Вы находитесь на странице: 1из 27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.

PresentacindeAutonomaSi

Latecnocienciacomoespaciopoltico.
Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccinde
laproduccintecnocientfica.
PresentacindeAutonomaSituada
XabierBarandiaran
xabier@barandiaran.net
http://barandiaran.net

AutonomaSituada
greywalter@sindominio.net
http://sindominio.net/autonomiasituada

070603

Resumen
Latecnocienciasehaconvertidoenlaprincipalfuentedelpoder(productivoyestructural)enlasociedaddel
conocimiento.Almismotiempo,lafuenteprincipaldefinanciacindelosprocesostecnocientficos,lainversinpblica,
seorientaprincipalmentehaciainnovacinenelmarcodelaeconomademercadoylaguerrayrestriccinprogresiva
delalibrecirculacindesaberesytcnicas.EnestecontextopresentamoselproyectoAutonomaSituadacomo
espaciodeinvestigacin,produccin,difusinyaprendizajecolectivoentornoalaciberntica,lavidaartificialylas
cienciascognitivas.

PalabrasClave
Tecnociencia,sociedaddelconocimiento,filosofadelaciencia,polticatecnocientfica,investigacincolectiva,
autonomayautoorganizacinsocial,cienciascognitivas,ciberntica,vidaartificial,AutonomaSituada.

Copyleft
``Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindela
produccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSituadav.1.0''.
Copyright2003XabierBarandiaran.
Copyleft2003XabierBarandiaran:
Sepermitelacopia,distribucin,usoyrealizacindelaobra,siempreycuandosereconozcalaautoraynoseusela
obraconfinescomercialesanoserqueseobtengapermisoexpresodelautor.Elautorpermitedistribuirobras
derivadasdeestaslosimantienenlamismalicenciaqueestaobra.
Estanotanoeslalicenciacompletadelaobrasinounatraduccindelanotaorientativadelalicenciaoriginalcompleta
(jurdicamentevlida),quepuedeencontrarseen:
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

1/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

http://creativecommons.org/licenses/byncsa/1.0/legalcode
Thelicensorpermitsotherstocopy,distribute,display,andperformthework.Inreturn,licenseesmustgivetheoriginal
authorcredit.Thelicensorpermitsotherstocopy,distribute,display,andperformthework.Inreturn,licenseesmaynot
usetheworkforcommercialpurposesunlesstheygetthelicensor'spermission.Thelicensorpermitsothersto
distributederivativeworksonlyunderalicenseidenticaltotheonethatgovernsthelicensor'swork.
Thisisnotmeantobethefulllicensebutshortguideofit.Thefulllicensecanbefoundat:
http://creativecommons.org/licenses/byncsa/1.0/legalcode

Versiones
v.1.0.

070603

FormatosyFuentes
html

http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/pres/pres.html

pdf

http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/pres/pres.pdf

ps

http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/pres/pres.ps

fuentes

http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/pres/

Cita
XabierBarandiaran(2003)Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccin
delaproduccintecnocientfica.v.1.0url:http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/pres/pres.pdf

ndiceGeneral
Resumen
PalabrasClave
Copyleft
Versiones
FormatosyFuentes
Cita
1Introduccin
2Lasociedaddelconocimiento,sociedaddelriesgo
2.1Lasociedaddelconocimiento
2.2Lasociedaddelriesgo
3Polticatecnocientfica,polticaenlatecnocienciaylatecnocienciacomopoltica
3.1Polticapblicaenlaorganizacindelosprocesostecnocientficos
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

2/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

3.2Mitos:ideologaenlatecnociencia
3.3Alternativas:evaluacinconstructivayparticipacinpblica
3.4``Propiedadintelectual''ymercantilizacindelossaberesylastcnicas
3.5Latecnocienciacomopoltica
3.6Recapitulacinyconclusiones
4AutonomaSituada:hacianuevasformasdeorganizacindelpodersocialtecnocognitivo
4.1`AutonomaSituada'
4.2Contenido
4.3Tctica
4.4Desarrollo
4.5Objetivos
Bibliografa
Agradecimientos

1Introduccin
EstedocumentoesunaelaboracindelacharladepresentacindeAutonomaSituadaquetubolugarenlasJornadas
Copyleftdurantelosdas2730deMarzodel2003enElLaboratorio03yLaCasaEncendida,Lavapis,Madrid.
Desgraciadamentenotuvimostiemposuficienteparaquelapresentacinfueraelfrutodeltrabajocolectivorealizadoen
lalistaGreyWalter1(asambleavirtualdelgrupo)porloqueestedocumentonorespondealareflexinconsensuaday
colectivamenteelaboradasobrelabasedeltrabajocomnquehemosvenidorealizando.Sinembargoesperohaber
sidofielalanlisis,orientacinyexpectativasquehemosconstruidodurantelosapenasseismesesdeandaduraque
llevamos.
Estedocumentosedivideendospartesfundamentales,enlaprimeradeellas(secciones2y3)describoelcontextode
polticatecnocientficasobrelaquesedibujalafiguradelproyectoAutonomaSituada,uncontextoquesirvede
contrastepolticoycognitivoenelqueelcontornodenuestroproyectosedibujaconlaimportanciayurgenciaque
creemosqueposee.Lasegundaparte(seccin4)haceunapresentacindeltrabajorealizadohastaelmomento,la
motivacinquenosempujacrearelgrupo,ylasexpectativasdefuturoquetenemosascomolaslneasgeneralesde
nuestraorganizacindeltrabajotecnocognitivo.
AntesdeempezarmegustarasinembargoadelantarunabrevepresentacindeloqueesAutonomaSituada.
AutonomaSituadaesunproyectoyunacomunidaddeaprendizaje,difusineinvestigacinsobreciberntica,vida
artificialycienciascognitivas.Esunproyectoautnomoporquebuscagenerarydifundirconocimiento(ysutecnologa
derivada)deformaautoorganizada,horizontalyparticipativa.Tambinconsideramosqueelnuestroesunproyecto
situadoporquebuscamosresituarlosprocesosdeproduccin,aprendizajeydifusintecnocientficaenlarealidad
socialquenosrodeafrentelainvestigacinacadmica,corporativaymilitar.Nuestroobjetivoescrearunespacio
tecnocientficosobrelaideadelcdigocognitivoabierto,lalibredifusinyparticipacinylainteligenciacolectiva,
rompiendoloslmitesentreprocesosdeproduccin,usoydifusindelconocimientocientfico(unIndependent
ResearchCenter).Laciberntica,lavidaartificialylascienciascognitivasposeenunpotencialinexploradoparaservir
demarcotericoytecnolgicodenuevasformasdeautoorganizacindeprocesoscognitivosysocialesaltiempoque
descubrenlosfundamentossistmicosycomputacionalesquedefinenlavida,lainformacin,lamenteylasredes
(sociales,comunicativasyelectrnicas).

http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

3/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

2Lasociedaddelconocimiento,sociedaddelriesgo
Enestaseccinmegustarahacerunbreverepasoyalgunasposiblesredefinicionesdelasetiquetasqueestnsiendo
utilizadasparadefinirelespacioyeltiempoquevivimos,talescomotecnociencia,sociedaddelainformacin,sociedad
delconocimiento,sociedaddelriesgo,etc.ComobienhicieronensealarlospsiclogosdelaGestaltfondoyfigurase
requierenmutuamenteparahaceremergerlapercepcindeunobjeto.Delmismomodomegustaraahoradedicar
algunosminutosadefinirelcontextoespecficosobreelquerecortaradecuadamentelasignificatividaddenuestro
proyecto.

2.1Lasociedaddelconocimiento
Esyalugarcomndereflexinelhechodequevivimosenunasociedaddelainformacinyunasociedaddel
conocimiento.Convienesinembargohacerunaseriededistincionesyunrepasosobrelascaractersticasdefinitoriasde
lasociedaddelconocimientoparacentrarnosprogresivamentesobrelosmodosdeorganizacindelosprocesos
tecnocientficosysurelevanciapoltica.
Laeradigitalpermitelamanipulacin,elalmacenamiento,ladistribucinycopiadesealesdigitalizadas.Seproduce
as,mediantelacodificacinyrecodificacindesealesununiversodigitalsinprecedentesenlahistoriadela
humanidad.Sinembargoconvienerecordarqueladigitalizacinaisladanoesunhechodiferencialdenuestras
sociedades,tampocoloeselhechodelapredominanciadelainformacincomoproductosocial.Esmsbienel
conocimiento(ysobretodoelconocimientocientfico)ysusefectossobrelaproduccinylaorganizacinsocial,loque
permitemarcarunadiferenciaentrenuestrasociedadysusprecedentes.Ladigitalizacinylastecnologasdela
informacinsoncondicionesposibilitantesdeunasociedaddelconocimiento,condicionesefectivamentenecesariaspero
nosuficientes.
Convieneenestepuntoaclarar(medianteunaseriededefiniciones)lasrelacionesdedependenciaentredigitalizacin,
informacin,conocimiento,tcnica,tecnologaytecnociencia:
Digitalizacin:
procesoqueimponeunaseparacindelocontnuo(loanlogo)dandolugaraunadiscretizacinycodificacin
quepermiteconstruirunmundocomputacionalmentemanipulable.
Informacin:
sealesoregistrosdesealesmsomenosordenadassusceptiblesdeinterpretacinporpartedeunsistema
inteligenteparaproducirconocimiento.
Conocimiento:
conjuntodehabilidadesyorganizacinfuncionaldelainformacinquepermitenejercerunaaccinefectivasobre
undominiodeloreal.
Tcnica:
aplicacinprcticadelconocimiento.
Tecnologa:
esferadelorealproducidaporlaaplicacinrecursivadelatcnica.
Tecnociencia:
procesoenlaquelacienciaylatecnologasehallanfuertementeimbricadosenrelacindefeedbackmtuo:la
cienciapermiteeldesarrollodenuevastecnologasqueasuvezaceleranoinfluyenelprocesocientfico,queasu
vezpermitenuevastecnologas...
Lorealmentedefinitoriodelasociedadesactualesesquelosprocesoscognitivos(especialmentelosdenaturaleza
cientfica)aplicadosalaproduccinylaorganizacindelosprocesosdeproduccin,alasformasdeorganizacin
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

