; e parrula, s nun punto, en Bobors, Ourense (2B). Por outro lado, rula e rola estn
recollidos no refraneiro popular galego (vxase uso dos seus nomes na nosa literatura).
editorial Galaxia, aparecen as entradas rula e rola para se referir xenericamente a estas especies, e
rulo para se referir ao macho ou cra. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d as voces galegas rola, rula e sura para a
voz castel trtola, e rulo para o polo. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, incle as entradas xenricas rola e rula, e especifica a denominacin rola
comun para Streptopelia turtur. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle rola como sinnimos de rula para S.turtur,
e apunta rolo como denominacin da cra. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, incle as entradas xenricas rola e rula, especificando que son tamn vlidas para a
especie S. turtur; as mesmo, define rulo como macho ou cra da rula.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto rula como rola tense empregado con
frecuencia nas letras galegas. Eduardo Pondal utilizou rula en Queixumes dos Pinos (1886): "... E a
aquela rula inocente / que me morra de amor ...". Valentn Lamas Carvajal, rola en Espias, follas e
frores (1874): "... a rola de Galicia chamada Rosala de Castro ...". Domingo Blanco recolle n' A poesa
popular en Galicia 1745-1885 a voz rola, datndoa en 1790: "Canta rola, canta rola, canta rola,
naquel souto ...".
Nalgunhas cantigas populares emprgase a voz rola e rula:
"A rola vai arrolando / porque lle levan o nio; / non te puxeras ti, rola, / tan beira do
camio."
"A rula que viuvou / xurou non ser casada; / nin pousar en ramo verde / nin beber da auga
clara."
No refraneiro popular tamn se recolle rola e rula:
"Catro aves voadoras son as que pasan o mar: a anduria e mais o cuco, a rula e o paspalls."
"Cando a rulia rular, colle o folio e vai sementar."
"Cando a rulia arrular, colle o cesto e vai sementar; que se te acolles sombra da silvareira,
psase o tempo da sementeira."
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez, ademais, citan as Cantigas de Santa Mara, de Afonso
X, onde aparece documentada a forma trtore (2B).
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, as denominacins rola e rula son
claramente onomatopeicas, reproducen o canto que fai este paxaro. Brava indica a sa condicin
salvaxe.
A. Vidal Figueroa explican que o nome xenrico ten das variantes: rula e rola, ambas as das
amplamente estendidas por Galiza e recollidas por igual no VOLG, o Vocabulario Ortogrfico da Lingua
Galega (10B). O modificador especfico comn difernciaa doutras especies de rolas.
rola turca Streptopelia decaocto
Bibliografa ornitolxica especializada. Rula turca foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
1991 en 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas
das guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados
de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A,
172
12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus rola-turca (2A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. O nome xenrico, como xa se comentou para Streptopelia turtur, ten das
variantes: rula e rola, ambas as das amplamente estendidas por Galiza e recollidas por igual no
Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega.
Dicionarios consultados. Aparecen os nomes xenricos xa comentados en Streptopelia turtur.
Ademais, o Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
especifica a denominacin rola turca para Streptopelia decaocto. O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle rola de colar,
rola turca e rula de colar como sinnimos especficos para S. decaocto. Tamn o Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, especifica as denominacins rola turca e rula
turca para a especie S. decaocto.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Streptopelia turtur.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de rola e rula, vxase
Streptopelia turtur. O modificador turca fai referencia sa rea de distribucin inicial na Europa:
Turqua (desde al foise estendendo por Europa cara ao Leste, at chegar Galiza).
Familia Psittacidae
catorra monxe Myiopsitta monachus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cata foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A.

Conde Teira (12B); utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (12A, 13A, 15A e 16A). Noutras
publicacins tamn se empregou o nome de cata arxentina (8A, 14A e 18A). Na terceira gua de C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A) e unha publicacin (11A), cotorra de peito gris. No Brasil
recibe os nomes xenricos de catorra e caturrita (12B, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. unha especie extica que est a vivir e a criar xa en liberdade no noso
pas desde hai poucos anos, e non se lle coecen nomes populares non sendo o de cata, que o que
empregan os paxareiros do sur de Pontevedra (12B).
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica a voz castel cotorra coa galega cotorra. No
xenrica papagaio para este tipo de aves. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada xenrica papagaio para este tipo de aves.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, cata, catorra e similares parecen
provir do casteln cotorra; J. Corominas, no Diccionario Crtico Etimolgico de la Lengua Castellana,
indica que a denominacin cotorra parece relacionada con cotorrera, muller que faladeira, e con
cotarrera, muller que pasa o tempo en visitas intiles; catalina, catita e caturra, nomes tamn
castelns para a ave, proceden do nome propio de muller Catalina. Papagaio provn do rabe
babbag. O modificador de peito gris fai referencia sa plumaxe; monxe, ao seu nome cientfico e
probabelmente tamn plumaxe; arxentina, sa rea de distribucin orixinaria.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Cata probabelmente
sexa un castelanismo ( unha denominacin popular castel). Catorra monxe, para aln de
incorporarmos o xenrico propio catorra, unha denominacin transparente (permitira formar
eficazmente o nome catorra monxe boliviana para Myiopsitta luchsi).
catorra de Kramer Psittacula krameri
Bibliografa ornitolxica especializada. Catorra de Kramer foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Nalgunha publicacin ornitolxica empregouse cotorra de
Kramer (10A e 16A). Noutras publicacins recolleuse ou empregouse cata de Kramer (8A, 14A e
18A). No Brasil recibe os nomes xenricos de catorra e caturrita e en Portugal recibe o nome
especfico de periquito-rabijunco (12B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie extica que xa est a vivir e criar en liberdade no noso pas
desde hai poucos anos e non se lle coecen nomes populares galegos.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas apuntadas na especie anterior.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e semntica de catorra, vxase
173
Myiopsitta monachus. O modificador de Kramer tamn est presente no nome cientfico e alude a
Wilhelm Heinrich Kramer, naturalista austraco do sculo XVIII; rabijunco alude ao rabo que ten, moi
longo e fino, semellante a un xunco.
Familia Cuculidae
cuco comn Cuculus canorus
Bibliografa ornitolxica especializada. Cuco comn foi o nome proposto por C. Pedreira
cuco en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
10A, 11A, 13A, 16A e 18A). Nalgunhas publicacins empregouse cuco vulgar (8A, 12A, 14A e 15A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus cuco, cuco-canoro (2A, 10A e 1D) ou tamn cucocinzento (2D e 3D).
Nomes populares. Cuco a denominacin popular mis estendida na Galiza (11B e 3C). A.
Villarino Gmez rexistrou a denominacin cuco nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A); igualmente, o autor do presente traballo. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez recollen cuco para C. canorus na comarca de Vern (23B). C. Pedreira Lpez et
al. rexistraron os nomes de cuco e cuc para C. canorus no concello de Ames, na provincia da Corua
(9B). F. Fernndez Rei rexistrou a variante cuc en Cario; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; F.
Varela Gonzlez, en Santaia; A. Prez Cid, en Marn; M. C. Gil Surez, en Vilardevs (3C). Na primeira
gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn se apunta o nome de cuc (1A). No
refraneiro popular galego recllese cuco (vxase uso do seu nome na nosa literatura). Ademais,
existen as expresins populares "ledo [ou leda] coma un cuco", "contento [ou contenta] coma un
cuco" e "mis contento [ou contenta] que un cuco".
editorial Galaxia, define a voz galega cuco, nunha das sas acepcins, coa castel cuclillo (Cuculus
canorus). O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, identifica a voz castel cuco (Cuculus canorus) coa galega cuco. O Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, identifica cuco, nunha das
acepcins, co nome cientfico Cuculus canorus, e as mesmo cucu, nunha das sas acepcins, que
remite a cuco. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle cuc como sinnimo de cuco, identificados con C. canorus. O Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, define a voz cuco, nunha das sas
acepcins, como C. canorus.
Uso do seu nome na literatura galega. A voz cuco tense recollido con frecuencia nas nosas
letras. As, por exemplo, Marcial Valladares en Maxina ou a filla esprea, escrita no ano 1880: "...
cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor nos salgueirais, o
paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os chincheiros e xirns desfacanse nos eidos
mirando cada un para o seu amor ...". Igualmente, Ramn Cabanillas, en No desterro (1913): "...o
cuco, ese perguiceiro / viaxante sin fogar / que por non facer o nio / ditase no dos demais!". Tamn
lvaro Cunqueiro, en varias das sas obras, como en Escola de mencieiros (1960): "...Cando se
escoita falar cuco en abril ou maio... ".
No refraneiro popular tamn se recolle cuco:
"Catro aves voadoras son as que pasan o mar: a andoria e mais o cuco, a rula e o paspalls."
"O cuco a cucar e os paxaros a picar."
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) apuntan ademais un cantar popular onde aparece o
vocbulo cuco: "En ben vin estar o cuco / no bico do ameneiro, / cunha subela na man / aprendendo a
zapateiro".
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin deste paxaro ten unha motivacin
onomatopeica, reproduce o seu canto: cuu-cuu, cuu-cuu. Canoro salienta anda mis o feito de cantar.
nome xenrico. O modificador vulgar tamn indica que unha especie comn ou habitual.
174
cuco real Clamator glandarius
Bibliografa ornitolxica especializada. Cuco papudo foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); esta
denominacin utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 6A, 7A, 11A, 18A e 11B). Cuco real
foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus cuco-rabilongo (2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Recllese tamn cuco rei para esta especie no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A). F. Bernis Madrazo cita a L. Iglesias (1927), que recolle na Galiza a voz cuco real, anda
que pensa que un nome casteln (11B).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins mencionadas na especie anterior. O
editorial Galaxia, recolle cuco papudo e cuco rei como sinnimos especficos para C. glandarius.
Ademais, o Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle as subentradas
cuco papudo e cuco real para se referir especificamente a C. glandarius.
Etimoloxa / motivacin semntica. No tocante motivacin semntica, a denominacin
xenrica cuco vnlle pola similitude coa especie anterior, pois ten o mesmo tamao, o rabo longo, e
tamn pon os ovos nos nios doutras especies, anda que C. glandarius non emite un cuc como canto.
Real (e neste paxaro tamn rei) un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificar como especies, e s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou
nas sas cores, s veces cunha certa maxestade no xeito de camiaren, de voaren ou de se moveren
en xeral, neste caso talvez pola sa vistosa plumaxe, ou polo rabo tan longo e a crista que ten que
pode lembrar unha coroa. Papudo pode ser por causa de aparentar o que non , xa que sendo un
paxaro moi bonito parasita outras aves e non cra os seus propios fillos, ou talvez por ter o papo
branco, que contrasta coas partes dorsais pardas. O modificador portugus rabilongo fai referencia
devandita lonxitude extrema do seu rabo.
Familia Tytonidae
curuxa
(ou
curuxa comn) Tyto alba
Bibliografa ornitolxica especializada. Curuxa comn foi o nome proposto por C. Pedreira
curuxa ou curuxa comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); utilizouse nas das guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
(2A, 3A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 18A e 11B). Nalgunha publicacin empregouse a denominacin
curuxa branca (8B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus coruja-das-torres (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Curuxa a denominacin popular mis estendida por Galiza (3C). F.
Bernis Madrazo rexistrou este nome en bastantes localidades de Lugo e Ourense e tamn en Asturias
(11B). A. Villarino Gmez rexistrou as mesmo a denominacin curuxa nas terras da Limia (9A);
igualmente, o autor do presente traballo. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de curuxa e
cruxa para Tyto alba no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez recollen as variantes cruxa e ancrusa (1A). F. Varela Gonzlez rexistrou cruxa en
Santaia; C. Garca Gonzlez, en Compostela; J. Lpez Fernndez, en Novefontes (3C). C. Garca
Gonzlez rexistrou a variante coruxa no galego de Compostela e M. R. lvarez Blanco no de Ramirs
(3C). F. Bernis Madrazo rexistrou o vernculo coruja na provincia de Zamora (11B). J. L. Couceiro
Prez rexistrou para esta especie o nome de ave noite en Fes e M. J. Morandeira Lores o de
aveleitosa en Laxe (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez
recollen curuxa para T. alba na comarca de Vern (23B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
apuntan para esta especie tamn aveleitosa (1A). M. Taboada Cid rexistrou noiteboa e noiteboar en
Vern e M. C. Gil Surez rexistrou noiteboa en Vilardevs, voces que se identificaron con T. alba no
traballo de C. Garca Gonzlez, mais posbel que se estivesen a referir a especies do xnero
Caprimulgus (3C). Unha mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1985 na
revista Verba, "Denominacins galegas da curuxa", de E. Corral Daz (8B). Esta autora indica para T.
alba as designacins paxaro da noite, en Moaa; ave noiteira, en Roo; noutarega, en Hermisende
175
(Zamora); loutarega, en Sela; curuxa, a denominacin mis comn na Galiza, inclundo tamn parte
do galego exterior, en Asturias, Len e Zamora; coruxa, en Mesoiro (Elvia), Rivadulla, Santa Comba,
Savane, Outeiro, A Mezquita, Baltar, Calvos, Lougares (Mondariz), Torneiros (Porrio), Vilachn
(Tomio), Moaa (Asturias) e Calafresnas (Len); cruxa, sobre todo na provincia da Corua (Deixebre,
Novefontes, Ponteceso, Ssamo, Ortoo e Outes) e ademais en Hermisende (Zamora) e Baloira (A
Estrada); cacaruxa, en Pontevedra; bufo, en Outeiro (Folgoso do Courel); cabra, en Robledo de
Domiz; cabuxa do aire, na Estrada; paxaro da morte, en Lrez e Penosios; raposa da morrasa,
en Traba e paxaro da auga, en Lrez (8B).
editorial Galaxia, d para a voz castel lechuza a galega curuxa, e incle as entradas abegoa (remite
a "curuxa"), coruxa (remite a "curuxa") e curuxa, a identificada con lechuza. O Diccionario de usos
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica a
voz castel lechuza coas galegas coruxa, curuxa e abegoa. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas coruxa e curuxa para se
referir a T. alba; na entrada "pxaro" ou "paxaro" incle a subentrada pxaro-da-morte, nome con
que se refire ao corvo ou a coruxa; na entrada "ave" incle tamn a subentrada ave de mal agoiro,
neste caso referndose ao moucho ou coruxa. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, trae as entradas curuxa (como galega e preferente) e coruxa (como galega non
preferente, remite a curuxa), para T. alba; na entrada ave incle tamn a subentrada ave de mal
agoiro, nome con que se refire ao moucho ou curuxa. No Diccionario de sinnimos da lingua galega
de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente, recllense como sinnimos de curuxa, especificando o
nome cientfico T. alba, as denominacins ancrusa, aveleitosa, ave de mal agoiro, ave noite, ave
noitbrega, curuxa comn, noitbrega, noitarega, noiteboa e noitebra.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Non raro que tanto coruxa como curuxa
aparezan nas obras literarias galegas. Por exemplo, Ramn Cabanillas empregou coruxas e curuxas
en No desterro (1921 e 1926): "As coruxas do amor chisconeian na sombra das esquinas... ".
(Variante en 1926: curuxas). Gonzalo R. Mourullo usa coruxa en Nasce un rbore (1954): "Si te
achegas xanela e a abres, toparaste tal vez co canto da coruxa... ". lvaro Cunqueiro emprega a voz
curuxa n' O incerto seor don Hamlet, prncipe de Dinamarca (1959): "...berradoras curuxas da
noite... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. A motivacin semntica de paxaro da noite, ave
noiteira, noutarega e lotarega ou similares atpase nos hbitos nocturnos deste paxaro. Para a voz
coruxa e similares, anda que son moitas as explicacins posbeis, o que parece mis convincente
que sexan onomatopeicas, que reflictan os chos, susurros e bufidos que emite a ave, anda mis cando
existe o verbo "curuxar" para se referir a accin de cantar a curuxa e cando cacaruxa, outra das
denominacins da especie, incle ao comezo das notas de cho que tamn emite esta ave. Bufo o
nome doutra rapaz nocturna, Bubo bubo, que nunha localidade utilizan para T. alba. Aveleitosa fai
referencia sa plumaxe branca. Cabra e cabuxa do aire son por causa dunha asociacin popular
desta ave coa cabra, que tamn acontece noutras linguas como o francs e o italiano, posbelmente
baseada en supersticins, o mesmo que paxaro da morte ou raposa da morrasa; paxaro da auga
relaciona esta ave con mudanzas no tempo meteorolxico, crenza falsa que tamn est presente
noutras culturas, e que no caso da galega est reflectida mesmo en refrns, como curuxa noiteira,
malladora eira e curuxa tardega, auga noitega (8B). Aln diso, abegoa talvez tea unha orixe
popular baseada na supersticin, en relacin con traer sorte, boa ou mala, por "ave" e "agoiro", ou se
cadra ten relacin con "avegoso" ou "avogoso", santo que b para dar remedio para unha
enfermidade (e de "avegosa" saira "avegoa").
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto denominacin
especfica, o termo comn engdese ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras
especies que teen o mesmo nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para
diferenciala delas.
Familia Pteroclidae
moucho de orellas Otus scops
Bibliografa ornitolxica especializada. Moucho das orellas foi o nome proposto por C.
tamn un nome moi similar, moucho de orellas, en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e
T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Moucho das orellas utilizouse na primeira gua de aves de X. M.
176
Penas Patio e C. Pedreira Lpez e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin (1A, 2A,
18A e 8B); moucho de orellas empregouse nas seguintes guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). Nunha
publicacin, empregouse bufio asubiador (3A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
mocho-dorelhas, mocho-pequeno-dorelhas (2A, 10A, 1D e 3D; o primeiro con mis frecuencia)
ou tamn mocho-dorelhas-comum (2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin de moucho
nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). Xurxo de Vivero apunta para a especie a
denominacin de moucho das orellas (3A).
editorial Galaxia, aparece a subentrada paxaro da morte identificada coa voz castel autillo. O
editorial Akal, identifica a voz castel autillo coa galega paxaro da morte. No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece especificado moucho das
orellas para Otus scops na entrada "moucho" e d o sinnimo pxaro da morte. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada moucho, nunha das sas
acepcins, como denominacin xenrica das aves nocturnas de rapina.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de moucho, vxase Athene
noctua.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa e semntica de moucho, vxase
A. noctua. O modificador de orellas ou similares fan referencia s plumas que ten a ambos os lados da
cabeza, que dan a impresin de seren orellas (pero non teen nada a ver con elas, anatomicamente).
Bufio asubiador unha denominacin que indica, por unha parte, que da familia dos bufos e de
tamao pequeno, e, por outra parte, que cando canta fai coma unha especie de asubo. Paxaro da
morte basase en supersticins populares.
avelaiona
(ou
avelaiona comn) Strix aluco
Bibliografa ornitolxica especializada. Avelaiona foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B) e tamn por M. A.
Conde Teira en 1999 (12B); utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A,
5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 8A, 6A, 13A, 14A, 18A e 11B; nalgunhas, avelaiona comn). En
1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron curuxa do bosque (10B). Nalgunha publicacin
empregouse curuxa do souto (8B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus coruja-do-mato
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin popular de moucho para esta
especie nas terras da Limia (9A). Xurxo de Vivero engade para Strix aluco os nomes de curuxa do
souto (3A). No Atlas de vertebrados de Galicia apntase tamn moucho real, curuxa do souto e
ave da morte (7A). M. T. Acosta Garca rexistrou avelaiona no galego de Piedrafita (3C). M. A. Conde
Teira indica que avelaiona e laiona son nomes populares da especie no Cebreiro e a comarca dos
Ancares (12B).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas para aves nocturnas de rapina
xa mencionadas noutras especies. Ademais, o Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a entrada espaola crabo as voces
galegas *crabo e paxaro da morte, anda que a primeira un castelanismo. No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada avelaiona para se
referir especificamente a Strix aluco. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparece a entrada avelaiona (como voz galega e preferente), que define e identifica con S.
aluco, e a entrada aveleitosa (como galega mais non preferente), que remite a avelaiona. No
Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente, recllense como
sinnimos de curuxa, especificando o nome cientfico S. aluco, e diferencindoo de Tyto alba, as
denominacins ave laiona, curuxa do bosque, curuxa do souto e curuxa laiona.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O seu nome est recollido no refraneiro: "Se a
avelaiona laia, prepara a mortalla."
Canto literatura de autor, Xos Miranda emprega o nome deste paxaro en Morning Star
(1998): "Laiaba a avelaiona e algun petaba na porta da taberna... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes laiona e avelaiona estn
relacionados co seu canto, que parece un laio. Para os nomes xenricos moucho e curuxa, vxase
Athene noctua e T. alba, respectivamnete. Os modificadores do bosque, do souto e do mato aluden
ao seu hbitat forestal. Paxaro da morte e similares basanse en supersticins populares.
177

nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala delas.
bufo pequeno Asio otus
Bibliografa ornitolxica especializada. Mou foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na primeira
gua de aves destes autores e recolleuse noutras publicacins ornitolxicas (1A, 2A e 18A). Bufo
pequeno foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); empregouse nas seguintes guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A),
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou empregado tamn noutras publicacins
(3A, 8A, 10A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus bufo-pequeno (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou moucho para esta especie nas terras da Limia
(9A). Xurxo de Vivero e a SGHN tamn apuntan a denominacin de mou (3A e 7A).
Dicionarios consultados. Non se atopou unha denominacin especfica para Asio otus. No
Diccionario galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparece a entrada
noitebra identificada coa voz castel bho, e a castel bho identificada coa galega moucho. O
editorial Akal, d para a voz castel bho as voces galegas bufo, moucho e noitebra. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada bufo, que
fai referencia de maneira xenrica a aves nocturnas de rapina, e a entrada cavn, denominacin
identificada xenericamente coas voces moucho, bufo, bubo (esta ltima non ten entrada propia).
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de bufo, vxase Bufo bufo.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e semntica de bufo e moucho,
vxase Bubo bubo e Athene noctua, respectivamente. I. Alonso Estravs explica a orixe de cavn como
onomatopeica, da voz cavarcavar, que podera ser de A. noctua (mais parece mis propia doutras aves
moi diferentes, do xnero Caprimulgus, tamn crepusculares). O modificador pequeno fai referencia
ao seu tamao, en comparacin co de B. bubo. Noitebra alude aos seus hbitos nocturnos (anda que
unha denominacin propia doutras aves nocturnas bastante diferentes, do xnero Caprimulgus). Non
se encontrou unha explicacin clara para o nome mou; talvez sexa onomatopeico (este paxaro emite
un son parecido, unha especie de uuu, uuu).
curuxa das xunqueiras Asio flammeus
Bibliografa ornitolxica especializada. Curuxa das xunqueiras foi o nome proposto por C.
tamn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse
nas guas de aves de X. M. Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e tense recollido ou utilizado
tamn en moitas mis publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 4A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A,
16A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus coruja-do-nabal (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Dicionarios consultados. Aparecen os nomes xenricos xa mencionados nas outras especies
desta familia. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparece a subentrada curuxa-das-xunqueiras na entrada "curuxa", para se referir
especificamente a Asio flammeus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa e semntica de curuxa, vxase Tyto
alba. Os modificadores das xunqueiras e do-nabal fan referencia ao seu hbitat.
bufo real Bufo bufo
Bibliografa ornitolxica especializada. Bufo foi a denominacin proposta por C. Pedreira

ornitolxica (1A, 2A e 8B). Bufo real foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e
T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou empregado tamn
noutras publicacins ornitolxicas (3A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 18A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus bufo-real (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
178
Nomes populares. M. E. Vzquez Santamara rexistrou a voz bufo no galego da Gudia; M. C.

Gil Surez, no de Vilardevs; M. R. lvarez Blanco, no de Ramirs (3C). A. Villarino Gmez tamn
recolleu a denominacin bufo para esta especie nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia
(9A). Tamn para B. bubo, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez, bufo na comarca de Vern (23B).
editorial Galaxia, aparece a entrada noitebra identificada coa voz castel bho, e a castel bho
identificada coa galega moucho. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel bho as voces galegas bufo,
moucho e noitebra. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, incle a entrada bufo, nome definido como aves nocturnas de rapina, e cavn, definido como
moucho, bufo, bubo (esta ltima non ten entrada propia). O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle cavn como
sinnimo de bufo, que identifica con B. bubo. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada bufo especificada para B. bubo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Bufo un nome que s veces aparece na nosa
literatura. As, por exemplo, emprgao Florentino Lpez Cuevillas en Prosas galegas (1962): "...lonxe,
ouvea un lobo, e poloa ar pasa o voo sen rudo dun bufo... ". Ou Anxel Fole en Terra brava (1955),
usando ademais o nome da especie: "...unha aguia, un oso, un bufo real... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, bufo provn do latn vulgar bufo, e ten
relacin con bufar (talvez a voz bufar derive do seu nome), pois esta ave emite uns caractersticos
sopros fortes cando est arrodeada por un inimigo ou ameazada, que reciben o nome de bufido. Real
un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as identificarmos como especies, e s
veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, s veces cunha
certa maxestade no xeito de se moveren; neste caso talvez pola sa vistosa plumaxe, ou seu
impresionante tamao, polos ollos e polos dous penachos que ten e que dan a impresin de seren
orellas. Outras voces non especficas de B. bubo, como moucho e noitebra, estn xa comentadas en
Athene noctua e Tyto alba, cavn, en Asio otus.
moucho (ou moucho comn) Athene noctua
Bibliografa ornitolxica especializada. Moucho comn foi o nome proposto por C. Pedreira
moucho ou moucho comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 3A, 8A, 10A,
12A, 13A, 14A, 18A, 8B e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus mocho-galego (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin moucho para esta especie
nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia, (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome
de moucho para Atthene noctua no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Moucho foi tamn
rexistrado noutras moitas localidades galegas e a voz mis comn para a especie (3C). F. Bernis
Madrazo tamn rexistrou moucho en bastantes localidades das provincias de Lugo, A Corua e
Ourense, e tamn en das localidades de Len, e cita o portugus Fernandes Ferreira (1616), que
empregou a denominacin moucho (11B). J. Rodrguez recolle tamn moucho en Hermisende,
Zamora (13B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, moucho
tanto para A. noctua como para Otus scops e Strix aluco, na comarca de Vern (23B). A SGHN recolleu
o nome de moucho galego no Atlas de vertebrados de Galicia (7A). I. Leis Casanova e S. Lpez Facal
rexistraron a variante noucho respectivamente en Santa Eulalia de Dumbra e en Toba (3C). M. C.
Enrquez Salido rexistrou para a especie o nome de paxaro da morte no Grove (3C). Na primeira gua
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn se recolle a denominacin de paxaro da
morte (1A).
editorial Galaxia, aparecen as entradas bucho (remite a "moucho"), noucho (remite a "moucho") e
moucho, a ltima definida como "mochuelo o bho mediano" e d como sinnimo paxaro da morte.
O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, d para a voz castel mochuelo as galegas moucho, bucho e paxaro da morte. No
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece
especificado moucho comun para A. noctua na entrada moucho e d o sinnimo pxaro da morte;
na entrada "ave" incle tamn a subentrada ave de mal agoiro, que fai referencia ao moucho ou
coruxa; a entrada cavn est definida como moucho, bufo, bubo (esta ltima non ten entrada
propia). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
179
(1997), da editorial Galaxia, recolle ave noitbrega, gato parrn e ralo como sinnimos especficos
para A. noctua. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada noucho (como galega pero non preferente, remite a moucho), a entrada moucho (como
galega e preferente), nunha das sas acepcins referida a A. noctua e d o sinnimo paxaro da morte;
na entrada "paxaro" incle tamn a subentrada paxaro da morte, que fai referencia a A. noctua; na
entrada "ave" incle tamn a subentrada ave de mal agoiro, que fai referencia ao moucho ou
curuxa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Moucho un nome que se ten empregado moitas
veces na nosa literatura. Por exemplo, Rosala de Castro menciona o moucho en Cantares Gallegos
(1863): "Eu ben vin estar o moucho / enriba daquel penedo. / Non che teo medo, moucho /
moucho, non che teo medo". Tamn lvaro Cunqueiro en Escola de mencieiros (1960): "...Pon un
ovo cada sete anos, e percisamente no nio do moucho; os ovos do moucho son brancos e o do
bolimarte mouro, pro o moucho non se decata...".
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo explica que a voz castel, mochuelo,
podera derivar do latn mutilus, que quere dicir "mocho", sen cornos, aludindo a distingue esta especie,
que non ten "orellas", doutras estrxidas que si que teen (11B). Esta explicacin tamn aplicbel
voz galega moucho. As denominacins paxaro da morte e ave de mal agoiro son por causa das
falsas crenzas e supersticins relacionadas cos seus costumes nocturnos; galego unha denominacin
popular, pero realmente non ten ningunha caracterstica particular na sa bioloxa para ser chamado
as (en portugus sase galego como sinnimo de pequeno). I. Alonso Estravs explica a orixe de
cavn como onomatopeica.
engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo
Familia Caprimulgidae
noiteboa cincenta Caprimulgus europaeus
Bibliografa ornitolxica especializada. Avenoiteira cincenta foi o nome proposto por C.

tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 10A, 11A, 13A, 14A, 16A, 18A e 11B).
Nalgunhas publicacins empregouse avenoiteira comn (8A, 12A e 15A). En 1991, a denominacin
proposta por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa foi noiteboa cincenta (10B). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son noitib-cinzento e noitib-da-Europa (2A, 10A, 11B, 1D,
2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Tanto o Atlas de vertebrados de Galicia (7A) como X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1A) e M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (12B) recollen tamn unha grande
variedade de nomes galegos xenricos, como noitebo (1A e 12B, escrito con "v" no primeiro),
noitebu (7A, escrito con "v"), noiteboal (12B), noitebra (1A e 12B), noitbrega (7A, 1A e 12B),
noitarega (1A), noutarega (12B), dormitona (7A, 1A), dormitn (12B), denoiteira (7A, 1A e 12B),
trasnoiteira (7A, 1A), boasnoites (12B), bocanoite (12B), avenoite (12B), cavn (12B) e ralo
(12B). A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin popular de noitebo (escrito con "v") nas terras da
desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). J. Rodrguez Cruz, xorda e noutarega como sinnimos
en Hermisende (13B) (que pon en correspondencia con noitebra, como nome que recibe noutros
lugares). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen
noiteboal na comarca de Vern (23B). M. Taboada Cid rexistrou as voces noiteboa e noiteboar en
Vern e M. C. Gil Surez noiteboa en Vilardevs, que se identificaron con Tyto alba no traballo de C.
Garca Gonzlez (3C), mais posbel que se estivesen a referir a esta especie. F. Bernis Madrazo
rexistrou denoiteira e noitebrega en varias localidades galegas e cita a Ros Naceyro (1850), que
incle denoiteira, e a L. Iglesias (1927), que incle denoiteira e noitebrega (11B). M. A. Conde
Teira comenta que avenoiteira propia da comarca de Noia; noiteboa, de Viana do Bolo; e unha
forma semellante, noitebo, parece ter unha notbel difusin na provincia de Ourense (12B).
editorial Galaxia, trae as entradas denoiteira (remite a noitebra e identifcaa coa voz castel
chotacabras), noitarega (remite a noitbrega), noitarenga (remite a noitbrega) e noitbrega, que
180
identifica con chotacabras; a voz noutarega est definida como ave que voa baixo e cha, sen relacin
coas anteriores; a voz dormitona identifcaa con chotacabras de Europa. O Diccionario de usos
voz castel chotacabras as voces galegas xenricas noitarega, noitib, noitbrega, denoiteira e
noitebra, e especifica para chotacabras de Europa dormitona. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas noite-boa (nunha das
acepcins remite a noitbrega, que non ten entrada propia); a entrada ralo, que nunha das sas
acepcins define como "ave nocturna de mau agoiro" sen especificar mis. O Diccionario de sinnimos
da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle na
entrada noitebra os sinnimos avenoiteira cinsenta, denoiteira, dormitona, noitarega,
noitarela, noiteboa, cinsenta, noitbrega e trasnoiteira como sinnimos especficos para na
entrada noitebra os sinnimos identificados con C. europaeus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas avenoitera (como galega non preferente,
remite a noitarega), noitarenga (como galega non preferente, remite a noitarega), noutarega (como
galega non preferente, remite a noitarega), denoiteira (galega e preferente, identifcaa
especificamente con C. europaeus e d os sinnimos noitarega, noitebra e noitbrega), noiteboa
(galega e preferente, d o sinnimo noitebra; tamn aplica esta denominacin a Tyto alba), noitarega
(galega e preferente, identifcaa especificamente con C. europaeus e d os sinnimos noitebra,
denoiteira e noitbrega), noitebra (galega e preferente, identifcaa especificamente con C. europaeus e
d os sinnimos noitarega, denoiteira e noitbrega), noitbrega (galega e preferente, identifcaa
especificamente con C. europaeus e d os sinnimos noitarega, denoiteira e noitebra); rexeita a voz
chotacabras, que remite a noitbrega.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Por exemplo, en Teatro de Mscaras de Otero
Pedrayo (1934): "Canta a noitbrega, despars a fermosa ilusin e o vello (est) debruzado na aldea
tristeira". Ou tamn este mesmo autor n' A Lagarada (1928): "... parou de chiar a noitbrega nos
loureiros... ". Avelino Gmez Ledo emprega noitebra na traducin de poetas gregos e latinos (1973):
"... dixo e foise envolveito nas azas da noitebra... ". C. Pedreira Lpez tamn escribiu uns versos onde
emprega avenoiteira: "Chega a noite, mia filla, / a avenoiteira anda a pasar; / nos freixos treman
as follas, / a vida quer repousar" (1A).
Etimoloxa / motivacin semntica. Case todas as denominacins estn motivadas polos seus
hbitos crepusculares. O nome cavn, tamn apuntado para rapaces nocturnas, ten unha orixe
onomatopeica segundo explica I. Alonso Estravs (da voz cavarcavar, que parece mis propia do xnero
Caprimulgus que de rapaces nocturnas). O modificador cincenta fai referencia cor da sa plumaxe;
da-Europa, sa rea de distribucin; comn indica que a mis habitual das das noiteboas.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Malia avenoiteira e
noiteboa seren das denominacins galegas perfectamente vlidas para as especies do xnero
Caprimulgus, M. A. Conde Teira comenta que a denominacin noiteboa ten ao seu favor a similitude co
portugus noitib, xa rexistrada no sculo XV, e que unha forma semellante, noitebo, parece ter
unha notbel difusin na provincia de Ourense (12B). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
comentan que o Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega recolle o nome xenrico de noiteboa por ser
o mis comn (10B).
noiteboa rubia Caprimulgus ruficollis
Bibliografa ornitolxica especializada. Avenoiteira papuda foi o nome proposto por C.

tamn en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
noutras publicacins ornitolxicas (2A, 10A, 13A, 14A, 18A e 11B). En das publicacins, talvez por
erro, empregouse avenoiteira cincenta para esta especie e avenoiteira comn para Caprimulgus
europaeus (7A e 12A). En 1991, a denominacin proposta por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
foi noiteboa rubia (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus noitib-ruivo e noitibde-nuca-vermelha (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Como xa se comentou para Caprimulgus europaeus, unha grande
variedade de nomes populares xenricos poden ser aplicados a ambas as das especies.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas apuntadas en Caprimulgus
europaeus, mais ningunha especfica para C. ruficollis.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de denominacins xenricas
na nosa literatura, vxase C. europaeus.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica das denominacins
xenricas, vxase C. europaeus. Os modificadores "rubia" e "de-nuca-vermelha" fan referencia cor
da sa plumaxe, o trazo fisicamente mis distintivo de C. europaeus; "papuda" probabelmente
181
relacinase coa grande abertura bucal que teen estas especies.

nome xenrico estndar, vxase C. europaeus.
Canto ao modificador especfico para C. ruficollis, papuda non parece de todo apropiado, xa
que tamn se podera aplicar outra especie do mesmo xnero, C. europaeus, bastante semellante
(ambas as especies pode abrir moito a boca para papar os insectos, posen exactamente igual esa
caracterstica). Por isto talvez sera mellor manter rubia para C. ruficollis, pois o trazo da cor da
plumaxe, aln de caracterizar ben a especie, inconfundbel (en comparacin co trazo da boca ou papo
grandes). Ademais o nome de C. europaeus, noiteboa cincenta, tamn alude plumaxe, de modo
que o par noiteboa cincenta / noiteboa rubia resulta mnemotecnicamente moito mis eficaz do que
resulta o par noiteboa cincenta / noiteboa papuda.
Familia Apodidae
andorin mongol Hirundapus caudacutus
Bibliografa ornitolxica especializada. Andorin mongol foi o nome proposto no ltimo

traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Nalgunha
publicacin tamn se empregou cirrio mongol (10A e 14A); na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio, *vencello mongol (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
andorinho-de-ferradura e andorinho-mongol (12B e 1D).
Nomes populares. unha especie de presenza en extremo accidental na Galiza, e non se lle
coecen nomes populares.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en Apus apus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, andorin fai referencia ao seu
parecido cunha andoria e ao seu tamao grande, mais non ten parentesco ningn; mongol alude
sa rea de distribucin asitica e de-ferradura ao caracterstico debuxo branco en forma de ferradura
que ten nas partes ventrais do corpo.
explica que a denominacin andorin mongol paralela que escolle Sacarro e Soares para o
portugus (12B).
A. Vidal Figueroa explican que o VOLG (Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega) desaconsella a
denominacin *vencello, por ser un castelanismo (10B) (aparece catalogado como entrada
incorrecta, se est referida a nome de paxaro, e remite a cirrio ou birrio).
andorin real Apus melba
Bibliografa ornitolxica especializada. Andurn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
primeiras guas de aves destes autores (1A, 5A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse
ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 11A e 11B). Andorin real foi proposto en 1999 por M.
A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A e 16A); na terceira gua
de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, andurn real (22A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal propuxeron a denominacin de cirrio grande (10B); tamn se empregou nalgunhas publicacins
(8A, 10A, 12A, 14A e 15A). Nunha publicacin utilizouse falcio real (6A). Na bibliografa ornitolxica,
os nomes portugueses son andorinho-real e andorinho-de-ventre-branco (2A, 10A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. No Atlas de vertebrados de Galicia recllense especificamente para A.
melba os nomes de *vencello real e falcio rei (7A). Na gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez tamn se apuntan as denominacins xenricas de birrio, cirrio e andurio (1A).
Outros nomes xenricos populares estn apuntados en A. apus.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en Apus apus. Ademais, no
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a voz
andurn, definida como "espcie de vencello (pxaro)", e dse como nome cientfico Apus melba.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, andorin fai referencia ao seu
parecido cunha andoria e ao seu tamao grande, mais non ten parentesco ningn; grande alude ao
182
seu tamao; real e rei son cualificativos de moitas aves, que s veces teen relacin cunha certa
beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas cores, como o caso desta especie, que chama a
atencin por ser grande e mais por ser toda branca por baixo, como indica o modificador portugus deventre-branco. Para cirrio, birrio e falcio, vxase Apus apus.
denominacin vencello, por ser un castelanismo (10B).
cirrio plido Apus pallidus
Bibliografa ornitolxica especializada. *Vencello apardado foi a denominacin proposta por

5B). Utilizouse nas primeiras guas de aves destes autores (1A e 5A) e recolleuse nalgunha outra
publicacin ornitolxica (2A); na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, *vencello
apardazado (22A). Cirrio plido foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T.
A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A,
13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinho-plido (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Unha chea de nomes xenricos populares estn apuntados en A. apus.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en Apus apus. Ademais, no
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, especifica
*vencello apardado na voz *vencello para o paxaro co nome cientfico Apus pallidus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de denominacins xenricas na
nosa literatura, vxase Apus apus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, andorinho fai referencia ao seu
parecido cunha andoria e ao seu tamao grande, mais non ten parentesco ningn; plido e pardado
aluden cor da sa plumaxe. Para cirrio, vxase Apus apus.
denominacin *vencello, por ser un castelanismo (10B).
cirrio comn Apus apus
Bibliografa ornitolxica especializada. *Vencello comn foi a denominacin proposta por C.

recolleuse e utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 7A, 11A e 18A). Cirrio ou cirrio comn foi o
tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nunha
publicacin utilizouse falcio comn (6A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
andorinho-preto (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) apntanse as denominacins populares xenricas de birrio (1A,
7A), cirrio (1A, 7A), *mersejo (7A), pedreiro (1A), *vencexo (7A), andorio (7A), andurio (1A)
e falcio comn (7A). A. Villarino Gmez rexistrou tamn para esta especie *vencello e
*vencelleiro nas terras da Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de tijereta e
*vencello (con e sen seseo) para Apus apus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A voz
*vencello est moi estendida na Galiza, malia estar considerada un castelanismo no VOLG. En
concreto, J. Vilario Seco rexistrouna no galego de S. Braulio de Caaveiro (3C); J. M. Dobarro Paz, no
de Cabalar (3C); M. J. Morandeira Lores, no de Laxe (3C); S. Lpez Facal, no de Toba (3C); I, Leis
Casanova, no de Sta. Eulalia de Dumbra (3C); C. Garca Gonzlez, no de Compostela (3C); J. Lpez
Fernndez, no de Novefontes (3C); M. C. Lpez Taboada, no de Sobrado dos Monxes (3C); C. E. Blanco
Fernndez, no de Crecente (3C); S. Cortia Vzquez, no de Friol (3C); E. Rodrguez Gandoi, no de
Guntn (3C); A. Santamarina Fernndez, no de Val do Suarna (3C); M. T. Acosta Garca, no de Pedrafita
(3C); J. A. Palacio Snchez, no de Ferreira de Pantn (3C); M. R. lvarez Blanco, no de Ramirs (3C);
M. Daz Carnero, no de Castro Caldelas (3C); M. E. Vzquez Santamara, no da Gudia; M. C. Gil
Surez, no de Vilardevs (3C). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou esta voz nas provincias de Lugo,
Ourense e Pontevedra (11B). M. Taboada Cid rexistrou a variante *vencella no galego de Vern (3C).
A. Snchez Snchez rexistrou a variante *vercello en Montederramo; C. Garca Gonzlez, as variantes
*verencello, *vrencello e *vrenceiro en Compostela; X. Pena Seijas e F. Vecino Toms, *vrencello,
tamn, respectivamente en Guitiriz e Razo; M. C. Rodrguez Lago, *vincilleira no Porto, en Zamora, e
S. Lpez Facal, *mencello en Toba (3C). O castelanismo *vencexo (a voz castel vencejo)
183
emprgase tamn nalgunhas localidades: R. Fraga Garca rexistrouno en Melide; E. Rodrguez Gandoi,
en Guntn; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn (3C).
Ademais, M. Prado Fernndez rexistrou a variante *vincalla en Ferreira de Valadouro; M. T. Acosta
Garca e A. Santamarina Fernndez, *vrincallo, respectivamente en Pedrafita e Val do Suarna; J. M.
Dobarro Paz, *vincallo en Cabalar, e esta mesma denominacin M. R. Martnez Martnez en Curtis, J.
L. Couceiro Prez en Fes, M. Prado Fernndez en Ferreira de Valadouro, X. Pena Seijas en Guitiriz, M.
I. Gonzlez Fernndez en Val de Burn, M. C. Lpez Taboada en Sobrado dos Monxes, M. P. Paz
Gonzlez en Xunqueira de Amba e M. T. Acosta Garca en Pedrafita (3C). M. R. lvarez Blanco rexistrou
as voces irrio e birrio no galego de Ramirs (3C). J. M. Dobarro Paz rexistrou cirrio en Cabalar e J. A.
Palacio Snchez en Ferreira de Pantn (3C). J. S. Crespo Pozo recolle como nome galego xirrios, que
define como paxaros pequenos que voan en bandos a grande altura (en
Cambados); mis
exactamente como voces galegas equivalentes castel vencejo apunta as seguintes: cirrio
(Ribadavia, Becerre), gavin e avin (X. de Amba), *venco (Becerre), lavac (X. de Amba) e
pedreiro (Padrn) (12G). C. Gonzlez recolle pedreira na Gudia e pedreiro en Goin para Apus
apus (3C). E. Rivas Quintas apunta tamn pedreira na Gudia e merla pedreira na Lamela de
Prexigueir (Ourense) para esta especie (14G). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez recollen *tornillo para A. apus na comarca de Vern (23B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: guizguirrio, que identifica coa voz castel vencejo e remite a
cirrio; *vencello, que define como ave semellante anduria e remite a cirrio; *vincallo, que
identifica coa voz castel vencejo; carrn, coa defininin de ave maria parecida gaivota e tamn,
noutra acepcin, como sinnimo de cirrio, nalgunhas localidades galegas; avin, que identifica coa voz
castel vencejo; cirrio, que identifica coa voz castel vencejo e define como ave parecida anduria;
d como sinnimos guizguirro e escirrio, anda que despois esta ltima non ten entrada propia; e
andurn, que identifica con vencejo e cos sinnimos cirrio e avin. O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz
castel vencejo as galegas *vencello, cirrio, avin, carrn, andurn e guizguirrio. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas: crrio, co
equivalente cirro, definido como pxaro fisirrostro insectvoro semellante andoria con a cauda
partida, e dse como nome cientfico Apus apus; *vencello, e d *vencello comun para Apus apus;
pedreiro, que nunha das sas acepcins identifica coa voz *vencello (pxaro) e noutra con outro
paxaro, Oenanthe oenanthe; e carrn, que nunha das sas acepcins identifica coas voces vencello e
crrio e que define como pxaro semellante andoria. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, trae as entradas *vrencello (como galega non preferente), que remite a
vencello; *verencello (como galega non preferente), que remite a vencello; *vrenceiro (como galega
non preferente), que remite a vencello; *mencello (como galega non preferente), remite a vencello;
*vencello (como galega non preferente), que remite a birrio; guizguirrio (como galega non
preferente), que remite a birrio; birrio (como galega e preferente), que define, identifica con Apus
apus e d o sinnimo cirrio; cirrio (como galega e preferente), que define, identifica con Apus apus e
d o sinnimo birrio; andurn (como galega non preferente), remite a cirrio; e pedreiro, nunha das
acepcins como birrio, Apus apus; rexeita a voz vencexo, que remite a birrio. No Diccionario de
sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente, recllese como sinnimos de
Apus apus, as denominacins andorio, andoria, andurn comn, birrio, birlo, cirrio, irrio,
xirrio, avin, ferreiro, lavac e pedreiro.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz cirro n' O idioma
dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana:
"... vencio, cirro, avin..." . Silverio
Cerradelo emprega cirrio n' Os paxaros tamn migran ao sur (2007): "...e vexo os primeiros cirrios,
que acaban de chegar de frica...".
Marcial Surez utiliza pedreiro n O acomodador e outras narracins para se referir a esta
especie (1969): "O pedreiro nunca se posa na terra...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes xenricos birrio, cirrio e similares teen unha
orixe onomatopeica, imitan o rechamante e caracterstico cho que emiten. O nome carrn tamn
onmomatopeico, mais propio doutros paxaros, as aves marias do xnero Sterna; pedreiro alude a un
dos seus hbitats (a pesar de ser un paxaro nomeadamente urbano). Falcio refrese sa semellanza
fsica cunha fouce cando voa; o modificador comn indica que Apus apus a especie a mis habitual
dos cirrios. As denominacins andurn, andurio e avin teen relacin con certo parecido fsico
entre estes paxaros e as andurias. J. S. Crespo Pozo relaciona o nome lavac coa particular maneira
de beber que ten esta especie, pasando por riba da auga sen parar e tocando brevemente a superficie,
que pode dar a impresin de que se quere lavar mais non se molla, s lava o cu (12G).
A. Vidal Figueroa comentan que o VOLG desaconsella a denominacin *vencello, por ser un
castelanismo (10B). Por este motivo, tanto *vencello como as sas variantes aparecen marcadas mis
arriba con asterisco. Con todo, a grandsima variacin de formas rexistradas parece indicar que se
trata dun vocbulo presente desde hai moito tempo xa na nosa lingua.
184
Lavac unha denominacin moi pouco especfica. sase para varios paxaros que andan no
ro ou na auga e que poden dar a impresin de que "lavan o cu", ben diferentes entre eles: aln de se
empregar para Apus apus, tamn para Actitis hypoleucos e Cinclus cinclus (vxase estoutras das
especies).
Tamn pedreiro unha denominacin bastante inespecfica, usada para paxaros un tanto
diferentes: para Apus apus, para o xnero Oenanthe (O. oenanthe e O. hispanica) e localmente tamn
para Phoenicuros ochruros (vxase estas especies). M. A. Conde Teira apunta que a maiora dos
rexistros que coece en relacin con pedreiro fan referencia a Apus apus, coincicindo coa especie
designada por pedreiro en portugus (12B).
Curiosamente, a voz cirrio tamn se rexistrou para se referir a outro paxaro, Carduelis chloris,
en Goin (3C), probabelmente por confusin, porque o seu canto pode lembrar o sonoro e
caracterstico cho de Apus apus. Non obstante, cirrio e todas as sas variacins son ben
caractersticas e inequvocas de Apus apus.
Por outra parte, F. Fernndez Rei recolleu en Cario a denominacin anduria para se referir a
Apus apus, e tamn J. L. Couceiro Prez en Fes e J. Lpez Fernndez en Novefontes (3C). Andoria
referida a Apus apus unha clara confusin ou unha designacin impropia para esta especie: andoria
o nome caracterstico de Hirundo rustica e doutros paxaros da mesma familia, sen ningunha relacin
filoxentica prxima con Apus apus.
cirrio pequeno Apus affinis
Bibliografa ornitolxica especializada. *Vencello do cu branco foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Cirrio pequeno foi o nome proposto en 1999 por M.
A. Conde Teira (12B). Tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 13A e
14A). Nas ltimas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez utilizouse *vencello
pequeno (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinho-pequeno (2A, 1D
e 3D).
Nomes populares. unha especie de presenza en extremo accidental na Galiza, e non se lle
coecen nomes populares non sendo os xenricos indicados en Apus apus.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos xa indicados en Apus apus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, andorinho fai referencia ao seu
parecido cunha andoria e ao seu tamao grande, mais non ten parentesco ningn; pequeno fai
referencia ao seu tamao e do cu branco alude conspicua mancha branca que ten no uropixio. A
respecto de cirrio, vxase Apus apus.
cirrio de cheminea Chaetura pelagica
Bibliografa ornitolxica especializada. *Vencello de cheminea foi o nome empregado por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus raboespinhoso (3D).
Nomes populares. Divagante da Amrica do Norte, unha especie de ocorrencia en extremo
accidental na Galiza, e non se lle coecen nomes populares non sendo os xenricos indicados en Apus
apus.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos xa indicados en Apus apus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para cirrio, vxase Apus apus. O modificador das
chemineas podera facer referencia ao lugar de aniamento ou cor parda aborrallada da plumaxe.
Non se atopou unha motivacin semntica clara para a denominacin portuguesa raboespinhoso, e talvez sexa unha confusin con outra especie divagante similar, Hirundapus caudacutus,
para a que ese nome si sera ben acado.
A. Vidal Figueroa explican que o VOLG desaconsella a denominacin *vencello, por ser un
castelanismo (10B).
185
Familia Alcenidae
picapeixe Alcedo atthis
Bibliografa ornitolxica especializada. Martio peixeiro foi a denominacin proposta por C.

