ODTÜ Linux

ORTA DOU TEKNK NVERSTES
BLG LEM DARE BAKANLII
LINUX LETM SSTEM
HAZRAN 2002
Linux letim Sistemi, ODT BDB (Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire
Bakanl) bnyesinde bulunan Kullanc Destek Grubu tarafndan, kullanclarmza
yardmc olmak amac ile hazrlanmtr. Eletiri ve nerilerinizi metucc@metu.edu.tr
adresine gnderebilirsiniz.
HAZIRLAYAN
Seluk Han AYDIN
Orta Dou Teknik niversitesi

Bilgi lem Daire Bakanl
nn Bulvar, 06531
Ankara
Tel
: +90 (312) 210 3301
Faks : +90 (312) 210 1120
E-posta : metucc@metu.edu.tr
Copyright 2002 Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl
Linux letim Sistemi, ODT BDB
nsz
NSZ
1991 ylnda hayat bulan Linux iletim sistemi hzl bir gelime dnemi geirerek bugn
dnya apnda yaygn bir ekilde kullanlan ve dier iletim sistemlerinin tersine firma
baml olmayan bir yapya kavumutur. Farkl kurum ve kurulularca gelitirilen
Linux,
farkl
arayzlerde
dier
iletim
sistemleriyle
ayn
ilevleri
gerekletirebilmektedir.
Linux, ilk yllarndaki kullanm zorluu ve baz ynlerdeki eksiklikleri giderilerek,
bugn hem Windows, hem Unix iletim sistemlerinde gerekletirilebilecek ilevleri ve
daha fazlasn farkl alternatiflerle sunabilecek zelliklere kavumutur.
Orta Dou Teknik niversitesi Bilgi lem Daire Bakanl olarak bu kitab
hazrlamaktaki amacmz Linux iletim sistemini kullanclara tantmak, temel kullanm
zelliklerini gstermek ve gelimeler ynndeki ilk tutmaktr. rnekleme olarak,
kitapta, yaygn olarak kullanlmakta olan RedHat Linux iletim sisteminin 7.3 srm
kullanlmtr. Kitapta grlecek rnekler dier Linux srmlerinde de ayn ekilde ya
da srmden kaynaklanan kk deiikliklerle kullanlabilir.
ODT Bilgi lem Daire Bakanl bilgisayar laboratuvarlarnda ykl olan, RedHat 7.3
Linux iletim sistemine Trke dil destei verilerek sistemlerde kullanlabilecek yapya
kavuturulan METU-CC Linux zerinde de kitapda verilen rneklerin uygulamas
gerekletirilebilir.
Kitabn birinci blmnde genel olarak iletim sistemlerinin zellikleri ve Unix ve Linux
iletim sistemlerinin tarihi hakknda bilgiler verilmitir. Linux iletim sistemi ile ilgili
Internet adresleri tablolar halinde sunulmutur.
kinci blmde Linux kurulumu RedHat 7.3 uygulamal olarak adm adm ve aklamal
olarak gsterilmitir.
nc blm, Linux iletim sistemine giri-k, yapsn ve temel kullanmn
incelemektedir.
Drdnc blmde temel Linux komutlarnn aklamalar ve ilevleri rneklerle
verilmitir.
Beinci blmde Bash Kabuk Programnn zellikleri ve ilevleri rneklerle
aklanmtr.
Altnc blmde Linux sistemlerde youn olarak kullanlan vi ve pico editrlerinin
kullanm ve zellikleri rnekler verilerek incelenmitir. Bunun yannda dzgn
deyimler ve dzgn deyimlerin en ok kullanld grep, sed ve awk programlarnn
temel kullanm incelenmitir.
Yedinci blmde X Windows arabirimi, masast ve pencere yneticileri
incelenmektedir. En ok kullanlan KDE ve Gnome masast yneticileri ayrntl olarak
nsz
ilenmi ve XFCe, IceWm, WindowMaker gibi dier pencere yneticileri hakknda

bilgiler verilmitir.
Sekizinci blmde X ortamnda kullanlan programlar ve zellikleri incelenmitir.
Son blmde ise sistem yneticisi olarak gerekletirilebilecek ilemler rneklerle
anlatlmtr.
Kitabn dzenlemesi ve tasarmndaki youn almalar ve gsterdii sabrdan dolay
mer GZye, dzeltme ve kontrolleri ile katkda bulunan Cengiz ACARTRK, Toros
GKKURT ve Murat ULUBAYa, kapak tasarmndaki katklarndan dolay Yasemin
SAATOLU-ORAN ve Emin Tolga ZDEMRe, bata Bilgi lem Daire Bakanmz
Ayla ALTUN olmak zere bu kitabn hazrlamas iin yaptmz almalara desteini
esirgemeyen tm Bilgi lem Daire Bakanl alanlarna teekkrlerimizi bir bor
biliriz.
zgrln, gvenliin ve snrszln dnyasn kefetmek iin sizlere ilk
tutuyoruz. Daha fazlasn grmek ve yaamak ve minik penguenle tanmak iin sizleri
de Linux dnyasna davet ediyoruz.
Aramza ho geldiniz...
Seluk Han AYDIN
Orta Dou Teknik niversitesi
Bilgi lem Daire Bakanl
Eyll, 2002
NOT: Belge ierisinde farkl amalar iin kullanlan yaz tipleri aada verilmitir:
Sisteme girilecek komutlar : Courier
Sistemin verdii yantlar : Courier
Vurgulu Kelimeler
: bold
eviri Kelimeler
: italic
Tm belge
: Book Antiqua
indekiler
NDEKLER
1.
GR ................................................................................................................................. 1
1.1.
1.2.
1.3.
2.
letim Sistemi Nedir? .............................................................................................. 1

Unix ve Linux letim Sistemlerinin Tarihi ........................................................... 1
Farkl Linux Srmleri ve Internet Adresleri ....................................................... 2
KURULUM ....................................................................................................................... 5
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
3.
Kurulum ncesi ....................................................................................................... 5

Gerekli Disk Alann Ayarlama .............................................................................. 5
Al Disketi Oluturma ......................................................................................... 6
Kuruluma Balarken ................................................................................................ 7
AILI VE GR.......................................................................................................... 25
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
3.8.
3.9.
4.
Sistem Al ve letim Sistemi Seimi ............................................................... 25

Sisteme Giri ve k............................................................................................. 26
Linux Dosya Sistem Yaps .................................................................................... 27
Kabuk Programlar (Shell) ..................................................................................... 27
Sistem Deikenleri ................................................................................................ 29
Linux Komut Yaps ............................................................................................... 30
Yardm Alma ........................................................................................................... 31
Dosya-Dizin Bilgileri ve Gvenlik-zin Ayarlar ................................................ 32
Dosya ve Dizinler zerinde lemler ................................................................... 35
TEMEL LINUX KOMUTLARI .................................................................................... 37
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
4.9.
4.10.
4.11.
4.12.
4.13.
4.14.
4.15.
4.16.
4.17.
4.18.
4.19.
4.20.
4.21.
4.22.
bc............................................................................................................................... 37
cat.............................................................................................................................. 37
clear .......................................................................................................................... 38
cmp ........................................................................................................................... 38
cut ............................................................................................................................. 38
date ........................................................................................................................... 39
df ............................................................................................................................... 39
diff ............................................................................................................................ 39
du .............................................................................................................................. 40
expr ........................................................................................................................... 40
echo .......................................................................................................................... 40
find ........................................................................................................................... 41
ftp, ncftp (ncftpput, ncftpget), sftp, tftp ............................................................... 42
grep........................................................................................................................... 42
gzip, gunzip, tar ...................................................................................................... 42
head, tail .................................................................................................................. 43
host ........................................................................................................................... 43
pine ........................................................................................................................... 44
ps, kill ....................................................................................................................... 44
killall......................................................................................................................... 45
su .............................................................................................................................. 45
split ........................................................................................................................... 45
4.23.
4.24.
4.25.
4.26.
4.27.
4.28.
4.29.
5.
telnet, ssh ................................................................................................................. 46

sort ............................................................................................................................ 46
whereis, which ........................................................................................................ 47
w, who, finger ......................................................................................................... 47
wc ............................................................................................................................. 48
lpr, enscript ............................................................................................................. 49
Linux Altnda Program Derleme .......................................................................... 49
BASH KABUK PROGRAMIYLA ALIMAK ....................................................... 51

5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
5.7.
5.8.
5.8.1.
5.8.2.
5.8.3.
5.8.4.
5.8.5.
5.8.6.
5.8.7.
6.
Bash Kabuu ........................................................................................................... 51

lk zellik Otomatik Tamamlama ..................................................................... 51
Takma Adlar ........................................................................................................... 51
zel Tanmlamalar ................................................................................................. 53
zel Kabuk Deikenleri ....................................................................................... 53
Sisteme Giri-k Dosyalar ............................................................................... 54
Girdi ve ktlarn Ynlendirilmesi ..................................................................... 55
Kabuk Programlamaya Giri ................................................................................ 57
Deikenler ........................................................................................................ 57
Deer Okuma ..................................................................................................... 58
Aritmetik lemler ............................................................................................. 58
If-Else Kalb ve Kontrol lemleri ................................................................... 59
Case Dngs .................................................................................................... 60
Dngler ............................................................................................................. 60
Kabuk Fonksiyonlar ......................................................................................... 61
METN BELGELERYLE ALIMAK ...................................................................... 63

6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
7.
indekiler
vi Editr ................................................................................................................. 63
pico Editr ............................................................................................................. 64
Dzgn Deyimler (Regular Expressions) .............................................................. 65
grep ile almak .................................................................................................... 66
sed ile almak ...................................................................................................... 68
awk ile almak..................................................................................................... 71
X WINDOWS VE PENCERE YNETCLER ......................................................... 77
7.1.
X Ortamna Giri..................................................................................................... 77
7.2.
KDE Masast Yneticisi ...................................................................................... 77
7.2.1.
KDE Birimleri..................................................................................................... 79
7.2.2.
Konqueror Dosya Yneticisi ............................................................................ 81
7.2.3.
Dosya ve Dizin Haklarnn Belirlenmesi ........................................................ 85
7.2.4.
Farenin Sa Tu Mens .................................................................................. 85
7.2.5.
K Mens ........................................................................................................... 87
7.2.6.
KDE Kontrol Merkezi ....................................................................................... 88
7.2.7.
KDE Uygulamalar ............................................................................................ 97
7.3.
Gnome Masast Yneticisi ............................................................................... 101
7.3.1.
Nautilus Dosya Yneticisi .............................................................................. 102
7.3.2.
Nautilus ile Dosya lemleri ........................................................................... 104
7.3.3.
Masast yaplandrmas ............................................................................... 104
7.3.4.
Gnome Kontrol Merkezi ................................................................................. 105
indekiler
7.3.5.
Gnome Uygulamalar ..................................................................................... 107
7.4.
Dier Pencere Yneticileri ................................................................................... 110
7.4.1.
XFCe .................................................................................................................. 110
7.4.2.
IceWm ............................................................................................................... 111
7.4.3.
Window Maker ................................................................................................ 112
7.4.4.
Blackbox............................................................................................................ 112
7.4.5.
...wm.................................................................................................................. 113
7.5.
Dier Linux ve Unix Sistemlerdeki Uygulamalarn Grntlenmesi ........... 116
8.
LINUX UYGULAMALARI ........................................................................................ 119

8.1.
8.1.1.
8.1.2.
8.1.3.
8.2.
8.2.1.
8.2.2.
8.2.3.
8.3.
8.3.1.
8.3.2.
8.4.
8.4.1.
8.4.2.
8.4.3.
8.5.
8.5.1.
8.5.2.
8.5.3.
8.5.4.
8.5.5.
8.6.
8.6.1.
8.6.2.
8.7.
8.7.1.
8.7.2.
8.7.3.
8.7.4.
8.7.5.
8.7.6.
8.8.
8.8.1.
8.8.2.
8.8.3.
8.8.4.
8.8.5.
8.9.
Kelime lemciler .................................................................................................. 119

OpenOffice ve OpenWriter ............................................................................ 119
Koffice ve Kword............................................................................................. 120
Gnome Office ve AbiWord ............................................................................ 121
Tablolayclar......................................................................................................... 122
OpenCalc .......................................................................................................... 122
Kspread ............................................................................................................. 123
Gnumeric .......................................................................................................... 124
Sunum Programlar .............................................................................................. 125
Impress ............................................................................................................. 125
Kpresenter ........................................................................................................ 125
Resim Grntleyici ve Dzenleyiciler ............................................................. 126
Gimp ................................................................................................................. 126
Kview ................................................................................................................ 126
Electric Eyes ..................................................................................................... 127
okluortam Uygulamalar .................................................................................. 128
XMMS ............................................................................................................... 128
Kscd ................................................................................................................... 128
RealPlayer......................................................................................................... 128
Noatun .............................................................................................................. 128
Grip ................................................................................................................... 129
CD Yazc Programlar ......................................................................................... 129
Gnome Toaster................................................................................................. 129
KonCD .............................................................................................................. 129
Yaynlayclar ........................................................................................................ 130
Acrobat Reader ................................................................................................ 130
Ghost View ....................................................................................................... 131
xpdf ................................................................................................................... 131
KghostView ...................................................................................................... 132
xdvi.................................................................................................................... 132
Kdvi ................................................................................................................... 133
Uygulama Gelitirme ........................................................................................... 133
Kdevelop .......................................................................................................... 133
Qt Designer ...................................................................................................... 134
Glade ................................................................................................................. 134
Phoenix ............................................................................................................. 135
Visual Tcl .......................................................................................................... 135
Internet Uygulamalar ......................................................................................... 136
indekiler
8.9.1.
gftp .................................................................................................................... 136
8.9.2.
Prozilla .............................................................................................................. 136
8.9.3.
quanta ............................................................................................................... 137
8.9.4.
kppp .................................................................................................................. 137
8.9.5.
Netscape ........................................................................................................... 138
8.9.6.
Opera................................................................................................................. 138
8.10.
Eitim ve Bilim Uygulamalar ............................................................................ 139
8.10.1.
MatLab .............................................................................................................. 139
8.10.2.
Mathematica..................................................................................................... 139
8.10.3.
Chemtool .......................................................................................................... 140
8.10.4.
Kedu .................................................................................................................. 140
8.10.5.
Scilab ................................................................................................................. 141
8.10.6.
Goctave ............................................................................................................. 142
8.11.
Dier Linux Uygulamalar .................................................................................. 143
9.
SSTEM YNETM ................................................................................................... 145

9.1.
9.1.1.
9.1.2.
9.1.3.
9.1.4.
9.1.5.
9.2.
9.2.1.
9.2.2.
9.2.3.
9.3.
9.3.1.
9.3.2.
9.3.3.
9.3.4.
9.3.5.
9.4.
9.4.1.
9.4.2.
9.4.3.
9.4.4.
9.4.5.
9.4.6.
9.5.
9.5.1.
9.5.2.
9.5.3.
9.5.4.
9.5.5.
9.6.
9.6.1.
9.6.2.
Al, Kapan ve Servisler ................................................................................. 145

Lilo Ykleyicisi ve Yaplandrlmas ............................................................. 145
Grub Ykleyicisi ve Yaplandrlmas ........................................................... 148
Al.................................................................................................................. 149
Kapan ............................................................................................................. 155
Linuxconf Program ve Sistem Servislerinin Grafik Ortamda Kontrol .. 155
Kullanc Hesaplar ............................................................................................... 157
Grup lemleri .................................................................................................. 158
Kullanc lemleri ........................................................................................... 158
Linuxconf Programyla Kullanc-Grup Hesaplar Ynetimi ..................... 159
Disk Ynetimi ....................................................................................................... 160
Al Srasnda Otomatik Balama............................................................... 160
Disk Blm Kontrol.................................................................................... 163
Disk Blm Yaratma ve Dosya Sistemi Oluturma .................................. 163
Linuxconf Program ile Disk Ynetimi ......................................................... 163
/proc Dosya Sistemi ....................................................................................... 164
A Ynetimi .......................................................................................................... 165
Ethernet Kartnn Sisteme Tantm ............................................................... 165
Ethernet Kartnn Yaplandrlmas .............................................................. 165
Netconf ve Linuxconf ile A Yaplandrlmas ........................................... 166
Ethernet zerinde Sanal IP'ler Yaratma ....................................................... 168
Linux Altnda Modem ile Dial-up Balant Kurulmas .............................. 169
IP Chains Program ve Gvenlik Duvar (Firewall) Yaplandrmas ......... 174
Program Kurulumu ve Silme .............................................................................. 177
RPM Paketi Kullanma..................................................................................... 177
Grafik Arayzde RPM Ynetimi ................................................................... 178
Programlar Kaynak Kodundan Ykleme ................................................... 179
Programlar Binary Paketlerden Ykleme ................................................. 180
OpenOffice Kurulumu ve Yaplandrlmas ................................................ 182
ekirdek Derleme................................................................................................. 191
ekirdek Kaynak Kodu Sisteme Kopyalama ve Ama .............................. 191
ekirdein Yaplandrlmas .......................................................................... 192
indekiler
9.6.3.
ekirdein Derlenmesi ve Yklenmesi ........................................................ 195
9.7.
Sistem Servisleri ve Gvenlik ............................................................................. 196
9.7.1.
inetd ve xinetd Servisleri............................................................................ 196
9.7.2.
syslogd Servisi ............................................................................................... 199
9.7.3.
crond Servisi .................................................................................................. 200
9.7.4.
lpd Servisi....................................................................................................... 201
9.7.5.
wu-ftpd Servisi .............................................................................................. 203
9.7.6.
httpd Servisi ................................................................................................... 204
9.7.7.
named Servisi ................................................................................................ 206
9.7.8.
smb Servisi ..................................................................................................... 209
9.7.9.
nfs Servisi ....................................................................................................... 211
9.7.10.
dhcpd Servisi ................................................................................................. 211
9.7.11.
Dier Servisler ................................................................................................. 212
9.8.
Blgesel Ayarlar ve Font Yaplandrmalar ....................................................... 213
9.9.
X Konfigrasyon Ayar ........................................................................................ 216
9.10.
Ses Kart ve Genel Donanm Tantlmas ........................................................... 220
9.11.
Webmin Program ile Web zerinden Sistem Ynetimi ............................... 223
DZN ........................................................................................................................................ 231
1.
1.1.
Blm 1: Giri
GR
LETM SSTEM NEDR?
letim sistemi temel olarak, belli girdileri alp derleyen ve sonular reten program
olarak tanmlanabilir. letim sistemi, ekirdek (kernel), kabuk program (shell), dosya
yaps (file structure) ve uygulamalardan (utilities) oluur. Kabuk program kullanc ile
iletim sistemi arasnda bir arayz oluturur. Kabuk program kullancdan komutlar
alr ve altrlmak zere ekirdee ynlendirir. Dosya yaps bilgilerin hangi yapda
oluturulacan ve depolanacan belirler. Dizinler, dosyalar ve alt dizinlerden
oluurlar. Uygulamalar ise editrler, derleyiciler gibi zel ilevleri yerine getiren
programlardr.
letim sisteminin temel yaps:
Sistem
(Hardware)
ekirdek (Kernel)
Kabuk Program (Shell)
Komutlar & Programlar (Commands & Programs)
Dosya dizin yaps:
kk dizin (root)
bin
usr
sbin
shutdown
1.2.
var
app
home
saydin
programs
docs
ftp
odev.txt
UNIX VE LINUX LETM SSTEMLERNN TARH
1960l yllarn sonlarna doru Multics projesi ad altnda General Electric, AT&T Bell
Laboratories ve MIT (Massachusetts Institute of Technology) de yeni bir iletim
sisteminin doum sanclar balad. Bu almalarn sonucu olarak 1969 ylnda AT&T
1
Blm 1: Giri
Bell laboratuvarlarnda Ken Thompson ilk Unix iletim sistemini gelitirdi. Unix mini
bilgisayarlar zerinde, ok grevli ve ok kullancl yapda oluturuldu. 1970 ylnda
Dennis Ritchie, C programlama dilini gelitirdi ve Unix, C ile yeniden derlendi. C
programlama dilinin en byk avantaj, program komutlar ile donanmlara dorudan
eriebilmesiydi. Daha sonraki yllarda POSIX (Portable Operating System Interface for
Computer Environments) standard olarak adlandrlan yap ile Unix, hi bir deiiklik
yaplmadan ya da ok kk deiikliklerle yeniden derlenerek farkl mimarideki
sistemlerde alabilecek yapya kavumu oldu.
lk yllarda Unix iletim sistemi niversitelerde cretsiz olarak datlmakta ve
kullanlmaktayd. Fakat 1972 ylnda Bell Labs ilk resmi Unix srmn duyurdu ve
lisans hakkn ald. 1975 ylnda Berkeley (University of California) BSD (Berkeley
Software Distribution) ad altnda kendi Unix iletim sistemini duyurdu. 1980 ylnda
Microsoft firmasi PC tabanl Unix versiyonu olan Xenixi gelitirdi. 1982 ylnda AT&T
tarafndan ticari Unix srm olan System 3 (daha sonradan takip eden System V)
gelitirildi. Daha sonraki yllarda farkl kurulular, zellikle kendi sistemleri zerinde
alabilecek kendi Unix iletim sistemlerini gelitirdi. (Novell firmas tarafndan
NetWare sistemlerde alabilen UnixWare, IBM i istasyonlarnda alabilecek AIX,
Macintosh sistemlerde alabilecek AUX, Sparc sistemlerde alabilecek Solaris vb.)
Bylece PC tabanl sistemlerde alabilecek bir Unix iletim sistemine olan ihtiya
gndeme geldi.
1991 ylnda Univeristy of Helsinkide renci olan 21 yandaki Linus Torwald, kendi
PC tabanl sisteminde ve evinde kullanabilecei bir Unix iletim sistemi dncesini
ortaya att. O yllarda PC tabanl sistemlerde Andrew Tannenbaum tarafndan
gelitirilen Minix program ile Unix iletim sisteminin baz zellikleri kullanlabiliyordu.
Linus, Minix kullanclar iin PC tabanl ve daha verimli Unix iletim sistemi olan
Linuxu gelitirdi, 0.11 srmn btn dnyaya duyurdu ve gelitirilmesi ynnde
destek arsnda bulundu. Bu ar beklenenin ok ok zerinde bir ilgi grd ve
gelitiriciler fikirlerini ve gelimelerini paylamaya baladlar. Linuxun ilk hali sadece
PC tabanl sistemlerde Unix iletim sisteminin baz temel ilevlerini gerekletirebilirken,
btn bu gelimeler sonucunda bugn farkl platformlarda, hem Unix hem Windows
ortamndaki ilevlerin gerekletirilebilecei bal bana bir iletim sistemi haline
gelmitir.
1.3.
FARKLI LINUX SRMLER VE INTERNET ADRESLER
Linux, dnya apnda pek ok kii, kurulu ve gruplarca artan bir hzla gelitirilmekte
ve cretsiz olarak datlmaya devam etmektedir. GNU GPL (Gnu General Public
Licence) lisans ile oluturulan Linux iletim sisteminde alabilecek pek ok program
Internet zerinde cretsiz ve ak kaynak kodlu olarak sunulmaktadr. GNU GPL
lisansl yazlamlarn zellii programcnn isim haklarn gzeterek, mevcut yazlmn
kaynak kodu zerinde deiiklikler yaparak, kaynak kodu ile birlikte Internet zerinden
cretli ya da cretsiz olarak datlabilir olmasdr. GNU GPL yazlmlarnn en nemli
zellii, kaynak kodlarnn ak olmasndan dolay gvenilir olmas ve backdoor gibi
arka planda sisteme zarar verebilecek herhangi bir tehlike tamamasdr. Bunun
yannda Internet zerindeki gc ile hem Unix uyumluluu ve gvenilirlii, hem grafik
arayz (windows) destei ile kullanclara sunulmaktadr. Btn bu almalar
sonucunda farkl kurulular kendi Linux srmlerini gelitirerek Internet zerinden
2
Blm 1: Giri
kullanclara ulatrmaktadr. En ok kullanlan Linux srmleri arasnda RedHat,

Slackware, Mandrake, Suse, Gelecek, Debian, Caldera, TurboLinux bata gelmektedir.
Internet ortamndan farkl Linux srmlerine, Linux ortamnda alan programlara ve
dokmantasyon haber kaynaklarna cretsiz olarak olarak eriebilirsiniz.
Linux Srmlerinin Internet Adresleri:
Aklama
RedHat Linux
Slackware Linux
Mandrake Linux
Gelecek Linux
Suse Linux
Caldera Linux
Debian Linux
Turbo Linux
www Adresi
http://www.redhat.com
http://www.slackware.com
http://www.linux-mandrake.com
http://www.gelecek.com.tr
http://www.suse.com
http://www.caldera.com
http://www.debian.org
http://www.turbolinux.com
FTP Sitesi
ftp://ftp.redhat.com
ftp://ftp.slackware.com
ftp://ftp.gelecek.com.tr
ftp://ftp.suse.com
ftp://ftp.caldera.com
ftp://ftp.debian.org
ftp://ftp.turbolinux.com
FTP Siteleri:
Adres
ftp://ftp.metu.edu.tr
ftp://sunsite.unc.edu
ftp://tsx-11.mit.edu
ftp://nic.funet.fi
ftp://ftp.uu.net
ftp://ftp.cdrom.com
Dizin
/pub/linux
/pub/linux
/pub/linux
/pub/os/linux
/systems/unix/linux
/pub/linux
Uygulama Siteleri:
Aklama
Netscape Internet taraycs
Linux iin Sun-Java Gelitirme Programlar
Linux ekirdek(kernel) Sitesi
GNU Lisansl Programlar
RPM program arama sitesi
Linux uygulamalar sitesi
Linux uygulama sitesi
Adres
ftp://ftp.netscape.com
ftp://ftp.blackdown.org
http://www.kernel.org
http://www.gnu.org
http://www.rpmfind.net
http://www.linuxapps.com
http://software.linux.com/
Dier Siteler:
Haber Siteleri
http://www.linux.org.tr
http://www.linux.org.
http://www.linuxworld.org
http://www.linuxgazette.com
http://www.linuxnews.com
Dokmantasyon Siteleri
http://www.tldp.org
http://sunsite.unc.edu/mdw
http://linuxwww.db.erau.edu/LPG
http://www.iki.fi/liw.linux/sag
2.
2.1.
Blm 2: Kurulum
KURULUM
KURULUM NCES
Linux iletim sistemini bilgisayara ykleyebilmek iin gerekli medyay edinmek gerekir.
Kurulum yerel olarak disket (eski srmlerde) ya da CD ile, Internet ortamnda FTP
(File Transfer Protocol Dosya Tama Metodu) ya da NFS (Network File System A
Dosya Yaps) ile gerekletirilebilir. Internet zerinden kurulumda kurulumu
balatabilmek iin gerekli disketin oluturulmas gerekir. (Ayrnt iin bkz. Blm 2.3
Al Disketi Oluturma)
Kurulumu gerekletimek iin gerekli olan donanm ve zellikleri:
Intel tabanl PC (I386, I486, Pentium, Pentium II, Pentium III, Pentium 4 ilemcili
sistemlere kurulum gerekletirilebilir. Bunun yannda ALPHA, SPARC gibi farkl
platformlarda da kullanabilecek Linux srmleri de bulunmaktadr.)
Disket Src (kurulum seeneine ve srme gre 1 ya da 2 adet 3 disket)
CD-ROM ya da DVD-ROM Src (IDE ya da SCSI srcler kullanlabilir.)
En az 8 MB RAM (htiyaca gre ya da grafik ortam kullanlacaksa daha yksek

kapasiteli -en az 32 MB- tavsiye edilir.)
En az 300 MB sabit disk alan (kullanm ihtiyacna ve kurulacak programlarn

kapasitesine gre sabit disk alan ihtiyac deiir. Ayn sistem zerinde farkl disk
alanlarnda (partitions) hem Linux hem Microsoft Windows iletim sistemleri
kullanlabilir, Linux ierisinden Windows alanlarna ve o alanlardaki belgelere
eriilebilir.)
Ekran Kart (Grafik arayz kullanmna ve amacna gre ekran kartnn belleine
karar verilir.)
Fare (Kullanlmak isteniyorsa -zellikle grafik arayz

duyulacandan- iki ya da tulu fare kullanlabilir.)
ortamnda
ihtiya
Bunlarn yannda Internet ortamnda allacaksa Ethernet kart ya da harici modemler

kullanlabilir. Dahili modemlerin byk bir blm Win modem olduu ve sadece
Windows iletim sistemlerine zg yazlmlarca kullanlabildii iin bu tr modemlerin
u aamada Linux ierisinde kullanlmas olanakl deildir. Fakat bu alandaki almalar
srdrlmekte ve baz Win modemler zerinde almalar yaplmaktadr. Bunun
dnda ses kart, televizyon kart, yazc, CD-yazc gibi donanmlar da Linux iletim
sisteminde kullanlabilir.
2.2.
GEREKL DSK ALANINI AYARLAMA
Sistem zerinde hem Linux hem Windows iletim sistemleri kullanlacaksa diskte Linux
iin bo alan ayrlmaldr. Daha nceden Windows ortamnda fdisk program ile disk
blmlendirilip Linux iin yer ayrlmsa ya da bo alan braklmsa herhangi bir ilem
yapmaya gerek yoktur. Eer var olan disk blmlerinden birisi Linux iin kullanlacaksa
kurulum srasnda bu blm silinip Linux iin gerekli blmlendirme yaplabilir.
Bunlarn dnda bir durumda ya disk batan blmledirilip ona gre kurulum
5
Blm 2: Kurulum
gerekletirilir ya da farkl bir program yoluyla (Partition Magic vb.) disk zerindeki
blmler yeniden yaplandrlarak gerekli alan ayarlamas yaplr.
2.3.
AILI DSKET OLUTURMA
Sistem CD-ROMdan al zelliine sahip deilse ya da Internet zerinden kurulum

gerekletirilecekse kurulumu balatmak iin gerekli olan disketi oluturmak gerekir. Bu
disket(ler)in imaj(lar) srmle birlikte sunulmaktadr. Yaplmas gereken ilgili program
ile bu imaj(lar)n disket(ler)e yazlmasdr.
rnek olarak gerekletirilecek RedHat Linux srm iin bu disketin oluturulmas
aadaki gibidir.
Al disket imajlar kurulum CDsi ya da FTP sitesindeki /images dizini ierisinde
bulunur. Bu dizinde bulunan dosyalar unlardr:
boot.img
bootnet.img
pcmcia.img
sabit diskten ya da CDden kurulumu balatmak iin

a zerinden kurulum balatmak iin
dizst (laptop) bilgisayarlarda kurulumu balatmak iin
Aadakiler ise ilave src disket imajlardr:

drvblock.img
drvnet.img
oldcdrom.img
pcmciadd.img
ilave blok donanm srcleri

ilave network srcleri
ilave CD-ROM srcleri
PCMCIA srcleri
Kurulum seeneine gre ilgili imaj dosyas sisteme kopyalanr. Windows sistemlerde
ilgili imajn diskete yazlmas iin gerekli olan rawrite.exe program da /dosutils dizini
iinden sisteme kopyalanr. Komut satrndan program altrlr.
Unix ve Linux sistemlerde dd if=bootnet.img of=/dev/fd0 komutu ile <bootnet.img>

imaj disket srcsne yazlabilir. CD-ROM zerinden yerel kurulum
gerekletirilecekce ve sistem CD-ROMdan alma seeneine sahipse bu ilemlere
gerek yoktur.
6
Blm 2: Kurulum
Oluturulan disketle ve CD ile sistem yeniden balatlr.
2.4.
KURULUMA BALARKEN
rnek olarak RedHat Linux 7.3 srmnn kurulumu gerekletirilecektir. Temel olarak
btn Linux srmlerinin kurulumu benzer ekilde gerekletirilir.
RedHat 7.3, 3 CDden olumaktadr. Kurulum iin oluturulan disket ya da ilk CD ile
sistem balatlr.
Grafik ekranda standart kurulum balatmak iin ENTER tuuna baslr. Text modundan
standart kurulum balatmak iin text yazlp ENTER tuuna baslr. Kurulum srasnda
donanmn tannmamas isteniyorsa linux noprobe yazlp ENTER tuuna baslr. Eer
ekstra src disketi kullanlacaksa linux dd <ENTER> seenei kullanlr. rnek
kurulumda grafik tabanl kurulumu semek iin ENTER tuuna basarak devam
edilmektedir.
Grafik tabanl kurulumda ilk olarak ekrana gelen Hogeldin penceresi Next seenei ile
geilir.
Blm 2: Kurulum
Sonraki ekranda kurulum dili seilir. Bu aamadan sonra kurulum seilen dil ile
srdrlr. (rnekte Trke kurulum destei eklenmedii iin kurulum dili olarak
ngilizce seilmitir.)
Blm 2: Kurulum
Kullanlan klavye modeli, dili ve l tularn* kullanlp kullanlmayaca seilir.
l tular: Standart ASCII karakter tablosunda yer almayan ya da tek tua basldnda ekranda
grnmeyen ve lkelerin klavye dzenlerinde yer alan baz zel karakterleri gstermeye yaran
tulardr. (rnegin ~ ` ^ karakterlerini grntleyebilmek iin bu karaktere karlk gelen tua
bastktan sonra ara ubuuna ya da karakterin uygulanaca harfe baslmaldr.)
*
Blm 2: Kurulum
Kullanlan fare tr, seri fare seilmise balant noktas ve tu seeneinin (Emulate 3
Buttons) kullanlp kullanlmayaca seilir. (3 tu seenei ile iki tulu fareler iki tuuna
ayn anda baslarak tulu fare gibi kullanlabilir.)
Sonraki ekranda kurulum (install) ya da var olan sistemi ykseltme (upgrade existing
system) ilemlerinden hangisinin gerekletirilecei seilir. Kurulum, i istasyonu
(workstation), sunucu (server), dizst (laptop) seenekleri ya da kiiye zel (custom)
seimle gerekletirilebilir. rnekte kiiye zel (custom) kurulum tr seilmitir.
Kurulum srasnda disk blmlendirme ve disk alan kullanm iin ayr seenekler
sunulmaktadr. Otomatik olarak yaplandrma (automatic), Disk Druid program ile
grafik ortamda yaplandrma ya da fdisk program ile kiisel yaplandrma
seeneklerinden biri seilir. Otomatik yaplandrma seenei, kurulumu yaplan Linux,
Windows iletim sistemi ile birlikte kullanlacaksa tercih edilmemelidir. Yeni balayanlar
iin Disk Druid program kullanm kolayl bakmndan tercih edilebilir. Tecrbeli
kullanclar iin fdisk seenei btn kontrol kullancya brakr. Kullanm kolayl
asndan rnekte Disk Druid program kullanlacaktr.
Manually Partition with Disk Druid seenei seildiinde ekrana gelen pencerenin st
tarafnda var olan diskler ve var olan blmlendirme yaplar gsterilir. Onun altnda
yaplandrma seenekleri sunulur:
New
Edit
Delete
Reset
10
Yeni disk blm yaratma

Var olan disk blm bilgisini dzenleme
Var olan disk blmn silme
Yaplan deiiklikleri sfrlama
Make RAID
Blm 2: Kurulum
Diskler arasnda RAID* yaps uygulama
Linux iletim sistemi srclere aadaki adlandrma ile ular:

IDE
/dev/hda
/dev/hdb
/dev/hdc
/dev/hdd
Birincil ana (primary master)

Birincil kle (primary slave)
kincil ana (secondory master)
kincil kle (secondary slave)
Disket
/dev/fd0
/dev/fd1
Birinci disket src

kinci disket src
SCSI
/dev/sda
/dev/sdb
/dev/sdc
...
Birinci SCSI src

kinci SCSI src
nc SCSI src
Linux iletim sisteminde disk zerinde 4 ana (primary) blmlendirme yaplabilir.

rnein; birincil ana (/dev/hda) disk zerinde yaratlacak blmlendirmeler;
/dev/hda1
/dev/hda2
/dev/hda3
/dev/hda4
Birincil ana disk, birinci ana blm

Birincil ana disk, ikinci ana blm
Birincil ana disk, nc ana blm
Birincil ana disk, drdnc ana blm
RAID Redundant Array of Inexpensive Disk: ki ya da daha fazla diski birletirip tek disk
gibi kullanma yntemidir. Bu yapda birinci disk dolduunda sanki ayn diskmi gibi ikinci ve
srayla dier diskler kullanlmaya balanr.
*
11
Blm 2: Kurulum
Bunun yannda ana blmlerden birisini geniletilmi (extended) seerek bu blm

zerinde mantksal (logical) blmlemeler de yaratlabilir. Linux mantksal blmlere
5ten balayarak sras ile numara verir. Buna gre;
/dev/hda5
/dev/hda6
/dev/hda7
...
Birincil ana disk, birinci mantksal blm

Birincil ana disk, ikinci mantksal blm
Birincil ana disk, nc mantksal blm
Fdisk programnn kullanm:

Yaplandrma olarak fdisk program kullanlacaksa aadaki komutlar kullanlr:
a
l
n
p
d
t
w
q
m
Alabilir (bootable) blm yarat/kaldr

Blm trlerini listele
Yeni blm ekle
Blm bilgisini yazdr
Blm sil
Blm tr deitir
Bilgiyi diske kaydet
Kaydetmeden k
Komutlar listele (yardm)
Linux iletim sistemi dosya yaps olarak ext2 kullanr, yeni dosya yaps olarak ext3
gelitirme aamasndadr. Bunun yannda disk zerinde belli bir blm takas alan
(swap) olarak kullanlr. Takas alan diskin belli bir blmnn RAM gibi kullanlmas
iin yaratlr. Genel kullanm iin 256 MB takas alan ayrlmas nerilir. Farkl
kullanmlar iin bu deer kiiye zel yaplandrlabilir. Bu pencerede ayrca diskte
12
Blm 2: Kurulum
kullanlacak blmn balant noktas (mount point), tr (type), boyutu (size) ve

dzenleme srasnda kt blmlerin (bad blocks) aratrlp aratrlmayaca belirlenir.
Linux iletim sisteminden Windows (fat, vfat-fat32) disk blmlerine eriilebilir.