4/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

socialyalaresolucindeconflictos,seconviertenenfactorprincipaldeaumentodelafuerzaproductivayenprocesos
deconstitucindelasociedadmisma,situndoseascomofuentesprimariasdelpoder(estructuralyproductivo).Aesto
hayqueaadirlairrupcindelastecnologasdelacomunicacinylainformacinquepermitenunflujo,copia,
almacenamientoygestindelainformacin(yportantodelconocimientocodificable)queaceleraasuvezlosprocesos
deproduccindeconocimiento.Estoesloquemarcauncambiocualitativoenlasformasdeproduccinquecaracteriza
anuestrassociedadesfrenteasusprecedenteshistricas:unareflexividadtecnolgicasobreelconocimiento.
Estasociedaddelconocimientovienemarcadaporunaseriederasgosquepodemosrecogerenlasiguiente
enumeracin:
1.Elmayorfactordeaumentodelafuerzaproductivaeslainnovacintecnocientfica,seproduceasuna
desmaterializacindelaeconomaenlaquelatecnocienciasemuestracomoprimerafuerzaproductiva(centros
deinnovacin,asesoras,intercambioygestindeinformacin,controlesdecalidad,etc.).Ladiferenciaentrela
capacidaddeproduccindediversassociedadesyanoresidetantoenlacantidadderecursosmaterialesy
recursosacumuladossinoenlosprocesoscognitivos(especialmentelosdenaturalezacientfica)ysuaplicacin
recursivasobrelarealidad(materialysocial):latecnologa.
2.Lastecnologasdigitalesdelainformacinylacomunicacinrefuerzanestatendenciaalpermitirlareproduccin,
difusin,almacenamientoygestindelainformacinyelconocimiento.
3.Laaplicacinrecursivadelosproductostecnocientficossobrelosprocesosdeproduccinrefuerzalatendencia.
Comoconsecuencia:
4.SeobservaunamayorproporcindelaproduccininmaterialenelPIByenlatasadeempleo(cognitariado).
5.Mayorpesodelacienciaylatecnologaenlagestinpblicaylatomadedecisionespblicas(amodode
asesoratcnica).
6.Mayorinversinpblicaenlosprocesostecnocientficosydeinnovacin.
7.Presenciacadavezmayordelanecesidaddehabilidadesyconocimientostecnolgicos(ascomodeinformacin
localsobrelaeleccindecompras,dedecisionesdeldaada)enlavidacotidiana,frentealrespetoamodos
tradicionales,correccindeacuerdoainstitucionessimblicoreligiosas,quecaracterizabanlavidacotidianaen
lassociedadantiguas.
Sepuedeargumentarquetodaslassociedadeshansidosociedadesdelconocimientodealgnmodoperoennuestro
casosetratadequeelconocimientocientficoysugestineslafuentefundamentaldepoder(productivoyestructural),
ypasaasaserelementoconstitutivodelasociedadmisma.Habermas(1968)llegainclusoaafirmarqueelverdadero
cambiocualitativodelassociedadesmodernasesquelaracionalidadfinesmedios(cuyamximaexpresinesla
tecnociencia)pasaaserfundamentolegitimadordeladominacinpoltica.Perohablaremosdeestomsadelante.
Centrmonosprimeroenlasformasqueadquierelaorganizacindeestosprocesostecnocientficosconstitutivosde
nuestrassociedadesdelconocimiento.

2.2Lasociedaddelriesgo
La``otracara''deldesarrollotecnocientficohasidopuestademanifiestobajootraetiquetaquesehaconvertido
tambinenmonedacomnparadesignaranuestrassociedades:``Lasociedaddelriesgo''.PopularizadaporBeck
(1986)ensuobradelmismottulo,lasociedaddelriesgoapuntaalasconsecuenciascatastrficasyalospeligros
sociales,psicolgicos,mdicos,medioambientalesydeotrotipoqueproducenlosproductosylasintervenciones
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

5/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

tecnocientficas.Latemticadelriesgoseconvierteasenunadelasprincipalesfuentesdepolitizacindelproceso
tecnocientfico.
Beckcaracterizalasociedaddelriesgoenbaseatresrasgosfundamentales:
1.Muchosdelosriesgosdelasociedadactualsondenaturalezacatastrficaderivadadelosproductos
tecnocientficos:explosiones,grandesaccidentes,ocatastrofeslarvadas(destruccindelaselva,lluviacida,
etc.).Estascatstrofesyriesgosnorespetanlasfronteras(nideespecies,nidenaciones,nideclasessociales,ni
generacionales,etc.).Losriesgostradicionaleseranacotadosaciertascondiciones,clases,naciones.Losnuevos
riesgossonglobales.
2.Elriesgoestpresenteenelcentrodelavidacotidiana,enelsentidodequeconstantementetenemosquetomar
decisionesarriesgadascomoconsumidores,padres,conductoresdeautobs,etc.Faltaunatradicinvinculante
enlaconductaindividualqueobligaadecisionespermanentessobreriesgosigualmentepermanentes.Anteslas
decisionesdeconsumo,cocinaetc.venandadasporlatradicinajustadaatecnologasconaosdepresenciay
sedimentacin.
3.Estosriesgosnosonvividoscomodaosinevitables(peligros)sinocomoriesgos.Ladiferenciaentreriesgoy
peligroesqueelriesgoestsujetoaatribucinderesponsabilidades(adiferenciadeunterremoto,huracnetc.).
Peroinclusolascatstrofesnaturalesseconceptualizancomoriesgos(almenossusefectos)yaquetenemosla
tecnologasuficienteparaneutralizarundao,aunquelacausadeesteseainevitable.Cuantamascienciay
tecnologahaylospeligrosseconviertenenriesgosgraciasasuposibleevitabilidad.
Laparadojadelassociedadesdelconocimientosemuestraenelriesgogenerado:amsconocimientoytecnologams
riesgo,tantoporlaposibilidaddeevitarpeligroscomoporlosriesgostecnolgicamentegenerados.Losnuevos
artefactos(electrnicos,nucleares,qumicos,biolgicos,etc.)introducidosenelmercadoyenlosprocesosde
produccintienenimpactosmuchasvecesimpredeciblesenlasociedad,lasaludyelmedioambiente.Partedela
polticapblicaencienciaytecnologa(comovimosenlaseccinanterior)estencaminadaapaliarestosefectos
adversos.PerosimantenemoselmodelolinealdeBushdeunapolarizacinentrelaboratorioysociedad,una
polarizacininteresadamentemediadaporlacomercializacin,laregulacindelasinterfacesapenasllegaraevitar
algunosdelosimpactospredictiblementemsescandalosos.

2.2.1Cienciapostnormalyvaloresenlaciencia
Enestecontextosemuestranespaciostecnocientficosqueseescapandelasclasificacionestradicionalesdeltrabajo
cientfico``normal''deplazosindefinidos,bajaincertidumbre,basadoentradicionesdeinvestigacinbienasentadas,etc.
BajoelnombredecienciapostnormalFuntowiczandRavetz(1990)handetectadoyanalizadoespaciostecnocientficos
dealtaincertidumbre,granpotencialdeimpactoyencaminadosaresolverproblemasdegrancomplejidadenplazos
muylimitados.Prcticastecnocientficasquetienenlugarenmuchossectoresdelaindustria,enelcontroldecentrales
nuclearesysuperdispositivostecnocientficos,evaluacinderiesgosmedioambientales,biotecnologas,laboratorios
farmacuticos,etc.Laprcticadelacienciapostnormalsedescubrecargadadevaloresenlasformasdemediday
evaluacin:correccindeerrores,medidasestadsticas,anlisisdedaos,etc.(LpezCerezoandLujn,2001).Los
cientficosquetrabajanencienciapostnormaltienequeresponderadiversosinteresesypresiones,enplazoslimitadosy
seenfrentanatenerquetomardecisionesurgentesdeconsecuenciasinciertas.Yestatendencianoesuncasoaislado
sinounaprcticageneralizadaquedescubreaunagranpartedelaprcticatecnocientfica(sinotoda)atravesadade
valores(Echeverra,2001).

http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

6/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

3Polticatecnocientfica,polticaenlatecnociencia
ylatecnocienciacomopoltica
Enelmarcodeloquevenimosdiciendo,laformaquetomalaevaluacin,regulacinyfinanciacindelosprocesos
tecnocientficossemuestracomoestructurafundamentalconlaquereflexionarsobrelasociedadmisma,especialmente
enlaformaenlaquelainversinpblica(lamayoritaria)encienciaytecnologadefinelanaturalezadeesteproceso.En
estaseccinharemosunabrevehistoriadelarelacinentreelprocesotecnocientficoysuevaluacinyregulacin
pblica,altiempoquehacemosunrepasoporlosindicadoresquelasinstitucionespblicashanidoutilizandopara
desarrollarsulabor.

3.1Polticapblicaenlaorganizacindelosprocesostecnocientficos
Laconcepcinheredadadelacienciaquevienedelpositivismolgicodelosaos30dibujaunacienciaguiadapor
valorespuramenteepistmicos(deracionalidad,rigor,consistencialgica,contrastabilidad,publicidad,e
intersubjetividad)yautnomos(i.e.nomarcadosporinteresesexternosalaprcticacientfica)quesonlosque
supuestamentemarcanyaseguranlaexcelenciadelacienciaysusresultados.Seconsiderabaportantoquelaciencia
eraunaprcticaautorreguladaydesinteresada.
Enelmarcodeestainterpretacindelacienciaydespusdelasegundaguerramundial(yelpapelfundamentalquela
cienciaylatecnologajugenella),fueelaboradoelinformeBush(1945),cuyottulo``Science,theEndlessFrontier''
condensayaeloptimismoyconfianzaenlasposibilidadesdeldesarrollocientfico.ElinformedeVannevarBushde
1945marclapolticacientficadelosEEUU,queprontoseextenderaalrestodelospasesdesarrolladosincluidoslos
comunistas.Enpalabrasdelautor
Advancesinsciencewhenputtopracticalusemeanmorejobs,higherwages,shorterhours,moreabundat
crops,moreleisureforrecreation,forstudy,forlearninghowtolivewithoutthedeadeningdrugerywhich
asbeentheburdenofthecommonmanforagespast.Buttoachievetheseobjectives...theflowofnew
scientificknowledgemustbebothcontinuousandsubstantial.
(Bush,1945,p.5),tomadode(Sarewitz,1996,p.17)
Laimagendeunacienciaautnomayautorreguladadelaqueinevitablementesesiguenbeneficiossocialesdiolugara
unapolticacientficade``laissezfaire''(dejarhacer)alacienciaalaquehabaqueproveerderecursosdeforma
incondicionalamododeunchequeenblanco,paraasegurarelinputaunprocesodelqueseesperabaqueunamano
invisiblerepartieraelproductoenformadebeneficiosocial.Seinstauraasunmodelolinealdeorganizacindelproceso
tecnocientfico(quedurahastanuestrosdas)bajolaestructurailustradaenlafigura1.

Figura:ModelolinealdeBush(1945)deldesarrollotecnocientficoyelbeneficiosocial
derivadol.

Msinputalacienciaequivala,as,amsbienestarsocial,detalformaquelapolticacientficaslotenaqueasegurar
unaseriederecursoscasiilimitados,asentandoaslajustificacinsocialdelacienciaylainversinpblicaenella.Esta
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