recolleuse nalgunha outra publicacin (2A, 7A, 18A e 11B). Picapeixe foi o nome proposto en 1991 e
recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (4A, 6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A; nalgunhas,
picapeixe comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus guarda-rios ou guarda-rioscomum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D); tamn existe a forma popular picapeixe (12B); no Brasil
emprgase o nome xenrico de martim-pescador (12B).
Nomes populares. M. C. Ros Panisse rexistrou unha serie de denominacins populares vivas
na fala para nomear a Alcedo atthis: martn, en Laxe e Camarias; martn pescador, en Cedeira,
Sada, Cangas, Mera, Mogor, Rinlo e Panxn (e tamn apuntado en Marn, como referencia doutros
autores); martio pescador, en Panxn; paxario marieiro, en Portonovo; paxaro culao, sen
especificaren a localidade os informantes; paxaro marieiro, en Cambados; picapeixe, en Cesantes;
o castelanismo *rei de los mares, na Guarda; reiseor, en Rianxo; tamn tamn *samartn,
igualmente nas Figueiras; samartio, en Noia, Carril e Mugardos; *sanmartn, nas Figueiras; e
engade referencias doutros autores: martn peixeiro, en Vern; rei dos mares, na Guarda; e
pescador, picapeixe e caldeirn, sen especificar localidade (7B). M. C. Ros Panisse tamn rexistrou
martn voador en Sada; M. Taboada Cid, martn peixeiro en Vern; M. Felpeto Lagoa e M. C. Alonso
Prez, martina respectivamente en Ares e Escarabote; M. J. Prez Alonso, rei da agua en Goin (3C).
A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin popular de martn peixeiro nas terras
da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de
martio peixeiro e martn pescador para Alcedo atthis no concello de Ames, na provincia da Corua
(9B). J. A. Palacio Snchez rexistrou picapeixe en Ferreira de Pantn (3C). F. Bernis Madrazo tamn
recolleu picapeixe e o castelanismo picapeces na provincia de Lugo (11B). Na primeira gua de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn se apuntan as denominacins populares de paxaro
pescador, rei da auga, picapeixe e sanmartio (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia recllense
os nomes de martn peixeiro, martn pescador, paxaro marieiro, picapeixe e o castelanismo
ruiseor da mar (7A). Por outra banda, C. Garca Gonzlez rexistrou andarros no galego de
Compostela; M. Gonzlez Gonzlez, no do Incio; M. C. Rodrguez Lago no do Porto, en Zamora; A.
Santamarina Fernndez rexistrou a variante andarrius no galego do Val do Suarna; M. I. Gonzlez
Fernndez tamn, no Val de Burn, mais en ningn caso se especifica se estas voces se estn a referir
s especies do xnero Motacilla, a Alcedo atthis, ou a outras especies que tamn poderan recibir ese
nome (3C). Eligio Rivas Quintas recolle ademais para esta especie o nome cachoeira, na Canda da
Mezquita (14G).
editorial Galaxia, trae as entradas martn peixeiro e picapeixe para se referir a esta especie. O
editorial Akal, identifica coa entrada castel martn pescador as voces galegas martn peixeiro e
picapeixe. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle
a entrada anda-rios con das acepcins, a primeira delas referida de forma xenrica s especies de
lavandeiras (xnero Motacilla), e a segunda referida concretamente a Alcedo atthis; mazarico, para se
referir as aves acuticas do xnero Numenius, aos paxaros carpinteiros e nunha acepcin tamn ao
martio-peixeiro ou Alcedo atthis; lava-cu, nunha das acepcins referida a un paxaro que anda no ro
do xnero Alcedo; reiseor ten tamn varias acepcins, unha delas referida a Luscinia megarhynchos
e outra referida a A. atthis; aln diso, para se referir exclusivamente a esta especie, incle as entradas
marieiro (nunha das acepcins), guarda-rios (nunha das acepcins), martio-pescador, martiopeixeiro, martin-pescador, martin-peixeiro e pica-peixe; na entrada pxaro ou paxaro incle as
subentradas pxaro-marieiro e pxaro-pescador, que fan referencia a A. atthis. O Diccionario de
recolle rei da auga, andarros, lavac, martio voador, paxaro pescador, picapeixe e
sanmartio como sinnimos especficos para A. atthis. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as entradas andarros, martina e martio peixeiro como
palabras galegas, mais non preferentes, que remite a picapeixe, a voz que recolle como preferente
para a especie e d o sinnimo de paxaro pescador; na entrada paxaro incle tamn a subentrada
paxaro pescador, que fai referencia a A. atthis; rexeita as voces martinete, martn pescador e martn
peixeiro, que remite a picapeixe.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz picapeixe n' O
idioma dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana: "... picapeixe, alcin, martn
186
pescador..." . Igualmente, Juan Rof Carballo en Mito e realidade da terra nai (1957): "... unha bubela,
un picapeixe, un peto e mais un xlgaro inmenso que semella..." .
Na nosa literatura recllese tamn martio peixeiro, como podemos ler nestes versos de C.
Pedreira Lpez (1A), que aluden sa maneira de voar, rpida, en lia recta: "Como martio
pexeiro, / saeta londo do ro, / voa, corazn ferido, / facendo camio, / amigo.".
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da significacin semntica de martio, M. C.
Ros Panisse pensa que pode ser porque a partir do mes de novembro vese con mis frecuencia, pois
chegan exemplares do norte da Europa (7B). F. Bernis Madrazo explica que martn (ou martio) non
alude data na que adoita aparecer este paxaro, al polo outono, nos lugares onde non cra, como
outros paxaros que inclen martn ou martio no seu nome, senn que unha denominacin
patronmica retranqueira (11B). A maiora dos modificadores estn motivados polo seu hbitat fluvial
ou acutico; a denominacin picapeixe, como indica M. C. Ros Panisse, responde forma rpida de
pescar deste paxaro; outros nomes, como reiseor ou rei dos mares, aluden sa beleza e tamn
facilidade coa que pesca, que o fai o "dono dos mares"; caldeirn parece ser un aumentativo de
caldeiro (7B). A denominacin cachoeira pode estar relacionada cos seus hbitos acuticos, ou mesmo
coa imaxe dunha cada vertical desde certa altura cando se chimpa na auga para capturar un peixio.
Non se encontrou unha explicacin para culao. Mazarico un nome propio de aves pernaltas que
andan na auga (vxase familia Scolopacidae) e lava-cu un nome propio dos xneros Tringa e Actitis,
do Cinclus cinclus e do Apus apus (vxase); localmente talvez se aplican a Alcedo atthis.
explica que a RAG-ILG (1990) acepta igualmente picapeixe e martio peixeiro, mais a denominacin
*martn pescador ou derivadas desta estn consideradas castelanismos (12B).
Familia Meropidae
abellaruco
(ou abellaruco
comn) Merops apiaster
Bibliografa ornitolxica especializada. Abellaruco foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
14A, 16A, 18A e 11B; ou, tamn, abellaruco comn). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
abelharuco ou abelharuco-comum (2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. M. C. Gil Surez rexistrou a voz meixengra en Vilardevs e identificouna
coa castel abejaruco (3C). F. Bernis Madrazo indica para esta especie a denominacin abelleiro en
varias localidades da Galiza (11B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas abellaruco (na que incle como sinnimos as restantes),
abellaruxo, abelleiro (nunha das acepcins), meixengra e a subentrada paxaro abelleiro, que fai
referencia a esta especie. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel abejaruco as voces galegas abellaruco,
abellaruxo, abelluco, meixengra e paxaro abelleiro. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas abellaruco e abellaruxo referndose
a un "pxaro voraz que se nutre de abellas"; meixengra, que define como "ave pequena de rabo
longo, pico pequeno e plumaxe verde", dando o nome cientfico de Merops apiaster e o sinnimo
abellaruco; gralla, que nunha das acepcins defne de maneira xenrica como paxaros semellantes ao
corvo, de menor tamao, noutra acepcin identifcaa con Corvus frugilegus e noutra con esta especie,
Merops apiaster; grallo, que nunha das acepcins define como macho da gralla, noutra como xnero
de aves de rapina, e noutra como Merops apiaster e como aves marias do xnero Phalacrocorax. O
editorial Galaxia, recolle abelleiro, abellaruco e meixengra como sinnimos especficos para M.
apiaster. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle as entradas
abelleiro (como galega e preferente), abellaruco (como galega mais non preferente) e abellaruxo
(como non galega, rexeitada). A voz meixengra aparece identificada con outra especie diferente,
Aegithalus caudatus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente abellaruco, abelleiro e similares
aluden sa alimentacin. Non se encontrou unha explicacin para meixengra, non sendo que tea
187
relacin con meixengro, que ten medo a todo (esta voz tamn esta recollida para denominar outros
paxaros, como s especies do xnero Sylvia ou Aegithalus caudatus).
engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo
Gralla e grallo son nomes propios do xnero Corvus (vxase), que localmente talvez se
aplique por confusin a Merops apiaster.
Familia Coraciidae
rolieiro Coracias garrulus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gaio azul foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 14A, 18A e 11B). Rolieiro foi o
nome proposto en 1999 por M. A. Conde Teira (12B). Utilizouse nalgunhas publicacins ornitolxicas
(13A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron a denominacin de gaio azul (10B).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus rolieiro (2A, 10A, 11B, 1D e 3D), ou tamn coa
posibilidade de rolieiro-comum (2D).
Dicionarios consultados. Non se atoparon denominacins para este paxaro.
Etimoloxa / motivacin semntica. O epteto azul indica a cor da plumaxe deste paxaro,
unha caracterstica ben rechamante. O substantivo gaio pode facer referencia cun certo parecido, en
tamao e forma, a Garrulus glandarius (tamn en cataln, gaig, sen epteto, o nome para Garrulus
glandarius). Rolieiro quere dicir que rola, que xira, e fai referencia a sa caracterstica forma de voar
na poca de cra, bambendose de un lado cara a outro e ascendendo en espiral.
explica que a denominacin gaio-azul empregouse tomando como modelo o cataln (gaig blau) e a
forma portuguesa gaio-azul; a escolla de rolieiro foi por motivacins prcticas, xa que a nova
denominacin en Portugal e tamn permite unha denominacin exclusiva e xeral para esta familia de
aves (12B).
Familia Upupidae
bubela Upupa epops
Bibliografa ornitolxica especializada. Bubela foi o nome usado/proposto por C. Pedreira

en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A; na terceira, bubela comn),
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras moitas publicacins
ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica
o nome portugus poupa (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
apntanse os nomes de poupa e galo merdento (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia tamn se
indican as devanditas denominacins, e ademais as de galo merdeiro e cheirenta (7A). Con todo, a
denominacin de bubela a mis estendida na Galiza. A. Villarino Gmez rexistrou bubela nas terras
da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A); igualmente bubela na Limia, o autor do presente
traballo. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de bubela e abubela para Upupa epops no
concello de Ames, na provincia da Corua (9B). M. Taboada Cid rexistrou tamn bubela no galego de
Mezquita e de Vern; M. C. Gil Surez, no galego de Vilardevs; R. Seco Fernndez, en Santa Comba;
F. Varela Gonzlez, en Santaia; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. E. Vzquez Santamara, na
188
Gudia; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Prez Froiz, en Santa Mara de Oirs; M.
A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; S. Cortia Vzquez, en Friol; E. Rodrguez Gandoi, no galego de Guntn;
M. Gonzlez Gonzlez, no de Incio; M. D. Garca Rojo, en Monterroso; M. R. lvarez Blanco, en
Ramirs; M. P. Paz Gonzlez, en Xunqueira de Amba; A. Snchez Snchez, en Montederramo e M. Daz
Carnero en Castro Caldelas (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez, tamn bubela na comarca de Vern (23B). C. Garca Gonzlez rexistrou abubela como
unha variante de bubela en Compostela; M. C. Lpez Taboada tamn, en Sobrado dos Monxes; M. C.
Enrquez Salido, no Grove; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; X. Pena Seixas, en Guitiriz; M. I.
Vzquez Fernndez, en Pereiram e A. Snchez Snchez en Montederramo (3C). C. Garca Gonzlez
tamn rexistrou para esta especie o nome de buba en Compostela e A. Prez Cid o de bobela en Marn
(3C). No traballo de C. Garca Gonzlez tamn se indica a denominacin de subela como outra variante
de bubela (3A). F. Bernis Madrazo apunta tamn as denominacins de bubela e abubela nas
provincias de Lugo e Pontevedra, e ademais a de pupa na provincia de Pontevedra (11B). J. Crespo
Pozo recolle a voz poupa bubela nas localidades de Goin e Rosal (12G). A. Hermida Alonso comenta
que poupa o nome que recibe esta especie en Matam, Vigo, e que unha voz empregada na
fraseoloxa galega, na expresin popular pr bico de poupa, que significa pr cara de desagrado, de
enfado (20G).
editorial Galaxia, aparecen as entradas bubela e abubela; tamn incle a entrada bubelo para se
referir ao polo desta especie. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel abubilla as voces galegas abubela,
bubela, abubelo, bubelo, poupa, galo merdento, galo merdeiro e galo merdoso. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas
abubela, bubela, poupa, cos sinnimos upupa, galo merdeiro, galo merdento e galo merdoso
(anda que estes sinnimos non teen entrada propia), referndose a Upupa epops; tamn achega o
termo bubelo para se referir cra da bubela. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle abubela, bubela, buba, galo
da merda, galo merdeiro, galo merdento e poupa como sinnimos especficos para U. epops. O
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incorpora as entradas abubela
(considerado como termo galego mais non preferente), bubela (considerado como galego e
preferente) e as subentradas galo merdento, galo merdeiro e galo merdoso na entrada galo, que
fan referencia a esta especie; tamn trae a entrada bubelo, co significado de cra da bubela.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Bubela e abubela tense empregado con moita
frecuencia. Por exemplo, lvaro Cunqueiro usa a voz abubela en Xente de aqu e de acol (1971):
"...paraso de abubela que berra, up!, up!, feliz nos abriles e xantando os primeiros grilos... ". Marcial
Valladares utiliza bubela en Maxina ou a filla esprea, escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln
garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os
centeos e os xlgaros e carricios, os chincheiros e xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o
seu amor ...". Xos Mara lvarez Blzquez usa poupa no poema O que ben che quer (includo en
Roseira do teu mencer, 1950): "Que non diga o moucho, / que non diga o cuco, / que non diga a
poupa / que che queren muito...".
A voz bubela est tamn presente nas cantigas populares de tradicin oral, caracteristicamente
asociada ao cuco, como as seguintes:
"A bubela e mais o cuco / estaban os dous na xanela / o cuco como era falso / botouse a
cabalo dela."
"A bubela vn en marzo, / o cuco vn en abril, / a bubela gaa un ichavo / e o cuco un
maravedil."
"O cuco e mais a bubela / estaban os dous no balcn / o cuco como era falso / cantoulle o
quirieleisn."
Na fraseoloxa popular galega recllense as voces bubela e poupa nas expresins feder /
cheirar como (ou coma) unha bubela, feder / cheirar como (ou coma) unha poupa, (ser algun
ou algo) mis cheirento que un bubelo e pr bico de poupa (cara de ferreiro).
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, moitas denominacins,
como bubela, buba ou poupa estn motivadas polo canto deste paxaro, unha especie de bu-bu-bu,
bu-bu-bu. O mal cheiro do nio o motivo dos modificadores merdento, merdeiro e similares. O
nome galo por causa da crista erctil que ten, que pode lembrar a dun galo.
189
Familia Picidae
peto formigueiro
Jynx torquilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Pito formigueiro foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica e utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A, 2A e 11B;
nalgunhas, separado, pito formigueiro). Peto formigueiro foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas ltimas guas de
recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A,
16A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus torcicolo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de reviracabezas para Jynx
torquilla no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Pito formigueiro foi rexistrada na
comarca do Bolo (12B). No norte de Portugal rexstrase as mesmo pito-formigueiro (12B). No Atlas
de vertebrados de Galicia tamn se recolle a denominacin especfica pitoformigueiro (7A). Por outra
banda, algunhas voces xenricas populares que tamn se poderan aplicar a esta especie estn
comentadas en Picus viridis.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en Picus viridis. Aln diso, no
denominacins: pito-formigueiro, definndoa como "unha clase de peto (pxaro). N. C. Jynx
torquilla"; torcicolo, que nunha das acepcins define como peto (ave) e identifcaa con papa-formigas;
e tamn a entrada papa-formigas, que identifica con formigueiro (que na entrada propia defneo de
maneira xenrica como peto) e torcicolo.
na nosa literatura, vxase Picus viridis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, pito formigueiro, peto formigueiro
ou similares fan referencia alimentacin insectvora desta especie. Os nomes reviracabezas e
torcicolo aluden aos caractersticos movementos que este paxaro fai co pescozo. Outras
puntualizacins semnticas estn anotadas en Picus viridis.
peto verde Picus viridis
Bibliografa ornitolxica especializada. Peto verdeal foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 14A e 18A). Nalgunha publicacin
recllese pito verdeal (11B). Peto verde foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica (10A e
13A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son peto-verde, peto-real e pica-pauverde (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
apntanse as especficas para Picus viridis de cabalo rinchn, picamadeiras e picapaos (1A). No
Atlas de vertebrados de Galicia, ademais de cabalo rinchn, indcanse para esta especie os nomes
cabalo da chuvia, pito ferreiro e peto rinchn (7A). M. T. Acosta Garca rexistrou a voz rincho en
Pedrafita (3C). M. R. Martnez Martnez, R. Fraga Garca, M. C. Lpez Taboada, E. Rodrguez Gandoi, M.
I. Gonzlez Fernndez, A. Santamarina Fernndez e M. T. Acosta Garca rexistraron a voz rinchn
respectivamente en Curtis, Melide, Sobrado dos Monxes, Guntn, Val de Burn, Val do Suarna e
Pedrafita (3C). M. Taboada Cid rexistrou picapau en Vern (3C). A. Villarino Gmez rexistrou as
denominacins especficas de pitorrei pequeno e pitoferreiro real nas terras da Limia (9A). O autor
do presente traballo rexistrou tamn pito ferreiro nalgunhas localidades da Limia. F. Bernis Madrazo
recolleu a denominacin peto real tamn para Picus viridis, e a denominacin inespecfica e
castelanizada pito relincho en Santiago de Compostela, anda que probabelmente tamn se refira a esta
especie (11B). Nalgunhas aldeas da Limia, outra denominacin desta especie pito ferreiro
(testemuo persoal). M. Daz Carnero rexistrou para a especie pito verdello en Castro Caldelas (3C).
M. Taboada Cid rexistrou tamn para esta especie as voces verdeallo e verdeau en Vern (3C). M. E.
Vzquez Santamara rexistrou pito verdeal no galego da Gudia; M. Taboada Cid, na Mezquita e
tamn en Vern (3C). M. A. Conde Teira comenta que pito verdeal ou peto verdeal son as
denominacins que recibe este paxaro cando menos na comarca do Bolo, A Gudia, Val de Vern e
proximidades de Santiago, e apunta tamn as denominacins pito verdiao, pito verdello, pito
verdeallo, e peto limn (12B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de peto limn para Picus
viridis no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). J. Rodrguez recolle tamn para esta especie
190
pito verdeal, en Hermisende (13B). F. Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850), que d o nome de
peto real para esta especie, e L. Iglesias (1927), que d peto e rinchn tamn para a especie (11B).
Unha mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1977 na revista Verba,
"Nomes galegos de aves piciformes", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (3B). Estes autores
rexistraron voces para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias
galegas e recolleron ademais a bibliografa existente verbo estes nomes. As denominacins especficas
que recolleron para P. viridis (anda que as mesmas voces, noutras localidades, empregbanse para
outras especies da familia ou de forma xenrica) foron as seguintes: peto, peto carpinteiro, peto
raal, peto real, peto rinchn, petro, pitorrei, pito verdeal, pito verdeallo, pito verdello, pito
verdial, pito verdiao, pito verdiau, picapaos, picapeto e piquelo (3B). No que respecta s
denominacins xenricas populares, na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
apntanse as de paxaro carpinteiro e furapau (1A). A voz xenrica carpinteiro rexistrrona I. Leis
Casanova en Sta. Eulalia de Dumbra, G. Baamonde Traveso en Cedofeita e M. Gonzlez Gonzlez no
Incio (3C). M. Taboada Cid rexistrou pxaro carpinteiro en Vern (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou o
nome xenrico de peto nas provincias de Lugo e Pontevedra (11B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron
os nomes de peto e paxaro carpinteiro tanto para Picus viridis como para Dendrocopus major no
concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez recollen pitorrei para P. viridis na comarca de Vern (23B). Outras voces
recollidas e non identificadas, como pitorreal, rexistrada por M. C. Gil Surez en Vilardevs (3C) e
pitorrei, rexistrada por M. Taboada Cid en Vern, por A. Snchez Snchez en Montederramo; por M. P.
Paz Gonzlez en Xunqueira de Amba; por M. R. lvarez Blanco en Ramirs; por J. A. Palacio Snchez
en Ferreira de Pantn (3C), poderan estar referidas a esta especie ou a Dendrocopus major. X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez citan a Sarmiento, que d a voz papagaio como sinnimo de peto e
pico na Galiza (3B). No traballo lexicogrfico publicado en 1977 na revista Verba, "Nomes galegos de
aves piciformes", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez, xa antes mencionado para os nomes
especficos de P. viridis, os autores rexistraron ou recolleron as seguintes voces xenricas para esta
familia de paxaros ou voces que se aplicaban indistintamente a todas as especies (anda que,
nalgunhas localidades, chegaban a ser especficas): cabalo rinchn, rinchn, rincho, carpinteiro,
paxaro carpinteiro, peto, petro, pito real, pito verdeal, pito verdello, picapau, picaporte,
picamadeiras e picamadeiros (3B).
Ademais, como nomes non claramente identificados nalgunhas localidades (anda que, noutras,
rexistrbanse para o xnero Dendrocopus ou mesmo para unha especie en concreto): cabalo,
petopeto, peto carpinteiro, peto das colmeas, peto lagarteiro, peto marzo, peto pega, peto
raal, petorrei, pitorrei, piturrei, petorrubio, pitocallo, formigueiro, pito formigueiro, pico
carpinteiro, carraca e pego marxo (3B).
Aln do dito, existen as expresins populares "estar calado (ou calada) coma un peto" e
"quedar calado (ou calada) coma un peto".
editorial Galaxia, aparecen as entradas piquelo, pitorrei, piturrei, picamadeiros, peto, pito (nunha
acepcin) identificadas xenericamente con estas especies, e a subentrada tamn xenrica paxaro
carpinteiro, co sinnimo picamadeiras (sen entrada propia); a entrada picapau est definida s
como aves rubidoras. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a subentrada castel pito real, nome para o que d as
voces galegas picamadeiras e paxaro carpinteiro. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas: mazarico, nunha das acepcins
identificado con peto verdeal (Picus viridis) e con peto real (Dendrocopus major); peta-pau, como
sinnimo de peto (Picus viridis); pica-pau coa definicin de "nome xenrico de vrias aves trepadoras,
entre elas o peto ou Picus viridis"; formigueiro, nunha das sas acepcins, como sinnimo de peto
(xenrico); pito, nunha das sas acepcins, como sinnimo de peto (xenrico); pito-rei, como
sinnimo de peto (xenrico); peto, nunha das sas acepcins, como "nome vulgar extensivo a
algunhas aves trepadoras da famlia dos pcidas que se alimentan de insectos e que collen furando a
cortiza das rbores; rinchn, nunha das sas acepcins, como ave trepadora co sinnimo de peta-pau
e identificada con P. viridis; ademais, na entrada peto especifica a denominacin de peto verdeal para
P. viridis. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle cabalo rinchn, paxaro rinchn, peto cabalio, peto verdeal,
picamadeiras, picapaos, piquelo, pito verdeal, pito verdello, poldro da auga, verdeallo e
verdeal como sinnimos especficos para P. viridis. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, trae as entradas pitorrei (como galega e non preferente, remite a peto); pitorreal
(como galega e non preferente, remite a peto); peto (como galega e preferente), que define como
"ave insectvora da familia dos picdeos (P. viridis), de cor amarela verdosa, voo ondulante e o peteiro
dereito e grande co que peta nos toros das rbores vellas para face-lo furado onde constru-lo nio", e
d como sinnimos paxaro carpinteiro, picapao, piquelo, pito verdeal, pito verdello, rincho e
rinchn; picapao (como galega e preferente), que tamn define como pcido; piquelo (como galega e
preferente), que tamn define como pcido e identifica con P. viridis; rincho (como galega e
191
preferente), que nunha das sas acepcins tamn define como paxaro da familia dos picdeos; rinchn
(como galega e preferente), que nunha das sas acepcins tamn define como paxaro da familia dos
picdeos; na entrada pito d as subentradas pito verdeal e pito verdello como sinnimos de peto ou
paxaro carpinteiro; a entrada verdeallo (considerada galega e preferente), nunha das acepcins, fai
referencia a paxaro carpinteiro, peto, pito verdeal, pito verdello; a entrada verdiallo (considerada
galega e non preferente) remite a verdeallo; na entrada paxaro incle tamn as subentradas paxaro
da chuvia e paxaro carpinteiro, que fan referencia xenricamente aos petos.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Peto unha voz xa empregada na lingua galega
medieval (19G): "Iten petos et pegas et agoanetas a quatro coroadas... ".
Ademais, un termo que se recolle con recuencia nas nosas letras ao longo de todo o sculo
XX. Jos Rey-Gonzlez emprega peto en Frangullas. Versos Gallegos (1910): "Fura que fura sobr'o
carballo, o lindo peto co seu peteiro pra facer nio logra fur-lo!" Igualmente, Uxo Carr Aldao en
Contos da forxa (1919): "... mis calado que un peto..." Ou Juan Rof Carballo, por exemplo, en Mito e
realidade da terra nai (1957): "... unha bubela, un picapeixe, un peto e mais un xlgaro inmenso que
semella..."
Podemos mencionar tamn esta cantiga popular: "Sete petos ten a peta / no burato dunha
trabe; / malas nacidas me maten / se non che conto verdade!".
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, como comentan X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez, peto fai alusin ao hbito de petar co seu peteiro nas rbores; cabalo,
cabarco, cabalo rinchn, rinchn e rincho fan alusin a que a voz emitida por estas aves
semellante ao rincho dos cabalos; peto das colmeas ten relacin coa alimentacin insectvora destas
aves, que s veces van s colmeas; peto lagarteiro fai referencia ao canto, parecido ao do lagarteiro;
petorrei, peto real e similares por causa das sas cores vistosas, ou verde e amarela ou branca,
negra e vermella, segundo as especies; peto verde, peto verdeal e similares estn relacionados coa
rechamante cor verde e amarela de P. viridis; picamadeiras, picapaus e similares fan referencia ao
hbito de picar ou furar as rbores procura de comida ou para facer o nio; piquelo diminutivo de
pico e X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez comentan que inicialmente posbel que designase a
mis pequena destas aves (3B). Pitoferreiro fai referencia ao canto, que semella os golpes metlicos
dados co martelo do ferreiro.
explica que peto verde foi adoptado por el e mais por T. A. Vidal Figueroa como cultismo, tomando o
latn viridis e adxectivos en diversas linguas occidentais (10B e 12B).
peto negro Dryocopus martius
Bibliografa ornitolxica especializada. Peto negro foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira (10B, 12B) e T. A. Vidal Figueroa (10B); utilizouse nas
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son peto-preto (2A e 1D) e
pica-pau-preto (1D e 2D).
Nomes populares. Algunhas voces xenricas populares xenricas tamn aplicbeis a esta
especie estn apuntadas en Picus viridis.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en P. viridis. Ademais, no
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, especifcase a
denominacin peto negro para D. martius.
nosa literatura, vxase P. viridis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, negro ou preto fan
referencia cor da plumaxe desta especie. Outras puntualizacins semnticas estn anotadas en P.
viridis.
peto real Dendrocopus major
Bibliografa ornitolxica especializada. Peto real foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn en 1991
e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 11B); utilizouse nas guas de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e mais noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 18A). Na bibliografa
192
ornitolxica, o nome portugus pica-pau-malhado e pica-pau-malhado-grande (2A, 10A, 11B,

1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Canto a denominacins populares especficas, na primeira gua de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apntanse de maneira especfica para Dendrocopus major peto
poldro, peto pega, pitocallo e picapinos (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia tamn se recolle o
nome de paxaro carpinteiro para esta especie (7A). F. Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850),
que d o nome galego de peto negro para esta especie, e a L. Iglesias (1927), que d o de pito *rey
(11B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de peto real, cabalo rinchn e cabalo relinchn
para Dendrocopus major no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Unha mencin especial
precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1977 na revista Verba, "Nomes galegos de aves
piciformes", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez; estes autores rexistraron voces para esta
familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e recolleron ademais a
bibliografa existente verbo estes nomes; as denominacins especficas que recolleron para D. major
(anda que as mesmas voces, noutras localidades, empregbanse para outras especies da familia ou de
forma xenrica) foron as seguintes: peto poldro, pitocallo, pito real, pitorrei (3B). Por outra banda,
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn rexistran ou recollen tamn unha morea de voces
identificadas co xnero Dendrocopus (en principio, poderan ser aplicadas a D. major, D. medius e D.
minor, anda que, con diferenza, a especie mis frecuente D. major): cabarco, peto, peto raial,
peto real, picapaus, picapinos e piquelo (3B). Outras denominacins populares xenricas tamn
aplicbeis a esta especie estn comentadas en Picus viridis.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados atopronse as entradas cos nomes
xenricos indicados en P. viridis. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, especifcase a denominacin peto real para Dendrocopus major; na entrada
pxaro ou paxaro incle tamn a subentrada pxaro-carpinteiro e d como nome cientfico D. major
para esta denominacin; na entrada mazarico, nunha das acepcins, identifica esta voz con peto
verdeal (P. viridis) e con peto real (D. major). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle peto pega, peto poldro, peto
real, picopallo, picapinos, pitocallo, pitorreal e pitorrei como sinnimos especficos para D. major.
O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle as subentradas peto real,
peto pega e peto poldro na entrada peto, que fan referencia especificamente a D. major.
na nosa literatura, vxase P. viridis.
Etimoloxa / motivacin semntica. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez comentan que
peto pega e peto negro fan referencia s cores brancas e negras da plumaxe desta ave; peto poldro
ten a ver co seu canto, similar ao rincho dun cabalo (3B). Por outro lado, os modificadores portugueses
malhado e grande fan referencia respectivamente s costas, manchadas de branco e negro, e ao seu
tamao, o maior do xnero Dendrocopus. Outras puntualizacins semnticas estn anotadas en P.
viridis.
peto mediano Dendrocopus medius
Bibliografa ornitolxica especializada. Peto mediano foi o nome proposto por C. Pedreira
Galicia e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A e
14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pica-pau-mediano e pica-pau-mdio
(2A, 1D e 2D).
Nomes populares. un paxaro moi moi raro na Galiza e non se lle coecen denominacins
especficas. Algunhas voces populares xenricas tamn aplicbeis a esta especie estn comentadas en
Picus viridis.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en Picus viridis.
nosa literatura, vxase Picus viridis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os modificadores mediano e similares fan referencia ao
seu tamao, intermedio entre o de D. major e o de D. minor. Outras puntualizacins semnticas estn
anotadas en P. viridis.
peto pequeno Dendrocopus minor
Bibliografa ornitolxica especializada. Peto pequeno foi o nome proposto por C. Pedreira
193
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 13A, 14A
e 18A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son pica-pau-malhado-pequeno e picapau-galego (2A, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. Unha mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en
1977 na revista Verba, "Nomes galegos de aves piciformes", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez;
estes autores rexistraron voces para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro
provincias galegas e recolleron ademais a bibliografa existente verbo estes nomes; as denominacins
especficas que recolleron para D. minor (anda que as mesmas voces, noutras localidades,
empregbanse para outras especies da familia ou de forma xenrica) foron as seguintes: rinchn,
petorrei e pitorrei (3B). Outras voces xenricas populares tamn aplicbeis a esta especie estn
comentadas en Picus viridis.
Dicionarios consultados. Recollen os nomes xenricos indicados en P. viridis. Ademais, no
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, especifcase a
denominacin peto pequeno para Dendrocupos minor.
nosa literatura, vxase P. viridis.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica, o modificador
pequeno fai referencia ao seu tamao, o menor do xnero Dendrocopus. Os modificadores
portugueses malhado e galego: o primeiro fai referencia s costas, manchadas de branco e negro, e o
segundo fai referencia ao tamao pequeno (en portugus emprgase galego como sinnimo de
pequeno). Outras puntualizacins semnticas estn anotadas en P. viridis.
Familia Alaudidae
calandria comn Calandrella brachydactyla
Bibliografa ornitolxica especializada. Calandria comn foi o nome proposto por C.

tamn calandria en 1999 por M. A. Conde Teira (23 e 12B); utilizouse calandria ou calandria
comn nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron
calandra pequena (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus calandrinha,
calandrinha-comum (2A, 10A e 1D), e tamn calhandrinha e calhandrinha-galucha (2D e 3D).
Nomes populares. Calandria, co sufixo ia, unha denominacin como tal propia do
acervo lingstico galego, recollida no Seixo por Sarmiento no sculo XVIII (1G). Varios nomes xenricos
populares que se poderan aplicar a esta especie estn comentados en Alauda arvensis.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas indicadas en A. arvensis,
Galerida cristata, Lullula arborea e Melanocorypha calandra.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de calandra na nosa literatura,
vxase M. calandra.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de calandra, vxase M. calandra. O
modificador comn indica, como di, que a mis comn das das especies do xnero Calandrella e
pequena alude ao seu tamao. Non se achou unha motivacin semntica clara para galucha, que
significa novata, sen experiencia.
calandria das marismas Calandrella rufescens
Bibliografa ornitolxica especializada. Calandria apincharada foi o nome proposto por C.

utilizouse nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 14A e 18A). Calandria das marismas foi a denominacin
proposta en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); empregouse ou recolleuse nalgunhas publicacins (10A
e 13A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran calandra das marismas (10B).
194
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus calandrinha-das-marismas (2A e 1D) e

calhandrinha-das-marismas (2D e 3D).
Nomes populares. Vxase Calandrella brachydactyla.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas indicadas en A. arvensis,
Galerida cristata, Lullula arborea e Melanocorypha calandra.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de calandra na nosa
literatura, vxase M. calandra.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de calandra, vxase M.
calandra. O modificador das marismas fai referencia ao seu hbitat e apincharada indica que ten
pintas na plumaxe.
calandra real Melanocorypha calandra
Bibliografa ornitolxica especializada. Calandra foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse na
terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
tense recollido ou utilizado tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 14A e 18A). Calandra
real foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse ou recolleuse
nalgunhas publicacins (10A e 13A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a
denominacin de calandra grande (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
cochicho, calhandra, calhandra-comum e calhandra-real, con preferencia esta ltima (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Como nomes xenricos, calandra foi rexistrado por F. Fernndez Rei en
Cario, M. C. Lpez Taboada en Sobrado dos Monxes, G. Baamonde Traveso en Cedofeita e A.
Santamarina Fernndez no Val do Suarna (3C); calandria rexistrouno I. Leis Casanova en Sta. Eulalia
de Dumbra; callandra rexistrouno M. Taboada Cid na Mezquita; colandra, M. Prado Fernndez en
Ferreira de Valadouro (3C). De modo xenrico, J. Rodrguez Cruz recolleu a voz callandra en
Hermisende (13B). Ademais, F. Fernndez Rei rexistrou a voz calandro en Cario, que identifica coa
voz castel alondra comn (3C). Outros varios nomes xenricos populares que se poderan aplicar
talvez a esta especie estn comentados en Alauda arvensis.
editorial Galaxia, d para a voz castel calandria a galega laberca; ademais trae as entradas galegas:
calandre (remite a calandra); calandra, identificada coa voz castel calandria e co sinnimo laberca;
e callandra, identificada coa voz castel alondra, anda que posbel que se estea a referir a M.
calandra. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d para a voz castel calandria as galegas laberca, loia, alauda, calandra e
calandre, e para a voz castel carabinera (un nome referido normalmente ao xnero Galerida) as
galegas cotova copetuda (que parece referirse claramente ao xnero Galerida) e callandra (que si que
se podera referir a esta especie ou a este grupo de especies). No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas: laverca, que nunha das sas
acepcins define xenericamente e que logo identifica con A. calandra e A. arvensis; calandra, que
define especificamente co nome cientfico M. calandra e identifica con cotovia (vxase Lullula arborea)
e laverca; e callandra, que identifica con calandra, cotovia e laverca. O Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, trae as entradas: calandra (como galega e preferente),
definida especificamente como M. calandra; callandra (como galega e non preferente), que remite a
calandra; calandre (como galega e non preferente), que remite a calandra; calandro (como galega e
non preferente), que remite a calandra.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Celso Emilio Ferreiro empregou a denominacin
calandra no seu poema Desterro (en Longa noite de pedra, 1962): "Que foi do ceo aquil, / do
vento e das calandras, / dos solpores calados, / dos prados e labranzas?". Tamn o escritor lvaro
Cunqueiro emprega calandra en Herba aqu e acol (1980 e 1991): "...Ao erguerse, Bran veu unha
calandra/ abaneando unha ponlia... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, as denominacins calandra,
callandra e similares veen do latn vulgar calandria e este do grego klandra. Real un cualificativo
de moitas aves, que s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma ou nas sas
cores, como o caso desta especie, que chama a atencin polas sas manchas negras e polo tamao,
como tamn indica o modificador grande.
cotova cristada Galerida cristata
Bibliografa ornitolxica especializada. Cotova dos camios foi o nome proposto por C.
195
utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse nalgunha outra publicacin
(2A). Cotova cristada foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido en varias publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A,
15A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus cotovia-de-poupa (2A, 10A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou especificamente para Galerida cristata a
denominacin de laverca da carapuza nas terras da Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X.
L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen laverca de poupa para G. cristata na comarca de
Vern (23B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de cotovo para Galerida cristata no concello
de Ames, na provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo apunta para a especie na Galiza o nome de
cotova (11B). Outros nomes populares xenricos que se poderan aplicar a esta especie estn
comentados en Alauda arvensis e Lullula arborea. Anbal Otero identificou como equivalente voz
cogujada voces galegas capeluda, en Mones; ca, na Guardia; lavarquela (escrito con b), en
Hospital; laverco (escrito con b), en Quintns; pxaro rastrn, en Meira; curucheira, en Veiga de
Muos (1C), anda que algunhas destas poderan referirse a outras especies da familia. Outros varios
nomes xenricos populares que se poderan aplicar talvez a esta especie estn comentados en Alauda
arvensis.
editorial Galaxia, d para a voz castel cogujada a galega cotova; ademais trae as entradas galegas:
galeiria, identificada coas voces castels alondra e cogujada; carreirega, identificada coa voz
castel cogujada; cotova, identificada coa voz castel cogujada e os sinnimos catrolia (que non ten
entrada propia) e cuturlia (que non ten entrada propia); cotolova (remite a cotova); cuturlo
(remite a cotova); e cotovo como macho da cotova. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M.
Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel cogujada as
galegas capeluda, carreirega, galeiria, cotova, cotrola e coturla; para a voz castel
carabinera, as galegas cotova copetuda e callandra (a primeira parece referirse claramente a esta
especie). No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a voz cotovia, cos sinnimos e comentarios que se anotan en Lullula arborea. O Diccionario de
recolle carapucheira, capelo, carrapucheira, cotova das rbores, cotova dos camios, cotrola,
cotrola, cucurucha, curucheira e curupete como sinnimos inespecficos para os xneros Galerida
e Lullula (anda que podemos facilmente adiviar que cotova das rbores/cotova dos camios estn
facendo referencia a G. cristata/L. arborea). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as entradas cotova (como galega e preferente), definida e identificada como
G. cristata e cos sinnimos cotrola e curucheira e coa subentrada cotova dos camios, que identifica
con caparucheira; cotrola (como galega e preferente), definida e identificada como G. cristata e cos
sinnimos cotova e curucheira; curucheira (como galega e preferente), definida e identificada como
G. cristata e cos sinnimos cotova e cotrola; carapucheira (como galega e preferente), definida e
identificada como G. cristata e cos sinnimos caparucheira e cotova dos camios; caparucheira
(como galega e preferente), definida e identificada como G. cristata e cos sinnimos carapucheira e
cotova dos camios; cotovo (como galega, mais non preferente), que remite a cotova; cutuva
(como galega e non preferente), que remite a cotova; cutuluma (como galega e non preferente), que
remite a cotova; cutuluva (como galega e non preferente), que remite a cotova; cuturlo (como
galega e non preferente), que remite a cotova, e ldola (como galega e non preferente), que remite a
cotova.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de cotova ou cotovo na nosa
literatura, vxase Lullula arborea.
Etimoloxa / motivacin semntica. Cotova e similares son voces de orixe onomatopeica. A
maiora dos nomes ou modificadores que recibe esta especie estn motivados na conspicua carapucha
que ten: capeluda, da carapuza, galeiria, cristada etc., ou o portugus de-poupa (e galego de
poupa). O modificador dos camios alude a un dos lugares onde mis frecuente observar este
paxaro.
cotova pequena Lullula arborea
Bibliografa ornitolxica especializada. Cotova pequena foi o nome proposto por C. Pedreira
por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999, nos seus traballos (10B e 12B); utilizouse
nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) ne recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A,
13A, 14A, 15A, 16A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son cotovia-pequena
196
e cotovia-dos-bosques (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o segundo).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou especificamente para Lullula arborea as
denominacins de cotova, cotuva e cutuluvio nas terras da Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E.
Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen cotova para L. arborea na comarca de Vern
(23B). No Atlas de vertebrados de Galicia recllese o nome de cotovo para esta especie (7A). M.
Taboada Cid rexistrou as voces cotolova na Mezquita e cutuluva e cotova en Vern; M. E. Vzquez
Santamara, cutuluva, cutuva e cutoloma na Gudia; M. C. Gil Surez, tamn cutuluva en
Vilardevs; M. C. Lpez Taboada e J. A. Palacio Snchez cutuva respectivamente en Sobrado dos
Monxes e Ferreira de Pantn (3C). (Estas voces populares recollidas no traballo de C. Garca Gonzlez
aparecen identificadas coa denominacin castel cogujada e talvez poidan estar referidas tamn a
Galerida cristata.) F. Bernis Madrazo rexistrou a voz cotova en varias localidades de Lugo, e cita a
Carr (1928), que no seu dicionario galego-casteln recolle tamn esta voz galega (11B). J. Rodrguez
Cruz, cotolova en Hermisende, que corresponde de modo xenrico con cotova (13B).
editorial Galaxia, recolle as voces: cotova, identificada coa voz castel cogujada e os sinnimos
catrolia (que non ten entrada propia) e cuturlia (que non ten entrada propia); cotolova (remite a
cotova); cuturlo (remite a cotova); e cotovo, como macho da cotova. O Diccionario de usos
voz castel totova a galega cotova. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, incle as entradas: curucheira, que identifica con cotovia; carrapucheira,
que nunha acepcin identifica con cotovia; capelo (que nunha acepcin identifica con cotovia);
alauda, que define xenericamente e identifica coa cotovia e coa laverca; cotovia, que define
xenericamente e d os sinnimos calandra (que despois define co nome cientfico M. calandra e
identifica con cotovia e laverca), callandra (que despois identifica con calandra, cotovia e laverca),
laverca (que aparece como sinnimo de cotovia e despois identifica, nunha das sas acepcins, con A.
calandra e A. arvensis), cotrola (que non ten entrada propia mais aparece como sinnimo de cotovia),
alria (ademais de sinnimo de cotovia, tamn a identifica con entrada propia como laverca),
capeluda (como sinnimo de cotovia, que despois remite a laverca) e laverco (como sinnimo de
cotovia, que identifica, nunha das sas acepcins, con laverca); ademais identifica especificamente
cotovia-pequena con Lullula arborea; tamn incle a entrada cotovio, que define, nunha das sas
acepcins, como macho da cotovia. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os sinnimos inespecficos para os xneros
Galerida e Lullula apuntados en G. cristata. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a voz cotova, cos sinnimos e comentarios que se anotan en Galerida cristata.
Uso dos seus nomes na literatura galega. lvaro Cunqueiro usa cotova en varias das sas
obras, como por exemplo n' O incerto seor don Hamlet (1959): "... ...cotova, axuxere! ... ".
Ramn Cabanillas, aln de cotova, emprega tamn cotovo n' A rosa de cen follas (1927): "...
rompeu o cotovo a cantar no loureiro ... ".
Cotova est tamn recollida nun dito popular: "Polo san Matas, xa cantan as cotovas".
Etimoloxa / motivacin semntica. Cotova e similares son voces de orixe onomatopeica.
Carrapucheira e similares aluden a pequena crista que tamn ten este paxaro. O modificador
pequena fai referencia ao seu tamao e dos-bosques ao seu hbitat. Para laverca, alria e alauda,
vxase A. arvensis.
laverca
(ou
laverca comn) Alauda arvensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Laverca foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn por M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999, nos seus traballos (10B e 12B). Utilizouse nas
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A, 16A, 18A e 11B; nalgunha, laverca comn). En Portugal tamn recibe o nome de laverca
ou laverca-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A voz laverca popular en moitas localidades galegas. J. Vilario Seco
rexistrouna en S. Braulio de Caaveiro; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; C. Garca Gonzlez, en
Compostela; J. L. Couceiro Lpez, en Fes; M. R. Martnez Martnez, en Curtis; F. Vecino Toms, en
Razo; A. Snchez Snchez, en Montederramo; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. I.
Gonzlez Fernndez, en Val Burn; X. Pena Seijas, en Guitiriz; S. Cortia Vzquez, en Frioal; E.
Rodrguez Gandoi, en Guntn; M. C. Enrquez Salido, no Grove; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de
Dumbra; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; J. Lpez
Fernndez, en Novefontes; R. Fraga Garca, en Melide; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; G.
Baamonde Traveso, en Cedofeita; F. Varela Gonzlez, en Santaia; M. A. Fraiz Barreiro, en Codeseda;
197
M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs (3C). Igualmente, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L.
Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen laverca na comarca de Vern (23B). M. Gonzlez
Gonzlez recolleu a variante laverco no Incio (3C). M. J. Prez Alonso, laviarca en Goin (3C). M.
Gonzlez Gonzlez e J. A. Palacio Snchez, lavarquela respectivamente no Incio e Ferreira de Pantn
(3C). A. Villarino Gmez rexistrou as denominacins de laverca, laverca do carapucho e laverca
pequena nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A); igualmente laverca, na Limia, o
autor do presente traballo. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de laverca e laverco
(escritos con "b") para Alauda arvensis no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). No Atlas de
vertebrados de Galicia apntanse os nomes especficos de alauda e loia (7A). F. Fernndez Rei
rexistrou a voz calandro en Cario, que identifica coa voz castel alondra comn (3C). Na primeira
gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apntanse tamn para A. arvensis as
denominacins populares de lavarquela (escrito con "b"), navarquela (escrito con "b") e serrana
(1A). Por outra banda, na mesma obra tamn se recollen as denominacins xenricas de
caparucheira, carrapucheira, cotrola, cotrola, capelo, cucurucha e curupete, e os autores
indican que nalgns lugares tamn lles chaman equivocadamente s especies de aludidos co nome de
*paspalls (1A). M. Felpeto Lagoa, en concreto, rexistrou o nome xenrico de caparucheira en Ares
(3C). M. R. lvarez Blanco rexistrou cotrola en Ramirs, definndoo como alondra crestada. Anbal
Otero recolleu a voz aloria, que identificou coa castel alondra, e como sinnimos as voces galegas
catrulia, en Arnoia; cotrola, na Caiza; cuchib, en Bamio; cutulubia, en V. das Mes;
chirlumerlo, en Mercurn; pitirrisa, en Rubiana; turreirega, en Veiga de Muos (1C), anda que
algunhas destas poderan referirse antes ben a outras especies da familia e non Alauda arvensis.
editorial Galaxia, d para a voz castel alondra as galegas laberca e loia; ademais trae as entradas
galegas: chirlumerlo, identificada coa voz castel alondra; turreiraga, identificada coa voz castel
alondra; callandra, identificada coa voz castel alondra; alauda, identificada coa voz castel alondra e
co sinnimo laberca; loia, identificada coa voz castel alondra; laberca, identificada como alondra de
los campos; labarquela, identificada como alondra de los campos e cos sinnimos laberca e
nabarquela (que non ten entrada propia); galeiria, identificada coas voces castels alondra e
cogujada. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d para a voz castel alondra as galegas labarquela, laberca, aloia,
alauda, calandra, callandra, chirlomerlo, cotova, galeiria e turreiraga. No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, recllense as entradas: laverca, que
nunha das sas acepcins identifica con A. arvensis e M. calandra; laverco, que identifica con laverca;
alauda, que define xenericamente e identifica coa cotovia (vxase Lullula arborea) e coa laverca;
alria (que identifica con laverca e tamn d como sinnimo en cotovia); serrana, que, nunha das
acepcins, define e identifica con laverca e d o nome cientifico de A. arvensis; chirlo-merlo, que
identifica con laverca e d o nome cientifico de A. arvensis; capeluda, que remite a laverca; na
entrada pxaro ou paxaro incle tamn a subentrada pxaro-rastrn, que identifica co nome
capeluda. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle lavarquela e serrana como sinnimos de laverca, que identifica
con A. arvensis. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, trae as entradas
laverca (como galega e preferente), que identifica con A. arvensis e co sinnimo loia; loia (como
galega e preferente), que identifica con A. arvensis e co sinnimo laverca; lavarquela (como galega
mais non preferente), que remite a laverca; laviarca (como galega mais non preferente), que remite a
laverca; alauda (como galega mais non preferente), que remite a laverca; aloia (como galega mais
non preferente), que remite a loia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. X. L. Mndez Ferrn emprega o nome de loia como
sinnimo de laverca na sa obra Con plvora e magnolias (1976). O escritor lvaro Cunqueiro
emprega o vocbulo xenrico alaudas en Dona de corpo delgado (1950): "...Adormece ao meu carn,
namentras quebra o da / baixo un teito de alaudas, tmidas cantadoras... ".
Este mesmo autor, o vocablo especfico laverca, en Si o vello Sinbad volvese s illas (1961):
"...e veen por nacis de labercas, oureoles... ". X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recollen un
canto popular que alude ao cantar desta especie (1A): "Laverquia cantareira, / que voando nas
alturas / enches o aire de dozuras / coas tas verbas feiticeiras".
F. Bernis Madrazo apunta o uso da voz laverca no Cancionero popular gallego de J. Prez
Ballesteros, do ano 1886 (11B).
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, alauda, loia e aloia veen do latn
alauda (J. Corominas recolle a voz castel aloda, tamn con esta orixe). A denominacin galega e
portuguesa laverca provn do gtico lawerka. Para cotrola, cotrola e similares, vxase L. arborea;
para calandra e similares, Melanocorypha calandra. O nome paxaro-rastrn pode facer referencia a
que anda nos rastrollos e turreiraga a que anda no turreiro ou torreiro, o terreo aberto ou terreo de
labrado; todos eles son hbitats tpicos da especie. O nome serrana tamn pode indicar un hbitat.
Outras denominacins auden a que tamn esta especie pose unha pequena carapucha ou curupete.
198
Chirlo-merlo lembra a denominacin chirlomirlo, propia do xnero Sturnus, e posbel que a
asignacin a Alauda arvensis sexa unha confusin.
Familia Hirundinidae
andoria das barreiras Riparia riparia
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria brava foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (1A e 2A).
Andoria das barreiras foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nunha publicacin utilizouse anduria das
barreiras (6A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinha-das-barreiras (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Anduria unha voz popular e xenrica moi estendida na Galiza, recollida
no galego de moitas localidades, segundo o traballo de C. Garca Gonzlez (3C). A. Villarino Gmez
rexistrou para esta especie en concreto a denominacin de pillabarro nas terras da desaparecida lagoa
de Antela (9A). No Atlas de vertebrados de Galicia recllense os nomes de anduria, avin das
pedras e andoria brava tamn para especie (7A).
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas indicadas en Hirundo rustica.
entrada andoria cunha explicacin das diferentes especies, entre elas andoria-brava para se
referir a Riparia riparia. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle andoria brava e andoria das barreiras como
sinnimos especficos para R. riparia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algunha das voces xenricas tense empregado na
nosa literatura. Vxase H. rustica.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de andoria, vxase H. rustica. Avin
un termo empregado mis habitualmente para Delichon urbicum. O modificador das barreiras alude
aos desniveis do terreo onde fai os nios; das pedras tamn alude a un hbitat, pero non tan tpico;
pillabarro, ao costume de coller barro, anda que son outras especies da familia as que o empregan na
construcin do nio, non R. riparia; brava, sa condicin salvaxe e a que non anda nas casas.
andoria dos penedos Ptyonoprogne rupestris
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria dos penedos foi o nome proposto por C.
tamn andoria dos penedos en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha publicacin
empregouse ou recolleuse anduria dos penedos (1A, 2A, 6A e 18A). Nas seguintes guas de aves de
Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras
publicacins ornitolxicas utilizouse ou recolleuse andoria dos penedos (8A, 10A, 13A, 14A, 15A e
11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinha-das-rochas (2A, 10A, 11B, 1D, 2D
e 3D).
no galego de moitas localidades, segundo o traballo de C. Garca Gonzlez (3C). No Atlas de
vertebrados de Galicia tamn se apunta, en concreto para esta especie, a denominacin de anduria
(7A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen a voz
anduria brava especificamente para P. rupestris na comarca de Vern (23B).
entrada andoria cunha explicacin das diferentes especies, entre elas andoria-dos-penedos para
se referir a Hirundo rupestris (equivalente a Ptyonoprogne rupestris). O Diccionario de sinnimos da
199
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle andoria
brava e andoria dos penedos como sinnimos especficos para P. rupestris.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de andoria, vxase H. rustica. Os
modificadores dos penedos e das rochas aluden ao hbitat mis caracterstico desta especie, onde fai
os nios.
andoria de cu branco Delichon urbicum
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria do cu branco foi o nome proposto por C.

tamn andoria de cu branco en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B). Empregouse andoria de ou do cu branco nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas
(8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1A) e nalgunha publicacin (2A, 6A e 18A) utilizouse a variante anduria, con "u"
(anduria do cu branco). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinha-dos-beirais
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
no galego de moitas localidades, segundo o traballo de C. Garca Gonzlez (3C). Na primeira gua de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recllense concretamente para esta especie as
denominacins populares de pxaro das casas e avin (1A). M. Taboada Cid rexistrou o nome de
avin no galego de Vern; A. Prez Cid, no galego de Marn; M. C. Gil Surez, no de Vilardevs, e todos
eles se estn a referir probabelmente a esta especie (3C). A. Villarino Gmez rexistrou tamn para
Delichon urbicum as denominacins populares de andoria, arieiro e arrieiro nas terras da Limia
(9A). F. Bernis Madrazo apunta para a especie a denominacin de anqueixo, na provincia da Corua,
anda que indica que se podera referir tamn ao xnero Apus (11B). M. C. Enrquez salido rexistrou a
voz zamburia no Grove para unha andoria pequena branca e negra, que podera ser esta especie
(3C).
No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da
editorial Akal, aparecen, nunha das acepcins da voz castel avin, a de pjaro parecido al vencejo, as
voces galegas cirrio e vichelocrego. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle andoria do cu branco, avin, barreiro e
paxaro das casas como sinnimos especficos para D. urbicum. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada andoria cunha explicacin das
diferentes especies, entre elas andoria-do-cu-branco para se referir a D. urbicum, e tamn a
entrada avin co significado de "espcie de andoria coecida co nome de andoria-do-cu-branco";
na entrada pxaro ou paxaro incle tamn a subentrada pxaro-das-casas, que fai referencia a D.
urbicum. No Diccionario da lingua galega Obradoiro-Santillana, de 2005 (18G), esta especie recibe o
nome de avin.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da etimoloxa de andoria, vxase Hirundo
rustica. Sobre a motivacin semntica, avin fai referencia semellanza entre a forma do corpo deste
paxaro coa forma dun avin. O modificador do cu branco alude caracterstica mancha branca que
ten no uropixio ou mitra, que o distingue bastante ben doutras especies da familia; das casas e dosbeirais porque constre os nios nos beirais dos tellados ou por baixo das cornixas das casas.
Arieiro e similares aluden a un dos seus hbitats na Limia, as areeiras. Non se encontrou unha
explicacin para o nome anqueixo nin para zamburia (este ltimo o nome galego dun molusco, co
que bioloxicamente D. urbicum non ten nada a ver). Cirrio e vichelocrego son denominacins propias
doutros paxaros (do xnero Apus e de Oriolus oriolus, respectivamente) que seguramente por
confusin se usan tamn para D. urbicum.
andoria durica Hirundo daurica
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria acalugada foi o nome proposto por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica
(1A e 2A). Andoria durica foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
200
Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas posteriores guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez
(5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins (8A, 10A, 11A, 12A, 13A,
15A, 16A e 18A). Nalgunha publicacin (7A, 6A e 14A) utilizouse ou apuntouse a variante anduria,
con "u" (anduria durica). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinha-durica
(2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen a voz anduria do monte especificamente para H. daurica na comarca de Vern
(23B).
entrada andoria cunha explicacin das diferentes especies, mencionando a existencia de Hirundo
daurica, mais sen indicar un nome galego para este paxaro. O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle andoria
acalugada e andoria durica como sinnimos especficos para H. daurica.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase H. rustica.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa de andoria, vxase H. rustica. O
modificador acalugada fai referencia a que ten unha cor diferente na caluga; durica unha copia do
nome latino, que est relacionado cun lugar da siberia (Dauria).
andoria comn Hirundo rustica
Bibliografa ornitolxica especializada. Anduria comn foi o nome proposto por C. Pedreira
andoria comn ou andoria en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez e nalgunha publicacin
empregouse ou recolleuse anduria comn (1A, 2A, 18A, 6A e 11B); nas seguintes guas de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A) utilizouse ou recolleuse andoria
comn. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus andorinha-das-chamins (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Anduria unha voz popular e xenrica moi estendida na Galiza,
rexistrada en moitas localidades no traballo de C. Garca Gonzlez e as mesmo rexistrada por F. Bernis
Madrazo na Galiza (11B e 3C). Andoria as mesmo unha denominacin comn para a especie e
aparece con frecuencia recollida na tradicin lexicogrfica galega, mesmo por Sarmiento, no sculo
XVIII (1G). A. Villarino Gmez rexistrou para H. rustica as denominacins de andoria e andoria
casea nas terras da Limia (9A). F. Bernis Madrazo rexistrou a variante arondina nunha localidade da
provincia de Lugo (11B). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez indcase
tamn a denominacin arondia (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia, a SGHN apunta para esta
especie os nomes de anduria, andoria e arondia (7A). Por outro lado, no refraneiro popular
galego recllese a denominacin anduria e andoria (vxase uso dos seus nomes na nosa
literatura).
editorial Galaxia, trae a entrada anduria, que se identifica coa voz castel golondrina, dando os
sinnimos andoria, andola e colandrilla; andoria, identificada con golondrina e co sinnimo
anduria; andolla (talvez andola, por erro), que remite a anduria; colandrilla, que explica que a
denominacin que se lle d nalgunhas comarcas galegas anduria; incle tamn a entrada andurio,
referida cra da anduria. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel golondrina, na acepcin de paxaro,
as voces galegas anduria, andola e colandrilla. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada andoria cunha explicacin das
diferentes especies, entre elas andoria comun para se referir a Hirundo rustica. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas de andoria e
anduria, a primeira como galega e preferente, e coa que se refire especificamente a H. rustica, e a
segunda como galega pero non preferente; rexeita a voz colandrilla, que remite a anduria. O
editorial Galaxia, recolle andoria rstica e arondia como sinnimos especficos para H. rustica.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Eduardo Pondal utilizou varias veces anduria en
Queixumes dos Pinos (1886): "Das africanas praias vecias / como costuman, / retornarn / as
ambeis e doces andurias, ... ". O escritor lvaro Cunqueiro tamn usou anduria en varias das
sas obras, como por exemplo en Merln e Familia (1955): "...coma unha bandada de andurias que
voa ao sul en outono... ".
No refraneiro popular tamn se recollen as denominacins andoria e anduria:
201
"Catro aves voadoras son as que pasan o mar: a anduria (ou andoria) e mais o cuco, a
rula e o paspalls."
"Andurias a rentes da auga, chuvia na praia."
"Unha anduria soa non fai vern."
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo explica que do latn hirundo derivan as
voces galegas e portuguesas, pasando por arundo, arundina e andurina (11B). O modificador casea
porque constre os nios nas casas; o modificador comn indica que H. rustica a especie a mis
habitual das andorias.
Familia Motacillidae
pica de Richard Anthus richardi
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica de Richard foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A,
13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son petinha de Richard e
petinha-sombria (2A, 10A, 1D e 2D), tamn grafado como petinha-de-richard (3D).
Nomes populares. unha especie accidental na Galiza e non se teen rexistrado nomes
populares, ags o xenrico (vxase Anthus campestris).
Dicionarios consultados. Vxase A. campestris.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica dos nomes xenricos,
vxase A. campestris. O modificador de Richard, tamn indicado no nome cientfico da especie, alude
ao naturalista francs M. Richard, que a describiu no sculo XIX; sombria refrese talvez s manchas
escuras do peito e tonalidade escura do dorso.
pica de Hodgson Anthus hodgsoni
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica de Hodgson empregouse na terceira gua de

aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son petinha-silvestre (3D).
populares, ags o xenrico (vxase Anthus campestris).
Dicionarios consultados. Vxase A. campestris.
vxase A. campestris. O modificador de Hodgson, tamn presente no nome cientfico da especie,
alude ao naturalista ingls Brian Hodgson, que describiu esta pica no sculo XIX.
pica dos campos Anthus campestris
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica papuda foi a denominacin proposta por C.

recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A e 6A). Pica campestre foi o
nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense recollido ou empregado
nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal propuxeran pica dos campos (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinhados-campos (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. O nome xenrico, pica, foi rexistrado no galego de Cario por F. Fernndez
Rei e recollido no traballo de C. Garca (3C). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan que
este o nico nome xenrico recollido at agora en galego para as especies do xnero Anthus (10B).
editorial Sotelo Blanco, recolle a voz pica e nunha das sas acepcins define xenericamente estes
paxaros, especificando ademais a denominacin pica-papuda para A. campestris; tamn recolle na
entrada navieiro unha acepcin que identifica xenericamente cos pxaros da familia dos motacildeos
202
(noutra acepcin, identifica o termo con Serinus serinus; noutra, con A. cannabina). Nos outros
dicionarios consultados non aparecen denominacins para este grupo de paxaros.
Etimoloxa / motivacin semntica. Non se coece ben a motivacin semntica de pica, anda
que algo tea a ver con picar; tampouco se encontrou unha explicacin clara para a denominacin
portuguesa petinha, que talvez tea relacin con petar ou peto. Navieiro un nome ben propio
doutras especies, como Carduelis cannabina ou Serinus serinus, que pode ser que se aplique
equivocadamente a estas especies. Os modificadores dos campos, campestre etc. aluden ao hbitat
caracterstico da especie; papuda pode facer referencia ao papo branco, que contrasta coas partes
dorsais de cor crema.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Na nosa opinin, de
todas as propostas de denominacin en galego para esta especie no mbito da ornitoloxa
especializada, pica dos campos sera a mellor por harmonizar coa denominacin en portugus e por
reforzar o sistema de nomenclatura con outras especies de picas (pica dos prados, pica das rbores,
pica dos campos).
pica das rbores Anthus trivialis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica das arbres foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica (2A). O mesmo nome, mais co termo "rbores" completo, pica das
rbores, foi proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B). Empregouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A,
8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinhadas-rvores (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Como xa se comentou en Anthus campestris, o nome xenrico, pica, foi
rexistrado no galego de Cario por F. Fernndez Rei e recollido no traballo de C. Garca Gonzlez (10B).
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentan que este o nico nome recollido at agora en
galego para as especies do xnero Anthus (10B). Ademais, A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin
popular de laverca para esta especie nas terras da Limia, que a denominacin caracterstica para
Alauda arvensis e pode ser unha confusin por parte da xente que lle chama as.
paxaros, especificando ademais a denominacin pica-das-rbores para A.trivialis; tamn recolle a
denominacin xenrica de navieiro para os pxaros da familia dos motacildeos (noutra acepcin,
identifica o termo con Serinus serinus; noutra, con A. cannabina). Nos outros dicionarios consultados
non aparecen denominacins para este grupo de paxaros.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica dos nomes xenricos,
vxase A. campestris. O modificador das rbores alude ao hbitat da especie.
pica dos prados Anthus pratensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica dos prados foi a denominacin proposta por C.
tamn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B).
Empregouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e tense recollido ou
empregado tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e
18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinha-dos-prados (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
rexistrado no galego de Cario por F. Fernndez Rei (3C). Especificamente, A. Reboreda, C. lvarez, E.
Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen pizpiz para Anthus pratensis na comarca de
Vern (23B).
paxaros, especificando ademais a denominacin pica-dos-prados para A. pratensis; tamn recolle na
entrada navieiro unha acepcin definida cos pxaros da familia dos motacildeos (noutra acepcin,
identifica o termo con Serinus serinus; noutra, con A. cannabina). Nos outros dicionarios consultados
non aparecen denominacins para as especies do xnero Anthus.
Etimoloxa / motivacin semntica. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez indican que pizpiz claramente onomatopeico, reflicte a voz que emite a ave
en voo (23B).Sobre a motivacin semntica dos nomes xenricos, vxase A. campestris. O modificador
203
dos prados alude ao hbitat caracterstico da especie.
pica costeira Anthus petrosus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica patinegra mareira foi o nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia, para a,
daquela, subespecie Anthus spinoletta petrosus (4B e 5B); recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica
(2A). Nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez empregronse respectivamente os nomes de
pica patinegra (1A; anda non estaba diferenciada como especie de A. spinoletta) e pica patinegra
costeira (5A e 22A). Pica costeira foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde
Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nunha publicacin utilizouse pica da costa (6A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinha-martima (10A, 1D, 2D e 3D).
rexistrado por F. Fernndez Rei no galego de Cario e publicado no traballo de C. Garca (10B).
paxaros; tamn recolle na entrada navieiro unha acepcin definida cos pxaros da familia dos
motacildeos (noutra acepcin, identifica o termo con Serinus serinus; noutra, con A. cannabina). Nos
outros dicionarios consultados non aparecen denominacins para este grupo de paxaros.
vxase Anthus campestris. Os modificadores martima, costeira, da costa etc. aluden aos hbitats da
especie; patinegra refrese cor das patas, que un trazo que a distingue doutras picas.
denominacin especfica, temos que apuntar que non hai moitos anos a ciencia consideraba que A.
petrosus e A. spinoletta eran subespecies da mesma especie; hoxe considranse das especies de
paxaros diferentes.
pica alpina Anthus spinoletta
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica patinegra *monts foi o nome proposto por C.
Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia, para a,
daquela, subespecie Anthus spinoletta spinoletta (4B e 5B); recolleuse nalgunha publicacin
ornitolxica (2A). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez empregronse
respectivamente os nomes de pica patinegra (1A; anda non estaba diferenciada como especie de A.
petrosus) e pica patinegra montesa (5A e 22A). No Atlas de vertebrados de Galicia, tamn se
denominou pica patinegra especie A. petrosus (7A). Pica alpina foi a denominacin proposta en
1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin utilizouse pica da serra (6A
e 11A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran pica ribeira (10B). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinha-ribeirinha (10A, 1D e 3D).
rexistrado no galego de Cario por F. Fernndez Rei (3C). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
comentan que este o nico nome galego recollido at agora para as especies do xnero Anthus (10B).
Dicionarios consultados. Ningunha denominacin especfica para A. spinoletta; s as
denominacins xenricas indicadas en A. petrosus no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco.
vxase A. campestris. Os modificadores ribeira, alpina, montesa etc. aluden aos hbitats da
especie; patinegra refrese cor das patas, que un trazo que a distingue doutras picas.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Cmpre dicirmos que
esta especie e a anterior presentan unha dificultade canto sa denominacin que preciso termos en
conta. Non hai moitos anos, a ciencia consideraba que A. petrosus e A. spinoletta eran subespecies da
mesma especie; hoxe considranse das especies de paxaros diferentes. M. A. Conde Teira explica que
propoen o de pica alpina, tomado do nome de casteln bisbita ribereo alpino, por consideralo mellor
que os outros nomes anteriores todos para caracterizar esta especie (12B).
pica de gorxa rubia Anthus cervinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pica de gorxa rubia foi o nome proposto en 1999 no
204
traballo de M. A. Conde Teira e utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica (13A). Nalgunha publicacin
empregouse pica gorxirrubia (10A e 14A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeran a
denominacin de pica de garganta rubia (10B). Nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez empregouse o nome de pica pintada (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son petinha-de-garganta-ruiva e petinha-da-garganta-vermelha (2A, 10A, 1D e
2D).
populares, ags o xenrico.
Dicionarios consultados. . Ningunha denominacin especfica para A. cervinus; s as
vxase Anthus campestris. Os modificadores gorxirrubia, de gorxa rubia, pintada etc. aluden s
cores da plumaxe desta especie, particularmente a da gorxa, que a distingue doutras picas.
pica fulva Anthus rubescens
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento. Na

bibliografa ornitolxica, o nome portugus petinha-fulva (3D).
Nomes populares. Esta ave de presenza en extremo espordica na Galiza e non se coecen
nomes especficos; os comentarios poden ser os mesmos no referente ao nome xenrico.
Dicionarios consultados. Ningunha denominacin especfica para A. rubescens; s as
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de pica, vxase A.
campestris. O modificador fulva alude cor da sa plumaxe, amarelo tostada ou alourada.
lavandeira citrina Motacilla citreola
Bibliografa ornitolxica especializada. Lavandeira citrina foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse ou recolleuse nalgunhas publicacins ornitolxicas
(12A, 13A e 14A); tamn na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus alvola-citrina (14A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de ocorrencia accidental na Galiza e non se teen
rexistrado nomes populares, ags os xenricos.
Dicionarios consultados. Aparecen os nomes xenricos indicados en Motacilla alba.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da significacin de lavandeira, vxase
Motacilla alba. Sobre a denominacin portuguesa alvola, vxase Motacilla alba. O modificador citrina
fai referencia cor da plumaxe, amarela, como a do limn.
lavandeira amarela Motacilla flava
Bibliografa ornitolxica especializada. Lavandeira verdeal foi o nome proposto por C.

recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 6A, 11A, 18A e 11B). Lavandeira amarela foi
o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
Existen ademais varias subespecies e ten cada unha seu nome no mbito da ornitoloxa especializada:
Motacilla flava iberiae: lavandeira amarela ibrica; Motacilla flava flava: lavandeira amarela
europea; Motacilla flava flavissima: lavandeira amarela britnica; Motacilla flava thunbergi:
lavandeira amarela escandinava; Motacilla flava cinereocapilla: lavandeira amarela itlica;
Motacilla flava feldegg: lavandeira amarela balcnica. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
alvola-amarela (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D), cos mesmos modificadores para as subespecies:
alvola-amarela-ibrica etc.
de lavandeira, lavandeira da veiga e lavandeira do gado nas terras da desaparecida lagoa de
Antela, na Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez,
boieira especificamente para M. flava na comarca de Vern (23B). M. Taboada Cid rexistrou no galego
de Vern a voz vaqueira, e M. C. Gil Surez rexistrouna no galego de Vilardevs (3C); neste traballo
205
identifcase vaqueira coa voz xenrica castel aguzanieves, mais posbel estea referido
especificamente a M. flava (vxase comentario semntico). No tocante s denominacins xenricas
galegas, vxase Motacilla alba.
editorial Galaxia, aparecen as voces xenricas indicadas en M. alba. No Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as
denominacins xenricas indicadas en M. alba. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada anda-rios con das acepcins, a primeira delas
referida de forma xenrica s especies da familia dos motacildeos (como por exemplo M. flava) e a
segunda referida a Alcedo atthis; recolle ademais as voces xenricas indicadas en M. alba; na entrada
lavandeira especifica a denominacin lavandeira verdeal para M. flava. No Gran Diccionario Xerais
da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins xenricas indicadas en M.
alba; na entrada lavandeira especifica a subentrada lavandeira verdeal para M. flava, que
caracteriza como a que ten lombo verde e ventre amarelo; tamn achega a entrada vaqueiran (escrito
as, con ene final, como galega e non preferente), que remite de forma xenrica a lavandeira, mais que
podera estar referida a esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego de lavandeira na nosa
literatura, vxase M. alba.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a significacin de lavandeira e outros nomes
xenricos, vxase M. alba. Sobre a denominacin portuguesa alvola, vxase M. alba. Os
modificadores verdeal e amarela fan referencia cor da plumaxe. Do gado e vaqueira aluden a un
costume caracterstico que ten esta especie en concreto de andar atrs dos bois e do gado en xeral,
comendo os insectos que saltan en tanto os ruminantes van pacendo; da veiga indica o seu hbitat
tpico.
lavandeira branca Motacilla alba
Bibliografa ornitolxica especializada. Lavandeira branca foi a denominacin proposta por

5B), e tamn en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas
guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e recolleuse ou utilizouse tamn noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A,
13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 11B). Aln diso, para a subespecie Motacilla alba yarrellii propxose o nome
de lavandeira moura na lista padrn (4B e 5B); na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez e no traballo de T. A. Vidal Figueroa e M. A. Conde Teira apuntouse lavandeira negra
para esta subespecie (1A e 10B); Patio e Pedreira volveron despois empregar lavandeira moura
(22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus alvola-branca, ou alvola-branca-comum
para a subespecie Motacilla alba alba e alvola-branca-britnica para a subespecie Motacilla alba
yarrelii (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan tamn o nome de paxaro
pastor para Motacilla alba (1A). A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins
lavandeira, lavandeira branca e lavandeira casea na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron o nome lavanveira para Motacilla alba no concello de Ames, na provincia da Corua (9B).
M. C. Ros Panisse rexistrou cu de sebo en Muxa; lavandeira, en Mera, Pontedeume, Burela e Laxe;
lavaeira, na Guarda; e seorita, en Cambados (7B). Por outro lado, no tocante s denominacins
populares xenricas, na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recllese
costureira, seorita, alindadora, lavrandeira (escrito con "b"), ravandoira (escrito con "b") e
paxaria da neve (1A). Na comarca da Limia, para aln de lavandeiras, tamn lles chaman
livandeiras (autor dio presente traballo). A voz popular e xenrica lavandeira est rexistrada en
moitas localidades galegas (3C). F. Bernis Madrazo cita a Arvalo Baca (1887), que daquela recollera
xa a denominacin lavandeira na Galiza (11B). A. Prez Cid rexistrou lavandoira en Marn (3C). M.
Taboada Cid rexistrou lavrandeira en Vern e na Mezquita; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M.
C. Rodrguez Lago, no Porto, en Zamora (3C). J. Rodrguez Cruz, lavandeira en Hermisende, de modo
xenrico (13B). M. P. Paz Gonzlez rexistrou devandoira no galego de Xunqueira de Amba (3C). M.
Taboada Cid rexistrou pastoria en Vern, que se identificou coa voz castel aguzanieves,
habitualmente empregada para esta especie (3C). C. Garca Gonzlez rexistrou andarros no galego de
Compostela; M. Gonzlez Gonzlez, no do Incio; M. C. Rodrguez Lago no do Porto, en Zamora; A.
Santamarina Fernndez rexistrou andarrius no galego do Val do Suarna; M. I. Gonzlez Fernndez
tamn, no Val de Burn (3C), mais non se especifica se se refire s especies do xnero Motacilla ou a
Alcedo atthis, que tamn recibe este nome.
editorial Galaxia, aparecen as entradas lavandeira, que nunha das acepcins define e identifica coa
206
voz castel aguzanieve, dando como sinnimos costureira (que non ten entrada propia) e labradora
(que non ten entrada propia); labrandeira, que identifica con motacilla, aguzanieve e co sinnimo
lavandeira; millarenga, que identifica con aguzanieves e co sinnimo lavandeira; e andarros, que
identifica con aguzanieve; a voz millarengo, nunha das sas acepcins, est definida confusamente
como especie de lavandeira que anda no millo. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel aguzanieve as galegas
lavandeira, costureira, labradora, arvela, albela, andarros, millarengo, labrandeira e
aguzaneve. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada anda-rios con das acepcins, a primeira delas referida de forma xenrica s
especies da familia dos motacildeos (como por exemplo Motacilla alba) e a segunda referida a Alcedo
atthis; na entrada lavandeira especifica esta denominacin lavandeira branca para M. alba e engade
lavandeira moura para a subespecie M. alba yarrelii; na entrada pxaro ou paxaro incle tamn a
subentrada pxaro-pastor, onde fai referencia a M. alba, pero posbel que se trate s dun exemplo e
que a denominacin sexa mis xenrica ca especfica; recolle ademais as voces xenricas de
alindadora, que define e d como sinnimos lavandeira, lavandisca (que non ten entrada propia),
pastoria, rebandoira (que non ten entrada propia) e albardeira; lavandeira, que define como
"pxaro insectvoro mui abundante en Galiza, de plumas brancas, negras e cincentas e que vive en
lugares hmidos"; labradora, para a que apunta o nome cientfico M. alba; arvela, para a que apunta
o nome cientfico M. alba; crego, nunha das acepcins, onde remite a lavandeira e apunta o nome
cientfico M. alba; seorita, para a que apunta o nome cientfico M. alba; garda-gandos e gardagados, para a que tamn apunta o nome cientfico de M. alba, ademais dos sinnimos pxaro pastor e
lavandeira branca; pastoria, da que d de forma xenrica o sinnimo alindadora e apunta o nome
cientfico Motacilla cinerea; costureira (nunha das acepcins remite a lavandeira, paxaro) e
albardeira (nunha das acepcins remite a lavandeira) como voces xenricas para este grupo de
especies; tamn recolle na entrada navieiro unha acepcin definida de maneira xenrica como
pxaros da familia dos motacildeos (noutra acepcin, identifica o termo con Serinus serinus; noutra,
con A. cannabina). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle alindador, alindadora, costureira, devandoira,
gardabois, gardagandos, nevarusco, pastoria, paxaria da neve, paxaro pastor, rabadoira,
sementadeira e vaqueira como sinnimos inespecficos para o xnero Motacilla, e lavandeira
branca e paxaro pastor como sinnimos especficos para M. alba; aln diso recolle lavandeira
enloitada e lavandeira moura como sinnimos para a subespecie M. a. yarrelii. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas: costureira (como
galega e preferente), que define e d como sinnimos lavandeira, pastoria e seorita; seorita (como
galega e preferente), que define e d como sinnimos costureira, lavandeira e pastoria; pastoria
(como galega e preferente), que define e d como sinnimo lavandeira; zarapetelo (como galega e
preferente), que define e identifica con lavandeira e costureira; lavandeira (como galega e
preferente), que define e d como sinnimos costureira, pastoria e zarapetelo; lavandoira (como
galega mais non preferente), que remite a lavandeira; labrandeira (como galega mais non
preferente), que remite a lavandeira; alindadora (como galega mais non preferente), que remite a
lavandeira; vaqueiran (como galega mais non preferente), que remite a lavandeira; e zarapatelo
(como galega mais non preferente), que remite a zarapetelo; na entrada lavandeira especifica a
subentrada lavandeira branca para M. alba, que caracteriza como a que ten s brancas e negras,
lombo cincento e ventre branco, e lavandeira moura para a subespecie M. alba yarrelii, que
caracteriza como a que moi semellante a anterior e ten o lombo negro; na entrada paxaro incle
tamn a subentrada paxaro pastor, denominacin con se refire especificamente a M. alba; na entrada
paxaria incle tamn a subentrada paxaria da neve, denominacin con que se refire igualmente, de
modo especfo, a M. alba.
Uso dos seus nomes na literatura galega. un nome empregado con frecuencia na nosa
literatura. Xa Marcial Valladares utilizou lavandeira en Maxina ou a filla esprea, obra escrita no ano
1880: "... nars delgadio, cal o pico de lavandeira ...". Tamn atopamos esta denominacin na poesa
de Pura Vzquez: "Unha lavandeiria / brinca na auga / e un grilo barre a porta / da sa casa ...".
Ou, por exemplo, X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) recollen os seus nomes nun dito
popular: As lavandeiras son costureiras / sempre a mover as *tixeiras".
Etimoloxa / motivacin semntica. A denominacin lavandeira e similares (moitas son
variantes ou corruptelas desta) teen a sa motivacin semntica en que estes paxaros andan case
sempre na beira dos ros e dos regatos. Costureira probabelmente por causa do movemento do rabo
longo que teen, arriba e abaixo, que lembra unhas tesoiras. Navieiro un nome ben mis propio
doutras especies, como Carduelis cannabina ou Serinus serinus, e que talvez se aplique por confusin
aos xneros Motacilla ou Anthus. Os nomes andarros e labradora tamn aluden aos seus hbitats (o
primeiro tamn se usa para outras especies que andan no ro); pastoria e paxaro-pastor, a que
andan onde est o gado. Os modificadores branca e moura refrense s cores da plumaxe desta
especie. Tamn crego, probabelmente, fai referencia s cores brancas e negras da plumaxe (este
nome tamn se lle aplica pega, Pica pica, que ten a plumaxe branca e negra). O modificador casea
207
porque anda preto das casas. M. C. Ros Panisse explica que os termos relacionados con neve estn
motivados porque este paxaro abundante nas nevadas (7B). Non se encontrou unha explicacin clara
para a denominacin portuguesa alvola, non sendo que estea orixinariamente relacionado con M.
alba, a partir de alba, albela, e despois se empregase para as outras especies. Non se encontraron
explicacins claras para outras denominacins.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Ao meu ver, non lles
acaen de todo as denominacins galegas s subespecies de M. alba (lavandeira branca para M. alba
alba e lavandeira negra ou moura para M. alba yarrellii), pois ambas as das son brancas e negras e
moi semellantes, s que M. a. yarrelli ten o lombo e o uropixio tamn negros en lugar de grises, pero
non verdadeiramente toda ela negra, branca e negra. Talvez sera mellor adaptarmos ao galego a
denominacin portuguesa no que atinxe aos modificadores para as subespecies, isto , lavandeira
branca comn para M. a. alba e lavandeira branca britnica para M. a. yarrellii.
Para aln de lavandeira branca mis modificador definir ben as subespecies, ao repetir o
cualificativo branca nas das queda mis claro que estn prximas filoxeneticamente e ademais un
sistema de denominacin paralelo ao empregado para as subespecies de M. flava, que fai referencia ao
mbito xeogrfico. As, en portugus, por exemplo, emprgase alvola-branca de Marrocos para
outra subespecie, M. a. subpersonata, xa rexistrada en Beja (3D), sistema de denominacin que
facilmente se podera continuar aplicando en galego, se fose o caso: lavandeira branca de Marrocos
(para M. a. subpersonata) con independencia de se ten un chisco mis de branco, de gris ou de negro.
lavandeira real Motacilla cinerea
Bibliografa ornitolxica especializada. Lavandeira real foi a denominacin proposta por C.

tamn M. A. Conde Teira en 1999 (12B); utilizouse nas guas de aves de X. Penas Patio e Pedreira
Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado tamn
noutras moitas publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 18A e 11B). En 1991, M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a denominacin de lavandeira cincenta (10B). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus alvola-cinzenta (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
de lavandeira, lavandeira clara e lavandeira marela nas terras da desaparecida lagoa de Antela
(9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de lavandeira real para Motacilla cinerea no concello
de Ames, na provincia da Corua (9B). No tocante s denominacins xenricas populares, vxase
Motacilla alba.
editorial Galaxia, aparecen as voces xenricas indicadas en M. alba. No Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as
denominacins xenricas indicadas en M. alba. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), recolle ademais as voces xenricas indicadas en M. alba; na entrada pastoria, que se
identifica co sinnimo xenrico alindadora, apntase Motacilla cinerea; na entrada lavandeira
especifica a denominacin de lavandeira real tamn para esta especie. O Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os
sinnimos inespecficos para o xnero Motacilla apuntados en M. alba e lavandeira cincenta e
lavandeira real como sinnimos especficos para M. cinerea. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Motacilla alba; na
entrada lavandeira especifica a subentrada lavandeira real para M. cinerea, que caracteriza como a
que ten cor marela limn no peito e cincentos a caluga, o lombo e a testa; na entrada paxaria trae a
subentrada paxaria da neve, denominacin con que se refire especificamente a M. cinerea.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de lavandeira na nosa
literatura, vxase M. alba.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da significacin de lavandeira e outros nomes
xenricos, vxase M. alba. Sobre a denominacin portuguesa alvola, vxase M. alba. O modificador
real refrese cor da plumaxe e ao rabo anda mis longo que o doutras especies de lavandeiras, que
fai que M. cinerea sexa moi vistosa; clara, amarela e cincenta fan referencia s cores da sa
plumaxe, quer das partes dorsais ou das partes ventrais. Outros nomes, como pastoria e paxaria
da neve, respectivamente, pdense referir a que anda nos prados entre o gando (anda que unha
denominacin ben mis acada para M. flava) e a que se ve mis no inverno.
explica no segundo traballo (12B) que prefire mellor lavandeira real por ser un nome acado e vivo na
fala.
208
Familia Cinclidae
melro rieiro Cinclus cinclus
Bibliografa ornitolxica especializada. Merlo rieiro foi a denominacin proposta por C.

tamn en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas
Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A,
13A, 14A, 15A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron, ademais de merlo rieiro,
a denominacin de lavac (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus melro-dgua (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. G. Baamonde Traveso rexistrou para esta especie merlo arrieiro en
Cedofeita e M. Prado Fernndez en Ferreira de Valadouro (3C). J. M. Dobarro Paz rexistro unha
variante, melro arrieiro, en Cabalar, e G. Baamonde traveso merlo rieiro tamn en Cedofeita (3C).
M. Taboada Cid rexistrou merla truteira na Mezquita e J. L. Couceiro Prez merlo troiteiro en Fes
(3C). M. R. lvarez Blanco rexistrou melro peixeiro en Ramirs (3C). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de merlo troiteiro, melro arrieiro, melro rieiro, melro troiteiro e melra
arrieira para Cinclus cinclus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). M. Gonzlez Gonzlez
recolleu a voz pasarros no galego do Incio (3C); malia non especificar que refire a esta especie,
probbel que sexa as. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recllense
as denominacins populares de merlo troiteiro, merlo de auga, merlo arrieiro, merlo peixeiro,
merliao, pasarros e rescantn (1A; a ltima talvez un erro tipogrfico, no canto de pescantn). A.
Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen melra troitoira na
comarca de Vern (23B). No Atlas de vertebrados de Galicia apntanse os nomes de rieiro, lavac,
merlo de ro, merlo da auga, somorgullo e andarros para esta especie (7A). Conde Teira e Vidal
Figueroa tamn recolleron a forma somorgullo para Cinclus cinclus, no galego oriental (10B e 12B).
editorial Galaxia, trae a entrada merliau, que identifica co casteln mirlo de agua; na entrada merlo
incle a subentrada merlo troiteiro. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars
e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, recolle a denominacin merliau en correspondencia
coa subentrada castel mirlo de agua. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, incle as entradas pasa-rios, merlo-troiteiro e merlo-rieiro para se referir a
Cinclus cinclus e engade os sinnimos merliao, merlo-de-gua, merlo-peixeiro e pescantin (que
logo non aparecen nin coma entrada nin coma subentrada). Na entrada lava-cu defnese un pxaro que
anda no ro, mais refrese ao xnero Alcedo. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia,
X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle lavacs, merla troiteira, merliao,
merlo acutico, merlo arrieiro, merlo de auga, merlo peixeiro, merlo rieiro, merlo troiteiro,
pasarros e restantn (probabelmente un erro tipogrfico, no lugar de pescantn, copiado da gua de
Penas e Pedreira) como sinnimos especficos para C. cinclus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as subentradas merlo peixeiro, merlo troiteiro e merlo
rieiro dentro da entrada "merlo", e ademais a entrada pasarros (os nomes todos como galegos e
preferentes), para se referir a C. cinclus; igualmente recolle a voz merliau (como galega mais non
preferente), remitindo a merlo peixeiro, e tamn a voz xenrica melro (como galega mais non
preferente), remitindo a merlo.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, as denominacins merlo, melro e
similares veen do latn merula e aplcanse a este paxaro por ter certo parecido co melro ou merlo
comn. Lavac un nome utilizado tamn para outras especies de paxaros que andan no ro; por
exemplo para Actitis hypoleucos, pois esta ave move a mido o rabo e pode dar esa impresin de que
anda a lavar o cu na auga; tamn se usa para A. apus, polo seu xeito de beber na superficie da auga. O
resto das denominacins de C. cinclus (rieiro, pasarros, de auga etc.) aluden todas ao seu hbitat
acutico ou aos seus hbitos mergulladores e pescadores.
209
Familia Troglodytidae
carriza
Troglodytes troglodytes
Bibliografa ornitolxica especializada. Carrizo foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse nas guas
de aves destes autores (1A, 5A e 22A; na ltima, carrizo comn), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e recolleuse noutras publicacins (2A, 8A e 18A). Carriza foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado e recollido
nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 11A, 12A, 13A, 14A e 11B). En 1991, Conde Teira e Vidal
Figueroa propuxeran, ademais de carriza, carrizo (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus carria (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A voz carrizo est amplamente distribuda na fala de todo o territorio
galego. Rexistrrona M. R. lvarez Blanco en Ramirs; M. P. Paz Gonzlez, en Xunqueira de Amba; A.
Snchez Snchez, en Montederramo; F. Fernndez Rei, en Cario; J. Vilario Seco, en S. Braulio de
Caaveiro; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; J. L. Couceiro Lpez, en Fes; M. R. Martnez Martnez, en
Curtis; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; C. Garca
Gonzlez, en Compostela; J. Lpez Fernndez, en Novefontes; R. Fraga Garca, en Melide; M. C. Lpez
Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs; M. A. Fraiz Barreiro, en
Codeseda; M. C. Enrquez Salido, no Grove; M. Prado Fernndez, en Ferreira de Valadouro; G.
Baamonde Traveso, en Cedofeita; X. Pena Seijas, en Guitiriz; S. Cortia Vzquez, en Friol; E. Rodrguez
Gandoi, en Guntn; M. I. Gonzlez Fernndez, no Val de Burn; A. Santamarina Fernndez, no Val do
Suarna; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio; M. D. Garca Rojo, en Monterroso (3C). F. Bernis Madrazo
menciona carrizo citando a Ros Naceyro (1850) e L. Iglesias (1927), como voz recollida xa por estes
autores (11B). A voz carriza est tamn abondo distribuda. Rexistrrona M. C. Enrquez Salido no
Grove; M. J. Prez Alonso, en Goin; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. R. lvarez
Blanco, en Ramirs; M. Daz Carnero, en Castro Caldelas; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M.
Taboada Cid, en Vern e na Mezquita; M. C. Gil Surez, en Vilardevs; M. C. Rodrguez Lago, no Porto,
Zamora (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, tamn
carriza na comarca de Vern (23B). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou carriza nas provincias de
Pontevedra e Ourense (11B). A. Villarino Gmez rexistrou as mesmo carriza nas terras da Limia (9A).
Nesta comarca tamn recibe o nome de carrizo (autor do presente traballo). X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez indican tamn a denominacin de carriza (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia
apntase, ademais de carriza, a variante popular de carniza (7A). M. T. Acosta Garca rexistrou a
variante garrizo para se referir a esta especie en Pedrafita (3C). J. Rodrguez Cruz, carrixa en
Hermisende (13B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de carrizo e carriza
(maioritariamente con seseo) para Troglodytes troglodytes no concello de Ames, na provincia da
Corua (9B). Unha mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1975 na revista
Verba, "Nomes galegos do Erithacus rubecula e do Troglodytes troglodytes", de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1B). Estes autores rexistraron as voces populares para estas das especies en case
200 localidades galegas repartidas nas catro provincias; no que respecta a Troglodytes troglodytes, os
autores rexistraron tres voces ben estendidas, carrizo, carriso e carriza, e despois tamn carrisa (s
un informante, en Muros), carricia (s unha mencin, en Becerre, Lugo), carniza (s unha
mencin, no Grove) e carnicia (s unha mencin, na illa de Ons, Pontevedra); a voz carrizo
rexistrrona por toda a provincia de Lugo, parte da provincia da Corua, nordeste de Pontevedra e
puntos illados de Ourense; a voz carriza rexistrrona en toda a provincia de Ourense e no sur da
provincia de Pontevedra; a voz carriso rexistrrona no sudoeste da provincia da Corua (1B).
editorial Galaxia, aparece a entrada carrizo, que nunha das acepcins identifica coas voces castels
troglodita e reyezuelo, e d como sinnimos carriza (que logo define, nunha das acepcins, como
outro paxaro diferente), pitorrei (que identifica nesa entrada con outros paxaros diferentes) e tinque
(que define de maneira inespecfica como paxaro pequeno e comn). O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d a voz galega
perdigoto como equivalente castel chochn. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas carriza e carrizo referndose, nalgunha das
sas acepcins, a T. troglodytes. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle carriza, carrizo, fulosia, furafollas,
picamoscas, rei e tinque como sinnimos especficos para T. troglodytes. No Gran Diccionario Xerais
da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas carriza e carrizo (ambas as das
como galegas e preferentes) para se referir, nalgunha das sas acepcins, a esta especie, e tamn
garrizo (como galega pero non preferente), que remite a carrizo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Carrizo e carriza emprgase en cantigas
210
populares:
"Teo un nido de carrizo / nun caoto dun repolo / dronmas nenas con el / levaron caoto e
todo".
"Teo andado moito caza / nunca vin unha carriza; / non sei se era polos cans / ou pola
mia preguiza".
Laureano Prieto empregou carriza en Contos vieneses (1958): "... foi a milpndora de viaxe, i
antes de se marchar que lle dixo carriza ...". Ramn Cabanillas emprega tamn carriza (nos Versos
de alleas terras e de tempos idos, 1955): "Qu rubumbio conmove o morno nio? Qu practica a
carriza co seu fillio en amante chilreo ..."; e carrizo (n' A ofrenda das fadas no portal de Beln,
1958): "... e todos os paxarios / reavoan arredor de min /o paspalls faime burla, / o pardal pdeme
un chavo, / o carrizo move o rabo / e baila nun p o pimpn.".
Tamn Marcial Valladares utiliza unha denominacin probabelmente deste paxaro, carricio,
en Maxina ou a filla esprea, obra escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a bubela e o
cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os xlgaros e
carricios, os chincheiros e xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor ...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Como apunta F. Bernis Madrazo, carriza e carrizo son
voces onomatopeicas, evocan o "cherr" que emite este paxaro como reclamo ou alarma (11B).
Pitorrei, tinque e perdigoto son nomes ben propios doutras especies (o xnero Picus, Fringilla
coelebs e Alectoris rufa) que talvez popularmente tamn se apliquen de maneira impropia a T.
troglodytes.
Familia Prunellidae
azulenta comn Prunella modularis
Bibliografa ornitolxica especializada. Azulenta comn foi a denominacin proposta por C.

tamn azulenta comn ou azulenta en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B). Empregouse ou recolleuse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
(1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A,
10A, 12A, 13A, 14A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus ferreirinha ou
ferreirinha-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A respecto das denominacins populares vivas na fala, M. R. lvarez Blanco
rexistrou azulenta no galego de Ramirs; M. E. Vzquez Santamara, azulada na Gudia; M. R.
Martnez Martnez, azulina en Curtis (3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de azulenta
para Prunella modularis no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Villarino Gmez rexistrou
para esta especie as denominacins populares de azuleira, negreira e verdosa nas terras da Limia
(9A); nas terras da Limia, o autor do presente traballo tamn ten escoitado verdosa especificamente
para P. modularis. J. S. Crespo Pozo (1985) recolle como nome galego azuleiro, que define como
paxaro cuxos ovos son completamente azuis, mis pequeno que o melro e mis escuro que o pardal e
apunta a localidade de X. de Amba (12G). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan as
denominacins populares de azulada, azulia, borrallenta, cencenta, pardelia do mato e
paxara parda (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia apntase tamn, ademais de paxara parda e
pardelia do mato, os nomes de ferreira e azulenta do mato (7A). F. Bernis Madrazo tamn
menciona as denominacins pardelia do mato e pxara do mato citando a obra de L. Iglesias, de
1927 (11B).
editorial Galaxia, aparece na entrada pardelia a subentrada pardelia do mato, que identifica coas
voces castels acentor, prunela; e na entrada paxara, a subentrada paxara parda identificada coa
voz castel acentor, que se define como paxaro dentirrostro e remite a pardelia. No Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas:
borrallenta, que remite a azuleira ou azulenta; azulada, que remite a azulenta ou azuleira; azuleira
ou azulenta, que nunha das acepcins define como "pxaro de cor parda parecido ao pardal, mesmo
no tamao; fai o nio nas silveiras e pon 4 ou 5 ovos de cor azul, de onde lle ven o nome" e engade o
nome cientfico Prunella modularis. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle azulenta, azulada, azuleira, azulina,
azulia, borrallenta, cencenta, color do ceo, pardelia do mato, paxara parda e pintasilva
como sinnimos especficos para P. modularis. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
211
varios autores, incle a entrada azulenta (como voz galega e preferente), que define e identifica con
P. modularis, dando o sinnimo paxara parda; paxara parda, como subentrada dentro da entrada
paxara (galega e preferente), que remite a azulenta; pardelia do mato, como subentrada dentro da
entrada pardela (galega e preferente), que remite a azulenta; cencenta (como galega pero non
preferente), que tamn remite a azulenta; borrallenta (como galega pero non preferente), que remite
igualmente a azulenta.
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, azulenta e azuleira poden
aludir cor azulada da sa plumaxe ou cor verde azulada dos ovos; do mesmo modo, cencenta,
borrallenta, negreira, pardelia e paxara parda. Verdosa est mis claramente referida cor dos
ovos. O modificador do mato fai referencia ao seu hbitat; o modificador comn indica que P.
modularis a especie mis habitual das azulentas. Ferreira parece unha denominacin mis propia do
xnero Parus, pois o canto deses paxaros pode lembrar mellor que P. modularis os golpes metlicos
que d o ferreiro ao traballar.
azulenta alpina Prunella collaris
Bibliografa ornitolxica especializada. Azulenta papuda foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 6A, 18A e 11B). Azulenta alpina foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son
ferrugenta-de-colar, ferreirinha-serrana e ferreirinha-alpina (2A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo
populares.
Dicionarios consultados. Recollen as voces xenricas indicadas na especie anterior, mais
ningunha especfica para Prunella collaris.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, azulenta alude cor azulada da sa
plumaxe; alpina e serrana, ao seu hbitat; papuda e de-colar, s manchas que ten no papo.
Familia Turdidae
paporrubio Erithacus rubecula
Bibliografa ornitolxica especializada. Paporrubio foi a denominacin proposta por C.

tamn por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999 (10B e 12B); utilizouse
paporrubio ou paporrubio comn nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tamn se recolleu ou utilizou noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 11B). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa propuxeron, ademais de paporrubio, a denominacin pisco (10B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus pisco-de-peito-ruivo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) recllense os nomes de pisco (1A e 7A), peifoque (1A e 7A),
peizoque (7A), papopardo (1A), paporroxo (1A e 7A), paporroibo (1A), paparruxa (1A),
paxarelo (1A), rei (1A). A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie os nomes populares de
paporrubio, papio rubio e pisco nas terras da Limia (9A). No traballo de C. Garca Gonlez
recollronse 23 localidades galegas onde se rexistrou a voz paporrubio (3C). F. Fernndez Rei
rexistrou paporroibo en Cario; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; M. C. Enrquez Salido, no Grove (3C).
C. Garca Gonzlez rexistrou paporroxo en Compostela (3C). A. Prez Cid rexistrou paparrubio e
paparroibo en Marn (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen paporroibo na comarca de Vern (23B). M. J. Prez Alonso rexistrou paporroi en
Goin (3C). J. A. Palacio Snchez rexistrou a voz pisco en Ferreira de Pantn; M. Taboada Cid, en
Vern; M. J. Prez Alonso, en Goin; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs (3C). M. Taboada Cid tamn
rexistrou a variante pizco en Vern (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou pisco na provincia de Pontevedra,
paifoco na provincia de Lugo, peizoque nas provincias de Lugo e da Corua, e cita a Ros Naceyro
212
(1850), que recolle o termo peifoque, a Cuveiro (1876), que recolle paporrubio, e a L. Iglesias
(1927), que recolle papoxo (11B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de peifoque,
peifoco e paporrubio para Erithacus rubecula no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A.
Prez Cid tamn rexistrou para esta especie maceiro en Marn e J. Lpez Fernndez a mesma
denominacin en Novefontes (3C). R. Seco Fernndez rexistrou para esta especie prdola en Santa
Comba (3C). M. C. Alonso Prez rexistrou paparrugo en Escarabote (3C). M. I. Gonzlez Fernndez
rexistrou pastrana no Val de Burn e A. Santamarina Fernndez no Val do Suarna, para un paxario
co papo rubio, que ben podera ser esta especie (3C). J. Rodrguez Cruz, paporrubio e porquio del
rei en Hermisende, ambas as das para esta especie (13B). precisa unha mencin especial para o
traballo lexicogrfico publicado en 1975 na revista Verba, "Nomes galegos do Erithacus rubecula e do
Troglodytes troglodytes", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1B); estes autores rexistraron as
voces populares para estas das especies en case 200 localidades galegas repartidas nas catro
provincias e recolleron a bibliografa verbo os nomes galegos destes paxaros; no que respecta a
Erithacus rubecula, os autores rexistraron ou recolleron paxarn (rexistrado s en Fonsagrada, Lugo),
pasarelo (recollido en referencia bibliogrfica, sen citar localidade), pisco (rexistrado en 15 localidades
das provincias de Ourense e Pontevedra e recollido en referencias bibliogrficas), pisquito (rexistrado
en das localidades da Corua), peizoque (rexistrado en 6 localidades da Corua e recollido nalgunha
referencia bibliogrfica), paizoque (rexistrado en 3 localidades da Corua), paifoque (recollido en
referencia bibliogrfica, sen citar localidade), peizoco (recollido en referencia bibliogrfica que o cita en
localidades da Corua e rexistrado tamn en varias localidades da Corua), paizoco (rexistrado en
das localidades da Corua e recollido noutra da Corua na bibliografa), peifoco (rexistrado en das
localidades da Corua, recollido tamn na bibliografa), peifoque (rexistrado en doce localidades da
Corua e recollido tamn na bibliografa), peitocolorado (rexistrado en Leiro, Ourense),
papoamarelo (recollido na bibliografa, nunha localidade de Ourense), papomarelo (rexistrado en
das localidades da Corua); papopardo (rexistrado nunha localidade da Corua), paporroxo
(rexistrado en Vigo e recollido na bibliografa), pasparrollos (rexistrado en Vilanova de Arousa),
paparruxa (recollido na bibliografa, nunha localidade da Corua), paparruga (rexistrado en tres
localidades da Corua), paparugo (rexistrado en das localidades da Corua e recollido na
bibliografa), paparroiba (recollido na bibliografa, nunha localidade de Pontevedra), paparroiro
(rexistrado en S. Miguel de Deiro, Pontevedra), paparroio (recollido na bibliografa, nunha localidade
de Pontevedra), paporroibo (recollido na biliografa nunha localidade da provincia da Corua e
rexistrado en varias da provincia de Lugo), paparrubia (rexistrado en das localidades da Corua e
unha de Pontevedra), paparrubio (rexistrado en cinco localidades das provincias da Corua, Ourense e
Pontevedra), paparrubiu (rexistrado nunha localidade da Corua e outra de Pontevedra), paparroibo
(rexistrado s en Vilanova de Arousa), papiago (rexistrado s en Buxn A Corua), pamparrubio
(rexistrado en Potenafonso, Noia), papurrubio (rexistrado en Fix-Calo, Teo, e recollido na
bibliografa, nunha localidade de Lugo), paporrubio (recollido na bibliografa para bastantes
localidades e rexistrado nunha chea de localidades das catro provincias), papiorrubio (rexistrado s
en Pontenova, Lugo), papocolorado (rexistrado en Pontenova, Lugo), papuda (ademais de ser nome
para o xnero Sylvia, tamn en das localidades da Corua rexistrrono para Erithacus, e tamn
recollido na bibliografa para esta especie).
editorial Galaxia, aparece a entrada maceirento, identificada coas voces castels petirrojo e pinzn;
maceirudo, identificada con petirrojo; peifoque, identificada con pechi-rrojo, pjaro; paporroibo,
identificada cos nomes castelns petirrojo e pechicolorado, e pisco, identificada, nunha das acepcins,
con petirrojo; papo-roxo aparece como subentrada dentro da entrada "papo", denominacin que
identifica co nome casteln pechirrojo. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars
e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz castel pechirrojo a galega paporrubio;
para a voz castel petirrojo as voces galegas maceirudo, pisco, petirroxo, chasco e maceirento; e
para a voz pechicolorado, pagarroibo, peifoque, peizoque, pintarroxo, paparroxo, pisco,
pasarelo e maceirento. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, trae a entrada rei, nunha das acepccins referida a papo-ruivo e noutra a pardau; papo-ruivo,
que define e identifica con Erithacus rubecula e cos sinnimos pisco, paporroi (que non ten entrada
propia), papo-roxo (que non ten entrada propia) e paparruxa (que non ten entrada propia); pisco,
que nunha das acepcins define e identifica como E. rubecula e con papo-roivo; e peifoque, que
nunha das acepcins define e identifica como E. rubecula; a voz maceiro identifacaa con Parus major e
Fringilla coelebs, non con esta especie. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X.
M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle maceiro, paifoco, papo amarelo,
papo colorado, papopardo, paporroibo, paporrubio, prdola, paxarelo, pisco e rei como
sinnimos especficos para E. rubecula. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas paporrubio (como galega e preferente) que define, identifica como E.
rubecula e d os sinnimos paifoco, paporroibo e pisco; paporroibo (como galega e preferente) que
define, identifica como E. rubecula e d os sinnimos paifoco, paporrubio e pisco; pisco (como galega e
preferente) que define, identifica como E. rubecula e d os sinnimos paifoco, paporroibo e paporrubio;
213
paifoco (como galega e preferente) que nunha das sas acepcins define como este paxaro, identifcaa
como E. rubecula e d os sinnimos paporrubio, paporroibo e pisco; pastrana (como galega, mais non
preferente), que remite a paporrubio; prdola (como galega pero non preferente), que remite a
paporrubio; paxarelo (como galega non preferente), que remite a paporrubio; paparroibo (como
galega non preferente), que remite a paporrubio; peizoco (como galega non preferente), que remite a
paporrubio; rexeita a voz paporroxo (considraa non galega) e remite a paporroibo; as voces maceiro,
maceirento e maceirudo identifcaas, as tres, con Parus major ou con Fringilla coelebs, non con esta
especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Marcial Valladares utiliza paporrubio en Maxina ou
a filla esprea, obra escrita no ano 1880: "... anunciando o paporrubio a vinda do triste inverno...".
Aquilino Iglesia Alvario usou igualmente paporrubio en Cmaros Verdes (1947): "... nios de laverca
e paporrubio...". Podemos mencionar tamn o poeta Miguel Marvoa, que escribe en Voces da Limia
(Poemas de Amor e de Loita) (2002): "E falaba a merla / piaba o rousinol / cantaba o papo-rubio".
Manuel Lois Vzquez empregou outro nome, pisco, en Brisas gallegas. Versos (1890): "O pisco
co seu po po, a perds co chacarrs...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, paporrubio, paporroibo e similares
aluden rechamante mancha rubia que ten o paxaro no papo e no peito. O nome maceirento e
similares, talvez mis empregadas para Parus major e Fringilla coelebs, aluden s maceiras ou
mazairas, onde frecuente observar o paxaro. Pisco parece relacionado con pisca, cousa moi pequena,
porcin mnima dunha cousa, por causa do seu pequeno tamao. X. M. Penas Patio indica que paifoco
e similares, que queren dicir pouco intelixente, talvez son pola confianza que a ave ten co ser humano,
pois s veces chega a estar a un metro da xente e non marcha (7A).
rousinol comn Luscinia megarhynchos
Bibliografa ornitolxica especializada. Reiseor foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); nas guas de aves
destes autores utilizronse as denominacins de reiseor e reiseor comn (1A, 5A e 22A), que
tamn se utilizaron ou recolleron no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins (6A,
18A e 11B). Rousinol, ou rousinol comn, foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos
ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa,
ademais de rousinol, propuxeron reiseor comn (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus rouxinol e rouxinol-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins populares de
roiseol, roisiol e reiseor nas terras da Limia (9A). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou reiseor
nunha localidade de Ourense (11B). No traballo de C. Garca Gonzlez, a voz reiseor foi a que se
rexistrou en mis localidades galegas (3C). M. J. Prez Alonso rexistrou ruxiol en Goin (3C). M. C.
Gil Surez rexistrou rousinol en Vilardevs e M. R. lvarez Blanco en Ramirs (3C). A. Reboreda, C.
lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, rosinol na comarca de Vern (23B). M.
Taboada Cid rexistrou rusinol, rousinol, rosinol, roisinol e reisinol en Vern e resiol na Mezquita
(3C). J. Rodrguez Cruz, rusinol en Hermisende (13B). M. A. Conde Teira comenta que rousinol
pervive na fala do sur da Galiza: Ramirs, Vern e Vildardevs (Ourense), coa variante ruxiol en
Goin (Pontevedra), e que reiseor predomina no resto da Galiza, anda que a ltima un nome que
tamn se emprega para chamar, ademais de a Luscinia megarhynchos, a Alcedo atthis, Oriolus oriolus
e Pyrrhula pyrrhula (12B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas subidor, que nunha das acepcins identifica coa voz castel
ruiseor; reixinol, que remite a rouxinol; reisiol, que remite a reiseor; reiseor, que identifica coa
voz castel ruiseor, dando como sinnimos reisiol, rousiol e rouxinol; rousiol, que remite a
reiseor; e rouxinol, que remite a reiseor. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo
Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d as voces galegas rouxiol, reiseor,
subidor e reiseol para a castel ruiseor. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas reiseor, nunha das acepcins identificado con L.
megarhynchos e co sinnimo rouxinol; rousinol, identificada con rouxinol; e rouxinol, identificada con
L. megarhynchos. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle reiseor, filomela e rousiol como sinnimos
especficos para L. megarhynchos. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas: reiseor, rousiol (ambas as das como galegas e preferentes,
identificadas con L. megarhynchos), rousinol e reixiol (as das como galegas mais non preferentes;
remite a reiseor ou a rousiol).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto reiseor como rousinol son voces
214
empregadas con frecuencia na nosa literatura. Marcial Valladares utiliza reiseor en Maxina ou a filla
esprea, obra escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras,
o merlo e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os
chincheiros e xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor ...". lvaro Cunqueiro
emprega reiseor en varias das sas obras, como por exemplo en Palabras de vspera (1974):
"...Escitase vir dos choupos a tonada do reiseor... ".
Valentn Lamas Carvajal usou rousinol en Espias, follas e frores (1874): "Rousinol da mia
patria / Da nosa ribeira rola..." . Igualmente, Francisco An Paz, como se recolle en Poesas en galego
(1878): "Cando na escura noite retrina o rousinol...". Tamn Victoriano Taibo, en Abrente. Versos
galegos (1922): "Unha cantiga do triste rousinol...". Ou Silvio Santiago, n' O silencio redimido (1976):
"No carballo melodiaba un rousinol..." .
Etimolgico Castellano e Hispnico, explican que a voz castel ruiseor (e as galegas reiseor,
rousinol e similares) vn do occitano antigo rossinhol, procedente do latn vulgar lusciniolus, do latn
luscinia ou luscinius; os autores indican que decontado luciniolus pasou a denominarse rusciniolus.
Subidor unha denominacin propia do xnero Certhia.
explica en 1999 que rousinol unha voz prxima atribuda como orixinaria, a provenzal rossinhol
(do latn lusciniolus), e que estaba presente xa no galego-portugus da poca medieval (12B). M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa prefiren, por tanto, escoller un nome galego de vella tradicin,
rousinol, anda vivo, antes que a voz reiseor, que est atribuda a unha etimoloxa popular e que
puido estar apoiada pola denominacin castel ruiseor (10B). Ademais, reiseor aplcase tamn a
outras especies (12B). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa tamn comentan que tanto reiseor
coma rousinol estn recollidas no VOLG, Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega (10B). O termo
comn engdeselle ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies parecidas
que teen o mesmo nome xenrico (rousinol), anda que non se observaren na nosa xeografa, para
diferenciar Luscinia megarhynchos das outras.
papoazul Luscinia svecica
Bibliografa ornitolxica especializada. Papoazul foi a denominacin proposta por C. Pedreira

de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A; na ltima, papoazul comn) e tense recollido e utilizado
tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A, 18A e 11B). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus pisco-de-peito-azul (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. R. Fraga Garca rexistrou en Melide a voz papiazul, que est definida no
traballo de C. Garca Gonzlez como "paxaro pequeno co pescozo azul" (3C).
Dicionarios consultados. Non se atoparon denominacins para esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Como o nome claramente indica, papoazul fai referencia
vistosa cor azul que estes paxaros exhiben no papo na poca de cra.
rabirrubio comn Phoenicurus ochruros
Bibliografa ornitolxica especializada. Curroxo comn foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
noutras publicacins ornitolxicas (2A, 18A e 11B). Rabirrubio, ou rabirrubio comn, foi o nome
empregado e recollido publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 16A). Nas ltimas guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha
outra publicacin empregouse o nome de rabirrubio tizn (6A e 11A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus rabirruivo ou rabirruivo-preto (2A, 10A, 11B e 1D), e tamn rabirruivo-comum
(2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie pedreira, pedreiro,
canteiro, pisco e tremerrabos nas terras da Limia (9A). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
apuntan as denominacins populares de tizn, ferreiro, paxaro carbn, pxaro negro, e
rabarrubia (1A). No Atlas de vertebrados de Galicia, recllense para esta especie, ademais de
ferreiro, os nomes de ferreirolo, carboeiro e curroxo (7A). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta
especie o castelanismo ferrero en Lugo (11B). M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa tamn apuntan
a denominacin popular de negrita (10B). F. Fernndez Rei rexistrou gumba en Cario para se referir
215
especificamente a P. ochruros (3C). J. Rodrguez recolle tamn para esta especie raborruzo, en
Hermisende (13B). X. R. Reigada recolle a voz chincoparedes para P. ochruros na comarca de Vern
(22B). Tamn para P. ochruros, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen barrigadodre na comarca de Vern (23B).
editorial Sotelo Blanco, trae a entrada ferreiro como termo xenrico para toda a familia de Parus e
mais para Phoenicurus ochruros; na entrada "pxaro" ou "paxaro" incle tamn a subentrada pxarocarbn, que fai referencia a P. ochrurus. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X.
M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle raburrubio, rabirrubia, chasco,
curroxo, ferreiro, negreira, paxaro carbn, tizn, paxaro negro e paxaro negreira como
sinnimos especficos para P. ochruros. Nos outros dicionarios consultados, non se atoparon
denominacins nin xenricas nin especficas.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, a maior parte das denominacins fan
referencia aos dous trazos mis rechamantes deste paxaro: a cor negra dos machos na poca de cra,
como a do carbn, e a vistosa cor rubia do rabo tanto dos machos como das femias, presente todo o
ano (igualmente ruzo -raborruzo-, que significa vermello e agrisado). O modificador comn indica
que Phoenicurus ochruros a especie a mis habitual dos rabirrubios. Tremerrabos refrese aos
caractersticos movementos que fai co rabo, que mesmo parece que lle trema. Non se encontrou unha
explicacin para gumba. Ferreiro e similares parecen denominacins mis propias do xnero Parus,
pois o canto deses paxaros pode lembrar mellor que P. ochruros os golpes metlicos que d o ferreiro
ao traballar. Pisco unha denominacin ben mis propia de Erithacus rubecula, que tamn se usa
popularmente para P. ochruros. X. R. Reigada, en relacin con chincoparedes, apunta que chinco
pode facer referencia ao son de alarma que emite e paredes ao seu lugar de nidificacin (22B). Non
se achou unha explicacin clara para barrigadodre (odre: coiro dun animal, pelello de vio), non
sendo pola sa cor acincentada ou polo aspecto gordecho.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Pedreiro, que alude a
que pousa nas pedras, unha denominacin moi inespecfica, usada na lingua galega para paxaros un
tanto diferentes: localmente para Phoenicuros ochruros, como apuntamos, tamn para o xnero
Oenanthe (O. oenanthe e O. hispanica), e nomeadamente para Apus apus (vxase estas especies).
rabirrubio de testa branca Phoenicurus phoenicurus
Bibliografa ornitolxica especializada. Curroxo real foi o nome proposto por C. Pedreira
noutras publicacins ornitolxicas (2A e 11B). Rabirrubio de testa branca foi o nome proposto en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nalgunha
publicacin ornitolxica (13A e 16A). Rabirrubio testibranco foi o nome que se empregou tamn
noutras publicacins (8A, 10A, 12A e 14A). Nas ltimas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez
(5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins utilizouse rabirrubio real
(6A e 11A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus rabirruivo-de-testa-branca (2A, 10A,
11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A esta especie tamn se lle poderan aplicar algns dos nomes populares
apuntados para Phoenicurus ochruros.
editorial Sotelo Blanco, atpanse as voces xenricas indicadas en Phoenicurus ochruros. Nos outros
dicionarios consultados, non se atoparon denominacins nin xenricas nin especficas.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, rabirrubio e curroxo aluden ao trazo
fsico que comparte coa especie anterior: a cor rubia das plumas do rabo. O modificador de testa
branca e similares fan referencia cor branca que ten na testa na poca nupcial.
chasco comn Saxicola rubicola (= Saxicola torquatus rubicola)
Bibliografa ornitolxica especializada. Chasca comn foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin
ornitolxica (2A e 11B). Chasco, ou chasco comn, foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de
Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou
empregado tamn nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son cartaxo, cartaxo-comum, cartaxo-cabea-preta e
216
cartaxo-de-cabea-preta (10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o segundo nome con mis frecuencia). Para a
subespecie S. torquatus maurus, o portugus emprega cartaxo-asitico.
recllense as de chasco, cacharro, chaschs, charchego e tracho (1A). No Atlas de vertebrados de
Galicia recllense para esta especie os nomes de chasca e chaschs (7A). Mis concretamente, J. L.
Couceiro Prez rexistrou a voz chasco en Fes; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; I. Leis Casanova, en
Sta. Eulalia de Dumbra; M. C. Alonso Prez, en Escarabote; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. J.
Prez Alonso, en Goin; A. Santamarina Fernndez, no Val do Suarna; M. Taboada Cid, en Vern; M. R.
lvarez Blanco, en Ramirs; M. C. Gil Surez, en Vilardevs (3C). M. Taboada Cid tamn rexistrou
chazco en Vern (3C). Igualmente, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez, chazco na comarca de Vern (23B). M. J. Prez Alonso, chaschs e chasca en Goin (3C).
J. M. Dobarro Paz, chaschs tamn en Cabalar e R. Fraga Garca tamn en Melide (3C). G. Baamonde
Traveso, chascharego e charchego en Cedofeita (3C). M. Prado Fernndez, tamn charchego en
Ferreira de Valadouro (3C). M. Gonzlez Gonzlez, charra no Incio (3C). A. Villarino Gmez rexistrou
as denominacins populares de chasca, chasco e chazca para esta especie nas terras da Limia (9A).
C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de chasco e chasca para Saxicola torquatus no concello
de Ames, na provincia da Corua (9B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas charchego, que define como paxaro que vive nos montes
dalgunhas comarcas e que ao cantar fai char, char, char; chasco, que identifica coa voz castel
collalba e co sinnimo petirroxo; e chasca, que nunha das acepcins identifica con collalba e remite a
chasco. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d para a entrada castel collalba as voces galegas chasca, chasco,
petirroxo, maceirudo e pisco. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, incle charchego, que define como pxaro cuxo canto char, char! e identifica co
sinnimo chasca comun e co nome cientfico S. torquatus; chasco, que nunha das acepcins
identifica con S. torquatus; chasca, que nunha acepcin remite a chasco, pxaro. O Diccionario de
recolle charra, chacharro, charchego, chasca, chascharego, chaschs, chasco, maceirento,
paporrubio, papuda, pasarelo, peizoca, pico e tracho como sinnimos especficos para S.
torquata. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada
chasco (como voz galega e preferente), que identifica con S. torquatus e para a que d os sinnimos
cacharro, charra, chasca e chaschs; chasca (como voz galega e preferente), que nunha das acepcins
identifica con S. torquatus e para a que d os sinnimos charra, chasco e chaschs; charra (como voz
galega e preferente), que identifica con S. torquatus e para a que d os sinnimos chaschs, cacharro,
chasco e chasca; chaschs (como voz galega e preferente), que identifica con S. torquatus e para a
que d os sinnimos cacharro, charra, chasco e chasca; cacharro (como voz galega e preferente), que
nunha das acepcins identifica con S. torquatus e para a que d os sinnimos chaschs, charra, chasca
e chasco; chazco (como voz galega e non preferente), que remite a chasco; chascharego (como voz
galega e non preferente), que tamn remite a chasco; charchego (como voz galega e non preferente),
que remite igualmente a chasco.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Chasca e chasco tense empregado na nosa
literatura. As, Jos Rey-Gonzlez usa chasca en Latexos (1925): "Chasca que voas beira do nio,
chasca que bules enriba da xesta...".
X. San Lus Romero, chasco n' A volta do bergantin (1928): "Un chasco medo comenza a
piar...". Antn Zapata Garca, chasco n' A roseira da soidade (1953): "... ao chasco perguntoulle
nesta moda: Non viches, paxario...". Para aln da literatura de autor/a, X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (1A) recollen unha dita popular: "O chasco e mais o carrizo / e mais o escaravello /
andaron a moquetes / no medio do aparello".
Etimoloxa / motivacin semntica. Chasca, chasco, chaschs, charra e similares teen
orixe onomatopeica, reproducen o seu reclamo, que unha especie de chas-chas ou chac-chac. Non se
achou unha explicacin para o nome xenrico portugus cartaxo. O modificador comn indica que
Saxicola torquata a especie a mis habitual dos chascos. O modificador portugus de-cabea-preta
alude caracterstica cor da plumaxe da cabeza. Maceirudo, petirroxo e pisco son denominacins
propias de Erithacus rubecula ou doutras especies, que popularmente tamn se usan para o xnero
Saxicola.
A. Vidal comentan que chasco foi o nome comn que recibe Saxicola e Oenanthe na Galiza e que as
outras denominacins son moito menos usuais (10B).
217
chasco norteo Saxicola rubetra
Bibliografa ornitolxica especializada. Chasca colipinta foi a denominacin proposta por C.

recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 11B).
Chasco norteo foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A,
12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A),
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin utilizouse o nome de chasco
rabipinto (11A). Nunha publicacin, chasca rabipinta (6A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus cartaxo-nortenho e cartaxo-de-sobrancelhas-brancas (10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas populares relacionadas con chasco,
que poderan ser aplicbeis tamn a esta especie, estn comentadas en Saxicola torquata.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins apuntadas en S. torquata.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algunhas das voces xenricas tense empregado
na nosa literatura. Vxase S. torquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Chasca, chasco e similares teen orixe onomatopeica,
reproducen o seu canto, unha especie de chas-chas ou chac-chac. Non se encontrou unha explicacin
para o nome xenrico portugus cartaxo. O modificador norteo est en relacin coa rea de
distribucin de Saxicola rubetra; rabipinta e colipinta refrense plumaxe do rabo. O modificador
portugus de-sobrancelhas-brancas alude caracterstica cor da plumaxe da cabeza.
chasco cincento Oenanthe oenanthe
Bibliografa ornitolxica especializada. Pedreiro cincento foi a denominacin proposta por C.

tamn en 1999 por M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 13A, 16A e 11B). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeran chasco cincento (10B). Tamn se empregou nalgunhas publicacins (8A,
10A, 12A, 14A, 15A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus chasco-cinzento (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas populares relacionadas con chasco,
que poderan ser aplicbeis tamn a esta especie, estn comentadas en Saxicola torquata. F. Bernis
Madrazo comenta que as denominacins galaico-lusitanas chasco e cartaxo se empregan
indistintamente para os xneros Oenanthe e Saxicola, segundo o lugar (11B). En concreto, aplicbeis
tanto a O. oenanthe como O. hispanica, rexistrou chasco na Corua e Pontevedra, e apunta tamn
pedreiro sen especificar mis na Galiza; ademais cita a Ros Naceyro (1850), que tamn recollera
esta ltima denominacin, pedreiro (11B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez, pedreiro especificamente para O. oenanthe na comarca de Vern (23B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas chasco, que identifica coa voz castel collalba e co sinnimo
petirroxo; e chasca, que nunha das acepcins identifica con collalba e remite a chasco. No Diccionario
para a entrada castel collalba as voces galegas chasca, chasco, petirroxo, maceirudo e pisco. No
pedreiro, nunha das acepcins definida e identificada como Oenanthe oenanthe e noutra como
*vencello.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz xenrica chasco tense empregado na nosa
literatura. Vxase Saxicola torquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Pedreiro fai referencia ao hbitat onde frecuente
observar estes paxaros; cincento alude cor da plumaxe. Sobre a motivacin onomatopeica de
chasco e similares, vxase S. torquata. Maceirudo, petirroxo e pisco son denominacins propias de
Erithacus rubecula ou doutras especies, que popularmente tamn se usan para o xnero Oenanthe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Canto escolla de
chasco ou pedreiro como nome xenrico no contexto da ornitoloxa especializada, pedreiro unha
denominacin mis inespecfica, usada na nosa lingua para paxaros un tanto diferentes: para o xnero
Oenanthe (O. oenanthe e O. hispanica), para Apus apus e localmente tamn para Phoenicuros ochruros
(vxase estas especies). M. A. Conde Teira apunta que a maiora dos rexistros coecidos en relacin
con pedreiro fan referencia a Apus apus, coincidindo coa especie designada por pedreiro en
portugus (12B).
Por outro lado, chasco denominacin galega exclusiva dos xneros Saxicola e Oenanthe e, no
218
caso do xnero Oenanthe, coincide co nome portugus. Todo o devandito lvanos a preferir mellor o
nome xenrico chasco no contexto da ornitoloxa especializada para os xneros Saxicola e Oenanthe,
deixando a denominacin pedreiro para outros contextos, para calquera das especies anteditas mais
con preferencia para Apus apus (vxase con mis detemento esta especie).
chasco rubio Oenanthe hispanica
Bibliografa ornitolxica especializada. Pedreiro marelo foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Nas guas
de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez empregronse respectivamente os nomes de pedreiro
marelo (1A) e pedreiro amarelo (5A e 22A); o segundo utilizouse no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 6A e 11A). En 1991, M.
A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran chasco cincento (10B). Pedreiro rubio foi o nome
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins (13A e
16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran chasco rubio (10B). Noutras
publicacins tamn empregouse o nome de chasco louro (8A, 10A, 12A, 14A, 15A e 18A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus chasco-ruivo (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas relacionadas con chasco, que poderan
ser aplicbeis tamn a esta especie, estn comentadas en Saxicola torquata. F. Bernis Madrazo
comenta que as denominacins galaico-lusitanas chasco e cartaxo se empregan indistintamente para
os xneros Oenanthe e Saxicola, segundo o lugar (11B). En concreto, aplicbeis tanto a O. oenanthe
como O. hispanica, rexistrou chasco na Corua e Pontevedra, e tamn pedreiro na Galiza; ademais
cita a Ros Naceyro (1850), que tamn recollera este ltimo nome (11B).
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas apuntadas en O. oenanthe.
literatura. Vxase S. torquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin onomatopeica de chasco e similares,
vxase Saxicola torquata; sobre pedreiro, O. oenanthe. Os modificadores amarelo, louro e rubio
aluden todos cor da sa plumaxe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En O. oenanthe xa se
comentou a escolla de chasco ou de pedreiro como nome xenrico para este grupo de especies.
chasco isabel Oenanthe isabellina
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento,

unha ave de presenza extremamente espordica na Galiza.
Nomes populares. Os comentarios poden ser os mesmos no referente aos nomes
populares.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en
oenanthe.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin onomatopeica de chasco e
vxase S. torquata; isabel fai referencioa cor da plumaxe: plida entre amarela e gris.
xa que
xenricos
Oenanthe
similares,
chasco do deserto Oenanthe deserti
Bibliografa ornitolxica especializada. De todas as publicacins consultadas, s se recolle esta

especie na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, co nome de pedreiro do deserto
(22A). Segundo o criterio establecido nas anteriores especies do xnero Oenanthe, outra denominacin
galega sera chasco do deserto. Na bibliografa ornitolxica consultada, o nome para esta especie
chasco-do-deserto (2D).
Nomes populares. unha especie de presenza accidental na Galiza, e non se lle coecen
nomes populares.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas apuntadas en Oenanthe
oenanthe.
literatura. Vxase Saxicola torquata.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin onomatopeica de chasco e similares,
vxase S. torquata; sobre pedreiro, O. oenanthe. O modificador do deserto, tirado do nome
cientfico, deserti, alude ao seu hbitat ( unha especie propia do norte de frica e Oriente Medio).
219
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. En O. oenanthe xa se

comentou a escolla de chasco ou de pedreiro como nome xenrico para este grupo de especies.
melro rubio Monticola saxatilis
Bibliografa ornitolxica especializada. Merla rubia foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
noutras publicacins ornitolxicas (2A e 18A). Merlo rubio foi o nome proposto en 1999 no traballo de
M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez
(5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeron a denominacin de merlo das rochas (10B). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus melro-das-rochas (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Dicionarios consultados. S o Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle merla rubia como denominacin especfica
para M. saxatilis. Os outros recollen as denominacins xenricas apuntadas en Turdus merula, mais
ningunha especfica para M. saxatilis.
Uso dos seus nomes na literatura galega. As voces xenricas melro e merlo tense
empregado na nosa literatura. Vxase Turdus merula.
similares veen do latn merula. Semanticamente, o modificador rubio describe a cor caracterstica
desta especie; das rochas fai referencia ao seu hbitat.
comenta que a denominacin de merlo rubio, que describe as caractersticas fsicas da especie e qua
xa foi proposta por X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez, mis precisa do que merlo das rochas,
referida aos hbitos desta especie, mais tamn aos de Monticola solitarius (12B).
A pesar de que en xeral e na medida do posbel tntase unha harmonizacin coas
denominacins portuguesas, o caso de Monticola saxatilis debera ser unha excepcin: como ben
apunta Conde Teira, o modificador usado en portugus das rochas no contexto da ornitoloxa
especializada anda que se pode adoptar perfectamente en galego inespecfico. Para aln diso,
melro rubio / melro azul respectivamente para Monticola saxatilis / Monticola solitarius forman un
sistema de nomenclatura mis eficaz, pois os dous nomes aluden cor da plumaxe, relacinanse por
tanto mis e son as mellores de lembrar.
melro azul Monticola solitarius
Bibliografa ornitolxica especializada. Merla azul foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A e 18A). Merlo azul foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes
guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e
16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus melro-azul (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle merla azul como denominacin especfica
para M. solitarius. Os outros recollen as denominacins xenricas apuntadas en Turdus merula, mais
ningunha especfica para M. solitarius.
empregado na nosa literatura. Vxase T. merula.
similares veen do latn merula. Semanticamente, a denominacin azul describe a cor caracterstica do
macho desta especie.
A. Vidal Figueroa comentan que, amais de merlo, melro tamn est presente na fala galega con
grande difusin e ambas as das voces estn recollidas no VOLG, Vocabulario Ortogrfico da Lingua
Galega (10B). De feito, estn as denominacins xenricas melro, merlo, merla e melra todas ben
presentes na lingua.
220
melro de papo branco Turdus torquatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Merla papuda foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A).
Merlo papobranco foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse
nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse
tamn nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A, 14A, 15A e 16A). Nalgunha publicacin
utilizouse merlo papibranco (12A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran a denominacin de melro de peito branco (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son melro-de-peito-branco e melro-de-colar (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o segundo con
mis frecuencia).
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle merla papuda e merla papobranca como
denominacin especfica para T. torquatus. Nos outros atopronse as denominacins xenricas
apuntadas en Turdus merula, mais non se atopou ningunha especfica para T. torquatus. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a subentrada *merlo arrieiro
dentro da entrada merlo, como termo galego e preferente, que identifica con T. torquatus (parece estar
claramente equivocado para designar esta especie, pois a denominacin rexstrase na Galiza para outra
especie, Cinclus cinclus, que o merlo que anda na auga, e de a o de arrieiro ou rieiro, por andar no
ro); tamn recolle a voz melro como propiamente galega, mais non preferente, remitindo a merlo.
empregado na nosa literatura. Vxase Turdus merula.
Etimoloxa / motivacin semntica. Etimoloxicamente, merlo, melro e similares veen do
latn merula. Os modificadores papuda, de-peito-branco, de-colar e papobranco estn todos
motivados pola caracterstica mancha branca que esta especie ten no papo e no peito.
A. Vidal Figueroa comentan que, aln de merlo, melro tamn est presente na fala galega con grande
difusin e ambas as das voces estn recollidas no VOLG, Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega
(10B).
melro
(ou melro
comn) Turdus merula
Bibliografa ornitolxica especializada. Merlo comn foi o nome proposto por C. Pedreira
(merlo ou merlo comn) o proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Empregouse nas
e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A,
14A, 15A, 16A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus melro ou melro-preto
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins de merla,
melra, merlo e melro nas terras da Limia (9A). Estas catro voces rexistrronse tamn en moitos
puntos da Galiza. F. Fernndez Rei rexistrou merlo en Cario; J. Vilario Seco, en S. Braulio de
Caaveiro; M. C. Ros Panisse, en Sada; M. R. Martnez Martnez, en Curtis; I. Leis Casanova, en Sta.
Eulalia de Dumbra; M. C. Alonso Prez, en Escarabote; C. Garca Gonzlez, en Compostela; M. A. Fraiz
Barreiro, en Codeseda; M. Prado Fernndez, en Ferreira de Valadouro; G. Baamonde Traveso, en
Cedofeita; S. Cortia Vzquez, en Friol; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn; M. I. Gonzlex Fernndez, en
Val de Burn; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio; M. D. Garca Rojo, en Monterroso; J. A. Palacio Snchez,
en Ferreira de Pantn; M. P. Paz Gonzlez, en Xunqueira de Amba; A. Snchez Snchez, en
Montederramo; M. Daz Carnero, en Castro Caldelas; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M.
Taboada Cid, en Vern; M. C. Gil Surez, en Vilardevs; M. C. Rodrguez Lago, no Porto, Zamora (3C).
A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen melra e melro
na comarca de Vern (23B). M. R. lvarez Blanco rexistrou merla en Ramirs; M. Taboada Cid, na
Mezquita; M. C. Rodrguez Lago, no Porto, Zamora (3C). M. Taboada Cid tamn rexistrou a variante
melro en Vern; J. M. Dobarro Paz, en Cabalar; C. Garca Gonzlez, en Compostela; J. L. Couceiro
Prez, en Fes; M. C. Enrquez Salido, no Grove; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; X. Pena Seixas, en
Guitiriz; A. Prez Cid, en Marn; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; R. Fraga Garca, en
Melide; J. Lpez Fernndez, en Novefontes; F. Vecino Toms, en Razo; F. Varela Gonzlez, en Santaia;
M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs e M. R. lvarez Blanco en Ramirs (3C). M. Taboada Cid tamn
rexistrou a variante melra en Vern; R. Seco Fernndez, en Santa Comba (3C). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de merlo e melro para Turdus merula no concello de Ames, na provincia da
221
Corua (9B). J. Rodrguez Cruz, merla en Hermisende (13B). Na primeira gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) tamn se recolleron as
denominacins populares de melro (1A, 7A), merla (7A) cochorda (1A), cochosa (1A, 7A) e
cochorra (1A, 7A). F. Bernis Madrazo rexistrou as voces cochoza e cochorra nas provincias de Lugo
e Ourense e merlo nas provincias de Lugo, A Corua e Pontevedra (11B). M. J. Prez Alonso rexistrou
a variante miarlo en Goin (3C).
editorial Galaxia, identifica as entradas chocorosa, cochorra (e apunta o sinnimo cocorda, que non
ten entrada propia), cochosa (remite a cochorra), merlo e melro coa voz castel mirlo; define
merla como a femia do merlo, non como nome da especie. O Diccionario de usos casteln-galego de X.
M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica coa voz castel mirlo as
voces galegas merlo, melro, cocorda, chocorosa, cochorosa, cochorra e cochosa. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas merlo, melro,
merla (como feminino de melro), identificadas con Turdus merula, e mrula (nunha das sas
acepcins remite a melro); tamn recolle cochorra, que identifica con merlo e con T. merula, e para a
que d os sinnimos cochorda, cochosa, cochoso e chocorosa (que non teen entrada propia). O
editorial Galaxia, recolle chicorroso, cochorda, cochorra, cochorrosa, cochosa, cotrosa e merlo
como sinnimos especficos para T. merula. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as entradas merlo (como voz galega e preferente), para se referir a T. merula
e na que d os sinnimos cochorra, cochosa e cotrosa; cochosa (como voz galega e preferente),
para se referir a T. merula e onde d os sinnimos cochorra, cotrosa e merlo; cochorra (como voz
galega e preferente), para se referir a T. merula e onde d os sinnimos cotrosa, cochosa e merlo;
cotrosa (como voz galega e preferente), para se referir a T. merula e onde d os sinnimos cochorra,
cochosa e merlo; tamn recolle as voces melro e miarlo (como propiamente galegas mais non
preferentes), que remiten a merlo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Tanto merlo como melro aparecen con moita
frecuencia recollidas na nosa literatura. Marcial Valladares utilizou merlo en Maxina ou a filla esprea,
obra escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo
e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os chincheiros e
xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor ...".
Melro recllese en publicacins peridicas do sculo XIX, como O To Marcos da Portela (1877):
"... voa si podes, meu melro...". O n' O Galiciano (1886):
"... as notas que repinican no punteiro
son coma asubos de melro na carballeira...". O escritor lvaro Cunqueiro emprega o vocbulo melro
en varias das sas obras, como por exemplo en Dona de corpo delgado (1950): "...melro que canta
seu vagar na roseira... ". Ou Manuel Mara, en Contos en cuarto crecente (1952): "El era un melro
melrio mis mouro que unha noite do inverno...".
O poeta Miguel Marvoa usa merla en Voces da Limia (Poemas de Amor e de Loita) (2002): "E
falaba a merla / piaba o rousinol / cantaba o papo-rubio...".
A voz melro tamn aparece en cantigas populares de tradicin oral, como a seguinte: "O demo
do melro macho / onde foi facer o nio / na oliveira do adro / na punta dun ramallio."
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins merlo, melro e similares veen do
latn merula. F. Bernis Madrazo explica que cochorra e similares fan alusin ao grito que emite o
paxaro nunha situacin de alarma ou cando vai durmir (11B). O termo comn engdeselle ao nome,
normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies moi parecidas que teen o mesmo nome
xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala delas.
do nome xenrico, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa comentaron que aln de merlo, melro
tamn est presente na fala galega, ambas as das con grande difusin e ambas as das estn tamn
recollidas no VOLG, Vocabulario Ortogrfico da Lingua Galega (10B).
tordo real Turdus pilaris
Bibliografa ornitolxica especializada. Tordo real foi a denominacin proposta por C.

tamn en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Utilizouse nas guas
de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus tordo-zornal (2A, 10A, 11B, 1D ,2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou as de tordo, torda e torda dos prados para
esta especie nas terras da Limia (9A). Outros nomes populares pero xenricos estn indicados en
Turdus philomelos.
222

Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces xenricas apuntadas en T. philomelos. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, define a entrada
tordo, na primeira das acepcins, como "xnero de pxaros dentirrostros, da famlia dos trdidas, coa
plumaxe misturada de branco e castao", e especifica a denominacin tordo real para Turdus pilaris.
O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, especifica a denominacin tordo
real para T. pilaris.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de tordo na nosa literatura,
vxase T. philomelos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Tordo vn do latn turdus. O modificador dos prados
alude ao seu hbitat. Real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificarmos como especies, e s veces ten relacin cunha certa beleza ou vistosidade na sa forma
ou nas sas cores, neste caso talvez pola sa vistosa plumaxe, gris azulada na cabeza e no rabo e
cunha rechamante cor castaa nas costas. Non se encontrou unha explicacin clara para o modificador
portugus zornal, non sendo que tea relacin con zornar ou zurrar, ornear, ou con zorzal (T. pilaris
tamn recibe en portugus o nome de tordo zorzal).
tordo comn Turdus philomelos
Bibliografa ornitolxica especializada. Tordo galego foi o nome proposto por C. Pedreira
nas primeiras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A e 5A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A e 11B). Tordo comn foi o nome proposto en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 12A, 13A e 14A e 18A), tamn na terceira gua de
Penas Patio e Pedreira Lpez (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son tordopinto e tordo-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as de tordo, torda e
marviz nas terras da Limia (9A). No traballo de C. Garca Gonzlez recolleuse a voz xenrica tordo en
trece localidades galegas e a variante tordillo noutras seis (3C). M. P. Paz Gonzlez rexistrou a
variante torda en Xunqueira de Amba; M. Taboada Cid, na Mezquita; M. C. Gil Gonzlez, en Vilardevs
(3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de tordo e torda para Turdus sp. no concello de
Ames, na provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850) e L. Iglesias (1927),
que recollen a voz xenrica tordo para se referir tamn ao xnero Turdus (11B). M. Taboada Cid
rexistrou malvs en Vern; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; E. Rodrguez Gandoi, en
Guntn (3C). M. T. Acosta Garca rexistrou a variante molvs en Pedrafita (3C). M. Gonzlez Gonzlez
rexistrou a variante malvn no Incio (3C).
editorial Galaxia, aparecen as entradas malvs, definida como especie de tordo ms pequeno que sus
congneres, e cochorro identificada coa voz xenrica castel tordo. O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz
castel tordo, nunha das acepcins referida a paxaro, cochorro e estornio, e noutra acepcin
referida a paxaro na que indica un tamao menor do normal, a voz malvs. O Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, define a entrada tordo, na primeira das
acepcins, como "xnero de pxaros dentirrostros, da famlia dos trdidas, coa plumaxe misturada de
branco e castao", e especifica a denominacin tordo galego para T. philomelos. O Diccionario de
recolle charla e malvs como sinnimos especficos para T. philomelos. O Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a entrada xenrica tordo para estas aves (unha das
acepcins), especificando a denominacin tordo galego para T. philomelos.
Uso dos seus nomes na literatura galega. lvaro Cunqueiro emprega o vocbulo tordo en
varias das sas obras, como por exemplo n' A cocia galega (1973): "...unha encebolada de tordos ten
o seu mrito... ", e tamn emprega malvs noutras obras, como por exemplo n' As crnicas do
sochantre (1956): "...Tia arte para imitar o melro e o malvs... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Tordo vn do latn turdus. F. Bernis Madrazo explica que
a voz castel malvs aplicbel tamn aos termos galegos malvs e similares unha clara
onomatopeia da voz "malv-malv-malv" que emite T. philomelos (11B). O modificador comn indica
que T. philomelos a especie a mis habitual dos tordos; galego unha denominacin popular, por
ser unha especie frecuente na nosa terra, mais realmente non hai ningunha caracterstica particular na
sa bioloxa para ser chamado as; pinto alude as pintas que ten na plumaxe do peito e do ventre.
Para cochorro, vxase Turdus merula.
223
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Estornio unha voz

propia e exclusiva do xnero Sturnus que se emrega para o xnero Turdus por confusin.
tordo do visgo Turdus viscivorus
Bibliografa ornitolxica especializada. Tordo *charlo foi a denominacin proposta por C.

tamn en 1991 e 1999 por M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas
de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
tense recollido ou utilizado tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 11A, 13A, 14A, 18A
e 11B). En 1991, Conde Teira e Vidal propuxeron a denominacin de tordo do visgo (10B). Na
bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son tordeia e tordoveia (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D;
o segundo con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie tordo e torda nas terras da
Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen
torda para T. viscivorus na comarca de Vern (23B). F. Bernis Madrazo rexistrou os nomes tamn
especficos de tordo mario e tordo real na provincia de Lugo (11B). Outros nomes xenricos
populares estn indicados en Turdus philomelos.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces xenricas xa apuntadas en T. philomelos. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, define a entrada
tordo, na primeira das acepcins, como "xnero de pxaros dentirrostros, da famlia dos trdidas, coa
plumaxe misturada de branco e castao", e especifica a denominacin tordo *charlo para Turdus
viscivorus. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a entrada
xenrica tordo para estas aves (unha das acepcins), especificando a denominacin tordo *charlo
para T. viscivorus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de tordo na nosa literatura,
Etimoloxa / motivacin semntica. Tordo e torda veen do latn turdus. O modificador
*charlo est copiado do nome casteln zorzal charlo, que fai referencia voz do paxaro; mario non
ten unha explicacin clara, non sendo unha crenza popular ou algunha asociacin popular; do visgo
est relacionado co nome cientfico, viscivorus, comedor de visco ou visgo (visgo tamn vn do nome
latino desta planta, viscum). Torda, en feminino, como ben indican A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro
X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez (23B), pode ser unha denominacin claramente especfica
para Turdus viscivorus por causa do tamao algo mis grande do que ten T. philomelos.
A. Vidal Figueroa comentan que propuxeron a denominacin de tordo do visgo inspirados no ingls e
no propio nome cientfico, porque *charlo lles pareca un castelanismo innecesario e o nome portugus
tordeia tampouco lles pareca moi aconsellbel (10B). Posteriormente, M. A. Conde Teira comentou
tamn a inexistencia de nomes populares galegos coecidos que lle acaian especie, pois os dous
rexistrados por F. Bernis Madrazo, tordo mario e tordo real, teen problemas de uso: o primeiro
pouco claro e o segundo coincide co que xa se emprega para Turdus pilaris; e volveu optar por tordo
*charlo, a pesar de ser un castelanismo, por ter xa certa tradicin nas publicacins ornitolxicas
(12B).
Na nosa opinin, non debemos esquecer que tordo *charlo un castelanismo (o nome zorzal
charlo para esta especie ben caracterstico da lingua castel), formulado no contexto da ornitoloxa
especializada para designarmos especificamente Turdus viscivorus. A pesar do fcil que resulta a
incorporacin dos castelanismos na lingua galega, pola familiaridade que orixina a omnipresenza do
espaol, dado o proceso de asimilacin que a nosa lingua est a sofrer, pensamos que preferbel
usarmos tordo do visgo, apuntado inicialmente por T. A. Vidal e M. A. Conde, ou mesmo torda.
Tordo do visgo est relacionado co nome cientfico, viscivorus, do mesmo modo que o nome ingls
(Mistle Thrush) e o nome alemn (Misteldrossel) para esta especie e, ademais, non reflicte a
subordinacin da lingua galega lingua castel para a formulacin de novos nomes. Torda, en
feminino, ben indicativo do seu maior tamao en relacin con Turdus philomelos.
tordo rubio Turdus iliacus
Bibliografa ornitolxica especializada. Tordo malvs foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Utilizouse
nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn
224
noutras publicacins (2A, 6A e 11A). Tordo rubio foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A.
Conde Teira (12B); tamn se ten recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A,
12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa tamn propuxeran tordo
malvs (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus tordo-ruivo (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as de tordo, torda, malviz
e marviz nas terras da desaparecida lagoa de Antela (9A). Outros nomes xenricos populares estn
indicados en Turdus philomelos.
editorial Galaxia, aparecen as entradas malvs, definida como especie de tordo ms pequeno que sus
congneres, e cochorro identificada coa voz xenrica castel tordo. O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, d para a voz
castel tordo, nunha das acepcins referida a paxaro, cochorro e estornio (anda que propia do
xnero Sturnus), e noutra acepcin referida a paxaro na que indica un tamao menor do normal, a voz
malvs. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, define a
entrada tordo, na primeira das acepcins, como "xnero de pxaros dentirrostros, da famlia dos
trdidas, coa plumaxe misturada de branco e castao", e especifica a denominacin tordo malvis para
T. iliacus; tamn trae a entrada malvis, que define como paxaro semellante ao tordo, propio do norte
da Europa, que chega pennsula Ibrica polo final do outono. O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle cagaceite,
caganeta, cagarracha, cagarrela, drena, malvs, serrn e trena como sinnimos especficos para
T. iliacus, na entrada tordo. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
incle a entrada xenrica tordo para estas aves (unha das acepcins), especificando a denominacin
tordo malvs para T. iliacus; ademais, trae a entrada malvs (como galega e preferente), que
identifica especificamente con T. ilicacus, e malvn (como galega tamn, mais non preferente), que
remite a malvs.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de tordo na nosa literatura,
Etimoloxa / motivacin semntica. Tordo vn do latn turdus. F. Bernis Madrazo explica que
a voz castel malvs aplicbel tamn s denominacins galegas unha clara onomatopeia da voz
"malv-malv-malv" que emite T. philomelos e que un erro aplicar esta denominacin a T. iliacus
(11B). A denominacin galega tordo rubio, a portuguesa tordo-ruivo e a castel zorzal alirrojo fan
referencia marcada cor rubia que ten este paxaro debaixo das s. Para cochorro, vxase T. merula.
Estornio unha voz propia e exclusiva do xnero Sturnus, que por confusin tamn se usa para o
xnero Turdus. Non se achou unha explicacin clara para as denominacins cagaceite, caganeta e
similares, nin tampouco para serrn, trena e drena, que tamn se apuntan no dicionario de
sinnimos para T. iliacus.
explica que parece conveniente eliminar a denominacin de tordo malvs para T. iliacus, pois na Galiza
emprgase estritamente para chamarmos a T. philomelos (12B). Nesta mesma lia, como xa
apuntamos, F. Bernis Madrazo explica que malvs unha clara onomatopeia da voz "malv-malv-malv"
que emite T. philomelos e que un erro aplicar esta denominacin a T. iliacus (11B).
Familia Sylviidae
rousinol bravo Cettia cetti
Bibliografa ornitolxica especializada. Reiseor da auga foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Utilizouse
ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A, 18A e 11B). Rousinol bravo foi o
recolleuse ou empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus rouxinol-bravo (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Dicionarios consultados. Non se atopou ningunha voz especfica para este paxaro.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego de reiseor e rousinol na nosa
literatura, vxase Luscia megarhynchos.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Para a escolla dun
nome xenrico estndar rousinol ou reiseor, e relacionndoo tamn coa sa etimoloxa, M. A.
Conde Teira explica que rousinol unha voz prxima atribuda como orixinaria, a provenzal rossinhol
225
(do latn lusciniolus), e que estaba presente xa no galego-portugus da poca medieval (12B). M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa prefiren, xa que logo, escoller un nome galego de vella tradicin,
rousinol, anda vivo, antes que a voz reiseor, que est atribuda a unha "etimoloxa popular" e que
puido estar apoiada pola denominacin castel ruiseor (10B). Non obstante, os mesmos autores
tamn comentan que tanto reiseor coma rousinol estn recollidas no VOLG, o Vocabulario
Ortogrfico da Lingua Galega (10B). O modificador da auga alude ao seu hbitat; bravo, sa
condicin silvestre.
carriza dos xuncos Cisticola juncidis
Bibliografa ornitolxica especializada. Picaxuncos foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B). Utilizouse nas
guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse
nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A e 11B). Carriza dos xuncos foi proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse ou recolleuse en
diversas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 18A). Nunha publicacin utilizouse
ademais carrizo dos xuncos (12A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus fuinha-dosjuncos (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. En 1999, M. A. Conde Teira comenta que esta especie carece de nome
popular galego debido talvez a sa recente expansin (12B).
Dicionarios consultados. Non se atoparon denominacins para esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego de carriza na nosa literatura,
vxase Troglodytes troglodytes.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes empregados para C. juncidis en galego e en
portugus, carriza dos xuncos, picaxuncos e fuinha-dos-juncos, fan referencia a un dos hbitats
caractersticos da especie: as xunqueiras. Carriza un nome xenrico que se toma de T. troglodytes,
outro paxario moi mido (para a semntica, vxase estoutra especie).
folosa manchada Locustella naevia
Bibliografa ornitolxica especializada. Saltn do norte foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha publicacin (2A e 7A).
Folosa manchada foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (12A, 13A, 15A e
16A). Nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin empregouse fulepa pintada (6A). Nalgunhas
publicacins ornitolxicas empregouse o nome de folosa pintada (8A, 10A, 14A e 18A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son cigarrinha-malhada e felosa-malhada (2A, 1D, 2D e 3D; o
primeiro con mis frecuencia).
Nomes populares. Existe unha grande confusin ou mestura no emprego popular de nomes
xenricos para especies insectvoras. As denominacins mis propias do xnero Locustella parecen ser
folosa, fulepa, fillosa e similares. Algunhas denominacins xenricas populares que tamn se
poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
editorial Galaxia, aparecen as entradas folosia, definida de maneira imprecisa como reyezuelo,
pequeno pjaro, e cos sinnimos chich e papuxa; chich, definido como paxaro pequeno pertencente
aos dentirrostros e xnero bico fino, cos sinnimos folosia e papuxa; fulosa, definido como especie de
pjaro muy pequeno y muy vivo, coa variante fillosia; fillosia, que remita e ferreirio (anda que
un nome propio dos paxarios do xnero Parus) e a fulosa; papuxa, nunha das acepcins definida
como reyezuelo, abadejo, pjaro pequeno, carnoso y de plumaje aceitunado (poderan estar
relacionadas, cando menos algunha delas, talvez folosia, fillosia ou fulosa, con esta especie). No
fulosia, que define como o mesmo que carrizo ou papuxa (podera ter relacin con Locustella) e a
entrada florosa, que identifica como picafollas, mais podera ser tamn denominacin xenrica para
este grupo de especies. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, incle a
entrada folosa (como galega e preferente), que define como paxaros dentirrostros dos xneros
Acrocephalus, Locustella e Hippolais, pequenos, insectvoros, carnosos e pluma da cor da oliva; tamn
folosia (como galega, mais non preferente), que remite a folosa; fulosio (como galega non
preferente), que remite a folosa; fulosia (como galega non preferente), que remite a folosa; fulosa
(como galega e non preferente), que remite a folosa; e foleco (como galega e preferente), nunha das
acepcins remite a folosia, que non est considerada preferente.
226
Uso dos seus nomes na literatura galega. Manuel Martnez Gonzlez emprega folosia nos
Poemas gallegos seguidos d'un tratado sobr'o modo de falar escribir con propiedade dialeuto,
datado no ano 1883: "Mis tenra qu'o piar da folosia... ". Igualmente Fuco G. Gmez, n' O idioma
dos anims (1937), unha obra que se publicou na Habana: "Com'a paxara esquirla, o chapio, a
folosia... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Para folosa, fulepa, fillosa non se encontrou unha clara
explicacin semntica; parece probbel certa relacin con fula, cor amarela, plida, ou fulo, cor negra
tirando a amarela, que son as cores da plumaxe dos paxaros aos que se lles aplican estes nomes
xenricos; talvez, algunha das denominacins estea relacionada con foleca ou folerpa, floco de neve,
polo pequeno tamao, o escaso peso e de o parecido da folerpa coas coas plumas; ademais, foleca
unha das denominacins populares xenricas equivalentes, apuntada en Hippolais polyglotta. O nome
saltn fai referencia maneira desprazarse; pintada, manchada ou malhada, s pintas da sa
plumaxe; do Norte, sa rea de distribucin. A denominacin portuguesa cigarrinha alude ao seu
canto persistente (1D).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Existe unha grande
variedade, confusin ou mestura no emprego popular de nomes xenricos para especies de paxarios
insectvoros. As mis propias do xnero Locustella parecen ser folosa, fulepa e fillosa.
Con todo, sera ben interesante podermos dispor en galego de nomes xenricos diferentes para
os xneros Locustella, Acrocephalus e Hippolais.
folosa unicolor Locustella luscinioides
Bibliografa ornitolxica especializada. Saltn do sur foi a denominacin proposta por C.

recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 18A). No Atlas de vertebrados de Galicia, tamn se
apunta a denominacin de saltn do sul para esta especie (7A). Folosa unicolor foi o nome proposto
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido
ou empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Nas posteriores guas de aves
de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra
publicacin empregouse o nome fulepa unicolor (6A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son cigarrinha-ruiva e felosa-unicolor (2A, 1D, 2D e 3D; o segundo con mis
frecuencia).
Nomes populares. Vxase Locustella naevia.
xenricas xa apuntadas en L. naevia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego do nome xenrico folosia na
nosa literatura, vxase Locustella naevia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para folosa e cigarrinha, vxase L. naevia. O nome
saltn fai referencia maneira de desprazarse; o modificador ruiva, cor da plumaxe; unicolor, a
que non ten pintas na plumaxe; do Sur, sa rea de distribucin.
folosa fluvial Locustella fluviatilis
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se teen empregado at o momento, xa que

unha ave de presenza espordica na Galiza.
populares indicados para Locustella naevia.
Dicionarios consultados. Inclen as denominacins xenricas apuntadas en L. naevia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para folosa, vxase L. naevia. Fluvial fai referencia ao
seu hbitat.
folosa acutica Acrocephalus paludicola
Bibliografa ornitolxica especializada. Folosa acutica foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido
nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Nas guas de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunha outra publicacin empregouse o nome fulepa
227
acutica (11A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus felosa-aqutica (2A, 10A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. Sobre denominacins xenricas populares que tamn se poderan aplicar a
esta especie, vxase Acrocephalus schoenobaenus.
editorial Galaxia, aparecen as denominacins xenricas xa apuntadas en Locustella naevia. O Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as denominacins
apuntadas en Locustella naevia e Acrocephalus arundinaceus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada folosa (como galega e preferente), que define
como paxaros dentirrostros dos xneros Acrocephalus, Locustella e Hippolais, pequenos, insectvoros,
carnosos e pluma da cor da oliva; foleco (como galega e preferente), que remite, nunha das
acepcins, a folosia; tamn folosia (como galega, mais non preferente), que remite a folosa;
fulosio (como galega non preferente), que remite a folosa; fulosia (como galega non preferente),
que remite a folosa; fulosa (como galega non preferente), que remite a folosa.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para folosa, fulepa, fillosa e similares, vxase L. naevia.
O modificador acutica fai referencia ao seu hbitat acutico.
folosa dos xuncos Acrocephalus schoenobaenus
Bibliografa ornitolxica especializada. Fulepa das xunqueiras foi o nome proposto por C.
utilizouse nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin (2A, 6A e 11A). Folosa dos xuncos foi
recollido ou empregado en varias publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus felosa-dos-juncos (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Existe unha gran variedade, confusin ou mestura no emprego popular de
nomes xenricos para especies de paxaros insectvoros. As mis propias do xnero Acrocephalus
parecen ser folosa, fulepa e fillosa. Vxase tamn Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
apuntadas en L. naevia e Acrocephalus arundinaceus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as entradas xa apuntadas en Acrocephalus paludicola.
nosa literatura, vxase L. naevia.
Os modificadores dos xuncos e das xunqueiras, fan referencia a un dos hbitats caractersticos da
especie.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sera ben interesante
podermos dispor en galego de nomes xenricos diferentes para os xneros Locustella, Acrocephalus e
Hippolais (para os tres emprgase folosa).
folosa das canaveiras Acrocephalus scirpaceus
Bibliografa ornitolxica especializada. Fulepa lixeira foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A e 18A). Folosa das canaveiras foi o nome proposto en
1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran folosa dos buos (10B). Nas ltimas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A
e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin (11A) empregouse fulepa
dos carrizos. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus rouxinol-pequeno-dos-canios (2A e
1D) ou rouxinol-dos-canizos (2D e 3D).
228
apuntadas en Locustella naevia e Acrocephalus arundinaceus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xa apuntadas en Acrocephalus paludicola.
Os modificadores das canaveiras, dos carrizos e dos buos e similares, fan referencia a un dos
hbitats caractersticos da especie: as canaveiras. Lixeira, igual que o portugus pequeno, alude ao
seu tamao, en comparacin coa especie que vn a seguir, A. arundinaceus. O nome rouxinol propio
de Luscinia megarhynchos, pero en portugus tamn se emprega para o xnero Acrocephalus, que ten
certo parecido co primeiro no tamao e na cor da plumaxe.
folosa grande Acrocephalus arundinaceus
Bibliografa ornitolxica especializada. Fulepa grande foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse noutras publicacins orniolxicas (2A, 6A, 11A e 18A). Folosa grande foi proposto en
1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido
ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus rouxinol-grande-dos-canios (2A, 1D, 2D e 3D).
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada fulepa
grande, que identifica con Acrocephalus arundinaceus (non trae fulepa como entrada xenrica nin
indica outras denominacins especficas para o xnero Acrocephalus). No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas xa apuntadas en
Acrocephalus paludicola.
O modificador dos-canios fai referencia ao hbitat caracterstico da especie: as canaveiras. Grande
alude ao seu tamao, en comparacin coa especie anterior, Acrocephalus scirpaceus. O nome rouxinol
propio de Luscinia megarhynchos, pero en portugus tamn se emprega para o xnero Acrocephalus,
que ten certo parecido co primeiro no tamao e na cor da plumaxe.
folosa plida Hippolais opaca (=Hippolais pallida)
Bibliografa ornitolxica especializada. Lirio abuado foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez utilizouse o
nome fulepa abuada (1A, 5A e 22A). Folosa plida foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus felosa-plida (2A, 1D e 3D).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza e non se lle coecen nomes populares
especficos. Con todo, como xa se ten comentado, hai unha grande variedade e confusin ou mestura
no emprego popular de nomes xenricos para especies de paxarios insectvoros. Algunhas
denominacins populares xenricas que se poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Hippolais
polyglotta e Regulus ignicapilla.
xenricas apuntadas en Locustella naevia e Hippolais polyglotta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada folosa (como galega preferente), que define como
paxaros dentirrostros dos xneros Acrocephalus, Locustella e Hippolais, pequenos, insectvoros,
carnosos e pluma da cor da oliva; tamn folosia (como galega, mais non preferente), que remite a
folosa; fulosio (como galega non preferente), que remite a folosa; fulosia (como galega non
preferente), que remite a folosa; fulosa (como galega e non preferente), que remite a folosa.
229
Os modificadores abuado e plido fan referencia cor dbil da plumaxe. A denominacin lirio talvez
sexa pola cor da plumaxe do paxaro, que ten parecido coa cor da flor.
folosa icterina Hippolais icterina
Bibliografa ornitolxica especializada. Folosa icterina foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado
nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A, 14A e 15A). Na ltima gua de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez utilizouse o nome fulepa icterina (22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son felosa-amarela e felosa-icterina (1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o primeiro).
populares especficos. Algunhas denominacins populares xenricas que se poderan aplicar a esta
especie estn anotadas en Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
Dicionarios consultados. Recollen as denominacins xenricas xa apuntadas en Locustella
naevia, H. polyglotta e H. pallida.
Os modificadores amarela e icterina fan referencia cor da plumaxe.
folosa polglota Hippolais polyglotta
Bibliografa ornitolxica especializada. Lirio marelo foi o nome proposto por C. Pedreira
noutras publicacins ornitolxicas (2A e 18A). Nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins utilizouse fulepa
amarela (6A e 11A). Folosa amarela foi en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A,
10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus felosa-poliglota
(2A, 10A, 1D e 2D).
Nomes populares. Como xa se ten comentado, hai moita variedade e confusin, ou mestura,
no emprego popular de nomes xenricos para especies de paxarios insectvoros. As mis propias para
o xnero Hippolais poderan ser folosa, fulepa, fillosa e similares. M. Taboada Cid rexistrou as voces
xenricas de folepa en Vern e na Mezquita e foleco, foleca, folecra, fuleca, folepo e fulepa, en
Vern (3C). M. C. Gil Surez tamn rexistrou foleca en Vilardevs (3C). As devanditas denominacins
fan referencia a "un paxaro pequeno e amarelo que ania nas silverias", e probbel que fose esta
especie. F. Bernis Madrazo rexistrou a voz papo marelo na provincia de Lugo, que podera estar
referida aos xneros Hippolais ou Philloscopus, ou mesmo aos xneros Sylvia ou Acrocephalus (11B)
apuntadas en Locustella naevia, e incle tamn a entrada lrio, que nunha acepcin, lrio marelo,
define como "pxaro de peito mis marelo que o pica-folla e un pouco mais grande" e identifica con
Hippolais polygotta. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen
as entradas xenricas xa apuntadas en Hippolais pallida.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para folosa, fulepa, fillosa, vxase Locustella naevia. Os
modificadores amarela e amarelo fan referencia cor da plumaxe deste paxaro; polglota, ao seu
canto. A denominacin lirio talvez tamn pola cor da plumaxe, que ten parecido coa cor da flor. A
denominacin papo marelo alude coloracin do papo.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sera ben interesante
podermos dispor en galego de nomes xenricos diferentes para os xneros Locustella, Acrocephalus e
Hippolais (para os tres emprgase folosa).
O modificador amarela non moi bo modificador para identificar H. polyglotta porque pouuco
230
especfico e modo particular pode crear confusin con Hippolais icterina (que recentemente, cada vez
mis, recibe en portugus o nome de felosa-amarela), de a que prefiramos mellor polglota,
coincidente co nome cientfico e co nome portugus, que ademais se asocia sen confusin a H.
polyglotta.
folosa ctica Hippolais caligata (=Iduna caligata)

Nomes populares. Esta ave de presenza en extremo espordica na Galiza (e moi
recentemente rexistrada). Non se coecen nomes especficos; os comentarios poden ser os mesmos
que as especies anteriores no tocante ao nome xenrico.
Dicionarios consultados. Ningunha denominacin especfica para H. caligata; s as
denominacins xenricas indicadas en H. polyglotta.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica de folosa, vxase
Locustella naevia. O modificador ctica alude sa rea de distribucin habitual (a do pobo cita: ao
norte ou nordeste do Mar Negro e ao leste do lago Aral).
papuxa do mato Sylvia undata
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa *monts foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse noutras publicacins ornitolxicas
(2A e 18A). Papuxa montesa utilizouse nas seguintes guas destes autores (5A e 22A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (10A e 14A). Papuxa do
mato foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); recolleuse ou empregouse nalgunhas publicacins (8A, 12A e 13A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son toutinegra-do-mato, felosa-do-mato e carria-do-mato
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o primeiro).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a de furafollas nas terras
da Limia (9A). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, forneira
na comarca de Vern (23B). No Atlas de vertebrados de Galicia apntase o nome especfico de tizona
(7A). Algunhas voces populares, pero xenricas, tamn aplicbeis a esta especie, estn comentadas en
Sylvia communis.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Sylvia
communis. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparecen as entradas: papuxa, que define como "pequenos pxaros de asas curtas e plumaxe
vistosa", e especifica papuxa *monts (montesa) para Sylvia undata; papuda, que nunha das
acepcins identifica con papuxa e noutra coa papuxa monts (S. undata). O Diccionario de sinnimos
da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle
papuda, papuda *monts (montesa) e toxeira como sinnimos especficos para S. undata. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas papuda (como
galega e preferente), que nunha das acepcins identifica con Sylvia atricapilla, e noutra acepcin con S.
undata, inclundo o sinnimo papuxa monts; papuxa (como galega e preferente), que nunha das
acepcins identifica con S. communis, pero que tamn considera como nome xenrico, achegando a
subentrada papuxa *monts, nome identificado con S. undata, co sinnimo papuda; catuxa (como
galega, mais non preferente), que remite a papuxa; catarela (como galega non preferente), que
remite a papuxa; cataluxa (como galega non preferente), que remite a papuxa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de papuxa na nosa
literatura, vxase S. communis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Papuda seguramente est referida ao papo destes
paxaros, moi branco, que contrasta coa plumaxe do resto do corpo; papuxa talvez sexa unha
transformacin ou corruptela da voz orixinal papuda; catuxa, cataluxa e similares poderan ser
corruptelas de papuxa. Os modificadores do mato, montesa e similares fan referencia ao seu hbitat.
A denominacin tizona refrese plumaxe escura (e talvez tamn forneira, pola plumaxe acincentada,
anda que neste caso tamn podera ser por causa do rabo longo e o corpo redondo, que poden
semellar unha pa do forno). Toutinegra, que se aplica en portugus para s especies do xnero Sylvia,
quere dicir que ten a cabeza negra. Furafollas, carria e felosa son nomes propios doutros xneros:
para a semntica de furafollas, vxase Phylloscopus collybita; para a semntica de carria, vxase
231
Troglodytes troglodytes (a denominacin propia desa especie); para a semntica de felosa, vxase
Locustella naevia.
papuxa carrasqueira Sylvia cantillans
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa paporrubia foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha outra publicacin (2A e 18A). Papuxa carrasqueira foi o nome proposto en 1991
e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou
empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son toutinegra-de-bigodes e toutinegra-carrasqueira (2A, 1D, 2D e 3D; con
mis frecuencia o primeiro).
Nomes populares. Algunhas voces xenricas populares tamn aplicbeis a esta especie estn
comentadas en Sylvia communis.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Sylvia
communis.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de papuxa na nosa literatura,
vxase S. communis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto semntica de papuxa, papuda e similares, e
tamn de toutinegra, vxase S. undata. O modificador carrasqueira fai referencia ao seu hbitat;
paporrubia e de-bigodes aluden plumaxe do papo e da cara.
papuxa cabecinegra Sylvia melanocephala
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa cabecinegra foi o nome proposto por C.

tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeron a denominacin de papuxa de cabeza negra (10B). Nunha publicacin
utilizouse papuxa moura (4A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son toutinegrados-valados e toutinegra-de-cabea-preta (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o primeiro).
communis.
tamn de toutinegra, vxase Sylvia undata. O modificador dos-valados fai referencia ao seu hbitat;
cabecinegra, de-cabea-preta e similares aluden plumaxe negra da cabeza, moi marcada; moura,
cor da plumaxe en xeral.
papuxa real Sylvia hortensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa ollobranca foi a denominacin proposta por

5B); utilizouse nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e recolleuse ou utilizouse tamn nalgunha outra publicacin (2A e 11A). Papuxa real foi o nome
empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 16A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus toutinegra-real (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
communis.
232

tamn de toutinegra, vxase Sylvia undata. O modificador ollobranca fai referencia ao anel branco
que pose arredor do ollo; real un cualificativo engadido ao nome xenrico de moitas aves para as
identificar como especies, e s veces ten relacin cunha certa beleza na sa forma ou nas sas cores;
neste caso talvez pola sa vistosa plumaxe.
papuxa comn Sylvia communis
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa comn foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Utilizouse nas
e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A,
15A, 16A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus papa-amoras ou papa-amorascomum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a de furafollas nas terras
da Limia (9A). J. A. Palacio Snchez rexistrou cataluxa, catarela e catuxa en Ferreira de Pantn,
todas elas identificadas coa voz castel curruca zarcera, isto , Sylvia communis (3C). C. Garca
Gonzlez, M. Gonzlez Gonzlez, M. R. lvarez Blanco e J. A. Palacio Snchez rexistraron para esta
especie papuxa, respectivamente en Compostela, o Incio, Ramirs e Ferreira de Pantn (3C). M. C.
Enrquez Salido rexistrou para esta especie papuda no Grove (3C). F. Fernndez Rei rexistrou, tamn
para especie, papoia en Cedeira (3C). Por outra banda, na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio
e C. Pedreira Lpez apuntronse as denominacins xenricas populares de papuxa e papuda para as
especies do xnero Sylvia (1A). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou os nomes xenricos de papuxa, na
provincia de Ourense, e papuda, en bastantes localidades da provincia de Lugo e de Zamora, anda
que apunta que estn referidos nomeadamente a Sylvia communis e s veces tamn ao xnero
Hippolais (11B). F. Bernis Madrazo tamn comenta que Ros Naceyro (1850) xa recollera a voz papuda
para S. communis (11B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas carriza, que se identifica coa voz castel curruca, dando o
sinnimo carrizo (que despois, na sa entrada, defnese facendo referencia a outro paxaro,
Troglodytes troglodytes); tamn papuxa, que nunha das acepcins define como reyezuelo, abadejo,
pjaro pequeno, carnoso y de plumaje aceitunado e papuda, que define como curruca gris. O
editorial Akal, identifica coa entrada castel curruca as denominacins galegas de virafollas e
meixengra, e especifica papuda para curruca gris. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas: papuxa, que define como "pequenos pxaros de
asas curtas e plumaxe vistosa", especificando papuxa comun para Sylvia communis; papuda, que
nunha das acepcins identifica con papuxa. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia,
X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle cataluxa, catarela, catuxa, papoia
e papuda como sinnimos especficos para S. communis e papuda, paxara e papuxa como
sinnimos xenricos de Sylvia. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparecen as entradas papuda (como galega e preferente), que identifica con Sylvia atricapilla, con
Sylvia undata e pdese considerar tamn xenrico; papuxa (como galega e preferente), que nunha
das acepcins identifica con S. communis, mais que tamn considera como nome xenrico; catuxa
(como galega, mais non preferente), que remite a papuxa; catarela (como galega non preferente),
que remite a papuxa; cataluxa (como galega e non preferente), que remite a papuxa.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz papuxa tense recollido na nosa literatura.
As, por exemplo, Xavier Prado en Monifates (1928): "... aquil monifate que pareca fillo dun xlgaro e
unha papuxa...". Fuco G. Gmez, n' O idioma dos anims (1937): "Algo pareio quinoulle a papuxa, ao
enadir morta de riso: -Chi hi chi chi chiri chi...". Ou Manuel Catoira, no ano 1977: "... nin laranxas
nin cantos de papuxa. Aqu moi difcil camiar...".
Lus Iglesias Iglesias tamn recolle papuda e papuxa en Xeografa fito-zoolxica (1962): "...
papudas, virafollas e papuxas...".
tamn de toutinegra, vxase Sylvia undata. O modificador portugus papa-amoras fai referencia
sa alimentacin; comn indica que unha das papuxas mis frecuentes. Para a semntica de
furafollas e virafollas, vxase Phylloscopus collybita (son denominacins mis propia do xnero
Phylloscopus); para a semntica de carriza, vxase Troglodytes troglodytes (a denominacin ben
propia desa especie); para a semntica de meixengra, vxase Merops apiaster.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Papoia unha
233
denominacin popular moi inespecfica referida a "papar", que se usa para designar especies de
paxaros ben diferentes. Recllese como nome xenrico para as papuxas (xnero Sylvia), como nome
para Hydrobates pelagicus e tamn para as gaivotas (cando menos apntase para Larus minutus e
Larus canus, anda que pola sa inespecificidade podera empregarse tamn para outras de maior
tamao, que teen fama de mis comellonas).
Meixengra unha voz tamn recollida para denominar outros paxaros, como Merops apiaster
ou Aegithalus caudatus. Furafollas e virafollas son denominacins mis propias do xnero
Phylloscopus.
papuxa cincenta Sylvia curruca
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa careta foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Papuxa cincenta foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido
nalgunha publicacin ornitolxica (10A, 13A e 14A); tamn na ltima gua de C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus papa-amoras-cinzento (2A, 1D,
2D e 3D).
especficos. Algunhas voces xenricas populares aplicbeis a esta especie estn comentadas en Sylvia
communis.
communis.
vxase S. communis.
tamn de toutinegra, vxase Sylvia undata. O nome papa-amoras fai referencia alimentacin;
cincenta, cor da plumaxe.
papuxa picafollas Sylvia borin
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa apardada foi a denominacin proposta por C.

utilizouse na segunda gua de aves destes autores (5A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A). Na ltima gua de C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio usouse papuxa apardazada (22A). Papuxa picafollas foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou
empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son toutinegra-das-figueiras ou felosa-das-figueiras (2A, 10A,
1D e 2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a de papuxa nas terras da
Limia (9A). Algunhas voces populares xenricas tamn aplicbeis a esta especie estn comentadas en
Sylvia communis.
communis.
vxase S. communis.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para papuxa, papuda e similares, e tamn toutinegra,
vxase Sylvia undata. O modificador das-figueiras fai referencia ao seu hbitat; picafollas alude ao
parecido fsico de Sylvia borin en concreto cos paxaros do xnero Phylloscopus, que reciben este nome
xenrico (para a significacin, vxase Phylloscopus collybita); apardada alude cor da plumaxe.
papuxa das amoras Sylvia atricapilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Papuxa das amoras foi o nome proposto por C.
tamn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Utilizouse
nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 10A, 18A, 13A e 14A). Nalgunha publicacin recibiu o
nome de papuxa encapuchada (8A e 12A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
234
toutinegra-de-barrete ou toutinegra-de-barrete-preto (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).