Kurulum srasnda ya da kurulum sonrasnda bu blmlerin balant noktalar (mount
point) belirlenir ve bu blmlere eriilebilir.
13
Blm 2: Kurulum
Linux iletim sistemi tek bir blm zerine kurulabilecei gibi amaca ve ihtiyaca gre
farkl blmlendirmelere ayrlabilir. Sistem elektronik posta sunucusu (mail server)
olarak kullanlacaksa elektronik postalarn tutulduu /var dizini byk boyutta ve ayr
bir blmde tutulabilir. Benzer ekilde kayt dosyalarnn (log files) diski doldurmamas
iin de /var dizini ayr blmde ve ihtiya duyulan boyutta tutulabilir. Sistemde
kullanclarn ev dizinleri tutulacaksa /home dizini ayr bir blmde tutulabilir. Baz
programlarn ortak disk alan (temporary space) yetersizlii gibi sorunlarla
karlamamas iin /tmp ayr blmlendirilebilir. Bunun yannda yapya gre /usr ve
/usr/local ayr ayr blmlerde tutulabilir. Takas alan diskin en ok kullanlan
blmlerine (/usr, /usr/local, /home) yakn bir yerde yaratlabilir. Btn bunlar belli bir
kurala bal olmayp ihtiyaca gre zel zmler reterek en verimli ekilde belirlenir.
Baz disk blmlendirme rnekleri:
1) Bu rnekte tek sabit disklik sistem zerinde birinci ana disk blmnde Windows 98,
ikinci ana disk blmnde Linux takas alan ve nc ana disk blm zerinde tek
blmlk Linux dosya sistemi saklanacak, Windows disk blmne Linux ierisinden
kk dizinde yaratlan /C dizini ile ulalacaktr. Buna gre fdisk yaps;
disk blm
/dev/hda1
/dev/hda2
/dev/hda3
dosya yaps
fat32
swap
ext2
balant noktas
/C
swap
/
2) Bu rnekte ise tek sabit disklik sistem zerinde birinci ana disk blmnde NTFS
dosya sistemine kurulu Wndows XP ve ikinci ana blm zerinden yaratlan
geniletilmi blm zerinde; birinci mantksal blmde Linux kk dizin, ikinci
mantksal blmde /var, nc mantksal blmde /tmp, drdnc mantksal
blmde /usr, beinci mantksal blmde takas alan (swap), yedinci mantksal
blmde /home ve sekizinci mantksal blmde fat32 dosya sisteminde ikinci Windows
disk blm yaratlacaktr.
disk blm
/dev/hda1
/dev/hda2
/dev/hda5
/dev/hda6
/dev/hda7
/dev/hda8
/dev/hda9
/dev/hda10
/dev/hda11
dosya yaps
ntfs
extended
ext2
ext2
ext2
ext2
swap
ext2
fat32
balant noktas
/mnt/C
/
/var
/tmp
/usr
swap
/home
/mnt/D
3) Son rnekte iki disklik bir sistem zerinde disk blmlendirmesi yaplacaktr. Sistem
zerinde Windows 98, Windows XP, ortak /home, /tmp ve takas alan kullanan RedHat
ve Slakware Linux iletim sistemleri bulunmaktadr. Grntdeki disk blmlendirmesi
RedHat ierisinden yapld iin /(kk dizin) RedHat Linuxun kk dizinine karlk
gelmektedir. Slakware Linuxun kulland disk blmlerine /slackware dizini altndan
eriilecektir.
14
disk blm
/dev/hda1
/dev/hda2
/dev/hda5
/dev/hda6
/dev/hdb1
/dev/hdb2
/dev/hdb3
/dev/hdb4
/dev/hdb5
/dev/hdb6
/dev/hdb7
/dev/hdb8
/dev/hdb9
dosya yaps
fat32
extended
ntfs
fat32
ext2
ext2
swap
extended
ext2
ext3
ext3
ext2
ext2
Blm 2: Kurulum
balant noktas
/windows/win98
/windows/XP
/windows/D
/boot
/
swap
/usr
/tmp
/home
/slakware
/slakware/usr
Sistem ykleyicisi olarak hangi programn kullanlaca belirlenir. GRUB, GNU projesi
erevesinde gelitirilen ve yeni avantajlar sunan bir ykleyicidir. LILO (LinuxLoader),
uzun yllardan beri kullanlan ykleyici programdr. Ayn pencerede ykleyici
programn yeri belirlenir. Disk zerinde Windows iletim sistemi ykl ise, ykleyici
olarak Windows iletim sisteminin bulunduu blm seilmemelidir. MBR ya da
linux/boot dizininin bulunduu disk blm kullanlmaldr. Byk disklerde (>2.1 GB)
ykleyici sorunu ile karlalmamas iin LBA32 seenei kullanlmas gerekir. Sistem
zerinde birden fazla iletim sistemi alacaksa varsaylan olarak kullanlacak iletim
sistemi belirlenir.
Ykleyici olarak GRUB kullanlacaksa ve al srasnda yaplandrma iin ifre girilmesi
isteniyorsa, bu aamada kullanlacak ifre belirlenir.
15
Blm 2: Kurulum
A (network) ortamnda allyorsa ve DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol)

kullanlmyorsa balant ayarlar yaplr ve ilk alta etkin olup olmayaca belirlenir.
A ayarlar yapldktan sonra gelen pencerede gvenlik duvar (firewall) seviyesi yksek
(high), orta (medium) belirlenir ya da gvenlik duvar devre d braklr (no firewall).
16
Blm 2: Kurulum
Gvenlik duvar iin kiiselletime seenekleri kullanlmak isteniyorsa onlar belirlenir

(izin verilecek balant donanmlar ve servisler).
Sonraki pencerede sistemde kullanlacak dil seenekleri ve varsaylan (default) dil

seenei belirlenir.
17
Blm 2: Kurulum
Dil seenekleri belirlendikten sonra gelen pencerede zaman dilimi seimi yaplr.
Bir sonraki pencerede sistem yneticisi (root) ifresi belirlenir ve istee bal olarak
sistemde alacak dier kullanclarn hesaplar alr. Kullanc hesaplar kurulum
sonrasnda da sistem yneticisi tarafndan yaratlabilir.
18
Blm 2: Kurulum
Gvenlik yaplandrmas olarak kullanc hesap ve ifre bilgilerinin ifrelenerek (MD5)

ve glge parola (shadow) yntemi ile saklanp saklanmayaca, NIS, LDAP, Kerberos,
SMB protokollerinin kullanlp kullanlmayaca belirlenir. A ortamnda kullanc
hesaplar iin bir sunucu bulunmuyorsa kullanc hesaplar yerel sistemde tutulur.
Daha sonraki ekranda yklenecek paketlerin seimi yaplr. Bunlar:
Printing Support (Yazc Destei)
Classic X Window System (Klasik X Pencere Sistemi)
X Window System (X Grafik Arayz Destei)
Laptop Support (Dizst Bilgisayar Destei)
GNOME (GNOME Pencere Yneticisi)
KDE (KDE Pencere Yneticisi)
Sound and Multimedia Support (Ses ve okluortam Destei)
Network Support (A Destei)
Dial-up Support (evirmeli A Destei)
Messaging and Web Tools (Mesaj ve Web Aralar)
Graphics and Image Manipulation (Grafik ve Resim Uygulamalar)
News Server (Haber Sunucusu)
NFS File Server (A Dosya Sistemi Dosya Sunucusu)
Windows File Server (Windows Dosya Sunucusu)
Anonymous FTP Server (Misafir Dosya Transfer Protokol Sunucusu)
SQL Database Server (SQL Veritaban Sunucusu)

19
20
Blm 2: Kurulum
Web Server (Web Sunucusu)
Router / Firewall (Datc / Gvenlik

Duvar)
DNS Name
Sunucusu)
Network Managment Workstation

(A Ynetim stasyonu)
Authoring and Publishing (Yazma ve

Yaynlama)
Emacs (Emacs Uygulamalar)
Utilities (Uygulamalar)
Legency Application Support (Harici

Program Destei)
Software
Gelitirme)
Kernel
Development
Gelitime)
(ekirdek
Windows Compatibility
Uyumluluu)
(Windows
Game and Entertainment (Oyunlar ve

Elence)
Everything (Btn Paketler)
Server
(Alan
Development
Ad
(Yazlm
Blm 2: Kurulum
Tek tek (individual) paket seimi iaretlenmise tm paketler listelenir ve detayl olarak
seim yaplr. Grup baznda listeleme (Tree View) yaplabilecei gibi isme gre listeleme
(Flat View) de yaplabilir.
Sonraki pencerede ekran kart tantm yaplr.
21
Blm 2: Kurulum
Kurulumla ilgili btn bilgiler toplandktan sonra kuruluma balanabilir. Dosyalar

kopyalanmadan nce balanlan ve biimlenmesi istenen blmler biimlenir. Daha
sonra dosya kopyalama ilemi balar.
Dosya kopyalama ilemi tamamlandktan sonra grafik arayz iin znrlk ayarlar,
balang seenei (grafik ekran ya da metin ekran) ve varsaylan pencere yneticisi
22
Blm 2: Kurulum
seimi yaplr. RedHat 7.3 standart srm ile Gnome ve KDE masast yneticileri
sunulmaktadr. stee bal olarak dier masast ya da pencere yneticileri de sisteme
yklenip kullanlabilir. Ayrca Create Boot Disk (Al Disketi Yarat) seenei ile sistemin
almamas durumda sistem al iin kullanlabilecek disket yaratlmas nerilir.
Bylece baarl bir biimde kurulum ilemi tamamlanm olur.
23
24
3.
3.1.
Blm 3: Al ve Giri
AILI VE GR
SSTEM AILII VE LETM SSTEM SEM
Kurulum srasnda seilen ykleyiciye (GRUB ya da LILO) ve bilgisayarda kurulu

iletim sistemlerine bal olarak al grnts farkl olsa da ilev olarak grafik ya da
metin ortamnda kullanlacak iletim sistemi seilip balatlr.
Yaplan sistem ayarlarna ve almas istenen servislere gre sistem aadakine benzer
ekilde alr.
25
3.2.
Blm 3: Al ve Giri
SSTEME GR VE IKI
Al ilemleri tamamlandktan sonra sistem giri iin hazr hale gelir.

Red Hat Linux release 7.3 (Valhalla)
Kernel 2.4.18-3 on an i686
marine login: saydin
Password:
Sistemi kullanmak zere hesab alan kullanclar kullanc ad (username) ve ifrelerini
(password) girerek sisteme eriebilirler.
marine login: saydin
Password :
[saydin@marine saydin]$
Kurulum srasnda kullanc hesab almam ise sistem yneticisi (root) olarak sisteme
balanp adduser komutuyla ya da linuxconf grafik arayz programyla kullanc
hesaplar alr. Kullanc ekleme ilemiyle ilgili ayrntl bilgi 9. blmde anlatlacaktr.
Kullanc sisteme balandktan sonra komut satrndan ilemlerini gerekletirebilir.
Yaplmas gereken ilk ilem sistem yneticisi tarafndan atanan geici ifrenin
deitirilmesidir. Bunun iin passwd komutunu kullanmak gerekir.
[saydin@marine saydin]$ passwd
Changing password for user saydin.
Changing password for saydin
(current) UNIX password:
New password:
Retype new password:
passwd: all authentication tokens updated successfully.
Komut girilip ENTER tuuna basldktan sonra gvenlik nedeniyle ilk olarak
kullancnn gncel ifresi sorulur. Yine gvenlik nedeniyle girilen ifre bilgileri ekranda
grnmez. Gncel ifre bilgisi doru ekilde girildikten sonra kullancnn yeni ifre
bilgisinin girilmesi istenir. Kontrol amal yeni ifrenin dorulanmas iin tekrar
girilmesi istenir. Bylece ifre deitirme ilemi baarl bir ekilde tamamlanm olur.
ifre seiminde dikkat edilmesi gereken kurallar:
ifre bilgisi sisteme eriimde kullanld iin zellikle sistem yneticisi ifresinin dier
kullanclar tarafndan bilinmemesi ve kolayca renilmemesi gerekir. Bunun iin;
26
En az 8 karakterden olumaldr.
Kolayca tahmin edilebilecek ad, soyad, doum tarihi gibi kiisel bilgiler tek bana
kullanlmamaldr.
Byk-kk harflerin ve rakamlarn karmndan, ancak unutulmayacak ekilde
seilmelidir
Belli aralklarla deitirilmelidir.
Blm 3: Al ve Giri
ifre rnekleri:
SeL75A?? MeTu20-02 73taHdeR
(Gvenlik nedeniyle bu ifrelerin kullanlmamas nerilir)
Sistemden k iin logout, exit komutlar ya da Ctrl+D tu ikilisi kullanlarak
oturum sonlandrlabilir. Sistemi kapatmak iin shutdown komutu ya da Ctrl+Alt+Del
tular kullanlabilir.
3.3.
LINUX DOSYA SSTEM YAPISI
Linux iletim sistemi yklendiinde aadaki dizin yapsn oluturur:

/ ............ : Kk dizin.
/boot .... : letim sisteminin diske yklenmesi iin gerekli dosyalar.
/dev ..... : Sistemde kullanlan cihazlara eriimi salayan dosyalar.
/home .. : Kullanclarn ev dizinleri.
/root ..... : Sistem yneticisinin ev dizini.
/etc ....... : Sistem ayarlarnn tutulduu bilgi dosyalar.
/lib ....... : Sistem programlarnn kulland ktphane dosyalar.
/var ...... : Sistem deiken dosyalar ve kayt bilgileri.
/tmp .... : Sistemde geici dosya yaratma ve ortak kullanm alan.
/bin, /usr/bin, /usr/local/bin ....... : Kullanclarn altrabilecei program dosyalar.
/sbin, /usr/sbin, /usr/local/sbin .. : Sistem yneticilerinin altrabilecei program
dosyalar.
3.4.
KABUK PROGRAMLARI (SHELL)
Kabuk program (shell) kullanc ile iletim sisteminin ekirdei arasnda balant kuran
kpr program olarak adlandrlabilir. lev olarak kullanc tarafndan ya da dier
yollarla girilen komutlar yorumlayp ilemi gerekletirmek zere ekirdee gnderir
ve ilem sonucunu kullancya aktarr.
Linux sistemlerinde farkl kabuk programlar kullanlabilir:
Kabuk Program
Aklama
Bash
(born again shell) GNU tarafndan C shellin zelliklerinin

gelitirildii standart kabuk program
Csh
C kabuk program
Ksh
Korn kabuk program
Sh
Standart UNIX kabuk program
Tcsh
C kabuk programnn gelitirilmi hali
Zsh
Korn kabuk programnn gelitirilmi hali
Linux sistemlere eriildiinde kullanc ad ve ifre bilgileri girildikten sonra sistem

tarafndan ilk olarak kullancnn kabuk program altrlr. Kabuk program, girilen
komutlar alglayan ve ileyen temel programdr. Kullanc hesab alrken kullancnn
27
Blm 3: Al ve Giri
hangi kabuk programn kullanaca sistem yneticisi tarafndan belirlenir ve

/etc/passwd dosyasnda bu bilgi tutulur. Kullanc sisteme balandnda kullanc
bilgileri okunurken altraca kabuk program bilgisi de okunur ve altrlr.
Kullanc, kulland kabuk programn echo $SHELL komutuyla renebilir. Sistemde
kullanlabilir kabuk programlarnn listesi chsh l komutu ile listelenebilir. allan
kabuk programn deitirilmesi iin chsh komutu kullanlmaldr. Bu komut
girildiinde sistem, gvenlik asndan, ncelikle kullancnn ifre bilgisini dorular.
Daha sonra kullancdan yeni kabuk program girilmesi istenir. Bu ilemden sonra
kullancnn yeni kabuk program bilgisi gncellenir.
rnek:
nce sistemde kullanlabilecek kabuk programlar listelenir:
[saydin@marine saydin]$ chsh -l
/bin/sh
/bin/bash
/sbin/nologin
/bin/bash2
/bin/ash
/bin/bsh
/bin/tcsh
/bin/csh
/bin/ksh
/bin/zsh
Daha sonra kabuk deitirme ilemi balatlr:
[saydin@marine saydin]$ chsh
Changing shell for saydin.
Password:
ifre girildikten sonra bir nceki komutta listelenen kullanlabilir kabuk programlardan
tercih edileni tam adresi ile birlikte girilir:
New shell [/bin/bash]:/bin/ksh
Bylece saydin kullancsnn kabuk program /bin/ksh olarak deitirilir.
Kabuk programlarnn kulland balang dosyalar:
Kabuk programlarnn, balangcnda okuyup ierisindeki komutlar altrrken
kulland dosyalar vardr. Kullanc sisteme balandktan sonra, alta gereklemesini
istedii ilemleri bu dosyalarn ierisine yazabilir.
bash
sh
ch
tcsh
28
.profile, .bash_profile
.profile
.cshrc, .login
.tcshrc, .cshrc, .login
Blm 3: Al ve Giri
rnek:
Kullanc alta sistemde ka kullancnn olduunu grmek iin kabuk programn
(bash) al dosyasn (.profile) yle dzenleyebilir:
# ornek .profile dosyas
# Sistemdeki kullanc saysn gosterir
echo Sistemde who | wc l kisi var
3.5.
SSTEM DEKENLER
Sistem deikenleri, kabuk program ve dier programlar tarafndan kullanlrlar.

Deikenlerin listesi ve deerleri set komutu ile grntlenebilir.
[saydin@marine saydin]$ set
BASH=/bin/bash
BASH_VERSINFO=([0]=2 [1]=05a [2]=0 [3]=1 [4]=
release [5]=i686-pc-linux-gnu)
BASH_VERSION='2.05a.0(1)-release'
COLORS=/etc/DIR_COLORS
COLUMNS=80
DIRSTACK=()
EUID=500
GROUPS=()
HISTFILE=/home/saydin/.bash_history
HISTFILESIZE=1000
HISTSIZE=1000
HOME=/home/saydin
HOSTNAME=marine.cc.metu.edu.tr
...
Bu deikenlerin deerleri, sistem tarafndan, sisteme balanrken kabuk programnn
balang dosyas araclyla ya da alma srasnda deitirilebilir.
Belli bir deikenin (HOME) ieriini bash kabuk programnda grntlemek iin;
echo $HOME
ieriini deitirmek iin;
export HOME=/home/saydin
komutlar kullanlabilir.
Baz sistem deikenleri ve anlamlar:
HOME
PATH
TERM
PS1,PS2
: Kullanc ev dizin bilgisini tutar.

: altrlacak programlarn arama dizin bilgisini tutar.
: allacak terminal tr bilgisini tutar.
: Kabuk program satr balang grnt bilgisini tutar.
29
3.6.
Blm 3: Al ve Giri
LINUX KOMUT YAPISI
Komut satrnda belli ilemleri gerekletirebilmek iin belli komutlarn bilinmesi

gerekmektedir. Komutlar genel olarak ana blmden oluur:
<komut> <seenek(ler)> <argman(lar)>
Seenekler komutun hangi ekilde alacan, argmanlar komutun ne zerinde
alacan belirler. Komutun almas iin komuta ve yaplmas istenilen ileve gre
seenek ve/ya da argman gerekmeyebilir.
rnek:
ls komutu bulunulan dizindeki dosya ve dizinleri listeler:
[saydin@marine saydin]$ ls
alsa_mail
kern.flp
book01
linux-2.4.18.tar.gz
book02
linux-atm-2.4.0-1.i386.rpm
...
snapshot1.png
snapshot.png
snddevices.in
ls l komutu bulunulan dizindeki dosya ve dizinleri ayrntl bilgi olarak listeler:

[saydin@marine
total 72892
-r-xr-xr-x
1
-rw-r--r-1
-rw-r--r-1
drwx-----3
...
saydin]$ ls -l
saydin
saydin
saydin
saydin
users
users
users
users
466
459002
309908
4096
May
May
May
May
23 2002 alsa_mail
27 13:11 dene
27 13:12 dene.xpm
28 2002 Desktop
ls /var komutu /var dizini ierisindeki dosya ve dizinleri listeler:

[saydin@marine saydin]$ ls /var
arpwatch gdm
lock
mail
cache
lib
log
nis
db
local lost+found opt
preserve
run
spool
state
tmp
tux
www
yp
ls al /home/saydin komutu /home/saydin dizinindeki gizli dosya ve dizinler

dahil btn dosya ve dizinleri ayrntl olarak listeler:
[saydin@marine saydin]$ ls -al /home/saydin/
total 73084
drwx------ 21 saydin users 4096 May 28 14:02
drwxr-xr-x 4 root
root
4096 May 23 2002
drwx------ 2 saydin users 4096 May 24 2002
-r-xr-xr-x 1 saydin users
466 May 23 2002
-rw------- 1 saydin users
0 May 23 2002
-rw------- 1 saydin admin 2197 May 28 2002
-rw-r--r-- 1 saydin users
24 May 23 2002
-rw-r--r-- 1 saydin user
191 May 23 2002
124 May 23 2002
...
30
.
..
.AbiSuite
alsa_mail
.autorun.lck
.bash_history
.bash_logout
.bash_profile
.bashrc
3.7.
Blm 3: Al ve Giri
YARDIM ALMA
Linux iletim sistemlerinde man komutu ile yardm alnabilir. Komutla ilgili bilgi
verilmesi iin u komut girilmelidir:
man [<Blm>] <komut ad>
rnek:
[saydin@marine saydin]$ man ls
LS(1)
NAME
ls - list directory contents
SYNOPSIS
ls [OPTION]... [FILE]...
DESCRIPTION
List information about the FILEs (the current directory by
default). Sort entries alphabetically if none of -cftuSUX
nor --sort.
-a, --all
do not hide entries starting with .
-A, --almost-all
do not list implied . and ..
-b, --escape
print octal escapes for nongraphic characters
...
Sayfada satr satr ilerleyebilmek iin ENTER tuu, sayfa sayfa ilerleyebilmek iin ara
ubuu (space bar) ya da Ctrl+F, geriye doru sayfa sayfa ilerleyebilmek iin Ctrl+B
tular kullanlabilir. kmak iin Q tuuna baslmaldr.
help komutu yardm almak iin dier bir seenektir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ help if
if: if COMMANDS; then COMMANDS; [ elif COMMANDS; then
COMMANDS; ]... [ else COMMANDS; ] fi
The if COMMANDS are executed. If the exit status is zero,
then the then COMMANDS are executed. Otherwise, each of the
elif COMMANDS are executed in turn, and if the exit status
is zero, the corresponding then COMMANDS are executed and
the if command completes. Otherwise, the else COMMANDS are
executed, if present.
...
31
Blm 3: Al ve Giri
info ve <komut> -help yardm almak iin kullanlabilecek dier seeneklerdir.

rnek:
[saydin@marine saydin]$ info cp
File: fileutils.info, Node: cp invocation, Next: dd
invocation, Up: Basic operations
`cp': Copy files and directories
================================
`cp' copies files (or, optionally, directories). The copy
is completely independent of the original. You can either
copy one file to another, or copy arbitrarily many files to
a destination directory.
Synopsis:
cp [OPTION]... SOURCE DEST
cp [OPTION]... SOURCE... DIRECTORY
If the last argument names an existing directory, `cp'
copies each SOURCE file into that directory (retaining the
same name). Otherwise, if only two files are given, it
copies the first onto the second. It is an error if the last
argument is not a directory and more than two non-option
arguments are given.
...
[saydin@marine saydin]$ cp --help
Usage: cp [OPTION]... SOURCE DEST
or: cp [OPTION]... SOURCE... DIRECTORY
or: cp [OPTION]... --target-directory=DIRECTORY SOURCE...
Copy SOURCE to DEST, or multiple SOURCE(s) to DIRECTORY.
-a, --archive
--backup[=CONTROL]
same as -dpR
make a backup of each existing
destination file
like --backup but does not accept
an argument
-b
...
3.8.
DOSYA-DZN BLGLER VE GVENLK-ZN AYARLARI
ls komutu l seenei ile altrldnda dosya ve dizinler hakknda ayrntl bilgi

edinilir.
-rw-r--r-- 2 saydin
drwx------ 3 saydin
1
32
users
users
4
309908 May 28 13:12

4096 May 27 2002
5
dene.xpm
Desktop
7
Blm 3: Al ve Giri
Sol taraftan 1. stun (ilk 10 karakter) dosya ya da dizinle ilgili gvenlik bilgilerini
gsterir. 2. stun o dosya ya da dizine balant saysn, 3. stun dosyann sahibi olan
kullanc adn, 4. stun sahibi olan grup adn, 5. stun bayt cinsinden boyutunu, 6.
stun dzenlendii tarihi ve 7. stun dosyann adn belirtir.
1. stundaki ilk karakter;
d: dizin,
: standart dosya,
l: balant (link),
c: zel karakter dosyas,
b: zel blok dosyasn ifade eder.
d r w x r x r - x
Dosya tr
Sahibinin haklar
Grubun haklar
Dierlerinin haklar
Geri kalan 9 karakter blok olarak dnlrse 1. blok sahibinin, 2. blok grubun ve 3.
blok ise geriye kalan kiilerin haklarn gsterir. Bunlar;
r: okuma (read),
w: yazma (write),
x: altrma (execute).
Dosya ve dizin haklar chown, chgrp ve chmod komutlar ile dzenlenebilir.
chown, dosya ya da dizinin sahibini deitirmek iin kullanlr. Komutun genel

yaps;
chown <kullanc ad|kullanc kodu> <dosya/dizin ad>
rnek:
[saydin@marine saydin]$ chown saydin /tmp/deneme.txt
/tmp dizinindeki deneme.txt dosyasnn sahibini saydin olarak deitirir.
[saydin@marine saydin]$ chown R saydin /tmp/saydin
/tmp/saydin dizininin ve altndaki btn dosya ve dizinlerin sahibini saydin olarak
deitirir.
chgrp, dosya ya da dizinin grubunu deitirmek iin kullanlr. Komutun genel

yaps;
chgrp <grup ad|grup kodu> <dosya/dizin ad>
chmod, dosya ya da dizin haklarn belirlemek iin kullanlr. ki ayr kullanm ekli
vardr:
Karakter kullanm: Aadaki karakter bileenleri kullanlarak izin haklar belirlenebilir:

u: kullanc (user)
g: grup (group)
o: dierleri (others)
a: herkes (all)
+: izin verme
-: izin alma
r: okuma (read)
w: yazma (write)
x: altrma (execute)
33
Blm 3: Al ve Giri
rnek:
[saydin@marine saydin]$ chmod u+rw <dosya/dizin ad>
Kullancya okuma ve yazma hakk verir.
[saydin@marine saydin]$ chmod g-w <dosya/dizin ad>
Gruptan yazma hakkn alr.
[saydin@marine saydin]$ chmod go+x <dosya/dizin ad>
Grup ve dierlerine altrma hakk verir.
Saysal kullanm: Haklarn saysal karl u ekildedir:
r: 4
w: 2
x: 1
Buna gre;
Okuma
Yazma
altrma
Kullanc
4 ya da 0
2 ya da 0
1 ya da 0
Grup
4 ya da 0
2 ya da 0
1 ya da 0
Dier
4 ya da 0
2 ya da 0
1 ya da 0
rnek:
[saydin@marine saydin]$ chmod 700 <dosya/dizin ad>
Okuma
Yazma
altrma
TOPLAM
Kullanc
4
2
1
7
Grup
0
0
0
0
Dier
0
0
0
0
Kullancnn tm haklar var, grubun ve dierlerinin hakk yok.

Okuma
Yazma
altrma
TOPLAM
Kullanc
4
2
1
7
Grup
4
0
1
5
Dier
4
0
1
5
Kullancnn tm haklar var, grubun ve dierlerinin okuma-altrma hakk var.

Okuma
Yazma
altrma
TOPLAM
Kullanc
4
2
0
6
Grup
4
0
0
4
Dier
0
0
0
0
Kullancnn okuma-yazma hakk var, grubun okuma hakk var, dierlerinin hakk yok.
34
3.9.
Blm 3: Al ve Giri
DOSYA VE DZNLER ZERNDE LEMLER
cd dizinler arasnda geii salar.

rnek:
[saydin@marine saydin]$ cd /tmp
/tmp dizinine gemeyi salar.
[saydin@marine saydin]$ cd ~saydin
saydin kullancsnn ev (home) dizinine gemeyi salar.
mkdir dizin yaratmay salar.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ mkdir belgelerim
Bulunulan dizinde belgelerim ad altnda yeni bir dizin oluturur.
[saydin@marine saydin]$ mkdir p /tmp/saydin/gecici
/tmp/saydin altnda gecici adl yeni bir dizin oluturur (-p seenei, olmayan st
dizinleri de oluturmay salar).
mv dosya ya da dizinleri tama ya da isim deitirme ilemini gerekletirir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ mv deneme.txt /home/saydin/tmp
deneme.txt dosyasn /home/saydin/tmp dizinine tar.
[saydin@marine saydin]$ mv yenidosya.txt eskidosya.txt
yenidosya.txt isimli dosyay eskidosya.txt olarak yeniden adlandrr.
cp dosya ya da dizin kopyalama ilemini gerekletirir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cp odev.txt yedek.txt
odev.txt dosyasnn yedek.txt adnda bir kopyasn oluturur.
[saydin@marine saydin]$ cp odev.txt ~saydin/backup
odev.txt dosyasnn aynsn saydin kullancsnn ev dizini altndaki backup dizini
altna kopyalar.
ln dosya ya da dizinlerin balantlarn oluturur.
35
Blm 3: Al ve Giri
rnek:
[saydin@marine saydin]$ ln odev.txt baglanti.txt
odev.txt dosyasnn baglanti.txt adnda balant dosyasn oluturur.
[saydin@marine saydin]$ ln s /home/saydin/odev /tmp/saydin
/home/saydin/odev dizinine /tmp/saydin olarak bir balant oluturur.
rm dosya ya da dizin silme ilemini gerekletirir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ rm odev.txt
odev.txt dosyasn siler.
[saydin@marine saydin]$ rm Rf yedek.txt /home/saydin/backup
/tmp/saydin.bmp
yedek.txt dosyasn, /home/saydin/backup dizinini ve /tmp/saydin.bmp dosyasn
onay almadan siler (-R alt dizinleri silmek, -f ise silme onay olmadan silmek iin
kullanlr).
36
4.
Blm 4: Temel Linux Komutlar
TEMEL LINUX KOMUTLARI
Btn iletim sistemlerinde grafik arayz yardm ile her ne kadar herhangi bir komut
yazmadan ilemler gerekletirilebiliyor olsa da temelde arka planda alan komutlar,
yani kk programcklar vardr. Grafik arayz olmad durumlarda ya da tm
kontrollerin kullanc tarafndan belirlenerek gerekletirilecek ilemlerde bu temel
komutlar ve ilevlerini bilmek gerekir. Bu blmde Linux iletim sisteminde komut
satrnda en ok kullanlan komutlar, ilevleri ve kullanmlarna dair rnekler
verilecektir. <komut> --help ya da man <komut> ile daha ayrntl bilgi edinilebilir.
4.1.
bc
Aritmetik ilemlerin gerekletirilebilecei bir programdr.

rnek:
[saydin@marine saydin]$ bc
bc 1.06
Copyright 1991-1994, 1997, 1998, 2000 Free Software
Foundation, Inc.
This is free software with ABSOLUTELY NO WARRANTY.
For details type `warranty'.
10.45+203.0218
213.4718
a=2^4
b=14*12
b-a
152
quit
4.2.
cat
Dosyann ieriini grntlemek iin kullanlr.

rnek:
kimlik.txt dosyasnn ieriini grntlemek iin;
[saydin@marine saydin]$ cat kimlik.txt
Kullanici Adi
: saydin
Gercek Adi
: Selcuk Han AYDIN
Tel
: 210 33 11
Adres
: BIDB Z-23 ODTU
Gorev
: Sistem Yoneticisi
belge1 dosyasnn ieriini yedek isimli yeni bir dosyaya kopyalamak iin;
[saydin@marine saydin]$ cat belge1 > yedek
belge1, belge2, belge3 dosyalarn birletirip belge isimli dosyann sonuna eklemek
iin;
[saydin@marine saydin]$ cat belge1 belge2 belge3 >> belge
37
4.3.
clear
Terminali temizler ve imleci ilk satra tar.

rnek:
[saydin@marine
CONS.F
Mail
XF86Config-4
a.out
[saydin@marine
saydin]$ ls
fikstur.pas
fquad.f
graph.m
kimlik.txt
saydin]$ clear
progs.tar.gz
quad.f
run.sh
satranc.cpp
ENTER tuuna basldnda tm ekran temizlenir, komut satr ekrandaki ilk satrda
grntlenir.
4.4.
cmp
ki dosyay karlatrr ve farkllklarn belirtir.

rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat b1
bu belge deneme amali olarak yaratildi
birinci satir farkli
ikinci satir farkli
[saydin@marine saydin]$ cmp b1 b1
b1 b2 differ: char 41, line 2
4.5.
cut
Belirtilen dosya(lar)daki stunlar grntler. -d ile stun ayrac, -f ile stun numaras
belirtilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cut -d: -f5 /etc/passwd
root
bin
FTP User
Nobody
virtual console memory owner
Portmapper RPC user
X Font Server
Seluk Han AYDIN
...
38
4.6.
date
Sistem saatini ve tarihini (istenirse dzenlenerek) grntler ya da sistem yneticisi

olarak ayarlama ilemini gerekletirir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ date
Wed May 29 02:11:27 EEST 2002
[saydin@marine saydin]$ date +%H:%M:%S-%D
02:11:34-05/29/02
4.7.
df
Balanlm disk blmlerinin boyut ve doluluk bilgilerini grntler.

rnek:
Filesystem 1k-blocks
/dev/hda5
256667
/dev/hda12
5044156
/dev/hda9
1011928
/dev/hda13
5044156
none
257168
/dev/hda7
497829
/dev/hda8
4032092
/dev/hda11
3028080
/dev/hda6
256667
/dev/hda1
10231392
/dev/hdb1
10088520
/dev/hdb5
20161172
4.8.
df
Used
76141
96436
83068
4016084
0
1056
2666312
200396
78058
1631920
1845592
1314544
Available
167274
4691488
877456
771840
257168
471071
1160956
2673864
165357
8599472
7730460
17822488
Use%
32%
3%
9%
84%
0%
1%
70%
7%
33%
16%
20%
7%
Mounted on
/
/app
/home
/mdk
/dev/shm
/tmp
/usr
/usr/local
/var
/win2000
/vmware
/d1
diff
ki metin dosyasn karlatrr.

rnek:
birinci satir farkli
ikinci satir farkli
[saydin@marine saydin]$ diff b1 b2
2c2
< birinci satir farkli
--> ikinci satir farkli
39
4.9.
du
Dosya ve dizinlerin disk kullanm alanlarn grntler.

rnek:
Tm dosyalar boyutlar ile listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ du
12
./.kde/Autostart
8
./.kde/share/config/session
...
616
./.gimp-1.2
44
./.xvpics
83048
.
Bulunulan konum iin zet bilgiyi -sadece dizinin toplam disk kullanm- listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ du -s
83048
.
4.10. expr
Aritmetik ve mantksal ilemleri gerekletirir.
rnek:
[saydin@marine
8
[saydin@marine
5
[saydin@marine
[saydin@marine
3
[saydin@marine
1
[saydin@marine
0
saydin]$ expr 3 + 5
saydin]$ expr $ 5 + 15 $ / 4
saydin]$ expr 3 > 2
saydin]$ expr 3 < 2
saydin]$ expr 1
== 1
saydin]$ expr 1
== 4
4.11. echo
Karakterleri ya da deikenlerin deerlerini grntler.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ KIM=Seluk Han AYDIN
[saydin@marine saydin]$ echo KIM
KIM
[saydin@marine saydin]$ echo $KIM
Seluk Han AYDIN
[saydin@marine saydin]$ echo Hos geldin KIM
Hos geldin KIM
[saydin@marine saydin]$ echo Hos geldin $KIM
Hos geldin Seluk Han AYDIN
40
Bash kabuk programnda (ift trnak), (tek trnak) ve ` (ters trnak)n ayr ilevleri
vardr:
(ift trnak) iindeki deikenin deerini korur.
rnek:
bash-2.05a$ KIM="Seluk Han AYDIN"
bash-2.05a$ echo "$KIM"
Seluk Han AYDIN
(tek trnak) iindeki deikenin deerini korumaz.
rnek:
bash-2.05a$ KIM="Seluk Han AYDIN"
bash-2.05a$ echo '$KIM'
$KIM
`(ters trnak) karakter dizini ierisinde komut altrlmasn salar.
rnek:
bash-2.05a$ echo Bugnn tarihi `date`
Bugnn tarihi Thu Aug 15 19:06:59 EEST 2002
4.12. find
Dosya ya da dizin arama ilemlerini gerekletirir.
rnek:
Kullancnn ev dizinindeki btn dosyalar listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ find $HOME print
/etc dizinindeki host ile balayan dosyalar listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ find /etc -name host*
/etc/host.conf
/etc/hosts.allow
/etc/hosts.deny
Bulunulan dizindeki 0 boyutlu (bo) dosyalar listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ find . -size 0
./.kde/share/config/kcminitrc
./deneme
./.ICEauthority
./.autorun.lck
41
4.13. ftp, ncftp (ncftpput, ncftpget), sftp, tftp

Dosya transfer ilemlerini gerekletiren programlardr.
4.14. grep
Belirtilen dosyalar ierisinde girilen dzgn deyimin aratrlmas iin kullanlr.
Kullanm 6. blmde ayrntl olarak incelenecektir.
rnek:
Bulunulan dizinde dene szcn ieren btn dosyalar ve szcn getii satrlar
listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ grep dene *
b1:bu belge deneme amali olarak yaratildi
b2:bu belge deneme amali olarak yaratildi
dene.xpm:static char * dene_xpm[] = {
Sadece dosyalar listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ grep -l dene *
b1
b2
dene.xpm
/etc/passwd dosyasnda /bin/bash ieren satr saysn (kabuk program /bin/bash
olan kullanc saysn) listelemek iin;
[saydin@marine saydin]$ grep -c /bin/bash /etc/passwd
5
4.15. gzip, gunzip, tar

Sktrma ve arivleme ilemlerini gerekletiren komutlardr. Linux sistemleri zerinde
ok byk disk alan kaplayan dosyalar ve dizinler daha az disk alan kaplamalar iin
sktrlarak saklanrlar. Saklama ileminin, dosyalarn ya da dizinlerin silinmesi, zarar
grmesi olaslklar dnlerek, farkl bir birimde (disk, teyp, kartu vb.) arivlenerek
yaplmas nerilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ gzip deneme.txt
deneme.txt dosyasn sktrr ve deneme.txt.gz adl bir dosya yaratr.
[saydin@marine saydin]$ gzip d deneme.txt.gz ya da
[saydin@marine saydin]$ gunzip deneme.txt.gz
deneme.txt.gz sktrlm dosyasn aar.
[saydin@marine saydin]$ gzip r /home/saydin/belgeler
/home/saydin/belgeler dizini ierisindeki tm dosya ve alt dizinleri ayr ayr sktrr.
42
tar, Linux sistemlerde kullanlan standart ariv programdr. Bu programla arivleme,

sktrarak arivleme ilemleri gerekletirilebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ tar cf deneme.tar deneme1.txt
deneme2.txt
deneme1.txt ve deneme2.txt dosyalarndan deneme.tar adl bir ariv oluturur.
[saydin@marine saydin]$ tar xf deneme.tar
deneme.tar adl ariv dosyasn aar.
[saydin@marine saydin]$ tar czf deneme.tar.gz deneme
deneme dizini sktrarak deneme.tar.gz adl sktrlm ariv dosyas oluturur.
[saydin@marine saydin]$ tar xzf deneme.tar.gz
deneme.tar.gz adl sktrlm ariv dosyasn aar.
4.16. head, tail

Dosyalarn ilk ya da son blmlerinin belirtilen saydaki satrlarn grntler. Herhangi
bir seenek girilmediinde 10 satr grntlenir.
rnek:
satir.txt dosyasnn ilk 10 satrn grntlemek iin;
bash-2.05a$ head satir.txt
01 program test
02 var
03 a:integer
04 b:string
05 begin
06 write("test program")
07 write("enter the value of a")
08 read(a)
09 write("the value of a=",a)
10 write("procedure call sample")
20 satrlk satir.txt dosyasnn son 3 satrn grntlemek iin;
bash-2.05a$ tail -3 satir.txt
18 read(b)
19 writeln("the value of b",b)
20 end
4.17. host
Girilen IP/DNS (alan ad kayd) bilgisinin karln verir.
43
rnek:
[saydin@marine saydin]$ host orca
orca.cc.metu.edu.tr has address 144.122.156.104
[saydin@marine saydin]$ host www.metu.edu.tr
www.metu.edu.tr has address 144.122.199.13
[saydin@marine saydin]$ host 144.122.202.19
19.202.122.144.in-addr.arpa domain name pointer
marine.cc.metu.edu.tr.
4.18.
pine
E-posta ilemleri iin kullanlan programdr. Programda kullanlabilecek komutlar

ekrann alt tarafnda gsterilmektedir.
?
C
I
L
A
S
Q
HELP
COMPOSE MESSAGE
MESSAGE INDEX
FOLDER LIST
ADDRESS BOOK
SETUP
QUIT
pine programndan yardm alma.