7/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

primeraetapaderelacionesentrelaesferapblicagubernamentalylosprocesostecnocientficosestmarcadaporlos
indicadoresdeprimerageneracin,quesonbsicamenteindicadoresdeinsumo,quemidenelgastototalencienciay
tecnologayelnmeroderecursoshumanosdelsector.
Noserhastafinalesdelosaos50cuandolospasesoccidentalesempiecenaplantearseunapolticacientficams
activaconellanzamientodelSputnikylademostracindesuperioridadtecnocientficadelaUninSovitica.Ases
como,ansinabandonarelmodelolineal,losEEUUseplantearunrelativocontroldelaeducacincientficayun
procesodeevaluacindelaproduccintecnocientficaparaasegurarsucalidad.Secreanalefectoinstituciones
acadmicasespecializadas,institutosdeestudiosdelacienciayserevisanlosprogramascurriculares.Losindicadores
caractersticosdeestaetapasonlosindicadoresFrascattiquesonindicadoresdeoutputparaevaluarlaeficaciadel
procesodeproduccincientficotecnolgica,medidaatravsde:elnmerodeartculospublicadosycitas(science
indexcitation)paralacienciayelnmerodepatentesparaelprocesodeproduccintecnolgica.Serompeencierto
modoelideadeunacienciaautorreguladayaquepormsinputyanoseconsideraquehayanecesariamentemasoutput
deproduccinyhayquecontrolarelprocesoymaximizarsueficiencia,perosemantieneelmodelolinealqueahorase
tratadeoptimizaryasegurar.
Habrqueesperarhastafinalesdelos60yprincipiosdelos70paraempezaraverunapreocupacin(ylos
consiguientesesfuerzosinstitucionales)porregularlosproductostecnocientficos.Fuearazdelasprotestasestudiantiles
del68,delmovimientoantinuclearymovimientosecologistas(incluyendolospreocupadosporlasaludpblica),que
empezagenerarseunaconscienciapblicasobrelosriesgosinherentesaunacrecientetransformacindelmundopor
intervencionesyproductostecnocientficos.SurgenaslaEPA(EnvironmentalProtectionAgency),laOTA(Officeof
TechnologyAssessment)yotrasinstitucionesgubernamentalesencaminadasaevaluaryregularlosefectosyriesgos
derivadosdelaproduccintecnocientfica.Almismotiempoempiezaacaerlaconcepcinheredadadelacienciay
comienzaatomarformaunavisindelaciencia(abanderadaporlaperspectivakhunianade``Laestructuradela
revolucionescientficas'')enlaquesemuestranlasdiscontinuidadesdelprogresocientficoysusdependenciasdelos
contextossocialesehistricos.Seestablecenmecanismosdeevaluacinyregulacinencaminadosareducirlosefectos
negativos,optimizarlosefectospositivosycontribuiralaaceptacinpblicadetecnologasdadas.Seidentificanlos
tiposdeimpactodelosproductostecnocientficos(ambientales,psicolgicos,institucionales,sociales,legales,
econmicos,etc.),seanalizan(suprobabilidad,gruposafectados,respuestadeestos,etc.),sevaloran(riesgos
asumibles,etc.)ysebuscaasesoramientoparalatomadedecisionessobrepolticatecnocientfica.Tambinse
empiezanaestablecerevaluacionesamslargoplazoqueintroducenefectossecundarios.Peroestosiguesiendouna
especiede``dejadquelatecnologasigadesarrollndoseyvayamoscorrigiendolosimpactoscolateralesadversosque
puedatener''.Esuntipodeevaluacincientifista(enlaqueparticipancasiexclusivamentecientficosytcnicos),
reactiva(centradasoloenlaevaluacindelosproductosqueestnapuntodesaliralmercado)ydeorientacincasi
exclusivamenteeconmicayprobabilstica(conindicadoresdetipocoste/beneficio).
Enunaetapafinaldeestahistoriageneralistadelaevolucindelapolticapblicaencienciaytecnologa,empiezaa
predominarelconceptodeinnovacin.Enbasealasdosdimensionesdelconceptodeinnovacin,quesonlanovedad
tecnocientficayelbeneficioderivadodesuintroduccinenelmercado,setrataahoradeintervenirenelproceso
tecnocientficoparamaximizarsurendimientoeconmico.Sebuscaoptimizarelajusteentreciencia,tecnologa,
empresaymercado.Lainversinpblicaempiezaadirigirsehacialacreacindecentrosdetransferenciatecnocientfica
deuniversidadesaempresas,oficinasdegestinderecursos,etc.paramaximizarelprocesodeinnovacin.Preocupa
especialmentelaausenciadelasociedadcomoentornodeajusteyseproducelaparadjicasituacindequelos
primerosesfuerzosderegulacintecnocientficalogradospormovimientossocialesyencaminadosapaliarsusefectos
medioambientales,desaludysocialessereconducenahorahacialamaximizacindesurendimientoeconmico.En
palabrasdeDickson(1988):``Wherenewtechnologicalprojectspreviouslyhastobestudiedfortheirenvironmental
impact,theregulationssubsequentlyintroducedtomitigatethisimpactnow,inreverse,havetobeassesedfortheir
economicimpact.''2(p.311).Losindicadoresdeinnovacincaractersticosdeestaetapaaparecenenlosaos80yse
afianzanenlos90comoconjuntoconsensuadodeindicadoresdeinnovacin(enelmanualdeOslo).Estosindicadores
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

8/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

sonprincipalmenteencuestasaempresariosparamedirelniveldeaprovechamientoenelmercadodelos
descubrimientoscientficos.Estosuponeuncambiosustancialporquesepideunarepercusindemejoraenelmercado
derivadadelapolticacientfica.Sehapasadodelsciencepush(enelmodeloBushenelqueseintroducenrecursosen
cienciayseesperany``autoregulan''losprocesoscientficos)almarketpull(enelqueelmercadomarcalaslneasde
investigacineinnovacin).Alamedidadenmerodepatentesyartculoscientficospublicadosparadarelvistobueno
aproyectosdeinvestigacinseleaadenahoraasesorasaempresasyDCRs(documentosdecirculacinrestringida,
estudiosdeusorestringidoorientadosaempresastecnolgicasydeinnovacin).

3.1.1Organizacintecnocientfica
Recapitulandosobreloquevenimosdiciendoencontramosunaorganizacindelosprocesostecnocientficos:
articuladabajocuatrotiposfundamentalesdetrabajotecnocientfico:
Cienciabsica:eslainvestigacin,enprincipionosujetaainteresesprcticosyquebuscaampliarlos
lmitesdelconocimientocientfico(fsica,qumica,biologa,etc.).
Cienciaaplicada:investigacinguiadaporelintersenresolverproblemastcnicosenmbitodela
cienciaylatecnologa.
Tecnologa:encaminadaalaproduccindeartefactosymecanismosenbasealconocimientocientfico
asentado.
Cienciapostnormal:prcticascientficasrealizadasbajounaltogradodeincertidumbreygranpotencial
deimpacto.
Finalmentepuedenrecogerselasinteraccionesmtuasyrecurrentesentreellasbajoelconceptode
tecnociencia.
orientadafundamentalmentehacia:
Lainvestigacinmilitar(alaquesededicaenlosEEUUalrededordeun54%delainversinpblicaen
cienciaytecnologa)
Lainvestigacinenprogramasdelavanguardiacientficainternacional,generalmentemarcadaporlos
gruposdepoderylastradicionescientficasoccidentales
Elmercado:biotecnologa,farmacutica,investigacinennuevosmateriales,etc.
evaluada,reguladayfinanciadaenbasea:
surendimientoenelmercadoyenlosprocesosdeinnovacin
suposibleimpactoenlasaludpblicayelmedioambiente
suproduccinmedidaenbasealosestndaresinternos(comoelnmerodeartculospublicadosy
adecuacinalneasdeinvestigacin)delosgruposdepodercientficoquehancrecidoalrededordelas
tradicionesdeinvestigacin.

3.2Mitos:ideologaenlatecnociencia
En``Frontiersofillusion.Science,TechnologyandthePoliticsofProgress''DanielSarewitzdesmontalamitologa3social
ypolticamenteconstruidaquesustentaelmodelolinealdeBush,laautonomaticaypolticadelaprcticacientfica,el
supuestodelbeneficionecesariodelainvestigacinydesarrollotecnocientficoylaesperanzapuestaenlacienciacomo
autoridadparalaresolucindeproblemaspolticos.Deacuerdoaesteautoralolargodelasltimasdcadassehaido
construyendounanarrativasocialdedeterminismotecnocientficoimpulsadapor:a)losgruposdepoderdelas
institucionescientficasyacadmicas(parajustificaryaumentarlainversinpblicaensustradicionesdeinvestigacin),
b)lascorporacionesyelmercadobasadoenlainnovacin(parapermitirquesiganbeneficindoseyapropindosedela
inversinpblicaylaproduccincognitivacolectiva)yc)finalmenteporlospolticosmismosquesucumbenala
tentacindesustituirelcompromisopolticoinstitucionalporlaracionalidadtecnocientfica.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

9/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Mientrassemantengaestanarrativaestamoscondenadosaunprocesotecnocientficoquesealejaprogresivamentedel
beneficiosocialquepudieraproducir(yqueparadjicamentepretendelegitimarlapolticapblicaencienciay
tecnologa).Unalejamientoacentuadopordostendencias:
1.Situarlatecnocienciaenuncontextodeajustedemercado(comosugierenypotencianlasrecientes
polticaspblicasenI+Deinnovacin)condosconsecuenciasfundamentales:
sefavorecelatendenciaaquelasociedadasimileproductostecnocientficosatravsdelmercado
independientedelbienestarsocialquepuedanproducir(inclusoavecesencontradelbienestarsocial)
sefavorecelatendenciaaquelaproduccintecnocientficaacabepreferentementeorientadahacialas
clasesconmayorpoderadquisitivo,queson,endefinitiva,quienesmayorpotencialdeconsumotieneny
paradjicamentequienesmenoresproblemassocialespresentan.LaagendapolticadeI+Dsealeja,as,
progresivamentedelosproblemassocialesmsurgentes.
DeestemodoyenpalabrasdeSarewitz``Lacienciaylatecnologaseenfrentanaunatareaeconmicaque
resultainherentementesisfea:aumentarlanecesidadhumanadeconsumir.''(Sarewitz,1996,p.128).
Msan,losmitossobrelosqueseasientalapolticacientficasobrepasansufuncindediscursolegitimadorde
laprcticatecnocientficaactual,sustentanlaconfianzamismaenlaeconomademercadobasadaenla
innovacini.e.alimentanlaconfianzanecesariaparaeldesplieguedelcapitalismoenlassociedadesdel
conocimiento.
2.Sustituirlapolticasocialporlapolticatecnocientfica.EnuncaptuloenterodedicadoaltemaSarewitz
muestracmosetiendeprogresivamenteasustituirintervencionesinstitucionalesydecisionespolticas
encaminadasalcambiosocialporpolticaspblicasdeapoyoalaproduccintecnocientfica:aslassubvenciones
aempresasfarmacuticasparasolucionarlosproblemasdesaludfsicaymental,alasbiotecnolgicaspara
solucionarlosproblemasdehambre,yunlargoetc.Comoaadido,lacreenciadequemsinvestigacin
solucionarciertosproblemassocialesessometidaaundebateinfinitamentemenorqueotrotipodepresupuestos
decarcterpoltico.
Encuantoaldiscursoqueconsideraalacienciacomofactordedesarrollodelospasesdeltercermundolaparadojase
muestraenqueelintersdelacienciaacadmica(alaquehandeadherirseloscientficosdeltercermundo)est
marcadaporgrandeseditorialescientficascuyosinteresesrespondenalosprogramasdeinvestigacindelospaisesdel
norte.Asloscientficosdepasesenvasdedesarrollotrabajanparaelprimermundoqueeselquemarcalasdirectivas
cientficas,queasuvezestnreguladaspororganismosquebuscanmaximizarlainnovacindelpropiopas.Deesta
maneralospasesdesarrolladosseapropiandelosprocesoscientficosdelospasesenvasdedesarrollopara
maximizarsuinnovacin.