Nomes populares. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de papuda e papona para
Sylvia atricapilla no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Villarino Gmez rexistrou para
esta especie a denominacin popular de cabecia negra nas terras da Limia (9A). Na primeira gua de
aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntronse as denominacins de moreira e cabecia
negra para S. atricapilla (1A). Algunhas voces xenricas populares tamn aplicbeis a esta especie
estn comentadas en Sylvia communis.
editorial Galaxia, aparece a entrada moreira, nunha das sas acepcins definida como curruca de
cabeza nega, pjaro de la familia de los slvidos (Sylvia melanocephala non habitaba anda na Galiza,
unha especie de aparicin relativamente recente na nosa terra, e moi probabelmente a curruca de
cabeza negra que se refire S. atricapilla); outras denominacins xenricas estn apuntadas en S.
communis. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, especifcase a denominacin moreira para a subentrada castel curruca de
cabeza negra (como acabamos de comentar, moi probabelmente a curruca de cabeza negra que se
refire S. atricapilla); outras denominacins xenricas estn apuntadas en S. communis. No Dicionrio
da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas:
papuxa, que se define como "pequenos pxaros de asas curtas e plumaxe vistosa", e especifica
papuxa das amoras (sen guins) para S. atricapilla; tarroeira, tamn para esta especie, do que se
volve dar o nome cientfico e se di que mis coecido polos nomes papuxa-das-amoras e amoreira
(anda que despois, na entrada amoreira non incle esta acepcin); tamn, cabecia-negra, que
identifica con papuxa-das-amoras, S. atricapilla. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000),
de varios autores, aparecen as entradas papuda (como galega e preferente), que nunha das acepcins
identifica con S. atricapilla, inclundo os sinnimos moreira e papuxa das amoras, e noutra acepcin con
S. undata; papuxa (como galega e preferente), que nunha das acepcins identifica con S. communis,
mais que tamn considera como nome xenrico, e achega a subentrada papuxa das amoras, nome
que identifica con S. atricapilla, cos sinnimos moreira e papuda, e a subentrada papuxa *monts
(debera ser papuxa montesa), que fai referencia a Sylvia undata, co sinnimo papuda; moreira
(como galega e preferente), nunha das acepcins identificada especificamente con S. atricapilla, e cos
sinnimos papuxa das amoras e papuda; catuxa (como galega, mais non preferente), que remite a
papuxa; cabecia negra (como subentrada dentro da enrada cabeza), que identifica com moreira,
papuda, papuxa das amoras, S. atricapilla; catarela (como galega non preferente), que remite a
papuxa; cataluxa (como nome galego xenrico e non preferente), que remite a papuxa.
tamn de toutinegra, vxase S. undata. Os termos das amoras, amoreira e similares fan referencia
alimentacin; encapuchada, cabecia negra e de-barrete-preto aluden plumaxe da cabeza.
picafollas de Bonelli Phylloscopus bonelli
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas abuado foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A e
7A). Picafollas de Bonelli foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T.
A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras
publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 8A, 10A, 12A, 13A, 15A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son felosa-de-papo-branco e felosa-de-Bonelli (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; con
mis frecuencia o primeiro).
Nomes populares. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan as xenricas de folosia,
furafollas, picaflores e virafollas para as especies do xnero Phylloscopus (1A). No Atlas de
vertebrados de Galicia recllese tamn para esta especie o nome de tuisa (7A). Outras denominacins
xenricas populares que tamn se poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Phylloscopus
collybita, Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Phylloscopus
collybita. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco aparece as entrada pica-folla, especificando a denominacin de pica-folla-abuado para
Phylloscopus bonelli.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de picafollas e virafollas
na nosa literatura, vxase Phylloscopus collybita. Canto ao emprego de folosia, vxase Locustella
naevia.
235
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica de virafollas, picafollas e

similares, vxase P. collybita. Para a motivacin semntica de folosia, vxase L. naevia. Os
modificadores abuado e de-papo-branco fan referencia coloracin da plumaxe. Bonelli fai
referencia ao piemonts Franco Andrea Bonelli, naturalista do sculo XIX. Non se encontrou explicacin
semntica para a denominacin tuisa.
picafollas asubiador Phylloscopus sibilatrix
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas asubiador foi o nome proposto por C.

nas ltimas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 13A e
14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus felosa-assobiadeira (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. Non doado distinguilo doutras especies do xnero Phylloscopus, e non se
lle coecen nomes populares especficos. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntaron as
denominacins xenricas populares de folosia, furafollas, picaflores e virafollas para as especies
do xnero Phylloscopus (1A). Outras denominacins xenricas populares que tamn se poderan aplicar
a esta especie estn anotadas en en Phylloscopus collybita, Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
collybita.
na nosa literatura, vxase P. collybita. Canto ao emprego de folosia, vxase Locustella naevia.
similares, vxase P. collybita. Para a motivacin semntica de folosia, vxase L. naevia. Os
modificadores asubiador e assobiadeira fan referencia ao seu canto.
picafollas europeo Phylloscopus collybita
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas comn foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 no traballo de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa, cando P. collybita e P. ibericus
(brehmii) anda non estaban consideradas pola ciencia como das especies diferentes (10B); utilizouse
nas primeiras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A e 5A), no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A e
18A). Nunha publicacin, P. collybita recibiu o nome de picafollas comn diferencindoo de P.
ibericus, que nesa mesma publicacin reciba o nome de picafollas ibrico (14A). Picafollas europeo
foi proposto en 1999 no traballo de Conde Teira, mais sen apuntar anda unha denominacin
diferenciadora para P. ibericus (12B); utilizouse nalgunhas publicacins (13A e 15A); tamn na terceira
gua de Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, apuntando nesta mesma publicacin o nome picafollas
ibrico para P. ibericus (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus felosa-comum e
felosinha (2A, 1D e 2D); tamn felosinha-comum (3D).
Nomes populares. Canto a denominacins especficas, A. Villarino Gmez rexistrou papuxa e
lapamoscas nas terras da Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron para P. collybita os nomes
de mosquiteiro e mosqueiro no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Reboreda, C.
lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, cirifolla na comarca de Vern (23B). O
nome de cirifolla recllese tamn no Atlas de vertebrados de Galicia (7A). Con todo, as devanditas
denominacins poderan estar referidas igualmente a P. ibericus, que como xa se comentou unha
especie moi moi parecida a P. collybita.
No tocante s denominacins xenricas, C. Garca Gonzlez rexistrou a de picafollas en
Compostela; tamn R. Seco Fernndez, en Santa Comba; F. Varela Gonzlez, en Santaia; R. Fraga
Graca, en Melide; M. J. Prez Alonso, en Goin; A. Prez Cid, en Marn (3C). F. Bernis Madrazo
rexistrou os vernculos xenricos de follosa e fillosa na provincia de Pontevedra e cita a L. Iglesias
(1927), que d o nome virafollas para Galiza (11B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn
apuntaron as denominacins xenricas populares de folosia, furafollas, picaflores e virafollas
para as especies do xnero Phylloscopus (1A). M. R. lvarez Blanco rexistrou a denominacin xenrica
de picaflor en Ramirs (3C). F. Bernis Madrazo cita o portugus Fernandes Ferreira (1616), que
emprega os nomes folosa, felosa e foloza para estas especies (11B). Outras denominacins xenricas
populares que tamn se poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Hippolais polyglotta e
Regulus ignicapilla.
236
editorial Galaxia, define picafolla como especie de reyezuelo, pjaro parecido al carrizo y a la papuxa;
e define virafollas como curruca, pinzoleta, pjaro de los slvidos. O Diccionario de usos castelngalego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, dun modo moi
xenrico, d as voces virafollas e meixengra como equivalentes castel curruca, e folosia,
fulosia, papuxa, chich e chichs coa voz castel reyezuelo (en particular, as salientadas en negra
poden empregarse para o xnero Phylloscopus nalgunhas localidades galegas). No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas: florosa, definido
como "paxario de cor parda, que gosta de picar os bichios nas follas das figueiras e tamn se coece
como pica-folla"; pica-folla, especificando a denominacin de pica-folla-comun para P. collybita;
pica-flor, referndose especificamente a P. collybita; vira-follas, que define como como "pxaro da
famlia dos silvideos" e identifica co nome cientfico P. collybita e cos sinnimos folosia (que non ten
entrada propia) e pica-folla. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e
P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle picafollas, cha, florosa, folosia, furafollas,
picaflores e virafollas como sinnimos especficos para P. collybita. O Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, recolle as entradas: picafollas (como galega e preferente),
que define como "paxaro dos dentirrostros, de cor verde olivcea, s curtas redondeadas, cunha raia
clara sobre os ollos e as patas escuras" e identifica con P. collybita; e virafollas (como galega e non
preferente), que remite a picafollas; tamn recolle a entrada cirifolla (como galega e non preferente),
que define como denominacin xenrica dos paxaros de pequeno tamao.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz picafolla n' O
idioma dos anims (1937): "... o zarralleirio, picafolla, carrizo i a papuxa comezaron a chichiar...".
Lus Iglesias Iglesias recolle virafollas en Xeografa fito-zoolxica (1962): "... papudas,
virafollas e papuxas...".
Canto ao emprego do nome xenrico folosia na nosa literatura, vxase Locustella naevia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, os nomes furafollas, virafollas,
picafollas e similares fan referencia aos hbitos desta especie, que anda de rama en rama procura
de insectos, picando as follas. Mosquiteiro, mosqueiro e lapamoscas aluden sa alimentacin
insectvora. Outras denominacins xenricas comprtense con outras especies ou son propias doutras
especies e aplcanse tamn localmente ao xnero Phylloscopus; para a motivacin semntica de
folosia, follosa, felosa, folosa e similares, vxase Locustella naevia; florosa parece formarse
relacionando flor coas denominacins anteriores; para a motivacin semntica de papuxa, vxase
Sylvia undata.
dun nome preferente, cmpre dicir que, at hai moi pouco tempo, a ciencia consideraba que
Philloscopus collybita e Phylloscopus ibericus eran a mesma especie. Hoxe en da considraas como
das especies de paxaros diferentes, malia seren fisicamente iguais; vara o seu canto, a sa
distribucin xeogrfica e a sa fenoloxa; ambas as das especies estn presentes na Galiza. O
modificador comn indica que a especie mis frecuente de picafollas (polo menos, en tanto P.
collybita e P. ibericus foron considerados a mesma especie). Despois desta diferenciacin como
especies entre P. collybita e P. ibericus, parece que o nome que mis lle acae a P. collybita picafollas
europeo, tndomos en conta que a P. ibericus se lle asigna picafollas ibrico, facendo tamn
referencia sa rea de distribucin.
picafollas ibrico Phylloscopus ibericus
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas ibrico foi a nica denominacin galega

atopada para Phylloscopus ibericus, na terceira gua aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez
(22A) e nunha publicacin ornitolxica de mbito estatal (14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus felosinha-ibrica (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Non doado distinguilo da especie anterior nin tampouco doutras deste
xnero, e non se lle coecen nomes populares especficos. Algunhas denominacins xenricas
populares que tamn se poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Phylloscopus collybita,
Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
collybita.
na nosa literatura, vxase P. collybita. Canto ao emprego de folosia, vxase Locustella naevia.
similares, vxase P. collybita. Para a motivacin semntica de folosia, vxase Locustella naevia. O
modificador ibrico fai referencia sa rea de distribucin.
dun nome especfico, como xa se comentou en P. collybita, a ciencia consideraba at hai ben pouco
237
tempo que P. collybita e P. ibericus eran a mesma especie; hoxe en da clasifcanse como das especies
de paxaros diferentes.
picafollas musical Phylloscopus trochilus
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas cantor foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A). Picafollas musical foi o nome proposto en 1991 e 1999
nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado
o nome portugus felosa-musical (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. difcil de distinguir dalgunhas das especies anteriores, mesmo para os
ornitlogos, e non se lle coecen nomes populares especficos. Na primeira gua de aves de X. M. Penas
Patio e C. Pedreira Lpez apuntronse as denominacins xenricas populares de folosia, furafollas,
picaflores e virafollas para as especies do xnero Phylloscopus (1A). Algunhas denominacins
xenricas populares que tamn se poderan aplicar a esta especie estn anotadas en Phylloscopus
collybita, Hippolais polyglotta e Regulus ignicapilla.
collybita. Ademais, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparece a entrada pica-folla, especificando a denominacin de pica-folla-cantor para
Phylloscopus trochilus.
nosa literatura, vxase Locustella naevia; canto a picafollas e virafollas, vxase P. collybita.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da semntica dos nomes xenricos virafollas,
picafollas e similares, vxase P. collybita; para a motivacin semntica de folosia, vxase Locustella
naevia. Os modificadores especficos cantor e musical fan referencia ao seu canto.
picafollas sombro Phylloscopus fuscatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Picafollas sombro foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B). Noutra publicacin utilizouse picafollas fusco (22A, unha das
guas de C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
felosa-sombria (2D e 3D).
Nomes populares. unha especie de ocorrencia rara ou accidental na Galiza, e non se teen
rexistrado denominacins populares, non sendo as xenricas.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de picafolla e virafollas na nosa
literatura, vxase Phylloscopus collybita.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a semntica de virafollas, picafollas e similares,
vxase P. collybita. Para a motivacin semntica de felosa e similares, vxase Locustella naevia. Canto
aos modificadores, tanto sombro como fusco fan referencia tonalidade da plumaxe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Calquera dos dous
nomes empregados en galego, picafollas sombro e picafollas fusco, describen ben a especie e son
perfectamente vlidos do punto de vista gramatical. Talvez, o criterio de harmonizacin co portugus,
que tamn parece ser importante para a ornitoloxa galega, fara preferbel a escolla de picafollas
sombro.
picafollas de Hume Phylloscopus humei

Nomes populares. Esta ave de presenza en extremo espordica na Galiza e non se coecen
nomes especficos; os comentarios poden ser os mesmos que as especies anteriores no tocante ao
nome xenrico.
Dicionarios consultados. Ningunha denominacin especfica para P. humei; s as
denominacins xenricas indicadas en P. collybita.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a semntica de virafollas, picafollas e similares,
vxase P. collybita. Canto ao modificador, de Hume probabelmente fai referencia ao ornitlogo ingls
238
Allan Octavian Hume (1829-1912), que achegou a descuberta dunha chea de novas especies para a
ciencia.
estrelia do norte Regulus regulus
Bibliografa ornitolxica especializada. Estrelia dos pinos foi o nome proposto por C.
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Estrelia do norte foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nalgunhas
publicacins ornitolxicas (13A e 16A). Estrelia dos pieiros empregouse no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) e nas ltimas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A) e e tamn se
recolleu nalgunha publicacin (18A). Nalgunhas publicacins empregouse estrelia nortea (8A, 10A,
12A e 14A). Nunha publicacin, estrelia das devesas (6A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus estrelinha e estrelinha-de-poupa (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
anotadas en Regulus ignicapilla.
editorial Galaxia, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Locustella naevia, Sylvia
communis e Phylloscopus bonelli (que poderan ter certa relacin ou parecido con esta especie). O
editorial Akal, identifica coa voz castel reyezuelo coas galegas folosia, fulosia, papuxa, chich e
chichs. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a estrada estrelia, como se indica en Regulus ignicapilla, a entrada chichi, nunha das
acepcins, definida como "pxaro do xnero Regulus, de cor de aceitona e manchas amarelas ou
cincentas" e identificada co nome cientfico Regulus regulus e cos sinnimos folosia e papuxa e a
variante chischis (que na sa entrada non se define como tal). No Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas apuntadas nos xneros Locustella, Sylvia e
Phylloscopus (que poderan ter certa relacin ou parecido con esta especie).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz estrelia n' O
idioma dos anims (1937): "... o gatueiro, a estrelia i a caganeta, qui deron en chilrar co medo...".
X. R. Cuba, A. Reigosa e X. Miranda recollen estrelia no Diccionario dos seres mticos galegos (1999):
"Que paxaro sera, o tordo, o carrizo ou a estrelia?".
Canto ao emprego do nome xenrico folosia na nosa literatura, vxase Locustella naevia.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, estrelia, estrela pequena, parece
unha denominacin cariosa ou humorstica deste paxario. Chich, chichs e similares son voces de
orixe onomatopeica. Outras denominacins xenricas comprtense con outras especies ou son propias
doutras especies e aplcanse tamn localmente ao xnero Regulus (para a motivacin semntica de
folosia e fulosia, vxase L. naevia; para a motivacin semntica de papuxa, Sylvia undata). Os
modificadores especficos dos pieiros, das devesas e similares aluden ao hbitat da especie;
nortea e do Norte, sa rea de distribucin; de-poupa, s plumas erctiles do curuto, de cor
laranxa ou amarela.
estrelia riscada Regulus ignicapilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Estrelia riscada foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Utilizouse nas das guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
nalgunhas publicacins ornitolxicas (2A, 13A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeran estrelia comn (10B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins (8A, 10A,
12A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus estrelinha-real e estrelinha-decabea-listada (2A, 10A, 1D e 2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou as denominacins populares de carriza
branca e picafolla para esta especie nas terras da Limia (9A). M. J. Prez Alonso rexistrou a voz
xenrica fulosia en Goin e J. A. Palacio Snchez furafollas en Ferreira de Pantn, ambas as das
identificadas coa voz castel reyezuelo (3C). F. Bernis Madrazo recolle o nome xenrico galego
estrelia e portugus estrelinha para o xnero Regulus (11B).
editorial Galaxia, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Locustella naevia, Sylvia
communis e Phylloscopus bonelli (que poderan ter certa relacin ou parecido con esta especie). O
239

editorial Akal, identifica coa voz castel reyezuelo coas galegas folosia, fulosia, papuxa, chich e
chichs. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparece a entrada estrelia, nunha das acepcins definida como "pequenos pxaros dentirrostros da
famlia dos reglidas" e identificada co nome cientfico Regulus ignicapilla. No Gran Diccionario Xerais
da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas apuntadas nos xneros
Locustella, Sylvia e Phylloscopus (que poderan ter certa relacin ou parecido con esta especie). Trae
tamn a entrada picamoscas (como galega, mais non preferente), que remite a estrelia riscada
(porn, despois non aparece entrada para estrelia).
Uso dos seus nomes na literatura galega. Canto ao emprego do nome xenrico estrelia na
nosa literatura, vxase Regulus regulus. Sobre folosia, vxase L. naevia.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica de estrelia, chich
e chichs, vxase R. regulus. Outras denominacins xenricas comprtense con outras especies ou son
propias doutras especies e aplcanse tamn localmente ao xnero Regulus (para a motivacin
semntica de folosia e fulosia, vxase L. naevia; para a motivacin semntica de papuxa, Sylvia
undata). Os modificadores especficos riscada e de-cabea-listada aluden s raias de cores que ten a
plumaxe do curuto; real, sa plumaxe e coroa de cores que lle debuxan as raias do curuto. O
modificador comn indica que a especie mis frecuente de estrelia.
Familia Muscicapidae
papamoscas cincento Muscicapa striata
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamoscas apardado foi o nome proposto por C.

utilizouse na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e noutra publicacin ornitolxica (2A). Papamoscas cincento foi proposto en 1991 e 1999 nos
traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense
recollido ou empregado tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A,
15A, 16A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son papa-moscas-cinzento e
taralho-cinzento (2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. J. Rodrguez Cruz rexistrou a voz pardia en Hermisende. Anda que sen
identificar unha especie concreta, referse a un paxaro pequeno que est caracteristicamente presente
no paso posnupcial, que se cazaba con esparrelas tipicamente nesa poca do ano xunto co tralln
(Ficedula hypoleuca), diferencindoo desta segunda especie, de modo que pardia talvez sexa
Muscicapa striata (13B). Por outro lado, a denominacin ben definidora da plumaxe desta especie.
editorial Sotelo Blanco, aparece a denominacin papa-moscas, como se apunta en Ficedula hypoleuca,
que a especie coa que identifica o termo. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, recolle a entrada papamoscas, que nunha das acepcins defnese como "paxaros
paseriformes da familia muscicpidos, pertencentes aos xneros Ficedula e Muscicapa".
Etimoloxa / motivacin semntica. O substantivo papamoscas alude sa alimentacin
insectvora; os modificadores cincento e apardado, cor da plumaxe. O nome portugus taralho
vn da voz portuguesa taralhar, que o mesmo que pipiar ou pipilar.
papamoscas negro Ficedula hypoleuca
Bibliografa ornitolxica especializada. Papamoscas negro foi o nome proposto por C.

nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse
tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus papa-moscas ou papa-moscas-preto (2A, 1D, 2D e
3D).
Nomes populares. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen a voz tralln e identifcana claramente con Ficedula hypoleuca na comarca de Vern
240
(23B). Anda que en moitas outras fontes non se identifica a especie, o nome tralln est ben presente
na tradicin lexicogrfica galega: M. C. Gil Surez rexistrou tralln no galego de Vilardevs (3C),
referido a un paxaro pequeno; E. Rivas Quintas reclleo en Medeiros e apunta tamn que a
denominacin est presente en xeral no sur da provincia de Ourense (10G, 14G), para un paxaro
pequeno e migrador parecido ao chasco. As mesmo, J. Rodrguez Cruz rexistrou a voz tralln en
Hermisende (13B), sen chegar a identificar a especie, mais indicando que un paxaro coas s algo
brancas, que se era cazado con esparrelas xunto coa pardia (outro paxaro, probabelmente Muscicapa
striata), caracteristicamente no paso posnupcial, de modo que todo apunta tamn identificacin de
tralln con Ficedula hypoleuca.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada papa-moscas, que nunha das acepcins se define como
paxaro dentirrostro e se identifica co nome cientfico de Ficedula hypoleuca. O Gran Diccionario Xerais
da Lingua Galega (2000), de varios autores, recolle a entrada papamoscas, que nunha das acepcins
defnese como "paxaros paseriformes da familia muscicpidos, pertencentes aos xneros Ficedula e
Muscicapa". Semanticamente, o substantivo papamoscas alude sa alimentacin insectvora; os
modificadores negro e preto, cor da plumaxe.
Etimoloxa / motivacin semntica. O substantivo papamoscas alude sa alimentacin
insectvora. O nome galego tralln, paralelo ao portugus taralho, est probabelmente en relacin
coa voz portuguesa taralhar, que o mesmo que pipiar ou pipilar.
Familia Timaliidae
ferreirio de bigote Panurus biarmicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Rabilongo das canaveiras foi o nome proposto por C.
utilizouse na segunda gua de aves destes autores (5A) e recolleuse noutras publicacins ornitolxicas
(2A, 18A e 11B). Ferreirio de bigote foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son chapim-debigode ou de-bigodes e chincha-bigodeira (2A, 11B, 1D e 2D).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas indicadas en Parus major.
No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins
xenricas indicadas en P. major.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de ferreiro e ferreirio nas
nosas letras, vxase P. major.
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome galego ferreirio e os portugueses chincha e
chapim (en galego existe a voz chapio) estn motivados polo seu parecido cos paxaros da familia
Paridae (vxase P. major); rabilongo, como indica, alude sa cauda longa. O modificador das
canaveiras fai referencia ao seu hbitat; de bigote, s manchas negras que ten na plumaxe da cara,
que lembran uns bigotes.
Familia Aegithalidae
ferreirio rabilongo Aegithalos caudatus
Bibliografa ornitolxica especializada. Ferreirio rabilongo foi o primeiro nome proposto

por C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B). En
241
1978, igualmente na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte, os autores propuxeron o nome
de ferreirio subelio no canto do anterior (5B); esta segunda denominacin utilizouse nas guas de
aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse nalgunha
outra publicacin (2A e 11B). Ferreirio rabilongo volveu ser o nome proposto en 1991 e 1999 nos
o nome portugus chapim-rabilongo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Aegithalos caudatus as denominacins
populares de rabolongo e furafollas nas terras da Limia (9A). Tamn na Limia, o autor do presente
traballo rexistrou bolo (co o pechado) para esta especie. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de
rabo de culler para A. caudatus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Na primeira gua
de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recolleuse tamn rabo de culler, para A. caudatus (1A). As
denominacins de ferreirio rabilongo e rabo de culler recllense para esta especie no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A). posbel que a denominacin popular tapullo, definida en varios
dicionarios como paxaro parecido ao ferreirio pero mis pequeno, estea tamn referida a A. caudatus.
Unha chea de denominacins populares xenricas tamn aplicbeis a esta especie comntanse
en Parus caeruleus e Parus major.
editorial Galaxia, aln das denominacins apuntadas en Parus major, incle a entrada tapullo para se
referir a un paxaro parecido ao ferreirio peromis pequeno, e a entrada subelio, que define de
maneira moi imprecisa como pxaro longo e delgado que ten forma asubelada, de subela, e que se
podera tratar desta especie (X. Penas Patio e C. Pedreira Lpez propuxeran ferreirio subelio). No
editorial Akal, e no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco,
aparecen as denominacins xenricas indicadas en P. major, aln da denominacin tapullo para se
referir a unha especie parecida ao ferreirio pero mis pequena (posibelmente A. caudatus). O
editorial Galaxia, recolle ferreirio rabilongo, ferreirio subelio, meixengra e rabo de culler
como sinnimos especficos para A. caudatus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as denominacins xenricas indicadas en P. major e nelas recllense as
subentradas ferreirio subelio e ferreirolo subelio, que fan referencia especificamente a A.
caudatus; tapullo, definida como paxaro semellante ao ferreirio pero mis pequeno; ademais, a
entrada meixengra (considerada tamn galega e preferente) tamn para nomear especificamente
este paxaro.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de ferreiro e ferreirio
nas nosas letras, vxase P. major.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes galegos xenricos ferreirio e similares e o
portugus chapim (en galego existe a voz chapio) estn motivados polo seu parecido cos paxaros da
familia Paridae (vxase P. major). O modificador rabilongo ou o nome rabolongo, como indican,
aluden sa cauda longa; subelio, ao parecido do seu corpo coa forma dunha subela; rabo de
culler, ao parecido do seu corpo coa forma dunha culler. Furafollas unha denominacin mis
empregada para os paxaros do xnero Phylloscopus (vxase Phylloscopus collybita). Canto a tapullo e
bolo, parecen referirse forma redondia e pequena do seu corpo. A respecto da motivacin
semntica de meixengra, vxase Merops apiaster (esta voz tamn esta recollida para denominar
outros paxaros, como as especies do xnero Sylvia ou M. apiaster).
Familia Paridae
ferreirio palustre Poecile palustris (=Parus palustris)
Bibliografa ornitolxica especializada. Ferreirio non calugado foi o nome proposto por C.
utilizouse na primeira gua de aves (1A) destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A).
Ferreirio de caluga negra utilizouse nas seguintes guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin (11A).
Ferreirio palustre foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A,
10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus chapim-palustre (2A, 1D e
242
2D).
Nomes populares. Unha morea de denominacins populares xenricas tamn aplicbeis a esta
especie estn apuntadas en Parus caeruleus e Parus major.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas indicadas en P. major. O
editorial Galaxia, recolle ferreirio de caluga negra como denominacin especfica para P. palustris.
No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins
xenricas indicadas en P. major e nelas recllense as subentradas ferreirio noncalugado e
ferreirolo noncalugado, que fan referencia especificamente a P. palustris.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes galegos ferreirio e similares e o portugus
chapim (en galego existe a voz chapio) estn motivados pola sa semellanza cos paxaros da familia
Paridae (vxase P. major). O modificador especfico palustre unha traducin do nome latino mais
non alude ao seu hbitat; non calugado e caluga negra indican que carece de mancha branca na
caluga, un trazo que o distingue de Parus ater.
ferreirio cristado Lophophanes cristatus (=Parus cristatus)
Bibliografa ornitolxica especializada. Paxarn gaio foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A e 11B).
Ferreirio cristado foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez
(5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou empregouse tamn nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
chapim-de-poupa (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie a denominacin popular de
chicherere nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron o nome de moudo para Parus cristatus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B).
No Atlas de vertebrados de Galicia, recllense os nomes de paxarn gaio e creguio para esta especie
(7A). Canto a denominacins populares xenricas tamn aplicbeis a esta especie, unha chea delas
estn apuntadas en Parus caeruleus e Parus major.
Dicionarios consultados. Aparecen as denominacins xenricas indicadas en Parus major. No
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins
xenricas indicadas en P. major e nelas recllense as subentradas ferreirio cristado e ferreirolo
cristado, que fan referencia especificamente a P. cristatus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para os nomes galegos ferreirio e similares e o
portugus chapim (en galego existe chapio) vxase P. major. Os nomes moudo e paxarn gaio e
os modificadores cristado e de-poupa aluden todos ao curupete que pose este paxaro; creguio
talvez tamn, porque o curupete lle d un aspecto de crego; chicherere unha denominacin
onomatopeica.
ferreirio negro Periparus ater (=Parus ater)
Bibliografa ornitolxica especializada. Ferreirio comn foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A e 11B). Ferreirio negro foi o nome proposto en 1991 e
recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica,
os nomes portugueses son chapim-preto e chapim-carvoeiro (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; con mis
frecuencia o segundo).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as de chinchn e
ferreirio, nas terras da Limia (9A). M. Taboada Cid rexistrou tamn especificamente para Parus ater
as denominacins de almixelo e almixendro, en Vern (3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os
nomes de picafolla e picafollas para a especie no concello de Ames, na provincia da Corua (9B).
Ademais, unha morea de denominacins xenricas populares igualmente aplicbeis a esta especie
estn apuntadas en Parus caeruleus e Parus major.
243

editorial Galaxia, para aln das entradas xenricas indicadas en Parus major, na entrada xlgaro
inclese a subentrada xlgaro ferreiro, que se identifica coa voz castel garrapinos, pjaro, que se
podera referir a esta especie, que en casteln recibe o nome de carbonero garrapinos. No Diccionario
aparecen as denominacins xenricas indicadas en P. major. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as denominacins xenricas indicadas en Parus major.
O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da
editorial Galaxia, recolle ameixendro e ferreirio comn como sinnimos especficos para P. ater. No
Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins
xenricas indicadas en P. major e nelas recllense as subentradas ferreirio comn e ferreirolo
comn, que fan referencia especificamente a P. ater; ademais achganse as entradas almixelo e
almixendro (como galegas, a primeira non preferente e a segunda si) para se referir exclusivamente a
esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a motivacin semntica do nome galego ferreirio
e similares e do portugus chapim, vxase P. major. Os modificadores negro, preto e carvoeiro
aluden todos cor da plumaxe na cabeza; comn indica que unha especie frecuente, neste caso non
necesariamente a que mis da familia; almixendro e almixelo talvez estean relacionados co parecido
do seu corpo redondo cunha ameixa ("ameixendro" unha denominacin popular equivalente; vxase
Parus caeruleus). Picafollas unha denominacin mis empregada para os paxaros do xnero
Phylloscopus (vxase Phylloscopus collybita). Xlgaro unha denominacin propia de Carduelis
carduelis, empregada popularmente quiz tamn para esta especie co modificador ferreiro.
ferreirio azul Cyanistes caeruleus (=Parus caeruleus)
Bibliografa ornitolxica especializada. Ferreiro foi o primeiro nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio, en 1977, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B). En 1978,
igualmente na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte, os autores propuxeron o nome de
ferreiro bacachs no canto do anterior (5B); esta segunda denominacin utilizouse no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse noutras publicacins (2A e 18A). Nas guas de aves de X. M.
Penas Patio e C. Pedreira Lpez empregouse un nome moi parecido: ferreirio bacachs (1A, 5A e
22A). Ferreirio azul foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira
e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas
(8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus chapim-azul (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as denominacins de
chinchn, ferreirio e pimpn nas terras da desaparecida lagoa de Antela (9A). C. Pedreira Lpez et
al. rexistraron os nomes de ferreiro e ferreirio para Cyanistes caeruleus no concello de Ames, na
provincia da Corua (9B). F. Fernndez Rei rexistrou ferreiro en Cario; J. L. Couceiro Prez, en Fes;
F. Varela Gonzlez, en Santaia; A. Prez Cid, en Marn; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; E.
Rodrguez Gandoi, en Guntn; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. R. lvarez Blanco, en
Ramirs (3C). I. Leis Casanova rexistrou ferreira en Sta. Eulalia de Dumbra (3C). M. Felpeto Lagoa
rexistrou ferrete en Ares (3C). C. Garca Gonzlez rexistrou ferreirio en Compostela; R. Fraga
Garca, en Melide; M. A. Fraiz Barreiro, en Codeseda; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M. C. Gil
Surez, en Vilardevs (3C). (As devanditas denominacins estn identificadas coa voz castel herrerillo,
mais posbel que poidan estar referidas xenericamente s especies de Parus). Tamn para C.
caeruleus, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen
ameixengo pequeno na comarca de Vern (23B). Outros nomes xenricos populares tamn aplicbeis
a esta especie estn apuntados en Parus major.
Dicionarios consultados. Manuel Leiras Pulpeiro recolle ferreirio no seu Vocabulario gallegocastellano (1912), identificndoo de modo inespecfico coa voz castel herrerillo. No Diccionario galegocasteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, no Diccionario de usos casteln-galego de
X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins
xenricas indicadas en Parus major. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, trae as entradas subideiro, nunha das acepcins identificada con P. major e
Parus caeruleus (esta denominacin est rexistrada a mido para outro paxaro, Certhia brachydactyla);
ferreirio (vlida para P. major e P. caeruleus) e ferreiro (como termo xenrico para toda a familia
de Parus e mais para Phoenicurus ochruros). Na segunda especifica a denominacin de ferreiro
bacachis para P. caeruleus; tamn incorpora as entradas almixendro e ameixendro para se referir
exclusivamente a esta especie. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez
244
e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle ameixendro, cagachn, ferreirio azul, ferreiro
e ferreiro bacachs como sinnimos especficos para P. caeruleus. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as denominacins xenricas indicadas en P. major.
Nelas recllense as subentradas ferreirio azul e ferreirolo azul, que fan referencia especificamente
a P. caeruleus. Recolle as mesmo a entrada ferreiro, como galega e preferente, para se referir nnha
das sas acepcins exclusivamente a esta especie, e tamn as subentradas ferreiro bacachs e
ferreiro bacachs s para P. caeruleus.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto da motivacin semntica do nome galego
ferreirio e similares e do portugus chapim, vxase P. major. Almixendro e ameixendro talvez
estean relacionados co parecido do seu corpo redondo cunha ameixa. Subideiro un nome ben propio
doutra especie, Certhia brachydactyla. O modificador azul alude caracterstica cor da sa plumaxe;
bacachs e similares son onomatopeicos, reflicten o seu canto.
ferreirio real Parus major
Bibliografa ornitolxica especializada. Abelleiro foi a denominacin proposta por C. Pedreira

nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 11B). Nas guas de aves destes autores empregouse o nome de
ferreirio abelleiro (1A, 5Ae 22A). No Atlas de vertebrados de Galicia, ferreiro abelleiro (7A).
Ferreirio real foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas tanto no
mbito galego como no estatal (8A, 10A, 18A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus chapim-real (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Son moitos os nomes populares que se rexistran, tanto xenricos como
especficos. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntaron os nomes especficos de maceiro,
carboeiro e chapio para Parus major (1A). A. Villarino Gmez rexistrou para Parus major as
denominacins de chinchn e ferreirio, nas terras da Limia (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron
os nomes de masansuco, carbueira, carboneiro (en correcto galego, carboeiro), masuco,
mazanzuco e maceiredo para a especie no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). M. R.
Matnez Martnez rexistrou o nome onomatopeico satachn para un paxaro non identificado en Curtis,
que probabelmente sexa esta especie, polo canto que fai (3C). No Atlas de vertebrados de Galicia
apntase o nome de chincho para P. major (7A). (Tamn este nome e outros semellantes, usados
para esta familia, aplcanse a F. coelebs.) F. Bernis Madrazo rexistrou os nomes xenricos de ferreiro,
nas provincias de Lugo e Pontevedra, ferreirio, nas provincias de Lugo e Pontevedra, picafolla, nas
provincias de Lugo e da Corua, abelleira e abelleiro, os dous ltimos na provincia de Lugo (11B). M.
J. Prez Alonso rexistrou a voz xenrica furamata en Goin, identificndoa coa voz castel carbonero
(3C). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntaron tamn os nomes xenricos populares de
ameixendro, almixendro, milixendro, mexinglia, aruxio, chincharrabello e cagachs para
esta familia de paxaros (1A). M. R. lvarez Blanco rexistrou para a especie o nome de ameixendro no
galego de Ramirs; F. Fernndez Rei, agachadeira no galego de Cario; M. G. Gil Surez,
aganchadeira no galego de Vilardevs; M. C. Rodrguez Lagor, carboneira (carboeira) no Porto,
Zamora; M. Taboada Cid, o castelanismo carbonera (carboeira) na Mezquita (3C). Tamn para P.
major, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen
ameixengo grande na comarca de Vern (23B). F. Bernis tamn apunta o nome de ferrern na
comarca do Bierzo (11B). Outras denominacins xenricas estn comentadas en P. caeruleus.
Dicionarios consultados. Manuel Leiras Pulpeiro recolle ferreirio no seu Vocabulario gallegocastellano (1912), identificndoo de modo inespecfico coa voz castel herrerillo. No Diccionario galegocasteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, aparecen as entradas maceiro, definido
como herrerillo, ave que mis comunmente se lle chama ferreirolo; ferreirolo, nunha das acepcins
definido como herrerillo, herreruelo, ave granvora e insectvora, e co sinnimo maceiro; ferreirio,
cos sinnimos ferreirolo, fillosia, e definido como carbonerito, pjaro; fillosia, cos sinnimos
ferreirio e fulosa; fulosa, definido como pjaro muy pequeno y muy vivo, var. de fillosia. No
editorial Akal, aparecen identificadas coa voz xenrica castel herrerillo as voces galegas meceiro,
ferreirolo, bacachs, bacach e fillosia. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas subideiro, nunha das acepcins identificada con Parus
major e Parus caeruleus (esta denominacin est rexistrada a mido para outro paxaro, Certhia
brachydactyla); maceiro, nunha das acepcins identificado con Parus major, noutra cun "paxaro con
listas brancas na cabeza, mais pequeno que o gorrin e que fai o nio nas hortas", e noutra identificado
co pimpin comn ou Fringilla coelebs; concho, nunha das acepcins identificada cos paxaros tamn
245
denominados ferreiro ou ferreirio; chapio (como denominacin exclusiva para Parus major);
ferreirio (vlida para P. major e P. caeruleus) e ferreiro (como termo xenrico para toda a familia
de Parus e mais para Phoenicurus ochruros); na ltima, e tamn en chapio, especifica a
denominacin de ferreiro abelleiro para P. major. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as denominacins xenricas de carboeiro, nunha das acepcins,
ferreirio e ferreirolo (as tres como galegas e preferentes) para se referir a este grupo de especies;
nelas apntanse as subentradas ferreirio abelleiro e ferreirolo abelleiro, que fan referencia
especificamente a P. major; atopamos tamn a entrada agachadeira (como galega mais non
preferente) para se referir especificamente tamn a P. major; as entradas maceiro, maceirento e
maceirudo estn todas tres identificadas nunha das acepcins como P. major e noutra como Fringilla
coelebs (as das primeiras entradas como galegas e preferentes e a terceira como galega pero non
preferente, que remite a maceirento); a entrada fillosia (como galega pero non preferente), que
remite a ferreirio; a entrada furamata (como galega pero non preferente), que remite a ferreirolo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. lvaro Cunqueiro emprega a voz ferreiro en Xente
de aqu e de acol (1971): "...ausentes todos os paxaros que imitaba, ferreiros, pimpns, os
pazpallares... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes ferreirio, ferreirolo, ferreiro e similares
estn relacionados co trinado silbico destes paxaros, ben tpico e ben coecido, que lembra os golpes
do martelo dun ferreiro. As denominacins chincho, cagachs, satachn, chincharrabello e
probabelmente chapio e o portugus chapim son onomatopeicas (chincho e outras semellantes,
usadas para esta familia, aplcanse a mido a F. coelebs). Carboeiro e similares fan referencia todas
cor negra da plumaxe da cabeza. Almixendro e ameixendro e similares talvez estean relacionados co
parecido do seu corpo redondo cunha ameixa. Concho o nome que tamn recibe a casca da noz e
probabelmente estea relacionado coa alimentacin destes paxaros. Agachadeira e aganchadeira
probabelmente teen relacin coa maneira de se desprazar o paxaro polas rbores, cos movementos
que fai e co xeito que ten de pendurarse das ramas. Picafolla ou furafolla (P. major tamn recibe o
nome de furamata) son denominacins mis empregadas para os paxaros do xnero Phylloscopus
(vxase Phylloscopus collybita). Subideiro
un nome ben propio doutra especie, Certhia
brachydactyla. Outras denominacins xenricas, como fulosa, fillosia e similares, comprtense con
outras especies ou son propias doutras especies e aplcanse tamn localmente ao xnero Parus (para a
motivacin semntica, vxase Locustella naevia). O modificador abelleiro alude sa alimentacin
insectvora; real, probabelmente, vistosidade das cores da plumaxe; maceiredo, mazanzuco,
maceiro e similares, maceira ou mazaira, unha das rbores onde moi a mido se observa esta
especie.
Familia Remizidae
ferreirio de cara negra Remiz pendulinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Ferreirio careto foi o nome proposto por C. Pedreira
nas ltimas guas de aves destes autores (5A e 22A). Ferreirio de cara negra foi o nome proposto
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense
empregado ou recollido nalgunha publicacin (8A e 13A). Ferreirio carinegro utilizouse tamn
nalgunha publicacin (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son chapimpendulino, chapim-de-faces-pretas e chapim-de-mascarilha (2A, 1D, 2D e 3D; con mis
frecuencia o ltimo).
Nomes populares. unha especie rara na Galiza e non se lle teen rexistrado nomes
populares especficos. Unha morea de denominacins xenricas populares tamn aplicbeis a esta
especie estn apuntadas en Parus caeruleus e Parus major.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle ferreirio careto e ferreirolo como
sinnimos especficos para R. pendulinus. No resto, aparecen as denominacins xenricas indicadas en
Parus major.
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes galegos ferreirio e similares e o portugus
chapim (en galego existe a voz chapio) estn motivados polo seu parecido cos paxaros da familia
Paridae (vxase P. major). Os modificadores empregados para esta especie, de cara negra,
246
carinegro etc., fan referencia s manchas negras que ten na cara, que semellan un anteface.
Pendulino est tomado do latn e alude aos tpicos nios que tece, que quedan pendurando das ramas.
Familia Sittidae
trepadeira azul Sitta europaea
Bibliografa ornitolxica especializada. Piquelo foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha publicacin (2A e 11B). Piquelo azul
utilizouse nas seguintes guas de aves destes autores (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia
(7A) e noutra publicacin (6A). Gabeador azul foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas
portugus trepadeira-azul (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Anda que de certo non se identificaron con Sitta europaea, cabe a
posibilidade de que algns nomes mencionados na especie Certhia brachydactyla sexan tamn
popularmente empregados para S. europaea, xa que aparecen s veces descritos como pequeo pjaro
trepador. Podera ser o caso de Eligio Rivas Quintas, que recolle o nome arruador, na Gudia, e a
referencia arruapaus para o mesmo paxaro (14G) etc.
editorial Sotelo Blanco, non se atoparon denominacins especficas, s as entradas apuntadas en
Certhia brachydactyla (especie diferente coa que comparte o costume de rubir polos carballos arriba, e
coa que podera ter algunha relacin lxica). Con todo, no do I. Alonso Estravs apntase, de maneira
xenrica, o nome trepadeira para designar a ave trepadora en xeral. O Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle
gabeador azul, piquelo e trepadoiro como sinnimos especficos para S. europaea. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada gabeador (como voz
galega e preferente) coa subentrada gabeador azul, que fai referencia a esta especie.
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins xenricas deste paxaro aluden ao
hbito de gabear ou arruar polos carballos (piquelo aplcase ao xnero Picus, tamn trepadores). O
modificador azul fai referencia cor da sa plumaxe.
comenta que piquelo un nome popular tamn para Dendrocopus major e Picus viridis nas serras
orientais luguesas, desde Luzara at Os Ancares (12B). M. A. Conde Teira explica tamn que gabeador
unha denominacin popular basicamente para C. brachydactyla, e cita a L. Iglesias, que tamn
recollera este nome (12B). M. A. Conde Teira e Vidal Figueroa, ante a carencia doutros nomes, aplican
gabeador por extensin a S. europaea engadindo un modificador (10B).
Non parecen existir, por tanto, denominacins especficas para Sitta europaea en galego, non
sendo o uso doutras propias de Certhia ou de Picus / Dendrocopus.
Na nosa opinin, sera preferbel empregar o nome xenrico trepadeira antes que gabeador
ou piquelo para o xnero Sitta. Por un lado, piquelo ben propio das especies da familia Picidae. Por
outro lado, parcenos moi interesante manter dous nomes galegos xenricos diferentes para dous
xneros diferentes (non gabeador para o xnero Certhia e tamn para o xnero Sitta) que ademais
contan con varias especies dentro de cada xnero, para facilitar rapidamente a sa asociacin a un
xnero ou ao outro, a sa representacin mental como Sitta ou como Certhia. Para aln do devandito,
trepadeira azul coincidira coa denominacin portuguesa. Como ademais existen varias especies do
xnero Sitta e varias especies do xnero Certhia, o emprego de trepadeira para as primeiras e de
gabeador para as segundas permitira de maneira moi transparente rapidamente asociado ao seu
significado o uso de trepadeira azul para Sitta europaea, trepadeira corsa para Sitta whiteheadi,
trepadeira de Krper para Sitta krueperi, trepadeira do Himalaia para Sitta himalayensis, trepadeira do
Canad para Sitta canadensis etc., e gabeador comn para Certhia brachydactyla, gabeador alpino para
Certhia familiaris, gabeador de Hodgson para Certhia hodgsoni, gabeador do Himalaia para Certhia
himalayana, gabeador americano para Certhia americana etc., por exemplo.
247
Familia Tichodromadidae
gabeador dos penedos Tichodroma muraria
Bibliografa ornitolxica especializada. Bubela bermella foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 18A; nas das, "vermella" escrito con "b"). Nunha publicacin,
bubela vermella (18A). Gabeador vermello foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M.
A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Nas ltimas guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez (5A e 22A) e nalgunha outra publicacin (11A) utilizouse o nome de gabeador dos
penedos. Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son trepa-fragas e trepadeira-dosmuros (con mis frecuencia o primeiro; 2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie bastante rara na Galiza e non se lle coecen nomes
populares.
Dicionarios consultados. Nos dicionarios consultados non se atopou ningunha denominacin
especfica. Con todo, no Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco apntase, de maneira xenrica, o nome trepadeira para designar a ave trepadora en xeral.
Etimoloxa / motivacin semntica. Todas as denominacins deste paxaro aluden ao hbito de
rubir polos muros e polos penedos, ags bubela, que por causa do seu parecido con estoutro paxaro.
O modificador vermello fai referencia cor da plumaxe das s.
gabeador dos penedos a denominacin mis transparente, isto , asciase mis rapidamente con
Trichodoma muraria do que se asocia gabeador vermello. Para alen diso, o substrato por onde gabea
rochas, penedos, paredes o trazo que se emprega na maiora das linguas para formar o seu nome,
e tamn est presente no nome cientfico.
Se ben que sera preferbel empregarmos un nome xenrico exclusivo para o xnero
Tichodroma que non fose o mesmo que para o xnero Certhia, ntese que este caso non o mesmo
que para o xnero Sitta (vxase), xa que Tichodroma muraria a nica especie que existe no mundo
do xnero Tichodroma. Isto permite un uso doado de gabeador dos penedos -aln da transparencia
desta denominacin- para Tichodroma muraria sen moita complicacin.
Familia Certhiidae
gabeador comn Certhia brachydactyla
Bibliografa ornitolxica especializada. Rubideiro comn foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse noutras publicacins ornitolxicas (2A e
18A). Gabeador ou gabeador comn foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nas posteriores guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus trepadeira, trepadeira-comum (2A, 11B, 1D e 2D) e tamn trepadeira do Sul (2D),
tamn grafado como trepadeira-do-sul (3D).
Nomes populares. M. Taboada Cid rexistrou no galego da Mezquita o nome arruador para
un pequeno paxaro sen identificar, que probabelmente sexa esta especie (3C). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de subecarballos, trepacarballos, pico rastreiro e gancholn (con gheada)
para Certhia brachydactyla no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Villarino Gmez
rexistrou para esta especie as denominacins populares de rubideira, rubideiro, rubidor e
rubecarballos nas terras da Limia (9A). M. Gonzlez Gonzlez rexistrou para esta especie o nome
subidor, no Incio (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez
recollen engatuadeira na comarca de Vern (23B). Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e
C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) tamn se apuntan as denominacins
populares de agatuador (1A, 7A), agatuadeira (1A), subecarballos (1A, 7A), subideira (1A,
7A), subepinos (1A), gateador (1A), garranchador (1A, 7A), subesube (1A, 7A), rubidor (1A, 7A),
248
ribidora (1A, 7A), rubideiro comn (7A), pito conchn (1A, 7A), gatieiro (1A), engatador (1A,
7A), arruador (1A, 7A) e arrecoxn (1A, 7A). F. Bernis Madrazo menciona os nomes gaveador e
subideiro para esta especie citando a L. Iglesias, 1927 (11B). Anda que sen concretar a especie, J.
Rodrguez Cruz recolleu a voz aconchn en Hermisende (13B). Eligio Rivas Quintas recolle ademais,
sen concretar a especie (pequeo pjaro trepador), o nome arruador, na Gudia, e a referencia
arruapaus para o mesmo paxaro (14G). Aguirre del Ro recolle o nome piolla, sen especificar a
localidade, para designar en galego un pjaro pequeo, trepador y veloz, que talvez poida facer
referencia tamn a C. brachydactyla (2G).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: subidor, que nunha das acepcins define como trepatroncos,
ave; e rubideiro, definido como trepa troncos, pjaro. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M.
Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen identificadas coa voz
castel trepatroncos as galegas subidor e rubideiro. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle na entrada pito a subentrada pito conchn,
denominacin que define como "pxaro pequeno de lombo pardo, riscado de escuro e o ventre branco
luxado, bico fino e curvado" e d o nome cientfico de Certhia brachydactyla; agatuador, que define e
identifica con C. brachydactyla; arrecoxn, que remite a agatuador; engatador, nunha das
acepcins identificado con C. brachydactyla e cos sinnimos rubidor (que non ten entrada propia) e
gateador; gateador, nunha das acepcins identificado con C. brachydactyla e cos sinnimos rubideiro
(que non ten entrada propia), agatuador, garranchador (que non ten entrada propia) e gatieiro
(que non ten entrada propia); rubideira, definido e identificado como C. brachydactyla. O Diccionario
de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia,
recolle aganchn, agatuadeira, agatuador, arrecoxn, arruador, engatador, gabeador,
gateador, galeante, gancharn, garranchador, gatieiro, pico da rachela, pito conchn,
rubideiro, rubidor, subecarballos, subepinos, subesube, subideira e subidor como sinnimos
especficos para C. brachydactyla. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas: subidor (como galega e preferente) para se referir a C. brachydactyla;
gabeador (como galega e preferente), coa subentrada gabeador comn, que fai referencia a esta
especie; agatuador (como galega e preferente), nunha das acepcins referndose a C. brachydactyla,
co sinnimo gateador; gateador (como galega e preferente), nunha das acepcins referndose a C.
brachydactyla, co sinnimo agatuador; rubideiro (como galega mais non preferente), que remite a
agatuador, paxaro; aconchn (como galega non preferente), que recolle como paxaro sen
identificacin precisa, pero probabelmente o nome fai referencia a esta especie.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez recolle varias voces para se referir a
esta especie n' O idioma dos anims (1937): "... gatueiro, gatuo, rubidor..." .
Etimoloxa / motivacin semntica. Case todas as denominacins xenricas deste paxaro,
ags pico e pito, fan referencia ao caracterstico hbito de gabear polos carballos arriba. Arrecoxn
probabelmente refrase tamn sa tpica maneira de gabear polos carballos, dando pequenos saltos,
de modo que d a impresin de que estea coxo. O modificador conchn probabelmente estea
relacionado con concho (casca da noz; tamn un nome mis propio dos paxaros do xnero Parus, que
pode aludir alimentacin). O modificador comn indica que a especie mis frecuente dos
gabeadores. Non se encontrou unha explicacin clara para o modificador rastreiro.
Familia Oriolidae
ouriolo Oriolus oriolus
Bibliografa ornitolxica especializada. Ouriolo foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A,
18A e 11B; ou como ouriolo comn). Nalgunha publicacin empregouse vichelocrego (6A e 11A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus papa-figos (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D) ou a posibilidade
tamn de papa-figos-comum (2D).
Nomes populares. Este paxaro unha das especies que ten mis nomes populares, ademais
con moitas variantes segundo a zona. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) apntanse, por exemplo, as denominacins
populares de pitiog, escrito con "j" para marcar a gheada, (1A), aropendra (1A), figomarelo (1A,
249
7A), figorrodrigo (1A), figo rodrigo (7A), papafigo (1A, 7A), galo cereixeiro (1A), gaio
cereixeiro (7A), gaiolo (7A), merlo gaiolo (1A), avin (7A), ouripenlo (1A, 7A), milleiro (1A),
mara rosa (1A, 7A), vichelocrego (1A, 7A), domingo lirn (1A), merlo marelo (1A), papagaio
(1A, 7A), milpndora (1A, 7A), ridigo (1A), merlo rei (1A, 7A), tiroliro (1A, 7A), aureol (1A) e
impropiamente, indican Penas e Pedreira reiseor (1A, 7A). J. A. Palacio Snchez rexistrou para
Oriolus oriolus o nome de bagullo no galego de Pantn (3C). A. Villarino Gmez rexistrou para esta
especie as denominacins de baraceiro, maraleiro, figo loureiro e figo marelo nas terras da Limia
(9A). Tamn figomarelo, nas terras da Limia, o autor do presente traballo. H. Costa et al. apuntan a
denominacin tamn galega de botache-lo-millo (1D). M. Taboada Cid rexistrou papafigo en Vern e
M. J. Prez Alonso en Goin (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen domingonobelo na comarca de Vern (23B). E. Rodrguez Gandoi rexistrou oureol
en Guntn e M. J. Prez Alonso en Goin (3C). M. Gonzlez Gonzlez rexistrou oriolo no Incio (3C). M.
Prado Fernndez rexistrou ouriol en Ferreira de Valadouro e G. Baamonde Traveso en Cedofeita (3C).
M. R. lvarez Blanco rexistrou a variante oubin en Ramirs (3C). F. Bernis Madrazo rexistrou
vichelocrego en Lugo; ouriol e oureol en bastantes localidades tamn da provincia de Lugo; oriol,
ourol e oriolo en varias localidades tamn desta provincia (11B). F. Bernis Madrazo cita a L. Iglesias
(1927) e J. Cuveiro (1876), que recollen tamn algunhas destas denominacins, e a Ros Naceyro
(1850), que recolleu para Galiza viche-lo-crego e papagaio (11B). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de vichelocrego, viches o crego, paxaro do crego, bicho do crego e
vicholocrego (con e sen gheada) no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). M. A. Conde Teira
apunta tamn a denominacin cereixeiro rexistrada por Rivas Quints nalgns lugares para O. oriolus
(12B). J. L. Couceiro Prez rexistrou a voz aropendra no galego de Fes (3C). M. Taboada Cid
rexistrou maripndola na Mezquita; M. E. Vzquez Santamara, milpndola e milpndora na Gudia
(3C). F. Bernis Madrazo rexistrou milprndiga na provincia de Len (11B). M. Taboada Cid tamn
rexistrou para esta especie os nomes rodrigabin e rogabin en Vern (3C). J. A. Palacio Snchez
rexistrou para esta especie mingulirn en Ferreira de Pantn (3C). Eligio Rivas Quintas apunta as
denominacins pedro pequeno (en Canicova), millarou (en Marn), mara viou (en Samieira),
nicolau (en Moraa), bicho do crego (en Cercedo), crego amarelo (en Loureiro), gaimarelo (en
Alba), as como vichelocrego noutras localidades que non especifica (10G). F. Bernis Madrazo cita
ademais a segunda obra de L. Iglesias (1954), na que recolle as denominacins papafigos,
mingolirn e gayolo (gaiolo) para esta especie (11B). M. R. Martnez Martnez rexistrou a voz galo
de braa en Curtis, que identificou coa voz castel oropndola (3C), o cal chama a atencin pois galo
da braa est referido sempre, noutras moitas localidades, a Vanellus vanellus.
editorial Galaxia, trae as entradas rodrigovirn (que define como ceto paxaro de cor amarela que
pendura o seu nio dalgunha rama), vichelocrego (que identifica coa voz castel oropndola), riadigo
(que identifica con oropndola e remite a vichelocrego), papafigo (que remite a gaio e a vichelocrego),
gaio (que, ademais de identificalo con outra especie de paxaro, arrendajo, remite noutra acepcin a
ouriol e vichelocrego), gaiolo (indica que pode estar referida ao gaio arrendajo ou ao
vichelocrego), millangarrido (que remite a vichelocrego), milpndora (que identifica con
oropndola), oureol, oureolo e orial (que identifica coa voz castel oropndola e remite a
vichelocrego); incle na entrada merlo a subentrada merlo garleiro, que remite a vichelocrego. O
editorial Akal, d para o casteln oropndola os galegos vichelocrego, gaiolo, oureol, oureolo,
auriolo, gaio, papafigos, millangarrido e milpndora. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso
Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco incle para esta especie as entradas: ouriolo, que remite a
oureolo, que non ten entrada propia; oureol, que define como "pxaro dentirrostro de corpo marelo e
asas e rabo negros", e identifica con Oriolus oriolus e cos sinnimos ouriolo e vichelocrego; crego
marelo, como subentrada na entrada "crego", identificada con ouriolo; gaiolo, nunha das sas
acepcins, ademais de se referir tamn a G. glandarius; papafigo, nunha das sas acepcins;
milpndora, que remite a ouriolo; papagaio, nunha das sas acepcins; vichelocrego, que remite a
ouriolo; crego marelo, que nunha das acepcins identifica con ouriolo; e milleiro (identifica milleiro
con O. oriolus e apunta pintarroxo como o seu sinnimo, mais na entrada de pintarroxo non fai
referencia a esta especie senn a A. cannabina); tamn recolle a entrada rodrigovirn, que define
inespecificamente como "pxaro de cor amarela que colga o nio de algunha galla" e que
probabelmente tamn esta especie. Na entrada "melro" incle a subentrada melro garleiro, e d
vichelocrego como sinnimo desta denominacin. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C.
Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle bagullo, barazn, cereixeiro,
crego, crego amarelo, domingo leirn, figomarelo, figorrodrigo, gaimarelo, gaio, gaio real,
galo cereixeiro, galo de braa, lapafigos, manga amarela, maripndola, merlo gaiolo, merlo
marelo, merlo rei, milln garrido, millarou, milleiro, mingulirn, nicolao, oureol, oureolo,
ouriolo, ouripenlo, papafigo, papagaio, pedro pequeno, reboleirn, ridigo, rodrigoliro e
vichelocrego como sinnimos especficos para O. oriolus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, recllense para esta especie as entradas gaiolo (tanto para se referir a O.
250
oriolus como a G. glandarius), rodrigabin, rogabin, ridigo, pincaouro, minguriln,