Elektronik posta gnderme.
Bulunulan dizindeki mesajlar okuma.
Grntlemek iin dizin seme.
Adres defterini gncelleme.
pine programn kiiselletirme.
pine programndan k.
E-posta ilemleri pine dnda, mail, mailx, mutt, elm ve mush gibi programlar
kullanlarak da gerekletirilebilir.
4.19. ps, kill

ps komutu alan uygulamalar, uygulama numaralarn (PID) grntler. kill
komutu PIDsi ile belirtilen uygulamay sonlandrr. ps komutu en ok ef ve aux
parametreleri ile kullanlmaktadr. kill komutunda sonlandrmay zorlamak iin -9
parametresi kullanlr.
44
rnek:
[saydin@marine saydin]$ ps
PID TTY
TIME CMD
1717 pts/0
00:00:00 bash
1808 pts/0
00:00:00 vim
1811 pts/0
00:00:00 ps
[saydin@marine saydin]$ kill -9 1808
PID TTY
TIME CMD
1717 pts/0
00:00:00 bash
1812 pts/0
00:00:00 ps
[1]+ Killed
vim deneme
4.20. killall
alan uygulamalar isme gre sonlandrr.
rnek:
PID TTY
TIME CMD
1717 pts/0
00:00:00 bash
1813 pts/0
00:00:00 vim
1815 pts/0
00:00:00 vim
1821 pts/0
00:00:00 ps
[saydin@marine saydin]$ killall -9 vim
[1]- Killed
vim deneme
[2]+ Killed
vim deneme
4.21. su
Kullanc deitirme (switch user) seenei sunar. Herhangi bir seenek girilmedii
durumda sistem kullancs (root) olmaya alr. Komutu kullanan root kullancsysa
ifre sorulmaz, dier durumlarda deiilecek kullancnn ifre bilgisi istenir.
rnek:
saydin kullancsyken root kullancsna gemek iin;
[saydin@marine saydin]$ su Password:
[root@marine root]#
root kullancs iken saydin kullancsna gemek iin;
[root@marine root]# su - saydin
4.22. split
Dosyay belirtilen boyutlara bler.
45
rnek:
sayilar dosyasn sf ile balayan er satrlk dosyalara blmek iin;
[saydin@marine saydin]$ split -l 3 sayilar sf
[saydin@marine saydin]$ ls sf*
sfaa sfab sfac sfad sfae
4.23. telnet, ssh

A ortamndaki dier Linux ya da Unix sistemlerine balanma ilemini gerekletirir.
telnet programnda bilgiler ifrelenmeden dorudan gnderildii iin, zellikle kullanc
ad ve ifre bilgilerinin gvenlii asndan, eer sunucu tarafndan destekleniyorsa
bilgilerin ifrelenerek gnderildii ssh programnn kullanlmas nerilir.
4.24. sort
Belirtilen dosyalar satr satr sralar.
rnek (Karakter sralama):
[saydin@marine saydin]$ cat sort.txt
veli
ali
ahmet
musa
ayse
murat
mustafa
sort.txt dosyasn sralamak iin;
[saydin@marine saydin]$ sort sort.txt
ahmet
ali
ayse
murat
musa
mustafa
veli
sort.txt dosyasn tersten sralamak iin;
[saydin@marine saydin]$ sort -r sort.txt
veli
mustafa
musa
murat
ayse
ali
ahmet
46
rnek (Saysal sralama):

[saydin@marine saydin]$ cat sayilar
30
12
2
001
1001
17
700
0.034
267
-124
0
-0.001
20
sayilar dosyasn sralamak iin;
[saydin@marine saydin]$ sort -n sayilar
-124
-0.001
0
0.034
001
2
12
17
20
30
267
700
1001
4.25. whereis, which

Komutlarn ve ilgili dosyalarn bulunduklar konumu listeler.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ whereis ls
ls: /bin/ls /usr/share/man/man1/ls.1.gz
[saydin@marine saydin]$ which ls
alias ls='ls --color=tty'
/bin/ls
4.26. w, who, finger

w ve who komutlar sisteme bal kullanclar listeler. finger komutu sistemde var olan
kullanc ile ilgili ayrntl bilgi verir.
47
rnek:
[saydin@marine saydin]$ w
5:06pm up 1:08, 4 users, load average: 0.18, 0.08,
USER
TTY
FROM
LOGIN@ IDLE
JCPU
PCPU
root
tty1
5:05pm 1:25
0.03s 0.03s
saydin tty2
5:05pm 1:18
0.02s 0.02s
saydin pts/0 xxx.metu. 4:00pm 0.00s
0.29s 0.01s
saydin pts/1 5:06pm 52.00s 0.00s
?
0.03
WHAT
-bash
-bash
w
-
[saydin@marine saydin]$ who

root
tty1
May 29 17:05
saydin
tty2
May 29 17:05
saydin
pts/0
May 29 16:00 (xxx.metu.edu.tr)
saydin
pts/1
May 29 17:06
[saydin@marine saydin]$ finger saydin
Login name: saydin
In real life: selcuk han aydin
Directory: /home/saydin
Shell: /bin/bash
On since Aug 16 08:21:54 on ttyp4
from 144.122.202.19
No Plan.
4.27. wc
Dosyadaki kelime ya da satr saysn grntler.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat deneme
Bu belge deneme amacli olusturuldu
Ciktisi alinacak
[saydin@marine saydin]$ wc deneme
2
7
53 deneme
Satr says iin;
[saydin@marine saydin]$ wc -l deneme
2 deneme
Kelime says iin;
[saydin@marine saydin]$ wc -w deneme
7 deneme
Karakter says iin;
[saydin@marine saydin]$ wc -c deneme
53 deneme
48
4.28. lpr, enscript

Belgelerin yazcdan ktlarn alma ilemini gerekletirir. PostScript yazclarda metin
dosyalarnn ktsnn alnabilmesi iin belgeler ps formatna dntrlmeli (text2ps)
ya da enscript program ile kt alnmaldr.
rnek:
deneme belgesinin varsaylan yazcya gnderilmesi iin;
[saydin@marine saydin]$ enscript deneme
[ 1 pages * 1 copy ] sent to printer
deneme belgesinin ps formatyla deneme.ps olarak kaydedilmesi iin;
[saydin@marine saydin]$ enscript -p deneme.ps deneme
[ 1 pages * 1 copy ] left in deneme.ps
[saydin@marine saydin]$ cat deneme.ps
%!PS-Adobe-3.0
%%BoundingBox: 24 24 588 768
%%Title: Enscript Output
%%For: Seluk Han AYDIN
%%Creator: GNU enscript 1.6.1
%%CreationDate: Wed May 29 16:35:27 2002
%%Orientation: Portrait
%%Pages: (atend)
%%DocumentMedia: Letter 612 792 0 () ()
%%DocumentNeededResources: (atend)
%%EndComments
%%BeginProlog
%%BeginResource: procset Enscript-Prolog 1.6 1
%
% Procedures.
%
/_S {
% save current state
/_s save def
} def
/_R {
% restore from saved state
_s restore
} def
vm-net.ps dosyasnn danio yazcsna gnderilmesi iin;
[saydin@marine saydin]$ lpr Pdanio vm-net.ps
4.29. LINUX ALTINDA PROGRAM DERLEME

Linux iletim sisteminde bata C/C++ olmak zere Ada, Assembly, Java/Java Script,
Lisp, Module2/Modula3, Pascal, Perl, Prolog, Python, Tcl/Tk dillerinde program
derlenebilir. Hata ayklayc olarak gdb (Gnome Debugger) ya da grafik ortamda
gelimi hali xxgdb programlar kullanlabilir.
49
rnek:
C++ programlama dilinde yazlm myprog.cpp dosyasn g++ program ile derleyip
a.out adl altrlabilir dosya olumak iin;
g++ myprog.cpp
Fortran programlama dilinde yazlm CONS.F dosyasn f77 ile derleyip run.me adl
altrlabilir dosya oluturmak iin;
f77 o run.me CONS.F
Linux iletim sisteminde, ayrca, grafik arayz ortamnda kullanlabilecek grsel
programlama dilleri de bulunmaktadr. Glade, Kylix, VisualGIPSY, VisualTcl bunlara
rnek olarak saylabilir.
50
5.
Blm 5: Bash Kabuk Programyla almak
BASH KABUK PROGRAMIYLA ALIMAK
Bu blmde daha nceki blmlerde de bahsedilen bash kabuk program

incelenecektir.
5.1.
BASH KABUU
Bash (Bourne Again Shell) kabuk program Bourn Shell ve Korn Shellin zelliklerini
ieren ve Linux sistemlerde yaygn olarak kullanlan kabuk programdr. Linux
sistemlerde kullanlan dier kabuk programlarna C-Shell, TCSH Shell, Korn Shell rnek
olarak verilebilir.
5.2.
LK ZELLK OTOMATK TAMAMLAMA
Bash kabuk programnn ilk zellii otomatik tamamlama zelliidir. Kullancya

kolaylk tanma ve zaman kazanma bakmndan oka kullanlan bir zelliktir. Komut
satrnda yarm braklan komutdan sonra TAB tuuna baslarak komutun
tamamlanmas salanr.
rnek:
Bulunulan dizindeki bir dosyann ieriini grntlemek iin;
kdestart.png
nsmail
sort.txt
ws31_manual.pdf
sort.txt dosyasn vi editr ile amak iin vi sort.txt yazmak yerine;
[saydin@marine saydin]$ vi so
yazlp TAB tuuna basldnda;
[saydin@marine saydin]$ vi sort.txt
otomatik olarak tamamlanr.
Eer tamamlanacak ksmda birden fazla seenek varsa sadece onlar listelenir.
rnek:
[saydin@marine
sayilar
snapshot.png
[saydin@marine
snapshot.png
5.3.
saydin]$ ls
selo.tar.gz
snapshot1.png
snddevices.in
sort.txt
saydin]$ ls sn<TAB>
snapshot1.png snddevices.in
TAKMA ADLAR
Bash kabuk programnda temel komutlara yeni ad tahsis edilebilir ya da ayn adda
parametre seenekleri eklenebilir.
51
rnek:
ls komutu ile ayn ilevi gerekletirecek dir adl bir komut yaratlabilir.
[saydin@marine saydin]$ alias dir=ls
[saydin@marine saydin]$ dir
ctrlcenter.kwd
khtm
nsmail
snapshot.png
ls komutu parametreli olarak yeniden adlandrlabilir.
[saydin@marine saydin]$ alias ls=ls
total 27840
drwx------ 28 saydin
users
4096
drwxr-xr-x
4 root
root
4096
drwx-----2 saydin
users
4096
drwxr-xr-x
2 saydin
users
4096
-al
Haz 3 00:06 .
May 23 12:14 ..
May 24 09:51 .AbiSuite
May 30 19:48 .acrobat
Gvenlik bakmndan kopyalama, tama ve silme ilemlerinde kullancy uyarmak iin

cp, mv ve rm komutlarna kullancy uyarma seenei eklenir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ alias cp=cp -i
[saydin@marine saydin]$ alias mv=mv -i
[saydin@marine saydin]$ alias rm=rm -i
Yaratlan btn takma adlar alias p ile listelenebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ alias -p
alias cp='cp -i'
alias dir='ls'
alias l.='ls -d .[a-zA-Z]* --color=tty'
alias ls='ls -al'
alias mv='mv -i'
alias rm='rm -i'
alias which='alias | /usr/bin/which --tty-only --read-alias
--show-dot --show-tilde'
Yaratlan takma adlar devre d brakmak iin unalias komutu kullanlr.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ unalias cp rm mv
[saydin@marine saydin]$ alias -p
alias dir='ls'
alias l.='ls -d .[a-zA-Z]* --color=tty'
alias ls='ls -al'
alias which='alias | /usr/bin/which --tty-only --read-alias
--show-dot --show-tilde'
52
5.4.
ZEL TANIMLAMALAR
Bash kabuunda alrken baz zellikler set komutu ile tanmlanabilir.

rnek:
Bash kabuunda vi komutlarn kullanmak iin;
[saydin@marine saydin]$ set -o vi
komutu girilir ve vi programnn zelliklerinden yararlanlr. rnein vi ierisinde
geriye doru hareket etmeyi salayan k tuu ile eski komutlar arlabilir, $ ile komut
sonuna gidilebilir.
Benzer biimde;
[saydin@marine saydin]$ set -o emacs
komutu ile emacs programnn zelliklerinden yararlanlabilir. rnein Ctrl+A ile satr
bana gitmek gibi.
[saydin@marine saydin]$ set +o emacs
komutu ile tanmlanan bir zellik kaldrlabilir.
[saydin@marine saydin]$ set -o ignoreeof
[saydin@marine saydin]$ (CTRL+D)Use logout to leave the
shell.
Bu tanmlama ile Ctrl+D tuuyla kabuk programnn sonlanmas engellemi olunur.
5.5.
ZEL KABUK DEKENLER
Bash kabuk programnda kullanc kendine zg deikenler tanmlayabilir. Fakat

kabuk program ve baz programlarca kullanlan sisteme zg deikenler daha
nceden tanmlanmtr.
Sistem deikenleri printenv komutu ile grntlenebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ printenv
PWD=/home/saydin
QTDIR=/usr/lib/qt3-gcc2.96
LESSOPEN=|/usr/bin/lesspipe.sh %s
USER=saydin
LS_COLORS=no=00:fi=00:di=01;34:ln=01;36:pi=40;33:so=01;35:bd
=40;33;01:cd=40;33;01:or=01;05;37;41:mi=01;05;37;41:ex=01;32:*.cm
d=01;32:*.exe=01;32:*.com=01;32:*.btm=01;32:*.bat=01;32:*.sh=01;3
2:*.csh=01;32:*.tar=01;31:*.tgz=01;31:*.arj=01;31:*.taz=01;31:*.l
zh=01;31:*.zip=01;31:*.z=01;31:*.Z=01;31:*.gz=01;31:*.bz2=01;31:*
.bz=01;31:*.tz=01;31:*.rpm=01;31:*.cpio=01;31:*.jpg=01;35:*.gif=0
1;35:*.bmp=01;35:*.xbm=01;35:*.xpm=01;35:*.png=01;35:*.tif=01;35:
MAIL=/var/spool/mail/saydin
INPUTRC=/etc/inputrc
53
LANG=tr_TR
SSH_CLIENT=144.122.202.119 1036 22
LOGNAME=saydin
SHLVL=1
SHELL=/bin/bash
HISTSIZE=1000
HOME=/home/saydin
TERM=vt100
SSH_ASKPASS=/usr/libexec/openssh/gnome-ssh-askpass
PATH=/usr/local/bin:/bin:/usr/bin:/usr/X11R6/bin:/home/
saydin/bin
SSH_TTY=/dev/pts/1
_=/usr/bin/printenv
nemli deikenlerin aklamas:
SHELL, kullancnn kabuk program bilgisini;
HISTFILE, kullanc tarafndan girilen komutlarn saklanaca dosyay;
PATH, komut arama ilemlerinde aranacak dizinlerin sras ve listesini;
HOME, kullancnn ev dizinini;
TERM, allan terminal trn;
MAIL, elektronik postalarn tutulaca dosyay;
MAILCHECK, elektronik posta kontrol zaman aral;
PS1, PS2, komut satrnn banda belirecek karakterleri belirler.
PS1 iin kullanlabilcek deikenler:
\t
\d
\s
\w
\u
\h
saat
tarih
kabuk ismi
alma dizini
kullanc ismi
makina ismi
rnek:
[saydin@marine saydin]$ export TERM=linux
[saydin@marine saydin]$ echo $TERM
linux
[saydin@marine saydin]$ PS1=\w : \d
~ : Mon Jun 3PS1=\h \u>
marine saydin>
5.6.
SSTEME GR-IKI DOSYALARI
Bash kabuk programn kullanarak sisteme giri yapan kullanclar iin sisteme her
girite aadaki dosyalar altrlr:
/etc/profile
/etc/bashrc
~/.bash_profile
54
~/.bash_login
~/.profile
~/.bashrc
~/.login
Kullanc yukarda kullanlan tanmlamalar bu dosyalardan herhangi birine yazarak
sisteme her girite otomatik olarak almasn salar. Sistem genelinde geerli olacak
tanmlamalar sistem yneticisi tarafndan /etc/profile ve /etc/bashrc dosyalarna,
kullancya zg tanmlamalar ise kullanc tarafndan ev dizinindeki .bash_profile,
.bash_login, .profile, .bashrc dosyalarna yazlabilir.
rnek:
#.bash_profile
export PATH=$PATH:$HOME/bin
export TERM=vt100
#/etc/bashrc
alias cp=cp i
alias mv=mv i
alias rm=rm i
k srasnda .logout ve .bash_logout dosyalar altrlr.
5.7.
GRD VE IKTILARIN YNLENDRLMES
Bash kabuk programnda altrlan komutlarn ktlar bir dosyaya ya da girdi olarak
baka bir komuta ynlendirilebilir, komutlara girdiler bir dosyadan ynlendirilebilir.
Yap olarak,
komut >(>>,<,<<) dosya
komut | komut
rnek:
Bulunulan dizindeki dosyalarn listesi bir dosyaya kaydedilebilir.
[saydin@marine saydin]$ ls -al > dosyalarim
[saydin@marine saydin]$ cat dosyalarim
total 27844
drwx------ 28 saydin users 4096 Haz 3 01:03
drwxr-xr-x 4 root
root
4096 May 23 12:14
drwx------ 2 saydin users 4096 May 24 09:51
drwxr-xr-x 2 saydin users 4096 May 30 19:48
-rw------- 1 saydin users
0 Haz 1 04:10
-rw------- 1 saydin admin 10844 Haz 3 00:56
24 May 23 12:14
.
..
.AbiSuite
.acrobat
.autorun.lck
.bash_history
.bash_logout
> komutun ktsn, belirtilen dosya yoksa oluturur ve ieriine yazar. Eer dosya
nceden yaratlmsa eski ierii silinerek yeniden yazlr.
55
>> komutun ktsn, belirtilen dosya yoksa oluturur ve ieriine yazar. Eer dosya
nceden yaratlmsa dosyann sonuna ekler.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ ls -l l* > dosyalarim
-rw-r--r-- 1 saydin users 894654 Haz 2 23:33
-rw-r--r-- 1 saydin users 1181696 May 29 2001
-rw-r--r-- 1 saydin users 924777 May 27 20:03
[saydin@marine saydin]$ ls -l s* >> dosyalarim
-rw-r--r-- 1 saydin users 894654 Haz 2 23:33
-rw-r--r-- 1 saydin users 1181696 May 29 2001
-rw-r--r-- 1 saydin users 924777 May 27 20:03
51 May 29 16:44
83182 May 31 19:33
9105 May 31 23:12
-rwxr-xr-x 1 saydin users
3156 May 24 01:59
39 May 29 16:41
linux2.sxw
linux.doc
linux.sxw
linux2.sxw
linux.doc
linux.sxw
sayilar
snapshot1.png
snapshot.png
snddevices.in
sort.txt
message dosyasnn ieriini saydin kullancna mail komutu ile elektronik posta
olarak gndermek iin;
[saydin@marine saydin]$ mail saydin < message
[saydin@marine saydin]$ cat message
Deneme mesaji gnderiliyor
[saydin@marine saydin]$ mail
Mail version 8.1 6/6/93. Type ? for help.
/var/spool/mail/saydin: 1 message 1 new
>N 1 saydin@marine.cc.met Mon Jun 3 01:15 12/434
&
Message 1:
From saydin Mon Jun 3 01:15:18 2002
Date: Mon, 3 Jun 2002 01:15:18 +0300
From: Seluk Han AYDIN <saydin@marine.cc.metu.edu.tr>
To: saydin@marine.cc.metu.edu.tr
Deneme mesaji gnderiliyor
& q
Saved 1 message in mbox
Sistemde alan uygulamalar ierisinde bash uygulamalarn aratrmak iin ps ef
komutunun kts grep komutuna ynlendirilebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ ps -ef | grep bash
saydin
1760 1759 0 00:57 pts/1
00:00:00 -bash
saydin
1828 1760 0 01:09 pts/1
00:00:00 -bash
56
5.8.
KABUK PROGRAMLAMAYA GR
allan kabuk ierisinde belirli komutlarn ard ardna altrlmas istenebilir. Bu

komutlar girdileri ya da ktlar ile birbirleri ile ilikilendirilebilir. Bu yapda belirli bir
dosya ierisinde yer alan komutlar btnne kabuk program (shell script) ad verilir. Bu
dosya ierisinde bash kabuk programna zg komutlar kullanm ekline ve seeneine
gre yer alr. Aslnda bir nceki blmde belirtilen profile, bashrc, .bash_profile
dosyalar da birer kabuk programdr.
rnek:
Ev dizininde merhaba adl bir dosya yaratp iine;
echo Merhaba dnya
yazlr ve kaydedip klr. Daha sonra dosyaya chmod u+x komutu ile altrma hakk
verilir. Son olarak ./merhaba komutu girildiinde yazlan kabuk program alm
olur.
[saydin@marine saydin]$ cat merhaba
echo Merhaba dnya
[saydin@marine saydin]$ chmod u+x merhaba
[saydin@marine saydin]$ ./merhaba
Merhaba dnya
Yazlan kabuk program, altrma hakk vermeden de;
[saydin@marine saydin]$ sh merhaba
Merhaba dnya
komutu ile altrlabilir.
Kabuk programlarnda ilk satrda yeralan;
#!/bin/bash
satr kabuk programnn hangi kabukta alacan belirtir. Belirtilmedii durumlarda
program bulunulan kabukta altrlr. Kabuk programlarnn yazlm farklarndan
kaynaklanan hatalarla karlalmamas iin programn altrlaca kabuk program
belirtilmelidir. # iaretinden sonra gelen ifadeler aklama ifadeleri olup kabuk program
tarafndan yorumlanmaz.
5.8.1. Deikenler
Deikenler = ile tanmlanabilir.
rnek:
Seluk Han AYDIN
saydin@metu.edu.tr
kullanici_adi=Seluk Han AYDIN

kullanici_mail=saydin@metu.edu.tr
echo $kullanici_adi
echo $kullanici_mail
57
5.8.2. Deer Okuma

Deikenlere read komutu ile alma srasnda dardan deer atanabilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ echo Kullanici adini giriniz
Kullanici adini giriniz
[saydin@marine saydin]$ read kullanici
Sistem Yneticisi
[saydin@marine saydin]$ echo Girdiginiz Kullanici
$kullanici
Girdiginiz Kullanici Sistem Yneticisi
5.8.3. Aritmetik lemler
Aritmetik ilemler iin let, typeset komutlar kullanlabilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ a=5
[saydin@marine saydin]$ b=3
Sonu deikenini tam say olarak belirlemek iin;
[saydin@marine saydin]$ typeset -i sonuc
[saydin@marine saydin]$ sonuc=a+b
[saydin@marine saydin]$ echo $sonuc
8
[saydin@marine saydin]$ let sonuc=$a+$b
8
[saydin@marine saydin]$ let sonuc=$a*$b
15
Herhangi bir tanm yapmadan (( )) ile de aritmetik ilemler gerekletirilebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ (( c= $a - $b ))
[saydin@marine saydin]$ echo $c
2
Alternatif olarak bc komutundan da yararlanlabilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ deger=echo 3.56 * 1.23|bc
[saydin@marine saydin]$ echo $deger
4.37
58
5.8.4. If-Else Kalb ve Kontrol lemleri

Bash kabuk programnda $? ile en son alan komutun sonucu renilebilir. Bu
zellikten yararlanarak komutlarn sonular ile ilgili bilgi edinilebilir. Eer komutlar
baarl bir ekilde sonulanmsa 0 sonucunu, dier durumlarda 0dan farkl bir deer
retirler.
rnek:
[saydin@marine
[saydin@marine
0
[saydin@marine
[saydin@marine
1
saydin]$ test 5 -gt 3

saydin]$ echo $?
saydin]$ test 5 -gt 6
saydin]$ echo $?
Aritmetik karlatrmalarda, karakter dizileri (string) ve dosya karlatrmalarnda

aadaki seenekler kullanlabilir:
Aritmetik
Karakter dizileri
Dosya
eq
eit
-z
Bo
-f
Dosya var
gt
byk
-n
Tanml
-s
Dosya bo deil
lt
kk
Eit
-r
Dosya okunabilir
ge
byk eit
!=
Farkl
-w
Dosya yazlabilir
-x
Dosya altrlabilir
-h
Sembolik balant
-c
Karakter dosyas
-b
Blok dosyas
le
kk eit
Bu aklamalar kullanlarak if komutu aadaki rneklerdeki gibi kullanlabilir:

rnek:
[saydin@marine saydin]$ if [ $sayi -gt 10 ]; then
> echo "Girdiginiz sayi 10 dan buyuk";
> elif [ $sayi -eq 10 ]; then
> echo "Sayi 10"
> else
> echo "Sayi 10 dan kucuk"
> fi
Sayi 10 dan kucuk
ki mantksal sonu && (ve), || (ya da) ile karlatrlabilir:
[saydin@marine saydin]$ if [[ -f /etc/passwd && -r /etc
/passwd ]]
> then echo "/etc/passwd dosyasi mevcut ve okunabilir"
> fi
/etc/passwd dosyasi mevcut ve okunabilir
59
5.8.5. Case Dngs

Birka alternatif arasnda seim yaplmas gerekiyorsa case kalb kullanlr. Komutun
genel kullanm u biimdedir:
case aranacak_kelime in
seenek1)
komutlar
;;
seenek2)
komutlar
;;
...
*)
komutlar
;;
esac
rnek:
#Dosya ilemleri
echo Dosya ilem mens
echo 1-Kopyalama
echo 2-Tama
echo 3-Silme
echo Seek giriniz
read secenek
case $secenek in
1)
cp dosya /tmp
echo Dosya kopyalandi
;;
2)
mv dosya /tmp
echo Dosya taindi
;;
3)
rm dosya
echo Dosya silindi
;;
*)
echo Yanli bilgi girii
esac
5.8.6. Dngler
Bash kabuk programnda aadaki dng trleri kullanlabilir:
while kontrol ifadesi
do
komutlar
done
60
ya da;
for deiken in deerler
do
komutlar
done
rnek:
> do
> (( toplam = $toplam +
> (( i = $i + 1 ))
> done
55
toplam=0
i=1
while [ $i -le 10 ]
$i ))
echo $toplam
[saydin@marine saydin]$ for dosya in l*;do

> echo "Dosya Adi : $dosya"
> done
Dosya Adi : linux.doc
Dosya Adi : linux.sxw
Dosya Adi : linux2.sxw
5.8.7. Kabuk Fonksiyonlar
Kabuk programlarnda kullanc tarafndan tanmlanm fonksiyonlar kullanlabilir.
rnek:
Kabuk program ieren test.sh adl kabuk program dosyas:
[saydin@marine saydin]$ cat test.sh
#!/bin/bash
# Fonksiyon kullanim rnek programi
islem(){
sayi1=$1
sayi2=$2
operator=$3
case $operator in
+)
echo "Toplama Islemi"
(( sonuc= $sayi1 + $sayi2 ))
;;
-)
echo "Cikarma Islemi"
(( sonuc= $sayi1 - $sayi2 ))
;;
x)
echo "Carpma Islemi"
(( sonuc= $sayi1 * $sayi2 ))
;;
61
/)
echo "Bolme Islemi"
(( sonuc= $sayi1 / $sayi2 ))
;;
*)
sonuc="Hatali Islem"
;;
esac
echo $sonuc
}
echo -n "Degerleri giriniz (sayi1 sayi2 operator) : "
read s1 s2 op
echo "Girilen Degerler"
echo "1. sayi : $s1"
echo "2. sayi : $s2"
echo "Operator : $op"
islem $s1 $s2 $op
echo "Islem Tamam"
[saydin@marine saydin]$ ./test.sh
Degerleri giriniz (sayi1 sayi2 operator) : 6 2 /
Girilen Degerler
1. sayi : 6
2. sayi : 2
Operator : /
Bolme Islemi
3
Islem Tamam
62
6.
Blm 6: Metin Belgeleriyle almak
METN BELGELERYLE ALIMAK
Linux iletim sistemlerinde metin yaratma ya da dzenleme ilemleri iin farkl metin
dzenleyici (editor) programlar vardr. Bunlardan vi, pico, ed ve emacs en ok
kullanlanlar arasndadr.
6.1.
vi EDTR
Linux altnda metin ilemleri iin kullanlan ed programnn gelitirilmi halidir. Temel
metin ilevlerinin yannda st dzey ilevleri gerekletirmeyi salayan son derece
kullanl ve gl bir kelime ilemci yazlmdr.
vi penceresinde deneme.txt dosyas.

vi deneme.txt komutuyla var olan deneme.txt dosyas alabilir ya da bo bir
deneme.txt dosyas yaratlabilir. Sadece vi komutu yazarak da programa giri
yaplabilir. vi programnda tular hem yazm, hem de komut olarak kullanlabilir.
Program ilk aldnda otomatik olarak komut modunda alr. Yazma ilemine
balayabilmek iin i insert (araya yaz) ya da a append (ekle) tularndan birine
baslmaldr. Yazma ilemi sonladrlp tekrar komut moduna dnmek iin Esc (Escape)
tuuna baslmaldr.
Temel vi komutlar:
i
a
o
O
Ctrl+F
Ctrl+B
l
Araya yazma.
Sona yazma.
Bir alta bo satr ama ve yazmaya balama.
Bir ste bo satr ama ve yazmaya balama.
Sayfa sayfa ileri gitme.
Sayfa sayfa geri gitme.
Saa doru ilerleme.
63
h
j
k
cw
dw
dd
yy
p
x
r
u
Ctrl+R
Shift+J
/
n
N
?
Sola doru ilerleme.

Aaya doru ilerleme.
Yukarya doru ilerleme.
Kelime deitirme.
Kelime silme.
Satr silme (silinen satrlar hafzada saklanr).
Satr kopyalama (kopyalanan satrlar hafzada saklanr).
Yaptrma (hafzadaki satrlar yaptrr).
Karakter silme.
Karakter deitirme.
Geri alma.
Tekrarlama (redo).
Bir alt satr satr sonuna ekleme.
Metin ierisinde ileriye doru aratrma.
Bir sonrakini bulma.
Ters ynde bir ncekini bulma.
Metin ierisinde geriye doru aratrma.
:w
:q
:r
Kaydetme.
kma.
Dosya okuma.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ vi deneme.txt
deneme.txt isimli bo bir dosya oluturup aar.
:wq
bu bo dosyay kaydedip kar.
[saydin@marine saydin]$ ls -al deneme.txt
0 May 29 17:11 deneme.txt
Oluturulan dosyann tekrar alp yazma ileminin gerekletirilmesi iin;
[saydin@marine saydin]$ vi deneme.txt
komutu girildikten sonra i tuuna baslp yazma ilemine balanabilir. Bundan sonra
baslan tular metin olarak ekranda belirir. Yazma ilemi sonlandrlp komut moduna
gemek iin Esc tuuna baslmaldr. :wq komutuyla belge kaydedilir ve klr.
6.2.
pico EDTR
Linux altnda emacs metin editrne benzer bir editrdr. pico deneme.txt
komutu ile var olan deneme.txt dosyas alabilir ya da bo bir deneme.txt dosyas
yaratlabilir. Sadece pico komutu yazlarak da programa giri yaplabilir, program
aldnda yazma ilemi gerekletirilebilir.
Editr ierisinde kullanlan temel komutlar ekrann alt tarafnda kullancya sunulur.
rnein ^X (Ctrl+X) komutu programdan kmay salar.
64
Temel pico komutlar:

Ctrl+O
Ctrl+R
Ctrl+G
Ctrl+A
Ctrl+E
Ctrl+V
Ctrl+Y
Kaydetme.
Okuma.
Yardm alma.
mleci satr bana tama.
mleci satr sonuna tama.
mleci bir sayfa ileri tama.
mleci bir sayfa geri tama.
Ctrl+D
Ctrl+K
Ctrl+U
Ctrl+W
yapma.
Ctrl+C
Karakter silme.
Satr silme.
Silinen satr geri kopyalama.
Metin
ierisinde
aratrma
lemi iptal etme.
pico penceresinde deneme.txt dosyas.
6.3.
DZGN DEYMLER (REGULAR EXPRESSIONS)
Kullanc ya da sistem yneticisi olarak kullanlan baz programlarda dzgn

deyimlerden yararlanlr. Vi editr ierisinde olduu gibi grep, sed ve awk
programlarnda da dzgn deyimler sklkla kullanlr.
abc, Merhaba Dnya, *ABC*, .a?b$ birer dzgn deyim olarak
rneklendirilebilir. Fakat, dzgn deyimler ierisinde baz karakterlerin zel anlamlar
vardr. Bunlar;
.
*
[..]
[^...]
^
$
\{n,m\}
Herhangi tek bir karaktere karlk gelir.

Herhangi bir saydaki (sfr dahil) herhangi bir karaktere karlk gelir.
Kme iindeki karakterlerden herhangi birine karlk gelir.
Kme iindekilerin dndaki herhangi bir karaktere karlk gelir.
Satr bana karlk gelir.
Satr sonuna karlk gelir.
Herhangi bir karakterin bulunma araln gsterir.
65
\{n\}
\{n,\}
\{n,m\}
+
?
|
()
\
Tam olarak n kere olduunu gsterir.