3.3Alternativas:evaluacinconstructivayparticipacinpblica
Frentealasdificultadesytendenciasmencionadassehanidodesarrollandovocescrticasypropuestasparticipativas.
EntreellasdestacaelmodelodeevaluacinconstructivadelastecnologasdesarrolladoporRipycolaboradores
(1995)cuyashiptesisprincipales(orientadasasuperarelmodelodeterministatecnocientfico)sonque:
1.Eldesarrollotecnolgicoresultadeungrannmerodedecisionesrealizadaspordiversosactoresheterogneos.
Enlanegociacindelasopcionestcnicas,ladiversidaddecentrosycriteriosdedecisinimplicaunciertogrado
deplasticidadtcnica.Losdiversosagentesimplicadosmoldeaneldesarrollotecnocientficoconloqueserompe
elmodelolinealyeldeterminismotecnocientficoasociado.
2.Lasopcionestecnolgicasnopuedenserreducidasasudimensinestrictamentetcnica.Deaququela
valoracindelasopcionestecnolgicasseauntemadedebatepoltico.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

10/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

3.Lasdecisionestecnolgicasproducensituacionesirreversibles,queresultandelagradualdesaparicindelos
margenesdeeleccindisponibles.
Elhorizonteprcticoesreconducirlosprocesosdeinnovacinydesarrollohaciaprocesossocialmentetransparentes:
dondeunamultiplicidaddeactorespuedentenerpresencia,
dondesehagausodeunadiversidaddeherramientasdeanlisisydevalores,y
dondepuedatenerlugarelaprendizajesocial.
Elfocoderegulacinsonlastecnologasemergentes(frentealosproductosterminados),lafuncinesladeunaalerta
temprana(enlugardeunacontencindelproducto)ylabasedelaregulacineselconocimientodeladinmicadela
tecnologaydelpapeldelosagentessocialesenlamodulacindelainnovacin.
Esteenfoqueconsideraqueatravsdelacoevolucindelatecnologaylasociedadsepuedenresolverselos
problemasdeanticipacindelosefectostecnocientficossobrelasociedadyelmedioambienteyromperelmodelo
deterministatecnocientfico.Enlamedidaenquepodamosintervenirenlosagentesdeseleccinyanohayunproblema
deanticipacinporquenohaynadaqueanticiparsinoalgoqueconstruir,setratadeabrirlaparticipacinalosprocesos
deseleccindelastecnologas.
Paralelamenteseestndesarrollandomodelosdeparticipacinpblicaenunintentodedemocratizarlaconstruccin
tecnocientfica:
buscandoabrirlatomadedecisionesenpolticasdecienciaytecnologacondiversosmodeloscomopaneles
ciudadan*s,referndums,congresosparticipativosorientadosalconsenso,comitsdeasesoramientode
ciudadan*s,gruposdetrabajo,etc.
promoviendoelimpulsodepolticasdeeducacinenculturacientficaqueincluyenlatomadeconcienciadela
cargavalorativa,ticaypolticadelaprcticatecnocientfica
buscandoreorientarlaspolticaspblicasdecienciaytecnologahacialasproblemticassocialesmsurgentes,
localesenlosespaciosmsdesatendidos.
PruebadeestetipodeiniciativasyaencursosonlasllamadasScienceShopque,apesardesunombre,condensan
algunosdelaspropuestasmsimportantesdelaparticipacinpblica.Laideaesladecrearventanashacialasociedad
quepermitanofertarlosconocimientosgeneradosenlauniversidadacolectivossinrecursosparaquepuedan
aprovecharsedeellos.Sebuscatambinquelauniversidad(atravsdelasscienceshop)seamediadoraenconflictos
tecnocientficos,ascomodejarpasarinformacindelasociedadalauniversidad,haciendoquelapropiauniversidad
puedasatisfacernecesidadesdelasociedad.
Sinquitarlelarelevancia,laurgenciaylaprioridadquemerecenestetipodeiniciativascabecuestionarelmodeloactual
mslejosydibujarperspectivasdetransformacinmsradicales(almenosenalgunosaspectosespecficosdel
desarrollotecnocientfico)peroantesconvienededicarciertaatencinalprocesodemercantilizacinqueestsufriendo
latecnocienciaylasfuerzasrestrictivas(encuantoaladifusinytransformacindelconocimiento)queesteproceso
genera.

3.4``Propiedadintelectual''ymercantilizacindelossaberesylas
tcnicas
``Lapasinsbitaydesenfrenadaporlapropiedadprivadaenelcampodelosconocimientoshacreado
unasituacinparadjica.Mientrasquesedanlascondicionestecnolgicas(codificacinytransmisinaun
costoreducido)paraquecadaunopuedabeneficiarsedeunaccesoinmediatoyperfectoalosnuevos
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

11/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

conocimientos,elnmerocadavezmayordederechosdepropiedadintelectualprohibeelaccesoaesos
conocimientosenesferasquehastaesemomentosehabanpreservado(lainvestigacinfundamentalen
general,lacienciabiolgica,losprogramasdeinformtica).Seprocuracrearunararezaartificialenuna
esferaenlaquelaabundanciaeslareglanatural.Estoprovocaenormesdesperdicios.''
(DavidandForay,2001,p.15)
Enefectonosenfrentamosaunamercantilizacincrecientedelosproductoscognitivosqueresultaespecialmente
agravanteenelcontextodelainvestigacinpblicamentesubvencionada,enlaqueseexigen,cadavezmsenlas
nuevaspolticaspblicasorientadasalainnovacin,resultadospatentablesy/osujetosacopyright.Unadinmicaenla
que``elmundouniversitarionoesunaexcepcin,sinounabanderadoenestatendencia.''(GonzlezBarahona,2003).
Silatendenciatradicionalencienciaeraladeadquirirreconocimientoenlacomunidadcientficaporlacalidaddela
investigacin,EtzkowitzandWebster(1995)muestranquelacredibilidadenlacienciaesthoyprogresivamenteunidaa
lahabilidaddegenerarconocimientoeconmicamenteexplotable.
Comobiensealanestosautoresloimportante,enelprocesodecapitalizacindelacienciaquevivimos,noesyala
autoradeunainvestigacinrelevante,sinoasegurarlapropiedadintelectual,suexplotacinenelmercadoyla
capacidaddeadquirirvaloraadido.Paraasegurarlaviabilidaddeesteprocesoesfundamentalrestringirlalibre
difusin,copiaytransformacindesaberesytcnicasatravsdelafuerzadelaleyencarnadaenlalegislacinde
patentesycopyright.Esdecir,enlaeconomatecnocientfica,laautoraintelectualdevienederechodeexplotacindeun
saberounatcnicaatravsdelarestriccindedifusin,usoytransformacindelproducto,ancuandoelprocesode
produccinestfinanciadoporlainversinpblicaymoviliceinfinidadderecursoscognitivoscolectivos(universidades,
saberesheredados,proyectosdeinvestigacincolectivoseinstrumentosytcnicasquepertenecenaldominiopblico).
AlgoqueyaadelantLyotard(1979)apropsitodelaexteriorizacindigitalizadadelconocimiento:
Therelationshipsofthesuppliersandusersofknowledgetotheknowledgetheysupplyanduseisnow
tending,andwillincreasinglytend,toassumetheformalreadytakenbytherelationshipofcommodity
producersandconsumerstothecommoditiestheyproduceandconsumethatis,theformofvalue.
Knowledgeisandwillbeproducedinordertobesold,itisandwillbeconsumedinordertobevalorised
inanewproduction:inbothcases,thegoalisexchange.4
(Lyotard,1979,1)
Enestecontextolareapropiacinsocialdelaproduccintecnocientficapasaporexigirpolticasdeliberacindel
conocimiento,desulibreacceso,uso,difusinymodificacin.Estaexigenciayprcticaestsiendoarticuladaporla
comunidadcopyleftenlosmbitosdelarte,laciencia,latecnologa,ylaliteratura.Estacomunidadheterogneade
actores,productores,consumidoresydifusoresdeconocimientosevaledelasdiversaslicenciascopyleft(construidas
sobrelalegislacinenmateriadecopyright5)minuciosamentediseadasparaconstruirydefenderunterritoriojurdico
sobreelqueconstruircomunidadescognitivasdelibredistribucin,transformacinyapropiacindeltrabajocognitivoy
tcnico.
Lasventajasdeunaliberacindelaproduccincognitivaatravsdelicenciascopylefthansidosubrayadasunayotra
vez,conviene,sinembargo,recopilarbrevementealgunosdelosargumentosmsimportantesaesterespecto:
1.Libertaddeacceso,difusinytransformacin.
2.Mejoragradualdelmaterialgraciasalderecho(recursivo)demanipulacindelproducto.
3.Diversidadtecnocognitivagraciasalasmltipleselaboracionesdelmismoproducto.
4.Desaparicindeintermediariosenladifusinguiadosporelbeneficiodirectoextraidodelproductoynoporla
calidaddelmismo.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

12/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

5.Supervivenciaenelecosistemadelaatencinenelqueelcopyrightcomorestriccindecopiasuponeunsuicidio
memtico.(Cervera,2003).
6.Revalorizacindelproductocognitivo:lasideasvalenmscuantomsdifundidas.
7.Aprovechamiento(nodesperdicio)delafuerzadetrabajocognitiva(DavidandForay,2001),graciasala
posibilidaddereutilizacindelcdigoyeltextoyaexistente(yaseaestemusical,informtico,cientfico,didctivo
odecualquierotrotipo).

3.5Latecnocienciacomopoltica
Despusdeponerdemanifiestolasociedaddelconocimientocomosociedaddelriesgo,lanaturalezacargadade
valoresdelasprcticasencienciapostnormal,lainsercindelosinteresesdelaeconomademercadoenelprocesode
produccintecnocientficaydesealarlasfuerzasdepoderdominantesenlastradicionesdeinvestigacin,hemos
abandonadolacrticadelaproduccintecnocientficaenladenunciadelatendenciadelapolticainstitucionalasustituir
lasincmodaspolticassocialesenfavordelaspolticasdeI+Dyenladenunciadeunprocesodemercantelizacin
progresivadelsaber.Enefectohastaestepuntolasolucinparecepasarporabandonarelmodelolineal,integraralos
diversosagentessocialesenunprocesoconstructivoynodeterministadeldesarrollotecnocientfico,porabrirespacios
departicipacinenlaregulacindelatecnocienciayenhacermspermeableslasmembranasdelsistemaacadmico.
Laorganizacin,financiacinyjustificacindelosproductosypracticastecnocientficas,ascomodelmodelo
econmicobasadoenlainnovacin,seencuentranefectivamentereforzadasporelcomplejodemitosquehemos
delatadojuntoaSarewitz,asaber,elmitodeunaracionalizacintecnocientficadeterminista,autnoma,y
necesariamentebenefactora.
Perocabeinterpretarelprocesoderacionalizacintecnocientficacomoalgomsqueunmitoounaideologaimpuesta
sobrelasociedadcomodiscursoquejustificadearribaaabajoelestadoactualdeorganizacintecnocientfica.Esa
tareacrticalaacometieronMarcuseydespusHabermashaceyamsde30aosyjuntoconelloseabrennuevos
espaciosdeaccinpolticatecnocientfica.

