Renaissance

Ga naar: navigatie, zoeken

Sandro Botticelli, De geboorte van Venus, 1485

De renaissance (letterlijk: wedergeboorte) is een periode in de Europese

cultuurgeschiedenis die volgde op de middeleeuwen. De term kwam in
de 19e eeuw ook in omloop als historisch periodebegrip. De renaissance
als laatmiddeleeuwse culturele beweging begon in Itali in de veertiende
eeuw en verspreidde zich in de volgende eeuwen over de rest van
Europa. De Italiaanse humanisten die de term renaissance
introduceerden, meenden dat na een periode van verval, de
middeleeuwen, een nieuwe gouden eeuw was aangebroken, die niets
minder was dan een 'wedergeboorte' van de verworvenheden van de
klassieke oudheid. De acceptatie van renaissance als periodebegrip had
niet alleen te maken met de herleving van de klassieke oudheid en de
wijze waarop deze periode werd gecontrasteerd met de tijd die daaraan
voorafging. De term verwijst ook naar de 'geboorte' van belangrijke
nieuwe ontwikkelingen in deze periode, zoals de teloorgang van het
feodale stelsel, de ontdekking van nieuwe continenten, het
copernicaanse stelsel in de astronomie en de uitvinding of introductie in
Europa van drukpers, papier, kompas en buskruit. Moderne historici zien

echter op heel wat gebieden geen scherpe breuk met de middeleeuwen,

en benadrukken dat er eerder sprake was van continuteit en verdere
ontwikkeling van processen die reeds in de middeleeuwen waren
begonnen.
Een geromantiseerde visie op de renaissance als wedergeboorte van
kunsten en letteren wekt de indruk dat het een periode was van
ongestoorde vrede en vooruitgang. Niets is minder waar. Zo woedde er
tijdens de renaissance in Europa de Honderdjarige Oorlog (1337-1453)
tussen Engeland en Frankrijk, en het politieke landschap werd als gevolg
van oorlogen, koninklijke huwelijkspolitiek (bijvoorbeeld de eenwording
van de monarchie Spanje in 1479 onder Ferdinand II van Aragon en
Isabella van Castili), ontdekkingsreizen en grote veranderingen in
handel en economie ingrijpend gewijzigd. Het was ook een tijd van
gruwelijke godsdienstconflicten, die uiteindelijk zouden uitmonden in de
reformatie en een verdeling van Europa in twee helften met verschillende
en elkaar vijandig gezinde religies. Heksenvervolgingen bereikten een
verschrikkelijk hoogtepunt tijdens de renaissance, en niet tijdens de
middeleeuwen, en de Spaanse Inquisitie zorgde voor de verdrijving van
alle Joden uit Spanje in 1492. Als gevolg van de ontdekkingsreizen, en
met name van de kolonisatie van Afrika, floreerde ook de transAtlantische slavenhandel. Onder meer door deze tegenstellingen groeit
onder moderne historici het inzicht dat het hele concept van een
'renaissance' na de 'duistere middeleeuwen' bijzonder problematisch is.
Meer daarover in een volgend hoofdstuk over de kritiek op gebruik als
historische periode.