En az n kere olduunu gsterir.
En az n, en fazla m kere olduunu gsterir.
Bir ya da daha fazla olduunu gsterir.
Sfr ya da bir kere olduunu gsterir.
Bir nceki ya da sonraki dzgn deyime karlk gelir.
Grup olarak dzgn deyimleri tanmlar.
zel karakterlerin normal karakter olarak alglamasn salar.
ab*c
a.b
a?b
a[0-9]
a[0-9]*
a[^a-z]
ac, abc, abbc, abbbc

aab, abb, acb
ab, aab, abb
a0, a1, a9
a, a0, a00, a19, a19999
a0, a1, aA, aZ
6.4.
grep LE ALIMAK
Dzgn deyimlerin en ok kullanld yerlerden birisi dosya ierisinde herhangi bir

deyimin aratrlmasnda kullanlan grep komutudur.
rnek:
erisinde saydin szc geen dosyalar ve saydin szcnn getii satr
grntlemek iin;
[saydin@marine saydin]$ grep saydin *
book.txt:marine login: saydin
book.txt:[saydin@marine saydin]$ passwd
book.txt:Changing password for user saydin.
book.txt:Changing password for saydin
deneme:[saydin@marine saydin]$ xhost +beluga
deneme:beluga:saydin:~> mathematica&
deneme:beluga:saydin:~> xterm &
Binary file linux.doc matches
login:Kernel 2.4.19-saydin-27 on an i686
login:marine login: saydin
mbox:From saydin Mon Jun 3 01:15:18 2002
mbox:Return-Path: <saydin@marine.cc.metu.edu.tr>
mbox:Received: (from saydin@localhost)
Satr banda saydin kelimesi geen dosyalar bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep '^saydin' *
dene.txt:saydin ile baslayan bir satir
dene.txt dosyasnda Chapter 1den Chapter 19a kadar olan satrlar bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep 'Chapter [0-9][0-9]*' dene.txt
Chapter 1 de bu konu islenecek ve chapter 2 de baska konuya
gecilecek
chapter 3 den Chapter 9 a kadar dosyalar
66
Byk ve kk harf ayrm farketmeksizin, yani Chapter 1 ya da chapter 1 geen

satrlar bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep '[Cc][Hh][Aa][Pp][Tt][Ee][Rr]
[0-9][0-9]*' dene.txt
gecilecek
chapter 3 den Chapter 9 a kadar dosyalar
Chapter 10 ve CHAPTER 11 sonra anlatilacak
. ile biten satirlari bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep '\.$' dene.txt
gecilecek.
Chapter 10 ve CHAPTER 11 sonra anlatilacak.
bitti$ ile olacak.
erisinde rakam gemeyen satrlar bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep '^[^0-9]*$' dene.txt
Merhaba saydin kullanicisi
saydin ile baslayan bir satir
anlatilacak
Bu bos satrdan sonra
rakamlar dosyasnda;
[saydin@marine saydin]$ cat rakamlar
1
1000001
3232
54545454
010
101
45351
666
36300141
110
10001
11
0
100001
99999
ki, ya da drt haneli rakamlar bulmak iin;
[saydin@marine saydin]$ grep '^[0-9]\{2,4\}$' rakamlar
3232
010
101
666
110
11
67
6.5.
sed LE ALIMAK
Sed program Stream Editor anlamna gelip metin belgeleri zerinde komutlar ile
deiiklikler yapmay salar. rnein bir dosyadaki van kelimelerini one ile
deitirmek iin s/van/one/g komutu kullanlabilir. Komuttaki s deitir
(substitute), g genel (global) anlamna gelmektedir. Sed, belirtilen komutlar girilen
dosya zerinde altrr ve ktlar ekrana ya da belirtilen dosyaya ynlendirir. Sed
ierisinde de dzgn deyimler kullanlabilir. rnein satr bandaki boluklarn
silinmesi iin s/^ *// komutu girilir.
rnek:
Komut satrnda sed kullanm u biimdedir:
[saydin@marine saydin]$ cat test.txt
Bu parcada one kelimesi bazen yanlislikla van olarak girildi
van olarak yazilan kelimeler one ile degistirilecek
baska van yok
[saydin@marine saydin]$ sed 's/van/one/g' test.txt
Bu parcada one kelimesi bazen yanlislikla one olarak girildi
one olarak yazilan kelimeler one ile degistirilecek
baska one yok
Komut satrnda sed komutlar arasnda girilebilecei gibi f seenei ile dosyadan
da arlabilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat sed.kmt
s/van/one/g
[saydin@marine saydin]$ sed -f sed.kmt test.txt
Bu parcada one kelimesi bazen yanlislikla one olarak girildi
one olarak yazilan kelimeler one ile degistirilecek
baska one yok
alma mekanizmas olarak sed her bir satra belirtilen komutu uygular. Bulunulan
satrda btn komutlar uygulandktan sonra bir sonraki satra geilir ve ayn ilem
tekrar edilir.
Varsaylan ayar olarak sed btn satrlarn ktsn ekranda grntler. Sadece ilem
yaplan satrlarn ktlarnn grntlenmesi iin; -n seenei ile ekrana grnt iptal
edilir, komuta p eklenerek sadece komutun etki ettii satrlar grntlenir.
rnek:
test.txt dosyasnda van kelimesi aratrlp, sadece van kelimesinin getii satrlarn
ekranda grntlenmesi iin;
[saydin@marine saydin]$ cat test.txt
68
Bu satirda one dogru yazilmis

Bu satirda one van olarak yazilmis
Sadece van var
one olarak yazilmasi gerekirdi
[saydin@marine saydin]$ sed -n '/van/p' test.txt
Bu satirda one van olarak yazilmis
Sadece van var
Bir dosya ierisindeki bo satrlar silmek iin;
[saydin@marine saydin]$ sed '/^$/d' deneme.txt
Merhaba saydin kullanicisi
saydin ile baslayan bir satir
gecilecek.
chapter 3 den Chapter 9 a kadar dosyalar anlatilacak
Chapter 10 ve CHAPTER 11 sonra anlatilacak.
Bu bos satrdan sonra
iki bos satir birakiliyor
burada bir tab bosluk var
burda iki tab bosluk var
burada
arada tab var
burada
hem ortada
hem sonda
bitti$ ile olacak.
En ok kullanlan sed komutlar:
Noktadan sonra gelen karakterleri yeni satra kaydrmak iin;
s/\./&\
/g
(sed ierisinde & aranan dzgn deyime karlk gelir)
10. satr (dahil) ile 20. satr (dahil) arasn silmek iin;
10,20d
Degisecek szcnn getii satrlardaki book szcklerini books ile deitirmek
iin;
/Degisecek/s/book/books/
Satrn tamam ****** olan satrlar (programdaki ayra satrlar) silmek iin;
/\*\**\*$/d
Sed ierisinde arama deyimi $1.deyim$ $2.deyim$
paralanabilir, bu deyimlere \1 \2 \3 ile eriilebilir.
$3.deyim$ ile
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat test
bir:iki
uc:dort
ilk:son
69
[saydin@marine saydin]$ sed 's/$^.*$:$.*$/\2:\1/' test

iki:bir
dort:uc
son:ilk
Sed program kullanlarak metin ierisinde ekle (append), araya yaz (insert) ve deitir
(change) ilemleri de gerekletirilebilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat test
Bu belgeye CC Web sayfasindan erisebilirsiniz.
Konunun devami
[saydin@marine saydin]$ sed '/CC Web/a\
$www\.cc\.metu\.edu\.tr$ ' test
Bu belgeye CC Web sayfasindan erisebilirsiniz.
(www.cc.metu.edu.tr)
Konunun devami
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat mektup
Mektup 18-06-2002 tarihli
Gonderen
Selcuk Han AYDIN
saydin@metu.edu.tr
METU BIDB
Alici
Test Kullanicisi
test@metu.edu.tr
Konu
Deneme
[saydin@marine saydin]$ sed '/Gonderen/,/^$/{
c\
\*Gonderici bilgisi silindi\*
}' mektup
Mektup 18-06-2002 tarihli
*Gonderici bilgisi silindi*
Alici
Test Kullanicisi
test@metu.edu.tr
Konu
Deneme
70
6.6.
awk LE ALIMAK
Awk, Alfred V.Aho, Brian W.Kernighan ve Peter J. Weinberger, Addison-Wesley

tarafndan gelitirilen bir dildir. Awk, sistem yneticisi ya da kullanc olarak metin
dzenleme ya da programlama arac olarak kullanlabilir. Awknn Gnome tarafndan
gelitirilen srm gawk da tercih edilebilir.
Awk genel yap olarak aadaki blmlerden oluur:
BEGIN{
#giri blm
}
{
#ana blm
}
END{
#sonu blm
}
En basit awk program rnei;
[saydin@marine saydin]$ awk 'BEGIN {print "Merhaba dnya"}'
Merhaba dnya
Awk programnda ilk olarak BEGIN blmndeki komutlar, daha sonra sed program
gibi her bir satr iin ana blmdeki komutlar altrlr. Btn satrlar ilendikten sonra
son olarak END blmndeki komutlar altrlr ve program sonlandrlr.
Awk program ile bir dosya zerinde yaplabilecek en basit program dosyann ieriini
olduu gibi grntlemektir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ awk '{print $0}' test
Ornek awk dosyasi
selcuk han aydin
: saydin
murat ulubay
: ulubay
rnekte de grld gibi BEGIN ve END blmleri ihmal edilmi ve her bir satr iin
satrn tamamna karlk gelen $0 ekrana yazlmtr.
Sed programndaki gibi awk ierisinde altrlacak komutlar bir dosya ierisinden de
arlabilir.
rnek:
[saydin@marine saydin]$ cat awk.kmt
BEGIN { print "Dosyanin sadece birinci kelimeleri yazlacak"
FS=" ";say=0;}
{say++;
print $1;}
END{
71
print "Dosya bitti\n--------------------";

print "Toplam satir sayisi:" say}
[saydin@marine saydin]$ awk -f awk.kmt test
Dosyanin sadece birinci kelimeleri yazlacak
Ornek
selcuk
murat
Dosya bitti
-------------------Toplam satir sayisi:3
Awk ierisinde +, +=, ++, -, -=, --, *, *=, /, /=, % (mod ilemi), %= ve ^ (kuvvet)
matematiksel operatrler kullanlabilir. Ayrca <, <=, >, >=, ==, !=, ~ (dzgn deyim
elemesi) ve !~ (dzgn deyim elememesi) gibi karlatrmalar ile || (ya da), &&
(ve) mantksal operatrler kullanlabilir.
Awka zg szckler de awk programlar ierisinde kullanlabilir. Bunlar;
FS
: alan ayrac
OFS : kt iin kullanlacak alan ayrac
RS
: kayt ayrac
ORS : kt iin kullanlacak kayt ayrac
NF
: girilen kayttaki toplam alan says
NR
: toplam kayt says
FILENAME
: Kullanlan dosya ad
Karlatrmalar iin u kalp kullanlr:
If (karlatrma) {
Komutlar
}
else{
komutlar
}
rnek:
Notlar dosyas ierisinde sekme ile ayrtrlm olarak her bir satrda rencinin ad ile
1, 2 ve 3. snavlardan ald notlar listelenir. Yazlacak awk program ile rencinin not
ortalamas, not ortalamasna gre snf birincisi ve snf ortalamas hesaplanacaktr.
Notlar dosyas u biimdedir:
[saydin@marine saydin]$ cat notlar
ali
45
60
55
ayse
80
65
70
veli
83
66
90
mehmet 70
45
88
murat
75
70
80
fatma
83
70
75
72
Bu program iin aadaki awk.kmt dosyas iindeki awk program kullanlabilir:

[saydin@marine saydin]$ cat awk.kmt
BEGIN { print "Sinav Sonuclari Degerlendirme Programi"
print "-----------------------------------------"
FS="\t"
OFS="\t"
RS="\n"
}
{
o_ort= ($2 + $3 + $4 ) /3
s_ort+=o_ort
if ( o_ort > m_ort ) {
m_ort = o_ort
b_stu = $1 }
print $1 " notlar (" $2 "," $3 "," $4 ")" "not ortalamasi "
o_ort
}
END {
print
print
print
print
"-----------------------------------------"
"Toplam Ogrenci sayisi:" NR
"Sinif ortalamasi:" s_ort/NR
"Sinif birincisi:" b_stu}
Yazlan program test edildiinde aadaki sonu alnr:

[saydin@marine saydin]$ awk -f awk.kmt notlar
Sinav Sonuclari Degerlendirme Programi
----------------------------------------ali notlar (45,60,55)not ortalamasi 53.3333
ayse notlar (80,65,70)not ortalamasi 71.6667
veli notlar (83,66,90)not ortalamasi 79.6667
mehmet notlar (70,45,88)not ortalamasi 67.6667
murat notlar (75,70,80)not ortalamasi 75
fatma notlar (83,70,75)not ortalamasi 76
----------------------------------------Toplam Ogrenci sayisi:6
Sinif ortalamasi:70.5556
Sinif birincisi:veli
Awk programna alma srasnda dardan parametre gnderilebilir.
rnek:
Bu rnekte grup numaras alma srasnda girilen rakamdan byk olan kullanclar
listelenecektir.
[saydin@marine saydin]$ cat grup.awk
BEGIN{FS=":"}
{
if ( $4 > gno ) { print $1;say++;}
}
73
END{print "grup numarasi " gno " dan buyuk kisi sayisi:"
say}
[saydin@marine saydin]$ awk -f grup.awk gno=49 /etc/passwd
games
ftp
nobody
vcsa
nfsnobody
ident
radvd
pcap
saydin
cagri
grup numarasi 49 dan buyuk kisi sayisi:10
Ayrca awk programlar ierisinde dzgn deyimler de kullanlabilir.
rnek:
Bu rnekte a ile balayan kullanclarn uzun adlar listelenecektir.
[saydin@marine saydin]$ cat users
BEGIN{FS=":"}
$1 ~ /^a/ {print $5;say++;}
END{print "a ile baslayan kullanici sayisi:" say}
[saydin@marine saydin]$ awk -f users /etc/passwd
adm
Apache
a ile baslayan kullanici sayisi:2
awknin gelitirilmi versiyonu olan nawk ile dzgn deyimlerde alma srasnda
tanmlanan deikenler kullanlabilir.
Awk ierisinde while, for dngleri, dizileri (array) ve sistem fonksiyonlar ya da
kullanc tarafndan yazlan fonksiyonlar da kullanlabilir.
While dngs kullanm;
i=1
while (i <= NF) {
print $i
i++}
Do while dngs kullanm;
i=1
fact = 1
do {
fact *= i
++i }
74
while (i <=10)
For dngs kullanmlar;
for (i=1;i<NF;i++)
print $i
ya da
for (i=NF=i>=1;i--){
print $i}
Dizi (array) kullanmlar;

dizi_adi[index_numarasi]=deger
Awk ierisinde dizi ilemlerinde sklkla kullanlan;
dizi_boyutu=spit(parcalanacak_karakter_kumesi,tutulacak_dizi
, ayrac)
fonksiyonu ile belli bir dzendeki karakter kmeleri dizi olarak ayrtrlabilir. rnein
/etc/passwd dosyasndaki her bir satr;
sizeOfArray = split($0,userinfo,:)
komutu ile awk ierisinde dizi haline getirilebilir.
75
76
7.
7.1.
Blm 7: X Windows ve Pencere Yneticileri
X WINDOWS VE PENCERE YNETCLER

X ORTAMINA GR
Kullanm kolayl asndan Linux iletim sisteminde komut satr yerine X Windows
tabanl kullanc arayz kullanlabilir. Microsoft Windows ve MacOS iletim
sistemlerinden farkl olarak, Linux iletim sisteminin grafik arayz ana blmden
oluur: X Windows program, pencere yneticisi ve program/dosya yneticisi.
X Windows program, pencerelerin almas, resimlerin gsterilmesi gibi grafik
ortamdaki temel ilevlerin gereklemesini salar. Pencere yneticisi pencerelerin nasl
grntleneceini ve tama/boyutlandrma ilemlerinin nasl yaplacan belirler.
Dosya yneticisi ise simgeler ve menler yardmyla dosya ve dizinler zerinde
yaplacak ilemleri ve dosya ve dizinlerin zelliklerini belirler.
Linux iletim sistemi dier Unix sistemlerde X11 olarak adlandrlan ortak X Windows
temelli program kullanr. Bunun avantaj Linux sistemlerde X ortamnda hazrlanan
programlarn Unix sistemlerle hazrlananlarla uyumlu olmasdr.
Pencere yneticileri, X ortamnda fare, klavye gibi donanmlar kullanarak ilemlerin
gerekletirilmesini salar. Linux iletim sisteminde alan pek ok pencere yneticisi
vardr. Bunlar arasnda Gnome, KDE, CDE, Xfce gibi geni zelliklere sahip pencere
yneticilerinin yannda AfterStep, fvwm, fvwm95, mwm, olwm, tvwm, qvwm gibi basit
ilevli pencere yneticileri de bulunmaktadr. Pencere yneticileri pencereleri ama,
kapama, tama, boyutlandrma gibi temel ilemleri gerekletirebildii gibi ayn
zamanda dosya yneticisi ilevini ve dier st dzey ilemleri de gerekletirebilirler.
Sistem yneticisi tarafndan X ortam otomatik olarak balatlabilecei gibi komut
satrndan startx komutu ile de X ortamna geilebilir. X ortamnda geilmi olunsa
bile Ctrl+Alt+F1den Ctrl+Alt+F6ya kadarki kombinasyonlar kullanarak dier 6
konsola ulalabilir. Ctrl+Alt+F7 ile tekrar grafik ekrana dnlebilir. Eer birden fazla
grafik ekran alm ise Ctrl+Alt+F8, Ctrl+Alt+F9 vb. ile de dier grafik ekranlara
geiler yaplabilir.
X11 programnn 4.2 srm RedHat 7.3 ile birlikte sunulmaktadr. Pencere yneticisi
olarak Gnome, KDE, WindowMaker, fvwm2, sawfish iermektedir. stee bal olarak
Internet ortamndan dier pencere yneticileri http://www.xwinman.org adresinden
sisteme yklenip kullanlabilir.
7.2.
KDE MASAST YNETCS
Pencere yneticileri temel olarak benzer ilemleri gerekletirir. Bu blmde ilevsellii

ve dier grafik arayz avantajlarndan dolay en ok kullanlan masast
yneticilerinden biri olan KDE masast yneticisi incelenecektir (RedHat 7.3 ile KDE
3.0 iletim sistemi ile birlikte gelmektedir).
Sistem yneticisi tarafndan kurulum srasnda ya da kurulum sonrasnda X Windows
ayarlar yapldktan ve KDE sisteme yklendikten sonra kullanc olarak KDE masast
yneticisi kullanlabilir.
77
Eer sistem yneticisi tarafndan varsaylan masast yneticisi KDE olarak

belirlenmemise, ilk olarak herhangi bir metin dzenleyici program (vi, pico) ile birlikte
kullanc kendi ev dizininde .xinitrc adl bir dosya yaratp aadaki satr eklemelidir:
exec startkde
Bu dosyay kaydedip kapattktan sonra komut satrndan startx komutu girildiinde X

ortam ekrana gelir.
rnek KDE masast yneticisi balang grnts
78
Farkl programlar alt bir KDE masast

7.2.1. KDE Birimleri
KDE Pencere yneticisi ana blmden oluur. Bunlar; panel, masast ve masast
mens eleridir.
Panel: Panel zerinde soldaki blmde K balang mens, masast gstericisi ve
uygulamalar ksayoldan altrma tular bulunur.
Panel
K balang mens
Masast gstericisi
Ksayol tular
79
KDE altnda birden fazla masastnde allabildiinden, ikinci

blmde masast numaralarndan ilgili masastne eriim tular
vardr.
nc blmde alan uygulamalarn simgeleri sralanr.
Drdnc blmde stste iki kk tu bulunur. stteki ekran

koruyucuyu altrmak (ekran kilitlemek), alttaki oturumu sonlandrmak
iin kullanlr.
Beinci blmde KDE oturumu balangcnda alan ve arka planda

srekli alan programlara eriim tular bulunur. En ok kullanlanlar
klavye dzeni deiim program ve K notify uyarc programdr.
Altnc ve son blmde sistem tarihi ve saati gsterilir.
Masast: Donanmlara (disk, disket),

dosya/dizinlere ve uygulamalara eriim
iin ksayollar tanmlanabildii ve
yaplandrlabilen, alan uygulamalarn
gsterildii birimdir.
Masast Mens: zerinde temel ilevler gerekletirmek iin eriim mens ve alt
menleri bulunduu mendr.
80
Alta masast mens gzkmyorsa, masa stnde sa tua basp Enable Desktop
Menu seilerek aktif hale getirilebilir.
KDEde Trke arayz kullanlmak isteniyorsa K mensnden;
Preferences Personalization Country & Language
mensne tklayp Languages blmnde Add Language Turkish seilip men ve
mesajlarn Trke gzkmesini salanabilir. Ancak bu ilemin geerli olabilmesi iin
KDE oturumu yeniden balatlmaldr.
7.2.2. Konqueror Dosya Yneticisi
KDE dosya yneticisi olarak Konqueror programn kullanmaktadr. Konqueror dosya
yneticisi olarak kullanlabilecei gibi ayn zamanda Internet taraycs olarak da
kullanlabilir.
Dosya yneticisi olarak Konqueror
81
Internet taraycs olarak Konqueror

Konqueror program aadaki blmlerden oluur:
Balk: Alan pencerenin kontroln ve pencere bilgisini salar.
Sol kedeki klasr simgesi zerine tklandnda kontrol mens alr.

Kontrol mens zerinden pencere ile ilgili tama
(Move), boyutlandrma (Size), kltme /simge
durumuna getirme (Minimize), bytme/ekran
kaplama
(Maximize),
glge
konumuna
getirme/kaldrma (Shade), srekli ste kalma
konumuna getirme/kaldrma (Always on Top)
ilemleri
gerekletirilebilir.
Configure...
mensnden pencerelerin hareket ve grnm
zellikleri yaplandrlabilir. Birden fazla masa
stnde allyorsa To Desktop seenei ile
pencere dier masastlerine tanabilir.
Men: Ana men zerinden pencerede yaplabilecek ilemlere ulalabilir.
82
Location mensnden; yeni bir pencere ama

(New Window), o anki pencerenin bir kopyasn
oluturma (Duplicate Window), baka bir konum
ama (Open Location), seili dosyay balant
olarak ve dosyann kendisini elektronik posta ile
gnderme ilemleri yaplabilir. Bulunulan
konum CVS dizini ise seili dosya Cervisa
program ile CVS ortamnda alabilir. (Komut
karsnda belirtilen ksayol tular ile de ayn
ilem gerekletirilebilir.)
Edit mensnden; geri alma (Undo),

kesme
(Cut),
kopyalama
(Copy),
yaptrma (Paste), yeniden adlandrma
(Rename), p kutusuna gnderme (Move
to Trash), silme (Delete) ve dier temel
dzenleme ilemleri gerekletirilir.
View
mensnden;
grnm
seenekleri olarak grnm tr,
simgelerin boyutu, sralama seenei,
gizli
dosyalarn
grntlenip
grntlenmeyecei
ve
nizleme
yaplacak dosya trleri belirlenir. stee
bal olarak artalan rengi ve resmi
belirlenebilir.
83
Go mensnden; Internet taraycs gibi

bir st dizine, bir nceki/ sonraki
sayfalara ya da ev dizinine gidilebilir.
Otomatik
olarak
kullancnn
uygulamalarnn,
p
kutusunun,
ablonlarnn,
otomatik
balang
dosyalarnn tutulduu ya da en son
grlen dizinlere gidilebilir.
Bookmarks mensnden kullancnn Internet taraycs ile daha nce kaydettii

adreslere ulalabilir.
Tools mensnden; herhangi bir komut
altrlabilir, terminal alabilir, dosya
ya
da
dizin
arama
ilemi
gerekletirilebilir, grnm iin filtre
ayarlanabilir,
resimler
iin
galeri
oluturulabilir ya da herhangi bir kabuk
program komutu iletilebilir.
Settings mensnden grnmle
ilgili ayarlar yaplr. Ayrca ksayollar,
ara
ubuu
ve
Konqueror
yaplandrlabilir.
Ara ubuu: Menlerde en ok kullanlan ilevlere daha hzl ulamak iin tanmlanan
ksayol dmelerini ierir.
Adres ubuu: Disk ierisinde ya da Internet ortamnda konumlarn adreslerinin

girildii ya da grntlendii blmdr.
Bookmark ubuu: Mende bulunan yer imlerinin ara ubuu zerinde grld
blmdr.
84
Ana Pencere: bulunulan konumda yer

alan dosya, dizin ve ksayollarn
listelendii blmdr. Grnm mens
seeneklerine gre farkl ekillerde
grnt elde edilebilir.
Bilgi ubuu: Konqueror penceresinin en alt blmnde seilen dosya(lar) ya da dizin

hakknda genel bilginin verildii blmdr.
7.2.3. Dosya ve Dizin Haklarnn Belirlenmesi

Grafik ortamdan dosya ve/veya dizinlerin izin haklarn belirlemek iin ilgili
dosya/dizin(ler) seilerek farenin sa tuu ile alan menden zellikler (Properties)
seilir. zinler (Permissions) sekmesinden
kullanc (User), grup (Group) ve dier
kullanclar (Others) baznda okuma
(Read), yazma (Write), altrma
(Execute) ve zel (Special) haklar
belirlenebilir.
Grup
blmnden
dosya/dizinin sahip olduu grup
deitirilebilir.
7.2.4. Farenin Sa Tu Mens
letim sistemlerinde grafik arayz
ortamnda farenin sa tuu ile
bulunulan
konumda
yaplabilecek
ilemler konusunda kullancya yardm
seenekleri
sunulur.
Bulunulan
konuma,
seilen
dosya/dizinlerin
trne ve kullanc yetkilerine gre
men seenekleri deiebilir, farkl ilemler gerekletirilebilir.
Ara ubuu (Toolbar) zerinde kullanm:
Ara ubuu zerindeyken farenin sa tuuna
basldnda kan menden ara ubuunun
konumu,
metinlerin
grlp
grlmeyecei,
85
grlecekse konumu,
yaplandrlabilir.
simgelerin
boyutu
belirlenebilir
ya
da
ara
ubuu
Konqueror ierisinde kullanm:

Konqueror penceresi ierisindeyken farenin sa
tuuna tklandnda kan men zerinden
yeni bir dizin yaratlabilir, ayr bir Konqueror
penceresi
alabilir,
keskopyalayaptr,
dosya /dizin arama, yeniden adlandrma, p
kutusuna atma, silme ya da yer imlerine
ekleme ilemleri gerekletirilebilir. Dosyay
amada ya da n izlemede kullanlacak
uygulama belirlenebilir, kopyalanaca ya da
tanaca konum belirlenebilir. zellikler
seeneinden
dosya/dizinin
zellikleri
grntlenebilir ya da deitirilebilir.
Masastnde kullanm:
Masastnde farenin sa tuuna tklandnda,
yeni yarat (Create New) mensnden dizin
(Directory) ile masastnde yeni bir dizin
yaratlabilir.
Yaratlacak dizinin ad yazlp OK tuuna

baslrsa masastnde girilen isimde yeni
bir dizin yaratlr.
86
Benzer
ekilde
masastnde
KOffice
uygulamalar ya da ksayollar yaratlabilir.
Pencerelerin ve simgelerin grnm ve
hizalanma seenekleri deitirilebilir ya da
masast yaplanmas gerekletirilebilir.
7.2.5. K Mens
K Mens, sistemle ilgili btn ilemlerin gerekletirilebilecei menleri ierir. Bunlar;
Applications:
Sisteme
yklenmi
baz
uygulamalar.
Development: Uygulama gelitirme.
Editors: Metin dzenleyiciler.
Emulators: Emilasyon programlar.
Programs: Gnome programlar.
Graphics: Grafik uygulamalar.
Internet: Internet ortamnda alan programlar.
Multimedia: oklu ortam uygulamalar.
Office: Ofis uygulamalar.
Preferences: Sistemle ilgili kiisel tercihler.
System: Sistemle ilgili genel ayarlar (sistem
yneticisi yetkisi gerekir).
Toys: Elence uygulamalar.
Utilities: lave sistem uygulamalar.
Control Center: Denetim masas.
Find Files: Dosya/dizin arama uygulamas.
Help: Yardm alma.
Home: Kullanc ev dizinine eriim.
Bookmarks: Kiisel Internet adresleri (yer imleri).
Recent Documents: Son kullanlan belgeler.
Quick Browser: Hzl gzatc.
Run Command: Komut altrma.
Configure Panel: Paneli yaplandrma.
Lock Screen: Ekran kilitleme.
Logout: Oturumdan k.
87
KDE mens kmenuedit program ile yaplandrlabilir.
7.2.6. KDE Kontrol Merkezi

KDE ve sistem yaplandrmas ile ilgili ayarlarn grafik arayz ortamnda
gerekletirilebilecei, kullanm son derece kolay ve ayrntl bir programdr. Sistem
genel yaps ile ilgili ayarlarn yaplabilmesi iin sistem yneticisi ifresi gerekmektedir.
88
KDE kontrol merkezi u gruplardan oluur:

File Browsing:
Sistemdeki dosya trlerine gre yaplandrmalarn gerekletirildii blmdr.
File Associations: Dosyalar uzatlarna gre snflandrlr ve altrlaca program
belirlenir.
File Manager: Dosya yneticisi olarak kullanlan Konqueror program yaplandrlr.
Dizinlerin ayn ya da ayr pencerelerde alma seenei, varsaylan balang adresi,
grnm (Appearence) olarak kullanlacak yaz tipi, boyutu ve renk seimi, p kutusu
(Trash) ilemlerinin hangilerinde uyar yaplaca ve nizlemenin (Previews) hangi
protokoller zerinde yaplaca belirlenir.
Quick Copy & Move Plugin: Hzl kopyalama ve tama ilemlerinde hafzada tutulacak
dizin says ve bunlarn listelenip listelenmeyecei belirlenir.
Information:
Sistemle ilgili temel bilgileri grntler.
Blok Devices; bal aygtlarn disk kullanmn gsterir.
DMA-Channels; DMA kanallar hakknda bilgi verir.
Devices; bal aygtlar hakknda bilgi verir.
IO-Ports; girdi-kt portlar hakknda bilgi verir.
Interrupts; kesmeler hakknda bilgi verir.
Memory; hazfa hakknda bilgi verir.
Network Interfaces; a arayz bilgisini verir.
89
PCI; PCI hakknda bilgi verir.

Partitions; diskteki blmlemeler hakknda bilgi verir.
Processor; ilemci hakknda bilgi verir.
Protokols; mevcut protokoller hakknda bilgi verir.
SCSI; SCSI hakknda bilgi verir.
Samba Status; Samba durumunu izler ve bilgi verir.
Sound; ses hakknda bilgi verir.
USB Devices; sisteme bal USB aygtlar ile ilgili bilgileri gsterir.
X-Server; X sunucusu hakknda bilgi verir.
Look & Feel:
KDE'nin grnm ve dokusu ile ilgili ayarlamalarn yapld yerdir.
Background: Artalan rengi, duvar kad ve dier st dzey arka plan ayarlamalar
yaplr. Birden fazla masa stnde allyorsa masastleri iin ortak ya da bamsz
(Common Background) seilebilir.
Colors: Pencerelerin renk seimi ve ayarlamalar yaplr, bu seeneklerin KDE dndaki

uygulamalara uygulanp uygulanmayacana karar verilir.
90
Desktop: Masast ile ilgili ayarlar yaplr.
Masast mensnn aktif olup olmayaca, masastnde simgelerin kullanlp

kullanlmayaca ve dey olarak sralanmas, gizli dosyalarn grntlenip
grntlenmeyecei ve programlarn masast penceresinde grlp grlmeyecei
seilir. Masastnde farenin tularnn ilevleri belirlenir. Ayrca n izleme yaplacak
91
dosya trleri belirlenir. Grnm olarak masast yaz tipi, boyutu, rengi, artalan rengi
ve alt izili olup olmayaca ayarlanr. Masast says blmnden kullanlacak
masast says belirlenir. KDE ierisinde 1-16 ayr masa stnde allabilir. Dizin
tanmlamalar blmnde, masast, p kutusu, otomatik balang ve belgelerin dizin
tanmlar yaplr.
Fonts: Masast ve pencerelerde kullanlacak yaz tipi ve boyutu belirlenir.
Icons: Simgelerin grnm, boyutu ve animasyon zellikleri belirlenir.
Launch Feedback: Megul imleci ve grev ubuu etkileim sreleri ayarlanr.
Panel: KDE panelinin konumu ve boyutu belirlenir.
Panelin saa gizle ve sola gizle tularnn aktiflii ve boyutlar, otomatik gizlemenin
kullanlp kullanlmayaca ve men animasyonlar belirlenir. Panel zerindeki tularn
artalan renkleri, yaknlama zellikleri ve aklama bilgilerinin kullanlp
kullanlmayaca ve panel artalan resmi belirlenir. Ayrca K mensnde en son eriilen
belgelerin, yer imlerinin ve hzl tarayc menlerinin aktif olup olmayaca belirlenir.
Screensaver: Ekran koruyucu tr ve ayarlamalar yaplr.
92
Shortcuts: KDE masa stnde ve uygulamalarda kullanlacak ksayol tularnn

tanmlamas yaplr.
Style: Diyalog pencerelerinin grnm stili belirlenir.
Taskbar: K grev ubuunun grnm ve farenin grev ubuu zerindeki ilevleri

tanmlanr.
93
Theme Manager: KDE grnmnde kullanlacak tema seimi yaplr. Yeni temalar KDE
web sitesi (http://themes.kde.org) ya da Internetteki dier sitelerden edinilebilir.
Window Behavior: Pencerelerin odaklama, farenin aktif/aktif olmayan pencereleri

zerindeki ilevleri, tama ileminin zellikleri ve pencerelerin glge zellik ayarlar
yaplr.
Window Decoration: Pencerelerin dekor seimi yaplr.
94
Network:
A blmnde kimlik ve elektronik posta bilgileri, a tarama bilgileri, Windows
ortamlar iin kullanlacak alma grubu, kullanc ad ve dier tercihler belirlenir.
Peripherals:
Saysal kamera, klavye ve fare gibi evresel aygtlarn zellikleri belirlenir. Birden fazla
klavye dzeni tercih edilirse, grev ubuu zerinde klavye dzenleri belirir.
Personalization:
Kiiselletirme ayarlarnda eriebilirlik seenekleri, lke ve dil ayarlar, oturum
yneticisi zellikleri, ifrelerin grnm ve ifreleme zellikleri belirlenir.
95
Power Control:
G denetimi zellii olarak enerji tasarrufu ayarlarnn yaplmasn salar.
Sound:
Mzik CDsi, midi ve ses cihazlar ve sistemdeki ses zellikleri belirlenir.
System:
Sistemde geerli olan al mens, sistem tarihi ve saati, font ykleyicisi, ekirdek
yaplandrmas, oturum ama yneticisi ve yazc ayarlamalar yaplr. Bu blmdeki
ayarlamalarn yaplabilmesi iin sistem yneticisi haklarna sahip olmak gereklidir.
96
Web Browsing:
Web tarayc zellikleri ve ayarlamalar yaplr.
7.2.7. KDE Uygulamalar
KDE ierisinde yaygn olarak kullanlan kk uygulamalardan bazlar unlardr:
KFloppy:
Disket dzenleme ilemi iin kullanlabilecek
bir uygulamadr.
Ksnapshot:
Ekran grnts yakalaycs olarak
kullanlabilecek
bir
programdr.
Masastnn tamamnn ya da aktif
pencerenin o an ya da belli bir sre
sonraki grnts yakalanp png
formatnda kaydedilebilir.
Kfind:
Dosya/dizinleri aramak iin kullanlabilecek bir uygulamadr.
97
KCalc:
Kullanl
ve
fonksiyonel
hesap makinasdr.
Kmix:
Ses ayarlamalarnn yaplabilecei bir uygulamadr.
Kmail:
Grafik arayz ortamnda e-posta ilemlerinin gerekletirilebilecei, kiiselletirilebilen
gvenli bir programdr.
98
Ark:
Grafik arayz ortamnda sktrma ve ariv ilemlerinin gerekletirilebilecei bir
uygulamadr.
Korganizer:
Kiisel ajanda programdr.
99
KaddressBook:
Kiisel adres defteridir.
KcharSelect:
Karakter seici programdr.
100
Kedit:
Grafik arayz ortamnda kullanlabilecek basit bir metin dzenleyicidir.
7.3.
GNOME MASAST YNETCS
Linux iletim sistemlerinde KDE masastne alternatif olarak kullanlan ve Gnome

firmas tarafndan gelitirilen masast ve pencere yneticisidir. Masast yneticisi
olarak Gnome kullanlmak isteniyorsa .xinitrc dosyasna u satr eklenmelidir:
exec gnome-session
101
Gnome masast aadaki blmlerden oluur:

Panel:
Panel zerinde balang mens, oturumu sonlandrma ve terminal, Netscape Internet
taraycs gibi uygulamalara hzl eriim tular, alan uygulamalara eriim simgeleri,
dier masastlerine eriim blm ve sistem tarihi blmlerinden oluur.
Balang Mens:
Men zerinde sisteme ykl olan uygulamalara, sk
kullanlan belgelere, appletlere ve KDE uygulamalarna
eriimi salar.
Masast:
Uygulamalara, dizinlere ksayollar tanmlanabilecei,
alan uygulamalarn grntlendii blmdr.
7.3.1. Nautilus Dosya Yneticisi

Gnome masastnde dosya yneticisi olarak Nautilus program kullanlmaktadr.
102
Dosya yneticisi olarak Nautilus
Internet taraycs olarak Nautilus
103
7.3.2. Nautilus ile Dosya lemleri

Dosya/dizinlerin zerinde farenin sa tuuna baslarak
dosyann alaca programn belirlenmesi, zeliklerini
grntleme/belirleme, oaltma, balant oluturma,
p kutusuna tama, kesme-kopyalama-yaptrma
ilemleri gerekletirilebilir.
7.3.3. Masast yaplandrmas

Masastnde farenin sa tuuna baslp alan menden Change Desktop Background
seenei ile masast artalan resmi ve zellikleri deitirilebilir.
104
7.3.4. Gnome Kontrol Merkezi

Gnome kontrol merkezinden masast ve sistem ayarlar kiiselletirilebilir.
Masast (Desktop) blmnden artalan resmi, panel grnm, ekran koruyucu

ayarlar , theme seimi ve pencere yneticisi seimi yaplr.
105
Theme seimi
Documents blmnde varsaylan metin dzenleyicisi, uygulama trlerine gre
kullanlacak simgeleri ve programlar ayarlanabilir. Ayrca HTML grntleyicisi ve
URL yakalaycs ayarlar da bu blmden yaplr.
Grnm blmnde uygulamalarn, diyalog pencerelerinin ve MDI formlarnn

zellikleri belirlenir.
Multimedia blmde ses ayarlamalar yaplr.
Peripherals blmnde CD, klavye, fare ve pilot gibi evresel birimler yaplandrlr.
Sawfish blmnden sawfish pencere yneticisinin zellikleri belirlenir.
106
Gnome pencere yneticisinde klavye dzenini deitirmek iin Appletler ierisinde yer
alan GKB Keyboard Switcher appletinden yararlanlr.
Kullanlacak klavye dzenlerinin seimi ve seenekler yapldktan sonra ksayol eriim

tular panel zerinde grlr.
7.3.5. Gnome Uygulamalar
Gnome masastnde kullanlabilecek nemli uygulamalarn bazlar unlardr:
Gfloppy:
Disket
dzenleme
ilemi
kullanlabilecek bir programdr.
iin
Gnome Calculator:
Gnome hesap makinasdr.
107
GnoZip:
Gnome tarafndan gelitirilen arivleme ve sktrma programdr.
Gnome Character Map:

Karakter haritasdr. ASCII koduna gre karakterlerin grntlenip ilem yaplabilecei
bir programdr.
Gnome Search Tool:

Dosya/dizinleri aramak iin
108
Dia:
izim ve tasarm amal kullanlabilecek bir uygulamadr.
gedit:
Grafik ortamda kullanlabilecek basit bir metin dzenleyicidir.
gless:
Metin dosyas grntleyicisidir.
109
7.4.
DER PENCERE YNETCLER
Linux iletim sisteminde KDE ve Gnome dndaki pencere yneticileri de kullanlabilir.