3.5.1Latecnocienciacomoideologa
ComobiendelataronyaMarcuseyHabermas(1968)latendenciaderacionalizacintecnocientficadelaesferapoltica
sustituyegradualmentelosespaciosderacionalidadcomunicativahaciendoquelatecnocienciasedescubracomo
(meta)ideologaquepretendesustituirloinsustituible:losprocesosdeconstruccinsocialencaminadosadefinirlos
interesesdelasociedadmisma,unasociedadquevaperdiendoprogresivamentelacapacidaddelograrprocesos
comunicativossocialmentevinculantesysevereducidaaconstruirsuidentidadatravsdelosproductosdeconsumo
delmercadoeneltiempodeocioydeunaaccinracionalfinesmediostecnocientficamentearticuladaeneltrabajo.
Elrendimientopeculiardeestaideologaconsisteenquedisocialaautocompresindelasociedaddel
sistemadereferenciadelaaccincomunicativaydelosconceptosdelainteraccinsimblicamente
mediadaylossustituyeporunmodelocientfico.Enlamismamedida,laautocompresinculturalmente
determinadadeunmundosocialdelavidaquedasustituidaporlaautocosificacindeloshombresbajolas
categorasdelaaccinracionalconrespectoafinesydelcomportamientoadaptativo.
(Habermas,1968,p.89)
PerolaideologaalaqueserefiereHabermasaqunoesunaideologaenelsentidodeunrelato,narrativaodiscurso
quelegitimaencuantotalunmododedominacin,dearribaaabajo.Setratamsbiendeunprocesode
racionalizacintecnocientficaquecomoprocesoconstitutivodelasfuerzasdeproduccinyorganizacinsocialse
desvelacomolegitimacindeabajoaarriba.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

13/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Laparadojadeunaposibleregulacinocontroldelatecnocienciaporpartedelasociedadsemuestraenquelaforma
actualdelaeconomayracionalidadtecnocientficasehaimplantadoenlosprocesosconstitutivosdelasociedad
misma.Lamayordificultaddelosmodelosderegulacinparticipativayconstructivaresideenlaasimetraqueexiste
entreelgradodeautonomadelaeconomatecnocientficayeldelasociedad.Unaasimetramarcadaporelgradode
controlquelaeconomatecnocientficaejercesobrelasociedad:a)modificandoelcontextodeseleccindesus
productosdeinnovacin(atravsdelapublicidad),b)atravsdelaexplotacincognitivalaboral,c)dominandola
regulacindelainversinpblicaencienciaytecnologayd)mercantilizandolosproductosculturalesyelpatrimonio
cognitivocolectivo(altiempoqueimponemedidasdecontrolyrestriccinsobrelalibrecirculacindesaberesy
tcnicascopyright,patentesytecnologasdecopiarestringida).Estadominacinseacentacuandolosindicadorescon
losqueseevalalafinanciacinpblicadelatecnocienciasereducenalaproduccindepatentesyartculospublicados
(generalmentebajocopyright),y,ltimamente,seexigenasesorasaempresasyDCRs(documentosdecirculacin
restringida,estudiosdeusorestringidoaempresas)paraobtenerfinanciacinpblicaparaproyectosdeinvestigacin.

3.5.2Reduccindecomplejidad:losncleosdelpoderenlasredestecnocientficas
Lateoradelareddeactores(LatourandWoolgar,1986Latour,1999)muestracomolaproduccintecnocientfica
escondeprocesosdereduccindecomplejidadyderelacionesdepoderquedificultanunareapropiacinabiertadelos
productostecnocientficosporpartedelasociedad.Deacuerdoaestateoralascomunidadestecnocognitivasestn
compuestasporsereshumanos,aparatos,instituciones,redeselectrnicas,publicacionesyunlargoetcterade
mecanismosyagentesdetalmodoquelossereshumanosnopuedenentenderseaisladamentecomoproductoresde
conocimientosinosloinsertosenunacomplejareddereferencias,artefactoseinstituciones.Inclusoelproducto
tecnocientficodeestasredessereintroduceenlapropiaredconvirtindoseenunactorms.Sinembargoparaquela
redseaproductivaserequiereunareduccindelacomplejidad.Enunproceso(quelosautoresdenomininande
translacin)subredesdelprocesosonrepresentadasporactantesqueseconviertenencajasnegras(blackbox)
paralosotroscomponentesdelared.Estosactantescomprimenlacomplejidaddelosprocesosdelasubredquelos
generaparapoderserreintroducidosconefectividadenlosprocesosdeunaredmsamplia.Deestamaneralos
blackboxoactantesseconviertenenentidadesunificadasquesonutilizadasporotrosactoresdelaredoseconvierten
ellosmismosenactores.Elpuntodetranslacinseconvierteasenespaciodepoderycontrol,detalmaneraquelos
procesosdetranslacinseconviertenenfuentedeordensocialdentrodelapropiared,yaquedeterminanlos
ensamblajesde(re)organizacindelasinteraccionesdentrodeella.Estascajasnegrasnosloescondenlacomplejidad
producidasinoelentramadoderelacionesdepoderylosdiscursosdelasubredproductora.Lascajasnegraspueden
tenerlaformadeherramientas(artefactosmateriales),organizaciones(cuandoestrepresentadasporunserhumano)o
conceptosclave(cuandosonelresultadodeunprocesocognitivo).
Desdeesteenfoquesecomprendequelaparticipacinsocialenelprocesodeproduccintecnocientficanopuede
reducirseaunaregulacindesdefuerasinoquedebeintroducirseenlosprocesosmismosdeproduccindelascajas
negrasquelapolarizacinentrelaboratorioysociedad(conelagravantedelamediacinporpartedelaeconomade
mercado)eslamayordificultaddeconstruirtecnocienciasocialmenteliberadora.Dosfactoresdificultanlaaperturade
esareduccindecomplejidadqueescondenelentramadoderelacionesdepoderdelassubredesproductoras:
1.Lacomplejidadcrecientedelaproduccintecnocientficajuntoalahiperespecializacinquesevadandoenel
proceso.Algoquedebesercompensadoporprocesostransdisciplinaresdecomunicaciny(re)elaboracinde
productostecnocientficos.
2.Lanecesidaddelatecnoeconomacapitalistadecerrarlascajasnegrasydificultarelaccesoalosprocesosque
encierranparaaumentaraslacompetitividadenlosprocesosdeinnovacin.Unanecesidadquesesatisfacea
travsdepatentes,secretosdeempresa,delcdigocerradoeneldesarrollodesoftware,tecnologasopacas,
etc.Todaunaseriedemecanismosjurdicosytecnolgicoscuyaneutralizacinpasa,unavezms,porexigiry
difundirlicenciascopyleftytecnologastransparentesyabiertamentemodificables.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

14/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

3.6Recapitulacinyconclusiones
Recapitulacin
Laformaenquelosdiversosnivelesdeproduccintecnocientfica
estnsujetosa:
presionesselectivas,
filtrosyrestriccionesdetransmisin(copyright,patentes,tecnologas
restrictivasyopacas,etc.),
constriccionesdevariabilidad(restriccindelasposiblevariacionestericas
yexperimentales)y
lareduccindecomplejidadenlaproduccindecajasnegrasque
condensanlasrelacionesdepoderdesubredesproductoras
determinadospor:
laaltacompetitividadyglobalizacindelaeconomacapitalistaquefuerzaa
unacarrerapermanenteporlainnovacin,haciendoquelaorganizacinde
losprocesosproductivostecnocientficosnorespondayaaunasupuesta
satisfaccindelasnecesidadessocialessinoalasupervivenciaenunentorno
competitivoglobaldemercado,
laindustriamilitar,y
losinteresesdepoderdediversastradicionesdeinvestigacin,
descubrenlanaturalezapolticadelosprocesostecnocientficos
queseencuentransituadosalarazde:
elaumentodelasfuerzasdeproduccin,
laorganizacindelasociedadmismay
lalegitimacindeldominiopoltico(divorciadodelosprocesos
comunicativossocialmentevinculantes)
enlassociedadesdelconocimiento.

Conclusiones
1.Laobjetividaddelaciencia(comoracionalidadintersubjetivamente
contrastable)nodebeconfundirseconunaimagenabsolutadelarealidad,
setratamsbiendeunprocesodeproduccindeconcepcionesdelmundo
queserecortasobreunabancodeloposibleyqueaplicadorecursivamente
sobrelarealidad(atravsdelaprcticatecnolgica)acabatambin
configurandonuestromundosocial,nuestroimaginario,nuestraidentidadun
procesocuyasconsecuenciastienenunmarcadocarcterpoltico.
2.Lasolucinnopasaporliberaralatecnocienciadelosinteresesmilitaresy
demercadopara``restaurar''algoascomounmomentooriginarioypuro
delaciencia(algoporotroladoimposibleyquenogarantizarala
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

15/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

reapropiacinsocialdelaproduccintecnocientfica),sinoporinsertarlaen
losprocesossocialmenteconstitutivosdeunaformaconsciente,porasumir
lacargapolticadetodoprocesotecnocientficoyconstruirdesdel.

4AutonomaSituada:hacianuevasformasde
organizacindelpodersocialtecnocognitivo
Creemosquepartedelasolucindelosproblemasplanteadosenlasociedaddelconocimientovienendelamanodela
creacinderedesdeinvestigacinautnomasysituadasenloscontextosdeautoorganizacinsocial,tantode
movimientossocialescomodeiniciativasparalelasdeconstruccintecnocientficaabiertaycolectiva(comopueden
serloelmovimientodesoftwarelibre6,iniciativasdetelemticaantagonista7,hacklabs8,hacktivismotctico9,etc.).
Lasdificultadesestructuralesdeunaregulacindesdefueradelaproduccintecnocientfica,manteniendolapolaridad
(mediadaporelmercado)entrelaboratorioysociedad,siempresujetaainteresesyalarestriccindeladifusindelos
saberesylastcnicas,exigen,enlamedidadeloposible,elcompromisocolectivodeapropiarsedelosprocesos
tecnocientficoscomoespaciopolticofundamentalennuestrassociedades.
Nosetratatantoderegularodeparticipardeunaformamsomenosconstreidaenlosprocesosdeproduccin
tecnocientfica,sinodeserparteconstitutivadelproceso,desersujetosdeunatecnocienciasocialmentesituada,yno
estarsujetosaunaeconomatecnocientficaqueseindependizaprogresivamentedelosinteresessociales.
Setrataendefinitivade:
cortocircuitaresalinealidadquehamarcadolalegitimacinylaorganizacindelosprocesostecnocientficos
abrirloscanalesdedifusinytransmisin
hacertransparenteslascajasnegrasdelaproduccintecnocientfica,
situarnosenlosinterfacesdedigitalizacinquedeterminanlasformasdecodificacindelainformacinenlos
universosdigitales
fortalecerdinmicasdecreacincolectiva
construirespaciosdetransdisciplinaridadenlosqueconstruirdiscursoscrticosyproductivosquerompanconlas
barrerasimpuestasporlasuperespecializacincientficotcnica
construirlaboratoriostecnocientficosenlosprocesosdeautoorganizacinsocial
yhacerdeesoslaboratoriosobjetosdeexperimentacineninteligenciacolectiva,ennuevasformasde
organizacindelaproduccinydifusintecnocientfica.
Setrata,as,dereapropiarsecrticaycolectivamentedelosprocesostecnocientficos,comoprocesosconstitutivosy
portantopolticosdelasociedaddelconocimientodefusionarlosespacioscomunicativamentevinculantesconlosde
produccintecnocientficaenproyectoscolectivosautnomosysocialmentesituadosdeinvestigacin,aprendizajey
difusintecnocientfica.Yes,respondiendoaestanecesidadquehemospuestoenmarchaelproyectoAutonoma
Situada.