millangarrido, milpndora, milpndola, maripndola, picomaceiro, pincaouro (anda que esta
denominacin propia doutro paxaro, Carduelis spinus), ouvin, ouriol, oureol, auriol, auriolo as
dezasete consideradas voces galegas, mais non preferentes, nicolao, milleiro, ouriolo,
vichelocrego, papafigo estas cinco como galegas e preferentes e rexeita a voz aropendra, que non
a considera galega.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Eligio Rivas Quintas recolle un dito popular co nome
pedro pequeno, tamn con varantes locais, por exemplo co nome mara viou (10G). unha
pregunta e unha resposta, e a resposta remeda o canto da ave: "Pedro pequeno, teu pai millorou? E
el responde: millorou, millorou", ou "Mara viou, teu pai millorou? E el responde: millorou, millorou.
Canto liteatura de autor, Marcial Valladares utiliza unha denominacin deste paxaro, milln
garrido, en Maxina ou a filla esprea, escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a
bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os
xlgaros e carricios, os chincheiros e xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor
...".
lvaro Cunqueiro emprega o vocbulo oureol en Si o vello Sinbad volvese s illas (1961): "...e
veen por nacis de labercas, oureoles... ".
nxel Fole utilizou auriolo en lus do candil (1953): "Xlagaros, auriolos e cochorras... ".
Celso Emilio Ferreiro, auriol, n' A taberna do galo (1978): "...vestindo prendas de colores tan
rechamantes. Semellaban un auriol esponxado... ".
Laureano Prieto empregou milpndora en Contos vieneses (1958): "... foi a milpndora de
viaxe, i antes de se marchar que lle dixo carriza ...".
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo explica que ouriol pode vir do latn
medieval oryolus, e este, por sa vez, do cualificativo latino aureolus, dourado, anda que explica que
tamn hai quen di que "ouriol" podera ter unha orixe onomatopeica (11B). As denominacins tiroliro,
domingo lirn, botache-lo-millo, vichelocrego, figomarelo e similares soan como tilo-rilo ou tiruliriru, tamn son inerpretacins dos sons do canto deste paxaro, e ademais a ltima est relacionada
con que come figos e a cor da sa plumaxe amarela. Tamn papafigos, cereixeiro, bagullo e
similares estn relacionadas coa sa alimentacin. Non se encontrou unha explicacin clara para figo
rodrigo, rodrigabin, millangarrido e similares, que probabelmente sexan tamn onomatopeicas,
aln da primeira aludir tamn alimentacin e talvez cor da plumaxe. Mara Rosa parece unha
denominacin humorstica e quizais tamn onomatopeica. Outros nomes, como papagaio, gaio,
gaiolo ou merlo, indican certo parecido con outros paxaros, sexa polas vistosas cores ou pola forma e
tamao do corpo. Os termos loureiro, maraleiro ou pincaouro aluden vistosa cor amarela da sa
plumaxe, e dunha maneira indirecta quizais tamn rei e reiseor. Os nomes milpndora, aropendra
e similares poden estar relacionados co casteln oropndola ou co latn aureus, dourado, e pinnula,
pluma. O modificador garleiro, de galreiro, paroleiro, est relacionado con que emite un caracterstico
canto. Non se encontraron explicacins claras para outras denominacins, como pitiog ou baraceiro;
a primeira podera ser onomatopeica; a segunda podera estar relacionada con andar co barazo,
esparto, porque o seu nio parece tecido de herbias finas como os fos de que estn feitos as cordas.
Familia Laniidae
picanzo vermello Lanius collurio
Bibliografa ornitolxica especializada. Picanzo vermello foi o nome proposto por C. Pedreira
Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978 ("vermello" escrito con "b") naquela Lista patrn de aves de
Galicia (4B e 5B), e tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse ou recolleuse nas
e noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 11B; nalgunha,
"vermello" escrito con "b"). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron a denominacin de
picanzo de dorso vermello (10B). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son picanode-dorso-ruivo e picano-de-dorso-vermelho (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou a denominacin popular de pego bravo para
esta especie nas terras da desaparecida lagoa de Antela, na Limia (9A). X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez tamn apuntan a denominacin popular xenrica impropia, xa o indican os autores de
pega rebord (1A). F. Bernis Madrazo tamn recolle a voz xenrica picanzo no oeste da provincia de
Zamora (11B). Outras denominacins populares estn apuntadas en L. excubitor e L. meridionalis.
251
editorial Galaxia, recllese a voz pigarzo, como certo paxaro, que podera estar referida s especies
do xnero Lanius. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, aparece a entrada xenrica picanzo, na que se especifica a denominacin de picanzovermello para L. collurio. Nos outros dicionarios consultados, non se atoparon denominacins nin
xenricas nin especficas para esta familia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Fuco G. Gmez emprega a voz pigarzo, que talvez
estea referida de forma xenrica a estas especies, n' O idioma dos anims (1937): "...cuxos
verdadeiros nomes ioramos: a cegoa, o pigarzo..." .
Etimoloxa / motivacin semntica. Picanzo est relacionado dalgunha maneira con picar;
talvez faga referencia aos seus hbitos predatorios ou talvez ao seu bico groso e curvado. Os
modificadores vermello, de-dorso-ruivo e similares estn relacionados coas cores da sa plumaxe.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Pega rebord unha
denominacin propia de Garrulus glandarius, que s veces se usa tamn para as especies do xnero
Lanius.
picanzo pequeno Lanius minor
Bibliografa ornitolxica especializada. Picanzo pequeno foi o nome proposto por C. Pedreira
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B). Utilizouse nas
guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras
portugueses son picano-pequeno e picano-de-mascarilha (2A, 1D e 2D).
especficos. Algunhas denominacins xenricas estn apuntadas nas outras especies de Lanius.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica picanzo, na que se especifica a denominacin de
picanzo-pequeno para L. minor. Nos outros dicionarios consultados, non se atoparon denominacins
nin xenricas nin especficas para esta familia, ags posibelmente pigarzo, recollido no Diccionario
galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de pigarzo, voz que talvez estea
referida a estas especies, vxase Lanius collurio.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para picanzo, vxase L. collurio. O modificador pequeno
est relacionado co seu tamao; de-mascarilha alude s manchas negras que ten na cara, que
parecen un anteface.
picanzo de cabeza rubia Lanius senator
Bibliografa ornitolxica especializada. Picanzo rebord foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 6A, 11A e 11B). Picanzo cabecirrubio foi o nome
proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado ou recollido nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal propuxeroan a denominacin de picanzo encapuchado (10B). Na bibliografa ornitolxica, os
nomes portugueses son picano-barreteiro, picano-de-barrete e picano-de-barrete-vermelho
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D; o primeiro con mis frecuencia).
apntase a denominacin popular xenrica impropia, indican xa os autores de pega rebord (1A).
Esta mesma denominacin tamn se recolle no Atlas de vertebrados de Galicia (7A). F. Bernis Madrazo
rexistrou a voz xenrica picanzo no oeste da provincia de Zamora (11B). Outras denominacins
populares estn apuntadas en L. meridionalis.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica picanzo, na que especifica a denominacin de
picanzo-rebord para L. senator. Nos outros dicionarios consultados, non se atoparon denominacins
nin xenricas nin especficas para esta familia, ags posibelmente pigarzo, recollido no Diccionario
galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de pigarzo, voz que talvez
estea referida a estas especies, vxase Lanius collurio.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para picanzo, vxase Lanius collurio. Os modificadores
252
especficos cabecirrubio, de-barrete e similares aluden cor da plumaxe da cabeza, rubia e

rechamante. Pega rebord unha denominacin propia de Garrulus glandarius, que s veces sase
tamn para as especies do xnero Lanius (e tamn o modificador rebord ).
comenta que a denominacin de picanzo cabecirrubio define mellor os trazos da especie que
picanzo encapuchado (12B). M. A. Conde Teira, tamn comenta que rebord e un adxectivo
caracterstico nas denominacins populares de Garrulus glandarius, que estara inxustificado para L.
senator (12B).
picanzo real norteo Lanius excubitor
Bibliografa ornitolxica especializada. Cando L. excubitor e L. meridionalis anda non estaban

diferenciadas como especies diferentes, picanzo real foi o nome proposto para L. excubitor por C.
tamn por M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa en 1991 e 1999 (10B e 12B). Empregouse ou
recolleuse nas primeiras guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A e 5A), no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) e mais noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 8A, 10A, 11A, 13A, 15A,
18A e 11B), sen dispor anda doutra denominacin para diferencialo de L. meridionalis.
Cmpre dicir que at hai pouco a ciencia consideraba que esta especie era a mesma que Lanius
meridionalis; na actualidade, malia seren moi semellantes, a ciencia considera que se trata de das
especies diferentes. En poucas publicacins ornitolxicas se acharon nomes galegos que diferenciasen
Lanius excubitor e Lanius meridionalis: picanzo real nrdico para L. excubitor e picanzo real para L.
meridionalis (14A); picanzo real setentrional para L excubitor e picanzo real meridional para L
meridionalis (en 5B e en 22A, a terceira gua de Penas Patio e Pedreira Lpez). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son picano-real e picano-real-nortenho (2A, 10A, 11B, 1D e
2D).
Nomes populares. Vxase Lanius meridionalis.
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica picanzo, na que especifica a denominacin de
picanzo-real para L. excubitor.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre o emprego de pigarzo, voz que talvez estea
referida a estas especies, vxase Lanius collurio.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para picanzo, vxase L. collurio. Os modificadores
especficos real e rei probabelmente son por causa do seu tamao e da sa vistosidade. Os
modificadores nortenho, nrdico e setentrional aluden a sa rea de distribucin.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Aps esta
diferenciacin como especies, talvez habera que concretar o nome mis acado para L. excubitor
(picanzo real setentrional, picanzo setentrional, ou mesmo picanzo real norteo, de modo
paralelo ao portugus), tndomos en conta a denominacin de L. meridionalis. Anda que un nome con
dous modificadores pode parecer un pouco longo, ben interesante mantermos a base comn,
picanzo real, tanto para L. excubitor como para L. meridionalis, pois as o nome reflicte que son das
especies moi prximas filoxeneticamente. Talvez habera que pensar mellor se engadimos o
modificador setentrional ou o modificador norteo; calquera das das opcins son vlidas e talvez
sexa mis interesante mantermos na ornitoloxa especializada o paralelismo co portugus: picanzo
real norteo.
picanzo real Lanius meridionalis
Bibliografa ornitolxica especializada. Cmpre dicir que at hai pouco a ciencia consideraba
que Lanius meridionalis e Lanius excubitor eran subespecies da mesma especie; na actualidade, malia
seren moi semellantes, a ciencia considera que se trata de das especies diferentes. Nunha publicacin
ornitolxica sase picanzo real para L. meridionalis, diferencindoo de L. excubitor, para o que se
emprega a denominacin de picanzo real norteo (14A). Na terceira gua de C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio sase picanzo real meridional (22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
picano-real (1D), coa posibilidade de empregar tamn picano-real-meridional (2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou as denominacins populares de pega brava,
pego bravo e cascorro para L. excubitor ou L. meridionalis nas terras da Limia (9A). No Atlas de
vertebrados de Galicia apntanse para L. excubitor ou L. meridionalis os nomes populares de pico
gordo, picanzo rei e tamn pega rebord (7A). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan a
denominacin popular xenrica impropia, indican xa os autores de pega rebord (1A). F. Bernis
253
Madrazo rexistrou a voz xenrica picanzo no oeste da provincia de Zamora (11B). M. Taboada Cid
rexistrou as denominacins picanza pedreira e pincanza pegal na Mezquita, que, malia non seren
identificadas, poderanse estar a referir a estas especies (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L.
Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, cazcarrollo na comarca de Vern (23B).
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada xenrica picanzo (especifcase a denominacin de picanzoreal para L. excubitor).
Uso dos seus nomes na literatura galega. A respecto do emprego de pigarzo, voz que talvez
estea referida a estas especies, vxase Lanius collurio.
Etimoloxa / motivacin semntica. Semanticamente, picanzo est relacionado dalgunha
maneira con picar; talvez faga referencia aos seus hbitos predatorios ou talvez ao seu bico groso e
curvado, como indica tamn pico gordo. Cascorro podera estar relacionado con cascar, romper,
quebrar, e aludir tamn aos seus hbitos pedratorios. O modificador bravo indica a sa condicin
salvaxe; gordo, o seu tamao en comparacin con outras especies do xnero. Os modificadores real e
rei aluden probabelmente ao seu tamao e a sa vistosidade. Pega, pego e o adxectivo pegal son
por causa dun certo parecido coa pega (Pica pica) no bico e no rabo longo. Pega rebord unha
denominacin propia de Garrulus glandarius, que s veces se usa tamn para as especies do xnero
Lanius. Non se encontrou unha explicacin lxica para pedreira, relacionado con pedra.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Despois da
diferenciacin como especies entre L. excubitor e L. meridionalis, talvez habera que concretar se o
nome mis acado para L. meridionalis picanzo real meridional ou picanzo meridional, tendo en
conta que a denominacin de L. excubitor. Como xa se comentou na especie anterior, anda que un
nome con dous modificadores pode parecer un pouco longo, ben interesante mantermos a base
comn, picanzo real, tanto para L. excubitor como para L. meridionalis, pois as o nome reflicte que
son das especies moi prximas filoxeneticamente. Se cadra o mis interesante para a nomenclatura
mantermos para esta especie, que a mis comn e cra nas nosas latitudes, o nome de picanzo real,
sen ningn outro modificador, e para L. excubitor, case idntica, xa comentada, que pode presentarse
na xeografa galega no inverno, picanzo real norteo ( dicir, a formulacin mis curta para a
especie mis comn, L. meridionalis, que se fai referencia con mis frecuencia).
Pega rebord unha denominacin propia de Garrulus glandarius, que s veces se usa tamn
para as especies do xnero Lanius.
picanzo isabel Lanius isabellinus
Bibliografa ornitolxica especializada. unha ave de presenza extremadamente rara na

Galiza e s se atopou un nome galego para esta especie, picanzo isabel, en das publicacins (22A e
5B). tamn o nome portugus: picano-isabel (1D).
Nomes populares. unha especie moi rara, accidental nas nosas terras, e non se lle coecen
nomes populares non sendo os xenricos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para picanzo, vxase Lanius minor. O modificador
especfico isabel o nome dunha cor, tirado do nome cientfico, e fai referencia sa plumaxe: plida
entre amarela e gris.
Familia Corvidae
gaio Garrulus glandarius
Bibliografa ornitolxica especializada. Pega marza foi a denominacin proposta por C.

recolleuse noutras publicacins (2A, 18A e 11B). Gaio foi o nome proposto nos traballos de M. A.
Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado gaio ou gaio comn
nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 11B, na ltima escrito como gayo).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus gaio ou gaio-comum (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Son moitos e variados os nomes populares galegos que designan esta
254
especie. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de
vertebrados de Galicia (7A) apntanse as denominacins de gaio (1A, 7A), pega rebord (1A, 7A),
pega da fraga (1A), pega do pas (1A), pega marcha (1A), pega real (1A), pega da montaa
(1A), pega gaia (1A), pega rebuldana (7A) e pega reboldana (1A). F. Bernis Madrazo recolle tamn
o nome de pega rebord, e ademais os de pega rebold e regord, todos eles na provincia de Lugo
(11B). C. Garca Gonzlez recolle tamn moitas variantes da denominacin pega rebord: pega
rebordn, pega rebold, pega rebuldn, pega rebuldana, pega reburd e pega retord (3C).
M. Prado Fernndez rexistrou para esta especie pega carniceira en Ferreira de Valadouro (3C). M. R.
Martnez Martnez rexistrou pega carniz en Curtis; X. Pena Seijas, en Guitiriz; E. Rodrguez Gandoi,
en Guntn; S. Cortia Vzquez, en Friol; M. I. Vzquez Fernndez, en Pereiram (3C). F. Fernndez Rei
rexistrou para esta especie pega da fraga en Cario (3C). M. R. Martnez Metnez rexistrou pega
marza tamn en Curtis; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; M. J. Prez Froiz, en Santa Mara de
Oirs (3C). E. Rodrguez Gandoi rexistrou a variante pega marxa en Guntn (3C). M. C. Lpez Taboada
rexistrou a variante pega marcha en Sobrado dos Monxes e J. A. Palacio Snchez en Ferreira de
Pantn (3C). F. Varela Gonzlez rexistrou marza en Santaia; R. Fraga Garca, marcha en Melide (3C).
C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de pega mansa, pega marsa, pega marza e pega
marxa (con e sen gheada) no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). J. Rodrguez recolle
tamn para esta especie pigarra, en Hermisende (13B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L.
Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen garrabaio na comarca de Vern (23B). A voz gaio tamn
est moi estendida por todo o territorio galego. M. Taboada Cid recolleuna en Vern; A. Snchez
Snchez, en Montederramo; M. P. Paz Gonzlez, en Xunqueira de Amba; M. R. lvarez Blanco, en
Ramirs; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. D. Garca Rojo, en Monterroso; M. Gonzlez
Gonzlez, no Incio; A. Santamarina Fernndez, no Val do Suarna; M. I. Gonzlez Fernndez, no Val de
Burn; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; M. J. Prez Alonso, en
Goin; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs (3C). A. Villarino Gmez tamn recolleu a denominacin
de gaio nas terras da Limia (9A); igualmente, o autor do presente traballo. I. Leis Casanova rexistrou a
variante gaia en Sta. Eulalia de Dumbra (3C).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: pega, definida e identificada como urraca, coas subentradas
pega marza, pega rebold, pega rebord, pega rebuldn (malia non estaren identificados, estes
nomes poderan estar referidos a esta especie); pigarro, nunha das acepcins referida a esta especie;
gaio, nunha nas acepcins identificado con esta especie e noutra co vichelocrego ou ouriol; rebord,
que identifica con arrendajo e cos sinnimos rebold (que non ten entrada propia, s est includa
como pega rebold) e roldn (que tampouco ten entrada propia); rendaxo, que identifica con
arrendajo. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo
(1984), da editorial Akal, d para a voz castel arrendajo as galegas rendaxo, roldn, gaio,
vichelocrego (anda que esta denominacin propia de Oriolus oriolus), ouriol (anda que esta
denominacin propia de O. oriolus), rebold e pega rebord. No Dicionrio da lngua galega de I.
Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas gaio, que identifica con
Garrulus glandarius e define como "pxaro conirrostro da famlia dos crvidas, de plumaxe parda clara
con riscas de azul e de negro ercteis na cabeza, que se alimenta de belotas e dos ovos doutras aves
cuxa voz imita, e ao que se pode ensinar a falar"; e a subentrada pega-marza na entrada pega, cos
sinnimos pega-da-montaa, pega-da-fraga, pega-do-pas, pega-gaia, pega-marcha, pegareal, pega-reboldana e pega-rebold, todos eles para se referir a G. glandarius. O Diccionario de
recolle, aln de gaio, gaia, galo cresto, pega carniceira, pega carniz, pega da fraga, pega da
montaa, pega do pas, pega gaia, pega marcea, pega marza, pega marxa, pega meiga,
pega real, pega rebord, pega rebuld, pega retord e pega romana como sinnimos especficos
para G. glandarius. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, recllense
para esta especie as denominacins gaia, gaiolo esta tanto para se referir a O. oriolus como a G.
glandarius (as das voces galegas, mais non preferentes), rebord, marxa, marza e gaio (estas
catro como galegas e preferentes), con definicin; pega gaia, pega da fraga, pega da montaa,
pega rebord (as catro como voces galegas, mais como sinnimos, sen entrada propia) e pega
marza (como subentrada dentro da entrada pega), no que volve mencionar os sinnimos pega gaia,
pega rebord, pega da montaa, pega da fraga e engade pega marxa; rexeita a voz rendaxo, que non
considera galega, e remite a gaio.
Uso dos seus nomes na literatura galega. X. L. Franco Grande cita no seu dicionario uns
versos populares que aluden a esta especie: "Unha pega rebord / puxo un ovo na vent / puxo dous
e rebordou / puxo tres e non parou".
Canto literatura e autor, gaio unha voz recollida con frecuencia nas nosas letras. Marcial
Valladares, por exemplo, xa o empregaba en Poemas (1879): "E cantan a rula e o gaio, / Dende Maio,
/ Facendo al seus niios...". Tamn Manuel Lois Vzquez, en Brisas gallegas. Versos (1890): "...
levaos para facer o nio un gaio...". Ou Fuco G. Gmez, n' O idioma dos anims (1937): "Chega o gaio
cabo da rula, olla para ila e, denantes...".
255
Etimoloxa / motivacin semntica. Pega deriva do latn pica. Os modificadores rebuld,

rebord e similares estn relacionados con rebuldar e rebuldaina, polo bulicioso que este paxaro,
que a mido emite o seu caracterstico creic; da montaa e da fraga fan referencia ao seu hbitat;
real pode ser por causa das sas vistosas cores: ten plumas azuis, brancas, negras, pardas, rubias e
rosadas. A plumaxe multicores tamn podera ser a explicacin de marxa e similares, na acepcin de
marxa como mancha, pinta ou lentixa de cor contrastada. Gaio, gaia e similares proveen
orixinariamente do latn serodio gaius (no cataln, esta especie recibe o nome gaig, que ten a mesma
orixe). No entanto, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez
comentan que garrabaio podera estar relacionado co latn garrulus, e que garrabaio puido ser a
orixe de gaio (23B).
pega Pica pica
Bibliografa ornitolxica especializada. Pega rabilonga foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin (18A). Pega, ou pega comn, foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus para esta especie pega ou pega-rabuda (2A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Son moitos os nomes populares que recibe esta especie na Galiza. Na
primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) tamn se apuntan as denominacins populares xenricas de pega (7A), pega francesa
(7A), pega rabuda (1A), pega *pren (pre) (1A, 7A), marica (1A, 7A), paxaro das calazas (1A),
pega sapeira (1A), pega carniceira (1A), pega carrachenta (1A), pega porca (1A, 7A), pega
*rabiln (rabil) (1A), rabiln (7A), pega raposeira (1A) e picacrega (1A). A voz pega a mais
estendida no territorio, est rexistrada en moitas localidades (3C). J. Rodrguez recolle tamn pega en
Hermisende, Zamora (13B). F. Bernis Madrazo rexistrou para esta especie pega carniceira, pega
carniza e pega carrachenta na provincia de Lugo (11B). J. Vilario Seco rexistrou pega porca en S.
Braulio de Caaveiro; J. M. Dobarro Paz, a mesma denominacin en Cabalar (3C). M. C. Lpez Taboada
rexistrou pega rabilonga en Sobrado dos Monxes; J. Lpez Fernndez, en Novefontes; M. A. Fraiz
Barreiro, en Codeseda; M. J. Prez Froiz, en Santa Mara de Oirs (3C). X. Pena Seijas rexistrou para
esta especie pigarexa en Guitiriz; M. J. Prez Alonso, picaraza en Goin; F. Vecino Toms, reposeira
en Razo (3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de pega, pega brava, pega rabuda,
pega rabilonga e pega de rabo longo (con e sen gheada) no concello de Ames, na provincia da
Corua (9B). F. Bernis Madrazo cita o portugues Fernandes Ferreira (1616), que utilizou o termo pega
(11B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: poupa, nunha acepcin identificada con abubilla e noutra con
urraca; picaza, nunha das acepcins, identificada con urraca e remite a pega; picacrega, identificada
con urraca e remite a pega; pega, que define e identifica con urraca, e incle as subentradas pega
*rabiln (rabil), pega *rabilongo (rabilonga), pega merta, pega marza, pega reborda, pega
rebolda, pega rebuldn (que non quedan identificados, os non marcardos en negria poderan referirse
a Garrulus glandarius) e d os sinnimos marica e pega rabuda; marica, que identifica con urraca ou
picaza e con pega. O Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, identifica a voz castel urraca coas galegas marica, pega, poupa
(anda que esta denominacin est recollida tamn no mesmo diccionario para Upupa epops) e pica, e
indica para urraca comn as denominacins pega rabilonga, picacrega, rebord e pega
manchada. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae
as entradas: pega, que define e identifica con Pica pica, e cos sinnimos pega-rabilonga, pegacarniceira, pega-carrachenta, pega-*rabiln (pega-rabil), pega-rabuda, pega-raposeira,
pega-porca, pega-*pren (pega-pre) e pega-sapeira; marica, que nunha das acepcins
identifica con P. pica; tamn trae a entrada pego, que define, nunha das acepcins, como macho da
pega; na entrada pxaro ou paxaro incle tamn a subentrada pxaro-das-calazas, denominacin
con que se refire a P. pica. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle marica, paxaro das calazas, pega carniceira, pega
carracheira, pega carrachenta, pega, pega comn, pega lagarteira, pega porca, pega *pren,
pega *rabiln, pega rabil, pega rabilonga, pega rabuda, pega raposeira, pega real, pega
sapeira, picacrega, picaza, picaraza, pigarexa e rabilonga como sinnimos especficos para P.
pica. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada pega,
que define e identifica con P. pica, e coas subentradas pega carniceira, pega carniz, pega
256
carrachenta, pega rabilonga e pega rabuda; as mesmo recolle pego, nunha das acepcins, como
macho da pega; na entrada paxaro incle a subentrada paxaro das calazas, que fai referencia
especificamente a P. pica; na entrada rabilongo -a, incle a subentrada pega rabilonga, que fai
referencia a P. pica.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Pega unha voz xa presente na lingua galega
medieval (19G): "Iten petos et pegas et agoanetas a quatro coroadas... ".
Por outro lado, un vocbulo que se ten empregado con moita frecuencia nas nosas letras
desde o sculo XIX. Por pormos algn exemplo, lvaro Cunqueiro en Xente de aqu e de acol (1971):
"...a pega falou: Istes non che son tempos, Penedio... ". Ou Celso Emilio Ferreiro: "... meu
rumoroso val dos pitorreises, / das calandrias, das pegas, das papuxas, / polo sern enriba / nun
solpor de lonxanos horizontes".
Etimoloxa / motivacin semntica. Pega deriva do latn pica. Os modificadores rabuda,
rabilonga e similares aluden ao rabo longo que ten; porca, carniceira, sapeira, raposeira e
similares fan referencia aos seus hbitos predatorios e a que come carne de preas; tamn picacrega e
picaza, onde aparece a raz picar; ademais crega podera ter relacin tamn con crego, pola cor
branca e negra da sa plumaxe (o nome crego aplcaselle lavandeira branca, Motacilla alba, que
tamn ten a plumaxe branca e negra). O modificador das calazas talvez sexa porque recolle anacos de
tea ou farrapos para construr o nio. Marica parece mis ben o nome apocorstico de Mara,
empregado de forma humorstica para chamar a este paxaro. Poupa unha denominacin propia de
Upupa epops, que talvez de maneira popular tamn se use para P. pica. Non se achou unha explicacin
clara para pega pre; talvez estea relacionado con prea, corpo morto ou anaco de carne podre, dos
que se alimenta, anda que o adxectivo pren / pre (ou preao / pre) non se recolle nos dicionarios.
choia Corvus monedula
Bibliografa ornitolxica especializada. Corvo cereixeiro foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha outra publicacin (2A e 11B). Nas seguintes guas de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin utilizouse gralla cereixera
(11A). Gralla pequena foi a denominacin proposta en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde
Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 18A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
gralha-de-nuca-cinzenta (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. F. Bernis Madrazo rexistrou as voces xenricas choya (choia), na provincia
de Pontevedra, e cholla, en das localidades da provincia de Lugo e na provincia de Pontevedra, para
se referir a esta especie (11B). E. Rivas Quintas recolle a voz chorva en Ordes, Rairiz de Veiga
(Ourense), e choa en Nodaiga, Xunqueira de Espadanedo (Ourense), que non identifica con ningn
nome cientfico mais describe ambas as denominacins como chova o corneja, especie de cuervo
menor, e podera tratarse de C. corone ou C. monedula (14G). Outros nomes xenricos tamn
aplicbeis a Corvus monedula (referidos nomeadamente a choia ou gralla) estn apuntados en P.
pyrrhocorax.
editorial Galaxia, identifcase a voz galega choia coas castels corneja e grajo. No Diccionario de usos
as voces mis ou menos xenricas apuntadas en Pyrrhocorax pyrrhocorax. No Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas: corvacho, defina
nunha das acepcins como corvo pequeno; choia, gralla, grallo e graxo, apuntadas en P.
pyrrhocorax; corvo, apuntada en Corvus corax e *cornella, que nunha das acepcins define "pxaro
conirrostro da famlia doa crvidas, parecido aos corvos ainda que mais pequenos", e d como
sinnimos choia e gralla (en ningunha delas aparece especificada Corvus monedula). No Diccionario de
recllense corvo cereixeiro, corvo pequeno, gralla cereixeira e gralla pequena como
denominacins para C. monedula. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, non trae entradas ou denominacins especficas para C. monedula, mais poderanse considerar
as seguintes xenricas: corvo (como galega e preferente), coa que se refire a C. corax; gralla (como
galega e preferente), coa que se refire a C. frugilegus; e grallo (como galega, mais non preferente),
que remite a gralla; rexeita a voz graxo, que non considera galega, e remite a gralla; tamn rexeita a
voz cornexa, que non considera galega, e remite a choia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algns ditos testemuan a popularidade da voz
choia:
"Corvos, pegas e choias, deu o demo estas tres xoias".
257
"Cando as choias van para Meira, pon a ta sella na goteira".

Etimoloxa / motivacin semntica. Sobre a etimoloxa dos nomes xenricos choia, gralla e
grallo, vxase P. pyrrhocorax; sobre a etimoloxa de corvo, Corvus corone. O modificador especfico
pequena alude ao seu tamao; de-nuca-cinzenta caracterstica plumaxe gris da caluga;
cereixeira, pode aludir alimentacin ( omnvora) .
A. Vidal Figueroa explican que gralla e choia son dous nomes xenricos populares aplicbeis tanto a
Corvus monedula como s das especies de Pyrrhocorax (10B). M. A. Conde Teira comenta que a
denominacin de corvo cereixeiro, rexistrada por X. M. Penas Patio en Cartella (Ourense), pode
estar relacionada con algunhas denominacins referidas a Oriolus oriolus; por outra banda, gralla
pequena define mellor os trazos da ave que o nome gralla cereixeira (12B).
O modificador pequena ten o seu sentido se se designar a especie Corvus frugilegus, que non
est presenta na nosa xeografa mais si en zonas vecias, como nome de gralla grande, visibelmente
de maior tamao que Corvus monedula, formando as un sistema de nomenclatura. Porn, este mesmo
nome, gralla pequena para Corvus monedula, deixa de ter tanto sentido se mantiver a denominacin
gralla (ou gralla de bico vermello) para Pyrrhocorax pyrrhocorax e gralla de bico amarelo para
Pyrrhocorax graculus, porque xa non tan visbel a diferenza de tamao entre Corvus monedula e os
crvidos do xnero Pyrrhocorax.
Na nosa opinin, para o mbito da ornitoloxa especializada, que procura denominacins ben
caracterizadoras, inconfundbeis e mnemotecnicamente eficaces, o mellor sera utilizarmos o nome de
choia para Corvus monedula (anda que despois, noutros mbitos, aln de choia, a esta mesma
especie tamn se lle chame choa, grallo, gralla ou corvo). Para Corvus frugilegus pode adoptarse
perfectamente a denominacin gralla calva do portugus, que alude sa caracterstica mis
rechamante: que non ten plumas en toda a cara, ten unha parte pelada e de cor abrancazada.
Ademais, gralla calva tamn est recollido no Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia,
X. M. Gmez e P. Benavente (1997) como nome galego de Corvus frugilegus (non se achou en
ningunha outra fonte lexicogrfica galega). As o sistema de nomeclatura sera: gralla de bico
vermello para Pyrrhocorax pyrrhocorax, gralla de bico amarelo para Pyrrhocorax graculus, choia
para Corvus monedula e gralla calva para Corvus frugilegus. ben caracterizador das especies, bo
de lembrar e mantn moita harmona co portugus.
gralla de bico vermello Pyrrhocorax pyrrhocorax
Bibliografa ornitolxica especializada. Choia biquivermella foi o nome por C. Pedreira Lpez
e X. M. Penas Patio en 1977-1978 naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B; daquela,escrito
con b); utilizouse nas das guas de de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 6A, 10A, 11A, 12A, 14A, 15A, 16A e 18A. Choia sen modificador foi a
denominacin proposta en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B). Utilizouse nalgunha publicacin
ornitolxica (13A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron as denominacins de gralla de
bico vermello e choia (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus gralha-de-bicovermelho (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. C. Garca Gonzlez rexistrou o nome xenrico de choia en Compostela; M.
Gonzlez Gonzlez, no Incio; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita, definndoo como "crvido negro"
(3C). F. Bernis Madrazo rexistrou choya [choia] na provincia de Lugo e cita a Ros Naceyro (1850),
que d choya [choia] como vernculo galego para o xnero Pyrrhocorax e outros crvidos de tamao
medio (11B). M. A. Conde Teira cita as denominacins xenricas de gralla, choia e chaiva recollidas
por Xurxo Mourio para o xnero Pyrrhocorax (12B). I. Leis Casanova rexistrou a voz gralla, como
xenrica, en Sta. Eulalia de Dumbra; A. Santamarina Fernndez, gralle no Val do Suarna; F.
Fernndez Rei, grelle en Cario; M. Gonzlez Gonzlez, *graxo no Incio (3C). A SGHN apunta tamn
o nome de gralla para esta especie no Atlas de vertebrados de Galicia (7A). A. Reboreda, C. lvarez,
E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, corvela do lobo para P. pyrrhocorax na comarca
de Vern (23B). G. Baamonde Traveso rexistrou a voz xenrica gurguta en Cedofeita, para se referir a
"especie de corvo" (3C).
editorial Galaxia, identifcase a voz galega choia coas castels corneja e grajo, e d tamn como
galega *cornella, que define como grajo, pjaro estrnido. No Diccionario de usos casteln-galego de
X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen identificadas coa voz
castel chova, na acepcin corneja, as voces galegas *cornexa, choia e choa; coa voz castel grajo
as galegas choia, gaio (que unha denominacin propia de Garrulus glandarius), vichelocrego, ouriol
(que son das denominacins propias de Oriolus oriolus), grallo e graxe; coa voz castel corneja,
258
choia, choa, *cornella, *cornexa e gralla; e coa voz castel graja, gralla. O Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas: choia, nunha das
sas acepcins, definida como ave semellante ao corvo, e especifica a subentrada choia
biquivermella para Pyrrhocorax pyrrhocorax; corvacho, que nunha das acepcins define como
"pxaros da famlia dos crvidas, como a gralla-de-bico-vermello"; pero despois a entrada gralla
nunha das acepcins s a define de maneira xenrica como paxaros semellantes ao corvo, de menor
tamao (noutra acepcin identifcaa con Corvus frugilegus e noutra con Merops apiaster); tamn trae a
entrada *graxo, que identifica con C. frugilegus e define de maneira inespecfica como grallo, ave
crvida; grallo, que nunha das acepcins define como macho da gralla (noutras, como xnero de aves
de rapina, como M. apiaster e como aves marias do xnero Phalacrocorax); e *cornella, que define
de forma xenrica, dando como sinnimos choia e gralla. O Diccionario de sinnimos da lingua galega
de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle choia biquivermella,
cornella, gaio e gralla como sinnimos especficos para P. pyrrhocorax. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a entrada choia (como galega e preferente), nunha
das acepcins definida como ave semellante ao corvo e coa subentrada choia biquivermella, nome
identificado con P. pyrrhocorax; rexeita a voz cornexa, que non considera galega, e remite a choia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Eduardo Pondal utilizou gralla en Queixumes dos
Pinos (1886): "... e tan ss que o seu silencio / solo o soen perturbar / algn corvo, ou vaga gralla... ".
A voz choia tense empregado na nosa literatura popular (vxase Corvus monedula).
Etimoloxa / motivacin semntica. Choia deriva do francs antigo e do valn choe (segundo
o Diccionario Crtico Etimolgico Castellano e Hispnico de J. Corominas e J. A. Pascual, que citan as
denominacins documentadas de choa, choya e chova, a ltima ademais o nome xenrico casteln
actual). Gralla e grallo derivan do latn graculus. A respecto da etimoloxa de cornella, vxase Corvus
corone. O modificador de bico vermello ou biquivermella alude rechamante cor vermella do seu
bico.
A. Vidal Figueroa explican no ano 1991 que gralla e choia son dous nomes xenricos populares
aplicbeis tanto a Corvus monedula como s das especies de Pyrrhocorax (10B). A partir de aqu,
tentando achegarse na medida do posbel ao portugus, formularon un sistema de nomenclatura para
as das especies do xnero Pyrrhocorax: gralla (ou gralla de bico vermello) para Pyrrhocorax
pyrrhocorax e gralla de bico amarelo para Pyrrhocorax graculus, que non est presente na nosa
xeografa mais si en rexins vecias. Na nosa opinin, esta sera a mellor proposta. (Vxase esta
mesma alnea en Corvus monedula.)
*Graxo un castelanismo, por influxo da voz castel grajo ou graja. O correcto e propio do en
galego, de acordo coas leis da evolucin fontica, grallo e gralla.
gralla calva Corvus frugilegus
Bibliografa ornitolxica especializada. Non se recollen en galego. Na bibliografa ornitolxica,

o nome portugus gralha-calva (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie que se tia rexistrado na primeira metade do sculo XX e
hoxe de ocorrencia excepcional nas terras galegas: non se lle coecen nomes especficos, non sendo
os xenricos.
Dicionarios consultados. Non se recollen nomes especficos para Corvus frugilegus (como
apuntamos, unha especie e de presenza moi rara na Galiza).
Etimoloxa / motivacin semntica. En relacin con gralla, vxase P. pyrrhocorax; Corvus
corone. Calva alude a que a partir do primeiro ano teen unha rea de pel na na face.
corvo Corvus corax
Bibliografa ornitolxica especializada. Corvo carnazal foi o nome proposto por C. Pedreira
ou utilizouse tamn noutras publicacins (2A, 6A e 11A). Corvo grande foi o nome proposto en 1991 e
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou
empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus corvo (2A, 10A, 1D, 2D e 3D) ou corvo-comum (2D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou o nome de corvo para esta especie nas terras
da Limia (9A). Penas Patio e Pedreira Lpez apuntan corvo pren, tamn recollido no Atlas de
vertebrados de Galicia (1A e 7A). A denominacin xenrica corvo moi popular e est moi estendida
por toda Galiza para se referir xenericamente s especies desta familia (3C) e tamn, nalgunhas
259
localidades costeiras, para o xnero Phalacrocorax. F. Bernis Madrazo rexistrou as mesmo corvo en
moitas localidades de Lugo, Pontevedra e Ourense para se referir a esta especie, e cita a Ros Naceyro
(1850) que tamn d este nome para C. corax na Galiza (11B). M. C. Gil Surez rexistrou a variante
corvelo en Vilardevs (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez, corvelo tanto para C. corone como para C. corax na comarca de Vern (23B), onde ademais
existen topnimos co nome corvo (Penedo do corvo), que parecen asociar estoutro nome mis
especificamente a C. corax. G. Baamonde Traveso rexistrou a voz xenrica gurguta en Cedofeita, para
se referir a "especie de corvo" (3C).
editorial Galaxia, aparece a voz galega corvo identificada coa castel cuervo. No Diccionario de usos
casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a
voz galega corvo identificada coa castel cuervo e tamn a voz gralla identificada coa castel cuerva.
O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae a entrada
corvo, nunha das acepcins, identificada con Corvus corax; na entrada pxaro ou paxaro incle tamn
a subentrada pxaro-da-morte, nome que fai referencia de forma xenrica ao corvo ou a coruxa. No
editorial Galaxia, recllense corvelo, corvo carnazal, corvo grande, corvo pren e corvo real
como denominacins para C. corax. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparece a entrada corvo (como galega e preferente), definida e identificada con C. corax.
nosa literatura, en particular e de modo abundante corvo. Por citarmos algn exemplo, Eduardo Pondal
utilizou este nome con frecuencia en Queixumes dos Pinos (1886): "... e tan libres coma os corvos /
do facho de Tourin ... ". lvaro Cunqueiro tamn emprega a voz corvo en moitas das sas obras,
como n' As crnicas do sochantre (1956): "...O esquelete voador era, segn adeprendu o sochantre,
un corvo mui amigo... ".
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome corvo deriva do latn corvus e ten orixe
onomatopeica, est relacionado coa voz "corr" que emiten estes paxaros. A denominacin paxaro da
morte por causa das falsas crenzas e supersticins. O nome gurguta parece ter unha orixe
onomatopeica. Pren est relacionado con prea, corpo morto ou anaco de carne podre, dos que se
alimenta, anda que o adxectivo pren non se recolle nos dicionarios. O modificador grande identifica
esta especie polo seu tamao, pois a maior da familia; carnazal alude a que come carne ou carnaza.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. M. A.
corvelo Corvus corone
Bibliografa ornitolxica especializada. Corvo comn foi o primeiro nome proposto por C.
tamn na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte, os autores propuxeron o nome de corvo
viaraz no canto do anterior (5B); esta segunda denominacin utilizouse nas guas de aves destes
autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
nalgunha outra publicacin (2A, 11A e 11B). Corvo pequeno foi o nome proposto en 1999 no traballo
de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A,
10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeron tamn
a denominacin de corvo comn (10B). Ademais, na segunda e terceira guas de aves de Penas Patio
e Pedreira Lpez (5A, 22A) tamn se emprega o nome de corvo cincento para a subespecie Corvus
corone cornix. Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus para Corvus corone gralha-preta (2A,
10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou o nome de corvo para esta especie nas terras
da Limia (9A); igualmente, o autor do presente trallabo. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de
corvo para Corvus corone no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). No Atlas de vertebrados
de Galicia tamn se recolle para a especie o nome corvo (7A). F. Bernis Madrazo rexistrou as mesmo
a voz corvo, para esta especie, en bastantes localidades de Lugo e Pontevedra, e cita a L. Iglesias
(1954), que tamn a recolle (11B). J. Rodrguez Cruz, corvo en Hermisende, de modo xenrico (13B).
M. C. Gil Surez rexistrou a variante corvelo en Vilardevs (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X.
L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, corvelo tanto para C. corone como para C. corax na comarca
de Vern (23B), onde ademais existen topnimos co nome corvo (Penedo do corvo), que parecen
asociar estoutro nome mis especificamente a C. corax. C. Garca Gonzlez rexistrou o nome xenrico
de choia en Compostela; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio; G. Baamonde Traveso, en Cedofeita (3C),
definndoo como "crvido negro". E. Rivas Quintas recolle a voz chorva en Ordes, Rairiz de Veiga
(Ourense), e choa en Nodaiga, Xunqueira de Espadanedo (Ourense), que non identifica con ningn
nome cientfico mais describe ambas as denominacins como chova o corneja, especie de cuervo
menor, e podera tratarse C. monedula, mais tamn de C. corone (14G). I. Leis Casanova rexistrou a
voz gralla, como xenrica, en Sta. Eulalia de Dumbra; A. Santamarina Fernndez, gralle no Val do
Suarna; F. Fernndez Rei, grelle en Cario; M. Gonzlez Gonzlez, *graxo no Incio (3C). G.
260
Baamonde Traveso rexistrou a voz xenrica gurguta en Cedofeita, para se referir a "especie de corvo"
(3C).
editorial Galaxia, identifcase a voz galega choia coas castels corneja e grajo. No Diccionario de usos
as voces mis ou menos xenricas apuntadas en Pyrrhocorax pyrrhocorax. O Dicionrio da lngua
galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, trae as entradas xenricas corvo (que
identifica con Corvus corax), corvacho, definida nunha das acepcins como corvo pequeno, e
*cornella, que nunha das acepcins define "pxaro conirrostro da famlia doa crvidas, parecido aos
corvos ainda que mais pequenos", e d como sinnimos choia e gralla; na entrada pxaro ou paxaro
incle tamn a subentrada pxaro-da-morte para se referir de maneira xenrica ao corvo ou a
coruxa. No Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recllense *cornella, corvo viaraz e corvo comn como sinnimos de
Corvus corone. O Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, non trae
entradas ou denominacins especficas para C. corone, mais poderanse considerar as seguintes
xenricas: corvo (como galega e preferente), coa que se refire a C. corax; gralla (como galega e
preferente), coa que se refire a Corvus frugilegus; e grallo (como galega, mais non preferente), que
remite a gralla. Rexeita a voz graxo, que non considera galega, e remite a gralla; rexeita a voz
cornexa, que non considera galega, e remite a choia.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Algunhas voces xenricas, como corvo ou gralla,
tamn se empregaron na nosa literatura. Vxase Corvus monedula e Corvus corax.
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome corvo deriva do latn corvus e ten orixe
onomatopeica, est relacionado coa voz "corr" que emiten estes paxaros. O sufixo -elo de corvelo
pode indicar que se trata dun corvo un algo mis pequeno. A denominacin cornella, segundo a
explicacin que J. Corominas d no Diccionario Crtico Etimolgico de la Lengua Castellana para a voz
castel corneja, vn do latn corncula, diminutivo de cornix, -icis. A respecto da etimoloxa de choia,
gralla e grallo, vxase Pyrrhocorax pyrrhocorax. A denominacin paxaro da morte por causa das
falsas crenzas e supersticins. O nome gurguta parece ter unha orixe onomatopeica. O adxectivo
pequeno identifica esta especie polo tamao en comparacin con Corvus corax (corvo grande) co que
ten bastante parecido. Cincento e preta aluden cor da plumaxe de diferentes subespecies. Penas
Patio e Pedreira Lpez explican viaraz vnlle de andar polos vieiros ou camios, comendo as preas e
os grans que quedan al tirados (1A).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Posibelmente a
denominacin *cornella (e *cornexa) sexan castelanismos. Non se rexistran na lingua galega falada;
tampouco existen como nomes vernculos en portugus. Na tradicin lexicogrfica galega non se
recolle *cornella no sculo XIX nin no sculo XX at a publicacin do Diccionario galego-casteln de X.
L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia. Posteriormente mencionouse na primeira gua de aves de
C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio (1980), como un nome galego mis para Corvus corone, e a
partir de entn comezou a recollerse nun que outro dicionario. As palabras xenricas usadas en galego
para os crvidos de plumaxe totalmente negra son corvo, corvelo, gralla, grallo e choia. Se
quixsemos traducir do casteln a palabra corneja, seguramente corvelo sera a mis equivalente (ou
corvo ou gralla, mais non *cornella).
O nome corvo pequeno para Corvus corone, que formara un sistema de nomeclatura con
corvo grande para Corvus corax, non nos parece de todo apropiado. O tamao non un trazo
caracterizador de Corvus corone nin tan conspicuamente diferenciador de Corvus corax para formar un
sistema de nomenclatura por oposicin baseado nesta caracterstica. Para aln diso, hai outros crvidos
de plumaxe negra de menor tamao que Corvus corone, e outras especies que teen o mesmo tamao
que Corvus corone (Corvus cornix en Europa, con presenza accidental na Galiza, e outras no resto do
planeta). Na nosa opinin, corvelo (ou corvelo comn) para Corvus corone sera talvez a mellor
denominacin no mbito da ornitoloxa especializada, xa que para aln de patrimonial, mis curta que
corvo pequeno e probabelmente mis eficaz do punto de vista mnemotcnico (mis rapidamente
asociada a C. corone). Ademais, queda a denominacin corvo, sen necesidade de modificador, como
caracterstica e propia da especie Corvus corax.
corvelo cincento Corvus cornix
Bibliografa ornitolxica especializada. Na segunda e na terceira guas de aves de Penas Patio

e Pedreira Lpez (5A, 22A) emprgase o nome de corvo cincento para a daquelasubespecie Corvus
corone cornix. A tendencia mis actual no mbito da ornitoloxa especializada non considerar Corvus
corone cornix e Corvus corone corone das subespecies, senn das especies diferentes: Corvus cornix
e Corvus corone. As por tanto queda xa reflectido neste traballo.
Nomes populares. unha especie de ocorrencia excepcional nas terras galegas e non se lle
261
coecen nomes especficos, non sendo os xenricos apuntados en Corvus corone.

Dicionarios consultados. Non se recollen nomes especficos para C. cornix (como apuntamos,
unha ave de recente distincin como especie e de presenza excepcional na Galiza), s os xenricos
indicados en Corvus corone.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Vxase Corvus monedula e Corvus corax a respecto
dalgunhas voces xenricas empregadas na nosa literatura.
Etimoloxa / motivacin semntica. En relacin con corvo e corvelo, vxase C. corone.
Cincento alude caracterstica cor da plumaxe desta especie.
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. Sobre a escolla de
corvelo como nome xenrico corvelo, vxase C. corone.
Familia Sturnidae
estornio pinto Sturnus vulgaris
Bibliografa ornitolxica especializada. Estornio pinto foi o nome proposto por C. Pedreira
guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A) e tense recollido ou utilizado
tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 11B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus estorninho-malhado (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Unha chea de denominacins xenricas populares, aplicbeis tamn a esta
especie, comntanse en Sturnus unicolor.
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Sturnus
unicolor. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle
as entradas xenricas tornillo (nunha acepcin), estornio e chirlo-mirlo (nunha das sas acepcins
remite a estornio); na entrada tornillo especifica a denominacin estornio pinto para Sturnus
vulgaris. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de estornio, chirlo, chirlomerlo, saturnio e tornio
como sinnimos xenricos para Sturnus sp. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparece a entrada estornio (como galega e preferente), que define como "paxaro
cantor da familia dos estrnidos (Sturnus vulgaris) de cor negra brillante, peteiro amarelo e rabo curto"
e d os sinnimos chirlo e chirlomiro; chirlo (como galega e preferente), que nunha das acepcins
define e identifica con Sturnus unicolor e cos sinnimos chirlomirlo e estornio; chirlomirlo (como
galega e preferente), que nunha das acepcins define e identifica con Sturnus unicolor e cos sinnimos
chirlo e estornio; estornelo (como galega non preferente), que remite a estornio; tornino (como
galega non preferente), que remite a estornio; tornillo (como galega non preferente), que remite a
estornio; rexeita a voz estornillo, que non considera galega, e remite a estornio.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre estornio, vxase S. unicolor.
Etimoloxa / motivacin semntica. A respecto das denominacins xenricas, vxase Sturnus
unicolor. Os modificadores pinto e malhado aluden s caractersticas pintas da sa plumaxe.
estornio negro Sturnus unicolor
Bibliografa ornitolxica especializada. Estornio negro foi o nome proposto por C. Pedreira
Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 12A,
13A, 14A, 15A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus estorninho-preto (2A,
10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Son moitas as denominacins populares xenricas e as variantes aplicbeis
ao xnero Sturnus. Na primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas
de vertebrados de Galicia (7A) recllense as denominacins estornillo (1A, 7A), saturnio (1A, 7A),
tornillo (1A, 7A), chirlo (1A, 7A), destornio (7A) e chirlomirlo (1A, 7A). F. Bernis Madrazo
rexistrou estornio, esturnino e estornido na provincia de Lugo, tornillo nas provincias de Lugo e
262
Pontevedra e tornielo na de Ourense (11B). M. C. Ros Panisse rexistrou estornio, a voz que parece
estar mis estendida, en Sada; J. L. Couceiro Lpez, en Fes; M. R. Martnez Martnez, en Curtis; F.
Vecino Toms, en Razo; R. Seco Fernndez, en Santa Comba; F. Varela Gonzlez, en Santaia; C.
Garca Gonzlez, en Compostela; J. Lpez Fernndez, en Novefontes; R. Fraga Garca, en Melide; M. C.
Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. J. Prez Froiz, en Sta. Mara de Oirs; M. C. Enrquez
Salido, no Grove; A. Prez Cid, en Marn; S. Cortia Vzquez, en Friol; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn;
M. D. Garca Rojo, en Monterroso; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn; M. P. Paz Gonzlez, en
Xunqueira de Amba; M. Taboada Cid, en Vern (3C). M. Taboada Cid tamn rexistrou en Vern tornio
(3C). C. Garca Gonzlez rexistrou a variante destornio en Compostela (3C). F. Fernndez Rei
rexistrou outra variante, estornino, en Cario; tamn J. M. Dobarro Paz, en Cabalar (3C). M. Prado
Fernndez rexistrou tornino en Ferreira de Valadouro (3C). M. J. Morandeira Lores rexistrou estornillo
en Laxe; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; M. C. Alonso Prez, en Escarabote; C. Garca
Gonzlez, en Compostela; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs; M. Daz Carnero, en Castro Caldelas; M.
Taboada Cid, tamn en Vern (3C). M. J. Prez Alonso rexistrou a variante tornillo en Goin; M.
Taboada Cid, en Vern e na Mezquita; M. E. Vzquez Santamara, na Gudia; M. C. Gil Surez, en
Vilardevs (3C). G. Baamonde Traveso rexistrou saturnino en Cedofeita (3C). M. Gonzlez Gonzlez
rexistrou turnino no Incio (3C). A. Villarino Gmez (9A) recolleu tornillo, estornillo, estorno,
saturnino e saturnio para esta especie nas terras da Limia. (Na Limia tamn se lle chama
estornio, testemuo persoal). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de estornio e
estornillo para Sturnus unicolor no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). J. Rodrguez Cruz,
estournillo en Hermisende (13B). F. Bernis Madrazo cita o portugus Fernandes Ferreira (1616), que
emprega xa a denominacin estorninho (11B).
editorial Galaxia, aparecen identificadas coa voz castel estornino as voces galegas xenricas
estornio e tornillo, identificada tamn co sinnimo estornillo (que non ten entrada propia). No
editorial Akal, aparece a voz xenrica estornio identificada coa castel estornino. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas tornillo (unha
acepcin para se referir aos paxaros), estornio e chirlo-mirlo (que nunha das sas acepcins remite
a estornio); nas entradas tornillo e estornio especifica a denominacin estornio negro para
Sturnus unicolor. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle os sinnimos xenricos para Sturnus sp apuntados na
especie anterior. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece a
entrada estornio (como galega e preferente), que define como "paxaro cantor da familia dos
estrnidos (Sturnus vulgaris) de cor negra brillante, peteiro amarelo e rabo curto" e d os sinnimos
chirlo e chirlomirlo; chirlo (como galega e preferente), que nunha das acepcins define e identifica con
S. unicolor e cos sinnimos chirlomirlo e estornio; chirlomirlo (como galega e preferente), que nunha
das acepcins define e identifica con S. unicolor e cos sinnimos chirlo e estornio; estornelo (como
galega, mais non preferente), que remite a estornio; tornino (como galega non preferente), que
remite a estornio; tornillo (como galega non preferente), que remite a estornio; rexeita a voz
estornillo, que non considera galega, e remite a estornio.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Na literatura galego-portuguesa medieval de finais
do sculo XII, xa aparece a voz estorninho nunha cantiga de Airas Nunes: " ay, estorninho do
avelanedo / cantades vos e moiro eu e peno" (19G).
A voz estornio xa aparece tamn recollida na nosa literatura no ano 1859, por Juan Manuel
Pintos: "Que doce rulea a rula! Pombias sura sura! Chas, arcea, estornios...". Ou por Ramn
Cabanillas, en Vento mareiro (1915): "... e os bruxos estornios, enloitados, raian nas nboas
brancas...".
A voz chilromelro tamn aparece en cantigas populares de tradicin oral, como a seguinte:
"Cando canta o chilromelro / no alto do Padornelo / o corenta e nove de agosto / veu a primavera
cedo."
Etimoloxa / motivacin semntica. Estornio provn do latn sturnus; todas as outras voces
similares son variantes desta, ags chirlo-mirlo e similares, que probabelmente son onomatopeicas.
Tamn parece haber un compoente onomatopeico en todas as denominacins xenricas relacionadas
con estornio, pois son semellantes todas elas ao palrar do paxaro. En estornillo puido haber un
cruzamento popular coa palabra castel tornillo, por paronomasia, quere dicir, cun termo foneticamente
similar anda que con contido semntico totalmente diferente (do mesmo modo que en pllara/pldora
ou gladolo/gladilogo/radilogo; vxase Pluvialis apricaria). Os modificadores especficos negro e
preto aluden cor da sa plumaxe.
263
Familia Passeridae
pardal
(ou
pardal comn) Passer domesticus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gorrin comn foi o primeiro nome proposto por C.
igualmente na Lista patrn de aves de Galicia, na segunda parte, os autores propuxeron o nome de
gorrin pardal no canto do anterior (5B); esta denominacin utilizouse na primeira gua de aves
destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A, 18A e 11B). Pardal ou pardal
comn foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); empregouse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no
Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou empregado tamn noutras publicacins
ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses para esta especie son pardal, pardal-comum, pardal-ladro (2A, 10A, 11B e 1D) e
recentemente tamn se ten usado pardal-de-telhado (2D e 3D).
Nomes populares. No Atlas de vertebrados de Galicia, recllense para esta especie as
denominacins populares de gorrin e pardau. C. Garca Gonzlez recolle gorrin como unha voz
comn e moi distribuda por Galiza (3C). E. Rodrguez Gandoi rexistrou a variante gurrin en Guntn
(3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de gorrin (con e sen gheada) para Passer
domesticus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou a voz
gurrin nas provincias de Lugo e da Corua (11B). M. R. Martnez Martnez rexistrou gurripacho en
Curtis (3C). A. Santamarina Fernndez rexistrou pxaro nabiego no Val do Suarna (3C). C. Garca
Gonzlez rexistrou outra voz xenrica moi estendida, pardal, en Compostela; M. C. Enrquez Salido, no
Grove; M. Daz Carnero, en Castro Caldelas; M. Taboada Cid, en Vern e na Gudia; M. C. Gil Surez,
en Vilardevs; M. C. Rodrguez Lago, no Porto, en Zamora (3C). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X.
L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen igualmente pardal na comarca de Vern (23B). J.
Rodrguez Cruz, tamn pardal en Hermisende (13B). M. R. lvarez Blanco rexistrou pardao en
Ramirs; A. Snchez Snchez, en Montederramo (3C). Igualmente pardao nas terras da Limia
apuntado por A. Villarino Gmez (9A). O autor do presente traballo rexistrou na Limia para P.
domesticus a voz xiroto ( unha voz ben viva na comarca, xunto coa de pardao). M. P. Paz Gonzlez
rexistrou pardau en Xunqueira de Amba; M. Taboada Cid, en Vern (3C). Cmpre mencionar tamn a
voz paradau, variante local de pardao, recollida na obra de Manuel Fontemoura e Miguel Marvoa
Voces da Limia (Poemas de Amor e Loita) (2002).
editorial Galaxia, aparece rei, nunha das acepcins identificado con pardau e noutra con papo-rroivo;
pardolo, identificado con gorrin e co sinnimo pardal; pardal, identificado coa voz castel gorrin e
co sinnimo pardau; pardau, definido dunha maneira moi imprecisa e co sinnimo pardal; charrao,
identificado coa voz castel gorrin. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz castel gorrin identificada coas galegas
pardau, pardal, charrao e pardolo. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, trae a entrada rei, nunha das acepcins referida a papo-ruivo e noutra a
pardau; charrao, con remisin a gorrin; charrau, con remisin a gorrin; gorrin, que define e
identifica con pardal; pardelo, que remite a pardal; pardau, que remite a pardal; e pardal, que
define, mais equivcase ao pr o nome cientfico (pon A. cannabina, cando P. domesticus ou xnero
Passer). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de pardal, gorrin, gorrin pardal, gurripacho, pardao e
pardarego como sinnimos especficos de P. domesticus. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega
(2000), de varios autores, aparecen as entradas xenricas pardao, pardal e gorrin (as tres como
galegas e preferentes), e todas referidas a Passer domesticus, e pardolo e charrao (como galegas,
mais non preferentes ou preferentes), que remiten a pardal; na entrada paxaro incle tamn a
subentrada paxaro naviego, que fai referencia especificamente a P. domesticus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. A voz pardal tense empregado con moita
frecuencia na nosa literatura. Por exemplo, Ramn Cabanillas en No desterro (1913): "Quen me dera
ter un nio! Quen me dera ser pardal!"
Igualmente, nas ditas populares:
"Cada pardal co seu igual."
"Estornios e pardais, todos queren ser iguais."
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) tamn citan unha cantiga popular: "Paxario
gorrin, / non me comas as cereixas / que vai o meu amo fra / e hcheme dar as queixas".
Etimoloxa / motivacin semntica. M. C. Ros Panisse explica que o termo pardal, igual que
o de pardela, est relacionado con pardo, pola cor escura que presentan estas especies nas partes
dorsais (7B). F. Bernis Madrazo comenta que o termo gorrin ten unha clara orixe onomatopeica
264
(11B). Tamn charrao parece unha denominacin onomatopeica. Paxaro naviego alude sa
alimentacin, a que lle gusta a nabia. O modificador comn indica que a mis habitual das especies
de pardais.
pardal mouro Passer hispanoliensis
Bibliografa ornitolxica especializada. Gorrin apincharado foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). Pardal mouro foi o nome proposto en 1999 no
traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas
(10A, 13A, 14A e 16A), tamn na ltima gua de Pedreira Lpez e Penas Patio (22A). En 1991, M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a denominacin de pardal espaol, que se empregou
nalgunha publicacin ornitolxica (8A, 10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pardalespanhol (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas, aplicbeis a esta especie, estn
apuntadas en Passer domesticus.
Dicionarios consultados. Inclen as entradas xenricas xa comentadas en P. domesticus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para pardal e gorrin, vxase Passer domesticus. Os
modificadores especficos mouro e espaol fan referencia sa rea de distribucin; espaol
ademais reflicte o cualificativo latino con que se constre o nome cientfico especfico. Apincharado
alude a que ten pintas na plumaxe.
explica que considera mis apropiado o nome de pardal mouro, adaptado do espaol gorrin moruno,
dado o contexto xeogrfico e cultural galego (12B).
pardal monts Passer montanus
Bibliografa ornitolxica especializada. Gorrin orelleiro foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin (2A). Pardal
orelleiro utilizouse ou recolleuse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e
22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunha outra publicacin (18A). Pardal monts foi o
nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e
12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A e 14A).
Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pardal-monts (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins populares xenricas, aplicbeis a esta especie,
estn apuntadas en Passer domesticus.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle pardal orelleiro, pardao e gorrin
orelleiro como sinnimos especficos de P. montanus. O resto incle as entradas xenricas xa
comentadas en P. domesticus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para pardal e gorrin, vxase P. domesticus. O
modificador especfico monts alude ao seu hbitat, orelleiro s manchas que ten nas meixelas, que
poden dar a impresin de orellas.
pardal das rochas Petronia petronia
Bibliografa ornitolxica especializada. Gorrin chiador foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A e
7A). Pardal chiador utilizouse ou recolleuse nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira
Lpez (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins (6A, 11A, 15A e 11B).
Pardal das rochas foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A,
10A, 12A, 13A, 16 e 14A). Nunha publicacin recolleuse gorrin chiador (18A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus pardal-francs (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron o nome de gorrin pin para Petronia
petronia no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Algunhas denominacins populares
xenricas, aplicbeis a esta especie, estn apuntadas en Passer domesticus.
265
Dicionarios consultados. I O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M.

Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle gorrin chiador, pardao e pardal
chiador como sinnimos especficos de P. petronia. O resto incle as entradas xenricas xa
comentadas en P. domesticus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para pardal e gorrin, vxase P. domesticus. O
modificador especfico das rochas alude ao seu hbitat, chiador e piador aos chos que emite o
paxaro; francs unha denominacin popular que non ten explicacin lxica.
pardal alpino Montifringilla nivalis
Bibliografa ornitolxica especializada. Gorrin albar foi o nome proposto por C. Pedreira
nalgunha publicacin (2A e 18A). Pardal alpino foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de
M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido ou empregado nalgunhas
publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A e 14A). Na segunda e terceira guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez empregouse pardal alibranco (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus pardal-alpino (2A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins populares xenricas, aplicbeis a esta especie,
estn apuntadas en Passer domesticus.
Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle gorrin albar, pardao e pardal albar
como sinnimos especficos de M. nivalis. O resto incle as entradas xenricas xa comentadas en P.
domesticus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto s motivacins semnticas de pardal e gorrin,
vxase P. domesticus. O modificador especfico alpino alude ao seu hbitat, albar e alibranco a
caractersticas da sa plumaxe.
Familia Estrildidae
bengal vermello Amandava amandava
Bibliografa ornitolxica especializada. Bengal vermello foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); recolleuse ou empregouse publicacins ornitolxicas (10A, 14A e
16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeran a denominacin de bengal (10B); tamn se
empregou nalgunha publicacin de mbito estatal (8A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
bengali (1D e 3D) e bengali-vermelho (2D).
Nomes populares. unha especie extica que est a vivir en liberdade no noso pas desde hai
poucos anos e non se lle coecen nomes populares.
Etimoloxa / motivacin semntica. Bengal alude sa rea de distribucin, pois unha
especie orinda do sur da Asia; o modificador vermello fai referencia cor da plumaxe na poca de
reproducin.
bico de coral
(ou bico de coral comn) Estrilda astrild
Bibliografa ornitolxica especializada. Bico de coral foi a denominacin proposta en 1991 e

recollido bico de coral ou bico de coral comn nalgunhas publicacins ornitolxicas tanto no
mbito galego como no estatal (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A); tamn na ltima gua de aves de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Nalgunha publicacin utilizouse coralio (6A e 11A). Na
bibliografa ornitolxica, o nome portugus bico-de-lacre ou bico-de-lacre-comum (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie extica que est a vivir en liberdade no noso pas desde hai
poucos anos e non se lle coecen nomes populares especficos.
Etimoloxa / motivacin semntica. Todas as denominacins estn motivadas pola cor
vermella intensa do seu bico e tamn de parte da sa plumaxe: de coral, coralio, pola cor vermella
266
que teen algns corais; de-lacre, pola pasta slida que se emprega para lacrar, de cor vermella (en
portugus, ademais, chmaselle as variedade vermella do xaspe). O termo comn engdese ao
nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo nome xenrico
(bico de coral), anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciar Estrilda astrild das
outras.
Familia Fringillidae
pimpn
(ou pimpn comn) Fringilla coelebs
Bibliografa ornitolxica especializada. Pimpn comn, foi o nome proposto por C. Pedreira
pimpn ou pimpn comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); utilizouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de
10A, 12A, 13A, 14A, 15A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus tentilho e
tentilho-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie comn e ten unha chea de nomes populares. Na primeira
gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
recllense as denominacins de chincho (7A), chinco (7A), chinchn (1A), pimpn (1A), chincheiro
(1A), cuncheiro (1A), maceirento (1A), maceiro (7A), maceirudo (1A, 7A), pincho (1A), pnfano
(1A), chncarro (1A), chinchorra (1A), tentilln (1A, 7A) e tinque (1A). F. Bernis Madrazo rexistrou
a voz pim-pim en varias localidades das provincias da Corua e de Len e chinchn na provincia de
Lugo (11B). F. Bernis Madrazo tamn cita a Ros Naceyro (1850), que d en galego o vocbulo
chinchn para este paxaro, e a L. Iglesias (1927), que engade pimpim (11B). A. Villarino Gmez
rexistrou para Fringilla coelebs a denominacin de tingue nas terras da Limia (9A). C. Pedreira Lpez
et al. rexistraron tamn para esta especie os nomes de chinchona, pimpn, chinchn e chincheira
no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). No traballo de C. Garca Garca recolleuse a voz
pimpn en once localidades galegas (3C). Ademais, I. Leis casanova rexistrou para esta especie a voz
carballuda no galego de Sta. Eulalia de Dumbra; M. C. Alonso Prez a voz pimpia en Escarabote e
M. Taboada Cid pimpinela en Vern (3C). M. Gonzlez Gonzlez rexistrou chincho no Incio; M. E.
Vzquez Santamara, na Gudia; M. Taboada Cid, en Vern e na Mezquita (3C). F. Fernndez Rei
rexistrou chincharro en Cario (3C). M. J. Prez Froiz, chincheiro en Sta. Mara de Oirs (3C). M.
Taboada Cid, chinchn tamn en Vern e M. C. Gil Surez a mesma voz en Vilardevs (3C). (Malia os
vocbulos populares recollidos no traballo de C. Garca Gonzlez apareceren identificados coa
denominacin castel pinzn real, que outra especie, Fringilla montifringilla, bastante rara na Galiza,
con toda a probabilidade non estn referidos a ela senn a estoutra, Fringilla coelebs, que en casteln
recibe o nome de pinzn vulgar. Tendo en conta que a identificacin non de todo correcta, tamn
poderiamos pensar que nalgunhas localidades estes nomes recollidos no traballo de C. Garca se estn
a referir a especies do xnero Parus, que s veces tamn se lles chama as.). A. Reboreda, C. lvarez,
E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez, chinco para esta especie na comarca de Vern
(23B).
Segundomos coas denominacins populares, unha mencin especial precisa para o traballo
lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das aves da familia fringillidae", de
X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (24); estes autores rexistraron voces para esta familia de
paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e recolleron ademais a bibliografa
existente verbo estes nomes; as denominacins que recolleron especificamente para F. coelebs (anda
que as mesmas voces, noutras localidades, empregbanse para outras especies da familia) foron as
seguintes: chncarlo, nunha localidade de Ourense; chncarro, nunha localidade de Ourense; chinco,
nunha localidade de Lugo e outra de Ourense, especificando que nalgures dselle este nome a Garrulus
glandarius; chinchararea, nunha localidade de Ourense; chincharra, nunha localidade da Corua;
chincharro, nunha localidade da Corua; chincheira, nunha localidade da Corua; chincheiro,
nalgunhas localidades da Corua e de Pontevedra; chinchoeira, nunha localidade de Pontevedra;
chinchn, en localidades de Ourense; chincho, nalgunhas localidades da Corua, Lugo e Ourense;
chinchn, en varias localidades da Corua e de Lugo; chinchona, en varias localidades da Corua;
chinchorra, nalgunhas localidades da Corua; pimpn, en moitas localidades da Corua e Pontevedra
e bastantes de Lugo e Ourense; pimpina, en varias localidades da Corua e Pontevedra; pimpia,
nunha localidade da Corua (anda que foi identificado por outro autor como F. montifringilla, unha
267
especie similar pero bastante rara na Galiza, moi probabelmente emprgase para F. coelebs, que a
especie comn); pimpn, nunha localidade de Lugo; tinco, nunha localidade de Ourense; tingle,
nunha localidade de Ourense (non identificado, mais probablamente emprgase para esta especie);
tingue, nunha localidade de Ourense (paxaro non identificado, mais probablamente sexa esta
especie); tinque, nalgunha localidade de Ourense; maceirento, nalgunha localidade da Corua (esta
denominacin e similares rexstranse tamn para o xnero Parus); maceirudo, nunha localidade da
Corua; pico maceiro, nunha localidade da Corua; trigau, nunha localidade de Ourense; trigal,
escrito con "j" para marcar a gheada, nunha localidade da Corua (anda que estas das ltimas tamn
se teen identificado con especies da familia Embericidae); tizn, nunha localidade de Pontevedra
(anda que esta denominacin tamn se rexistra a mido para outra especie de paxaro, Phoenicurus
ochruros); carballuda, nunha localidade da Corua; cuncheiro, nunha localidade da Corua;
cuncheira, en varias localidades da Corua; charris, nunha localidade de Ourense; pincho, nunha
localidade de Ourense; pnfano, nalgunha localidade de ourense; palombeiro, nunha localidade da
Corua (24).
editorial Galaxia, aparecen as entradas: maceirento, identificada coas voces castels petirrojo e
pinzn; chincheiro, nunha das acepcins identificado con pinzn e co sinnimo chinchn; chincheira,
identificado con pinzn; chinchn, nunha das acepcins remite a chincheiro, maceirento; chinch,
identificado con pinzn; chicharra, nunha acepcin identificada con pinzn e remite a maceirento;
bimbn, identificado con pinzn; pimpn, identificado con pinzn; tinco, identificado como pinzn;
tinque, definido como paxaro pequeno, comn nos nosos campos; trigau, identificado tamn como
pinzn (anda que trigao, un nome equivalente, aparece identificado coa voz castel triguero, outra
especie diferente). No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces galegas pimpn, chinch, chincheira,
chinchen, chinchn, tinco, maceirento, chicharra, bimbn e trigau identificadas coa voz castel
pinzn. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as
entradas: pimpin, que identifica con F. coelebs; pioneiro, que identifica con tentilln (que non ten
entrada propia), F. coelebs; maceirudo, identificado co pimpin comun, F. coelebs, e cos sinnimos
maceiredo (que non ten entrada propia), maceiro e maceirn (que non ten entrada propia);
maceiro, nunha das acepcins identificado con Parus major; noutra, cun "paxaro con listas brancas na
cabeza, mais pequeno que o gorrin e que fai o nio nas hortas"; noutra, identificado co pimpin comun
ou F. coelebs; chincheiro, nunha das acepcins identificado con F. coelebs e cos sinnimos chinchn e
chingo (este non ten entrada propia); chinchn, nunha das entradas identificado con F. coelebs e co
sinnimo chincheiro; chinchin, nunha das entradas identificado con F. coelebs e co sinnimo
chincheiro; chincheira, definido e identificado con F. coelebs; chinchona, nunha das acepcins remite
a chincheira; trigueiro, nunha das acepcins identificado con pimpin, F. coelebs. O Diccionario de
recolle, aln de pimpn, carballuda, chasco, chicharra, chincarro, chincharro, chincheiro,
chinchn, chincho, chinchn, chinchorra, cuncheiro, maceirento, maceiria, maceiro,
maceirudo, peu, pimpinia, pimpn, pincho, pnfano, pioneiro, tentilln, tinque, trigao e
trigueiro como sinnimos especficos de F. coelebs (chasco unha denominacin ben mis propia dos
xneros Saxicola e Oenanthe). No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparecen referidas a esta especie as entradas bimbn, chincarlo, chincarro, chncarro, chincheira,
chincheiro, chinch, chinchn, nunha das acepcins, trigao, tinco e pimpia (todas como galegas,
mais non preferentes), que remiten a chincho ou a pimpn; e carballuda, chinchn, chincho e
pimpn (coa consideracin de galegas e preferentes), nas que se defne a especie e se identifca co
nome cientfico; as entradas maceiro, maceirento e maceirudo estn as tres identificadas nunha das
acepcins como Parus major e noutra como F. coelebs (as das primeiras entradas como galegas e
preferentes e a terceira como galega pero non preferente, que remite a maceirento); rexeita a voz
pinzn, que non considera galega, e remite a pimpn.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Pimpn un nome recollido con frecuencia. lvaro
Cunqueiro emprgao en Xente de aqu e de acol (1971): "...ausentes todos os paxaros que imitaba,
ferreiros, pimpns, os pazpallares,... ". Ramn Cabanillas escribe en Vento mareiro (1915): "Merlo do
loureiro! Laberca do lio! Pimpn comediante! Grilo chiador! Paspalls da silveira! Estamos de
festa!".
Marcial Valladares utiliza outra denominacin, chincheiro, en Maxina ou a filla esprea, escrita
no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor
nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os chincheiros e xirns
desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor ...".
X. M. Penas Patio (1A) recolle ademais unha frase popular: "Tentilln, fixo o nio / entre as
pernas de Concepcin".
Etimoloxa / motivacin semntica. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez fan referencia
orixe onomatopeica de moitos dos nomes deste paxaro. Chincharra, chinchn, chinchn e similares
reflicten unha das voces caractersticas que emite o paxaro: "chin - chin". O mesmo acontece para
268
pimpn, pimpia, tinco, tinque, tentilln e similares: estn a reflectir as mesmas notas coma se
fosen "chin - chin" ou "tinc - tinc". Outras denominacins, como maceirento ou carballuda fan
referencia ao seu hbitat, as maceiras e os carballos. Trigau, trigal e similares fan referencia a outro
hbitat, as leiras de trigo, anda que son denominacins mis propias das especies da familia
Embericidae (6B). O modificador comn indica que a mis habitual das especies de pimpns. Non se
encontrou explicacin semntica clara para palombeiro.
pimpn do norte Fringilla montifringilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Pimpn real foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez
guas de aves destes autores (5A e 22A) e recolleuse ou utilizouse tamn noutras publicacins
ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 11B). Pimpn do norte foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos
de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nalgunha publicacin ornitolxica
(13A). Pimpn norteo foi o nome que se empregou noutras publicacins ornitolxicas (10A, 12A,
14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus tentilho-monts (2A, 10A, 11B,
1D, 2D e 3D).
Nomes populares. F. montifringilla unha especie bastante rara na Galiza, e os nomes
populares que pode recibir son seguramente os mesmos que F. coelebs, que unha especie parecida e
comn. De feito, nalgns traballos identifcanse certas denominacins populares con F. montifringilla,
cando probabelmente se estean a referir a F. coelebs, como xa se comentou na especie anterior.
F. lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz galega pioneiro identificada coa
denominacin castel pinzn real (pero posbel que se estea a referir tamn a F. coelebs ou a outra
especie comn). No resto de dicionarios consultados atopronse as denominacins indicadas en F.
coelebs.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto s motivacins semnticas de pimpn e tentilho,
vxase F. coelebs. Os modificadores especficos do norte e norteo aluden sa rea de
distruibucin, real posbelmente sexa por causa da sa vistosa plumaxe; monts fai referencia ao
hbitat e pioneiro alimentacin granvora.
A. Vidal Figueroa comentan que a denominacin de pimpn real se pode confundir coa mesma
denominacin que recibe Pyrrhula pyrrhula en Vigo (citan a X. M. Penas Patio), e ademais no Courel e
na comarca ourens do Bolo, chinca real (chinca equivale a pimpn) tamn unha denominacin para
P. pyrrhula (citan a X. M. Penas Patio e a C. Pedreira Lpez), e por iso preferiron pimpn do norte, a
partir do francs pinson du nord (10B e 12B). Adoptar o modificador portugus monts (pimpn
monts) non lles pareceu moi xustificado (10B e 12B).
xlgaro Carduelis carduelis
Bibliografa ornitolxica especializada. Xlgaro foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); utilizouse nas guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A; na ltima, xlgaro comn), no Atlas de
10A, 12A, 13A, 14A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pintassilgo ou
pintassilgo-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie popular e ten moitas denominacins locais. Na primeira
gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A)
apntanse os nomes de xilgo (1A), pintaxilgo (1A), pintasilgo (7A), picacardo (1A, 7A) e
pintasilvas (1A). A. Villarino Gmez rexistrou xilgueiro, xilguero e jilguero as das ltimas
castelanismos nas terras da desaparecida lagoa de Antela (9A). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os
nomes de xlgaro e xilgueiro (con e sen gheada) para Carduelis carduelis no concello de Ames, na
provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo tamn rexistrou xilguero nas provincias de Lugo e
Pontevedra e cita a Ros Naceyro (1850) e a L. Iglesias (1927), que recolleron o nome de xlgaro
(11B). M. R. Martnez Martnez rexistrou a voz xlgaro en Curtis; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; M.
C. Alonso Prez, en Escarabote; M. Taboada Cid, en Vern; F. Varela Gonzlez, en Santaia; C. Garca
Gonzlez, en Compostela; J. Lpez Fernndez, en Novefontes; R. Fraga Garca, en Melide; M. C. Lpez
Taboada, en Sobrado dos Monxes; A. Prez Cid, en Marn; M. C. Enrquez Salido, no Grove (3C). A.
Prez Cid tamn rexistrou a variante clgaro en Marn e M. Enrquez Salido no Grove (3C). A. Prez Cid
rexistrou ademais slgaro en Marn (3C). J. M. Dobarro Paz rexistrou xilgairo en Cabalar (3C). J. L.
269
Couceiro Lpez rexistrou outra variante, xilgueiro, en Fes; M. R. Martnez Martnez, tamn, en Curtis;
G. Baamonde Traveso, en Cedofeita; M. T. Acosta Garca, en Pedrafita; M. P. Paz Gonzlez, en
Xunqueira de Amba; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs
(3C). M. Taboada Cid rexistrou pintasilbo na Mezquita e en Vern; pintaxirgo, pintasilgo e
pintosilbo en Vern tamn (3C). Igualmente, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R.
Reigada e X. Rodrguez recollen pintasilvo na comarca de Vern (23B). J. Rodrguez recolle tamn
pintasilvo en Hermisende (13B). M. J. Prez Alonso rexistrou pintaxilgo en Goin (3C). Segundomos
coas denominacins populares, unha mencin especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado
en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das aves da familia fringillidae", de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez (24); estes autores rexistraron voces para esta familia de paxaros en varios centos de
localidades das catro provincias galegas e recolleron ademais a bibliografa existente verbo estes
nomes; as denominacins que recolleron especificamente para Carduelis carduelis (anda que as
mesmas voces noutras localidades, como xa se indica, empregbanse para outras especies da familia)
foron as seguintes: clgaro, escrito con "j" (cljaro) para marcar a gheada, nunha localidade de
Ourense; gilgaro, escrito con das "j" para marcar a gheada, nunha localidade da Corua; slgara,
escrito con "j" para marcar a gheada, nunha localidade da Corua; slgaro, escrito con "j" para marcar
a gheada, nalgunha localidade da Corua e de Pontevedra; xlgaro, nunha localidade da Corua;
xlgaro, en bastantes localidades das catro provincias; xilgueiro, s veces escrito con "j" para marcar
a gheada, en varias localidades da Corua, Lugo e Pontevedra; xlgaro bravo, escrito con "j" para
marcar a gheada, nunha localidade da Corua; xilgo, escrito con "j" para marcar a gheada, nunha
localidade da Corua; pintacilgo, nunha localidade de Ourense; pintasilgo, nalgunha localidade de
Pontevedra; pintasilvas, nalgunhas localidades de Ourense e Pontevedra; pintasilvo, nalgunhas
localidades de Ourense; pintaxilgo, s veces escrito con "j" para marcar a gheada, nalgunha
localidade de Pontevedra; picacardia, nunha localidade de Ourense; picacardio, nunha localidade de
Ourense; picacardo, nalgunha localidade da Corua, Lugo e Ourense; picalcardio, nunha localidade
de Lugo; picaflor, nunha localidade de Ourense (esta denominacin est documentada tamn para o
xnero Phylloscopus); picafollas, nunha localidade da Corua e outra de Pontevedra (esta
denominacin est documentada tamn para o xnero Phylloscopus); pincaouro, nunha localidade da
Corua (esta denominacin est documentada tamn para Carduelis spinus); salgueiria, escrito con
"j" para marcar a gheada, nunha localidade da Corua; silveiro, nunha localidade de Ourense, aln
doutras denominacins castels ou castelanizadas, como xilguero, silguero etc. (6B).
Ademais, existen as expresins populares "ledo (ou leda) coma un xlgaro" e "pispo (ou pispa)
como un pintaxilgo".
editorial Galaxia, aparecen as entradas pintasilvas, cos sinnimos pintaxilgo e xlgaro; pintaxilgo, co
sinnimo xlgaro; xlgaro, co sinnimo pintasilgo (que non ten entrada propia), todas elas
identificadas coa voz castel jilguero; na entrada pica inclese a subentrada pica no cardo, que se
identifica con jilguero, pjaro. No Diccionario de usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F.
lvarez Carracedo (1984), da editorial Akal, aparecen as voces galegas xlgaro, pintaxilgo e
pintasilvas identificadas coa voz castel jilguero. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, incle as entradas pintasilgo, que define e identifica con Carduelis
carduelis e co sinnimo xlgaro; pintasilvas, que remite a pintasilgo; pintasirgo, que remite a
pintasilgo; pintaxilgo, que remite a pintasilgo; xlgaro, que define como pintasilgo e identifica con C.
carduelis. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de xlgaro, barroso, picacardos, pintasilgo, pintasilvas,
pintaxilgo, xilgairo, xilgo e xngaro como sinnimos especficos de C. carduelis. No Gran Diccionario
Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas xlgaro, pintasilgo e
picacardos (como galegas e preferentes), que define e identifica con C. carduelis, e clgaro,
pintasilbo, pintasirgo e picalcardio (como propiamente galegas, mais non preferentes), que remiten
a xlgaro, a pintasilgo ou a picacardos.
Uso dos seus nomes na literatura galega. O nome deste paxaro, tan popular, foi utilizado a
mido na nosa literatura desde mesmo o Rexurdimento at a actualidade. F. Bernis Madrazo cita, por
exemplo, a Rosala de Castro, que emprega a voz xlgaro, e a Otero Pedrayo, que emprega pintasilgo
(11B). Marcial Valladares utilizou xlgaro en Maxina ou a filla esprea, obra escrita no ano 1880: "...
cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras, o merlo e o reiseor nos salgueirais, o
paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os chincheiros e xirns desfacanse nos eidos
mirando cada un para o seu amor ...". Ramn Cabanillas usou xlgaro en Vento mareiro (1915):
"...frente s xlgaros cantores, p da ventana leda... ", e pintasilgo en Na noite estrelecida (1926):
"...e enchan de ledicia os froridos sendeiros volvoretas doiradas, pintasilgos troneiros... " O escritor
lvaro Cunqueiro emprega a voz xlgaro en Tesouros novos e vellos (1964): "...escitase maancia
o doce son: un xlgaro... ". Celso Emilio Ferreiro empregou tamn xlgaro no seu poema O Reino (en
Longa noite de pedra, 1962): "...os homes cantaban nos solpores / pombas de luz e xlgaros de
soos".
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo cita a J. Corominas, explicando que
270
segundo este autor os nomes xlgaro, pintasilgo e variantes similares viran orixinariamente de
"sirgo", pano de seda de cores feito dese tecido, aplicado por causa de que este popular paxaro ten
tamn moitas cores na plumaxe (11B). Outros nomes compostos con pinta- tamn fan referencia s
vistosas cores do paxaro, que mesmo parece que estea pintado. Picacardo, picanocardo e
denominacins similares fan referencia aos costumes alimenticios.
pincaouro Carduelis spinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Pincaouro foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A; na ltima, pincaouro comn) e recolleuse ou utilizouse
noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 18A). balo foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos
nalgunhas publicacins (8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes
portugueses son lugre ou lugre-comum e pintassilgo-verde (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; con mis
frecuencia o primeiro).
Nomes populares. M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa indican que o nome balo para
esta especie rexistrrona en torno ra de Vigo, e citan a J. A. de Souza comentando se tamn lle
coece con ese nome ao paxaro nas terras da Corua prximas ao mar, como por exemplo en Cerceda
(10B e 12B). F. Bernis Madrazo rexistrou as mesmo valo en Asturias (11B). C. Pedreira Lpez et al.
rexistraron os nomes de pito bravo, canario e canario silvestre para Carduelis spinus no concello de
Ames, na provincia da Corua (9B). M. A. Conde Teira tamn cita a X. M. Penas e Patio e C. Pedreira
Lpez, indicando que pincaouro foi rexistrado por estes en Baio, Zas, A Corua (12B). M. A. Conde
Teira explica que a denominacin verdn (rexistrado en varias localidades da Corua e Ourense), e os
castelanismos *lgano (rexistrado en Cambados) e *cabecita (rexistrado en Cario, A Corua) foron
tamn recollidos por X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez para denominar a C. spinus, anda que
verdn tamn se emprega s veces para Carduelis chloris e Serinus serinus (12B). Unha mencin
especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das
aves da familia fringillidae", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (6B); estes autores rexistraron
voces para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e
recolleron ademais a bibliografa existente verbo estes nomes; as denominacins que recolleron
especificamente para C. spinus foron as seguintes: pincaouro, nunha localidade da Corua (como xa
se mencionara no pargrafo anterior); verdn, nalgunhas localidades da Corua e Ourense (nalgns
puntos non foi identificada); e os castelanismos *cabecita e *lgano (6B).
editorial Sotelo Blanco, aparecen as entradas lugre, que define como "pxaro conirrostro, de penas
esverdeadas, que se alimenta con as sementes dos cardos" e d o sinnimo de pintasilgo-verde (que
porn non ten entrada propia nin subentrada); verderol, que nunha das acepcins identifica con
Carduelis chloris e noutra cun paxaro diferente, con plumaxe amarela forte, Ligurinus chloris, que se
podera tratar desta especie. Non se acharon denominacins especficas para esta especie nos outros
dicionarios consultados. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores,
aparece a entrada pincaouro para se referir a outra especie de paxaro, o vichelocrego.
Etimoloxa / motivacin semntica. F. Bernis Madrazo cita a J. Corominas, que explica que a
voz castel lgano vira do latn lucanus (aurora), talvez porque ao paxaro lle gustara cantar a esa
hora do da (11B). Son moitas as variantes peninsulares de lgano: lbano, luer, bano e tamn o
galego balo. Verdn fai referencia tamn a esta cor, semellante ao do verdn, as algas verdes
amareladas. A voz pincaouro fai referencia igualmente rechamante cor da plumaxe, dun verde
amarelado moi intenso (ouro), e ao pequeno tamao do paxario (como unha penca).
Discusin / explicacins sobre a preferencia dalgunhas denominacins. posbel que a
idfentificacin que fai o Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000) de pincaouro con
vichelocrego sexa unha confusin, pois pincaouro parece unha denominacin ben propia para
Carduelis spinus, como acabamos de ver.
Na nosa opinin, no contexto da ornitoloxa especializada non habera ningn motivo para
preferir mellor o nome balo ou o nome pincaouro para Carduelis spinus, calquera das das son ben
vlidas.
liaceiro
(ou liaceiro
comn) Carduelis cannabina (=Acanthis cannabina)
Bibliografa ornitolxica especializada. *Pardillo comn foi o nome proposto por C. Pedreira
na primeira gua de aves destes autores (1A) e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica,
271
anda que a voz pardillo un castelanismo (2A). Liaceiro, ou liaceiro comn, foi o nome proposto
empregado ou recollido nas seguintes guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A), no
Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e
18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal propuxeron, ademais de liaceiro, a denominacin de
nabieiro (10B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus pintarrxo ou pintarrxo-comum
(2A, 10A, 11B e 1D), e mis recentemente pintarroxo-de-bico-escuro (2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie as nabieiro e nabieiro
de papo rubio nas terras da Limia (9A). E. Rodrguez Gandoi rexistrou nabieiro en Guntn; J. A.
Palacio Snchez, tamn, en Ferreira de Pantn; M. R. lvarez Blanco, en Ramirs; M. Gonzlez
Gonzlez, no Incio; A. Snchez Snchez, en Montederramo (3C). M. Taboada Cid rexistrou nabilleiro
en Vern (3C). G. Baamonde Traveso rexistrou nabiieiro en Cedofeita (3C). M. J. Prez Alonso
rexistrou niaceiro en Goin (3C). M. Taboada Cid tamn rexistrou pintarroxo en Vern (3C). A.
Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen milleiro na
comarca de Vern (23B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de pardillo, millarenco e
miorengo para A. cannabina no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). M. Taboada Cid
tamn rexistrou a voz pardillo en Vern; F. Fernndez Rei, tamn, en Cario; M. C. Alonso Prez, en
Escarabote; M. C. Enrquez Salido, no Grove (3C). M. J. Prez Alonso rexistrou a voz pardiello en Goin
(3C). No Atlas de vertebrados de Galicia recllese o nome de pardillo para esta especie (7A). Na gua
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez tamn se apuntan as denominacins populares de
pintarroxo e liaceiro (1A). Segundomos coas denominacins populares, unha mencin especial
precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das aves da
familia fringillidae", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (6B); estes autores rexistraron voces
para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e recolleron
ademais a bibliografa existente verbo estes nomes; as denominacins que recolleron especificamente
para C. cannabina foron as seguintes: pardelio, nunha localidade da Corua; o castelanismo
perdiello, nunha localidade de Pontevedra; os castelanismos pardilla e pardillo, sobre todo o segundo,
en bastantes localidades das catro provincias; os castelanismos pardillo de crista encarnada e pardillo
encarnado, en cadansa localidade da Corua; paxaro pardo, nunha localidade de Lugo; liaceiro,
nalgunha localidade de Pontevedra; liaseira, nunha localidade da Corua (identificado con paxaro de
xnero Emberiza, dicir, outra especie, mais en clara relacin coa denominacin anterior); niaceiro,
nunha localidade de Pontevedra; niaseira, nunha localidade de Pontevedra; nabieiro, nunha
localidade da Corua e bastantes de Lugo e Ourense; paxaro da nabia, nunha localidade de Lugo; o
castelanismo pechuguero, escrito con "j" para marcar a gheada, nunha localidade da Corua; sancra,
nunha localidade de Pontevedra,; rile, nunha localidade de Ourense (6B).
editorial Galaxia, aparece a entrada pintarroxo, indentificada coa voz castel pardillo; rei, nunha das
acepcins identificada coa voz castel pardillo; millaranco, identificado coa voz castel pardillo;
liaceira, que nunha das acepcins define como especie de paxaro castao e moi pequeno;
nabieiro, definido como paxaro que come a nabia; e *pardillo, que remite a pintarroxo. O
editorial Akal, d para a voz castel pardillo, na acepcin de paxaro, as voces galegas pintarroxo,
pitarroxo e millaranco. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial
Sotelo Blanco, aparece a entrada pintarroxo, que define e identifica con A. cannabina; navieiro, que
nunha das acepcins define e identifica con A. cannabina e co sinnimo pintarroxo (noutra acepcin,
con Serinus serinus; noutra, cos pxaros da familia dos motaclidas). O Diccionario de sinnimos da
lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de
liaceiro, liaceira, milleiro, nabiego, nabieiro, pardal, pardelo, paxaro da nabia e
pintarroxo (anda que pardal unha denominacin ben mis propia do xnero Passer) como
sinnimos especficos de A. cannabina. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios
autores, aparecen as entradas nabieiro e liaceiro (como galegas e preferentes), definidas e
referidas a C. cannabina, e millaranco, nabiego, nabieiro (como galegas, pero non preferentes),
remiten a liaceiro ou nabieiro; a voz pardiello (galega e non preferente), remite a outra especie, o
pardal; rexeita a voz pardillo, que remite tamn a esoutra especie, o pardal.
Etimoloxa / motivacin semntica. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez comentan que os
nomes ou adxectivos relacionados con pardo fan referencia cor do dorso do paxaro; o nome
liaceiro e outros similares aluden semente do lio; nabieiro e similares fan referencia a que come
a nabia; pintarroxo e similares, s cores vermellas que ten este paxaro no peito; sancra, cor de
sangue do peito do paxaro (6B); de-bico-escuro, cor ou tonalidade do bico, que o diferenza doutras
especies de liaceiros. Millaranco e simiares aluden a que anda no millo ( un nome tamn para os
paxaros do xnero Emberiza). O modificador comn indica que o mis habitual dos liaceiros.
A. Vidal Figueroa comentan que o nome de pardillo, moi difundido na fala, un claro castelanismo
(10B). Os dous nomes propiamente galegos mis frecuentes son nabieiro e liaceiro, o primeiro
272
empregado no interior da Galiza e o segundo na rea occidental, anda que o primeiro ten o
inconvenente que se utiliza para outras especies (10B). Nas terras da Limia, por exemplo, nabieiro
tamn se usa para Serinus serinus, segundo A. Villarino Gmez (9A) e o meu testemuo persoal.
liaceiro de bico amarelo Carduelis flavirostris
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardillo biquimarelo foi o nome proposto por C.

Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B),
anda que a voz pardillo un castelanismo. Liaceiro de bico amarelo foi o nome proposto en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse tamn nalgunha publicacin (13A). Nas guas de
aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A) utilizouse o nome de liaceiro biquiamarelo, que
tamn est recollida nalgunhas publicacins ornitolxicas (10A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o
nome portugus pintarrxo-de-bico-amarelo (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie moi semellante a Carduelis cannabina, pero accidental no
sur da Europa, e non existen nomes populares galegos especficos.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en C. cannabina.
Etimoloxa / motivacin semntica. As motivacins semnticas dos nomes xenricos
apuntronse en C. cannabina. O modificador de bico amarelo fai referencia cor do seu bico, un trazo
moi caracterstico desta especie.
liaceiro de papo negro Carduelis flammea
Bibliografa ornitolxica especializada. Pardillo papinegro foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica, anda que a voz pardillo un castelanismo (2A).
Liaceiro paponegro foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B);
empregouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou
empregouse tamn nalgunhas publicacins (10A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus pintarroxo-de-queixo-preto (1D, 2D e 3D).
Nomes populares. unha especie moi semellante a Carduelis cannabina pero accidental na
Galiza, non existen nomes populares galegos especficos.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins apuntadas en C. cannabina.
apuntronse en C. cannabina. Os modificadores paponegro e de-queixo-preto fan referencia cor
negra que ten na gorxa, un trazo moi caracterstico desta especie.
verderolo
(ou verderolo
comn) Carduelis chloris
Bibliografa ornitolxica especializada. Verderolo comn foi o nome proposto por C. Pedreira
verderolo ou verderolo comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
Figueroa (10B e 12B); empregouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A),
no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e tense recollido ou empregado tamn nalgunhas publicacins
(8A, 10A, 12A, 13A, 14A, 18A e 11B). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus verdilho ou
verdilho-comum (2A, 10A, 11B, 1D e 3D), e mis recentemente tamn verdilho-ocidental (2D).
Nomes populares. J. M. Dobarro Paz rexistrou verderol en Cabalar; C. Garca Gonzlez, en
Compostela; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; M. C. Enrquez Salido, no Grove; G.
Baamonde Traveso, en Cedofeita; M. P. Paz Gonzlez, en Xunqueira de Amba; M. R. lvarez Blanco, en
Ramirs; M. Prado Fernndez, en ferreira de Valadouro; M. Taboada Cid, en Vern (3C). M. R. Martnez
Martnez rexistrou a variante verderolo en Curtis; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra; G.
Baamonde Traveso, en Cedofeita; M. C. Alonso Prez, en Escarabote; A. Snchez Snchez, en
Montederramo; M. Daz Carnero, en Castro Caldelas (3C). A. Villarino Gmez rexistrou tamn as
denominacins de verderolo e verderol nas terras da desaparecida lagoa de Antela (9A). F.
Fernndez Rei rexistrou a variante verdeloro en Cario e M. C. Gil Surez rexistrouno en Vilardevs
(3C). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de verderolo, verderola, verderol, verdeirn e
verdeirola para Carduelis chloris no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). Na primeira gua
de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) tamn
se apuntaron as denominacins populares de canario bravo (1A, 7A), verderol (1A, 7A), verdial (1A)
e verdelln (1A). F. Bernis Madrazo rexistrou verderol e verderolo na provincia de Pontevedra e en
273
varias localidades da provincia de Lugo, e cita a Ros Naceyro (1850) e a L. Iglesias (1927), que
recolleron a voz verderol (11B). Segundomos con denominacins populares, unha mencin especial
precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das aves da
familia fringillidae", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (6B). Estes autores rexistraron voces
para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e recolleron
ademais a bibliografa existente verbo estes nomes. As denominacins que recolleron especificamente
para Carduelis chloris foron as seguintes: verdarol, nalgunha localidade da Corua e Pontevedra;
verderol, en bastantes localidades das catro provincias; verdiol, en das localidades da Corua;
verdarolo, nunha localidade da Corua; verdeloro, en varias localidades da Corua e Pontevedra,
tamn en Ourense, verdeirolo, nunha localidade da Corua; verderolo, en bastantes localidades das
catro provincias; verberolo, nunha localidade da Corua; verderola, nunha localidade de Pontevedra,
verdin, nunha localidade da Corua; verdn, nunha localidade da Corua; verdillo, nalgunha
localidade de Lugo e Ourense; verdial, nunha localidade de Pontevedra; po, nunha localidade da
Corua; e nabieiro (anda que esta unha denominacin habitual para Carduelis cannabina), nunha
localidade de Pontevedra (6B). Os autores tamn recollen referencias bibliogrficas coas denominacins
trigal, trigalo, trigao e trigueiro asignadas a esta especie e ao xnero Emberiza, mais eles sempre
as rexistraron para as especies de embercidas, ou as mesmo referencias a Carduelis chloris cos nomes
de pimpn, pimpia (propias de Fringilla coelebs), cirrio (propia do xnero Apus) ou paxuria
verde, que outros autores identifican con Serinus serinus (6B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas verderolo, que identifica coas voces castels verdern e
verdecillo, e charrela, que nunha das acepcins identifica con verdern (noutra, con perdiz parda). O
editorial Akal, d para a entrada castel verderol as galegas pimpn, trigao e verderolo; para
verdern, verderol; para verdezuelo, verderolo; para verdel, na acepcin de paxaro, verderolo. O
Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, refrese a esta
especie na entrada carniceira, que identifica con Carduelis chloris e os sinnimos verderol e pimpin;
charrela, nunha das sas acepcins remite a verdern, que non ten entrada propia, noutra acepcin
refrese a Perdix perdix e noutra a ave acutica; escribao, que nunha das acepcins define como
verderolo e identifica con Carduelis chloris; trigal, que nunha das acepcins identifica exclusivamente
con verderolo, C. chloris; trigao, que identifica exclusivamente con verderolo, C. chloris; verderol,
que nunha das acepcins identifica con C. chloris; e verdelln, que nunha das entradas identifica con
C. chloris e cos sinnimos verderol, verdial (que non ten entrada propia) e verderolo (que tampouco
ten entrada propia). O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de verderolo, canario bravo, carniceira, cirrio,
ferreirolo, paxaria verde, verdeirn, verdelln e verdial como sinnimos especficos de C.
chloris. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen trigal e
verderolo (como galegas e preferentes), que identifica con C. chloris e define como paxaro cantor da
familia dos frinxildeos, "de pequeno tamao, de cor verde con manchas amarelas na parte inferior da
cola e nas s"; verderol e verdeirol, (como galegas, mais non preferentes), que remiten a verderolo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. As o emprega Ramn Cabanillas n' A ofrenda das
fadas no portal de Beln (1958): "... ouvindo as cantigas ledas do merlo e do verderol...".
Etimoloxa / motivacin semntica. Os nomes que recibe esta especie fan referencia case
todos rechamante cor verde da sa plumaxe; trigao e similares, ao seu hbitat; charrela,
probabelmente, ao seu canto. O modificador comn indica que a mis habitual das especies de
verderois. Pimpn unha denominacin propia de Fringilla coelebs; escribao, dos paxaros do xnero
Emberiza. Canario bravo alude ao seu parecido cun canario mais remarca a sa condicin silvestre.
verderolo serrano Serinus citrinella
Bibliografa ornitolxica especializada. Verderolo montesino foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A e 18A). Verderolo monts utilizouse nas seguintes
guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (5A e 22A). Verderolo serrano foi o nome proposto
en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tense recollido
ou empregado nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son milheirinha-serrana e verdilho-serrano (2A, 1D e 2D).
Nomes populares. unha especie moi rara na Galiza. Non se lle coecen nomes populares
especficos.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Carduelis
chloris.
apuntronse en C. cannabina. O substantivo milheirinha e os modificadores serrano e monts e
274
similares fan referencia ao hbitat.
xirn Serinus serinus
Bibliografa ornitolxica especializada. Xirn foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X. M.
Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B), e tamn xirn ou xirn
comn en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e de T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B);
utilizouse nas guas de aves de Penas Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados
de Galicia (7A) e tense recollido ou utilizado tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A,
12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 17A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses son milheirinha,
chamariz e serino (2A, 10A e 1D); mis recentemente, tamn milheirinha-europeia (2D e 3D).
Nomes populares. C. Garca Gonzlez rexistrou a voz xirn en Compostela e A. Prez Cid en
Marn (3C). F. Fernndez Rei rexistrou xir en Cario e M. R. Martnez Martnez en Curtis (3C). M.
Taboada Cid rexistrou a voz xeriga en Vern (3C). E. Rodrguez Gandoi rexistrou xirir en Guntn (3C).
M. J. Prez Alonso rexistrou sirn en Goin (3C). F. Fernndez Rei rexistrou sir en Cario (3C). (Anda
que as voces xirn, xir, xeriga, xirir, sir e sirn recollidas no traballo de C. Garca Gonzlez estn
identificadas coa voz castel verdern, probabelmente un erro e se estean referindo a Serinus
serinus, que se corresponde coa voz castel verdecillo, ou sexa, esta especie, que polo xeral recibe o
nome xirn e semellantes.) C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de xringas, xirina, xern,
xeril e verdn para S. serinus no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Villarino Gmez
rexistrou as denominacins de nabieiro e nabieiro de raiado nas terras da Limia (9A). A.
Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen para esta especie
navieiro na comarca de Vern (23B). X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez apuntan para esta
especie as denominacins populares de sern e cir (1A). F. Bernis Madrazo rexistrou tamn para esta
especie as voces verderio, na provincia de Ourense, verdn, na provincia de Lugo, sern, na
provincia de Lugo, sirs, no occidente de Asturias e sirn na provincia de Pontevedra, e cita a Ros
Naceyro (1850), que tamn recollera sern, e a L. Iglesias (1927), que tamn recollera sirn (11B). M.
J. Prez Alonso rexistrou para esta especie paxuria verde en Goin e M. C. Gil Surez milleiro en
Vilardevs (3C). Segundomos con denominacins populares, unha mencin especial precisa para o
traballo lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das aves da familia
fringillidae", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (6B). Estes autores rexistraron voces para esta
familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e recolleron ademais a
bibliografa existente verbo estes nomes. As denominacins que recolleron especificamente para
Serinus serinus foron as seguintes: liaceira, nunha localidade de Pontevedra; nabiego, en varias
localidades de lugo; nabieira, nunha localidade da Corua e tres de Ourense; verdello, nunha
localidade de Ourense; verdenllo, nunha localidade de Lugo, os castelanismos verdunguillo e
verdencillo, nalguha localidade da Corua e de Lugo; cir, nunha localidade da Corua; cirifollas,
nunha localidade de Ourense, cirn, en varias localidades de Ourense; sir, en das localidades da
Corua; xern, nalgunha localidade da Corua; xir, en bastantes localidades da Corua e Lugo; xirn,
en bastantes localidades da Corua e Pontevedra e nalgunha de Ourense; xiril, nunha localidade de
Pontevedra; xiringa, nunha localidade de Pontevedra; xirir, nunha localidade de Lugo; xiriz, nunha
localidade de Lugo; paxuria verde, nunha localidade de Pontevedra; picanafolla, nunha localidade
da Corua e senteeira pequena, nunha localidade da Corua (6B). Tamn recollen na bibliogafa
sern, cern e cers, sen ter informacin sobre as localidades (6B).
editorial Galaxia, aparecen as entradas cirn, que remite a sirn; cirs, que tamn remite a sirn; sirn,
identificada coa voz castel verdecilla; e paxuria verde identificada coa voz castel verdecillo;
nabieiro est definido dunha maneira imprecisa, como un paxaro que come a nabia. O Diccionario
para a voz castel verdecilla a galega sern. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995),
da editorial Sotelo Blanco, incle navieiro, que nunha das acepcins define e identifica con S. serinus
(noutra acepcin, con A. cannabina e co sinnimo pintarroxo; noutra, cos pxaros da familia dos
motacildeos) e xirin, que define e identifica con S. serinus. O Diccionario de sinnimos da lingua
galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle, aln de xirn,
cardio, chichui, milleiro e zarapalleira como sinnimos especficos de S. serinus. No Gran
Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas paxuria,
xeriga, xirir, xir, sir, sirn, cirn e cirs (propiamente galegas mais non preferente), remitindo
voz xirn; xirn (galega e preferente), na que define esta especie como paxaro pequeno da familia dos
frinxildeos, de cor entre verdosa e amarela, coas puntas das s e o rabo castaa, peteiro curto, groso
e canto moi caracterstico de onde procede o seu nome", identificndoa con S. serinus.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Marcial Valladares utiliza xirn en Maxina ou a filla
275
esprea, obra escrita no ano 1880: "... cantaban xa o milln garrido, a bubela e o cuco nas carballeiras,
o merlo e o reiseor nos salgueirais, o paspalls entre os centeos e os xlgaros e carricios, os
chincheiros e xirns desfacanse nos eidos mirando cada un para o seu amor ...". X. M. Penas Patio e
C. Pedreira Lpez (1A) mencionan outro autor do sculo XIX, J. M. Pintos: "Nese chan beiramar / no
pracer adormentada / ou encantada, / arreglante un sin fin / de paxaros ben cantores, / reiseores, /
o xlgaro e o xirn".
Etimoloxa / motivacin semntica. Do punto de vista semntico, verdenllo e paxuria
verde fan referencia rechamante cor verde amarelada da plumaxe do paxaro; xirn, sirn e similares
parece que son onomatopeicos, reproducen algo o seu canto; liaceira, nabieira e similares fan
referencia sa alimentacin; milleiro e similares, a que anda no millo; senteeeira, talvez, a que
anda no centeo. Picanafolla e cirifollas aluden a que anda remexendo entre as follas, anda que estas
denominacins son propias dos paxaros do xnero Phylloscopus e outros paxarios insectvoros.
cruzabico
(ou cruzabico
comn) Loxia curvirostra
Bibliografa ornitolxica especializada. Bicotorto foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e
X. M. Penas Patio en 1977-1978, naquela Lista patrn de aves de Galicia (4B e 5B); utilizouse
bicotorto ou bicotorto comn nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse ou
utilizouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (2A, 6A, 11A e 11B). Cruzabico, ou cruzabico
comn, foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
(10B e 12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A,
14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus cruza-bico ou crua-bico-comum
(2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
populares.
Etimoloxa / motivacin semntica. Ambas as das denominacins xenricas, cruzabico e
bicotorto, fan referencia caracterstica forma do bico deste paxaro. O termo comn engdese ao
nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras especies que teen o mesmo nome xenrico,
anda que non se observaren na nosa xeografa, para diferenciala delas.
A. Vidal Figueroa comentan que a voz bicotorto unha adaptacin do casteln piquituerto, e que lles
parece mellor tomar a voz portuguesa cruzabico, ben comprensbel para todos os galegos (10B).
cardeal Pyrrhula pyrrhula
Bibliografa ornitolxica especializada. Paporrubio real foi o nome proposto por C. Pedreira
nas guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A) e recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica
(2A e 11B). Cardeal foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa (10B e 12B); empregouse ou recolleuse cardeal ou cardeal comn nalgunhas
publicacins (8A, 10A, 13A, 14A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus dom-fafe ou
dom-fafe-comum (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (1A) e o Atlas de vertebrados de
Galicia (7A) recollen as denominacins populares especficas para Pyrrhula pyrrhula de reiseor (7A),
cardenal (1A, 7A), tellasangue (1A, 7A), cadete (1A, 7A) chinca (7A) e chinca real (1A). M. A.
Conde Teira tamn apunta as denominacins populares locais de frade, tillasancre, chinca real,
peitorroxo e pimpn real (12B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de cardenal e
peitorroxo para P. pyrrhula no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). F. Bernis Madrazo cita
a Ros Naceyro (1850), que d como vernculos galegos cardenal e cardeal para este paxaro, e L.
Iglesias (1927), que d cadete (11B). Tamn en relacin coas denominacins populares, unha mencin
especial precisa para o traballo lexicogrfico publicado en 1980 na revista Verba, "Nomes galegos das
aves da familia fringillidae", de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (6B); estes autores rexistraron
voces para esta familia de paxaros en varios centos de localidades das catro provincias galegas e
recolleron ademais a bibliografa existente verbo estes nomes; os nomes que recolleron
especificamente para P. pyrrhula foron os seguintes: canario, nunha localidade da Corua; o
castelanismo cardenal, que en correcto galego sera cardeal, nalgunhas localidades da Corua e de
Pontevedra; chinca real, nalgunha localidade de Lugo e Ourense; frade, nalgunha localidade de Lugo;
reiseor, nalgunhas localidades da Corua, Lugo e nunha de Pontevedra (anda que esta
denominacin propia de Luscinia megarhynchos); *tellasangre e tillasancre (en correcto galego,
tellasangue), unha identificada como P. pyrrhula e a outra sen identificar, en cadansa localidade da
276
Corua, e verderol, nunha localidade da Corua. Tamn recollen na bibliogafa paporroibo real e
paporrubio real, sen teren informacin sobre as localidades (6B).
editorial Galaxia, aparece a voz galega cadete identificada coa castel camachuelo. No Diccionario de
aparece a voz castel camachuelo identificada coas galegas pintarroxo (que propia de Carduelis
cannabina) e cadete. O Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, incle as entradas cadete, nunha das acepcins identificada co paxaro chamado papo-ruivo
real; cardeal, nunha das acepcins identificada co papo-ruivo real; papo-ruivo real, que define como
"pxaro mui fermoso, de cabeza negra, peito rechamante vermello, lombo gris e mitra branca" e
identifica con P. pyrrhula. O Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P.
Benavente (1997), da editorial Galaxia, recolle, na entrada paporroibo, cardeal, paporrubio real,
cadete, camacho, chinca real, reiseor e tellasangue como sinnimos especficos de P. pyrrhula.
No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, aparece cadete (como galega
e preferente), nunha das acepcins definida e identificada con P. pyrrhula e cos sinnimos papurrubio
real e paporroibo real (que logo non teen entrada ou subentrada propias); tamn camacho (como
galega e non preferente), identificada con P. pyrrhula.
Etimoloxa / motivacin semntica. As denominacins tellasangue e cardeal aluden cor
vermella rosada do seu peito; frade por causa da cor negra da cabeza, que lembra a carapucha dun
frade; cadete, talvez, pola aparencia de uniformado; paporrubio e real polo seu vistoso colorido.
Chinca unha denominacin tamn empregada para Fringilla coelebs, paxaro co que ten certo
parecido. O termo comn engdese ao nome, normalmente, cando se est a falar tamn doutras
especies que teen o mesmo nome xenrico, anda que non se observaren na nosa xeografa, para
diferenciala delas.
A. Vidal Figueroa comentan que o nome mis difundido o de cardenal, que normativamente se debe
corrixir por cardeal (10B).
bicogroso Coccothraustes coccothraustes
Bibliografa ornitolxica especializada. Pimpn pioneiro foi o nome proposto por C. Pedreira
ornitolxicas (2A, 6A e 11B). Bicogroso foi o nome proposto en 1991 e 1999 nos traballos de M. A.
Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa (10B e 12B); tamn se recolleu ou se empregou bicogroso ou
bicogroso comn nalgunhas publicacins ornitolxicas (8A, 10A, 13A, 14A e 18A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus bico-grossudo ou bico-grossudo-comum (2A, 10A, 11B, 2D e 3D).
populares galegas. X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez citan a Valladares (1884), que d pioneiro
para esta especie (6B).
Carracedo (1984), da editorial Akal, aparece a voz galega pioneiro para a voz castel pinzn real,
pero X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez pensan que se pode tratar de C. coccothraustes, pois
outros autores, que tamn se referiran a este nome casteln con este mesmo nome galego, podan
querer dicir en realidade a C. coccothraustes. (No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs
(1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece a voz pioneiro, nunha das acepcins, referida tamn a
outra especie, Fringilla coelebs.)
Etimoloxa / motivacin semntica. O nome bicogroso e similares fan referencia ao grosor
rechamante do seu bico; o modificador pioneiro, aos seus hbitos alimenticios. O termo comn
Familia Emberizidae
escribenta lapona Calcarius lapponicus
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta lapona foi o nome proposto en 1999 no
277
traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nas guas de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira
Lpez (5A e 22A) e recolleuse ou empregouse tamn noutras publicacins ornitolxicas (6A, 10A, 13A,
14A, 15A e 16A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus escrevedeira da Lapnia (1D e
2D), tamn grafado como escrevedeira-da-lapnia (3D).
populares, ags as xenricas.
Dicionarios consultados. Achronse as denominacins xenricas apuntadas en Emberiza cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto semntica de escribenta e similares, vxase E.
cirlus. Os modificadores lapona e da Lapnia aluden sa rea de distribucin.
escribenta das neves Plectrophenax nivalis
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta das neves foi o nome proposto en 1999
no traballo de M. A. Conde Teira (12B); recolleuse ou empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas
(10A, 12A, 13A, 14A, 15A e 16A). Na segunda e terceira guas de aves de X. M. Penas Patio e C.
Pedreira Lpez empregouse escribenta nival (5A e 22A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus escrevedeira-das-neves ou emberiza-das-neves (2A, 10A, 1D, 2D e 3D; o primeiro
nosa literatura, vxase Emberiza citrinella e E. cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para escribenta e similares, vxase E. cirlus. Os
modificadores das neves e nival aluden sa rea nrdica de distribucin e, talvez, sa chegada s
nosas latitudes asociada s neves.
escribenta amarela Emberiza citrinella
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta real foi o nome proposto por C. Pedreira
nas das guas de aves destes autores (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse nalgunha publicacin ornitolxica (2A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa
propuxeron a denominacin de escribidor amarelo (10B). Escribenta amarela foi o nome proposto
en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense empregado ou recollido nalgunhas publicacins
ornitolxicas tanto no mbito galego como no estatal (8A, 10A, 12A, 13A, 14A e 15A). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus para esta especie escrevedeira-amarela (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. F. Bernis Madrazo rexistra o uso de millarengo para E. citrinella en
Becerre, Lugo (11B). Algunhas denominacins xenricas que tamn se poderan aplicar a esta especie
estn comentadas en Emberiza cirlus.
editorial Galaxia, aparecen as denominacins xenricas apuntadas en Emberiza cirlus. O Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, incle a entrada verdusia, que
define como "Pxaro pequeno co tamao aproximado do pardau. O macho ten cor amarela limn a
cabeza e as partes inferiores do corpo, de castao arruivado a mitra e o lombo" e identifica con
Emberiza citrinella; aparece tamn escrebedeira, que define de forma xenrica e identifica con varios
nomes cientficos do xnero Emberiza; escribidora, que remite a escrebedeira; e escribenta, na que
especifica outra denominacin para Emberiza citrinella: escribenta real. No Gran Diccionario Xerais da
Lingua Galega (2000), de varios autores, aparecen as entradas apuntadas en Emberiza cirlus e incle a
entrada millarengo, que nunha das acepcins define de maneira moi imprecisa, como paxaro que vive
nos milleirais e come millo.
Uso dos seus nomes na literatura galega. F. Bernis Madrazo apunta a seguinte cancin de
Becerre onde aparece o nome popular e especfico para E. citrinella de millarengo: "Paxarinho
millarengo quests n-a punta do toxo, lvalleesta carta s nenas do pelo roxo" (11B). X. M. Penas
Patio transcribe outra versin da cancin popular apuntada en Emberiza citrinella, pero en relacin con
E. cirlus: "Paxario millarenco / que ests no bico dun toxo / daraslle moitas memorias / nena do
pelo roxo" (7A). Vxase tamn Emberiza cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto semntica de escribenta e similares, vxase
Emberiza cirlus. Os modificadores amarela, verdusia e similares aluden vistosa cor verde e
amarela da sa plumaxe; seguramente a motivacin tamn de real. Millarengo fai referencia a millo
ou a milleiral, un dos seus hbitats.
278
escribenta comn Emberiza cirlus
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta liaceira foi o nome proposto por C.

recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
propuxeron a denominacin de escribidor comn (10B). Escribenta comn foi o nome proposto en
1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); tense recollido ou empregado nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 13A, 14A e 18A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus
escrevedeira ou escrevedeira-de-garganta-preta (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para Emberiza cirlus as de escribente,
escribidor e escribidora nas terras da desaparecida lagoa de Antela (9A). O autor do presente
traballo ten escoitado con frecuencia escribente na Limia. C. Pedreira Lpez et al. rexistraron para
esta especie o nome de escribenta real no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). No Atlas
de vertebrados de Galicia, recllese tamn para E. cirlus os nomes de paxaro millarengo, trigueiro,
trigal, trigalla, escribidor, escribano e o castelanismo *escribiente (escribente) (7A). Por outra
banda, no tocante tamn s denominacins populares, pero xenricas, hai ben delas na nosa fala. Na
primeira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez recllese escribidia, escribana,
letreira, escribidora, pintor e escribideira (1A). F. Bernis Madrazo rexistrou escribidor na Galiza,
escribidora na provincia da Corua e o castelanismo escribiente en bastantes localidades de Lugo e
Pontevedra (11B). C. Pedreira Lpez et al. rexistraron os nomes de escribano, *escribienta e
escribenta para o xnero Emberiza no concello de Ames, na provincia da Corua (9B). A. Prez Cid
rexistrou escribidor en Marn; E. Rodrguez Gandoi, en Guntn; M. Prado Fernndez, en Ferreira de
Valadouro; M. Gonzlez Gonzlez, no Incio; J. A. Palacio Snchez, en Ferreira de Pantn (3C). C. Garca
Gonzlez, a variante de escribente en Compostela (3C). J. L. Couceiro Lpez, o castelanismo
*escribiente (escribente) en Fes; M. R. Martnez Martnez, en Curtis; C. Garca Gonzlez, en
Compostela; F. Varela Gonzlez, en Santaia; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; J. Lpez
Fernndez, en Novefontes; M. C. Enrquez Salido, no Grove; A. Snchez Snchez, en Montederramo; M.
D. Garca Rojo, en Monterroso; X. Pena Seijas, en Guitiriz (3C). M. R. Martnez Martnez, *escribienta
e *escrebiente (escribenta, escribente), tamn en Curtis (3C). M. C. Alonso Prez, tamn
*escribienta en Escarabote e C. Garca Gonzlez tamn en Compostela (3C). F. Fernndez Rei
rexistrou escribano en Cario; M. J. Morandeira Lores, en Laxe; M. J. Prez Alonso, en Goin; R. Fraga
Garca, en Melide (3C). M. E. Vzquez Santamara rexistrou escribana na Gudia; M. Taboada Cid, na
Mezquita (3C). M. R. lvarez Blanco rexistrou escribideira en Ramirs; M. Taboada Cid, en Vern; M.
C. Gil Surez, en Vilardevs (3C). F. Vecino Toms rexistrou escribidora en Razo; M. C. Enrquez
Salido, no Grove; I. Leis Casanova, en Sta. Eulalia de Dumbra (3C). M. J. Morandeira Lores rexistrou
pintor para este grupo de especies en Laxe; M. C. Lpez Taboada, en Sobrado dos Monxes; R. Fraga
Garca, en Melide (3C). M. Conde Teira apunta as denominacins xenricas de trigau e trigal,
recollidas por X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez respectivamente en Vern e Pontedeume (12B). F.
Bernis Madrazo cita a Ros Naceyro (1850) e L. Iglesias (1927), indicando a aplicacin de trigueiro a
especies do xnero Emberiza (11B). A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez recollen letreira na comarca de Vern (23B).
editorial Galaxia, na entrada rei inclese a subentrada rei escribidor, que identifica coa voz castel
hortelano, sen mis, pero a subentrada anterior e as das acepcins anteriores de rei estaban referidas
a paxaros, e probabelmente estase a referir Emberiza hortulana ou s especies do xnero Emberiza;
tamn aparece pimpis, definido como paxaro de cabeza amarelada semellante ao trigueitero (en
correcto galego, trigueiteiro; ningunha delas ten entrada propia); escribidor e escribano, que
identifica coa voz castel emberiza. No Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da
editorial Sotelo Blanco, aparece a entrada pintor, nunha das acepcins definida como "pxaro
chamado escribidora" e identificado con Emberiza cirlus; escrebedeira, que define de forma xenrica e
identifica con varios nomes cientficos do xnero Emberiza; escribidora, que remite a escrebedeira; e
escribenta, na que tamn especifica outra denominacin para E. cirlus: escribenta liaceira. O
editorial Galaxia, recolle escribidor, escribana, escribania, escribenta, escribente, escribideira,
escribidia, furafollas (nome mis propio do xnero Phylloscopus), letreiro, picaporto e pintor
como sinnimos para o xnero Emberiza. No Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de
varios autores, aparecen as entradas escribidor, escribente (como galegas e preferentes) e
escribenta (como galega, mais non preferente) para se referir s especies do xnero Emberiza.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Carlos Pedreira Lpez utilizou a voz xenrica
escribenta na sa poesa: "Quixera ser escribenta / pra che escribir, meu amado; / voar coa carta no
279
bico, / poder estar teu lado" (1A). Vxase tamn Emberiza citrinella.
Etimoloxa / motivacin semntica. Canto semntica de pintor, escribenta e todas as
similares, probabelmente, son por causa de que na casca dos ovos destes paxaros aparecen uns
debuxos que mesmo parecen pinturas ou letras escritas. Os termos millarengo, trigal e todas
similares fan referencia a milleiral ou trigal, algns dos seus hbitats; liaceira, sa alimentacin;
real, sa vistosa coloracin; de-garganta-preta, como indica, cor negra da garganta, un trazo
tpico da especie. O modificador comn indica que a que mis frecuentemente se observa das
especies todas de escribentas.
escribenta riscada Emberiza cia
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta riscada foi o nome proposto por C.

tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de Penas Patio e
Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de Vertebrados de Galicia (7A) e recolleuse ou utilizouse tamn
noutras publicacins ornitolxicas (2A, 8A, 10A, 12A, 13A e 14A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal propuxeran a denominacin de escribidor de garganta cincenta (10B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus cia, cia-comum ou escrevedeira-de-garganta-cinzenta (2A, 10A,
1D, 2D e 3D; o primeiro nome con mis frecuencia).
Nomes populares. A. Villarino Gmez rexistrou para esta especie escribente nas terras da
Limia (9A). Algunhas denominacins xenricas, que tamn se poderan aplicar a E. cia, comntanse en
Emberiza cirlus.
autores, aparece aparecen as entradas apuntadas en Emberiza cirlus. No Dicionrio da lngua galega de
I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece escrebedeira, que define de forma
xenrica e identifica con varios nomes cientficos do xnero Emberiza; escribidora, que remite a
escrebedeira; e escribenta, na que especifica unha denominacin para Emberiza cia: escribenta
riscada.
Uso dos seus nomes na literatura galega. Sobre denominacins xenricas na nosa literatura,
vxase Emberiza citrinella e E. cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para escribenta e similares, vxase E. cirlus. O
modificador riscada alude s raias negras que ten na cabeza; de-garganta-cinzenta, como indica,
cor cincenta da garganta. Cia talvez sexa unha adopcin directa da denominacin latina.
escribenta hortel Emberiza hortulana
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta das hortas foi o nome proposto por C.
utilizouse nas guas de aves destes autores (5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e
recolleuse nalgunha outra publicacin ornitolxica (2A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal
propuxeron a denominacin de escribidor das hortas (10B). Escribenta hortel foi o nome proposto
en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse ou recolleuse nalgunhas publicacins
ornitolxicas (8A, 10A, 12A, 13A e 14A). Na bibliografa ornitolxica, o nome portugus para a especie
sombria ou sombria-brava (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. A respecto dalgunhas denominacins xenricas, que tamn se poderan
aplicar a esta especie, vxase Emberiza cirlus.
Dicionarios consultados. Achronse as denominacins xenricas apuntadas en E. cirlus.
nosa literatura, vxase Emberiza citrinella e E. cirlus.
modificadores das hortas e hortel aluden ao seu hbitat; brava, como indica, sa condicin
salvaxe. Sombria podera ter relacin con que se oculta entre sombras, ou con triste e melanclico.
escribenta das canaveiras Emberiza schoeniclus
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta das canaveiras foi o nome proposto por
5B), e tamn en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); utilizouse nas guas de aves de Penas
280
Patio e Pedreira Lpez (1A, 5A e 22A), no Atlas de vertebrados de Galicia (7A) e noutras publicacins
ornitolxicas (6A, 8A, 10A, 11A, 12A, 13A, 14A, 15A, 16A e 18A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A.
Vidal Figueroa propuxeron a denominacin de escribidor dos xuncos (10B). Na bibliografa
ornitolxica, o nome portugus escrevedeira-dos-canios (2A, 10A, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas, que tamn se poderan aplicar a esta
especie, estn comentadas en Emberiza cirlus.
autores, aparece aparecen as entradas apuntadas en Emberiza cirlus. No Dicionrio da lngua galega de
I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo Blanco, aparece escrebedeira, que define de forma
xenrica e identifica con varios nomes cientficos do xnero Emberiza; escribidora, que remite a
escrebedeira; e escribenta, na que especifica unha denominacin para Emberiza schoeniclus:
escribenta das canaveiras.
modificadores das canaveiras, dos xuncos e similares aluden ao seu caracterstico hbitat.
na nosa literatura, vxase Emberiza citrinella e E. cirlus.
escribenta pigmea Emberiza pusilla
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta pigmea foi o nome proposto en 1999 no

traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 14A e
16A). Na terceira gua de aves de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez usouse escribenta anana
(22A). Na bibliografa ornitolxica, os nomes portugueses para esta especie son escrevedeirapequena e escrevedeira-pigmeia (1D, 2D e 3D; con mis frecuencia o primeiro nome).
Dicionarios consultados. Achronse as denominacins xenricas apuntadas en Emberiza
cirlus.
modificadores especficos pigmea e pequena aluden ao seu tamao.
escribenta aureolada Emberiza aureola
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta aureolada foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunhas publicacins ornitolxicas (13A, 14A e
15A); tamn na ltima gua de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (22A). Na bibliografa
ornitolxica, os nomes portugueses son escrevedeira-de-barriga-amarela e escrevedeiraaureolada (2A, 1D, 2D e 3D).
populares, non sendo as xenricas.
modificadores especficos aureolada e de-barriga-amarela aluden cor da sa plumaxe.
escribenta de Gmelin Emberiza leucocephala
Bibliografa ornitolxica especializada. Escribenta de Gmelin foi o nome proposto en 1999

no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse nalgunha publicacin ornitolxica galega (22A, de
C. Pedreira Lpez e X. M. Penas Patio).
Nomes populares. unha especie de moi rara presenza na Galiza e non se lle coecen
denominacins populares, non sendo as xenricas.
Dicionarios consultados. Atopronse as denominacins xenricas apuntadas en Emberiza
cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Para escribenta e similares, vxase E. cirlus. O
modificador especfico de Gmelin alude ao cientfico que describiu por primeira vez esta especie.
281
trigueirn Miliaria calandra (=Emberiza calandra)
Bibliografa ornitolxica especializada. Trigalla foi o nome proposto por C. Pedreira Lpez e X.
primeira gua de aves destes autores e recolleuse nalgunha outra publicacin (1, 2 e 11B). Trigueirn
foi o nome proposto en 1999 no traballo de M. A. Conde Teira (12B); empregouse ou recolleuse
nalgunhas publicacins ornitolxicas tanto no mbito galego como no estatal (8A, 10A, 12A, 13A, 14A,
15A e 16A). En 1991, M. A. Conde Teira e T. A. Vidal Figueroa propuxeran a denominacin de
trigueiro (10B); empregouse nas guas de X. M. Penas Patio e C. Pedreira Lpez (5A e 22A; na
ltima, trigueiro comn) e noutras publicacins (5B, 6A e 11A). Na bibliografa ornitolxica, o nome
portugus trigueiro (2A, 10A, 11B, 1D, 2D e 3D).
Nomes populares. Algunhas denominacins xenricas, que tamn se poderan aplicar a esta
especie, estn comentadas en Emberiza cirlus. Especificamente, A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X.
L. Lozano, X. R. Reigada e X. Rodrguez recollen o nome chicharra na comarca de Vern (23B).
editorial Galaxia, aparece trigao, identificado como triguero (anda que trigau, unha voz equivalente,
aparece identificado coa voz castel pinzn, outra especie diferente).
na nosa literatura, vxase Emberiza citrinella e E. cirlus.
Etimoloxa / motivacin semntica. Trigueirn e todas as similares aluden ao seu hbitat, as
leiras de trigo e os espazos abertos. A. Reboreda, C. lvarez, E. Castro X. L. Lozano, X. R. Reigada e X.
Rodrguez apuntan que chicharra fai referencia ao son que emite este paxaro, por analoxa co son do
insecto (23B).
comenta que trigueiro est tomado do nome casteln triguero e considera mis oportuno trigueirn,
coincidindo co portugus trigueiro (12B).
282
III.
Conclusins
A respecto dos nomes vernculos:

A suma das achegas das persoas que recolleron nomes populares dos paxaros de
practicamente todos os puntos da xeografa galega, nomeadamente ao longo das dcadas
dos anos 70, 80 e 90 do sculo XX, un autntico tesouro lxico. Como acontece na
totalidade das linguas europeas, as denominacins populares galegas son as mis das veces
xenricas (gaivota, mazarico, pilro, ferreirio, escribenta etc.), quere dicir, non temos
nomes populares que diferencien, por exemplo, as varias especies de gaivotas, de mazaricos
ou de pilros. S cando unha especie a nica representante do seu xnero na nosa xeografa
e mis anda cando abundante e coecida por algunha caracterstica rechamante (quer a
sa plumaxe, a sa voz ou o seu comportamento), ten nomes populares especficos: bubela,
ouriolo, pega rabilonga, lavanco, pita da auga etc.
Talvez pode chamar un pouco a atencin a enorme variacin local dalgunhas
denominacins (birrio, cirrio, escirrio, xirrio e irrio para Apus apus, por exemplo), mais
non deixa de ser un fenmeno habitual en todas as linguas. Tamn normal que os nomes
vernculos presenten s veces ambigidade: ao compararmos unha zona da Galiza con
outra, d a impresin de que hai unha mestura ou troco entre os nomes das especies, de
maneira que o mesmo nome (por exemplo, andarros), segundo a zona, est aplicado a
paxaros ben diferentes (anda que todos eles tean en comn que andan no ro, por
exemplo). Isto non impedimento para que moitos destes nomes fosen e sexan a base para
a elaboracin das denominacins estndares especficas, escollendo aqueles que son moito
mis frecuentes ou que identifican mis claramente as aves s que se refiren.
O interese do coecemento das denominacins populares radica en parte no interese
pola nosa lingua e polas particularidades da nosa cultura, mais tamn en que algunhas desas
denominacins son a base da maiora dos nomes estndares actuais. A pesar de que neste
traballo se apuntan centos destes nomes, anda ha de haber de seguro moitos mis. O maior
coecemento dos nomes vernculos pode levar a valorar a asignacin dun ou doutro nome
para algunha especie, ou mesmo pode achegar algn novo nome mis claro, inequvoco e
xeitoso que os considerados at a actualidade no contexto da ornitoloxa especializada
galega. No futuro, se cadrar, o coecemento de novas denominacins populares pode
283
comportar a modificacin dalgn dos nomes estndares propostos hoxe en da.
Sobre os dicionarios consultados:

Os dicionarios revisados recollen unha chea de denominacins galegas das aves, mais
por veces detctanse erros na sa identificacin ou definicins ou descricins confusas,
mesmo trabucadas. Do punto de vista da bioloxa e de modo rigoroso, nin o Diccionario
galego-casteln de X. L. Franco Grande (1968), da editorial Galaxia, nin o Diccionario de
usos casteln-galego de X. M. Freixedo Tabars e F. lvarez Carracedo (1984), da editorial
Akal, nin o Dicionrio da lngua galega de I. Alonso Estravs (1995), da editorial Sotelo
Blanco, nin o Gran Diccionario Xerais da Lingua Galega (2000), de varios autores, que foron
todos eles revisados completamente, poderan ser consideradas obras de confianza. Neste
sentido, as imprecisins ou erros son mis frecuentes nos dous primeiros, que son os mis
vellos, mais tamn existen nos outros dous, mis modernos. Canto cantidade de
denominacins, o mis rico probabelmente o quinto que tamn se revisou completamente,
o Diccionario de sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente
(1997), da editorial Galaxia, anda que tamn presenta erros na asignacin dalgns dos
sinnimos das aves.
Os erros ou equivocacins son diversos, como se reflicte ao longo do presente
traballo:
.- Identificacin ou asignacin errnea do nome das especies.
.- Definicins con caractersticas que non corresponden s especies.
.- Inclusin de nomes presentes na Lista patrn de aves de Galicia (1977 e 1978) que
hoxe estn total e unanimemente desbotados.
.- Fallas na deteccin de denominacins que son castelanismos.
.- Etc.
Por indicarmos con mis exactitude algn exemplo nalgn dicionario: o Dicionrio da
lngua galega de I. Alonso Estravs (1995) define o termo alcatraz dunha maneira moi
confusa, como pertencente familia dos suldeos mais dando unha descricin dos machos e
das femias que non se corresponde coa dos membros desta familia, e identifcao
equivocadamente con Fregata magnificens (nome cientfico dunha ave maria accidental na
Galiza, que en galego se denomina rabiforcado ou fragata); alcatraz podera considerarse
un sinnimo de mascato (Sula bassana), especie que non presenta dimorfismo sexual nin
ten nada a ver con F. magnificens excepto que tamn unha ave maria. O Diccionario de
sinnimos da lingua galega de M. C. Noia, X. M. Gmez e P. Benavente (1997), da editorial
Galaxia, por exemplo, d *esptula como sinnimo para cullereiro (Platalea leucorodia).
Outro exemplo: a respecto de Scolopax rusticola, no Gran Diccionario Xerais da Lingua
Galega (2000) inclese a entrada cea, onde d como sinnimo, entre outros, como voz
propiamente galega, *becada (mais ao buscarmos esta entrada, *becada, rexitase esta
voz por non a considerar galega); ou sexa, consideraremos *becada como termo galego ou
non segundo a entrada en que nos informemos.
Na nosa opinin, o feito de existiren erros nos dicionarios en campos semnticos como
os da fauna ou da flora non ten que sorprender ningun. Acontece na nosa lingua e acontece
nos dicionarios de linguas tan estudadas como o espaol: se procuramos os nomes dos
paxaros en bos dicionarios de lingua castel tamn achamos erros na descricin das especies
ou na correcta identificacin desas especies cos nomes cientficos. Isto indicativo de que,
por va de regra, o equipo lexicgrafico que elabora un novo dicionario non analiza a
correccin de nomes tan especficos como os da fauna e da flora nin a propiedade das sas
definicins (se cadrar, por seren reas do coecemento cuxo dominio non doado).
Con todo, os tres dicionarios galegos mis modernos que se consultaron (Dicionrio
da lngua galega da editorial Sotelo Blanco, do ano 1995; o Diccionario de sinnimos da
lingua galega da editorial Galaxia, do ano 1997; e o Gran Diccionario Xerais da Lingua
284
Galega, do ano 2000) evidencian un salto cualitativo importante de mellora canto ao

tratamento dos nomes das aves en relacin cos dous dicionarios mis vellos (os modernos
traen moitos mis nomes e atinan con moita mis precisin na identificacin,
comparativamente). Para aln diso, en lias xerais, estes tres dicionarios ofrecen solucins
aceptbeis para aqueles usuarios que non exixiren moita rigorosidade.
A respecto da estandarizacin dos nomes especficos no campo da

ornitoloxa especializada:
vista do que se expn ao longo deste traballo, a estandarizacin dos nomes galegos
dos paxaros no campo da ornitoloxa especializada anda un asunto pendente. Porn, as
propostas tanto de Pedreira Lpez e Penas Patio como de Vidal Figueroa e Conde Teira
abriron moitos camios e deixan moito traballo feito. Na nosa opinin, as devanditas
propostas deberanse de valorar conxuntamente como contributos imprescindbeis para a
ornitoloxa galega. De feito, tanto unha como outra fronse modificando co tempo e
influronse mutuamente. Talvez o mis importante sexa que ambas reflicten a inquedanza
dos seus autores, o esforzo e o desexo de conseguirmos unha lingua galega mis culta e
vlida para todos os mbitos, inclusive o da ornitoloxa, que tanto amamos.
O presente traballo, nomeadamente, un traballo de recompilacin e de anlise de
todo o que se ten recollido e proposto at agora a respecto dos nomes galegos das aves.
Achega ademais propostas para nomearmos algunhas especies rexistradas por primeira vez
nestes ltimos anos como divagantes, dicir, de aparicin moi excepcional na Galiza, e
algunhas denominacins recollidas no campo polo autor (case sempre na Limia). Para aln
diso, exponse o criterio do autor a respecto dalgunhas denominacins que deberan
reformularse. Onde mis se incide no feito de que algns nomes galegos empregados at
agora para algunhas especies (para Rallus aquaticus, Crex crex, Turdus viscivorus, os
xneros Gallinago e Lymnocryptes e mis recentemente para o xnero Oxyura) son
castelanismos, e poden e deben corrixirse. Un resumo desta proposta de reformulacin
presntase a seguir, na alnea IV, e fecha o traballo.
Queda pendente para a ornitoloxa galega ir pundo a estandarizacin especfica dos
nomes galegos das aves. Que a estandarizacin non estea anda pronta en galego normal e
lxico e, sobre todo, non nos tera de desanimar. un proceso que tivo lugar en todos os
idiomas e contina conforme estes se axeitan para os diversos mbitos da cultura. ben
lembrarmos que en linguas como a castel, por exemplo, os nomes das aves tamn mudaron
no contexto da ornitoloxa especializada non hai moito tempo (as especies que hoxe se
denominan abejero europeo e aguililla calzada, hai quince anos chambanse halcn abejero e
guila calzada). Outro exemplo: en cataln, ao Netta rufina chambaselle antes nec de bec
vermell (pato de bico vermello) e mesmo apareceu con ese nome na primeira edicin en
cataln da coecida gua de Peterson, Mountfort e Hollom; despois, aquel nome trocouse por
xibec, a denominacin desta ave no delta do Ebro, que se considerou mis adecuada (e
modificouse nas posteriores edicins en cataln da obra de Peterson et al.). De modo similar,
a nova lista sistemtica das aves de Portugal do ano 2007 (ref. 3D) sntoma da procura
dunha mellora na estandarizacin dos nomes portugueses das aves.
A este respecto, e para mis informacin, o autor do presente traballo xa publicou
unha nota intitulada "Onde que estamos, na lingua galega, a respecto da estandarizacin
dos nomes especficos das aves?", no web O Cartafol / Un idioma preciso, do Servizo de
Normalizacin Lingstica da USC (Ref. 16B).
Canto estandarizacin dos nomes de novas aves avistadas na Galiza ou de

aves doutras latitudes:
Por ltimo, resta tamn a tarefa de ir procurando e pundo os nomes galegos para as
285
novas especies que se avistan na Galiza e tamn para aqueloutras que non estn presentes
na nosa xeografa (temos en galego nomes especficos como avestruz ou xenricos como
pingn, cacata, papagaio ou tucano, pero ben poucos mis).
Agora, aps todo o percorrido que levamos feito canto denominacin dos paxaros na
ornitoloxa galega, e aps todos os comentarios recollidos e apuntados ao longo deste
traballo, penso que catro criterios xerais deberan estar no futuro moito mis presentes:
1.- Procurar en primeiro lugar nos nomes vernculos galegos, sobre todo no que atinxe
s denominacins xenricas que se poderan aplicar tamn a estoutras novas especies
avistadas (ou s especies doutras latitudes).
2.- Recorrer en segundo lugar lusofona, sen ningn medo e sen ningn reparo (coa
vantaxe de estar presente en catro continentes, con moita riqueza no que aos nomes
dos paxaros se refire).
De feito, este criterio est tamn recollido nas Normas ortogrficas e morfolxicas do
idioma galego (RAG e ILG) publicadas no ano 2004: Para o arrequecemento do lxico
culto, nomeadamente no referido aos mbitos cientfico e tcnico, o portugus ser
considerado recurso fundamental, sempre que esta adopcin non for contraria s
caractersticas estruturais do galego (17G).
3.- Abandonar o preconcepto ou a filosofa que se ten asumido, s veces se cadra de
maneira inconsciente: Como en casteln se di as, en galego molo dicir igual ou dun
modo moi parecido, porque o mis fcil, adoptando ou calcando tanto nomes
xenricos como nomes especficos ou modificadores do casteln. Na formulacin
terminolxica moi importante valorarmos as solucins polas que optaron outras
linguas, de modo particular cando nin no galego nin na lusofona achamos
denominacins satisfactorias para a resolucin dun problema terminolxico. Ora ben: o
casteln unha lingua romnica mis, un referente mis, non un modelo para calcar.
Anda que na teora isto parece unha idea clara, na prctica pdese ver neste traballo
que nos ltimos dez ou doce anos continuaron incorporndose nalgunhas referencias
bibliogrficas novas denominacins caracteristicamente castels, como *colimbo para
o xnero Gavia ou *malvasa para o xnero Oxyura.
4.- Tentar que as denominacins galegas configuren un sistema eficaz:
.-Que o nome sexa ben definidor desa especie e que non se poida confundir co nome
doutra semellante porque esta tiver un cualificador tamn moi parecido. Por exemplo, o
caso das denominacins pato rabudo, pato rabeiro ou pato rabilongo vacilando nas
diferentes propostas para das especies de patos (Anas acuta e Clangula hyemalis).
Para que o sistema sexa claro e eficaz, ou ben s o nome dunha delas debe facer
alusin a ese trazo nos patos, o rabo longo; a alusin a ese trazo debera estar
expresada de maneira moi diferente no nome dunha especie e no nome da outra,
porque se non difdil de lembrar cal cal. Neste sentido, no presente traballo
achgase a proposta rabeiro para Anas acuta, que permitira ademais nomear facilmente
unha especie americana moi semellante, Anas georgica, co nome rabeiro americano. C.
hyemalis continuara mantendo en galego o mesmo nome que ten en portugus, pato
rabilongo.
.-Na medida do posbel, que haxa correspondencia entre os nomes xenricos en

galego cos xneros cientficos latinos. Por exemplo, que o particularsimo xnero
Arenaria poida ter un nome galego xenrico diferente do dos paxaros do xnero
Calidris, e ademais moi ben acado, virapedras, moito mellor que se tiver o mesmo
nome galego xenrico que se usa para todos os paxaros do xnero Calidris, ou sexa, un
pilro ou pllara mis. Ou, por exemplo, mnemotecnicamente eficaz e fortalece o
sistema que haxa correspondencia entre os nomes galegos das especies e a sa
proximidade filoxentica, como se fai para Puffinus puffinus, Puffinus yelkouan e
286
Puffinus mauretanicus (furabuchos do Atlntico, furabuchos do Mediterrneo e

furabuchos das Baleares) ou entre o nome de Lanius excubitor e de Lanius
meridionalis (picanzo real norteo e picanzo real).
No caso dos patos, por exemplo, reforza o sistema de nomentaclatura, dicir, faino
mnemotecnicamente mis eficaz, que para designarmos especies semllantes existan os
pares asubiador / asubiador americano (Anas penelope / Anas americana), lavanco /

lavanco americano (Anas platyrhynchos / Anas rubripes) e rabeiro / rabeiro americano
(Anas acuta / Anas georgica). (De feito, estes pares que asocian as denominacins destas
especies existen tamn noutras linguas, porque son eficaces.)
.-Que o trazo definitorio da especie, dicir, o que se escolle como modificador do

nome xenrico, sexa transparente, dicir, permita asociar o nome sen confusin a esa
especie. No, neste sentido, por exemplo, non unha boa escolla ganso bravo para
unha especie cando hai mis especies que unha de ganso que non son domsticas, non
unha caracterstica especfica.
.- No posbel, que os trazos definitorios, que se empregan como modificadores do
nome xenrico tean o mesmo trazo referente en especies prximas, de maneira que o
sistema estea mis cohesionado e sexa mellor de lembrar. Isto : mellor mazarico
rabipinto / mazarico rabinegro (o mesmo trazo definitorio: o rabo, claramente
diferenciado) que mazarico rubio / mazarico rabinegro (para aln da inespecifidade
do cualificador rubio, que se podera aplicar de igual modo a esas das especies de
mazaricos).
Por ltimo, canto s denominacins galegas de aves doutras latitudes, non podemos
deixar de mencionar a obra de Lus Davia Facal, Diccionario das ciencias da natureza e da
sade, da cal se publicaron s os dous primeiros volumes (correspondentes s letras A-B e
C). Neste fanado mais interesantsimo traballo, apntanse as primeiras propostas para a
denominacin en lingua galega dalgunhas especies cuxo nome comeza polas letras A, B ou
C doutras partes do mundo. As, por exemplo, atopamos nomes tan ben acados como
aguia de Wahlberg (Aquila wahlbergi), andoria azul (Hirundo atrocaerulea), cacata
branca (Kakate galerita), agapornis de Fisher (Agapornis fisheri) etc.
287
IV.
Reformulacin dalgunhas denominacins

no mbito da ornitoloxa especializada
As modificacins que se foron introducindo ao longo deste traballo para algunhas

denominacins no mbito da ornitoloxa especializada poden agruparse en tres puntos:
A respecto de nomes que deberan considerarse castelanismos (vxase os textos relativos
a estas especies), introducronse cinco modificacins:
1.-*Malvasa (Oxyura leucocephala) e *malvasa americana (Oxyura jamaicensis)
modificronse respectivamente por raboalzado e raboalzado da Xamaica, tomados do
portugus. (Vxase o texto referido a O. jamaicensis)
2.-*Rascn (Rallus aquaticus) substituuse por zurrasca, denominacin ben xeitosa e
inequvoca para esta especie rexistrada na Guarda por A. Otero lvarez.
3.-*Rascn de terra ou *guin de paspalls (ambas as das para Crex crex, en
diferentes propostas) rexeitronse por codornizn, adaptado do portugus.
4.-*Becacina comn (Gallinago gallinago), *becacina real (Gallinago media) e *becacina
pequena (Lymnocryptes minima) modificronse respectivamente por narcexa comn,
narcexa real e narcexa pequena. Tomouse narcexa do acervo lingstico galego, por
formar un sistema de nomenclatura eficaz con arcea (nome de Scolopax rusticola), isto ,
por designar claramente especies semellantes arcea no entanto mis cativas e magras, e
por manter tamn correspondencia coas denominacins portuguesas para estas tres especies
no mbito da ornitoloxa especializada (vxase os textos referidos a G. gallinago e a S.
rusticola).
5.-Tordo *charlo (Turdus viscivorus) modificouse por tordo do visgo, unha denominacin
xa proposta por M. Conde Teira e T. Vidal Figueroa no ano 1991.
A respecto de nomes xa propostos anteriormente que si son correctos ou propios da lingua
galega e que poderan empregarse, para os que porn se considerou que existen outras
288
denominacins no noso acervo lingstico que seran preferbeis, introducronse sete

modificacins:
1.-Para Haematopus ostralegus, preferiuse mellor lampareiro que gavita, por ser a
primeira totalmente exclusiva deste paxaro (gavita tamn denominacin para os xneros
Sterna e Chlidonias) e, aln diso, porque a referencia sa alimentacin (lamparns ou
lapas) caracterzao moito mellor e inequivocamente.
2.-Para Plegadis falcinellus preferiuse mellor ibis preto que calquera das formulacins
anteriores co nome xenrico mazarico, tndomos en conta que o emprego de mazarico
para denominar esta especie en concreto unha proposta no contexto da ornitoloxa
especializada. A designacin de Plegadis falcinellus co nome mazarico ten algns
inconvenientes (vxase o texto referido a P. falcinellus). Por outro lado ibis unha palabra
galega, presente na tradicin lexicogrfica, e igualmente preto. Ibis si que designa
propiamente e ben claramente o que P. falcinellus, e aprovitase que se fai a modificacin
para que quede harmonizado co portugus (bis-preto), sen por iso deixar de ser un nome
ben galego (vxase o texto referido a P. falcinellus).
3.-Para a especie Neophron percnopterus preferiuse mellor meloufa, rexistrado por I.
Munilla Rumbao en Vilar de Silva, Ourense, que voitre branco. O primeiro, meloufa, ao non
inclur o termo xenrico voitre, asciase tamn ao aspecto notabelmente diferente desta ave
en comparacin con outras nomeadas con voitre. Con este mesmo xeito, noutras linguas
romnicas sase un nome especfico para Neophron percnopterus que non incle o nome
xenrico empregado para Gyps fulvus e Aegypius monachus.
4.-Para a especie Rissa tridactyla preferiuse mellor garrucho, empregado especificamente
en varias localidades marieiras (e con esa mesma precisin recollido en varios dicionarios e
traballos lexicogrficos), que gaivota tridctila. Por un lado, un nome popular galego ben
definidor e inequvoco con que se designa Rissa tridactyla (vxase o texto referido a esta
especie). Por outro lado, esta ave pertence a un xnero cientfico que non Larus, e as o
nome galego estarao tamn reflectindo (en ingls tampouco se usa nome o xenrico gull,
gaivota, para R. tridactyla, que recibe un nome especfico).
5.-Para o xnero Pluvialis e tamn para a especie Charadrius morinellus, preferiuse mellor o
nome xenrico tarambola, moi presente na tradicin lexicogrfica galega, antes que pllara
ou pldora. O nome xenrico tarambola diferencia estas aves de tamao relativamente
grande e aspecto repoludo das especies de tamao mis pequeno e aspecto mis fino do
xnero Charadrius (pllaras). Para aln diso, tarambola un nome ben acado para as
primeiras polo seu aspecto e por tanto mnemotecticamente eficaz (vxase etimoloxa e
motivacin semntica en Pluvialis apricaria) e queda deste modo tamn harmonizado co
portugus. O nome pldora, variacin de pllara, formouse probabelmente por un proceso
de evolucin popular que asociou foneticamente pllara co vocbulo casteln pldora, que
designa unha plula (vxase Pluvialis apricaria). Ademais, pldora non mnemotecnicamente
eficaz, todo o contrario, xustamente por ser tan semellante a pllara (porque non se formou
con ese valor diferencial). As, pldora ou pllara cincenta (Pluvialis squatarola) pasa nesta
reformulacin a denominarse tarambola cincenta; pldora ou pllara dourada (Pluvialis
apricaria), tarambola dourada; pllara rubia (Charadrius morinellus), tarambola rubia
etc.
6.-Entre todas as posibilidades para o sistema de nomenclatura dos corvdeos de plumaxe
negra (varias diferentes denominacins, diferentes achegas), preferiuse mellor o nome choia
para Corvus monedula xunto con gralla de bico vermello para Pyrrhocorax pyrrhocorax e
gralla de bico amarelo para Pyrrhocorax graculus (vxase o texto referido a P.
pyrrhocorax); gralla calva para Corvus frugilegus; corvo para Corvus corax e corvelo para
Corvus corone. Parcenos que un sistema transparente e moi bo de lembrar,
correspndese no posbel ao portugus (P. pyrrhocorax, P. graculus, C. frugilegus e C. corax)
e ben representativo e acado para o galego.
7.-Canto a flamingo/flamengo para Phoenicopterus ruber, preferiuse mellor o nome
flamengo, denominacin xa proposta para o mbito da ornitoloxa por M. Conde Teira e T.
Vidal Figueroa no ano 1991 (vxase o texto referido a esta especie).
289
Outros apuntamentos e consideracins:

.-s veces a lingua galega permite escoller indistintamente entre dous termos, pois tan
galego un como o outro. Este por exemplo o caso de merlo e melro, rula e rola ou
butre e voitre. Todos eles pertencen ao acervo lingstico galego e aparecen nos
dicionarios. Para o contexto concreto da ornitoloxa galega especializada, escolleuse mellor
melro, rola e butre, s por harmonizarmos estas denominacins na medida do posbel coas
denominacins portuguesas, un aspecto interesante para o colectivo ornitolxico galego
(vxase a este respecto os textos de Turdus merula, Streptopelia turtur e Gyps fulvus).
.-Se haba un erro gramatical no nome galego, como pilro *canelo (Tryngites subruficollis),
corrixiuse directamente (neste caso, por pilro canela; vxase esta especie ou Tadorna
ferruginea para mis explicacins).
.-Unha cuestin talvez menor a expresin, nos nomes dos paxaros, dunha caracterstica
referida a unha parte do corpo: ao bico, s patas, s s, ao pescozo, ao rabo etc., no sentido
de que habera para algns deles das posibilidades de enunciarmos o modificador: unha
forma preposicional e unha forma contracta. As, por exemplo: mobella de bico branco ou
mobella biquibranca; picanzo de cabeza rubia ou picanzo cabecirrubio; gaivota de
patas amarelas ou gaivota patiamarela etc. (no caso do pescozo non parece que haxa
outra formulacin posbel que a preposicional: mergulln de pescozo negro, non sendo
mergulln pescozonegro). No contexto da ornitoloxa especializada, que onde se
formularon estes nomes tan especficos, non houbo un criterio uniforme a este respecto:
pentumeiro de branca (sempre) fronte a cerceta aliazul (sempre, nunca de azul);
noutros casos rexstranse as das propostas: tanto a de gaivota de cabeza negra como a
de gaivota cabecinegra. A lingua galega ofrece ambas as posibilidades de modo totalmente
equivalente e correcto. Se quixsemos harmonizalo coa ornitoloxa portuguesa, a tendencia
ira cara ao uso da formulacin preposicional. Por outro lado, porn, particularmente nas
especies mis comns, hai quen prefire mellor que os nomes sexan curtos por comodidade,
posto que son nomes que usamos moitas veces. Sexa como for, non parece unha cuestin
demasiado importante. Nesta reformulacin escolleuse s veces unha e s veces a outra
opcin. Se cadra o mellor sera, de primeiras, sermos conscientes de que as das
formulacins son posbeis, mais deixalo aberto e que o propio uso fose escollendo unhas
formas ou outras para as diferentes especies.
.-Nos nomes dos paxaros que fan referencia a un lugar, para os que a nosa lingua permite
bastante flexibilidade na formulacin quer coa preposicin de, quer coa contraccin desta
preposicin co artigo (da, do), unificouse co emprego da preposicin contrada co artigo:
polia da Carolina, paspalls da Virxinia, ganso do Canad etc. e de igual modo cando se
alude ao seu hbitat: galia do ro, perdiz do mar, pita do monte, andoria dos penedos
etc.
.-Outros casos en que a lingua permite tamn flexibilidade entre de / do, da anda que
expresaran matices diferentes son os nomes que aluden a unha parte do corpo, para os
que se unificou co emprego da preposicin de: andoria de cu branco, carrn de bico curto,
pica de gorxa rubia etc., e igualmente s coa preposicin de cando se fai referencia a unha
persoa: picafollas de Bonelli, falaropo de Wilson etc.
.-Os nomes que se apuntan na lista entre parnteses, que engaden un modificador do tipo
comn, europea etc., como se indicou ao longo do traballo, normalmente sanse s nun
contexto en que tamn se est a falar doutras especies que teen ese mesmo nome
xenrico, para diferencialas ben. Se non for nese contexto, non preciso engadirmos os
modificadores comn, europea etc. que aparecen nos nomes entre parnteses.
.-Un caso particular a escolla dos modificadores para a caracterizacin especfica de Anser
anser, Cygnus cygnus e Aythya ferina. Os nomes ganso bravo para Anser anser, cisne
bravo para Cygnus cygnus e parrulo chupn para Aythya ferina son moi inespecficos, xa
que estes mesmos modificadores (bravo ou chupn, segundo o caso) se poderan aplicar a
todas as especies do xnero Anser e do xnero Cygnus (bravo) ou a todas as especies do
290
xnero Aythya (chupn). Para estes paxaros optouse como mellor solucin por ganso
comn, cisne cantador e parrulo comn (vxase o texto para estas tres especies).
.-Nalgns casos, tanto a proposta de Penas Patio-Pedreira Lpez como a proposta de Conde
Teira-Vidal Figueroa presentan para as mesmas aves denominacins diferentes e moi boas
ambas as das, pois designan ben claramente esas especies. Entre noiteboa e avenoiteira
(xenricos para Caprimulgus), por exemplo, escolleuse noiteboa para o contexto da
ornitoloxa especializada por ser esta mis semellante portuguesa, no entanto,
evidentemente, son nomes ben galegos e ben vlidos ambos os dous. Noutros casos, por
exemplo entre papamerda e palleira (xenricos para Stercorarius), a pesar de que
posibelmente tamn palleira estea connotado de modo negativo, parece que palleira,
menos transparente no seu significado, pode ser mellor aceptado que papamerda como
nome xenrico estndar (vxase o texto que se refire a estas especies).
291
V.
Bibliografa e internetografa
A. Publicacins ornitolxicas onde aparecen nomes galegos das aves:

(Ref. 1A) Penas Patio, Xos Manuel / Carlos Pedreira Lpez / Carlos Rodrguez Silvar (1980):
Gua das aves de Galicia. Vigo: Galaxia.
(Ref. 2A) CODA-SEO (1985): Situacin de la avifauna en la pennsula Ibrica, Baleares y
Macaronesia. Madrid: Sociedad Espaola de Ornitologa.
(Ref. 3A) De Vivero Prez, Xurxo (1989): As donas do vento. Aves rapaces de Galicia. Vigo:
Xerais.
(Ref. 4A) Fernndez de la Cigoa, Estanislao (1989): Viaxeiras da auga. Aves marias e
acuticas de Galicia e Norte de Portugal. Vigo: Xerais.
Gua das aves de Galicia. A Corua: Baa.
(Ref. 6A) Munilla Rumbao, Ignacio / Jos Guitin Rivera (eds.) (1994): 1 Anuario das Aves de
Galicia (anos 1992-1993). Santiago de Compostela.
(Ref. 7A) Sociedade Galega de Historia Natural (1995): Atlas de vertebrados de Galicia, II. Aves.
Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
(Ref. 8A) Sociedad Espaola de Ornitologa (SEO/BirdLife) (1997): Atlas de las aves de Espaa.
Barcelona: Lynx.
(Ref. 9A) Villarino Gmez, Antonio (1997): Da cigoeira fonte da bubela, en Xos Lus
Martnez Carneiro, Antela. A memoria asolagada. Vigo: Xerais, 122-132.
(Ref. 10A) Beaman, Mark / Steve Madge (1998): Aves de Europa, Norte de frica y Prximo
Oriente. Barcelona: Omega.
(Ref. 11A) Salaverri Leiras, Luis Jos / Ignacio Munilla Rumbao (eds.) (1995): II Anuario das
292
Aves de Galicia (ano 1994). Santiago de Compostela.

(Ref. 12A) Grupo Erva (1996): III Anuario das Aves de Galicia (ano 1995).Vigo: Grupo Erva.
(Ref. 13A) Grupo Naturalista Hbitat (1998): 4 Anuario das Aves de Galicia (ano 1996). A
Corua: Grupo Naturalista Hbitat.
(Ref. 14A) Jutglar Jutglar, Francesc / Albert Mas Planas (1999): Aves de la pennsula Ibrica.
Barcelona: Geoplaneta.
(Ref. 15A) Barros, lvaro / Pedro Galn Regalado (eds.) (2000): 5 Anuario das Aves de Galicia
(ano 1992-1997). A Corua.
(Ref. 16A) Sociedade Galega de Ornitoloxa / Grupo Erva (2000): 6 Anuario das Aves de Galicia
(ano 1998).Vigo: SGO / Erva.
(Ref. 17A) Gonzlez Prieto, Serafn / Bernardo Carrin Velasco (2000): "Invernada de aves
acuticas en Galicia durante o quinquenio 1996-2000", Braa (monografa).
(Ref. 18A) Rodrguez de la Fuente, Flix (2000): Fauna ibrica. Madrid: El Mundo (por
entregas).
(Ref. 19A) Davia Facal, Lus (2000): Diccionario das ciencias da natureza e da sade. Tomo I,
A-B. A Corua: Deputacin Provincial da Corua.
(Ref. 20A) Davia Facal, Lus (2000): Diccionario das ciencias da natureza e da sade. Tomo II,
C. A Corua: Deputacin Provincial da Corua.
(Ref. 21A) Villarino Gmez, Antonio / Serafn Gonzlez Prieto / Felipe Brcena Varela de Limia
(2002): Vertebrados da Limia: Dende a lagoa de Antela s nosos das, I. Aves: Gaviiformes
a Piciformes. Sandis (Ourense): Limaia.
Gua das aves de Galicia. A Corua: Baa.
B. Publicacins e artigos especficos sobre denominacins galegas das aves (por

orde cronolxica):
(Ref. 1B) Penas Patio, Jos Manuel / Carlos Pedreira Lpez (1975): "Nomes galegos do
Erithacus rubecula e do Troglodytes troglodytes", Verba 2, 295-305.
(Ref. 2B) Penas Patio, Jos Manuel / Carlos Pedreira Lpez (1976): "Nomes galegos das aves do
xnero Streptopelia e Columba", Verba 3, 347-356.
(Ref. 3B) Penas Patio, Jos Manuel / Carlos Pedreira Lpez (1977): "Nomes galegos das aves
piciformes", Verba 4, 343-186.
293
(Ref. 4B) Pedreira Lpez, Carlos / Jos Manuel Penas Patio. (1977): "Lista patrn de aves de
Galicia I", Braa 1/2, 131-144.
(Ref. 5B) Pedreira Lpez, Carlos / Jos Manuel Penas Patio. (1978): "Lista patrn de aves de
Galicia II", Braa 2, 25-38.
(Ref. 6B) Penas Patio, Jos Manuel / Carlos Pedreira Lpez (1980): "Nomes galegos das aves da
familia Fringillidae", Verba 7, 355-377.
(Ref. 7B) Ros Panisse, Mara do Carme (1983): "Nomenclatura de la flora y fauna martimas de
Galicia. II Mamferos, aves y algas", Verba, anexo 19.
(Ref. 8B) Corral Daz, E. (1985): "Denominacins galegas da curuxa", Verba 12, 183-197.
(Ref. 9B) Pedreira Lpez, Carlos et al. (1990): "Nomenclatura das aves do concello de Ames",
Verba 17, 117-144.
(Ref. 10B) Conde Teira, Miguel / Tiago Vidal Figueroa (1991): "Nomes galegos para as aves
ibricas", en A. Fernndez-Cordeiro e J. Domnguez (eds.), Actas do primeiro congreso
galego de ornitoloxa. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela,
249-268.
(Ref. 11B) Bernis Madrazo, Francisco (1995): Diccionario de nombres vernculos de aves.
Madrid: Gredos.
(Ref. 12B) Conde Teira, Miguel (1999): "Nomes galegos para as aves ibricas: lista completa e
comentada", Chioglossa 1, 121-138.
(Ref. 13B) Rodrguez Cruz, Jos (2007): "Cultura e fala popular de San Ciprin de Hermisende.
Unha achega etnogrfica e lxica para o estudo do idioma galego en reas perifricas da
nosa comunidade", 2 premio do VI Concurso de Investigacin Romara Raigame, Centro
de Cultura Popular Xaqun Lorenzo / Deputacin de Ourense.
(Ref. 14B) Lpez Loureiro, Rafael (2009): "Carozas do mar: pinginios nosos", Ao noroeste do
noroeste (http://costaartabra.blogspot.com/2009/12/carozas-do-mar-pinguininos-nosos.html).
(Ref. 15B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): " *Becada e *becacina: dous castelanismos que non
deberan incorporarse lingua galega", Estudos de Lingstica Galega 3, 109-209.
(Ref. 16B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): ""Onde que estamos, na lingua galega, a respecto
da estandarizacin dos nomes especficos das aves?", O Cartafol / Un idioma preciso,
precisin 141, Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (http://www.usc.es/
snl/term/UIP/arquivo/numero_141.htm).
(Ref. 17B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): "Mobella, non colimbo", O Cartafol / Un idioma
preciso, precisin 142, Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (http://www.usc.es/snl
/term/UIP/arquivo/numero_142.htm).
(Ref. 18B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): "Oxyura", O Cartafol / Un idioma preciso,
294
precisin 143, Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (http://www.usc.es/snl/term/

UIP/arquivo/numero_143.htm).
(Ref. 19B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): "Rallus aquaticus e Crex crex", O Cartafol / Un
idioma preciso, precisin 144, Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (http://www.
usc.es/snl/term/UIP/arquivo/numero_144.htm).
(Ref. 20B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): "Lampareiro ou gavita para Haematopus
ostralegus?", O Cartafol / Un idioma preciso, precisin 145, Servizo de Normalizacin
Lingstica da USC (http://www.usc.es/snl/term/UIP/arquivo/numero_145.htm).
(Ref. 21B) Cerradelo Gmez, Silverio (2011): " *Becada e *becacina", O Cartafol / Un idioma
preciso, precisin 146, Servizo de Normalizacin Lingstica da USC (http://www.
usc.es/snl/term/UIP/arquivo/numero_146.htm).
(Ref. 22B) Reigada, Xos Ramn (2012): "O chincoparedes", Vern natural (http://verinnatural.blogspot.com.es/2012/06/o-chincoparedes.html).
(Ref. 23B) Reigada, Xos Ramn (2012): "Os pxaros do centro do mundo", Vern natural
(http://verin-natural.blogspot.com.es/2012/11/os-paxaros-do-centro-do-mundo.html).
C. Dicionarios e traballos lexicogrficos que recollen nomes galegos populares e

estndares das aves (por orde cronolxica):
(Ref. 1C) Otero lvarez, Anbal (1949-1974): "Hiptesis etimolgicas referentes al gallegoportugus", Cuadernos de Estudios Gallegos.
(Ref. 2C) Franco Grande, Xos Lus (1981): Diccionario galego-casteln. Vigo: Galaxia.
(Ref. 3C) Garca Gonzlez, Constantino (1985): "Glosario das voces galegas de hoxe", Verba,
anexo 27.
(Ref. 4C) Freixedo Tabars, Xos Mara / Fe lvarez Carracedo (1985): Diccionario de usos
castellano/gallego. Madrid: Akal.
(Ref. 5C) Alonso Estravs, Isaac (1995): Dicionrio Sotelo Blanco da lngua galega. Santiago de
Compostela: Sotelo Blanco.
(Ref. 6C) Noia Campos, Mara Camio et al. (1997): Diccionario de sinnimos da lingua galega.
Vigo: Galaxia.
(Ref. 7C) Carballeira Anllo, Xos Mara et al. (2000): Gran diccionario Xerais da lingua galega.
Vigo: Xerais.
295
D. Bibliografa sobre denominacins portuguesas das aves (por orde cronolxica):

(Ref. 1D) Costa, Helder et al. (2000): Nomes portugueses das aves do Palerctico Ocidental.
Lisboa: Assrio & Alvim.
(Ref. 2D) Matias, Rafael et al. (2007): "Lista sistemtica das aves de Portugal Continental",
Anurio Ornitolgico 5, 74-132.
(Ref. 3D) Costa, Helder et al. (2011): Aves de Portugal. Incluindo os arquiplagos dos Azores, da
Madeira e das Selvagens. Bellaterra (Barcelona): Lynx / SPEA.
E. Bibliografa sobre nomes de aves empregados na literatura galega:

(Ref. 1E) Domnguez Dono, Xess / Ana Fachal Fraguela (1993): "A fauna en Cunqueiro. As
aves", Cadernos de lingua 8, 67-80.
F. Bibliografa sobre a etimoloxa dalgunhas denominacins:

(Ref. 1F) Corominas Vigneaux, Joan (19763): Diccionario crtico etimolgico de la lengua
castellana, 4 vols. Madrid: Gredos.
(Ref. 2F) Corominas Vigneaux, Joan / Jos Antonio Pascual Rodrguez (1980): Diccionario
crtico etimolgico castellano e hispnico, 6 vols. Madrid: Gredos.
G. Outras fontes lexicogrficas, mencionadas puntualmente nalgunha especie

(por orde cronolxica):
(Ref. 1G) Sarmiento, Martn (1746-1755): Catlogo de voces y frases de la lengua gallega.
Salamanca: Universidad de Salamanca (ed. de Jos Luis Pensado Tom, 1973).
(Ref. 2G) Aguirre del Ro, Lus (1858): Diccionario del dialecto gallego. CSIC-IPS (ed. de
Carme Hermida Gulis, 2007).
(Ref. 3G) Pintos Villar, Juan Manuel (1865): Vocabulario gallego-castellano. A Corua: Real
Academia Galega (ed. de Margarita Neira e Xess Riveiro, 2000).
296
(Ref. 4G) Cuveiro Piol, Juan (1876): Diccionario gallego. Barcelona.

(Ref. 5G) Valladares Nez, Marcial (1884): Diccionario gallego-castellano. Santiago de
Compostela: Seminario Conciliar.
(Ref. 6G) Porto Rey, Francisco (1900): Diccionario gallego-castellano. A Corua: Real
Academia Galega (ed. de Mara Xess Bugarn e Begoa Gonzlez Rei, 2000).
(Ref. 7G) Filgueira Valverde, Xos et al. (1926): Vocabulario popular casteln-galego. Vigo: El
Pueblo Gallego (por entregas).
(Ref. 8G) Carr Alvarellos, Leandro (1928-1931): Diccionario galego-casteln. Lar, A Corua.
(Ref. 9G) Rodrguez Gonzlez, Eladio (1958-1961): Diccionario enciclopdico gallegocastellano. Vigo: Galaxia.
(Ref. 10G) Rivas Quintas, Eligio (1978): Frampas, contribucin al diccionario gallego.
Salamanca: CEME.
(Ref. 11G) Carr Alvarellos, Leandro (1979): Diccionario galego-casteln e Vocabulario
casteln-galego. A Corua: Moret.
(Ref. 12G) Crespo Pozo, Jos Santiago (1985): Nueva contribucin a un vocabulario castellanogallego, 4 vols. A Corua: Do Castro.
(Ref. 13G) Garca, Constantino / Antn Santamarina (dirs.) (1999): Atlas lingstico galego, vol
III. Santiago de Compostela: Instituto da Lingua Galega.
(Ref. 14G) Rivas Quintas, Eligio (2001): Frampas, contribucin al diccionario gallego.
Salamanca: CEME.
(Ref. 15G) Pena Romay, Xos Antonio et al. (2004): Gran dicionario Cumio da lingua galega.
Vigo: Do Cumio.
(Ref. 16G) Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega (2004): Vocabulario ortogrfico
da lingua galega. A Corua / Santiago de Compostela: Real Academia Galega / Instituto da
Lingua Galega.
(Ref. 17G) Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega (2004): Normas ortogrficas e
morfolxicas do idioma galego. Vigo: Real Academia Galega / Instituto da Lingua Galega.
(Ref. 18G) Xove Ferreiro, Xos et al. (2005): Novo dicionario da lingua galega. Santiago de
Compostela: Obradoiro / Santillana.
(Ref. 19G) Gonzlez Seoane, Ernesto (coord.) / Mara lvarez de la Granja / Ana Isabel Boulln
Agrelo (2006-2010): Dicionario de dicionarios do galego medieval (http://sli.uvigo.es/
DDGM/index.html).
(Ref. 20G) Hermida Alonso, Anxos (2009): "Fraseoloxa de Matam (Vigo)", Cadernos de
fraseoloxa galega, anexo 283-304.
297

Osnomesgalegosdasaves PDF

Загружено:

Сведения о документе

Исходное описание:

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Osnomesgalegosdasaves PDF

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Os nomes galegos

Silverio Cerradelo Gmez

Cerradelo, S. (2013): Os nomes galegos das aves. Ourense: Edicin do autor.

II. Lexicoloxa e semntica dos nomes das aves

Familia Gaviidae __ __________________________________________ _____

Familia Podicipedidae _________________ ____________________________

Familia Diomedeidae ______________________________________________

Familia Procellariidae __________________ ___________________________

Familia Hydrobatidae _____________________________________________

pao da Madeira Oceanodroma castro

Familia Phaetontidae _ ____________________________________________

Familia Phalacrocoracidae__ _______________________________________

Familia Pelecanidae ______________________________________________

rabiforcado magnfico Fregata magnificens

Familia Ciconiidae __________

cegoa branca Ciconia ciconia

Familia Threskiornithidae _______________________ __________________

Familia Phoenicopteridae __________________________________________

Familia Anatidae ______________

cisne mudo Cygnus olor

mergo cristado Mergus serrator

aguia pesqueira Pandion haliaetus

Familia Accipitridae _______________________________ _______________

peneireiro das torres Falco naumanni

Familia Tetraonidae __________ ___ ________________________________

Familia Phasianidae_ _____________________________________________

perdiz (ou perdiz comn) Alectoris rufa

Familia Gruidae ____

grou (ou grou comn) Grus grus

Familia Otididae __________

sisn Tetrax tetrax

Familia Haematopodidae ________ ______________ ____________________

Familia Recurvirostridae ___________________________________________

alcaravn Burhinus oedicnemus

perdiz do mar Glareola pratincola

pllara pequena Charadrius dubius

pllara semipalmada Charadrius semipalmatus

Familia Scolopacidae ______________________________________________

falaropo de bico fino Phalaropus lobatus

gaivota de ollo branco Larus leucophtalmus

carrn de bico curto Sterna nilotica (=Gelochelidon nilotica)

gaivina negra Chlidonias niger

Familia Alcidae _________________________

Familia Pteroclidae ____________________________ __________________

pomba das rochas Columba livia

Familia Psittacidae ___________________ ___________________________

Familia Cuculidae ____________________

Familia Tytonidae ____

curuxa (ou curuxa comn) Tyto alba

Familia Strigidae __________

moucho de orellas Otus scops

Familia Apodidae _____

andorin mongol Hirundapus caudacutus

Familia Alcedinidae_ _____________________________________________

rolieiro Coracias garrulus

Familia Upupidae _______________________

bubela Upupa epops

Familia Picidae _________________________________

calandria comn Calandrella brachydactyla

Familia Hirundinidae________________ ______________________________

Familia Motacillidae_ _____________________________________________

Familia Cinclidae ________

Familia Gaviidae ____________________________________ _

Familia Podicipedidae _ ____________

Familia Procellariidae _________

Familia Phalacrocoracidae _____________________________________

Familia Threskiornithidae _____

Familia Accipitridae _________________ _

Familia Tetraonidae ________ _ ________________________________

Familia Haematopodidae ______________

Familia Pteroclidae __________

Familia Psittacidae _ _________

Familia Hirundinidae ______________

Familia Tichodromadidae _ _____________________________