RedHat 7.3 srm ile birlikte gelen WindowMaker, Fvwm pencere yneticilerinin
yannda XFCe, IceWm, Qvwm, Tvwm, Ctwm, Blackbox gibi hafif, sistem kaynaklarn
fazla tketmeyen ve kolayca yaplandrlabilecek pencere yneticileri de kullanlabilir.
7.4.1. XFCe
Unix tabanl ve Linux sistemlerde kullanlan, kendi ierisinde kullanl uygulamalar
olan bir pencere yneticisi programdr. Dosya yneticisi olarak da kullanlan xftree,
Microsoft Windows alarnda paylatrlm dosyalara eriebilmek iin xfsamba ve
yaplandrma/kiiselletirme uygulamalar bulunmaktadr.
Programla ilgili daha detayl bilgiye ve son srmne http://www.xfce.org adresinden

ulalabilir.
110
7.4.2. IceWm
Microsoft Windows benzeri arayz ile Microsoft Windows ortamna alkn kullanclar
iin hazrlanm, Internet ortamnda ve kendi ierisinde yaplandrma uygulamalar
bulunan KDE ve Gnome uyumlu bir masast yneticisidir.
111
Daha fazla bilgiye ve srme http://www.icewm.org adresinden eriilebilir.

7.4.3. Window Maker
Gnome uyumlu bir pencere yneticisidir.
Pencere yneticisinin son srmne ve yaplandrma ile ilgili detayl bilgiye

http://www.windowmaker.org adresinden ulalabilir.
7.4.4. Blackbox
Unix tabanl sistemlerde alan, C++ tabanl, hzl bir pencere yneticisidir. Srme ve
daha fazla bilgiye http://blackboxwm.sourceforge.net adresinden ulalabilir.
112
7.4.5. ...wm
Sz edilen pencere yneticilerinin yannda Fvwm, fvwm2, fvwm95, tvwm, ctwm,
mwm, olwm, olvwm, qvwm, wm2, wmx gibi son derece basit, hzl ve kolayca
yaplandrlabilecek pencere yneticileri de Internet ortamndan edinilebilir.
Fvwm (http//www.fvwm.org)
113
ctwm (http://ctwm.dl.nu)
qvwm (http://www.qvwm.org)
114
tvwm
vtwm
115
7.5. DER LINUX VE UNIX SSTEMLERDEK UYGULAMALARIN GRNTLENMES

Kullanc kendi sisteminde grafik ortamda alrken, dier Linux ya da Unix sistemlere
balanp o sistemler zerinde altrlan grafik arayz uygulamalar kendi ekrannda
grntleyebilir. Bunun iin xhost komutunu kullanarak dier sistemden kullanlan
sisteme balant izni verilmelidir.
[saydin@marine saydin]$ xhost +beluga
komutu ile beluga sisteminden kullancnn sistemine X balant izni verilmi olur.
[saydin@marine saydin]$ xhost -beluga
komutu ile balant izni kaldrlabilir. Genel olarak, tm sistemlerden balant izni
vermek iin;
[saydin@marine saydin]$ xhost +
ve kaldrmak iin;
[saydin@marine saydin]$ xhost
komutlar kullanlr.
116
allan sistem zerinde grntnn nerede gsterilecei DISPLAY deikeni ile

belirlenebilir.
beluga:saydin:~> export DISPLAY=<kullanlan sistem>:0.0
komutu ile kullanc beluga sistemi zerinde altrd grafik arayz uygulamalar
kendi sistemi zerinde grntlenmesini salayabilir. Komutta kullanlan 0.0daki ilk
rakam grnt numarasn, ikinci rakam ise ekran numarasn gsterir. Kullanc
bundan sonra beluga sistemi zerinde altraca grafik arayz uygulamalarn kendi
sisteminde grntleyebilir.
beluga:saydin:~> mathematica&
beluga:saydin:~> xterm &
117
118
8.
Blm 8: Linux Uygulamalar
LINUX UYGULAMALARI
Bu blmde Linux iletim sisteminde kullanm kolayl bakmndan zellikle X grafik

arabirim ortamnda alan, ofis ortamnda i istasyonu olarak kullanlan sistemlerde
kullanlan baz nemli programlar ve zellikleri incelenecektir.
Bu uygulamalarn bir ksm Linux srmleri ile birlikte sunulmaktadr. Internet
ortamndan da bu ve benzer uygulamalar cretsiz olarak edinilip kullanlabilir. Linux
sistemlere yazlm ykleme ile ilgili ayrntl bilgi 9. blmde verilecektir.
8.1.
KELME LEMCLER
8.1.1. OpenOffice ve OpenWriter
OpenOffice Writer, Sun Star Division firmas tarafndan gelitirilen, StarOffice

uygulamas ile ayn yapda ve ortak kaynak kodlar kullanan, Linux, Solaris ve Microsoft
Windows iletim sistemlerinde alabilen ak kaynak kodlu OpenOffice paketinin
kelime ilemci programdr. Microsoft Office Word programna benzerliinden dolay
kullanm kolay ve alkanlk bakmndan yabanc olmayan bir programdr.
119
OpenOffice Writer ile hazrlanan belgeler StarOffice, Microsoft Office ya da metin

belgesi formatnda kaydedilebilir. Benzer ekilde Microsoft Office ile hazrlanan belgeler
alabilir, gerekli dzenleme yapldktan sonra istenirse OpenOffice formatnda ya da
Microsoft Office formatnda kaydedilebilir.
StarWriter ve dier OpenOffice uygulamalarna http://www.openoffice.org adresinden

eriilebilir.
8.1.2. Koffice ve Kword
KDE tarafndan Koffice paketi ierisinde yer alan kelime ilemci programdr.
120
Kelime ilemci olarak pek ok

zellie sahiptir, dier Koffice
uygulamalar ve Abiword ile
uyumlu alabilmektedir. Kword
ile tablo, resim, forml ve dier
Koffice uygulamalar ieren farkl
formatlarda belgeler hazrlanabilir.
Hazrlanan belgeler Kword, HTML,

SGML, Abiword ya da dz metin
belgesi formatnda kaydedilebilir.
Kword ve dier Koffice uygulamalarna http://www.koffice.org adresinden eriilebilir.

8.1.3. Gnome Office ve AbiWord
AbiWord, Gnome Office uygulamalar erevesinde gelitirilen kelime ilemci
programdr.
121
Gnome Office paketi ile Abiword, ApplixWord,

Microsoft Word, WordPerfect, XHTML gibi farkl
formatlardaki belgeler alp bu formatlarda belgeler
oluturulabilir. Microsoft Word kelime ilemci
programna benzerlii ve dier zelliklerinden
dolay en ok kullanlan ofis uygulamalarndan
biridir.
Abiword uygulamasna http://www.abisource.com
adresinden, dier Gnome Office uygulamalarna
http://www.gnome.org/gnome-office adresinden
eriilebilir.
8.2.
TABLOLAYICILAR
8.2.1. OpenCalc
122
OpenCalc, OpenOffice ailesinin tablolama ilemleri iin kullanlan programdr.

OpenCalc ile dier OpenOffice uygulamalar ile btnleik alabilir, Microsoft Excel ile
oluturulan uygulamalar alabilir, benzer tarzda belgeler oluturup OpenOffice,
Microsoft Excel, dBase, Text CVS ya da HTML formatlarnda kaydedilebilir.
8.2.2. Kspread
Koffice ailesinin tablolayc ilevi gren uygulamasdr.
Hazrlanan belgeler Kspread, HTML, metin dosyas ya da Gnumeric formatnda

kaydedilebilir. Belge ierisinde tablolar yaratlabilir, hazr fonksiyonlardan
yararlanlarak hcreler zerinde otomatik ilemler gerekletirilebilir ve dier Koffice
rnleriyle btnleik allabilir.
123
8.2.3. Gnumeric
Gnome Office ailesinin tablolama ilemlerini gerekletiren uygulamasdr.
Tablolama
ve
veriler
zerindeki
dier
ilemler
gerekletirilebilir, ayn zamanda istatik program olarak da
kullanlabilir. Son derece gl, ilevsel ve bunun sonucu
olarak en ok kullanlan tablolayc programlardan biridir.
Gnumeric ile DVI, Gnumeric, HTML, Latex, MS

Excel, TROFF ve metin dosyas formatnda belgeler
oluturulup bu formattaki belgelere eriilebilir.
124
8.3.
SUNUM PROGRAMLARI
8.3.1. Impress
OpenOffice ailesinin sunum hazrlama ve gsterme programdr. OpenOffice, Microsoft
Office ve StarOffice formatlarnda sunumlar hazrlanabilir ve gsterilebilir.
8.3.2. Kpresenter
Koffice ailesinin sunum hazrlama programdr. Kpresenter ve Kword formatnda
sunumlar hazrlanabilir, hazrlanan sunumlar web sayfasna dntrlebilir
125
8.4.
RESM GRNTLEYC VE DZENLEYCLER
8.4.1. Gimp
Gnome
Office
tarafndan gelitirilen,
resim
grntleme ve dzenleme asndan zengin
zellikleri olan, Photoshop programna benzer
zelliklere sahip, hem Linux, hem Microsoft
Windows ortamlarnda alabilen bir uygulamadr.
8.4.2. Kview
KDE tarafndan gelitirilen resim grntleyici programdr.
126
8.4.3. Electric Eyes

Gnome tarafndan gelitirilen resim grntleyici
bir uygulamadr.
127
8.5.
OKLUORTAM UYGULAMALARI
8.5.1. XMMS
MP3 formatndaki mzik paralarn Linux altnda dinleyebilmek iin kullanlabilecek
bir uygulamadr.
8.5.2. Kscd
Mzik CDlerini otomatik olarak ap dinlemeyi salayan bir KDE uygulamasdr.
8.5.3. RealPlayer
Hem alc, hem oynatc olarak
8.5.4. Noatun
KDE uygulamalarndan hem alc,
hem oynatc olarak kullanlabilecek bir
programdr.
128
8.5.5. Grip
Gnomeun mzik CD'si alma programdr.
8.6.
CD YAZICI PROGRAMLARI
8.6.1. Gnome Toaster

Gnome tarafndan gelitirilen, SCSI yazclar destekleyen CD oluturma programdr.
ok gvenilir olmamakla birlikte IDE yazclar da SCSI gibi gsterilip kullanlabilir.
8.6.2. KonCD
SCSI CD yazclar ile kullanlabilecek KDE
tarafndan gelitirilen CD yazc programdr.
ok gvenilir olmamakla birlikte IDE
yazclar da SCSI gibi gsterilip kullanlabilir.
129
8.7.
YAYINLAYICILAR
8.7.1. Acrobat Reader

Adobe firmas tarafndan gelitirilen ve
cretsiz olarak datlan, Linux altnda
PDF
(Portable
Document
Format)
formatndaki belgeleri grntlemek iin
kullanlan bir programdr. Linux altnda
ps2pdf komutu ile ps (postscript) belgeler
pdf formatna dntrlebilir.
Program http://www.adobe.com/acrobat
adresinden edinilebilir.
130
8.7.2. Ghost View

PS, PDF formatndaki belgeleri grntlemek iin kullanlan bir programdr.
8.7.3. xpdf
Linux iletim sisteminde standart X paketi ile gelen ve PDF formatndaki belgeleri
gstermek iin kullanlabilecek bir uygulamadr.
131
8.7.4. KghostView
KDE tarafndan gelitirilen PDF ve PS formatnda belge gstericisidir.
8.7.5. xdvi
DVI formatndaki belgeleri grntlemek iin standart X paketi ile gelen bir
uygulamadr.
132
8.7.6. Kdvi
DVI formatndaki belgeleri grntlemek iin KDE tarafndan gelitirilen bir
uygulamadr.
8.8.
UYGULAMA GELTRME
8.8.1. Kdevelop
KDE tarafndan gelitirilen, Linux altnda C/C++ tabanl, Qt ktphanesi zerinde
alan, grafik arayz uygulamalar gelitirmek iin kullanlan programdr.
133
8.8.2. Qt Designer
Linux altnda C++ tabanl grafik arayz uygulamalar gelitirmek iin kullanlabilecek
bir uygulamadr. Program http://www.trolltech.com/qt adresinden edinilebilir.
8.8.3. Glade
Gnome tarafndan gelitirilen bir uygulama gelitirme programdr.
134
8.8.4. Phoenix
VisualBasic programlama diline benzerlii ile dikkat eken ve Linux iletim sistemi
altnda cretsiz kullanlabilen bir gelitirme aracdr.
8.8.5. Visual Tcl

Linux altnda en ok kullanlan Tcl programlama dilini grafik ortamda kullanmay
salayan bir uygulamadr.
135
8.9.
INTERNET UYGULAMALARI
8.9.1. gftp
Gnome tarafndan gelitirilen, grafik arayz ortamnda kullanabilecek dosya transfer
programdr.
8.9.2. Prozilla
Linux altnda kullanlabilecek dosya transfer hzlandrc uygulamasdr.
136
8.9.3. quanta
KDE tarafndan gelitirilen HTML metin dzenleyicisidir.
8.9.4. kppp
Dial-up modem Internet balants ayarlarn gerekletirip Internete balanmay
salayan bir programdr. Modemin balant noktas belirlenerek modemin alrl
kontrol edildikten sonra balant hesab ayarlar yaplr ve balant gerekletirilir. Linux
iletim sisteminde dial-up balant yaplandrmas 9. blmde ayrntl olarak
anlatlacaktr.
137
8.9.5. Netscape
Internet tarayc programdr.
8.9.6. Opera
Internet tarayc programdr.
138
8.10. ETM VE BLM UYGULAMALARI

8.10.1. MatLab
Linuxta lisansl olarak kullanlabilecek ilevsel matematik ve simlasyon programdr.
8.10.2. Mathematica
Matematikilerin vazgeilmez program Linux altnda lisansl olarak kullanlabilir.
139
8.10.3. Chemtool
Kimya ile ilgili baz ilemleri gerekletirmeyi salayan bir uygulamadr.
8.10.4. Kedu
KDE tarafndan gelitirilen eitim paketidir.
140
8.10.5. Scilab
Saysal analiz ve hesaplamalar iin kullanlabilecek cretsiz bir yazlmdr.
141
8.10.6. Goctave
Gnome tarafndan gelitirilen Gtk tabanl, matematik ve izim ilemleri iin
kullanlabilecek bir uygulamadr.
142
Linux ortamnda kullanlabilecek dier bilimsel yazlmlara http://sal.unimedya.net.tr

adresinden ulalabilir.
8.11. DER LINUX UYGULAMALARI

Sz edilen bu programlarn dnda Internetten cretsiz ya da lisansl olarak
edinilebilecek, says ve alternatifleri hzla artan pek ok program sistemlere yklenip
kullanlabilir.
Dosemu
(http://www.dosemu.org,
http://sourceforge.net/projects/dosemu),
dosemu, wine (http://www.winehq.com) ve vmware (http://www.vmware.com)
gibi emlasyon programlar kullanlarak DOS ve Microsoft Windows uygulamalar
Linux altndan altrlabilir.
XawTV (http://bytesex.org/xawtv) program ile Linux ierisinde televizyon kart
kullanarak televizyon izlenebilir.
Linux iletim sisteminde tarayc kullanlabilmesi iin sane program yklenebilir
(http://www.mostang.com/sane).
Sistem yneticilerinin gvenlik kontrol iin kullanabilecei chkrootkit
(http://www.chkrootkit.org) programnn yannda, standart srmlerle gelen md5sum
program ile de sistemdeki dosyalarn gvenilirlii kontrol edilebilir. Ayrca nessus
(http://www.nessus.org) program ile kullanc kendi sistemini ya da Internet
ortamndaki dier sistemleri gvenlik taramasndan geirerek aklarn tespit edebilir.
ekirdee ipchains destei vererek sistem a zerinde gvenlik duvar olarak
kullanlabilir. IP Chains ile gvenlik ayar ve gvenlik duvar yaplandrmas 9.
blmde ayrntl olarak incelenmektedir.
Veritaban alannda en byk yazlmlardan olan Oracle (http://www.oracle.com)
Linux srmn Internet zerinden cretsiz olarak datmaya devam etmektedir.
Oracle veritaban ile sistem, veritaban sunucusu olarak kullanlabilir. RedHat firmasnn
zellikle Oracle veritaban altrmak iin gelitirdii srm de bu ama iin
kullanlabilir. Bunun yannda Adabas D, PostgreSQL (http://www.postgresql.org),
MySQL (http://www.mysql.org), DB2 gibi veritabanlar da Linux iletim sistemi ile
kullanlabilir.
H. Peter Anvin tarafndan gelitirilen syslinux (http://syslinux.zytor.com) program
kullanlarak al disketi oluturulabilir ya da kendiliinden alabilir CD imaj
hazrlanabilir.
Son olarak gtkSzlk gibi kk apta yazlmlar http://www.linuxprogramlama.com
adresinden edinilebilir.
143
144
9.
Blm 9: Sistem Ynetimi
SSTEM YNETM
Evde ya da iyerinde i istasyonu ya da sunucu sistem olarak kullanlan herhangi bir

Linux sisteminin yaplandrlmas, gvenlii, verilecek servislerin belirlenmesi,
ayarlarnn yaplmas ve kontrol edilmesi, ortaya kan sorunlarn giderilmesi, gerekli
gncellemelerin yaplmas gibi ilemlerin sistem yneticisi tarafndan gerekletirilmesi
gerekir.
Bu blmde sistem yneticisi olarak gerekletirebilecek temel ilemler incelenecektir.
9.1.
AILI, KAPANI VE SERVSLER
Bilgisayar zerinde herhangi bir iletim sisteminin alabilmesi iin, sistemin bir
ykleyici tarafndan balatlmas gerekir. 2. blmde bahsedildii gibi Linux sistemlerde
grub ve lilo olarak iki ayr sistem ykleyici kullanlabilir. GNU projesi erevesinde
halen gelitirilme aamasnda olan ve yeni avantajlar sunan grub ykleyicisi RedHat 7.3
srmnde varsaylan ykleyici olarak kullanlmaktadr. stee bal olarak Linux
sistemlerin geleneksel ykleyicisi olan Lilo (Linux Loader) da kullanlabilir.
Bilgisayar alp ykleyici altrldnda sistemde kullanlabilecek iletim sistemleri
listelenir. Bu listeden almas istenilen iletim sistemi seilir ve ykleyicinin
zelliklerine ve istee gre gerekli parametreler girilerek iletim sistemi balatlr.
9.1.1. Lilo Ykleyicisi ve Yaplandrlmas
Ykleyici olarak Lilo kullanlyorsa, yaplandrmaya gre grafik ekranda, men
ekrannda ya da sadece komut modunda lilo seenekleri grntlenir. Grafik ekran ya
da men kullanlyor ise <ESC> tuu ile komut moduna geilebilir. Komut
modundayken <TAB> tuuna baslarak kullanlabilecek iletim sistemleri listelenebilir:
lilo:<TAB>
linux
windows
Herhangi bir ilem yaplmadan <ENTER> tuuna basldnda varsaylan iletim sistemi
varsaylan seeneklerle alr.
Lilo al mensnde al modu girilerek sistemin al modu belirlenebilir.
Girilmedii durumlarda varsaylan al modu kullanlr. oklu ortam ya da grafik
ekran modunda almas gereken servislerden kaynaklanan bir sorundan dolay sistem
almyor ise, sistem tek kullancl modda alr, sorun giderilir ve tekrar normal modda
almas salanr. Bunun iin alta tek kullancl mod seenekleri olan S, s ya da 1
girilir:
Lilo:linux S
Al mod seenekleri unlardr:
0
:
1,S,s :
2
:
3
:
Sistem kapan modu (halt, varsaylan olarak belirlenmemeli)

Tek kullancl mod
NFS destei olmadan ok kullancl komut modu
ok kullancl komut modu
145
4
5
6
: Bo (kullanlmyor)
: X Grafik ara birim modu
: Sistem tekrar balang modu (reboot, varsaylan olarak belirlenmemeli)
Kk dizin olarak varsaylandan farkl disk blm kullanlacaksa root parametresi

olarak girilir.
Lilo:linux root=/dev/hda7
Benzer ekilde kullanlacak ekran znrln deitirmek iin vga parametresi
kullanlabilir. rnein, vga=ask seenei alta kullancdan vga seeneinin
girilmesini bekler. Yksek znrlkl sistemlerde vga=795 ya da daha st dzey
znrlkler kullanlabilir. Ancak bu seenekten yararlanabilmek iin ekirdee ekran
znrlk deitirme desteinin verilmi olmas gerekir.
Lilo ykleyicisi yaplandrma dosyas olarak /etc/lilo.conf dosyasn kullanr.
/etc/lilo.conf - rnek konfigrasyon dosyas:
lba32
boot=/dev/hda
prompt
timeout=50
message=/boot/message
password="deneme"
vga=795
default=linux
image=/boot/vmlinuz-2.4.18-3
label="linux"
root=/dev/hda7
read-only
initrd=/boot/initrd-2.4.18-3.img
other=/dev/hda1
label="NT"
table=/dev/hda
lba32; 2.1 GBtan byk disklerde ykleyici sorunu ile karlalmamas iin girilmesi
gereken seenektir.
boot; ykleyicinin yklenecei yeri belirler. /dev/hda MBR (Master Boot Record)
blmn, /dev/hda7 linux /boot dizinin konumunu belirler.
prompt; seenei alta kullancya grnt ve seenek imkannn verileceini belirler.
timeout; herhangi bir mdahale yaplmad durumda ne kadar sre sonra varsaylan
iletim sisteminin alacan belirler.
message; alta grntlenecek mesaj belirler.
password; alta ifre girilmesi isteniyorsa bu ifreyi belirler. Fakat bu ifrenin sadece
yaplandrma iin deil al iin de girilmesi gerekmektedir. Password seenei sadece
ana men iin girilmeyip sadece belirli iletim sistemleri iin de girilebilir.
vga; al ekran znrllk ayarn belirler.
146
default; varsaylan iletim sistemini belirler. Belirtilmedii durumlarda sralamadaki ilk

iletim sistemi varsaylan iletim sistemi olarak kullanlr.
letim sistemlerinin tantm blmlerinde Linux iletim sistemleri iin;
image; kullanlacak ekirdek ve konumunu,
label; lilo ekrannda grnecek etiket adn,
read-only; alta kk dizine sadece okunur seenekle balanlmas gerektiini,
initrd; kullanlacak balang RAM disk imajn belirler.
Dier (Microsoft Windows, FreeBSD vb.) iletim sistemleri iin;
other; iletim sisteminin bulunduu disk blm adresini,
label; lilo ekranndaki grntlenecek etiket adn,
table; disk blmlendirilme tablosunun konumunu belirler.
/etc/lilo.conf dosyas dzenlendikten sonra lilo komutu kullanlarak ykleyici diske
yklenir. Yannda * olan seenek varsaylan iletim sistemini gsterir.
[root@marine root]# lilo
Added linux *
Added NT
/etc/lilo.conf dosyasnn gvenlik ayarlar:
lilo.conf konfigrasyon dosyas root kullancs ve root grubuna ait olmal ve sadece root
kullancs tarafndan okunup ve yazlabilmelidir. Bunun iin aadaki komutlar
kullanlabilir:
[root@marine root]# chown root.root /etc/lilo.conf
[root@marine root]# chmod 600 /etc/lilo.conf
[root@marine root]# ls -l /etc/lilo.conf
-rw------- 1 root root
252 Haz 9 13:30 /etc/lilo.conf
Lilo ykleyicisi -U parametresi ile diskten silinebilir. Normal olarak disk zerinde baka
bir ykleyici (Grub ya da Windows sistemlerdeki fdisk /mbr vb.) altrldnda lilo
devre d kalacaktr.
Lilo ykleyicisi grafik ortamda KDE Control Center | System | Boot Manager (LILO)
blmnden yaplandrlabilir.
147
9.1.2. Grub Ykleyicisi ve Yaplandrlmas

Lilo'ya oranla daha ilevsel seeneklere sahiptir. Gvenlik asndan en byk avantaj,
varsaylan ayarlamalarn dnda yaplandrma iin ifre atanabiliyor olmasdr. Bu
seenekle sistem yneticisi dnda ala mdahale engellenmi olunur. Grup
ykleyicisinde al seenei girebilmek iin E tuuna baslr. Eer ifre atanmsa P
tuuna baslr ve ifre girilir. Grubun lilo'ya gre dier bir avantaj diskin baka bir
blmndeki ekirdei kullanarak alabilmesidir.
Grub ykleyicisi yaplandrma olarak /boot/grub/menu.lst dosyasn kullanr.
/boot/grub/menu.lst - rnek konfigrasyon dosyas:
boot=/dev/hda
default=0
timeout=10
splashimage=(hd0,6)/boot/grub/splash.xpm.gz
password --md5 $1$NfdCo$di3TjknaY4oZyWR8aWTuG1
title DOS
rootnoverify (hd0,0)
chainloader +1
title Red Hat Linux-up (2.4.18-3)
root (hd0,6)
kernel /boot/vmlinuz-2.4.18-3 ro root=/dev/hda7
initrd /boot/initrd-2.4.18-3.img
148
Grub, disk ve disk blmlerine (partition) 0dan balayarak srayla numara verir.
Mantksal disk blmlerine (logical drive) ise 4ten balayarak numara verir.
Konfigrasyon ierisinde kkdizinler ve dier iletim sistemleri iin blmler srasyla
disk numaras ve blm numaras ile belirlenir.
Grubun dier bir avantaj yaplandrma iin kullanlacak ifreyi md5 yntemi ile
grntlemesidir. Bylece LILOdaki gibi ifre ak halde konfigrasyon dosyasnda
gzkmez.
Konfigrasyon dosyas, yaplandrldktan sonra grub-install komutuyla diske
yklenir.
[root@marine root]# grub-install /dev/hda
Installation finished. No error reported.
This is the contents of the device map
/boot/grub/device.map.
Check if this is correct or not. If any of the lines is
incorrect, fix it and re-run the script `grub-install'.
# this device map was generated by anaconda
(fd0)
/dev/fd0
(hd0)
/dev/hda
9.1.3. Al
Kullanlan ykleyici ve belirlenen ekirdek ile Linux iletim sistemi balatlr. ekirdek
hafzaya yklendikten sonra al srasnda ilk olarak init program alr ve
/etc/inittab dosyasnn ieriindeki ilemleri gerekletirir.
/etc/inittab - rnek al dosyas:
id:5:initdefault:
# System initialization.
si::sysinit:/etc/rc.d/rc.sysinit
l0:0:wait:/etc/rc.d/rc 0
# Run gettys in standard runlevels
1:2345:respawn:/sbin/mingetty tty1
# Run xdm in runlevel 5
# xdm is now a separate service
x:5:respawn:/etc/X11/prefdm -nodaemon
149
# Things to run in every runlevel.
ud::once:/sbin/update
# Trap CTRL-ALT-DELETE
ca::ctrlaltdel:/sbin/shutdown -t3 -r now
pf::powerfail:/sbin/shutdown
Shutting Down"
-f
-h
+2
"Power
Failure;
System
# If power was restored before the shutdown kicked in, cancel it.
pr:12345:powerokwait:/sbin/shutdown -c "Power Restored; Shutdown
Cancelled"
inittab dosyas aadaki formattan oluur:
kod:alma_modu:olay:ilem
kod; 1-4 karakterden oluan ve o satr belirleyen tekil etiketlerdir.
alma_modu; ilemin hangi modlarda gerekleeceini belirler. lemin btn
modlarda gereklemesi isteniyorsa bo braklr. 1, 2, 3 gibi belirli modlar
belirtilebilecei gibi 2345 gibi birden fazla mod da belirtilebilir.
olay; meydana gelecek olay belirleyen zel kelimelerdir.
Kullanlabilecek kelimeler:
respawn
wait
once
boot
bootwait
ondemand
initdefault
sysinit
powerwait
powerfail
powerokwait
ctrlaltdel
lem herhangi bir ekilde sonlandnda tekrar balamasn belirler.

lemin sonlanmasnn bekleneceini belirler.
Girilen modda sadece bir kez altrlacan belirler.
Al srasnda altrlacan belirler.
Al srasnda ve sonlanana kadar altrlacan belirler.
Belirlenen moda her girildiinde altrlacan belirler.
Varsaylan alma modunu belirler.
Boot ve bootwait ilemlerinden nce altrlacak ilemleri belirler.
G ile ilgili bir sorun olduunda devreye girmesini ve sonlanmasn
beklenecek uygulamay belirler.
Powerwait ile ayn ilevi grr fakat sonlanmas beklenmez.
/etc/powerstatus dosyas varsa ve OK ieriine sahipse powerwait
ile ayn ilevi gerekletirir.
Ctrl+Alt+Del tularna basldnda gerekletirilecek ilemi belirler. X
ortamnda bu tular varsaylan olarak yakaland iin bu ilem devre
d braklr.
Yukardaki inittab al dosyasndan da anlald zere RedHat 7.3 sistemlerde sistem

al srasnda ilk olarak /etc/rc.d/rc.sysinit dosyasn altrr.
# System initialization.
si::sysinit:/etc/rc.d/rc.sysinit
150
Bu dosya aslnda bir kabuk program dosyas olup ierisinde, sistem al srasnda
gerekletirilecek ilemler kabuk program olarak belirlenmitir.
rnek /etc/rc.d/rc.sysinit dosyas:
#!/bin/bash
#
# /etc/rc.sysinit - run once at boot time
#
# Taken in part from Miquel van Smoorenburg's bcheckrc.
#
# Rerun ourselves through initlog
if [ -z "$IN_INITLOG" ]; then
[ -f /sbin/initlog ] && exec /sbin/initlog
/etc/rc.sysinit
fi
$INITLOG_ARGS
-r
# If we're using devfs, start devfsd now - we need the old device
names
[ -e /dev/.devfsd -a -x /sbin/devfsd ] && /sbin/devfsd /dev
# Set the path
PATH=/bin:/sbin:/usr/bin:/usr/sbin
export PATH
HOSTNAME=`/bin/hostname`
# Read in config data.
if [ -f /etc/sysconfig/network ]; then
. /etc/sysconfig/network
else
NETWORKING=no
fi
if [ -z "$HOSTNAME" -o "$HOSTNAME" = "(none)" ]; then
HOSTNAME=localhost
fi
# Source functions
. /etc/init.d/functions
# Print a banner. ;)
echo -en $"\t\tWelcome to "
if grep -q "Red Hat" /etc/redhat-release ; then
[ "$BOOTUP" = "color" ] && echo -en $"\\033[1;31m"
echo -en "Red Hat"
...
Bu dosya sistem yneticisi tarafndan deitirilip sistem yaplandrlabilir. Fakat
yaplandrma srasnda yaplacak bilinsiz ilemler sistemin bir daha almamasna
neden olabileceinden deiiklik yaplmadan nce, yedekleme ileminin mutlaka
151
yaplmas ve emin olunmayan deiiklerin yaplmamas gerekir. Bu dosyann ieriinde

belirlenen ilemler gerekletirildikten sonra bulunulan alma moduna gre
/etc/rc.d/rc dosyas komut modu parametresi ile altrlr. Bu dosya da bir kabuk
program dosyas olup ierisinde sistem al srasnda altrlacak ve sistem kapan
srasnda durdurulacak servisler belirtilir. Bu dosyada allan mod ve al srasnda
/etc/rc<mod>.d dizini ierisinde S ile balayan dosyalarn ve kapan srasnda
/etc/rc<mod>.d dizini ierisinde K ile balayan dosyalarn altrlaca belirlenir.
rnek /etc/rc.d/rc dosyas:
# Now find out what the current and what the previous runlevel
are.
argv1="$1"
set `/sbin/runlevel`
runlevel=$2
previous=$1
export runlevel previous
# Source function library.
. /etc/init.d/functions
...
# Get first argument. Set new runlevel to this argument.
[ -n "$argv1" ] && runlevel="$argv1"
# Is there an rc directory for this new runlevel?
if [ -d /etc/rc$runlevel.d ]; then
# First, run the KILL scripts.
for i in /etc/rc$runlevel.d/K*; do
...
# Now run the START scripts.
for i in /etc/rc$runlevel.d/S*; do
...
etc/rc<mod>.d dizini ierisinde S ve K ile balayan dosyalar aslnda sistem servislerinin
bulunduu /etc/init.d/ dizini ierisindeki dosyalara balant dosyalardr.
[root@marine
total 0
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
...
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
lrwxrwxrwx 1
...
root]# ls -l /etc/rc.d/rc5.d/
root
root
root
root
root
root
root
root
root
root
14
16
15
20
13
Haz
Haz
Haz
Haz
Haz
8
8
8
8
8
2002
2002
2002
2002
2002
K05innd -> ../init.d/innd

K12mysqld -> ../init.d/mysqld
K15httpd -> ../init.d/httpd
K15postgresql-> ../init.d/postgresql
K20nfs -> ../init.d/nfs
root
root
root
root
root
root
root
root
root
root
15
18
18
14
17
Haz
Haz
Haz
Haz
Haz
8
8
8
8
8
2002
2002
2002
2002
2002
S05kudzu -> ../init.d/kudzu

S08ipchains -> ../init.d/ipchains
S08iptables -> ../init.d/iptables
S09isdn -> ../init.d/isdn
S10network -> ../init.d/network
Servis dosyalar da birer kabuk program dosyasdr.
152
rnek /etc/init.d/sshd servis dosyas:

#!/bin/bash
#
# Init file for OpenSSH server daemon
...
# pidfile: /var/run/sshd.pid
# source function library
. /etc/rc.d/init.d/functions
# pull in sysconfig settings
[ -f /etc/sysconfig/sshd ] && . /etc/sysconfig/sshd
RETVAL=0
prog="sshd"
# Some functions to make the below more readable
KEYGEN=/usr/bin/ssh-keygen
SSHD=/usr/sbin/sshd
RSA1_KEY=/etc/ssh/ssh_host_key
RSA_KEY=/etc/ssh/ssh_host_rsa_key
DSA_KEY=/etc/ssh/ssh_host_dsa_key
PID_FILE=/var/run/sshd.pid
do_rsa1_keygen() {
if [ ! -s $RSA1_KEY ]; then
echo -n $"Generating SSH1 RSA host key: "
if $KEYGEN -q -t rsa1 -f $RSA1_KEY
>&/dev/null; then
chmod 600 $RSA1_KEY
chmod 644 $RSA1_KEY.pub
success $"RSA1 key generation"
echo
else
failure $"RSA1 key generation"
echo
exit 1
fi
fi
}
...
start()
{
# Create keys if necessary
do_rsa1_keygen
do_rsa_keygen
do_dsa_keygen
-C
''
-N
''
echo -n $"Starting $prog:"

initlog -c "$SSHD $OPTIONS" && success || failure
153
RETVAL=$?
[ "$RETVAL" = 0 ] && touch /var/lock/subsys/sshd
echo
}
stop()
{
echo -n $"Stopping $prog:"
killproc $SSHD -TERM
RETVAL=$?
[ "$RETVAL" = 0 ] && rm -f /var/lock/subsys/sshd
echo
}
reload()
...
case "$1" in
start)
start
;;
stop)
stop
;;
restart)
stop
start
;;
reload)
reload
;;
condrestart)
if [ -f /var/lock/subsys/sshd ] ; then
do_restart_sanity_check
if [ "$RETVAL" = 0 ] ; then
stop
# avoid race
sleep 3
start
fi
fi
;;
status)
status $SSHD
RETVAL=$?
;;
*)
echo $"Usage: $0 {start|stop|restart|reload|condrestart
|status}"
RETVAL=1
esac
exit $RETVAL
154
Dosya isimlerinde S ve K harflerinden sonra gelen rakamlar servislerin al ve kapan

srasn belirler. Al srasnda hangi modlarda hangi servislerin altrlp
altrlmayaca bu balantlarn yaratlmas ya da silinmesi ile belirlenir.
Sistem aldktan sonra herhangi bir servisi ama, kapama, yeniden balatma ve servisin
durumunu renme ilemleri komut satrndan gerekletirilebilir.
Servisi balatmak iin;
[root@marine root]# /etc/init.d/sshd start
Starting sshd:
OK
OK
[
[
OK
OK
]
]
Servisi durdurmak iin;