4.1`AutonomaSituada'
HemosescogidoelnombredeAutonomaSituadaporqueenglobalosdosconceptossobrelosquecreemosquedebe
enraizarseelconocimientoylatecnologaqueconstruimos.Autnomohaciendoreferenciaaprocesosautoorganizados
quedefinensupropialegalidad(nomossignificaleyengriego).Lossistemasautnomossonlabasedelacognicinyla
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

16/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

inteligencia,lacaractersticadefinitoriadelovivo(MaturanaandVarela,1980Varela,1992Varelaetal.,1991).
Buscamos,portanto,constituirnoscomogrupoautoorganizado,distribuidoyhorizontal,capazdegenerarsuspropias
normasyobjetivosydeinteractuarconsuentornoparamantenerygenerarsuidentidad.Ysituadaporque,aligualque
losseresvivosestndinmicamentesituadosenunentornoconelqueinteractanyqueredefinenconstantemente,
creemosqueelconocimientoylatcnicadebentambinsituarseenloscontextossocialesquedeterminannuestras
vidas.Lascienciascognitivassituadashanpuestodemanifiestoquelacognicinylainteligenciasonsobretodo
procesosqueemergendelestarsituadoenunmundo(Beer,1997Brooks,1991Clark,1997)ynodeprocesos
abstractosdeslocalizadosydescontextualizados.Poresobuscamostambinresituarlosprocesosdeproducciny
difusindeconocimientocientficoennuestroscontextossocialesyexistencialesfueradelosespaciosacadmicamente
dominantesylainvestigacinorientadaalmercadoyalaguerra.10

4.2Contenido
4.2.1Ciberntica
TomamosinspiracindelaCiberntica,unmovimientodelosaos40queagrupabaafsicos,matemticos,filsofos,
mdicos,bilogos,ycientficosdemltiplesdisciplinaspararomperlasbarrerasdesusrespectivasespecialidadesy
adentrarseennuevosespaciosdeconocimiento.AestegrupopertenecieronpersonajesdelatalladeAlanTuring,John
vonNeumann,GordonPask,W.RossAshby,NorbertWiener,ClaussShannon,GreyWalter,McCulloch,Pittsy
muchosotroscuyasaportacionesalacienciaylatecnologahanhechoposiblelasociedaddelconocimientoquehoy
habitamos.Cenasinformalesdegruposinterdisciplinaresdecolegasdabanriendasueltaaladiscusinyaldesarrollode
lasideasqueapenastenanlugarenlosespaciosacadmicosdelapoca,transgrediendoloslmitesdeloconcebible,
inaugurandonuevosespaciostecnocientficosydefiniendolasherramientasquehoyconfigurannuestrarealidad
tecnocientfica.Aellosdebemoslateoradelainformacin,lateoradelacomputacin,laarquitecturadelos
ordenadores,elprimerautmataautorreproductor,losprimerosrobotsdeinspiracinbiolgica,laprimeraoreja
artificial,lateoradelaconversacin,losprimerosmodelosdelcerebrocomocircuitoslgicos,lateoradelossistemas
adaptativos,yunlargoetcteradecontribucionesoriginalesyrevolucionarias.EllibrodeWiener(1948)``Cybernetics''
dionombreaestadisciplinaquedefinicomo``Thescienceofcontrolandcommunicationintheanimalandthe
machine''11.Sibienlacibernticasehadividido,integradoydispersadoenotrasdisciplinas(entreellaslasciencias
cognitivasylavidaartificial)recuperarelorigendelasformasdepensamientoylastcnicasqueellosinventaronesuna
fuenteinagotabledeinspiracintecnocientfica.Enesosescritosyexperimentospionerosencontramostambinlas
posibilidadesolvidadasqueescondan,infinidaddetrayectoriasaninexploradasdecmopensaralserhumanoyala
mquina,lacomunicacinyelcerebro,lacomputacinylavidaascomoloslmites,contradiccionesycuestiones
ltimasdemuchasdelastecnologasyherramientasconceptualesqueutilizamoshoycotidianamente.
Eltrminocyberneticsvienedelgriegoyhacereferenciaaltimoneldelosbarcosdelapoca.Lacibernticase
descubreascomounprcticatecnocientficaorientadaadescubrirlanaturalezadelaagencialidad,delaautonomay
delasubjetividad,delcomplejoentramadoderelacionessistmicasquedefinenlaadaptacin,elcontrol,la
comunicacinylainteligenciatantoparaelcontrolcomoparasuopuesto:lalibertad(mbosestructuradospor
procesosdecomunicacin).
ElproyectoPrincipiaCybernetica12recogehoyunarchivoinagotableyparticipativodelacibernticaclsicay
algunosdesusdesarrollosposteriores.

4.2.2Vidaartificialybiologa
``Thesearethesciencesmadepossiblebytechnology,thetechnologiesmadepossiblebyscience.The
worldviewwecreateisderivedfromtheintimateinteractionoftechnologyandsciencewiththeeyeof
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

17/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

craftexperience,shapedbythetheoreticalexpectationswithinwhichweasbiologicalresearchersmust
live.(...)Wrestingreliableknowledgefromtheworldwebiologiststudyis,asKoestlerdescribedit,anAct
ofCreation''13
(Rose,1999,p.873)
Quizsunadelasdisciplinasherederasdelaciberntica(nosloensucontenidosinotambinensucarcter
transdisciplinar,experimentalyabiertoalatransgresindefronterasacadmicasytcnicas)sealaVidaArtificial(VA).
BautizadaporChristopherLangton(1996)como``thestudyoflifeasitcouldberatherthanlifeasweknowit''14,la
VAseconvierteenunacienciadeloposible,unestudiosinttico(constructivo)deabajoarribadelosprocesosde
autoorganizacin,delaevolucinbiolgicaycultural,delorigendelavida,lainteligenciaylacomunicacinenlos
universosnaturalesyartificiales.Atravsdelasimulacinartificial(computacional,qumica,electrnica,robtica...),la
VAdescubrelascondicionesdeposibilidad,lasconstriccionesposibilitantesdelaorganizacindesistemas,superando
elestudioestadsticoexperimentalclsicoalabrirlaposibilidadde(re)crearuniversosartificialesenlosque
experimentarconnuevasformasdeinteraccin,redesdecomunicacin,formasdeinteligenciaydeautonoma,espacios
enlosque(re)definirpermanentementeelsustratobiolgico,neurolgicoysocialquenosconstituye.
Peromsquecomounadisciplinaalgunospracticantes(Wheeleretal.,2002)consideran(enunintentodehuirdela
institucionalizacinacadmica)laVAcomounaetiquetabajolacualproducirunaseriedeherramientastecnocientficas
aplicablesambitostandiversoscomoelarte,labiologa,lafilosofa,lapsicologa,lalingsticaylarobtica.Yesen
estavocacindeproduccindeherramientasenlaqueencontramosenlaVAunespaciotecnocognitivoenelquela
naturalezanosedoblegaameroespaciodedominiooperacionalsinoqueseconvierteencompaeraalaqueinterrogar
sobrelasformasevolutivasyautnomasdelasimbiosis,lainteligenciacolectiva,redesbacterianas(Blissett,2002),la
multicelularidadolaautopoiesis.Lanaturalezadevienecoinvestigadoradelosdiversosmodosdeorganizacinde
nuestrapropiaidentidad,individual,colectiva,mltiple.

4.2.3CienciasCognitivaseInteligenciaArtificial
``Siseconsiguesimularaniveldelossistemassocialesalaestructuradelaaccinracionalconrespectoa
fines,elhombrenoslopodraya,entantoquehomofaber,objetivarsentegramenteasmismopor
primeravezyenfrentarseasuspropiosproductosautomatizados,sinoquetambinpodraquedar
integradoasupropioaparatotcnicocomohomofabricus.''
(Habermas,1968,p.90)
Quizsunodelosespaciostecnocientficosmsrelevantesenelcontextodelassociedadesdelconocimientoseaelde
lascienciascognitivas.Sidejamosquelainvestigacinencienciascognitivasseautonomiceenlaesferadelosprocesos
deinnovacindemercado,nosestamosjugandonuestrapropiacreacin.Entantoquelascienciascognitivasobjetivan
alserhumanocomoobjetodeestudioyloinsertanenlosprocesosdeproduccintecnocientfica,lascienciascognitivas
seconviertenenproductorasdemodeloscientficosdelserhumano(desdelostestdeinteligenciahastalasterapias
cognitivas)conelconsiguientepotencialdetransformacindelacomprensinyestructuracindenosotr*smism*sy
nuestrasformasderelacineinteraccinenlassociedadesdelconocimiento.Desdelarobticaautnomaal
funcionalismocomputacionalistaclsico,pasandoporlapsicologaevolutivaoelconexionismo,lascienciascognitivas,
lejosdedibujarunaimagencerradadelserhumano,seencuentranenconstanterevolucinyconflictoterico.Se
descubrenasunconjuntodemitosycreenciasquehanencadenadoalserhumanoaciertasformasdeinteraccin
(cognitivasysociales)derivadasdelasteorasoconcepcionesmticasqueelserhumanoconstruyedesmismopero
tambinsegenerannuevasformasdeexplotacin,reduccinyaspiracindelserhumanoaltiempoquesurgencrticas,
alternativasyposibilidadesinexploradas.Reapropiarsedeestosprocesosdeproduccintecnocientfica,dialogar
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

18/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

crticamenteenydesdeellos,readaptarlosytambinconocernosy/onoreconocernosatravsdeellosesunatareatan
urgentecomofascinante.
Almismotiempolascienciascognitivassuponenunaespeciedecienciaorganizativadelasociedaddelconocimiento
especialmentegraciasaldesarrollodetecnologasdeinteligenciaartificialylascienciasdelaorganizacincognitiva.Es
elcasodelacreacindeunaredsemnticainsertadaenlaWWW(GarcaCataoandArroyoMenndez,2002)enla
quelasontologasconceptualesdesarrolladasdeterminarnlaformadenavegabilidad``inteligente''delinfoespaciooel
delosagentesartificialesdeseleccindeinformacinenlared.Igualmenteimportanteresultalaproduccindesoftware
inteligentequefacilitelacreacincolectiva(Casacuberta,2003),laaccesibilidadyparticipacinenrepositoriosde
informacin,etc.
Portantolascienciascognitivasylainteligenciaartificialseencuentranenunlugarprivilegiadodeinfluenciaenlaforma
queadquierelasociedaddelconocimientoylainteraccindelserhumanotantoporelefectodelaobjetivacindelser
humanocomoporeldelastecnologasdeinteligenciaartificialqueempiezanaconfigurarlosdominiosdeinteraccin
cognitivaenelciberespacioyenelconjuntodeespaciosinteractivoshumanosdecarctercognitivo.

4.2.4Haciaunacienciadeloposible
LasCienciasCognitivas,laCibernticaylaVAsemuestraascomounodelosparadigmasmsfuertesdecienciadelo
posible,unadelasmotivacionesexpuestasenBarandiaran(2003)yquereproducimosextensivamenteaqu:
ConvieneaqucitaraAshby(pionerocibernetistadelos50)cuyo``Anintroductiontocybernetics''15esun
inmejorableeinsustituiblepreludioalascienciasdeloartificial:``Finallyasetmaybecreatedbythefiatof
thetheoreticianwho,notknowingwhichstateaparticularmachineisat,wantstotraceoutthe
consequencesofallthepossibilities.Thesetnowisnotthesetofwhatdoesexist,butthesetofwhatmay
exist(sofarasthetheoreticianisconcerned).Thismethodistypicallycybernetic,foritconsiderstheactual
inrelationwiththewidersetofthepossibleortheconceivable."16(Ashby,1956,p.136)(lacursivaesdel
original).Enefectolaciberntica(yjuntoconellolavidaartificial,herederacontemporneadelos
fundamentos``olvidados''delacibernticaclsica),superaelmarcodeloqueexisteparapensarloque
puedeexistir(undualismoyapresenteeneltextofundacionaldelaVidaArtificial(Langton,1996)).
Podemoshacerunaclasificacinrpidadelasciencias(clasificacinquerequeriraunajustificacinms
elaboradadelaaqupresente,peroquesinembargonospuedeservirdeintuicinpoderosayestimulante,
siemprerevisable)entresgruposprincipales:
1.Cienciasdelouniversal
2.Cienciasdeloactual
3.Cienciasdeloposible
Alprimergrupopertenecelafsica,yengenerallasciencias``fuertes''(paradigmadelaepistemologa
cientficatradicional).Estascienciasdelouniversaldescubrenlasleyesdelanaturaleza,cuyasaplicabilidad
norequieredeconstricciones17especficas,deahsumarcadocarcterobjetivo,universalynecesario.
Perolacienciatambinseadentrasobreotrosespaciosnotan``universales'':lavida,lamenteyla
economa,porcitaralgunos.Lascienciasdeloactualtrabajansobreloqueexiste,buscanpredicciones
probabilsticassobrealgunossistemasquenosrodean,extraenconocimientodeunaseriedecondiciones
asumidas(estructuradelADN,racionalidad,estabilidaddeprocesosdeproduccin,etc.)ydelas
estadsticasobtenidasdelasvariablesobservadas.Lascienciasdeloactualsonincapacesde``ver''ms
alldeloquehay,condenandoavecesalconocimientohumanoaresignarseconloactual.Finalmentelas
cienciasdeloposibletrabajansobrelasconstriccionesquehacenposibleloactual,trabajansobrelas
condicionesdeposibilidad,sobrelasvariacionesdeloquehaceposibleloactualdesdelouniversal.La
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