[root@marine root]# /etc/init.d/sshd stop
Stopping sshd:
Servisi yeniden balatmak iin;
[root@marine root]# /etc/init.d/sshd restart
Stopping sshd:
Starting sshd:
Servisin durumunu renmek iin;
[root@marine root]# /etc/init.d/sshd status
sshd (pid 2068) is running...
9.1.4. Kapan
Sistemi kapatmak iin reboot, shutdown ya da halt komutlarndan herhangi biri
kullanlabilir. Sistem, init 0 komutu ile kapatlp init 6 komutu ile yeniden
balatlabilir. Sistem kapan srasnda (/etc/inittab dosyas ayarlarna gre)
/etc/rc.d/rc kabuk programn 0 ya da 6 parametresi ile altrr. Sras ile servisler
durdurulur, dosya sistemleri ile olan balantlar kesilir ve sistem kapanr.
9.1.5. Linuxconf Program ve Sistem Servislerinin Grafik Ortamda Kontrol
Sistem yneticisi olarak gerekletirebilecek ilemlerin byk bir ksm grafik ortamda
Linuxconf program ile de gerekletirilebilir.
Linuxconf program http://www.solucorp.qc.ca/linuxconf adresinden cretsiz olarak

edinilebilir. Program grafik ortamda altrlabildii gibi komut modunda da menler
yardm ile kullanlabilir.
155
Konsole modunda Linuxconf program
Grafik ortamda Linuxconf program
Sistem servisleri Linuxconf programnn Control sayfasnda Control panel | Control

service activity blmnden ynetilebilir.
Programn ana ekrannda servislerin listesi ve o anki durumlar listelenir.
Bu pencerede yaplandrlmas istenen servis seilir ve al srasnda altrlp

altrlmayaca ve hangi modlarda altrlaca belirlenir. Servisi balatma,
durdurma ve yeniden balatma ilemleri de bu menden gerekletirilebilir.
156
9.2.
KULLANICI HESAPLARI
Linux iletim sistemini kiisel kullanm amac ile de olsa sistem yneticisi (root) kullanc
hesab ile kullanmak sistemin gvenlii asndan tercih edilmemelidir. Root kullancs
sistem zerinde snrsz yetkiye sahip olduu iin yaplacak baz hatalar sistemin zarar
grmesine belki de bir daha almamasna neden olabilir. Bundan dolay sistemi normal
bir kullanc hesab ile kullanmak ve gerek duyulduu durumlarda (su komutunu
kullanarak ya da root kullancsyla login olarak) sistem yneticisi hesabna gei
yapmak gerekir. Internet ortamnda ve ok kullancl sistemlerde root ifresinin
renilmesi riskinden dolay da root kullancs gerekmedii durumlarda
kullanlmamaldr.
Kullanc hesaplar kurulum srasnda yaratlabilecei gibi kurulum sonras da yeni
kullanc hesaplar alabilir ve ayarlar sistem yneticisi tarafndan yaplabilir.
Linux sistemlerde kullanc hesap bilgileri, /etc/passwd dosyasnda tutulur. Eer
ifreleme olarak glge parola (shadowing) seilmi ise ifreler ayr olarak /etc/shadow
dosyasnda tutulur. Glge parola kullanm gvenlik asndan sonradan Linux
sistemlere eklenmi bir zelliktir. Sistem giriinde kullanc hesap bilgilerinin okunmas
gerektii iin passwd dosyas herkes tarafndan okunabilir (chmod 644) olmaldr.
[root@marine root]# ls -l /etc/passwd
-rw-r--r-- 1 root root 1563 Jun 8
2002 /etc/passwd
Glge parola kullanlmad durumlarda ifreler de bu dosyada tutulaca iin

kodlanm da olsa ifreler herkes tarafndan grlecek ve gvenlik asndan sorun
olacaktr. Glge parola kullanld durumlarda shadow dosyas girilen ifrelerin
kontrol iin sadece root kullancs tarafndan eriilebilir (chmod 600) durumda olur.
[root@marine root]# ls -l /etc/shadow
-rw------- 1 root
root
1026 Jun
2002 /etc/shadow
157
Bylece dardan kullanc ifreleri hibir ekilde grlmemi olur. Bunlara ek olarak
grup tanmlamalar /etc/group dosyasnda tutulur.
9.2.1. Grup lemleri
Kullanclarn haklarn grup baznda belirleyebilmek iin sistem zerinde gruplar
yaratlp kullanclar gruplar baznda snflandrlabilir.
groupadd komutu ile yeni bir group yaratlr.
[root@marine root]# groupadd -g 505 admins
komutu ile grup numaras 505 olan admins adl bir grup yaratlr. -g seenei
girilmedii durumlarda sistem tarafndan otomatik olarak bo olan bir sonraki grup
numaras verilir. 1-499 sistem hesaplar iin ayrlmtr.
groupdel komutu ile sistemdeki gruplar silinebilir.
[root@marine root]# groupdel saydin
komutu ile saydin grubu sistemden silinmi olur.
groupmod komutu ile sistemde var olan gruplar yeniden yaplandrlabilir.
[root@marine root]# groupmod -g 500 admins
komutu ile admins grubunun grup numaras 500 olarak deitirilir.
[root@marine root]# groupmod -n sysadmins admins
komutu ile admins grubunun ad sysadmins olarak deitirilir.
groups komutu ile kullancnn yesi olduu gruplar listelenir.
[root@marine root]# groups
root bin daemon sys adm disk wheel
komutu ile (parametre girilmedii iin o anki kullancnn) dahil olduu gruplar
listelenir.
[root@marine root]# groups saydin
saydin : users postgres
komutu ile saydin kullancsnn dahil olduu gruplar listelenir.
9.2.2. Kullanc lemleri
Sistemi kullanm yetkilerine gre kullanclar yaratlp bu kullanclarn haklar
belirlenebilir.
useradd komutu ile kullanc hesab alabilir.
[root@marine root]# useradd -u 505 -g users -d /home/labuser
-s /bin/bash -c 'Lab Kullancs' labuser
komutu ile users grubunda, 505 numaral, /home/labuser ev dizinini ve /bin/bash
kabuk programn kullanan, labuser kullanc adl bir Lab Kullancs yaratlr.
158
[root@marine root]# passwd labuser

Changing password for user labuser.
New password:
Retype new password:
passwd: all authentication tokens updated successfully.
komutu ile labuser kullancsnn ifresini gncellenir.
[root@marine root]# useradd labadm
komutu ile varsaylan ayarlarda labadm adl bir kullanc yaratlr.
Kullanc hesaplar userdel komutu ile silinebilir.
[root@marine root]# userdel labadm
komutu ile labadm kullanc hesab sistemden silinir.
usermod komutu ile kullanc hesab gncellenebilir.
[root@marine root]# usermod -s /bin/csh -G sysadmins labuser
komutu ile labuser kullancsnn kabuk program /bin/csh ile deitirilip sysadmins
grubuna eklenir.
9.2.3. Linuxconf Programyla Kullanc-Grup Hesaplar Ynetimi
Linuxconf program ile kullanc hesaplar ynetimi menler yardm ile
gerekletirilebilir. Linuxconf programnda Config sayfasnda Users blmnden
normal kullanc ve grup hesaplar, root ifresi deitirme, zel hesaplarn hesaplarla
ilgili gvenlik ayarlamalar gerekletirilebilir.
159
Yeni bir kullanc yaratlabilecei gibi var olan kullanclarn bilgileri gncellenebilir.
Ayrntl olarak ifre bilgisinin ne kadar sre geerli olaca, ne kadar sre sonra
deitirilmesi gerektii, deitirme ileminden ka gn nce kullancnn uyarlaca,
kullancnn hesabnn devre d kalaca tarih ve sistem zerinde loglar grme,
linuxconf programn kullanabilme, sistemi kapatabilme ve sistem yneticisi ile eit
haklara sahip olabilme gibi gvenlik ayarlamalar da gerekletirilebilir. Gvenlik
ayarlamalar blmnden sistem genelinde ifrelerle ilgili kabul edilebilir en kk ifre
uzunluu, kullanclarn kabuk programlarn deitirebilme yetkileri ve sistemde
kullanlabilecek kabuk programlar belirlenebilir.
9.3.
DSK YNETM
Linux sistemlerde yerel disk, disket ve CD-ROM srclere ve a zerinde izin verilen
paylamlara eriilebilir.
9.3.1. Al Srasnda Otomatik Balama
Sistemde alta eriilecek disk blmleri ile ilgili bilgiler /etc/fstab dosyasnda
saklanmaktadr.
rnek /etc/fstab dosyas:
LABEL=/1
LABEL=/app
none
LABEL=/home
LABEL=/mdk
none
none
LABEL=/tmp
LABEL=/usr
LABEL=/usr/local
LABEL=/var
/dev/hda1
/dev/hdc
/dev/fd0
/
/app
/dev/pts
/home
/mdk
/proc
/dev/shm
/tmp
/usr
/usr/local
/var
/win2000
/mnt/cdrom
/mnt/floppy
ext2
ext2
devpts
ext2
ext2
proc
tmpfs
ext2
ext2
ext2
ext2
vfat
iso9660
auto
defaults
defaults
gid=5,mode=620
defaults
defaults
defaults
defaults
defaults
defaults
defaults
defaults
defaults
ro
umask=0
1
1
0
1
1
0
0
1
1
1
1
0
0
0
1
2
0
2
2
0
0
2
2
2
2
0
0
0
fstab dosyasndaki stunlar sras ile unlar temsil etmektedir:

1.stun;
2.stun;
3.stun;
4.stun;
5.stun;
6.stun;
disk blm adresi.

yerel disk zerindeki balama adresi.
dosya yaps.
seenekler.
yedekleme seenei.
disk kontrol seenei.
RedHat Linux iletim sistemi disk blmlerine /dev/hda1, /dev/hdb1 nodlar ile
erimek yerine, bu nodlara karlk gelen etiketler (label) kullanr. Bu etiketler kurulum
srasnda sistem tarafndan yaratlabilecei gibi, daha sonradan sistem yneticisi
tarafndan e2label komutu ile yaratlabilir, yaratlan etiketler deitirilebilir ya da
grntlenebilir. Komutun yaps;
160
e2label disk_blm [etiket adi]

Etiket ad belirtilmedii durumlarda varsa disk blmnn etiket ad grntlenir.
[root@marine root]# e2label /dev/hda5
/
[root@marine root]# e2label /dev/hda6
/var
Etiket ad belirtildii durumlarda disk blmne belirtilen adda etiket yaratlr.
Disk blmlerinin balama adresleri disk zerinde yaratlan dizinlerdir. Eer belirtilen
dizin disk zerinde yaratlmam ise karlk gelen disk blm balants salanamaz.
Linux iletim sistemi 2.4.18 ekirdeinde ok sayda dosya yapsna destek
salayabilmektedir. Fakat kullanlacak dosya sisteminin ekirdee destei verilmelidir.
Dorudan ya da modl destei ile (ekirdein derlenme seeneine gre) minix, ext,
ext2, ext3, xiafs, xfs, msdos, usdos (msdos zerinde Unix benzeri dosya sistemi), vfat,
ntfs (okunabilir tam destek, riskli yazma destei), hpfs, ufs (BSD ve trevleri dosya
sistemi), iso9660, nfs, smb, ncp (NetWare dosya sistemler), Amiga FFS (Fast File System)
dosya yaplarna eriilebilir.
Seenekler olarak, virgl ile ayrlm ekilde rw (okuma-yazma), ro (sadece okunabilir),
umask=022 (kullanc haklar), gid=0 (grup sahibi), exec (dosyalar altrlabilir), nosuid
(SUID kullanlamaz) gibi seenekler belirtilebilir.
Yedekleme seenei olarak, ext2 dosya sistemlerinde dump komutu ile yedekleme ilemi
gerekletirilirken ilgili disk blmnn yedeklenip (1) yedeklenmeyecei (0) belirlenir.
Disk kontrol seeneklerinde fsck komutu ile; 0 diskin hibir ekilde kontrol
edilmeyeceini, 1 ilk balanma srasnda kontrol edileceini, 2 ise btn disklere okuma
yazma hakk ile ikinci kez balandnda kontrol edileceini belirtir.
Disk Blmlerini Balama ve Koparma:
Disk blmlerini balama ilemleri mount komutu ile gerekletirilebilir. Bu komut tek
bana kullanldnda o an balanlan disk blmleri, balant noktalar ve seenekleri
hakknda bilgi verir.
[root@marine ssh]# mount
/dev/hda5 on / type ext2 (rw)
none on /proc type proc (rw)
/dev/hda12 on /app type ext2 (rw)
none on /dev/pts type devpts (rw,gid=5,mode=620)
/dev/hda9 on /home type ext2 (rw)
/dev/hda13 on /mdk type ext2 (rw)
none on /dev/shm type tmpfs (rw)
/dev/hda7 on /tmp type ext2 (rw)
161
rnek olarak, birinci diskin birinci ana blmnde yer alan fat32 dosya dzenli disk
blmn sistemde yaratlan /win2000 dizinine okunabilir ve yazlabilir balamak iin
u komut kullanlr:
[root@marine ssh]# mount /dev/hda1 /win2000/ -t vfat -o rw
Daha nce de belirtildii gibi balama noktas dizini yaratlmam ise mount
komutundan nce mkdir komutuyla dizinin yaratlmas gerekir.
fstab dosyasnda kayt olan disk blmleri iin sadece yerel disk zerindeki balama
adresinin girilmesi yeterlidir.
[root@marine ssh]# mount /win2000
umount komutu ile balanlan disk blmnn balats koparlabilir.
[root@marine ssh]# umount /win2000/
A zerindeki Microsoft Windows sistemlerde paylatrlm disklere smbmount ya da
mount komutunun smbfs seenei ile eriilir. rnein clarias adl Windows 2000
sistemindeki c$ sistem yneticisi paylamna saydin kullancs ile eriip yerel disk
zerinde /remote/clarias/C dizinine balamak iin;
[root@marine ssh]# mount -t smbfs -o saydin //clarias/C$
/remote/clarias/C/
Password:
Paylamda ifre olduu iin paylam ifresi girildikten sonra mount komutu ile
balant bilgisi grlr.
[root@marine ssh]# mount
/dev/hda5 on / type ext2 (rw)
...
//clarias/C$ on /remote/clarias/C type smbfs (0)
/remote/clarias/C dizinine geilerek ieriine eriilir.
[root@marine ssh]# cd /remote/clarias/C/
[root@marine C]# ls
ALLFILES.EXE Information
SUHDLOG.DAT
ARJ
IE60
SYSTEM.1ST
ARJ.EXE
IO.SYS
System
AUTOEXEC.BAT MSDOS.--Volume
BOOTLOG.PRV
MSDOS.SYS
arcldr.exe
BOOTLOG.TXT
My Documents
arcsetup.exe
COMMAND.COM
OpenBSD
autoexec.nai
CONFIG.SYS
Program Files books
FreeBSD
RECYCLED
boot.ini
GHOST
SCANDISK.LOG
bootsect.dos
Ghostgum
SETUPLOG.TXT
cd
d1
msdownld.tmp
my music
ntldr
osman
ozgur
sozluk
sunum
vm-net.ps
Dier Linux ve Unix sistemlerde nfs ile paylatrlm disk blmlerine mount
komutunun nfs seenei ile eriilebilir. rnein balina DNS kaytl Linux sistemde
162
/share/saydin olarak paylatrlm disk blm, sistemde /remote/balina/saydin

blmne balamak iin;
[root@marine root]# mount -t nfs balina:/share/saydin
/remote/balina/saydin/
komutu girilir. mount komutu ile balama bilgisine bakldnda;
balina:/share/saydin on /remote/balina/saydin type nfs
(rw,addr=144.122.202.251)
grnts elde edilir.
9.3.2. Disk Blm Kontrol
Disk blmlerinin dosya yaps kontrol ve hatalarn dzeltilmesi fsck komutu ile
gerekletirilir. rnein /dev/hda7 Linux ext2 dosya yapl disk blm;
[root@marine root]# fsck.ext2 /dev/hda7
komutu ile kontrol edilebilir. fsck komutunun parametreleri;
-b superblok
sperblok numaras belirtmek iin kulllanlr.
-c
kt bloklarn kontrol belirtilir
-f
kontrol ileminin yaplmasn zorunlu klar.
-y
btn uyarlara yes cevabnn verilmesini salar.
9.3.3. Disk Blm Yaratma ve Dosya Sistemi Oluturma
Kurulum blmnde anlatld gibi disk zerinde blmlendirme ilemleri fdisk
komutu ile gerekletirilir. Oluturulan disk blmleri zerinde dosya sistemleri
oluturmak iin mkfs komutu kullanlr. rnein /dev/hda7 disk blm zerinde ext2
dosya sistemi oluturmak iin;
[root@marine root]# mkfs.ext2 /dev/hda7
komutu kullanlabilir. Benzer ekilde ext3, msdos, vfat, minix ve reiserfs dosya sistemleri
de oluturulabilir.
9.3.4. Linuxconf Program ile Disk Ynetimi
Linuxconf programnda Config sayfasnda File Systems blmnden disk ynetim
ilemleri grafik ortamda gerekletirilebilir.
Access local drive blmnden yerel sistemdeki disk blmlerine eriim ilemleri
olarak, disk blm adresi, dosya yaps tr, balama adresi ve balant seenekleri, dos
dosya sistemi seenekleri belirlenir.
Access nfs volume blmnde dier Linux ve Unix sistemlerde nfs ile paylatrlm
disk blmlerine balanma ve seenek ilemleri belirlenir.
Configure swap files and partitions blmnde takas alan olarak kullanlacak disk
blmleri ve dosyalar belirlenir.
Set quota defaults seeneinde disk blmleri zerinde kota uygulamas aktif klnm
ise kota ilemleri iin varsaylan ayarlamalar gerekletirilir.
163
Check some file permissions blmnde disk zerinde gvenlik asndan baz nemli
dosyalarn gvenlik haklar kontrol edilir.
9.3.5. /proc Dosya Sistemi

Linux sistemlerde iletim sistemi ve evresel birimlerle ilgili bilgiler /proc dosya sistemi
altnda tutulur. rnein ilemci ile ilgili bilgiler /proc/cpuinfo dosyasnda tutulur.
rnek cpuinfo dosyas:
processor
: 0
vendor_id
: GenuineIntel
cpu family
: 15
model
: 1
model name
: Intel(R) Pentium(R) 4 CPU 1.50GHz
stepping
: 2
cpu MHz
: 1495.167
cache size
: 256 KB
fdiv_bug
: no
hlt_bug
: no
f00f_bug
: no
coma_bug
: no
fpu
: yes
fpu_exception
: yes
cpuid level
: 2
wp
: yes
flags
: fpu vme de pse tsc msr pae mce cx8 apic sep mtrr
pge mca cmov pat pse36 clflush dts acpi mmx fxsr sse sse2 ss ht tm
bogomips
: 2981.88
164
/proc dosya sistemi altnda bulunan baz nemli dosyalar unlardr:

/proc/cpuinfo
/proc/interrupts
/proc/ioports
/proc/meminfo
/proc/modules
/proc/swaps
9.4.
ilemci bilgileri.
kesme istekleri.
giri-k aralklar.
hafza bilgisi.
yklenmi modller.
takas alan bilgileri.
A YNETM
Bilgisayarn Internet ortamnda kullanlabilmesi iin zerindeki donanm sisteme

tantlp gerekli ayarlamalar yaplmaldr. Modem ile Internet ortamna kabilmek iin
bir nceki blmde sz edilen kppp program kullanlabilir. Bu blmde ethernet
kart ve modem ile Internet ortamnda alabilmek iin gerekli olan ayarlamalar
incelenecektir.
9.4.1. Ethernet Kartnn Sisteme Tantm
ekirdek ierisine ethernet kart eklenmemise ve kartn srcleri modl olarak
sisteme yklenmi ise modl olarak ethernet kart sisteme tantlabilir. Bunun iin
/etc/modules.conf dosyasnn ieriine ethernet kartnn cihaz adn ve kullanlacak
modl belirten satr eklenir. Ethernet kart sistem zerinde eth0 olarak kullanlr.
Birden fazla ethernet kart kullanlyorsa srasyla ikinci ethernet kart eth1, nc
ethernet kart eth2 olarak adlandrlmaya devam edilir. Ethernet kartnn kulland
modl ad allan ekirdee gre deiebilir.
rnein 2.4.18 srm ekirdek ile alan sistemde Intel EtherExpresPro yonga kullanan
ethernet kartn sisteme tantabilmek iin /etc/modules.conf dosyasna;
alias eth0
eepro100
satr eklenir. Sistem zerinde RTL8139 uyumlu ikinci ethernet kartn sisteme tantmak
iin modules.conf dosyasna;
alias eth1
8139too
satr eklenir.
9.4.2. Ethernet Kartnn Yaplandrlmas
Linux sistemlerde temel olarak ifconfig ve route komutlar kullanlarak ethernet
kart yaplandrlp balant gerekletirilebilir. rnek olarak 144.122.202 ana
144.122.202.3 k yolunu kullanarak 144.122.202.19 IP adresi ile aadaki komutlar ile
eriilebilir:
[root@marine root]# route add -net 144.122.202.0
[root@marine root]# route add -net default gw 144.122.202.3
[root@marine root]# ifconfig eth0 144.122.202.19 netmask
255.255.255.0 broadcast 144.122.202.255 up
Ayrca /etc/resolv.conf dosyasnn ierii deitirilerek bulunulan alan ad, arama iin
kullanlacak dier alanlar ve kullanlacak DNS sunucularnn adresleri girilir.
165
rnek /etc/resol.conf dosyas:

domain cc.metu.edu.tr
search cc.metu.edu.tr pclabs.metu.edu.tr metu.edu.tr
nameserver 144.122.199.90
9.4.3. Netconf ve Linuxconf ile A Yaplandrlmas
Yukarda belirtilen komutlarn kullanm zorluu ve aklda kalmamas sorunundan
dolay Linux sistemlerde konsol modda ve grafik arabirimde kullanlabilecek Netconf ve
Linuxconf programlar ile a yaplandrmas ayarlar gerekletirilebilir.
Konsol modunda alan netconf program grnts
Grafik arabirimde alan netconf program grnts

Menler yardm ile yukarda sz edilen ethernet kartnn tantmnda kullanlacak
modl, makina ad, IP adresi, DNS tanmlamlar gibi btn bilgiler girilir.
166
RedHat7.3 sisteminde a yaplandrmas ile ilgili bilgiler /etc/sysconfig/network

dosyasnda, network-scripts ve networking dizinleri ierisindeki dosyalarda tutulur.
/etc/sysconfig/network dosyas an kullanlp kullanlmayaca, makina ad ve k
kaps bilgilerini ierir.
rnek network dosyas:
NETWORKING=yes
GATEWAY=144.122.202.3
/etc/sysconfig/networking/ifcfg-lo
bilgilerini ierir.
dosyas
loop-back
cihaznn
yaplandrma
rnek ifcfg-lo dosyas:

DEVICE=lo
IPADDR=127.0.0.1
NETMASK=255.0.0.0
NETWORK=127.0.0.0
BROADCAST=127.255.255.255
ONBOOT=yes
NAME=loopback
/etc/sysconfig/network-scripts/ifcfg-eth0
yaplandrma bilgilerini ierir.
dosyas
birinci
ethernet
kartnn
rnek ifcfg-eth0 dosyas:

DEVICE=eth0
BOOTPROTO=static
BROADCAST=144.122.202.255
IPADDR=144.122.202.19
NETMASK=255.255.255.0
NETWORK=144.122.202.0
ONBOOT=yes
167
Sistemde birinci ethernet kart ile yaplandrlm a;

[root@marine network-scripts]# ifconfig eth0 down
komutu ile durdurabilir.
[root@marine network-scripts]# ifconfig eth0 up
komutu ile tekrar aktif hale geirilebilir.
9.4.4. Ethernet zerinde Sanal IP'ler Yaratma
Linux sistemlerde bir tek ethernet kart zerinde birden fazla IP tanmlanabilir. Standart
ekirdek ile allyor ise her bir ethernet kart iin 127 adet sanal IP yaratlabilir. Sanal
IPler eth0 ethernet kart cihazn eth0:0, eth0:1, eth0:2 gibi yeni cihaz isimleri ile kullanr.
ifconfig komutu kullanlarak bu cihazlar zerinde u ekilde sanal alar yaratlabilir:
[root@marine root]# ifconfig eth0:0 10.1.1.19 netmask
255.255.255.0 broadcast 10.1.1.255
[root@marine root]# ifconfig eth0:1 192.0.0.19 netmask
255.255.255.0 broadcast 192.0.0.255
Sistem zerinde
grntlenebilir.
yaratlan
alar
ifconfig
komutu
tek
bana
kullanlarak
[root@marine root]# ifconfig

Link encap:Ethernet HWaddr 00:02:55:73:5D:40
inet
addr:144.122.202.19
Bcast:144.122.202.255
Mask:255.255.255.0
UP BROADCAST RUNNING MULTICAST MTU:1500 Metric:1
RX packets:156408 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:1
TX packets:10 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
collisions:0 txqueuelen:100
RX bytes:14471893 (13.8 Mb) TX bytes:420 (420.0 b)
Interrupt:11 Base address:0x9000
eth0
eth0:0

inet
addr:10.1.1.19
Bcast:10.1.1.255
Mask:255.255.255.0
eth0:1

inet
addr:192.0.0.19
Bcast:192.0.0.255
Mask:255.255.255.0
lo
168
Link encap:Local Loopback

inet addr:127.0.0.1 Mask:255.0.0.0
UP LOOPBACK RUNNING MTU:16436 Metric:1
RX packets:40 errors:0 dropped:0 overruns:0 frame:0
TX packets:40 errors:0 dropped:0 overruns:0 carrier:0
collisions:0 txqueuelen:0
RX bytes:3820 (3.7 Kb) TX bytes:3820 (3.7 Kb)
9.4.5. Linux Altnda Modem ile Dial-up Balant Kurulmas

Daha nceki blmlerde de belirtildii gibi harici modemler kullanlarak Linux iletim
sistemi ile Internet balants gerekletirilebilir.
Dial-up balants iin ilk olarak ekirdee PPP desteinin verilmi olmas gerekir. Daha
sonraki admda bilinmesi gereken modem ile nasl balant kurulacadr. DOS ve trevi
iletim sistemlerinde COM1 olarak adlandrlan seri porta Linux iletim sisteminde
/dev/ttyS0, COM2 ye /dev/ttyS1 olarak eriilir. Modemin hangi porta bal olduunu
belirledikten sonra /etc/ppp dizini ierisindeki yaplandrma dosyalar dzenlenip
pppd komutu ile balant salanabilir.
Grafik ortamda kppp program ile Dial-up balants kolay bir ekilde
gerekletirilebilir. Komut satrndan kppp komutu ile ya da men/ksayol seeneklerini
kullanarak Kppp program altrlr.
Daha
nce
herhangi
bir
yaplandrma gerekletirilmemi
ise Setup seenei ile yaplandrma
ilemi balatlr.
Yaplandrma sayfasnda Dial-up

balant
hesaplar,
donanm,
modem
ve
dier
seenekler
bulunmaktadr. Yeni bir hesap
amak iin New tuuna baslr.
169
Wizard seenei ile sistem tarafndan yaratlan balant ayarlar kullanlabilir. Fakat zel
yaplandrmada bunlar ie yaramayacaktr. Bunun iin Dialog setup seenei ile
kullancya zg yaplandrma gerekletirilebilir.
Connection Name kutucuuna herhangi bir tekil balant ismi verilebilir. Balant iin
kullanlacak telefon numaralar Add tuu kullanlarak telefon numaralar listesine
eklenir. ODT sistemlerine balantda, terminal zerinden kullanc ad ve ifre bilgisi
girildii iin balant seenei olarak Terminal-based seilmelidir. Dier Internet
salayclarn kulland protokollere gre balant seenei belirlenmelidir (PAP, CAP
vb.). IP ve Gateway sayfalarnda herhangi bir bilgi girii yaplmadan sunucu sistem
tarafndan atanacak bilgiler kullanlr.
ODT sistemlerine balant iin DNS sayfasnda Domain Name olarak cc.metu.edu.tr ve
DNS Sunucular olarak 144.122.199.90 ve 144.122.199.20 kullanlabilir.
170
Kppp yaplandrma sayfasnda

donanm
(Device)
sayfasnda
modemin balant noktas belirlenir.
Modemin sistem tarafndan tannp
tannmad modem sayfasnda yer
alan Modemi Sorgula (Query
Modem) tuu ile test edilir.
Yaplandrma tamamlandktan sonra balant gerekletirilebilir.
171
ODT
sistemlerinde
yer alan
terminal tabanl kullanc ad ve ifre
bilgileri girilir.
Sisteme giri yapldktan

METU ksmna ppp girilir.
sonra
En son ekranda devam (Continue)

tuuna
baslarak
balant
gerekletirilmi olur.
172
Sisteme balandktan sonra ipconfig komutu ile balant bilgileri ve grafik ekranda
balant hz grntlenebilir.
173
RedHat 7.3 iletim sisteminde gelen redhat-config-network program, linuxconf

program ya da komut satrndan wv-dial programlar da alternatif olarak kullanlabilir.
9.4.6. IP Chains Program ve Gvenlik Duvar (Firewall) Yaplandrmas

Sistemi Internet ortamnda saldrlara kar korumak ve istenmeyen kiilerin sisteme ya
da kullanlan sistem zerinden baka sistemlere erimesini engellemek iin ipchains
(yeni alternatif program olarak iptables) program ile gvenlik duvar oluturulabilir. IP
chains program, Internet ortamnda sisteme gelen, kan ya da ynlendirilen paketleri
belirlenmi olan kurallara gre filtreleyip, izin verilen paketlerin geriine, kna ya da
ynlendirilmesine olanak tanr. IP Chains (ya da yeni sistemlerde iptables)
kullanabilmek iin ncelikle sistemde kullanlan ekirdee ipchains desteinin verilmi
olmas, ikinci olarak ipchains servisinin (/etc/init.d/ipchains) alyor olmas gerekir.
Son olarak ipchains servisi balatlmadan nce gvenlik kurallarnn ipchains
yaplandrma dosyasna girilmi olmas gerekir.
RedHat 7.3 Linux iletim sistemi ipchains program iin /etc/sysconfig/ipchains
yaplandrma dosyasn kullanr. IP chains ierisinde bulunmas gereken ana zincir
vardr. Bunlar INPUT (giri), FORWARD (ynlendirme) ve OUTPUT (k) zincirleridir.
Bunlarn yannda istenirse zel zincirlerde tanmlanabilir. INPUT sisteme gelen
paketleri, FORWARD ynelendirilecek paketleri ve OUTPUT sistemden kacak
paketleri belirler.
Yaplandrma dosyasnda ncelikle bu zincir iin genel (varsaylan) kurallar
belirlenir:
:input REJECT
:forward REJECT
:output ACCEPT
174
Kullanlabilecek kurallar:
ACCEPT; paketin geiine izin verir.
DENY ; paketi geri evirir.
REJECT ; DENY ile ayn ilevi yapar fakat geriye unreachables (servise ulalamyor)
mesaj gnderdii iin hackerlar iin sistemde servis almad izlenimini yaratr.
Bunun iin DENY yerine genellikle REJECT kullanlr.
Ayrca MASQ (zel zincirler ya da FORWARD zincirlerinde eer ekirdee IP
Maquerade destei verilmi ise paketin i aa gnderilmesine izin verir), REDIRECT
(INPUT zincirinde ya da zel zincirlerde ekirdee IP Transparent Proxy seenei
verilmi ise kullanlr) ve RETURN seenekleri de zel durumlarda kullanlabilir.
Bundan sonraki aamada, yaplandrma dosyasnda bu zincirler iin kurallar
tanmlamas yaplr. Kural tanmlamalar iin aadaki seenekler kullanlr:
-d; hedef adres. 0.0.0.0/0 ya da 0/0 btn her ey anlamna gelir.
144.122.202.0/255.255.255.0 tanmlamas 144.122.202.0dan 144.122.202.255 IPlerini
belirler. Ayrca port numaras da girilebilir. 0:1023 ya da :1023, 0 dan 1023e kadar olan
portlara karlk gelir. Kullanlabilecek en yksek port numaras 65534tr. Port
numaralar yerine /etc/services dosyasnda karlk gelen port isimleri de yazlabilir. !
mantksal deil olarak kullanlr.
-i
: donanm (interface) belirler. eth0, eth1, ppp0, lo vb.
--icmp-type: ICMP tr paketler iin zel tanmlama belirtilir.
-j
: Kaynak zinciri belirler.
-l
: kayt (log) tutulmasn salar.
-p
: protokol trn belirler. rnein tcp, udp, icmp.
-s
: kaynak adres (-d ile benzer ekilde)
Aada baz rnekler incelenmektedir:
144.122.202.0 ile 144.122.202.255 arasndaki btn IPlerden gelen her trl pakete izin
vermek iin aadaki kural tanmlanabilir:
-A input -s 144.122.202.0/255.255.255.0 -j ACCEPT
Benzer ekilde 144.122.148.0 ile 144.122.151.255 arasndaki btn
144.122.148.0/255.255.252.0 kullanlarak benzer kural yazlabilir.
IPler
iin
Varsaylan INPUT zinciri iin REJECT uyguland iin gnderilen ping paketlerinin
giriine izin vermek iin aadaki kural tanmlanabilir:
-A input -p icmp --icmp-type echo-reply -i eth0 -j ACCEPT
Kar taraftan gelen ping paketlerinin de geiine izin vermek iin echo-reply yerine
echo-request yazlarak benzer kural tanmlanabilir.
FTP sunucular varsaylan ayar olarak veri portu olarak 20, balant iin 21 numaral
portu kullanrlar. Sistemden balanlan FTP sunucularndan gelen balant ve veri
paketlerine izin vermek iin aadaki iki kural tanmlanabilir:
175
-A input -p tcp -s 0/0 20 -j ACCEPT

Benzer ekilde genellikle ssh sunucusu 22, sftp sunucusu 115 ve www sunucusu 80,
8080 ya da 8008 numaral portlar kullanr.
-A
-A
-A
-A
-A
input
input
input
input
input
-p
-p
-p
-p
-p
tcp
tcp
tcp
tcp
tcp
-s
-s
-s
-s
-s
0/0
0/0
0/0
0/0
0/0
22 -j ACCEPT
115 -j ACCEPT
80 -j ACCEPT
8080 -j ACCEPT
8008 -j ACCEPT
DNS sunucular 53 numaral portlar kullanrlar. DNS sunucusu iin tcp paketlerinin
yannda udp paketlerinin de giriine izin verilmelidir.
-A input -p udp -s 0/0 53 -j ACCEPT
Loop-back paketlerinin giriine izin vermek iin aadaki kural girilebilir:
-A input -i lo -j ACCEPT
Son olarak IP adresi olarak loop-back olarak gzken fakat donanm (interface) olarak
loop-back olmayan paketleri red etmek iin aadaki kural tanmlanabilir:
-A input -i ! lo -s 127.0.0.0/8 -j REJECT
IP chains program, kurallar belirlenen sraya gre altrd iin kurallar girerken
sralamaya dikkat edilmelidir. Dikkat edilmedii durumlarda izin verilen baz paketlere
eriilemeyecei gibi istenmeyen paketlerin giriine de neden olunabilir.
RedHat 7.3 Linux iletim sisteminde grafik ortamda firewall-config program ile de
yukarda anlatlan kurallar tanmlanabilir.
176
Benzer ekilde Internet ortamnda grafik ortamda ya da web zerinde alan

yaplandrma programlar kullanlarak ve daha detayl belgeler okunarak da
yaplandrma ilemi gerekletirilebilir.
9.5.
PROGRAM KURULUMU VE SLME
Linux sistemlerde kurulum srasnda yklenmemi, standart srmle gelen

programlarn yannda sisteme uygun pek ok uygulama Internet ortamndan edinilip
sisteme yklenebilir. Bu blmde farkl yntemlerle sisteme program ykleme,
gncelleme ve kaldrma ilemleri anlatlacaktr.
9.5.1. RPM Paketi Kullanma
RPM, alm olarak Redhat Package Manager (RedHat Paket Yneticisi) anlamna
gelmektedir. RedHat tabanl sistemlerde (RedHat, Mandrake, Gelecek vb. RPM paketi
kullanan sistemlerle Slackware gibi kendi paket yaplarnn yannda RPM paketlerini de
destekleyen srmler) uygulamalar, alr konumda paket halinde sisteme yklenebilir.
Uygulamalarla ilgili RPM paketleri u adreslerden edinilebilir:
http://www.rpmfind.net
ftp://ftp.redhat.com/pub/contrib
http://www.linuxapps.com
RPM paketlerinin ynetimi komut satrndan rpm komutu ile gerekletirilir. Sisteme
yklemek iin -i, srm ykseltmesi iin -U ve paket silmek iin -e parametreleri
kullanlr.
Seenek olarak;
--force; ilemin yaplmasn zorunlu klar.
--nodeps; paket bamlln kontrol etmez.
177
--percent; ilemin yzdelik bilgisini grntler.