19/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

cienciadeloposiblesepreguntaporel``cmo''deloactualdescubriendootrosposiblesrealizables.Esel
casodelacibernticaydelavidaartificial,delateorasistmica,delateoradelacomplejidadydela
inteligenciaartificialnocartesiana.As,porejemplo,elestudiodelascondicionesquehacenposiblela
vida:i.e.quehacenposiblequeladinmicadeunsistemasecierregenerandosupropiaautonoma,
descubren``lavidatalcomopodraser''y,juntoaello,otrosposiblesmodosdeorganizacindelavida
deaquellosquenosrodean.
Lacienciadeloposiblesedesvelaascomotcnologa,comofuentedepoder,depoderreestructurar,
recombinaryreconstruirlosmodosdeorganizacinyproduccinatravsdelaexperimentacin
(simulada)delasconstriccionesocondicionesdeposibilidaddelosmismos.Lascienciasdeloposible(al
superarunestudioestadsticodeloqueexistemediantelapreguntade``quhaceposibleloqueexiste'')
abrenunespaciodeaccinhacianuevosmodosdeorganizacin,hacianuevasposiblestrayectoriasdeun
sistema:conuncampodeaplicabilidadquevadesdelalabiologaalosmodosdeorganizacinhumana,
pasandoporlacognicinyellenguaje.
(Barandiaran,2003,1.2)
Enunespaciotecnopolticomarcadoporlabiotecnologa,elcontrolsocialcontcnicasdeinteligenciaartificial,la
legitimacindelcapitalismocomoautorreguladoyautoorganizadoylaexplotacinlaboralcognitiva(entreotros),asumir
comocontenidosdeinvestigacinyaprendizajealaciberntica,lavidaartificialylascienciascognitivasesunainiciativa
urgente.Msancuandoesaaperturayreapropiacincrticadelosprocesostecnocientficosseconviertetambinen
fuentedeinstrumentosyherramientasefectivasparacoordinarlacomunicacinhorizontal,laautoorganizacinde
procesossociales,laguerrilladelacomunicacin,ylacreacincolectiva(Casacuberta,2003)herramientaspara
aumentar,endefinitiva,nuestropoderproductivoyorganizativofueradelosespaciosdepoderdelmercado,laguerray
laacademia.Atentossiemprealastrampasqueelserhumanoseconstruyepermanentementeparaengaarseas
mismo,esteproyectonopuedeirdesvinculadodelacrticadelaexplotacinycapitalizacindelavidayel
conocimiento,delasconcepcionesinstrumentalistasdelacognicinylainteligenciaascomodelasvoces
neoespiritualistasypseudocientficasqueinundanlared(ocupandoeldesgarradorvacoabiertoporlasustitucindelos
espacioscomunicativos/simblicosdeconstruccindelaidentidadpersonalycolectivaporunaracionalidad
fines/mediosalienanteysocializadaatravsdelconsumo).

4.3Tctica
Lasuniversidadessehantransformadoenguarderasmasificadasdondetomarapuntesyaprobarexmenesseconvierte
enelritualdeturnoparaaccederattulosquedeterminanelstatussocialcompetitivoenlassociedadesdel
conocimiento.Unameritocraciadetitulitisquehasustituidoalapasinporconocer,compartirydifundirconocimiento.
Much*salumn*ssonconscientesdeestasituacinybuscanespacioscognitivosnuevos,abiertoyestimulantes.Siaesto
aadimosqueelnmerodeestudiantesestmuyporencimadelasoportunidadesdetrabajovinculadasalreade
estudioelegidayelnmerojvenesinvestigadoresquenoencuentranespaciostecnocognitivosquesatisfagansus
objetivos(envistasdelacomercializacinycapitalizacincrecientedelainvestigacinacadmica)observamosun
desperdiciocrecientedelasfuerzacognitivasocial(especialmentesistanoengrasabiensuestructuraparaencajaren
losdominiosdelmercado)yunafrustracinenlasaspiracionesdequienesdeseanseguirinvestigando,aprendiendoy
compartiendoconocimiento.
Esporesoquecreemosqueunproyectodeinvestigacinautnomoysituadopuedeenprincipiollegaramovilizarla
fuerzacognitivanecesariaparaserefectivoensuproduccin,difusin,ycrtica.Estehasidoelcasodelprocesode
constitucindelacomunidaddelsoftwarelibrey,enciertamedidadelascomunidadesdemediactivistas18.
Experimentossociotcnicosparalelosalnuestrocuyoxitonoshacenseroptimistasencuantoalasposibilidades
futurasdeAutonomaSituada.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

20/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Enelcontextodeldesarrollotecnocientficoexpuestoenlasseccionesanteriores,parasitarloscompromisos
acadmicos,institucionalesylaboralesqueseadquierencontinuamenteenlasociedaddelconocimiento(yaseaen
trabajosparaclase,proyectosdeinvestigacin,etc.)esunaestrategialegtimaytilparalaconstruccindeespacios
tecnocientficosautnomosysituados.Alumn*seinvestigador*spuedenintegrarsustrabajosacadmicosenproyectos
deinteligenciacolectiva(enlosqueparticiparactivamente,compartirrecursos,generardebateyproducirtecnociencia),
losrecursostecnocognitivoslaborales(inutilizadosfueradelhorariolaboral)puedentambinmovilizarse,eltiempode
ociopuede(ydebe)tambincanalizarsefueradelaspropuestasdeocioconsumistayalienante.Contamos,en
definitiva,conelpotencialnecesarioylacantidadderecursoseconmicosnecesariosparallevaradelantelainiciativa
(enloscontenidostecnocientficosquehemosescogidoenAutonomaSituada)cuyasnecesidadesdeinversinson
muyreducidas.

4.4Desarrollo
EnAutonomaSituadacontamosyaconunaseriedeproyectosfuncionandoyotrosenvasdedesarrollo:
Asambleavirtuallistadecorreo:LalistadecorreoGreyWalter19sirvedecanalcomunicativoamodode
asambleapermanenteenlaquedebatirlaslneasinternasdefuncionamiento,elmantenimientodelapginaweb,
grupodelectura,compartirinformacionesdiversasygenerardebatesentornoaproyectosytemasdeinters.
RepositorioRizomtico:ElRepositorioRizomticoesunaaplicacindesoftwarelibrequepermitemantener
unarchivodelinksconcomentariosyvaloracindel*susuari*s.Deestemodoabrimosnuestrawebala
contribucinyparticipacindequienlodeseeparacontribuiraunmplioarchivodelinksadocumentos,pginas
web,bibliografas,etc.
Grupodelectura:EnlalistadecorreoGreyWalterllevamosacabotambinungrupodelecturaenelque
discutimoslecturasprogramadas20.Enelfuturolaideaespoderinvitarainvetigador*saparticiparenladiscusin
posterioralalecturadealgunodesustextos.
Creacinydivulgacindedocumentos:Generardocumentospropiosquecontribuyanaladivulgacin,
traduccin,aprendizaje,crticaeinvestigacinenlostemaselegidosesunodelosobjetivosfundamentales.Para
ellohemoselegidolalicenciacopyleftdiseadaporCreativeCommonsattributionnoncomertialsharealike21.
Noticiaseinformaciones:Laseccincentraldelapginawebestdestinadaaexponernoticiasdeinters
tecnocientficoypropuestas,documentoseiniciativasdelgrupo.
RecursosTcnicos:Unaseccindelawebestdedicadaaexponerlosrecursosdesoftwarelibreque
utilizamosparagenerardocumentosyprogramar,yafomentarlasredesdeusuari*s/productor*sdelasmismas.
Proyectosdeinvestigacin:Unavezhayamosavanzadoenlageneracindedocumentacinbsica,recursosy
debateinternoesperamospoderponerenmarchaproyectosdeinvestigacinespecficos

4.5Objetivos
Parafinalizarpodemosrecogerlosobjetivos(siemprerevisables)deAutonomaSituadaenlossiguientespuntos:
Liberarespaciostecnocientficosenelcontextodelacomunidadcopyleftylareapropiacincolectivade
procesostecnocognitivos.
Generarpodertecnocientficoautnomo(articuladoenprocesoshorizontalesdetomadedecisionesye
independientedelosinteresesdelmercado,laguerraylosgruposdepoderacadmicos)ysituadoenlas
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

21/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

problemticassocialesyexistencialesi.e.asumiendocomopropiosylegtimoslosinteresesderivadosdeestas
problemticas.
Contribuiraunatecnocienciadeloposiblequeproduzcaherramientastilesydiscursocrticoenprocesos
abiertos,participativosytransparentes(decdigoabierto).
Endefinitivalanzamoslapropuestaabiertade:Construirunaredabierta,participativaynocentralizadade
investigacin,aprendizaje,difusinycrticatecnocientficaentornoalaciberntica,lavidaartificialylas
cienciascognitivassituadayenraizadaenlasproblemticassocialesyexistencialesquenosconstituyencomo
seresvivos,cognitivos,comunicativosysociales.