--test; gerek ilem yerine sadece test yapar.
Ayrca sistemde ykl paketlerin sorgulanma ilemi iin -q parametresi aadaki
eklentilerle kullanlabilir:
-qa; btn paketleri sorgular.
-ql; paket iindeki dosyalar sorgular.
-qi; belirtilen paket ismini sorgular.
-qf; belirtilen dosya ismini sorgular.
rnek:
opera 6.01 paketini yklemek iin;
[root@marine app]# rpm i opera-6.01-20020523.1-staticqt.i386.rpm
abiword-gnome programn 1.0.2 srmne ykseltmek iin;
[root@marine app]# rpm -U abiword-gnome-1.0.2-1.i386.rpm
xdosemu paketini silmek iin;
[root@marine app]# rpm -e xdosemu
sistemde kde ile ilgili paketleri listelemek iin;
[root@marine app]# rpm -qa |grep kde
komutlar kullanlabilir.
9.5.2. Grafik Arayzde RPM Ynetimi
Grafik arabirimde gnorpm ya da kpackage programlar kullanlarak RPM paketleri ile
ilgili ilemler gerekletirilebilir.
gnorpm program grnts

178
kpackage program grnts

Bu programlar kullanlarak rpm komutunun seeneklerini ezberlemeye gerek kalmadan,
grafik arabirimde tm ilemler gerekletirilebilir.
9.5.3. Programlar Kaynak Kodundan Ykleme
Linux sistemlerde programlarn kaynak kodlar Internetten edinilebilir, sistem zerinde
derlenip yklenebilir. Kaynak kodlu programlar genellikle tar.gz ya da tar.bz paketi
olarak datlr. lgili programn paketi ftp, http ya da herhangi baka bir ekilde
bilgisayara kopyalanp tar programyla aldktan sonra srasyla;
./configure
komutu ile yaplandrlr, (programa zg kurulum dosyas incelenerek ilave seenekler
ve parametreler girilebilir) daha sonra;
make
komutu ile paketler derlenir ve;
make install
komutu ile yklenir.
rnekte openssh3.2.2.p1.tar.gz paketi Internetten ftp ile kopyalanp sisteme
yklenecektir.
[root@marine root]# wget -t0 nd ftp://ftp.openbsd.org/pub/
OpenBSD/OpenSSH/portable/openssh-3.2.2p1.tar.gz
komutu ile paket sisteme kopyalanr. Kaynak kodunu saklamak iin /usr/src dizinine
geilir;
179
[root@marine root]# cd /usr/src/

ve kaynak kodu bu dizin ierisine alr.
[root@marine src]# tar -xzf /root/openssh-3.2.2p1.tar.gz
[root@marine src]# cd openssh-3.2.2p1/
[root@marine openssh-3.2.2p1]# ./configure
komutu ile varsaylan ayarlarla yaplandrma ilemini gerekletirilir.
Derleme ileminin hzl olmas iin yaplan ilemler ekranda grntlenmek yerine bir
dosyaya ynlendirilir:
[root@marine openssh-3.2.2p1]# make > results
Son olarak ykleme ilemi gerekletirilir:
[root@marine openssh-3.2.2p1]# make install >> results
Kaynak kodu ile yklenen programlarn sistemden kaldrmas iin programla ilgili
dosya ve dizinleri elle silmek gerekir. Eer programn almas iin sistem tarafnda
ayarlamalar yaplmsa bunlar devre d braklmaldr.
9.5.4. Programlar Binary Paketlerden Ykleme
Linux sistemlerde baz programlar altrlabilir dosyalarndan sisteme yklenebilir. Bu
tr programlar tek bana altrlabilir dosya ile olabilecei gibi belli bir paket
ierisinde setup gibi kurulumu balatacak bir dosya ile de kurulabilir.
rnek olarak Linux altnda RealPlayer program kurulumu gerekletirebilmek iin
rp8_linux20_libc6_i386_cs1.bin paketi sisteme kopyalanr ve dosyann kopyaland
dizine geilerek;
[root@marine app]# ./rp8_linux20_libc6_i386_cs1.bin
komutu ile kurulum balatlr.
180
Benzer ekilde grafik arayz olmadan da baz programlarn kurulumu gerekletirebilir.

rnein gvenlik tarama program olan nessus kurulumu iin;
[root@marine app]# sh nessus-installer.sh
komutu girilir.
------------------------------------------------------------------------NESSUS INSTALLATION SCRIPT
------------------------------------------------------------------------Welcome to the Nessus Installation Script !
This script will install Nessus 1.2.0 (STABLE) on your system.
Please note that you will need root privileges at some point so that
the installation can complete.
Nessus is released under the version 2 of the GNU General Public License
(see http://www.gnu.org/licences/gpl.html for details).
To get the latest version of Nessus, visit http://www.nessus.org
Press ENTER to continue
Ayrca en sk kullanlan Linux datmlarndan biri olan Slackware Linux srm tgz
uzantl binary paketleri kullanr ve paketlerin ynetimi pkgtool program ile
gerekletirilebilir.
Komut satrndan da installpkg komutu ile paket ykleme ilemi gerekletirilebilir.

root@swordfish:/src# installpkg samba.tgz
Slakware srmnde kurulu olan paketler /var/log/packages dizininde listelenir.
root@swordfish:/src# cd /var/log/packages/
root@ swordfish:/var/log/packages# ls
a2ps
etc
gtkplus
mt_st
smailcfg
aaa_base eterm
gtm
mutt
sox
181
aaagnome
abi
apache
apsfilt
enlight
enscript
eog
esound
glibcso
glocale
gmake
gmp
gnoadmin
gnoaudio
gtkhtml
gtkmm
guile
gv
ksupport
less
lesstif
libghttp
libglade
libgr
nautilus
ncftp
ncurses
netscape
sendmail
sh_utils
shadow
slang
xf86prog
xfig
xfm
xfnts
xfnts100
xfntscal
Sisteme yklenmi paketler removepkg komutu ile silinebilir.

root@swordfish:/root# removepkg gftp
9.5.5. OpenOffice Kurulumu ve Yaplandrlmas
istasyonu olarak kullanlan sistemlerde en ok kullanlan ofis uygulamas olan
OpenOffice program http://www.openoffice.org adresinden ya da yans sitelerinden
indirilebilir. rnein ftp.metu.edu.tr sunucusunda;
ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/openoffice/OpenOffice1.0/OO1Linux/OOo_1.0.0_
LinuxIntel_install.tar.gz
adresinden program edinilebilir. Paket sisteme kopyalandktan sonra, kurulum iin tar
komutu ile paket alr.
[root@marine app]# ncftpget ftp://ftp.metu.edu.tr/pub/mirrors/
openoffice/OpenOffice1.0/OO1Linux/OOo_1.0.0_LinuxIntel_install.tar.gz
OOo_1.0.0_LinuxIntel_install.tar.gz:
66.64 MB 200.27 kB/s
[root@marine app]# tar -xzf OOo_1.0.0_LinuxIntel_install.tar.gz
[root@marine install]# cd install/
OpenOffice program tek kullancl ya da ok kullancl olarak sisteme yklenebilir.

Kurulum konsole modda ya da grafik ekranda gerekletirilebilir. Ayn dizin ierisinde
bulunalan install dosyas (istee bal olarak) dzenlenir;
[root@marine install]# ./install --single
komutu ile tek kullancl;
[root@marine install]# ./install
komutu ile ok kullancl kurulum gerekletirilebilir.
Grafik ortamda tek kullancl kurulum iin;
[root@marine install]# ./setup
birden fazla kullanc ile altrlp, her kullanc iin yaplandrma ayr ayr tutulacaksa;
[root@marine install]# ./setup net
komutu kullanlr.
182
ok kullancl modda kurulum ile tek kullancl modda kurulum arasndaki fark, ok
kullancl modda kullanlacak modllerin seiliyor olmasdr.
Modller seilip sistemde belirtilen bir dizine kopyalanr.

183
Kopyalama ilemi tamamlandktan sonra programdan klr.
Daha sonra her bir kullanc yerel disk zerindeki setup programn altrr.
[saydin@marine saydin]$ /usr/local/OpenOffice/program/setup
184
Daha sonra kiisel bilgiler girilir.
185
Sonraki ekranda kurulum tr seilir. Program dosyalar bir nceki kurulumda yerel
diske kopyaland iin sadece kiisel ayarlarn tutulaca stasyonu Kurulumu
(Workstation Installation) gerekletirilir.
Kullancnn ev dizininde oluturulacak OpenOffice dizininin konumu belirtilir.
186
Eer sistemde java kurulmu ise ve OpenOffice uygulamalarnda java kullanlacaksa

java programnn konumu belirtilir ve kurulum gerekletirilir.
Sistem yneticisi tarafndan, kurulum sonrasnda OpenOffice program ierisinde
kullanlacak font ve yazlarn tanmlar spadmin program ile gerekletirilir.
[root@marine install]# /usr/local/OpenOffice/program/spadmin
Sisteme daha nce yklenmi yazclarn OpenOffice program ierisinden de
kullanlabilmesi iin Yeni Yazc (New Printer) tuu kullanlr.
Yeni yazc tantlabilecei gibi belgelerin faksa gnderilmesi iin faks ya da PDF
dntrcs tanmlamas da yaplabilir.
187
Sonraki ekranda yazcnn trne gre kullanlacak src seilir.
Daha sonra kullanlacak komut girilir.
188
Son olarak yazcya isim verilir ve varsaylan yazc olarak kullanlp kullanlmayaca
belirlenir.
Benzer ekilde daha nceden sisteme tantlm ve OpenOffice uygulamalarnca

kullanlacak yazclar tanmlanabilir ve test sayfas kts alnabilir.
OpenOffice uygulamalar, Linux uygulamalar tarafndan kullanlan Type1 tr

fontlarn yannda Microsoft Windows uygulamalarna zg TTF tr fontlar da
kullanabilirler.
Fonts seenei ile yeni fontlar yklenebilir ya da yklenmi fontlar silinebilir.
189
Ayn disk zerinde Microsoft Windows iletim sistemi alyor ise Windows
sistemindeki fontlar ya da herhangi bir Windows sisteminden kopyalanan fontlar
kullanlabilir. Fontlarn bulunduu konum seilir. rnekte yerel disk zerindeki
Windows disk blmne /C olarak balanlmtr.
Seilen dizindeki fontlar listelenir ve yklenilmesi istenen fontlar seilir. Fontlar ikinci
kez kopyalamak yerine, OpenOffice uygulamalarnn kullanabilmesi iin Create soft
links only seenei ile sadece fontlara balant oluturularak da fontlar kullanlabilir.
190
Fontlar sisteme yklendikten

kullanlabilir.
sonra
OpenOffice
uygulamalarndan
bu fontlar
Sisteme yklenilen fontlarn hepsi Trke destekli olmayabilir. Bunun iin Trke
karakter (,,,,,,) ieren belgeler iin uygun font seilmelidir.
9.6.
EKRDEK DERLEME
Btn iletim sistemlerinde olduu gibi Linuxun da en nemli blm ekirdeidir.

Dier iletim sistemlerinden farkl olarak Linux iletim sisteminin ekirdei ak kaynak
kodlu olup herkes tarafndan istee bal olarak yeniden yaplandrlp derlenebilir. Bu
ilem iin sras ile ekirdein kaynak kodunun sisteme kopyalanp yaplandrma,
derleme ve ykleme ilemlerinin gerekletirilmesi gerekir.
9.6.1. ekirdek Kaynak Kodu Sisteme Kopyalama ve Ama
Linux ekirdek kaynak kodu ve kan yamalar ftp://ftp.kernel.org adresinden edinilip
sisteme kopyalanabilir. Bu sitenin yanssna ftp://ftp.metu.edu.tr, ftp://ftp.linux.org.tr
ve dier pek ok Internet sitesinden ulalabilir.
191
Linux ekirdekleri linux-x.y.z gibi gruplara ayrlm numaralar ile kararl ve gelitirme
olarak iki ayr ekilde bulunmaktadr. ekirdek srmndeki 2. hanedeki rakamn ift
olmas ekirdein kararl olduunu, tek olmas ise ekirdein halen daha gelitirme
aamasnda olduunu gsterir. rnein linux-2.2.11, linux-2.4.18 kararl, linux-2.5.21
gelitirilme aamasnda olan ekirdeklerdir. Gelitirilme aamasnda olan ekirdekler
test aamasnda olduu ve srekli olarak yeni kodlar eklendii iin zellikle sunucu
sistemlerde kullanlmamaldr.
u an Linux ekirdeinin kararl en son srm linux-2.4.18.tar.gz ve en son yama
paketi patch-2.4.19-pre9.gz ftp, http ya da baka bir yntemle sisteme kopyalanr.
[root@marine kernel]# wget -t0 nd ftp://ftp.metu.edu.tr/pub
/mirrors/ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/v2.4/linux-2.4.18.tar.gz
[root@marine kernel]# wget -t0 nd ftp://ftp.metu.edu.tr/pub
/mirrors/ftp.kernel.org/pub/linux/kernel/v2.4/testing/patch2.4.19-pre9.gz
Daha sonra /usr/src dizinine geilerek ekirdek kaynak kodu alr.
[root@marine kernel]# cd /usr/src/
[root@marine src]# tar -xzf /app/kernel/linux-2.4.18.tar.gz
ekirdein srmnn belirgin olmas iin ad linux-2.4.18 olarak deitirilebilir.
ekirdek kaynak koduna /usr/src/linux ile ulaabilmek iin aadaki gibi balant
tanmlanabilir:
[root@marine src]# mv linux linux-2.4.18
[root@marine src]# ln -s linux-2.4.18 linux
stee bal olarak, en son yamay ekirdee eklemek iin aadaki komutlar girilir:
[root@marine src]# cd /usr/src/linux
[root@marine linux]# zcat /app/kernel/patch-2.4.19-pre9.gz |
patch -p1
Bylelikle ekirdek kaynak kodu ama ve yama ekleme ilemleri gerekletirilmi olur.
9.6.2. ekirdein Yaplandrlmas
Sistemde kullanlacak ekirdei derlemeden nce, sistemin donanm ve evresel
birimlerinin zelliine ve sistemi kullanm amacna gre ekirdein yaplandrlmas
gerekir. Yaplandrma ilemi make config, make menuconfig ya da make xconfig
seeneklerinden herhangi biri ile gerekletirilebilir.
make config ile yaplandrma ilemi komut modunda, ekirdek blmlerinin
kullanlp kullanlmayaca ya da modl olarak m eklenecei sorular tek tek
cevaplandrlarak gerekletirilir.
rnek make config yaplandrmas:
[root@marine linux]# make config
rm -f include/asm
192
( cd include ; ln -sf asm-i386 asm)

/bin/sh scripts/Configure arch/i386/config.in
#
# Using defaults found in arch/i386/defconfig
#
*
* Code maturity level options
*
Prompt for development and/or incomplete code/drivers
(CONFIG_EXPERIMENTAL) [N/y/?] y
*
* Loadable module support
*
Enable loadable module support (CONFIG_MODULES) [Y/n/?]n
make config kullanm zor olduundan pek fazla tercih edilmemektedir. Bunun
yerine yine konsole modunda kullanlabilecek make menuconfig seenei tercih
edilebilir.
Menler yardm ile ekirdee eklenecek blmler <Y>, kaldrlacaklar <N> ve modl
olarak eklenecekler <M> tularna baslarak seilir. <ENTER> tuu ile alt menlere
geilir ve <ARA UBUU> ile seim yaplabilir. Bir st menye dnmek iin <ESC>
tuuna baslr.
193
Btn seimler yapldktan sonra yaplandrma kaydedilir.
Grafik ara birimde yaplandrma ilemi iin ise make xconfig seenei kullanlabilir.
Grafik ekranda alt menlerden ekirdee eklenecek blmlerin seimi yaplr.
194
Seimler yapldktan sonra Save and Exit tuu ile yaplandrma kaydedilir ve klr.
Yaplandrma kaydedildikten sonraki aamalarda herhangi bir hata ile karlaldnda
geri dnp yaplandrma yeniden gzden geirilir ve yaplandrmadan kaynaklanan
herhangi bir sorun varsa giderilerek daha sonraki ilemler yeniden gerekletirilir.
9.6.3. ekirdein Derlenmesi ve Yklenmesi

Yaplandrma ilemi tamamlanp kaydedildikten sonra seeneklerin bamlln
kontrol etmek iin;
[root@marine linux]# make dep > dep.msg
komutu girilir. Bamllk mesajlarn ekranda grntlemek yerine bir dosyaya
yazdrmak hem hzl olmas, hem de mesajlarn daha sonradan incelenmesi asndan
tercih edilebilir.
Gereksiz dosyalarn temizlii;
[root@marine linux]# make clean
komutu ile gerekletirildikten sonra;
[root@marine linux]# make zImage
komutu ile ekirdek oluturulur. Eer ekirdek byk ise make
ekirdei daha fazla sktran;
[root@marine linux]# make bzImage
zImage yerine
seenei kullanlabilir.
ekirdek derleme ilemi tamamlandktan sonra kullanlacak modllerin oluturulmas
iin;
195
[root@marine linux]# make modules

ve sisteme yklenmesi iin;
[root@marine linux]# make modules_install
komutu girilir.
Oluturulan ekirdek imaj /usr/src/linux/arch/i386/boot/zImage (ya da bzImage)
dosyasndan sistemdeki /boot dizinine kopyalanr.
[root@marine linux]# cp /usr/src/linux/arch/i386/boot/zImage
/boot/my-kernel-2.4.18.patch-pre19.09
Hazrlanan ekirdek ile sistemin alabilmesi iin yeni ekirdein sistem ykleyicisine
tantlmas gerekir. rnek olarak grub ykleyicisine hazrlanan ekirdein tantlmas
iin /boot/grup/menu.lst dosyasna aadaki satrlar eklenir:
title Yeni-ekirdek
root (hd0,4)
kernel /boot/my-kernel-2.4.18.patch-pre19.09 ro
root=/dev/hda5
Kullanlacak ekirdek iin balang RAM diski yaratlmak isteniyorsa;
[root@marine linux]# mkinitrd /boot/my-kernel-2.4.18.patchpre19.09 2.4.19-pre9
komutu ile yaratlr ve sistem ykleyicisi yaplandrma dosyasna eklenir. Dzenlenen
yaplandrma dosyas ile sistem ykleyicisi tekrar diske yazlr.
9.7.
SSTEM SERVSLER VE GVENLK
Linux sistemi kiisel i istasyonu olarak kullanlabilecei gibi, Internet ortamnda ftp,
web, disk ve yazc paylam gibi deiik servisleri salayan sunucu sistem olarak da
kullanlabilir. Bu blmde en ok kullanlan baz servislerden, yaplandrlmas ve
gvenlik ayarlar incelenecektir. Genel olarak servislerin yaplandrma dosyalarnda
herhangi bir deiiklik yapldnda deiikliin geerli olabilmesi iin servisin yeniden
balatlmas ya da yaplandrma dosyasnn yeniden okunmas gerekir.
9.7.1. inetd ve xinetd Servisleri
Telnet, ftp, talk gibi TCPD servislerinin salayan servislerdir. RedHat, 7.0 srmnden
sonra inetd servisinin yerine ayn grevleri yapan xinetd servisini kullanmaya balad.
Sistem zerinde xinetd servisini altrabilmek iin xinetd-2.3.4-0.8.i386.rpm
paketinin ykl olmas gerekir.
rnek inetd.conf dosyas:
ftp stream tcp nowait root /usr/local/sbin/proftpd /usr/local/sbin/
proftpd -c /usr/local/etc/proftpd.conf
#telnet stream tcp
nowait root
/usr/sbin/tcpd
in.telnetd
#shell
stream tcp
nowait root
/usr/sbin/tcpd
rshd
#login
stream tcp
nowait root
/usr/sbin/tcpd
rlogind
xinetd servisi yaplandrma dosyas olarak /etc/xinetd.conf dosyasn kullanr.

196
rnek xinetd.conf dosyas:

#
# Simple configuration file for xinetd
#
# Some defaults, and include /etc/xinetd.d/
defaults
{
instances
log_type
log_on_success
log_on_failure
cps
}
=
=
=
=
=
60
SYSLOG authpriv
HOST PID
HOST
25 30
includedir /etc/xinetd.d
Yaplandrma dosyasnda;
instances
alacak maximum balant saysn,
log_type
tutulacak log trn,
log_on_success baarl balantlarda tutulacak bilgileri,
log_on_failure baarsz balantlarda tutulacak bilgileri,
cps
birinci argman saniye bana den balant saysn, ikinci argman
ise eer baarl olunamazsa bekleme sresini belirler.
Yaplandrma dosyasndan da anlalaca gibi xinetd, /etc/xinetd.d dizini altndaki
servisleri altrr.
xinetd.d altndaki servisler:
[root@marine xinetd.d]#
chargen
daytime-udp
chargen-udp echo
daytime
echo-udp
ls /etc/xinetd.d/
linuxconf-web rlogin servers talk time-udp
ntalk
rsh
services telnet
rexec
rsync sgi_fam time
rnek telnet servisi yaplandrma dosyas:

# default: on
# description: The telnet server serves telnet sessions; it uses
\
#
unencrypted username/password pairs for authentication.
service telnet
{
disable = no
flags
= REUSE
socket_type
= stream
wait
= no
user
= root
server
= /usr/sbin/in.telnetd
log_on_failure += USERID
}
197
Btn servislerde kullanlabilecek tm deikenlerin tanmlanmas zorunlu deildir.

Gerekli olanlar;
disable : yes ya da no (servisin devre d braklp braklmayaca),
socket_type: soket tr (stream, dgram, raw),
user
: servisi altracak kullanc (/etc/passwd ierisindeki kullanclardan biri),
server : servisin altraca program,
wait
: balant iin dier balantnn beklenip beklenmeyecei (yes olarak
belirlendiinde ayn anda sadece bir balant salanmasna izin verilir, ikinci balant
iin birinci balantnn sonlanmas beklenir).
Bu servislerin gvenlii /etc/hosts.allow ve /etc/hosts.deny dosyalar dzenlenerek
ayarlanabilir./etc/hosts.allow ve /etc/hosts.deny dosyalar TCP_wrapper (tcpd servisi)
ile alan ya da libwrap ile derlenen servisler iin gvenlik ayarlamalar yapar. rnein
ssh program libwrap ile derlendii iin sshd servisi iin tanmlamalar yaplabilir. Fakat
httpd servisi varsaylan ayar olarak tcpd kullanmad iin /etc/hosts.allow ya da
/etc/hosts.deny dosyalarna httpd ile ilgili tanmlamalar yazmak anlaml olmayacaktr.
TCP_wrapper kullanmak iin httpd servisini /usr/sbin/tcpd /usr/sbin/httpd eklinde
altrmak gerekir.
Benzer ekilde xinetd servisleri iin servis yaplandrma dosyalarn aadaki gibi
dzenlemek gerekir:
TCP_wrapper ile alan telnetd servisi:
service telnet
{
disable = no
flags
socket_type
wait
user
server
server_args
log_on_failure
}
= REUSE
= stream
= no
= root
= /usr/sbin/tcpd
= /usr/sbin/in.telnetd
+= USERID
Bu dosyalar genel yap olarak;

servis ad
hosts.allow
hosts.deny
eriim adresi,
izin verilen servisler ve adreslerini,
reddedilen servisler ve adreslerini ieririler.
Genellikle sistemde alan servislerin byk bir ksmna bilinen kiilerin erimesi
istenilir. Bunun iin hosts.deny dosyas;
# hosts.deny
ALL : ALL
eklinde dzenlenir, btn servisleri herkese kapatlp, hosts.allow dosyasnda izin
verilecek adresler belirtilir:
# hosts.allow
proftpd : 144.122.
ALL : 144.122.202.
198
xinetd servislerinde izin ayarlamalar only_from ile izin verilen, no_access ile izin
verilmeyen adreslerin belirtilmesi ile gerekletirilir.
9.7.2. syslogd Servisi
Sistem kaytlarnn tutulmasn salar. Syslog servisinin alabilmesi iin sysklogd1.4.1-8.i386.rpm paketinin ykl olmas gerekir. /etc/syslog.conf yaplandrma
dosyasndan ne tr kaytlarn nerede tutulaca belirlenir.
Dosya yaps aadaki ekildedir:
olay.ncelik (, ile ayrlm) loglarn tutulaca dosya/sistem
syslog servisinde kullanlabilecek olaylar;
auth
izin mesajlar,
cron
cron servisi olaylar,
deamon servis mesajlar,
kern
ekirdek mesajlar,
lpr
yazc mesajlar,
mail
elektronik posta mesajlar,
news
haber mesajlar,
syslog syslog i mesajlar,
user
kullanc program mesajlar,
local0-local9
kullanc tarafndan nem dzeyleri belirlenmi geleneksel mesajlar.
ncelikler;
debug debug,
info
bilgi,
notice alt dzey uyar,
warning st dzey uyar,
err
hata,
crit
kritik durum,
alert
acil uyar,
emerg tehlikeli uyar.
rnek syslog.conf dosyas:
#ekirdek ile ilgili btn mesajlar console ynlendiriliyor
kern.*
/dev/console
#benzer ekilde genelde bo olan /dev/tty8 konsoluda #kullanlabilir.
# mail,authpriv ve cron mesajlar haricindeki butun info
duzeyindeki
mesajlar /var/log/messages dosyasna ynlendiriliyor
*.info;mail.none;authpriv.none;cron.none
/var/log/messages
#
authpriv
ile
ilgili
butun
mesajlar
/var/log/secure
dosyasna
ynlendiriliyor
authpriv.*
/var/log/secure
# err ve st dzeyindeki btn mesajlar /var/log/cron dosyasna
ynlendiriliyor
cron.err
/var/log/cron
# emerg dzeyindeki btn mesajlar heryere ynlendir
*.emerg
*
# al mesajlarn /var/log/boot.log dosyasna ynlendir
199
local7.*
/var/log/boot.log
# err dzeyindeki btn mesajlar linux-server sisteminde alan syslogd
servisine ynlendirir
kern.err
@linux-server
syslog mesajlar baka bir sunucuya ynlendirilecek ise, kar taraftaki sunucunun
dier sistemlerden gelen syslog mesajlarn dinleyebilmesi iin syslogd servisi r
seenei ile balatlmaldr. Bunun yannda sunucunun ayn a zerinde olmas gerekir.
Yani @ ile sadece host ad belirtilebilir. @linux-server.cc.metu.edu.tr gibi bir tanmla
yaplamamaktadr.
9.7.3. crond Servisi
Sistem zerinde belirli aralklarda baz ilemlerin gereklemesini salayan servistir.
Sisteme crontabs-1.10-1.noarch.rpm paketinin ykl olmas gerekir. Yaplandrma iin
/etc/crontab dosyasn kullanr.
rnek crontab dosyas:
SHELL=/bin/bash
PATH=/sbin:/bin:/usr/sbin:/usr/bin
MAILTO=root
HOME=/
# run-parts
01 * * * * root run-parts /etc/cron.hourly
02 4 * * * root run-parts /etc/cron.daily
22 4 * * 0 root run-parts /etc/cron.weekly
42 4 1 * * root run-parts /etc/cron.monthly
0-59/5 * * * * root /usr/bin/mrtg /etc/mrtg/mrtg.cfg
Dosya yap olarak u blmlerden oluur:

Dakika Saat
Gn
Ay
0-59
0-23
0-31
0-11
HaftannGn Komut
0-6
Kullanm seenei olarak;

*
,
/
: btn her eyi kapsar.

: aralk belirler (10-19: 10 (dahil) ile 19 (dahil) arasn belirtir).
: ayr ayr belirtir (2,5,9: sadece 2,5 ve 9u belirtir).
: mod ilemi yapar (*/2: 0,2,4,6... belirtir).
rnek:
Her saat banda kullancya saati grntlemek iin;
0 * * * * echo The hour is `date`
Pazartesi, aramba ve cuma gnleri /bin/backup komutunu altrmak iin;
30 6 * * 1,3,5 /bin/backup
Her ayn 10'u ile 19u arasnda saat 12:30da /bin/gunle komutunu altrmak iin;
30 12 10-19
* * /bin/gunle
satrlar crontab dosyasna eklenebilir.
200
crond servisinin yannda crontab komutu da kullanlabilir. Bir kullanc crontab

ayar yapmsa crontab dosyas /var/spool/cron/ dizininde kullancnn ismiyle
otomatik oluur.
Crontab komut seenekleri:
$crontab e
varolan crontab dzenlemeyi ya da yenisini oluturmay salar. Eer crontab bir dosya
iindeki ilerin yaplmas iin ayarlanmsa, dosya varsaylan editr ile otomatik alr.
$crontab l
crontabda zamanlanm olan ilerin listesini gsterir.
$crontab r
crontabda zamanlanm ileri iptal eder.
Zamanlanmasn istenen i, her gn sabah saat 08:00da rm rf ~toros/tmp/*
komutunu altrmak (yani toros kullancsnn tmp dizinini temizlemek) olsun. Bunu
ayarlamak iin iki yntem kullanlabilir:
1) Zamanlanacak i bir dosyaya yazlr:
Bunun iin herhangi bir editr (pico, vi, vb..) kullanlabilir.
$pico tmptemizle.sh
tmptemizle.sh isimli dosyann iine zamanlama ayarlar yazlr;
00 08 * * * /bin/rm rf ~toros/tmp/*
daha sonra dosya kaydedilip komut satrna dnlerek;
$crontab tmptemizle.sh
satryla crontab ayar yaplm olur.
2) Zamanlanacak i dorudan yazlr:
$crontab e
komutu verilince varsaylan editrle crontab dosyas alr,
00 08 * * * /bin/rm rf ~toros/tmp/*
yazlarak dosya kaydedilir ve crontab ayar yaplm olur.
9.7.4. lpd Servisi
Sistemde yazc servisinin almasn salar. LPRng-3.8.9-3.i386.rpm paketi
yklendiinde kullanlabilir. Yaplandrma dosyas olarak /etc/printcap dosyasn
kullanr. RedHat 7.3 sistemlerde anoconda servisi printcap dosyasn kendisi
yaplandrd iin yazc tanmlamalar iin /etc/printcap.local dosyasna girilmelidir.
Anoconda servisi tarafndan /etc/printcap.local dosyasnda yaplan tanmlamalar
/etc/printcap dosyasna aktarlr.
201
rnek printcap dosyas:

hp6mp:\
:mx=0:\
:sd=/var/spool/lpd/hp6mp:\
:af=/var/spool/lpd/hp6mp/hp6mp.acct:\
:sh:\
:lp=/dev/lp0:\
:lpd_bounce=true:\
:if=/usr/share/printconf/util/mf_wrapper:
Yaplandrmada kullanlabilecek parametreler unlardr:
mx
sd
lp
if
: maximum i limiti (0 olduunda snrsz),

: i kuyruk adresi,
: kt adresi (/dev/lp0 yerel paralel portu gsterir),
: kullanlacak filitre.
Yazclarn
yaplandrlmas
gerekletirilebilir.
grafik
ortamda
printconf-gui
program
ile
printconf-gui programn kullanarak bilgisayara yerel, Unix-Linux, Windows, Novel ya

da Jetdirect ile paylatrlm yazclar yklenebilir. Yaplandrma ilemleri
tamamlandktan sonra deiikliklerin geerli olabilmesi iin Apply tuuna basldnda
ayarlar kaydedilir ve lpd servisi program tarafndan yeniden balatlr. Test
mensnden tantlm yazclardan test sayfas ilemleri gerekletirilebilir.
Ayrca yazc servisi ile ilgili olarak /etc/lpd.conf dosaysndan sunucu ve istemci
ayarlamalar, /etc/lpd.perms dosyasndan izin ayarlamalar gerekletirilebilir.
rnek yazc yaplandrmalar:
#Yerel Yazc
hp6mp:\
:ml=0:\
:mx=0:\
:sd=/var/spool/lpd/hp6mp:\
:af=/var/spool/lpd/hp6mp/hp6mp.acct:\
:sh:\
202
:lp=/dev/lp0:\
:lpd_bounce=true:\
#Linux Yazcs
danio:\
:ml=0:\
:mx=0:\
:sd=/var/spool/lpd/danio:\
:af=/var/spool/lpd/danio/danio.acct:\
:sh:\
:rm=balina:\
:rp=danio:\
:lpd_bounce=true:\
#Windows paylaml yazc
hp4:\
:ml=0:\
:mx=0:\
:sd=/var/spool/lpd/hp4:\
:af=/var/spool/lpd/hp4/hp4.acct:\
:sh:\
:lp=|/usr/share/printconf/util/smbprint:\
:lpd_bounce=true:\
9.7.5. wu-ftpd Servisi
Sistem zerinde dosya sunucusu servisinin almasn salar. Servisin alabilmesi iin
sistem zerinde wu-ftpd-2.6.2-5.i386.rpm paketinin kurulu olmas gerekir. Paket
kurulduktan sonra /etc/xinetd.d dizini altnda aadaki gibi wu-ftpd isimli dosyann
bulunuyor olmas gerekmektedir.
rnek wu-ftpd servis dosyas:
# default: on
# description: The wu-ftpd FTP server serves FTP connections. It uses \
#
normal, unencrypted usernames and passwords for authentication.
service ftp
{
socket_type
= stream
wait
= no
user
= root
server
= /usr/sbin/in.ftpd
server_args
= -l -a
log_on_success
+= DURATION
nice
= 10
disable
= no
}
Servisin aktif olabilmesi iin xinetd servisinin tekrar balatlmas gerekmektedir.

Yaplandrma olarak;
/etc/ftpaccess
203
/etc/ftpgroups
/etc/ftphosts
/etc/ftpuser
dosyalar kullanlr. Bu dosyalar elle dzenlenebilecei gibi KDE masast
uygulamalarndan biri olan kwuftpd program ile de grafik ortamda yaplandrlabilir.
Anonymous balantlara izin vermek iin anonftp-4.0-9.i386.rpm paketini yklenebilir.

rnek /etc/ftpaccess dosyas:
class all anonymous,guest,real *
noretrieve
loginfails 5
private no
email root@localhost
message /welcome.msg
LOGIN
message .message
CWD=*
readme README* LOGIN
readme README* CWD=*
chmod
no
anonymous,guest
delete no
anonymous
overwrite
no
anonymous
rename no
anonymous
passwd-check
rfc822 warn
log transfers anonymous,guest,real inbound
log transfers anonymous,guest,real outbound
9.7.6. httpd Servisi
Sistem zerinde Web sunucusu almasn salayan servistir. Bunun iin apache-1.3.2311.i386.rpm paketinin sisteme yklenmesi gerekir. Apache web sunucusu yaplandrma
olarak;
204
/etc/httpd/conf/httpd.conf
/etc/httpd/conf/access.conf
/etc/httpd/conf/srm.conf
dosyalarn kullanr. httpd.conf dosyasnda varsaylan ayar olarak web sunucusu dizini
/var/www olarak belirlenmitir. Bu yaplandrma kullanld durumlarda sistem al
web sayfas /var/www/html/index.html dosyasnda tutulur. Deneme amal olarak
al sayfasnn test edilmesi u ekilde yaplr:
[root@marine html]#
[root@marine html]#
index.html manual
[root@marine html]#
cd /var/www/html/
ls
mrtg poweredby.png usage wordtrans
echo "Merhaba Dnya" > index.html
Varsaylan ayar olarak kullanclarn web sayfalar, kullanc ev dizini ierisinde

oluturulan public_html dizini ierisinde tutulur.
[saydin@marine saydin]$ mkdir public_html
[saydin@marine saydin]$ chmod -R 755 public_html/
[saydin@marine public_html]$ chmod 711 /home/saydin/
[saydin@marine saydin]$ cd public_html
[saydin@marine public_html]$ echo "Seluk Han AYDIN'n
sayfas" > index.html
Web sunucusunun yaplandrlmas
ile ilgili ayarlamalarn byk bir
ksm
httpd.conf
dosyasndan
gerekletirilebilir. Alternatif olarak
yaplandrma ilemi apacheconf0.8.2-2.noarch.rpm
paketi
yklenerek apacheconf program
ile de gerekletirilebilir.
205
9.7.7.
named Servisi
Sistemi alan ad servis sunucusu (DNS Server) olarak altrmay salayan servistir. Bu
servisi kullanabilmek iin bind-9.2.0-8.i386.rpm paketinin ykl olmas gerekir.
Linux sistemlerde Internet ortamnda alan ad sorgulamasnn hangi sralama ile
yaplaca /etc/nsswitch.conf, DNS sorgulamalar iin kullanlacak sunucularn
adresleri ve arama yaplacak alan adlar /etc/resolve.conf dosyalarnda tutulur.
rnek resolve.conf dosyas:
domain cc.metu.edu.tr
search cc.metu.edu.tr pclabs.metu.edu.tr metu.edu.tr
rnek nsswitch.conf dosyas:

passwd:
shadow:
group:
services:
hosts:
files
files
files
files
files
nisplus
nisplus
nisplus
nisplus
dns nisplus
nsswitch.conf dosyasnda; files yerel dosyalarda, dns kullanlacak DNS sunucularda

ve nisplus NIS sunucularda arama ilemlerini gerekletirir.
Host sorgulamalar yerel sistemde /etc/hosts dosyasndan yaplr.
rnek hosts dosyas:
127.0.0.1
144.122.202.119
144.122.202.251
144.122.156.104
206
localhost.localdomain
clarias.cc.metu.edu.tr
balina.cc.metu.edu.tr
orca.cc.metu.edu.tr
localhost
clarias
balina
orca
Servis sorgulamalar yerel sistemde /etc/services dosyasnda saklanr.

rnek services dosyas:
...
ftp-data
20/tcp
ftp-data
20/udp
# 21 is registered to ftp, but also used by fsp
ftp
21/tcp
ftp
21/udp fsp fspd
ssh
22/tcp
# SSH Remote Login Protocol
ssh
22/udp
# SSH Remote Login Protocol
telnet 23/tcp
telnet 23/udp
...
Sistemde DNS sunucusu yaplandrma iin /etc/named.conf dosyasn kullanr.

rnek named.conf dosyas:
controls {
inet 127.0.0.1 allow { localhost; } keys { rndckey; };
};
include "/etc/rndc.key";
options {
directory "/var/named/";
forwarders {144.122.199.20;};
auth-nxdomain yes;
};
zone "." {
type hint;
file "named.ca";
};
zone "0.0.127.in-addr.arpa" {
type master;
file "0.0.127.in-addr.arpa.zone";
};
zone "localhost" {
type master;
file "localhost.zone";
};
zone "cc.metu.edu.tr"{
type master;
file "cc.metu.edu.tr";
notify no;
};
zone "202.122.144.IN-ADDR.ARPA"{
type master;
file "144.122.202.";
notify yes;
};
207
Yaplandrma dosyasndan da anlalaca zere DNS kaytlar /var/named dizini

altndaki dosyalarda tutulmaktadr. Bu dosyalarn format;
IP-Adresi
IN PTR host ad
ve ters tanmlamalarnn format;
IP Sras
IN PTR host ad
eklindedir.
rnek 144.122.202. dosyas:
$TTL
86400
@
IN
SOA
hostmaster.marine.cc.metu.edu.tr. (
2002030700 ; serial
3600 ; refresh
900 ; retry
1209600 ; expire
43200 ; default_ttl
)
@
IN
NS
4
IN
PTR
ntserver.cc.metu.edu.tr.
19
IN
PTR
rnek cc.metu.edu.tr dosyas:

$TTL
86400
@
IN
SOA
hostmaster@marine.cc.metu.edu.tr. (
2002030500 ; serial
3600 ; refresh
900 ; retry
1209600 ; expire
43200 ; default_ttl
)
@
@
ntserver
marine
IN
IN
IN
IN
MX
NS
A
A
5
marine.cc.metu.edu.tr
marine.cc.metu.edu.tr
144.122.202.4
144.122.202.19
Bu dosyalar elle yaplandrlabilecei

gibi
bindconf-1.6.3-1.noarch.rpm
paketi yklendikten sonra grafik
ortamda bindconf program ile de
yaplandrlabilir.
208
9.7.8. smb Servisi