Bibliografa
Ashby,W.R.(1956).
AnIntroductiontoCybernetics.
ChapmanandHall,London.
url:
http://pespmc1.vub.ac.be/ASHBOOK.html.
Barandiaran,X.(2003).
Propuestaabiertaparainvestigacinautnoma.
Online.
url:
http://sindominio.net/autonomiasituada/textos/propuesta.txt.
Beck,U.(1986).
RiskSociety:TowardsaNewModernity.
Sage.
Beer,R.D.(1997).
TheDynamicsofAdaptiveBehavior:Aresearchprogram.
RoboticsandAutonomousSystems,20:257289.
Blissett,L.(2002).
Cdigoabiertoybacterias.
Online.
url:
http://sindominio.net/biblioweb/memetica/bacterias.html.
Brooks,R.A.(1991).
Intelligencewithoutrepresentation.
ArtificialIntelligenceJournal,47:139160.
Bush,V.(1945).
Science,theEndlessFrontier.
Technicalreport,Washington,D.C.:OfficeofScientificResearchandDevelopment.
ReprintNationalScienceFoundation,1960.
Casacuberta,D.(2003).
CreacinColectiva.
Gedisa.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

22/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Cervera,J.(2003).
216segundosdemirada:lajustificacineconmicadelcopyleft.
url:
http://www.jamillan.com/celcer.htm.
Clark,A.(1997).
BeingThere:putting,bodyandworldtogetheragain.
MIT,Cambridge,MA.
David,P.andForay,D.(2001).
Unaintroduccinalaeconomayalasociedaddelsaber.
url:
http://www.campusoei.org/salactsi/david.pdf.
Dawkins,R.(1986).
Elgenegoista.
BibliotecaCientficaSalvat.
Dickson,D.(1988).
Thenewpoliticsofscience.
TheUniversityofChicagoPress.
Echeverra,J.(2001).
Tecnocienciaysistemasdevalores.
InLpezCerezo,J.A.andSnchezRon,J.M.,editors,Ciencia,Tecnologa,SociedadyCultura,pages221
230.BibliotecaNueva,OrganizacindeEstadosIberoamericanos,Madrid.
Emmeche,C.(1994).
Thegardeninthemachine:theemergingscienceofartificiallife.
PrincetonUniversityPress.
Etzkowitz,H.andWebster,A.(1995).
ScienceasIntellectualProperty.
InJasanoff,S.,Markle,G.,Petersen,J.,andPinch,T.,editors,HandbookofScienceandTechnologyStudies,
pages480505.SAGEPublications.
Funtowicz,S.andRavetz,J.(1990).
UncertaintyandQualityinScienceforPolicy.
Dordrecht,Reidel.
GarcaCatao,C.andArroyoMenndez,D.(2002).
BibliotecaDigitalyWebSemntica.
Online.
url:
http://sindominio.net/biblioweb/telematica/bibdigwebsem.html.
GonzlezBarahona,J.M.(2003).
Hacianuevasformasdeproduccinydifusindelconocimiento.
url:
http://www.jamillan.com/celbar.htm.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

23/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Habermas,J.(1968).
CienciayTcnicacomoideologa.
InCienciayTcnicacomoideologa,pages53112.Tecnos,1999edition.
Langton,C.(1996).
ArtificialLife.
InBoden,M.,editor,ThePhilosophyofArtificialLife,pages3994.OxfordUniversityPress,Oxford.
Latour,B.(1999).
Pandora'sHope:EssaysontheRealityofScienceStudies.
HarvardUniversityPress.
Latour,B.andWoolgar,S.(1986).
LaboratoryLife:TheConstructionofScientificFacts.
PrincetonUniversityPress.
LpezCerezo,J.A.andLujn,J.L.(2001).
Haciaunnuevocontratosocialparalaciencia:evaluacindelriesgoencontextosocial.
InLpezCerezo,J.A.andSnchezRon,J.M.,editors,Ciencia,Tecnologa,SociedadyCultura,pages135
153.BibliotecaNueva,OrganizacindeEstadosIberoamericanos,Madrid.
Lyotard,J.(1979).
ThePostmodernCondition.AReportonKnowledge.
Online.URL:
http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/works/fr/lyotard.htm.
Onlinesummaryversion.
Margulis,L.andSagan,D.(1986).
Microcosmos.
Tusquets,Metatemas,1995.
Maturana,H.andVarela,F.(1980).
Autopoiesis.Therealizationoftheliving.
InMaturana,H.andVarela,F.,editors,AutopoiesisandCognition.Therealizationoftheliving,pages73
138.D.ReidelPublishingCompany,Dordrecht,Holland.
Rip,A.,Misa,T.,andSchot,J.,editors(1995).
ManagingTechnologyinSociety:TheApproachofConstructiveTechnologyAssessment.
Pinter.
Rose,S.(1999).
PrcisofLifelines:Biology,Freedom,Determinism.
BehaviouralandBrainSciences,22:871921.
Sarewitz,D.(1996).
FrontiersofIllusion.Science,Technology,andthePoliticsofProgress.
TempleUniversityPress.
Varela,F.(1992).
Autopoiesisandabiologyofintentionality.
InMcMullin,B.,editor,ProceedingsofaworkshoponAutopoiesisandPercetion,pages414.
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

24/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

Varela,F.,Thompson,E.,andRosch,E.(1991).
TheEmbodiedMind.Cognitivescienceandhumanexperience.
CambridgeMA,MITPress.
Wheeler,M.,Bullock,S.,DiPaolo,E.,Noble,J.,Bedau,M.,Husbands,P.,Kirby,S.,andSeth,A.(2002).
TheViewfromElsewhere:PerspectivesonAlifeModelling.
ArtificialLife,8(2):87100.
Wiener,N.(1948).
Cybernetics.
MITPress.

Agradecimientos
ALpezCerezoyLujnporsuespritudedilogo,crticayrigorporlasexcelentesleccionesimpartidasenla
asignatura``Evaluacin,regulacinypercepcinpblicadelatecnologa''enelprogramadedoctorado
``Filosofa,ciencia,tecnologaysociedad''deldepartamentodeLgicayfilosofadelacienciadelaUPVEHU.
Unagranpartedeestetrabajodebemuchsimoasuexposicindeltemayalgunadelaslecturasrecomendadas.
AlaUniversidadNmadayalalistadecorreoCopyleft22porofrecernoslaoportunidaddepresentarnuestro
proyectoenpblicoyparticiparenlasjornadas``Copyleft,jornadascrticassobrepropiedadintelectual''porlas
reflexioneseiniciativasquedeallsurgieronyendefinitivaporhabercreadounespaciodereflexincrticasobre
laproduccinintelectual.AlcentrosocialokupadoElLaboratorio03porhacerposible,unavezms,la
realizacindeunasjornadasdeesascaractersticasypormantenervivounespaciodeantagonismoy
contestacinlibre,creativoyautnomo.
Asindominio.netpormantenersiempreabiertaslasfronterasdelaconstruccincolectivaylibreenel
ciberespacio,porpermitirconelesfuerzotecnocognitivocotidianolaaperturadelascajasnegrasdelsoftware
conelquereapropiarnosdelasdinmicasdecreacinycomunicacincolectiva.
EstedocumentoestahechoconLATEX2esobrelicenciaGPL(softwarelibre),enDonostiaa10dejunio2003.

AutonomaSituada
http://sindominio.net/autonomiasituada

Notasalpie
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

25/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

...GreyWalter1
greywalter@sindominio.net
...impact.''2

Dondeanteslosnuevosproyectostecnolgicosdebandeseranalizadosporsuimpactoambiental,las
regulacionesprogresivamenteintroducidasparamitigaresteimpacto,ahora,contrariamente,debendeevaluarse
porsuimpactoeconmico.
...mitologa3
LoscincomitosqueSarewitzdesgranaensuobrason:
1.Elmitodelbeneficioinfinito:quemscienciaymstecnologadarlugaramsbeneficiopblico.Estees
elmitosobreelqueseasientaelmodelolinealdeBush.
2.Elmitodelainvestigacinigualmentebeneficiosa:quecualquierlneadeinvestigacincientficamente
razonablesobreprocesosnaturalesestancapazdegenerarbeneficiosocialcomocualquierotra.
3.Elmitodelaresponsabilidad:queel"peerreview",lareproductivilidaddelosresultadosyelcontroldela
calidaddelainvestigacincientficarecogenlasprincipalesresponsabilidadespolticasdelsistemade
investigacin.
4.Elmitodelaautoridadcientfica:quelainformacincientficaproveeunabaseobjetivaparalaresolucin
deproblemaspolticos.
5.Elmitodelafronterasinfin:queelconocimientogeneradoenlasfronterasdelacienciaesindependiente
desusconsecuenciasmoralesyprcticasenlasociedad.
Traducidode(Sarewitz,1996,pp.1011)
...exchange.4
``Larelacindelosproveedoresyusuariosdelconocimientoconelconocimientoqueproveenyusanest
tendiendo,ytenderprogresivamente,aadquirirlaformaqueyahatomadolarelacinentreproductoresy
consumidoresdebienesconlosbienesqueproducenyconsumenestoes,laformadelvalor.Elconocimiento
seproduceyseproducirconelobjetodeservendido,seconsumeyseconsumirconelobjetodeadquirir
valorenunanuevaproduccin:enmboscasoselobjetivoeselintercambio.''
...copyright5
Podemosaqucitartresdelosreferentesmsimportantesdelacomunidadcopyleftquehandesarrollado
licenciasespecficas:
ElproyectoGNUylaFreeSoftwareFoundation:http://www.gnu.org
CreativeCommons:http://www.creativecommons.org
ArtLibreCopyleftAttitude:http://www.artlibre.org
...libre6
http://gnu.orgohttp://debian.org
...antagonista7
http://indymedia.org

...hacklabs8

http://www.hacklabs.org
...tctico9
http://www.hactivist.com
...guerra.10

Estaseccinhasidocopiadadehttp://sindominio.net/autonomiasituada/faq.html
...machine''11
Lacienciadelcontrolylacomunicacinenelanimalylamquina
http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

26/27

30/9/2016 Latecnocienciacomoespaciopoltico.Hacianuevasformasdeorganizacineinteraccindelaproduccintecnocientfica.PresentacindeAutonomaSi

...Cybernetica12
http://pespmc1.vub.ac.be
...Creation''13

``Estassonlascienciashechasposiblesporlatecnologa,lastecnologashechasposiblesporlaciencia.Lavisin
elmundoquecreamossederivadelantimainteraccinqueseestableceentrecienciaytecnologayla
experienciaartesanal,modeladaporlasespectativastericasenlasquevivimoscomotericosdelabiologa.(...)
Extraerconocimientofiabledelmundoquenosotroslosbilogosestudiamoses,comoKoestlerlodescrivi,un
ActodeCreacin.''
...lifeasweknowit''14
Elestudiodelavidatalcomopuedeserenlugardelavidatalcomolaconocemos.
...cybernetics''15
Liberadoen:http://pespmc1.vub.ac.be/ASHBBOOK.html
...conceivable."16
``Finalmenteunconjuntopuedesercreadoporlacompetenciadeltericoquien,noconociendoenquestado
seencuentralamquina,quieredescubrirlasconsecuenciasdetodaslasposibilidades.Elconjunto,enestecaso,
noeselconjuntodeaquelloqueexiste,sinodeaquelloquepuedeexistir(entantoqueconciernealterico).
Estemtodoestpicamentecibernticoyaquetieneencuentaloactualenrelacinconelconjuntomsampliode
loposibleoloconcebible''.
...constricciones17
Ladiferenciaentreleyyconstriccinesdefundamentalimportanciaparaestepunto:unaleydeterminaunespacio
deprediccinyaplicabilidaduniversalynecesario.Lasleyesdelafsicasecumplenindependientementedelas
condicionesinicialesdeunsistema,songeneralesyabsolutas.Lasconstricciones(constraints),encambio,sonla
reduccindelavariabilidaddeunsistemacuyodinamismolocalestdeterminadoporleyes:incluyenaspectos
comolascondicionesinicialesylascondicionesdecontorno.Meexplico,elsurgimientodelavidanoesalgo
derivadoexclusivamentedelasleyesdelanaturalezasinodestasmsunaseriedecondicionesinicialesyde
contorno(temperatura,combinacionesmolecularesconbasedecarbono,procesosautocatalticos,clausura
operacional,etc.)queesnecesariopostularyespecificarparaexplicaropredecirelorigendelavida.Esdecir,
unfenmenocomolavida,paraconvertirseenobjetocientfico,noessimplementeespecificableporleyesfsicas,
sinoquerequieredeunaseriedeinformacin``extra'',nocontenidaenlasleyesuniversales.Estainformacin
extraeslacontenidaenlasconstricciones.
...mediactivistas18
http://indymedia.org
...GreyWalter19
greywalter@sindominio.net

...programadas20
HastalafechaVarela(1992)Emmeche(1994)Dawkins(1986)MargulisandSagan(1986).
...attributionnoncomertialsharealike21
http://creativecommons.org/licenses/byncsa/1.0/legalcode
...Copyleft22
copyleft@sindominio.net

xkrop20030610

http://www.sindominio.net/~xabier/old/textos/pres/pres.html

27/27

Вам также может понравиться