Linux sistemindeki yazc ve diskleri Microsoft Windows sistemlere paylatrmak iin
kullanlan servistir. Servisin alabilmesi iin samba-2.2.3a-6.i386.rpm ve sambacommon-2.2.3a-6.i386.rpm paketlerinin yklenmi olmas gerekmektedir.
Yaplandrma dosyas olarak;
/etc/samba/lmhosts
/etc/samba/smbusers
/etc/samba/smb.conf
host tanmlamalarn,
samba kullanclarn,
samba ayarlarn gncelletirir.
rnek smb.conf dosyas:

[global]
workgroup = METUCC
server string = marine Samba Server -Selcuk Han AYDINprintcap name = /etc/printcap
load printers = yes
printing = lprng
log file = /var/log/samba/%m.log
max log size = 0
security = user
encrypt passwords = yes
smb passwd file = /etc/samba/smbpasswd
unix password sync = Yes
passwd program = /usr/bin/passwd %u
passwd chat = *New*password* %n\n *Retype*new*password*
*passwd:*all*authentication*tokens*updated*successfully*
pam password change = yes
obey pam restrictions = yes
socket options = TCP_NODELAY SO_RCVBUF=8192 SO_SNDBUF=8192
dns proxy = no
[homes]
comment = Home Directories
browseable = no
writable = yes
valid users = %S
create mode = 0664
directory mode = 0775
[printers]
comment = All Printers
path = /var/spool/samba
browseable = no
guest ok = no
writable = no
printable = yes
[myshare]
comment = Seluk Han AYDIN Share
path = /home/saydin
valid users = saydin root
public = no
writable = yes
printable = no
create mask = 0765
%n\n
209
Yaplandrma ilemi smb.conf dosyasnn elle dzenlenmesiyle gerekletirilebilecei

gibi samba-swat-2.2.3a-6.i386.rpm paketinin yklenmesiyle web zerinden de
gerekletirilebilir. Swat program xinetd servisi olarak alr ve yaplandrma
dosyas olarak /etc/xinetd.d dizini erisinde yer alan swat dosyasn kullanr.
rnek swat dosyas:
service swat
{
port
socket_type
wait
only_from
user
server
log_on_failure
disable
}
= 901
= stream
= no
= 127.0.0.1
= root
= /usr/sbin/swat
+= USERID
= no
Kurulum
ilemi
tamamlanp
xinetd
servisi
yeniden
balatldktan
sonra
web
zerinden 901 port ile yerel
sisteme balanldnda samba
konfigrasyonu iin ifre girilir.
Baarl ekilde balandktan
sonra web arayznden samba
yaplandrmas gerekletirilebilir.
210
Genel tanmlamalar, disk ve yazc paylamlar ve servisi yeniden balatma gibi ilemler
swat program ile gerekletirilebilir.
9.7.9. nfs Servisi
Linux disklerini dier Linux ve Unix sistemlere paylatrmay salayan servistir. Servisin
alabilmesi iin nfs-utils-0.3.3-5.i386.rpm paketinin kurulu olmas gerekir.
NFS (Network File System-A Dosya Sistemi) aadaki blmlerden oluur:
rpc.statd
rpc.quotad
rpc.mountd
rpc.nfsd
rpc.lockd
gerekletirir.
sunucu ve istemci arasndaki dosya kilitleme ilemlerini,

NFS zerinde kota ilemlerini,
balant izin ve balanma ilemlerini,
NFS temel ilemlerini,
zarar grm NFS sistemleri kilitleyerek dzeltme ilemlerini
nfs servisi altrlmadan nce portmap servisi balatlmaldr. Portmap servisi RPC
(Remote Procedure Call) program numaralarn DARPA protokol port numaralarna
dntrmeyi salar. Bunun iin RPC ars yapan uygulamalar iin portmap
servisinin alyor olmas gerekmektedir.
nfs servisi ile paylatrlmak istenen diskler /etc/exports dosyasnda tanmlanr.
Dosyann yaps aadaki biimdedir:
/paylatrlacak disk blm
istemci adresi (izinler)
Kullanlabilecek izin seenekleri unlardr:

secure
istemcinin port numarasnn 1024den dk olmasn belirler.
ro
sadece okunabilir balanma izni verir.
noaccess
balanlan dizin de dahil alt dizinlere eriilmesini engeller.
no_root_squash root kullancs iin gvenlik kontrollerini ihmal eder.
rw
okuma ve yazma hakk ile balanma izni verir.
squash_uids = uid listesi kullanc id numaras listesine gre balanma iznini belirler.
squash_gid = gid listesi grup id numarasna gre balanma iznini belirler.
rnek exports dosyas:
/home/saydin
/app
*.cc.metu.edu.tr(ro)
*.metu.edu.tr(ro),clarias(rw,no_root_squash)
exports dosyas dzenlendikten sonra;

[root@marine root]# exportfs -a
komutu ile paylamlar aktif olur.
9.7.10. dhcpd Servisi
stemcilerin dinamik olarak yaplandrlmasn salayan servistir. Servisin alabilmesi
iin dhcp-2.0pl5-8.i386.rpm ve dhcpcd-1.3.22pl1-7.i386.rpm paketlerinin yklenmesi
211
gerekir. Yaplanma olarak /etc/dhcpd.conf dosyasn

tanmlamalar ve istemci tanmlamalarndan oluur.
kullanr.
Dosya,
genel
rnek dhcpd.conf dosyas:

server-identifier balina;
default-lease-time 86400;
max-lease-time 172800;
option domain-name "cc.metu.edu.tr";
option domain-name-servers 144.122.199.20;
subnet 144.122.202.0 netmask 255.255.255.0{
option domain-name "cc.metu.edu.tr";
option routers 144.122.202.3;
option subnet-mask 255.255.255.0;
option domain-name-servers 144.122.199.20;
host
tsg2
{hardware
ethernet
00:60:08:e6:c3:67;
144.122.202.11;
option host-name "tsg2";
}
}
shared-network PCLABS {
fixed-address
subnet 144.122.148.0 netmask 255.255.252.0{

option routers 144.122.148.1;
option subnet-mask 255.255.252.0;
host prnsrv {hardware
144.122.199.104; }
}}
ethernet
00:02:B3:0E:4A:AA;
fixed-address
Ayn a ierisindeki istemcilerin a ayarlarn DHCP sunucusundan almalar iin

netconf komutu ile a yaplanmas yaplrken DHCP seilmelidir.
9.7.11. Dier Servisler
Linux iletim sisteminde sistem servisleri /etc/init.d/ dizini ierisindedir.
[root@marine root]# ls /etc/init.d
aep1000
gpm
linuxconf
radvd
anacron
halt
lpd
random
apmd
httpd
mysqld
rarpd
arpwatch
identd
named
rawdevices
atd
ip6tables netfs
rhnsd
atm
ipchains
network
sendmail
autofs
iptables
nfs
single
bcm5820
isdn
nfslock
smb
crond
kdcrotate nscd
snmpd
cups
keytable
ntpd
snmptrapd
dhcpd
killall
portmap
squid
functions kudzu
postgresql sshd
syslog
tux
vmware
vncserver
winbind
winexfs
ypbind
xinetd
yppasswdd
ypserv
ypxfrd
Alta almas istenilen servislerin al moduna gre rc<al modu>.d dizini

ierisine balantlar yaplr ya da ara bir program ile alta almas salanabilir.
Konsole modda ntsysv program ile bu ilemi gerekletirilebilir.
212
Ara ubuuna basarak alta almas istenilen servisler belirlenir ya da kaldrlr.
9.8.
BLGESEL AYARLAR VE FONT YAPILANDIRMALARI
RedHat 7.3 Linux sisteminde zaman dilimi ayarlamas timeconfig program ile
gerekletirilebilir.
Sistemdeki blgesel ayarlamalar /etc/sysconfig/i18n dosyas ierisindeki deikenlerle

belirlenir.
sh-2.05a# cat /etc/sysconfig/i18n
LANG="en_US"
SUPPORTED="en_US.iso885915:en_US:en:tr_TR:tr"
SYSFONT="lat5-sun16"
SYSFONTACM="iso09"
LC_CTYPE="tr_TR"
213
Bu dosya ierisinde yer alan deikenlerin deerine gre sistem mesajlarnn dili, sistem
fontu ve sistem fontunda kullanlacak ACM tr ve desteklenecek diller belirlenir. Bu
dosyada yer alan deikenlere ek olarak /etc/profile.d/lang.sh dosyasnda bulunan
deikenler de kullanlabilir.
Kullanlan deikenler;
LANG: Sistem mesajlarnda kullanlacak dil. (Trke iin tr_TR, ngilizce iin en_US)
SUPPORTED: Desteklenecek blgesel ayarlar.
SYSFONT, SYSFONTACM: Sistem font parametreleri. (Aada ayrntl olarak
incelenmektedir.)
LC_CTYPE: Varsaylan blge. (Trke karakter yazma ve grntleme iin tr_TR
olarak atanmaldr.)
Genel parametre olarak LC_ALL parametresi tr_TR ya da en_US olarak atanarak
sistem genelinde Trke ya da ngilizce ayarlar kullanlabilir.
Blgesel ayarlarlamalarda desteklenecek lke kodlar /usr/lib/locale dizini ierisinde
yer almaktadr.
bash-2.05a$ ls /usr/lib/locale
en_AU
en_GB.iso885915
en_IN en_US
en_BW.utf8
en_GB.utf8
en_SG.utf8
en_CA
en_IE.utf8@euro
en_ZA
en_ZW.utf8
tr_TR
Fontlar klavyeden girilen tularn ekranda nasl grleceini belirleyen kk

resimlerdir. Linux iletim sisteminde konsollarda ve X ortamnda kullanlan fontlar ve
klavye dzenleri birbirinden farkldr.
Konsollarda
kullanlabilecek
klavye
dzenleri
/lib/kbd/keymaps/ dizini ierisinde yer alr.
RedHat
7.3
sisteminde
En ok kullanlan Intel 386 ilemcili sistemlerde kullanlan qwerty klavyeler iin

kullanlabilecek klavye dzenleri /lib/kbd/keymaps/i386/qwerty dizininde bulunur.
bash-2.05a# ls /lib/kbd/keymaps/i386/qwerty
bg.kmap.gz
it.kmap.gz
ru-ms.kmap.gz
emacs.kmap.gz
nl-latin1.kmap.gz
tralt.kmap.gz
es-cp850.kmap.gz
no.kmap.gz
tralt.map.gz
es.kmap.gz
no-latin1.kmap.gz
trq.kmap.gz
Bu dizinde yer alan klavye dzenleri kullanabilmek iin loadkeys komutu kullanlr.
bash-2.05a# loadkeys trq
bash-2.05a# loadkeys us
Yklenilen klavye dzenindeki karakterlerin ekranda dzgn bir ekilde
grntlenebilmesi iin, kullanlan klavye dzenine uygun bir fontun kullanlmas
gerekir.
RedHat
7.3
sisteminde
konsollarda
kullanlabilecek
fontlar
/lib/kbd/consolefonts dizininde bulunur. Bu dizin ierisinde pek ok lke
standartlarna uygun fontlar vardr.
214
Trke klavye dzenlerinde kullanlabilecek fontlar:

lat5-12.psf.gz
lat5-14.psf.gz
lat5-16.psf.gz
lat5-sun16.psf.gz
iso09.f08.psf.gz
iso09.f14.psf.gz
iso09.f16.psf.gz
ngilizce Q-klavye dzeninde en ok kullanlan fontlar:

iso01a-8x14.psf.gz
iso01a-8x16.psf.gz
iso01a-8x8.psf.gz
iso01.f08.psf.gz
iso01.f14.psf.gz
iso01.f16.psf.gz
lat1-08.psf.gz
lat1-10.psf.gz
lat1-12.psf.gz
lat1-14.psf.gz
lat1-16.psf.gz
lat1-sun16.psf.gz
lat1u-08.psf.gz
lat1u-10.psf.gz
lat1u-12.psf.gz
lat1u-14.psf.gz
lat1u-16.psf.gz
Fontlar setfont komutu ile yklenebilir.

bash-2.05a# setfont lat5-sun16
bash-2.05a# setfont iso01.f16
Daha ayrntl olarak;
consolechars -f SYSFONT --sfm UNIMAP --acm SYSFONTACM
komutu ile de font ykleme ii gerekletirilebilir. Burada;
SYSFONT: Kullanlacak sistem fontunu,
UNIMAP: /lib/kbd/consoletrans dizini iinde yer alan Unicode Mapping tablosunu,
SYSFONTACM: /lib/kbd/consoletrans dizini iinde yer alan Application-Charset
Map bilgisini gsterir.
Trke klavye dzenlerinde UNIMAP iin iso09.sfm.gz, SYSFONTACM iin
iso09.acm.gz, benzer ekilde ngilizce Q-klavye dzenlerinde srasyla iso01.sfm.gz ve
iso01.acm.gz kullanlabilir.
rnein Trke klavye dzeni iin;
bash-2.05a# consolechars f lat5-sun16 -sfm iso09 -acm iso09
ngilizce klavye dzeni iin;

bash-2.05a# consolechars f lat1-sun16 -sfm iso01 -acm iso01
kullanlabilir.
X ortamnda farkl trde fontlar kullanlr. Genel font trleri unlardr:
Bitmap Fontlar: bdf ya da pcf uzantl, X ortamnda konsollar ya da metin editrleri
tarafndan kullanlan fontlardr.
Type1 Fontlar: Adobe tarafndan tasarlanm afm, pfm, pfa uzantl fontlardr.
Ghostscrip uygulamalar ve postscrip fontlar destekleyen uygulamalarca kullanlr.
True Type Fontlar: Apple tarafndan gelitirilen ve daha sonra Microsoft tarafndan
standart hale getirilen ttf uzantl fontlardr. Dier iletim sistemlerinde youn
kullanmlarndan dolay yeni Linux srmlerinde X font sunucusu ve pek ok uygulama
tarafndan desteklenmektedir.
Meta Fontlar: zellikle TeX uygulamalarnca kullanlan amf uzantl fontlardr.
215
X ortamnda fontlarn sistem tarafndan tannmas iin iki ayr yol vardr:
1) X yaplandrma dosyasna (XF86Config ve XF86Config-4) kullanlacak font yolunun
eklenmesi gerekir.
...
FontPath /usr/share/fonts/TrueType
...
2) X font sunucusu (xfs) kullanlyor ise font sunucu yaplandrma dosyasna
(/etc/X11/fs/config) font yollarnn eklenmesi gerekir.
...
catalogue = /usr/share/fonts/ISO8859-9/misc:unscaled,
/usr/share/AbiSuite/fonts
...
Daha sonra X yaplandrma dosyasna font sunucusunun alt port numaras
eklenmelidir. RedHat 7.3 sistemlerde varsaylan ayar olarak -1 port numaras
kullanlmaktadr.
FontPath unix/:-1
Daha sonradan sisteme kopyalanan fontlarn kullanlabilmesi iin fontlarn sisteme
tantlmas gerekmektedir.
Bitmap fontlarn sisteme yklenmesi iin font dizini ierisinde mkfontdir komutu
altrlr.
Type1 fontlar iin font dizini ierisinde type1inst komutu altrlr.
TrueType fontlarn yklenmesi iin font dizini ierisinde freetype paketi ierisinde
gelen ttmkfdir komutu altrlr.
Yeni fontlar sisteme yklendikten sonra X yaplandrma dosyasna ya da X font
sunucusu yaplandrma dosyasna eklenmelidir.
9.9.
X KONFGRASYON AYARI
Sistemde kullanlacak X sunucusunun znrl, varsaylan olarak kullanlacak

klavye dzeni, grnt kart, fare tanm ve ayarlamas, kullanlacak fontlar sistem
yneticisi olarak belirlenebilir. Btn bu bilgiler /etc/X11/XF86Config ya da
/etc/X11/XF86Config-4 dosyasnda tutulur.
Yaplandrma iin bu dosya elle dzenlenebilecei gibi komut satrnda standart X
srm ile gelen xf86config program da kullanlabilir.
[root@marine root]# xf86config
This program will create a basic XF86Config file, based on
menu selections you make.
The XF86Config file usually resides in /usr/X11R6/etc/X11 or
/etc/X11. A sample XF86Config file is supplied with XFree86;
it is configured for a standard VGA card and monitor with
640x480 resolution. This program will ask for a pathname
when it is ready to write the file.
216
You can either take the sample XF86Config as a base and edit
it for your configuration, or let this program produce a
base XF86Config file for your configuration and fine-tune
it.
Before continuing with this program, make sure you know what
video card you have, and preferably also the chipset it uses
and the amount of video memory on your video card.
SuperProbe may be able to help with this.
Press enter to continue, or ctrl-c to abort.
Program srayla yaplandrma iin gerekli olan tm sorular sorarak karlk gelen
bilgilerin girilmesi ya da listeden seilmesini ister. RedHat 7.3 srmnde X
yaplandrmas men baznda alan Xconfigurator program ile de gerekletirilebilir.
[root@marine root]# Xconfigurator
Program birok ayar otomatik bulaca gibi kullancdan da seim yaplmas istenebilir.
Pek ok ekran kart ve monitr otomatik olarak tannmaktadr.
217
Baz bilgilerin kullanc tarafndan seilmesi de beklenebilmektedir.
X Sunucusunun yaplandrma ve kulland dier dosyalar /etc/X11 dizini altndaki

dosyalarda ya da alt dizinlerdeki dosyalarda tutulur. Sistemde kullanlacak fontlar iin
font sunucusu kullanlyorsa, bunun yaplandrma ayarlar /etc/X11/fs/config
dosyasnda tutulur.
218
Font sunucusu XF86Config dosyasnda FontPath unix/:7100 satr ile belirlenir.

Burada 7100 alan font sunucusunun port numarasn gsterir.
rnek config dosyas:
# Default font server configuration file for Red Hat Linux
# allow a max of 10 clients to connect to this font server
client-limit = 10
# when a font server reaches its limit, start up a new one
clone-self = on
# alternate font servers for clients to use
#alternate-servers = foo:7101,bar:7102
# where to look for fonts
#
catalogue = /usr/share/fonts/ISO8859-9/misc:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-9/75dpi:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-9/tr_misc:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-9/tr_75dpi:unscaled,
/usr/share/fonts/ISO8859-9/tr_100dpi:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi:unscaled,
/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi:unscaled,
/usr/share/fonts/ja/TrueType,
/usr/share/AbiSuite/fonts
# in 12 points, decipoints
default-point-size = 120
# 100 x 100 and 75 x 75
default-resolutions = 75,75,100,100
# use lazy loading on 16 bit (usually Asian) fonts
deferglyphs = 16
# how to log errors
use-syslog = on
# don't listen to TCP ports by default for security reasons
no-listen = tcp
X ortamnda klavye kullanm olarak xkb seenei tercih edilmi ise kullanlabilecek
klavye dzenleri /etc/X11/xkb/symbols dizini ierisinde saklanr.
[root@marine server]# ls /etc/X11/xkb/symbols/
al
fr
lv
tr_f
be tr
group
mt_us
yu
ben
il_phonetic
nec
cz
it
ro
digital
iu
se_FI
219
X ortamnda komut satrndan setxkbmap <klavye dzeni> ile klavye dzeni

deitirilebilir. Varsaylan klavye dzeni yaplandrma dosyasnda Xkblayout
deikeni ile belirlenebilir.
[root@marine
[root@marine
[root@marine
[root@marine
server]#
server]#
server]#
server]#
setxkbmap us
][
setxkbmap tr
9.10. SES KARTI VE GENEL DONANIM TANITILMASI

Linux iletim sisteminde herhangi bir donanmn tantlmas iin donanm ya ekirdek
ierisine eklenmeli, ya da modl olarak sonradan ekirdee tantlmaldr.
ekirdek ile ilgili dokmantasyon blmnde (/usr/src/linux/Documentation)
donanmlarn kullanld modllerle ilgili bilgiler verilmektedir. ekirdek derleme
srasnda sistemde modl olarak kullanlacak donanmlarn kulland modllerin listesi
/lib/modles/<ekirdek srm numaras>/modules.dep dosyasnda bulunur.
rnek modules.dep dosyas:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/cdrom/cdrom.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/acquirewdt.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/advantechwdt.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/agp/agpgart.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/alim7101_wdt.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/amd768_pm.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/amd768_rng.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/atixlmouse.o:
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/busmouse.o
/lib/modules/2.4.18-3/kernel/drivers/char/busmouse.o:
...
Al srasnda kullanlacak donanmlarla ilgili modller varsa parametreleri ile birlikte
/etc/modules.conf dosyasnn ieriine yazldnda, sistem tarafndan otomatik olarak
yklenecektir. /etc/modules.conf dosyasndaki donammlarn modlleri modprobe
komutu ile sistem yneticisi tarafndan da yklenebilir. Benzer ekilde herhangi bir
modl de insmod komutu ile yklenir ya da rmmod komutu ile yklenilmi modl
kaldrlabilir. Sisteme yklenmi modller lsmod komutu ile listelenebilir.
rnek modules.conf dosyas:
alias
alias
alias
alias
alias
alias
alias
alias
alias
alias
220
parport_lowlevel parport_pc
eth0 eepro100
sound-slot-0 snd-intel8x0
char-major-116 snd
char-major-14 soundcore
sound-slot-0 snd-card-0
sound-service-0-0 snd-mixer-oss
sound-service-0-1 snd-seq-oss
sound-service-0-3 snd-pcm-oss
sound-service-0-8 snd-seq-oss
alias sound-service-0-12 snd-pcm-oss

post-install sound-slot-0 /bin/aumix-minimal -f /etc/.aumixrc -L
>/dev/null 2>&1 || :
pre-remove sound-slot-0 /bin/aumix-minimal -f /etc/.aumixrc -S
>/dev/null 2>&1 || :
alias usb-controller usb-uhci
Ses kartnn tantm iin, ses kartnn yongasna gre kulland modl;
alias sound-slot-0 <modl ad>
ile modules.conf dosyasna eklenir. Ses kartnn zelliine bal olarak yklenilmesi
gerek ilave modller varsa, onlar da eklenir.
RedHat 7.3 Linux iletim sisteminde ses kart sndconfig komutu ile sisteme
tantlabilir.
[root@marine root]# sndconfig
Pek ok ses kart sndconfig program ile tannmaktadr. Program tanma ileminden
sonra test sesini aldrr ve modules.conf dosyasn otomatik olarak yaplandrr.
RedHat7.3 sistemlerde Plug and Play zelliini salayan kudzu servisi ile de sisteme
balanlan donanmlarn sistem tarafndan otomatik olarak tannmas salanabilir.
Kudzu servisi alta ya da sistem yneticisi tarafndan altrlabilecei gibi
/usr/sbin/kudzu komutu ile de altrlabilir.
[root@marine root]# /etc/init.d/kudzu start
Updating /etc/fstab
[ OK ]
Checking for new hardware
221
Sisteme sonradan taklan ethernet kart, ses kart, televizyon kart, modem, yazc ve
tarayc gibi pek ok donanm kudzu tarafndan alglanr ve otomatik olarak
yaplandrlr. Donanmn kulland modl ve seenekleri /etc/modules.conf dosyasna
eklenir.
Aadaki rnekte sisteme sonradan taklan Davicom ethernet kart alglanp kulland
dmfe modl /etc/modules.conf dosyasna eklenmektedir.
alias eth1 dmfe satr /etc/modules.conf dosyasna eklenir.

222
Sistem zerindeki cihazlar kaldrldnda yine kudzu tarafndan alglanr ve sistemden

silinir. (/etc/modules.conf dosyasndan ilgili satr silinir.)
9.11. WEBMIN PROGRAMI LE WEB ZERNDEN SSTEM YNETM

Sistem yneticisi olarak gerekletirilebilecek ilemler web zerinden Webmin program
ile de gerekletirilebilir.
Webmin program http://www.webmin.com adresinden edinilip sisteme yklenebilir.

Ek olarak kullanc olarak sistem zerindeki ilemleri web zerinden gerekletirmeyi
salayan usermin program da ayn adresten edinilebilir.
[root@marine app]# rpm -i webmin-0.980-1.noarch.rpm
[root@marine app]# rpm -i usermin-0.920-1.noarch.rpm
Webmin program sadece sistem yneticisi (root), usermin program ise sistem
zerinde tanml herhangi bir kullanc tarafndan kullanlabilir.
223
Webmin program ile sisteme ilk giri yapldktan sonra yaplandrma ilemleri
gerekletirilir.
224
Sistem (System) blmnden sistem zerinde, sistem yneticisi olarak yaplmas gereken
ilemler gerekletirilir.
Kullanc ilemleri grnts

225
Disk ilemleri ekran grnts
SSH sunucusu yaplandrmas
226
Webmin zerinden yazc tanmlanmas

Ayrca usermin paketinin kurulmas ile kullanclarn sisteme web zerinden erimesi
salanabilir. Sistem yneticisi tarafndan webmin program ile usermin programnn
gvenlik ayarlar ve dier yaplandrma ilemleri gerekletirilir.
227
Sistem yneticisi tarafndan izin verilen sistemlerden izin verilen kullanclar web
zerinden sisteme ulaabilirler. Gvenlik nedeni ile varsaylan ayarlama olarak root
kullancsnn eriiminin engellenmesi tavsiye edilir.
Usermin program ile sisteme balanldnda, sistem zerinde mail okuma, telnet ya da
ssh ile konsole modda ilemler gerekletirme, uygulama altrma ya da ifre
deiiklii ve dier kiisel yaplandrma ilemleri gerekletirilebilir.
228
229
230
Dizin
DZN
231
#!, 70
$?, 72
$HOME, 38
$SHELL, 37
&&, 73
((, 71
)), 71
./configure, 205
./install, 209
./setup, 209
.bash_login, 68
.bash_logout, 68
.bash_profile, 38
.bashrc, 68
.bin, 206
.cshrc, 38
.login, 38, 68
.logout, 68
.profile, 38, 68
.sh, 207
.tcshrc, 38
.xinitrc, 95, 120
/dev, 17
/dev/fd0, 17
/dev/hda, 17
/dev/sda, 17
/dev/ttyS0, 195
/etc/bashrc, 68
/etc/crontab, 227
/etc/dhcpd.conf, 239
/etc/exports, 238
/etc/fstab, 185
/etc/ftpaccess, 231
/etc/ftpgroups, 231
/etc/ftphosts, 231
/etc/ftpuser, 231
/etc/hosts, 234
/etc/hosts.allow, 225
/etc/hosts.deny, 225
/etc/httpd/conf/access.conf, 232
/etc/httpd/conf/httpd.conf, 232
/etc/httpd/conf/srm.conf, 232
/etc/inittab, 174
/etc/lilo.conf, 171
/etc/lpd.conf, 229
/etc/lpd.perms, 229
/etc/modules.conf, 248
/etc/named.conf, 234
232
Dizin
/etc/nsswitch.conf, 233
/etc/passwd, 37, 182
/etc/printcap, 228
/etc/printcap.local, 229
/etc/profile, 68
/etc/resol.conf, 191
/etc/resolve.conf, 233
/etc/samba/smb.conf, 236
/etc/services, 234
/etc/shadow, 183
/etc/sysconfig/i18n, 241
/etc/syslog.conf, 226
/etc/xinetd.conf, 224
/proc, 190
:0.0, 136
||, 73
~/.bash_profile, 68
<, 68
<<, 68
=, 70
>, 68
>>, 68
AbiWord, 143
ACCEPT, 201
Al Disketi, 29
adduser, 35
alias, 65, 248
apacheconf, 233
awk, 86
balant noktas, 18
bash, 36, 38, 64
Balang Mens, 121
bc, 48
bindconf, 236
Bitmap, 243
Blackbox, 132
boot.img, 11
bootnet.img, 11
broadcast, 191
BSD, 4
Caldera, 5
case, 73
cat, 48
cd, 44
ch, 38
chgrp, 42
chkrootkit, 166
chmod, 43
chown, 42
chsh, 37
clear, 49
cmp, 49
COM1, 195
consolechars, 243
cp, 44
crond, 227
crontab, 228
Csh, 36
Ctrl+Alt+Del, 36
Ctrl+D, 36
ctwm, 133
custom, 15
cut, 49
alma modu, 175
ekirdek, 3
date, 50
dd, 12
Debian, 5
DENY, 201
df, 50
DHCP, 22
dhcpd, 239
DISPLAY, 136
Dial-up, 160, 195
diff, 50
Disk Druid, 16
DOS, 195
dosemu, 166
dosutils, 11
dosya transfer hzlandrc, 159
du, 51
dump, 187
dzgn deyimler, 80
DVI, 154
e2label, 186
echo, 51
ed, 78
Electric Eyes, 149
emacs, 79
Emulate 3 Buttons, 15
emlasyon, 166
en_US, 241
enscript, 60
eth0, 191
eth0:0, 194
eth1, 191
Dizin
exec, 95, 120, 186

exit, 36
export, 38, 68, 136
expr, 51
ext2, 18
ext3, 18
f77, 61
fat, 19
fat32, 19
fdisk, 10, 16, 189
find, 52
finger, 59
firewall, 22
FontPath, 246
for, 74
FORWARD, 200
fsck, 187, 188
ftp, 10, 53
fvwm, 133
fvwm2, 133
fvwm95, 133
g++, 61
gdb, 60
Gelecek, 5
Gfloppy, 127
gftp, 158
Ghost View, 153
Gimp, 148
Glade, 156
Gnome, 120
Gnome Calculator, 127
Gnome Kontrol Merkezi, 124
Gnome Office, 143
gnorpm, 204
GnoZip, 127
GNU GPL, 4
Gnumeric, 145
glge parola, 25
grep, 53, 81
groupadd, 183
groupdel, 183
groupmod, 183
groups, 183
grub, 21, 170
grub-install, 174
grup, 173
gunzip, 53
gvenlik duvar, 22, 200
233
gzip, 53
halt, 180
harici modemler, 10
head, 54
help, 40
-help, 41
host, 54
httpd, 232
IceWm, 131
Impress, 146
INPUT, 200
if, 72
ifcfg-eth0, 193
ifcfg-lo, 193
ifconfig, 191
images, 11
imaj, 11
index.html, 232
inetd, 223
inetd.conf, 223
info, 41
init, 174, 180
insmod, 248
install, 15
installpkg, 208
ipchains, 200
iptables, 200
letim sistemi, 3
K Mens, 105
kabuk program, 3, 36, 64
kararl, 218
kayt dosyalar, 20
KCalc, 117
KDE, 94
KDE Kontrol Merkezi, 106
Kdevelop, 156
kernel, 3
Kfind, 116
KFloppy, 116
kill, 55
killall, 56
kmenuedit, 106
Kmix, 117
Koffice, 141
Konqueror, 99
kpackage, 205
kppp, 160, 195
Kpresenter, 147
234
Dizin
ksh, 36
Ksnapshot, 116
Kspread, 144
kudzu, 249
kullanc ad, 35
kurulum, 15
Kview, 148
Kword, 141
label, 172
lang.sh, 241
laptop, 15
lba32, 21, 171
LC_ALL, 241
let, 71
lilo, 21, 170
Linus Torwald, 4
Linuxconf, 180
ln, 45
loadkeys, 242
logout, 36
lpd, 228
lpr, 60
ls, 39, 42
ls al, 39
ls l, 39
lsmod, 248
make, 205
make bzImage, 222
make clean, 222
make config, 219
make dep, 222
make install, 205
make menuconfig, 220
make modules, 223
make modules_install, 223
make xconfig, 221
make zImage, 222
man, 40
Mandrake, 5
Masast, 98, 121
Masast Mens, 98
mbr, 21
md5, 25
md5sum, 166
Microsoft Office, 140
Minix, 4
mkdir, 44
mkfontdir, 244
mkfs, 189
mkinitrd, 223
modem, 160, 195
modprobe, 248
modules.dep, 247
mount, 187
mount point, 18
Multics, 3
mv, 44
mwm, 133
named, 233
nameserver, 192
Nautilus, 122
netmask, 191
nfs, 188, 238
NFS, 10
NTFS, 20
ntsysv, 240
olvwm, 133
olwm, 133
OpenCalc, 144
OpenOffice, 140
OpenWriter, 140
OUTPUT, 200
l tu, 14
Panel, 97, 121
passwd, 35, 184
password, 35
patch, 219
pcmcia.img, 11
PDF, 152
Phoenix, 157
pico, 79
pine, 55
pkgtool, 207
Plug and Play, 249
portmap, 238
POSIX, 4
pppd, 195
printconf-gui, 229
printenv, 66
Prozilla, 159
ps, 55
PS, 153
PS1, 67
ps2pdf, 152
public_html, 232
Qt, 156
Dizin
qvwm, 133
RAID, 16
rawrite.exe, 11
rc, 177
read, 71
reboot, 180
RedHat, 5
Regular Expressons, 80
REJECT, 201
removepkg, 208
restart, 180
rm, 45
rmmod, 248
root, 24
route, 191
rpm, 203
RPM, 203
sane, 166
sed, 83
server, 15
set, 38, 66
setfont, 242
setxkbmap, 247
sftp, 53
sh, 36, 38
shadow, 25
shell, 3, 36
shell script, 70
shutdown, 36, 180
sistem yneticisi, 24
Slackware, 5, 207
smb, 236
smbmount, 187
sndconfig, 248
sort, 57
spadmin, 214
split, 57
ssh, 57
StarOffice, 140
start, 180
startx, 94
status, 180
stop, 180
su, 56
Suse, 5
swap, 18
swat, 237
SYSFONT, 242
235
SYSFONTACM, 242
sysinit, 176
syslinux, 166
syslogd, 226
System 3, 4
System V, 4
ifre, 35
TAB, 64, 170
table, 172
tail, 54
takas alan, 18
tar, 53
tarayc, 166
TCP_wrapper, 225
tcsh, 36, 38
televizyon kart, 166
telnet, 57
Terminal-based, 196
tgz, 207
timeconfig, 240
timeout, 171
tr_TR, 241
True Type Fontlar, 243
TTF, 216, 243
ttmkfdir, 244
TurboLinux, 5
tvwm, 133
Type1, 216, 243
type1inst, 244
typeset, 71
umask, 186
umount, 187
unalias, 65
UNIMAP, 242
Unix, 4
unix/:, 246
upgrade, 15
useradd, 183, 184
userdel, 184
usermin, 251
usermod, 184
username, 35
vfat, 19, 187
vga, 171
vi, 78
Visual Tcl, 157
vmware, 166
w, 59
236
Dizin
wc, 59
webmin, 251
wget, 205
whereis, 58
which, 58
while, 74
who, 59
Win modem, 10
Window Maker, 131
Windows 98, 20
wine, 166
wm2, 133
wmx, 133
Windows XP, 20
workstation, 15
wu-ftpd, 230
X Windows, 94
X11, 94
Xconfigurator, 244
xdvi, 154
Xenix, 4
xf86config, 244
XFCe, 130
xhost, 135
xinetd, 224
XMMS, 150
xpdf, 153
xxgdb, 60
yama, 218
ykseltme, 15
zcat, 219
Zsh, 36

ODTÜ Linux

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

ODTÜ Linux

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

ORTA DOU TEKNK NVERSTES

BLG LEM DARE BAKANLII

LINUX LETM SSTEM

Orta Dou Teknik niversitesi

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Linux letim Sistemi, ODT BDB

ilenmi ve XFCe, IceWm, WindowMaker gibi dier pencere yneticileri hakknda

Linux letim Sistemi, ODT BDB

letim Sistemi Nedir? .............................................................................................. 1

Kurulum ncesi ....................................................................................................... 5

Sistem Al ve letim Sistemi Seimi ............................................................... 25

Linux letim Sistemi, ODT BDB

telnet, ssh ................................................................................................................. 46

BASH KABUK PROGRAMIYLA ALIMAK ....................................................... 51

Bash Kabuu ........................................................................................................... 51

METN BELGELERYLE ALIMAK ...................................................................... 63

Linux letim Sistemi, ODT BDB

LINUX UYGULAMALARI ........................................................................................ 119

Kelime lemciler .................................................................................................. 119

Linux letim Sistemi, ODT BDB

SSTEM YNETM ................................................................................................... 145

Al, Kapan ve Servisler ................................................................................. 145

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Linux letim Sistemi, ODT BDB

UNIX VE LINUX LETM SSTEMLERNN TARH

Linux letim Sistemi, ODT BDB

FARKLI LINUX SRMLER VE INTERNET ADRESLER

Linux letim Sistemi, ODT BDB

kullanclara ulatrmaktadr. En ok kullanlan Linux srmleri arasnda RedHat,

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Disket Src (kurulum seeneine ve srme gre 1 ya da 2 adet 3 disket)

CD-ROM ya da DVD-ROM Src (IDE ya da SCSI srcler kullanlabilir.)

En az 8 MB RAM (htiyaca gre ya da grafik ortam kullanlacaksa daha yksek

En az 300 MB sabit disk alan (kullanm ihtiyacna ve kurulacak programlarn

Fare (Kullanlmak isteniyorsa -zellikle grafik arayz

Bunlarn yannda Internet ortamnda allacaksa Ethernet kart ya da harici modemler

GEREKL DSK ALANINI AYARLAMA

Linux letim Sistemi, ODT BDB

AILI DSKET OLUTURMA

Sistem CD-ROMdan al zelliine sahip deilse ya da Internet zerinden kurulum

sabit diskten ya da CDden kurulumu balatmak iin

Aadakiler ise ilave src disket imajlardr:

ilave blok donanm srcleri

Unix ve Linux sistemlerde dd if=bootnet.img of=/dev/fd0 komutu ile <bootnet.img>

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Oluturulan disketle ve CD ile sistem yeniden balatlr.

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Kullanlan klavye modeli, dili ve l tularn* kullanlp kullanlmayaca seilir.

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Yeni disk blm yaratma

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Diskler arasnda RAID* yaps uygulama

Linux iletim sistemi srclere aadaki adlandrma ile ular:

Birincil ana (primary master)

Birinci disket src

Birinci SCSI src

Linux iletim sisteminde disk zerinde 4 ana (primary) blmlendirme yaplabilir.

Birincil ana disk, birinci ana blm

Linux letim Sistemi, ODT BDB

Bunun yannda ana blmlerden birisini geniletilmi (extended) seerek bu blm

Birincil ana disk, birinci mantksal blm

Fdisk programnn kullanm:

Alabilir (bootable) blm yarat/kaldr